Inhoud o Alles over vuurwerk o Vuurwerkongelukken o Wet- en regelgeving o Veiligheidstips o Vuurwerkactiviteiten 2008 o Fout geknald? Dan naar Halt!
Alles over vuurwerk Het ontstaan van vuurwerk Niemand weet precies wanneer en waar vuurwerk uitgevonden is. Waarschijnlijk bij toeval, doordat iemand per ongeluk salpeter morste (een chemische stof die vroeger wel eens gebruikt werd als vervanger van zout), tijdens het koken. Dat poeder viel in het houtvuur en begon tot ieders schrik enorm te knetteren. In ieder geval gebruikte men in China al 2000 jaar geleden vuurwerk. Voor feesten, maar ook omdat men dacht dat de knallen boze geesten weg zouden jagen. Bij ons is vuurwerk pas vanaf de middeleeuwen bekend. Het werd toen vooral in oorlogen gebruikt: bommen vol kruit waarmee kasteelmuren kapotgeschoten werden en vuurpijlen die de vijand bang moesten maken. Vuurwerkmaker was toen een belangrijk en geheimzinnig beroep. Er werd maar wat aangerommeld en er zijn dan ook heel wat vuurwerkmakers zelf met kruit en al de lucht in gevlogen. Zo’n 200 jaar geleden werd scheikunde een echte wetenschap. Daarmee ging ook de kennis van vuurwerk met sprongen vooruit. e In de loop van de 19 eeuw verdween het gebruik van buskruit op oudejaarsavond grotendeels om e in de 20 eeuw terug te komen, vooral na 1945. Tijdens de tweede wereldoorlog hoorde men knallen genoeg en piekerden de meeste mensen er niet over het nieuwe jaar met vuurwerk te begroeten. Ook in de eerste jaren na de oorlog werd er op 31 december maar weinig gebruik gemaakt van knaleffecten. Pas rond 1965 kwamen rotjes, zevenklappers, vuurpijlen en gillende keukenmeiden in trek. Het afsteken van zwaarder vuurwerk zoals kanonslagen leek heel stoer, maar werd vooral beschouwd als uitsloverij. Natuurlijk las je toen in de krant ook over ongelukken, maar vaak kwamen die niet voor. Er werd minder geëxperimenteerd met zelfgemaakt vuurwerk en er waren geen dubieuze handelaren bij wie je in oktober al terechtkon voor onbetrouwbaar spul. Tegenwoordig kun je vuurwerk in alle soorten en maten kopen en hoef je geen expert meer te zijn om het veilig af te steken. Vuurwerk, zo werkt het! Je hebt vele soorten, maar een ding hebben ze gemeen: er zit kruit in dat ontploft. Zo’n ontploffing krijg je als je buskruit in een afgesloten buisje stopt en aansteekt. Er komt dan plotseling heel veel gas vrij, dat niet meer in dat kleine buisje past. Zit onder in het buisje een gat, dan spuit het gas eruit en stijgt het geheel op, net als bij een raket of een straalvliegtuig. Zitten er in de bodem een paar kleine gaatjes in plaats van één grote, dan geeft dat een fluitend geluid, net als bij de dop van een fluitketel. Als je het buisje goed dicht maakt, dan wordt de druk zo groot dat de hele boel uit elkaar spat, een explosie dus. Behalve buskruit kun je ook andere blokjes met chemische stoffen in dat buisje stoppen. Het brandende kruit steekt op zijn beurt die blokjes weer aan en die geven van die prachtige gekleurde vonken. Vuurwerklont Om het kruit aan te steken gebruik je het lont. Die geeft je nog even de tijd om te maken dat je wegkomt, voordat de zaak in de lucht gaat. Zo’n lontje brandt razendsnel: de aansteektijd van een lontje is bij wet vastgesteld tussen 3 en 8 seconden. Dus niet te snel, anders kun je niet wegkomen. En niet te langzaam: anders ga je misschien nog een keer kijken waarom het zo lang duurt. Het is bloedlink om vuurwerk af te steken als het lontje afgebroken is of als het halverwege is uitgegaan. Voor je het weet knalt het in je handen uit elkaar. Alle vuurwerk dat in Nederland in de handel komt, is voorzien van een lont. Als er een te kleine lont aanzit of als je het vuurwerk ergens langs moet strijken (strijkers) is dit gevaarlijk en bij wet
pagina 1/6
betreft vuurwerk 2008
datum oktober 2008
verboden. De meeste ernstige letsels (amputaties) aan handen en onderarm worden veroorzaakt door te vroeg exploderend vuurwerk dat in de hand is afgestoken, zoals strijkers. Een lont is niet zomaar een touwtje. Het bestaat uit katoendraden die geweekt zijn in een papje van kruit en bindmiddel. Door het kruit brandt het lontje zo snel. Effecten Knalvuurwerk bestaat uit een papieren omhulsel waarin buskruit zit. De samenstelling van buskruit is al eeuwenlang dezelfde. Het is een mengsel van kaliumnitraat (salpeter), houtskool en zwavel. Siervuurwerk bevat naast buskruit stoffen die voor rook-, geluids- en lichteffecten zorgen. Het is opgebouwd uit karton, kunststof, klei en hout. Ongeveer 10 procent van het gewicht bestaat uit metalen. Zo wordt aluminium en magnesium gebruikt om een wit flitseffect te creëren. Een combinatie van ijzervijlsel en houtskool geeft een goudkleurige vonkenregen. Strontium geeft rood en barium geeft groen licht. Voor een blauwe kleur wordt koperoxide gebruikt. In veel vuurwerk zit koper en het merendeel bevat zink. Vuurwerkcategorieën Vuurwerk is grofweg in drie klassen in te delen: professioneel (evenementen)vuurwerk, consumenten vuurwerk en fop- en schertsvuurwerk dat wordt verkocht als speelgoed. Professioneel vuurwerk mag alleen afgestoken worden door deskundigen die daarvoor een vergunning hebben van een gemeente. Het is speciaal bestemd voor evenementen, bijvoorbeeld de afsluiting van een feestweek in de gemeente of een manifestatie als Sail Amsterdam. Consumentenvuurwerk is het vuurwerk dat tijdens de jaarwisseling door ons allemaal mag worden afgestoken, Het omvat siervuurwerk zoals vuurpijlen, vuurpotten, fonteinen en knalvuurwerk zoals rotjes. In de categorie fop- en schertsvuurwerk horen onder meer trekbommetjes, klappertjes en knalbonbons. Vuurwerkshow! Net zoals een diskjockey vaak bepalend is voor de sfeer en het succes van een goed feest door een goede muziekkeuze, is ook de volgorde van het afsteken van vuurwerk bepalend voor de aandacht die knallers en siervuurwerk krijgen. Dus om met oud en nieuw een beetje op te vallen met je vuurwerk, is het slim om een bepaalde volgorde bij het afsteken aan te houden. Zo maak je er echt een knalfeest van. 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Begin met het afsteken van rotjes om flink aandacht te trekken. Vervolg je vuurwerkshow met wat kleinere artikelen zoals wondertollen en fonteintjes. Dan is het de beurt aan de babypijlen met knal of fluit. Ook de gillende luchthuilers en zevenklappers worden nu aangestoken. Een ratelmat zorgt ervoor dat nu alle aandacht op jouw vuurwerk is gericht. Oorverdovend gaan we op naar de grote finale. Het is trouwens beter om zo’n ratelmat in het papier te laten zitten en alleen het lont eruit te halen. Dat zorgt ervoor dat er geen vuurwerk kan wegspringen. Heb je grote fonteinen en Bengaalse potten? Dan moet je die nu aansteken. Als klap op de vuurpijl stuur je nu je spectaculaire grote vuurpijlen de lucht in.
Vuurwerk en het milieu Jaarlijks vliegt er voor meer dan 45 miljoen euro aan vuurwerk de lucht in tijdens oud en nieuw. Vuurwerk zorgt voor mooie taferelen maar levert ook overlast op. Vooral het milieu heeft te lijden onder de jaarwisseling. Daarnaast gaat het afsteken van vuurwerk gepaard met een uitstoot van stoffen die gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Vuurwerk draagt bij aan smog, broeikaseffect en zure regen. Voor de fabricage van het siervuurwerk dat jaarlijks wordt afgestoken, wordt 40 ton koperoxide gebruikt. Hierdoor levert vuurwerk een bijdrage van drie procent aan de totale jaarlijkse uitstoot van koper in Nederland. Bovendien komen andere zware metalen als lood en zink terecht in het oppervlaktewater, de bodem en het rioolslib. Daarbij komt een berg van ruim 3 miljoen kilo afval bestaande uit karton, papier en plastic die na het afsteken overblijven. Dat zijn 300 vuilnisauto’s vol. Vuurwerkongelukken Ongelukken met vuurwerk worden veroorzaakt doordat de lading op de verkeerde plaats of op het verkeerde moment explodeert. Dat kan gebeuren omdat er aan het vuurwerk zelf iets mankeert. Maar meestal gebeuren ongelukken met vuurwerk doordat men er mee gaat experimenteren of er onverstandig mee omgaat.
pagina 2/6
betreft vuurwerk 2008
datum oktober 2008
Er zijn nog steeds mensen die zelf met vuurwerk experimenteren. Wat levensgevaarlijk is, want vaak explodeert zelfgemaakt vuurwerk onverwacht en op het verkeerde moment. Laat het maken van vuurwerk daarom aan de experts over! Vuurwerk wordt vaak in de hand afgestoken en dan weggegooid. Dat is gevaarlijk, omdat nooit met zekerheid te voorspellen valt wanneer het vuurwerk zal ontploffen, en waar het precies terecht zal komen. Het is een slechte gewoonte om weigeraars opnieuw af te steken. De lont kan al zover zijn opgebrand dat de zaak bij een nieuwe poging onmiddellijk explodeert. Veel vuurwerk veroorzaakt een knal. De wet schrijft voor dat die knal nooit harder mag zijn dan 153 decibel. De fabrikanten gaan wat dat betreft vrijwel tot de grens. Vlakbij je oor veroorzaakt zo’n knal gegarandeerd een gehoorbeschadiging. Koud vuur bestaat niet. Ook al noemen ze bijv. sterretjes kindervuurwerk of koud vuur, dat is onzin. Ook sterretjes zijn gevaarlijk, het brandende deel heeft een temperatuur van 1500 graden. Enkele feiten over slachtoffers door vuurwerk rond de jaarwisseling 2007 – 2008 o 1.100 mensen lieten zich voor vuurwerkletsel behandelen op de spoedeisende hulpafdeling van een ziekenhuis (vorig jaar waren dit er nog 960); o Van de vuurwerkslachtoffers is 5% in het ziekenhuis opgenomen; o voor zover bekend is er één dodelijk slachtoffer gevallen; o de grootste groep slachtoffers was onder de 15 jaar (42%), 15% van de slachtoffers was tussen de 15 en 19 jaar; o In elk geval een op de vier slachtoffers heeft letsel opgelopen door illegaal vuurwerk; o Het zijn vooral nitraatbommen en vlinderbommen geweest die slachtoffers maakten en overlast veroorzaakten; o in bijna de helft van de gevallen werd het slachtoffer geraakt door vuurwerk dat door een ander werd afgestoken; o siervuurwerk heeft deze jaarwisseling bij het afsteken minder slachtoffers gemaakt. Het aandeel slachtoffers door knalvuurwerk is deze jaarwisseling met in elk geval 45 procent hoog te noemen; o Een op de drie slachtoffers heeft oogletsel opgelopen. (Bron: nieuwsbericht 17 januari 2008 stichting Consument en Veiligheid.)
Wet- en regelgeving In ons land mogen particulieren alleen vuurwerk mogen afsteken van 31 december 10.00 uur ‘s ochtends tot 1 januari 2.00 uur ‘s nachts. Vuurwerkbesluit In het nieuwe Vuurwerkbesluit zijn voorschriften opgenomen voor professioneel vuurwerk (vuurwerk dat uitsluitend bestemd is voor gebruik tijdens een evenement of voorstelling) en voor consumentenvuurwerk (dat bestemd is voor gebruik door particulieren tijdens de jaarwisseling). De controle op de naleving van het nieuwe Vuurwerkbesluit is in handen van het ministerie van VROM. Controle op de eisen die de wet stelt aan consumentenvuurwerk wordt uitgevoerd door de Inspecties Milieuhygiëne. Het Openbaar Ministerie coördineert de opsporing van illegaal vuurwerk, waaronder wordt verstaan voor consumenten verboden professioneel evenementenvuurwerk. > zie voor meer informatie www.vrom.nl (klik bij Onderwerpen op Vuurwerk). Vuurwerk uit het buitenland In tegenstelling tot Nederland wordt vuurwerk in andere Europese lidstaten niet massaal door particulieren afgestoken. De belangrijkste reden hiervoor is dat voor het kopen en afsteken van vuurwerk een vergunning nodig is van de plaatselijke autoriteiten, meestal afgegeven door de politie. Deze vergunning kan het hele jaar door worden aangevraagd, hetgeen betekent dat vuurwerk in andere landen ook het gehele jaar te koop wordt aangeboden. Illegaal vuurwerk Consumentenvuurwerk in Nederland kun je alleen de laatste drie dagen van het jaar op officiële verkoopadressen kopen. Sommige mensen kopen op andere manieren vuurwerk, bijvoorbeeld professioneel (en dus voor consumenten verboden). In handen van ondeskundige particulieren is
pagina 3/6
betreft vuurwerk 2008
datum oktober 2008
professioneel vuurwerk levensgevaarlijk en elke jaarwisseling opnieuw aanleiding tot ernstige en dodelijke vuurwerkongevallen. Bekende voorbeelden zijn: lawinepijlen, mortieren en strijkers. Een strijker is een soort superrotje, dat je niet met een lontje aansteekt, maar net als een lucifer langs de muur strijkt. Omdat er geen lontje inzit, gaat hij bijna meteen af. Voor lawinepijlen geldt het houden van een afstand van tussen de 100 en 200 meter! Het meeste professioneel vuurwerk wordt illegaal ingevoerd vanuit de ons omringende landen, vooral België. In deze landen mag vuurwerk het hele jaar door worden verkocht aan particulieren. Het enige dat vereist is, is een legitimatie en bij het afsteken in deze landen heb je een vergunning nodig van de plaatselijke autoriteiten (gemeente of politie).
Veiligheidstips Als je vuurwerk gaat kopen o Koop vuurwerk alleen bij de erkende verkoopadressen. Vaak kun je deze herkennen aan het opschrijft: ‘Verkoop vuurwerk. Roken en open vuur verboden’. o Koop alleen goedgekeurd vuurwerk o Goedgekeurd vuurwerk heeft in ieder geval altijd een Nederlandse gebruiksaanwijzing. Je kunt goedgekeurd vuurwerk in 2008 alleen kopen op 29, 30 en 31 december. o Ga niet zelf experimenteren met vuurwerk o Maak vuurwerk nooit open en probeer niet om zelf vuurwerk te maken. Hoe bewaar je vuurwerk o Bewaar vuurwerk op een veilige, droge plaats, bijv. in een blikken trommel. o Bewaar vuurwerk buiten het bereik van kleine kinderen o Steek vuurwerk nooit los in je zak, want als het dán afgaat ... Veilig afsteken van vuurwerk doe je zo o Lees de gebruiksaanwijzing van tevoren goed door, buiten is het waarschijnlijk donker! o Draag kleding van katoen of wol, vonken branden direct gaten in kunststof kleding of je hele nylon jack staat ineens in lichter laaie. o Drink van tevoren niet teveel alcohol. o Maak voordat je naar buiten gaat de lontjes alvast vrij. o Zet vuurpijlen in een fles gevuld met zand en vuurpotten tussen een paar bakstenen. o o o o o o
Steek vuurwerk nooit in je hand aan Steek vuurwerk aan met een aansteeklont of met een brandende sigaret Houd minstens 6 meter afstand Steek elk stuk vuurwerk apart af Gooi nooit met vuurwerk naar mensen en dieren. Steek weigeraars nooit opnieuw aan.
En na afloop ... o Ruim je rommel op Laat vooral geen weigeraars op straat liggen. Jonge kinderen zoeken de volgende dag naar vuurwerkresten en proberen die opnieuw af te steken. Elk jaar gebeuren daardoor op Nieuwjaarsdag nog ernstige ongelukken. Stel je voor dat dit met jouw weigeraars gebeurt. Vuurwerkactiviteiten 2008 Schoolvoorlichtingen door Halt-bureaus Omdat de eerste vuurwerkknallen vaak al half november klinken, is Halt vanaf deze tijd bezig met het geven van voorlichtingen of het verspreiden van voorlichtingsmaterialen. Zo’n 500.000 jongeren in groep 7 en 8 van het basisonderwijs en klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs worden in een voorlichtingsles geconfronteerd met de gevolgen van het onverantwoordelijk omgaan met vuurwerk. Met de leerlingen wordt onder andere gesproken over strafbaar gedrag (zoals te vroeg afsteken, bezit van teveel of illegaal vuurwerk, en het veroorzaken van vernielingen en overlast), ongelukken door het stunten met vuurwerk en natuurlijk over Halt. De voorlichtingen worden door Haltvoorlichters alleen of door Halt samen met bijvoorbeeld de politie en/of brandweer verzorgd.
pagina 4/6
betreft vuurwerk 2008
datum oktober 2008
Op verzoek van de Halt-bureaus ontwikkelt Halt Nederland jaarlijks nieuw voorlichtingsmateriaal. Het materiaal bestaat uit lesboekjes, ‘boomerang’-cards, posters, een film en lesbrieven voor de voorlichters en is te bestellen via de regionale Halt-organisaties. Materiaal kan – zolang de voorraad strekt - aangevraagd worden bij de regionale Halt-organisaties (voor adressen zie www.halt.nl). Ook is er vanaf half november 2008 een speciale vuurwerksite, www.knalrelaxed.nl. Activiteiten stichting Consument en Veiligheid Consument en Veiligheid maakt al jaren een nationale vuurwerkcampagne, die mensen wijst op de risico's van het onveilig afsteken van vuurwerk. Bij het schrijven van deze informatiesheet waren de inhoud van de campagne en de campagneperiode nog niet bekend. Schoonmaakactie Zwerfvuurwerk In veel gemeenten wordt een schoonmaakactie zwerfvuurwerk uitgevoerd. De actie houdt in dat gemeenten op Nieuwjaarsochtend veegwagens laten uitrukken om de vuurwerkrommel op te ruimen. Weigeraars, die voor veel ongelukken zorgen, kunnen dan dus niet meer worden opgeraapt en opnieuw aangestoken door kleine kinderen. Ook stimuleren gemeenten hun inwoners ook zelf om hun buurt snel schoon te maken. Gemeenten kunnen met posters en flyers hun inwoners oproepen om mee te werken. Informatie over vuurwerk op internet Voor meer informatie over vuurwerk kun je onder andere terecht op: o www.halt.nl (website van de Halt-sector); o www.knalrelaxed.nl (campagnewebsite vuurwerk 2008 Halt-sector); o www.vrom.nl (website van het ministerie van VROM met info over o.a. regelgeving); o www.veiligheid.nl (website Consument en Veiligheid: met o.a. veiligheidstips en info over vuurwerkongelukken); o www.vetvetverkeerd.nl (jongerensite van het Openbaar Ministerie: over jeugdstrafrecht, boetes, nieuwtjes, spelletjes en informatie voor je werkstuk of spreekbeurt).
Fout geknald? Dan naar Halt! De Halt-procedure Je komt o.a. in aanmerking voor een Halt-procedure als je door de politie bent aangehouden voor een vuurwerkovertreding en: o je bent 12 tot 18 jaar oud (of je bent tot 21 jaar en aangehouden in een groep met 12- tot 18jarigen); o je had vuurwerk bij je terwijl dat nog niet mocht, je hebt vuurwerk afgestoken toen dat nog niet mocht, je bent betrapt op het bezit van strijkers of ander illegaal vuurwerk, of je hebt iets vernield of overlast veroorzaakt met vuurwerk; o je bent in principe maximaal één keer eerder bij Halt geweest en dat was minstens een jaar geleden. Wat is een Halt-procedure? Halt staat voor Het alternatief. Dat betekent: een andere mogelijkheid. Als je iets gedaan hebt wat volgens de wet niet mag kunnen er namelijk twee dingen gebeuren. De ene mogelijkheid is een straf van de officier van Justitie of de rechter. Dat wil meestal zeggen dat je een boete moet betalen, en dat je bij Justitie ‘in de boeken’ komt te staan. De andere mogelijkheid is Halt. Bij Halt krijg je de kans om je fout weer goed te maken. Je zult in je vrije tijd klusjes moeten doen, een speciale voorlichting volgen of andere opdrachten uitvoeren. Als je schade hebt veroorzaakt, zul je die schade moeten betalen of herstellen. Houd je je daarbij goed aan de afspraken die je met Halt hebt gemaakt, dan wordt je zaak niet naar Justitie doorgestuurd. Hoe werkt een Halt-procedure? De politie stuurt de gegevens over jouw vuurwerkovertreding door naar het Halt-bureau bij jou in de buurt. Een medewerker van Halt zal je uitnodigen voor een gesprek, of je gelijk oproepen om op een bepaalde dag op een werkafspraak te verschijnen of een voorlichting te volgen. Ook je ouders krijgen bericht. Ben je jonger dan zestien, dan zullen zij hun toestemming moeten geven voordat jij aan de slag kunt. Als je aan het werk moet, heeft dat werk vaak te maken met je vuurwerkovertreding, zoals het opvegen van de vuurwerkrommel die na het vuurwerkfestijn in Nieuwjaarsnacht op straat is blijven
pagina 5/6
betreft vuurwerk 2008
datum oktober 2008
liggen. Als je door het afsteken van vuurwerk schade hebt aangericht, dan zul je die schade ook moeten vergoeden. Na afloop laat Halt aan de politie weten hoe het verlopen is. Is alles goed gegaan en heb je je aan alle afspraken gehouden, dan is de zaak daarmee voor jou klaar. Is het niet goed gegaan, dan stuurt de politie je proces-verbaal alsnog naar de officier van Justitie. Die zal dan de normale strafvervolging in gang zetten. Eigen verantwoordelijkheid Meedoen aan een Halt-procedure is niet verplicht; daar kies je zelf voor. Heb je eenmaal voor Halt gekozen, dan ben je er zelf verantwoordelijk voor dat je je afspraken met Halt nakomt. Dat betekent: op tijd komen, je opdrachten goed uitvoeren en - als daar sprake van is - de schade op tijd terug betalen. Je kunt uiteraard ook voor de andere mogelijkheid kiezen: doorgestuurd worden naar Justitie. De officier van Justitie neemt jouw zaak dan over. Bij vuurwerkovertreding zal dit meestal een boete worden. De hoogte van de boete is afhankelijk van wat je precies hebt gedaan. De Stop-reactie Je komt onder andere in aanmerking voor een Stop-reactie als: o je jonger bent dan 12 jaar; o je vuurwerk bij je had toen dat nog niet mocht, je vuurwerk hebt afgestoken toen dat nog niet mocht, je betrapt bent op het bezit van strijkers of ander illegaal vuurwerk, of je iets vernield hebt of overlast veroorzaakt hebt met vuurwerk; o je nog niet eerder een Stop-reactie hebt gehad. Wat is Stop? Stop is een korte leeractiviteit voor kinderen onder de 12 jaar. Als je jonger dan 12 jaar bent, kun je niet strafrechtelijk worden vervolgd. Toch is het belangrijk om vroeg te leren: o dat wetten en regels er niet voor niets zijn; o welke gevolgen het heeft voor jezelf en anderen als je je daar toch niet aan houdt. Stop wil voorkomen dat kinderen nog een keer met de politie in aanraking komen. In de Stop-reactie leer je wat je verkeerd hebt gedaan en hoe je kan zorgen dat zoiets niet meer gebeurt, en krijg je de kans je fout te herstellen. Meedoen aan de Stop-reactie is vrijwillig. Je ouders/verzorgers moeten toestemming geven en meewerken aan het programma. Hoe werkt een Stop-reactie? Samen met je ouders heb je een kort gesprek bij Halt. De medewerker van Halt praat met je over wat er is gebeurd en hoe je dit voortaan kunt voorkomen. De medewerker van Halt stelt jou en je ouders daarna een leeropdracht voor. Door die opdracht leer je meer over de risico’s van gevaarlijk gedrag met vuurwerk. Je gaat bijvoorbeeld een voorlichting volgen, een speciaal Stop-spel spelen, of een Stop-les of huiswerkopdracht maken over veilig omgaan met vuurwerk. De Stop-reactie duurt enkele uren en vindt plaats buiten schooltijd.
pagina 6/6
betreft vuurwerk 2008
datum oktober 2008
