Inhoud
Inleiding
9
ACHTERGRONDEN 11 Geografie 11 Klimaat 14 Geschiedenis 18 Vroege geschiedenis 18 Bartelomeüs Dias 18 Vasco da Gama 18 Verkenning van het binnenland 20 Gekoloniseerd 20 ‘Scramble for Africa’ 21 Vondst goud in Transvaal 22 Het bewind-Salazar 22 Verzet en oprichting FRELIMO 23 Einde tijdperk-Salazar 24 Onafhankelijkheid 25 Oprichting RENAMO 26 Oorlog tussen FRELIMO en RENAMO 26 Samora Machel verongelukt 27 Vrede 28 Verkiezingen 1994 29 Verkiezingen 1999, demonstraties 30 De zaak-Cardoso 30 Natuurrampen 31 Verkiezingen 2004 32 Economie 33 Export 33 Import 36 Politiek 37 Staatsinrichting 38 Taal en bevolking 39 Religie 44 Kunst 46 Muziek en dans 46 Beeldbouwkunst 47
Schilderkunst Planten en dieren Planten Dieren Nationale Parken en Reservaten
47 49 49 50
PRAKTISCHE INFORMATIE Reizen naar Mozambique Reizen binnen Mozambique Routevoorbeelden Van A tot Z Accommodatie Activiteiten Afstanden Alarmnummers Apotheken Banken Communicatie Diplomatieke vertegenwoordigingen Douane Elektriciteit Eten en drinken Fotografie Geldzaken Gezondheid Informatie Kinderen Landkaarten Literatuur Media Medische hulp Nationale Feestdagen Omgangsvormen Onderwijs Openingstijden Paklijst Prijzen Reisdocumenten
53 53 55 63 66 66 67 69 69 69 69 69
51
71 71 72 72 72 72 74 80 80 80 80 80 81 81 81 82 82 82 83 83
mozambique
6
Reistijd Rijbewijs Souvenirs Tijd Touroperators Veiligheid Verzekeringen Vlag Woordenlijst BEZIENSWAARDIGHEDEN Maputo en omgeving Maputo Geschiedenis Bezienswaardigheden Bezienswaardigheden buiten het centrum Excursiemogelijkheden Bilene Catembe Inhaca-eiland Maputo olifantenreservaat Marracuene en Macaneta Ponta do Ouro
83 83 83 84 84 84 85 85 86 89 89 91 91 93 102 103 109 111 111 113 114 115
zuid-mozambique 119 Limpopo Nationaal Park 122 Xai-Xai 123 Praia do Xai-Xai 124 Van Xai-Xai naar Ponta Závora 125 Chongoene 126 Chidenguele 126 Cuissico 126 Ponta Závora 126 Inhambane 127 Geschiedenis 127 Bezienswaardigheden 130 Stranden van Tofo en Barra 133 Tofo 133 Barra Beach 134 Maxixe 137 Van Morrumbene richting Vilankulo 138 Morrungulo 138 Pomene 138 Vilankulo 139
Bazaruto-archipel Bazaruto Benguerra Magaruque Santa Carolina Inhassoro Van Macovane naar Inchope
141 143 145 146 146 148
centraal-mozambique (Provincie) Sofala (Provincie) Manica (Provincie) Tete Zambézia Beira Geschiedenis Bezienswaardigheden Bezienswaardigheden buiten de stad Gorongosa Nationaal Park Het Gorongosa-massief Activiteiten Chimoio Excursiemogelijkheden Chicamba Real-stuwmeer Manica Chimanimani-gebergte Penha Longa-gebergte Van Chimoio richting Tete Tete Geschiedenis Bezienswaardigheden Cahora Bassa-stuwdam Van Beira richting Quelimane Quelimane Geschiedenis Bezienswaardigheden Van Quelimane naar Milange Van Mocuba richting Nampula Gurúè Activiteiten Gilé-reservaat
151 151 151 154 154 154 155 158
noordoost-mozambique Nampula
195 196
150
161 164 169 171 172 173 174 174 175 176 177 178 178 179 180 183 185 185 185 188 191 191 192 193
INH OUD
Geschiedenis Bezienswaardigheden Van Nampula richting Cuamba Nacala Ilha de Moçambique (Mozambique-eiland) Geschiedenis Bezienswaardigheden Angoche Van Namialo richting Pemba Pemba Geschiedenis Bezienswaardigheden Pangane en Guludo Quirimba Nationaal Park Ibo (Ilha do Ibo) Geschiedenis Bezienswaardigheden Matemo Medjumbe
197 197 200 201 202 203 205 209 210 210 211 211 215 216 217 217 219 220 222
OPGENOMEN KAARTEN Mozambique, ligging in Afrika 10 Mozambique, algemeen 12-13 Mozambique, fysisch 16-17 Maputo en omgeving 90 Maputo 94-95 Zuid-Mozambique 120-121 Inhambane en omgeving 128-129 De Bazaruto-archipel 142
7
Quilaluia (Ilha Quilálea) Quirimba Quisiva Vamizi Moçimboa da Praia Palma en de Rovuma
222 223 223 223 224 224
noordwest mozambique (niassa) Lichinga Geschiedenis Bezienswaardigheden Meer van Malawi Meponda Metangula Cóbuè Cuamba Niassareservaat
227 230 230 231 234 236 236 237 239 239
Over de auteur Register
242 243
Centraal-Mozambique 152-153 Beira 156-157 Gorongosa Nationaal Park 166-167 Noordoost-Mozambique 194 Ilha de Moçambique 204 Quirimba-archipel 218 Noordwest-Mozambique 228-229
8
mozambique
9
Inleiding Armoede, overstromingen en hongersnoden. Het beeld dat de media schetsen van Mozambique, stemt niet vrolijk. Dit zijn inderdaad de grootste problemen van het land en het is erg belangrijk dat de wereld hiervan kennisneemt. Echter, Mozambique als exotische vakantiebestemming en smeltkroes van culturen, blijft vooralsnog onbelicht. Mozambique was in de jaren zestig van de vorige eeuw een exclusieve vakantiebestemming, populair bij welvarende Portugezen, Zuid-Afrikanen en Rhodesiërs. De onafhankelijkheidsstrijd tegen Portugal en de daaropvolgende oorlog, maakten hier een einde aan. Vrede werd gesloten in 1992, maar de herbouw van het geheel ontwrichte land duurt nog steeds voort. Sinds het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw neemt het toerisme naar Mozambique flink toe. Vooral Zuid-Afrikanen bereizen het land met grote jeeps en verblijven in lodges die tot de beste ter wereld behoren. Voor hen is Mozambique synoniem voor witte stranden met grote palmbomen, warm en helder zeewater en veel zonneschijn. Voor de actievelingen biedt Mozambique paradijselijke eilanden (het reizen tussen tientallen eilanden is een echte belevenis), imponerende berggebieden met groene valleien en ruige maanlandschappen (Niassa en Cabo Delgado). In 1999 bracht ik mijn eerste bezoek aan Mozambique. Bijzonder waren toen de vele, gezellige avonden in Maputo, de nachtelijke stilte op het strand van Barra en de kleurrijke wereld van tropische vissen en koraalriffen in de Indische Oceaan. In de periode na 1999 keerde ik verschillende keren terug en werd ik diep getroffen door de enorme armoede en problemen waar het land mee te kampen heeft. Dit deed mij besluiten om in Mozambique vrijwilligerswerk te doen en zo mijn steentje bij te dragen aan de herbouw van dit zo speciale land. Neemt u ruim de tijd om te genieten van dit land met zijn geweldige inwoners die ‘Braziliaanse’ openheid, spontaniteit en opgewektheid hoog in het vaandel hebben staan. Zwarten, blanken, Indiërs en Arabieren, zij vormen de Mozambikaanse samenleving en zijn er trots op de Mozambikaanse nationaliteit te dragen! Het is niet mijn intentie geweest om u door Mozambique te leiden, maar om u op weg te helpen. De volgende personen dank ik voor hun medewerking: Jo-Anna Collard (Kaapstad), Jolke Oppewal (Maputo), Michèle Abraham (Johannesburg), Natalie Tenzer-Silva (Maputo), Kerry Butler (Maputo), Lisa McNamara (Johannesburg), Ryan Whittal (Johannesburg), Vasco Galante (Gorongosa Nationaal Park), Sarah en Ariëlla (voor het hoofdstuk ‘Gezondheid’, hun advies en geduld). Ik wens u een goede reis! Jan Willem Hamel
mozambique
10
N ▲
EUR
OP
A
1000 km
0
AFRIKA
Mozambique NEDERLAND
E U R O PA
BELGIË
AT L A N T I S C H E OCEAAN
Zwarte Zee
TUNESIË
Middellandse Zee
Madeira (Portugal)
MAROKKO Canarische eilanden
Ni
(Spanje)
e
GUINEE
ge
Ze
Ni
TSJAAD
r
Tsjaadmeer
ERITREA
SOEDAN
N ij l
SENEGAL GAMBIA
de
AFRIKA
MALI
NIGER
DJIBOUTI
BURKINA FASO
NIGERIA Niger
BENIN TOGO
IVOORKUST SIERRA GHANA LEONE LIBERIA
SÃO TOMÉ EN PRÍNCIPE
ETHIOPIË
CENTRAALAFR. REPUBLIEK
KAMEROEN
K on go
EQUAT. GUINEE
Evenaar
Ro
EGYPTE
MAURITANIË
GUINEEBISSAU
jl
LIBIË
ALGERIJE Westelijke Sahara
OEGANDA Victoriameer
GABON
SOMALIË KENIA
RWANDA
Cabinda (Angola)
Ascension (G.Br.)
(G.Br.)
M OZAMBIQUE
ZIMBABWE
NAMIBIË
Steenbokskeerkring
AT L A N T I S C H E OCEAAN
Tristan da Cunha
▲
St-Helena
DEM. REP. BOEROENDI SEYCHELLEN CONGO Pemba Tanganjika-TAN ZANI A Zanzibar Amiranten meer MalawiAldabra meer COMOREN ANGOLA MALAWI ZAMBIA
CONGO
BOTSWANA ●
O ra n je R i
LESOTHO
Kaap de Goede Hoop
Gough (G.Br.)
mozambique, ligging in afrika
MADAGASKAR MAURITIUS Réunion (Frankrijk)
Maputo
SWAZILAND
v. ZUID-AFRIKA
(G.Br.)
Mo Stra a za mb t iqu e
Golf van Guinee
INDISCHE OCEAAN
11
Achtergronden
geografie Mozambique ligt in het zuidoosten van Afrika en behoort met een oppervlakte van 801.590 km2 (bijna twintig keer zo groot als Nederland) tot de grotere landen van dit continent. Het land grenst aan zes landen: ZuidAfrika (491 kilometer), Swaziland (105 kilometer), Zimbabwe (1231 kilometer), Zambia (419 kilometer), Malawi (1569 kilometer) en Tanzania (756 kilometer). Het gehele oosten van Mozambique ligt aan de Indische Oceaan (Kanaal van Mozambique). Deze kustlijn is maar liefst 2470 kilometer lang en de brede stranden bestaan vrijwel overal uit wit of lichtbruin zand. Voor de kust bij Vilankulo ligt de Bazaruto-archipel; ter hoogte van Moçimboa da Praia ligt de Quirimba-archipel. In het uiterste noordwesten grenst Mozambique aan het Meer van Malawi. Dit meer wordt omringd door ruige bergen en de lichtbruine stranden zijn hier wat smaller dan die van de Indische Oceaan. Mozambique is opmerkelijk smal; de breedte varieert tussen zeventig en duizend kilometer. Achter de uitgestrekte kustvlaktes ligt een heuvelachtig terrein dat westwaarts bergachtig wordt. Hiertussen bevindt zich de Vallei van de Zambezi, het meest vruchtbare, maar ook heetste gebied van Mozambique. In het noordwesten vindt u hoge plateaus, die een opvallend groot gebied beslaan. Bijzonder indrukwekkend zijn de honderden meters hoge monolieten (graniet) in het noorden van het land. Deze bergen hebben geheel gladde hellingen en lijken als kegels uit de grond te komen. Met een hoogte van 2436 meter is de berg Binga (tegen de grens met Zimbabwe) het hoogste punt van Mozambique. Het laagste punt vormt het gebied in de directe omgeving van Beira, dat iets onder zeeniveau ligt. Door het land stromen verschillende rivieren, waarvan de Zambezi de breedste is. Deze rivier ontspringt in Zambia en vormt de beroemde Victoriawatervallen, alsmede het Cahora Bassa-stuwmeer. De Zambezi mondt 2660 kilometer verderop uit in de Indische Oceaan, tussen Beira en Quelimane (zie de kadertekst ‘de Zambezi’ op pagina 184 voor meer informatie). De Limpopo is qua lengte (1770 kilometer) de tweede rivier van zuidelijk Afrika en mondt uit in de Indische Oceaan (nabij Xai-Xai). In het noorden stroomt de Rovuma, die de grens vormt met Tanzania. Zeer pittoresk is de Shire, die een totale lengte heeft van 402 kilometer en uitmondt in de Zambezi. De rivieren van Mozambique hebben twee grote nadelen voor de bevolking: in de winter droogt een groot aantal op en in de zomer treden vele als gevolg van hevige regenval ver buiten hun oevers.
ac htergro nden
12
Masasi ●
TA N Z A N I A ●
Mzuzu Rovuma
M A L AW I
Lilongwe ●
nd
a
● Metangula
ge
Meer van Malawi
● Ndola
Marrupa
Lu
ZAMBIA
Niassa Reservaat ● Cóbuè
Lichinga ●
●
●
Lúr
Mandimba
●
●
Za
zi
● Zumbo
Cuamba Amaramba- ● meer
Blantyre ●
Cahora Bassa - Songo ● stuwmeer
Tete ●
Sh
ire
Giléreservaa ●
ZAMBÉZIA pont over Zambezi
Harare ●
●
Pebane
be zi
Chicamba stuwmeer
●
Olinga
m
Gorongosa
Mutare ● Manica ● Chimoio Nationaal Park ●
Mocuba
● Quelimane
Za
SOFALA
Gwelo ●
NAMPULA
Chilwameer
● Changara
ZIMBABWE
io
Liwonde
TETE e mb
Montepuez ●
NIASSA
Salima
Zambezi-delta Marromeureservaat
√ Luchthaven Beira
Masvingo ●
● (Internationaal) Beira
● Bulawayo M ANICA Save Gonarezhou Nationaal Par k
Zinave Nationaal Par k
Macovane Bazaruto Nationaal Park
●
Lim pop o
INHAMBANE
Banhine Nationaal Par k Li
Limpopo Nationaal Par k
m
GAZA
po
Kruger N ationaal Park
po
El
efa
nte
Maxixe ● ●
● Chokwe
ZUIDAFRIKA
MAPUTO
Lagoa Dongane
● Xai-Xai Incomáti Manhica Luchthaven Maputo ● (Internationaal)
●
Nelspruit
Namaacha ●
√
Maputo
●
Inhaca Reservaat Maputo Olifantreservaat
● Mbabane
SWAZILA N D
Inhambane
s
●
Zitundo
ZUID-AFRIKA
INDISCHE OCEAAN
geografie
13
Mtwara
Ro
vu
●
ma ●
Palma
N ▲
Mocímboa da Praia
0
Quirimba Archipel Nationaal Par k Sunate ●
100
200 km
● Pemba
√ Luchthaven Pemba (Internationaal)
INDISCHE OCEAAN ●
● Nampula
Nacala
● Ilha de Moçambique (Mozambique-eiland)
TANZANIA
● Angoche
at
CABO DELGADO
ZAMBIA
NIASSA MALAWI
NAMPULA
TETE
ZAMBÉZIA
SOFALA ZIMBABWE
INDISCHE OCEAAN
MANICA S t e e n b o k s k e erkring
INHAMBANE GAZA
Steenbokskeerkring
ZUIDAFRIKA
MAPUTO ● Maputo SWAZILAND
Mozambique: provincies
mozambique, algemeen
ac htergro nden
14
Mozambique als exotische vakantiebestemming
Foto: Rani Resorts
klimaat Mozambique ligt op het zuidelijk halfrond, dus zijn de jaargetijden omgekeerd aan die van ons. Lente: september, oktober en november; Zomer: november, december, januari en februari (regenseizoen); Herfst: maart, april en mei; Winter: juni, juli en augustus (droge seizoen). De temperaturen in Mozambique liggen veel hoger dan in Nederland en het is dan ook raadzaam altijd rustig aan te doen en heel veel te drinken, waar u ook bent. In Maputo ligt de gemiddelde dagtemperatuur het gehele jaar tussen 23° C en 30° C, maar op zomerse dagen kan het veel warmer worden. Er staat meestal een zeewind, maar door de hoge luchtvochtigheid voelt het altijd drukkend warm aan. Regen valt in Maputo in de zomermaanden en gaat gepaard met fel onweer. De wintermaanden zijn vrijwel droog (veel blauwe luchten) en zijn wat koeler dan de zomerdagen. De kuststrook en het achterland zijn ’s zomers erg warm, de dagtemperaBelangrijke informatie Februari is de cycloonmaand, bezoekt u de kuststrook dan niet. Veel accommodaties zijn in deze maand gesloten.
klimaat
turen kunnen gemakkelijk boven de 30° C uitkomen en er valt meer regen dan in Maputo. Meestal staat er een zeewind die klam aanvoelt, maar die een welkome verfrissing is. De winters langs de kust zijn droog en de dagtemperaturen zijn aangenaam: 24° C tot 27° C. Beira is gewoonlijk wat warmer dan Maputo en daar valt in de zomer veel regen: bijna 300 millimeter per maand. De warmste gebieden van het land zijn de Zambezi-vallei (Tete) en het uiterste noordoosten. ’s Zomers komen de temperaturen hier gemakkelijk boven de 30° C uit en liggen op de stranden van bijvoorbeeld de Quirimba-archipel is onaangenaam. De plateaus en berggebieden zijn gedurende het hele jaar aangenaam: 20° C tot 25° C. Gedurende het jaar, maar met name in de zomer, valt hier veel regen (jaarlijks gemiddeld 2000 millimeter). De zomernachten zijn hier koel; de winternachten zijn koud. Het Plateau van Lichinga vormt het koudste gedeelte van Mozambique, hier ligt de temperatuur in winternachten rondom het vriespunt en komt ’s zomers zelden boven 30° C uit. Klimatologische tips • Als u ’s morgens vroeg wolkjes aan de lucht ziet, voorspelt dit regen in de (na)middag; • ’s Avonds kan het overal in het land fris zijn, neemt u zeker twee vesten mee!
15
ac htergro nden
2148 m ▲
▲
2606 m
TA N Z A N I A
Meer van Malawi
1850 m
M
▲
u
i ch
ng
a-
▲ 1848
a
m
● Lichinga
M A L AW I
Meer van Malawi Nat. Park
1660 m
gw
Niassa Reservaat
Plate a u van Lich i n g a
ZAMBIA
1892 m
Lúrio
an
▲
Lu
2207 m ▲
Liwonde Nationaal Park
Ca
Amarambameer Chiutu
poc
Monte Namúli
Chilwameer
▲
a
3000 m ▲
nh
2419m
Mulanjemassief Sh
Tete ●
go
Cahora Bassa stuwmeer
zi
Li
he
be Zam
a
Lua
Giléreservaat
ire
Monte Chiperone ▲
2055m Lic
1728 m
go un
▲
Chire
Harare
Nyangui 2230 m
●
Za
▲ ▲
Zambezi-delta
a
up
1658m
● Chimoio Chicamba stuwmeer
ZIMBABWE
zi
M
▲
Quelimane ●
be
2592 m
Monte Gorongosa 1862m Gorongosa Plateau ▲ Nationaal Park van Chimoi o Púng oè
m
Inyangani
Nipio de
DEM. REP. CONGO
Rovum
Likoma eilanden
▲
Luam
ge
Bangweulu moeras
beze
be
rg
te
16
Marromeureservaat
1214 m ▲
Chimanimani- ▲ Monte Binga 2436 m gebergte
●
Beira
Buzi
i
Sofalabaai
Sab
1639 m ▲
1204 m ▲
Sav
Gonarezhou Nationaal Par k
e
Save
Limp opo
Bazaruto Nationaal Park
Govuro
Zinave Nationaal Par k
739 m ▲
Li
e Chokwe ●
rg en
Lagoa Dongane ● Xai-Xai
In
co
▲
Mo
m
át
2285 m
iqu
tes
i
fan
Baai van Inhambane ● Inhambane
mb
Ele
ge be rg te
be
va at 1846 m
ra
Inhaca Reservaat Maputo Olifantreservaat
St
S WA Z I L A N D
Tem b
● Mbabane
n
Maputo ● Maputobaai e
1901 m ▲
▲
ZUIDAFRIKA
po
ns-
Steenbokskeerkring
Limpopo Nationaal Par k
o-
D ra k e
omb
Kruger Nationaal Park
Banhine Nationaal Par k
za
gen
po
sber
m
tp a n
Leb
Sou
klimaat
Ro
vu
ma
798 m ▲
Monte
17
Cabo Delgado
N ▲
Quirimba Archipel Nationaal Par k
0
puez
100
200 km
iqu
e
● Pemba
Mozambique: natuurgebieden Rovu
Stra
● Nampula
at v an
Moz
amb
INDISCHE OCEAAN
Niassa Reservaa t Meer van Malawi
●
ma
●
Quirimba A r c h i p e l Nationa a l P a r k
993 m ▲
Cahora Bassastuwmeer Za
m
be
Giléreservaat
zi
Z
Gorongosa a m be Nationaal Park zi Marromeureservaat
INDISCHE OCEAAN
Gonarezh ou Zinave Nationaal Park Nationaal Park ●
Limpopo
Bazaruto Nationaal Park
Li
Banhine Nationaal Park
m po
Steenbokskeerkrin g
po
Kruger Nationaal Park
Limpopo Nationaal Park
Inhaca Reservaat ● ●
Ndumo Wildreservaat
● ● ●
Maputo Olifantreservaat Kosi Baai Natuurreservaat
Tembe Olifantreservaat
N ▲
mozambique, fysisch
