INFRAX EN STEBO, PARTNERS IN EEN SOCIAAL ENERGIEBELEID IN LIMBURG

Erwin De bruyn Stebo

Joachim de Wijs Stebo

INFRAX EN STEBO, PARTNERS IN EEN SOCIAAL ENERGIEBELEID IN LIMBURG Infrax als sociale netbeheerder Als netbedrijf vervult Infrax een belangrijke sociale rol. Zo staan we in voor de opvang van klanten die in de reguliere markt door de energieleveranciers worden ‘gedropt’. Infrax treedt voor deze klantengroep op als sociale leverancier en plaatst bij hen meestal een budgetmeter. Met een budgetmeter betaalt de klant vooraf voor de elektriciteit en/of aardgas die hij verbruikt. Dit systeem heeft heel wat voordelen. Met een budgetmeter springt de klant bewuster om met zijn energiebudget, zonder aan comfort in te boeten. Het resterende krediet kan onmiddellijk afgelezen worden op de budgetmeter en door het systeem van voorafbetaling betaalt hij enkel de energie die hij daadwerkelijk verbruikt. Bovendien worden eventuele schulden uit het verleden geleidelijk afgebouwd. Hij hoeft dus niet te vrezen dat hij te veel of te weinig voorschotten betaalt, die pas later worden verrekend.

34

Verder voert Infrax energiescans uit. Tijdens de basisscan doet een energieadviseur een doorlichting van de woning, de verwarmingsinstallatie, het waterverbruik, de verlichting, elektrische apparaten, ... Hij maakt een lijst van de plaatsen of toestellen waar er “energieverlies” is. Op basis van deze doorlichting maakt hij een verslag met daarin informatie en adviezen over verbeteringen in of aan de woning. De energieadviseur kan ook wijzen op bepaalde “slechte gewoontes” die aanleiding geven tot energieverlies, zoals verlichting nodeloos laten branden. Ook plaatst hij al enkele energiebesparende materialen, zoals spaarlampen, tochtstrips, reflecterende folie of een spaardouchekop. Een opvolgscan is ook mogelijk als tijdens de basisscan blijkt dat het zinvol is om dakisolatie of energiezuinige beglazing te plaatsen. In die opvolgscan begeleidt de energieadviseur de klant om deze investeringen volledig tot een goed einde te brengen. Zowel de energiescans als de geplaatste materialen zijn helemaal gratis. In Limburg worden de energiescans uitgevoerd door Stebo. In vergelijking met andere klanten, kunnen beschermde klanten rekenen op 20% hogere premies wanneer ze energiebesparende investeringen (laten) uitvoeren, zoals het plaatsen van dakisolatie of de vervanging van hun enkele beglazing door hoogrendementsbeglazing. Ook bestaan er premies die enkel voor deze doelgroep gelden: een premie van 800 € voor condenserende verwarmingsketels en de mogelijkheid om jaarlijks een kortingsbon van 150 € te krijgen voor de aankoop van een energiezuinige wasmachine of koelkast. Infrax laat ook sociale dakisolatieprojecten uitvoeren bij kansarme huurders van private woningen. Door de premie van 23 euro/m² die hiervoor geldt, is de resterende kostprijs voor het plaatsen van dakisolatie in woningen waarin beschermde klanten wonen zo goed als kosteloos voor de privé-verhuurder. Specifiek voor kansarmen ten slotte bieden we samen met Ecolife gratis laagdrempelige workshops aan voor OCMW’s uit ons werkingsgebied. Hierin worden op een ludieke en verstaanbare manier heel wat tips gegeven om via gedragsveranderingen en minieme investeringen de energiefactuur te verlichten.

OCMW visies

Bio Erwin De bruyn is sociaal pedagoog en bedrijfskundige van opleiding, en is directeur van Stebo, een organisatie voor streek- en wijkontwikkeling in Limburg. Stebo is actief op de domeinen van het maatschappelijk opbouwwerk, tewerkstelling van kansengroepen, kansrijk ondernemen, wonen en duurzaam energiegebruik. Joachim de Wijs is coördinator energie bij Stebo. De afdeling heeft een transformatie doorgemaakt van scanorganisatie naar een afdeling met een brede projectmatige aanpak rond rationeel energiegebruik. Voor meer informatie over Stebo zie www.stebo.be.

Hoe respondeert Stebo op het beleid van Infrax Stebo streeft een concrete toepassing van dit beleid na, met bijzondere aandacht voor talrijke doelgroepen die niet

SENSIBILISEREN van partners en doelgroepen

over de mogelijkheden beschikken om op eigen kracht de nodige energiebesparende maatregelen uit te voeren. Er is een traditie in Limburg om het Federale en Vlaamse beleid maximaal te vertalen in werkbare oplossingen. Hierbij is de samenwerking tussen Infrax en het provinciebestuur een succesvolle sleutel gebleken. Ook de sterke positie van Infrax bij de participerende gemeentebesturen is een troef. Daardoor worden flankerende maatregelen genomen die dat Vlaamse en Federale beleid in een Limburgs maatpak giet. Voor al deze overheden is Stebo een sterke partner in de uitvoering. Stebo tracht een maximale synergie te creeren tussen deze verschillende maatregelen. Door ze slim te koppelen, maar vanuit een eigen visie en aanpak die hier beschreven wordt. De visie wordt uitgedrukt in 6 concrete stappen: sensibiliseren – toeleiden – adviseren – financieren – realiseren – rapporteren.

TOELEIDEN door professionele toeleiders

ADVISEREN van de doelgroepen

FINANCIEREN van de REG-investeringen

www.energiescans.be + DUWOLIM rentevoet 0% voor doelgroep

+ campagnes OCMW + infosessies SHM + communicatiekanalen van Infrax

+ studiedagen

+ PASSIEF WONEN IN DILSEN-STOKKEM begeleiding van sociale huurders

INFRAX

Energiescan MUTUALITEITEN

+ websites ORGANISATIES UIT WELZIJNSSECTOR

REALISEREN van de REG-maatregelen

VIA INTENSIEVE ENERGIETRAJECTBEGELEIDING

SVK

+ nieuwsbrieven

+ toeleidersoverleg

(I¿FLsQWLHLQ gegevensbeheer ZRUNÀRZ

Planning & dispatch

Doorlichting woning, apparaten, manier van wonen & omgaan met energie, investeren in energiezuinige maatregelen

+ ICE-WISH bewust energiegebruik door slimme meters + INTENSIEF BEGELEIDINGSTRAJECT geleidelijke aanpassing energiegedrag kansarmen VIA REG-INVESTERINGEN

+ gemeentebladen

+ COLLECTIEVE DAKISOLATIEPROJECTEN isolatieteams isoleren 2000 daken

ANDERE PARTNERS

+...

+ SOCIAAL DAKISOLATIEPROJECT 23 €/m2 voor de verhuurder RAPPORTEREN aan klant, toeleider en beleid

+ GENK ISOLEERT gratis begeleiding voor inwoners

35

INFRAX EN STEBO, PARTNERS IN EEN SOCIAAL ENERGIEBELEID IN LIMBURG

Stap 1: sensibiliseren van partners en doelgroepen Stebo gebruikt zijn netwerk van toeleiders, verschillende kanalen en fora om te communiceren met professionelen uit sociale sectoren en leden van kansengroepen. De gemene deler is de rationele omgang met energie die bespreekbaar wordt gemaakt, met name voor hen die te makkelijk verstoken blijven van gerichte informatie en financiële middelen. Essentiële verschillen worden bereikt met kleine gedragsmaatregelen, kosteloos en veelal zonder aan wooncomfort in te boeten. De substantiële verschillen en besparingen die de tegenwoordige klimaatplannen beogen, kunnen echter nog altijd vooral gevonden worden in energie-efficiënte investeringen zoals de isolatie van daken. Door de aanwezigheid op studiedagen, colloquia en de organisatie van infosessies en toeleidersoverleg, door het aanwenden van websites, blogs, persberichten, de communicatiekanalen van Infrax, etc, verzekert Stebo zich van de nodige visibiliteit om rechtstreeks, of via de professionele instanties, de kansarmen in Limburg te bereiken. In opdracht van Infrax begon Stebo in 2008 met de uitvoering van energiescans in Limburg. 12 energieadviseurs brachten de teller tot vandaag op iets meer dan 17.500 huisbezoeken. Stebo werkte in het verleden mee aan uiteenlopende campagnes rond rationeel energieverbruik. De activiteiten van de energie-afdeling, inclusief de energiescans, zijn grotendeels gericht op een bewustmaking van partners en klanten.

Stap 2: toeleiden door professionele toeleiders Om een totaal van 35.000 contacten en relaties in de hand te houden, is een efficiënte organisatie omtrent toevoegen, monitoren en verwerken van data onontbeerlijk. Stebo investeerde in een eigen applicatie van ERP-software om van de nood een deugd te maken. Elk klantencontact, elk gebruikt document en al de verzamelde informatie is slim terug te vinden in onze systemen. Een derde van de 17.500 scans ging door bij personen die behoren tot de gekende prioritaire doelgroepen. Stebo is momenteel de omslag aan het maken naar 100% doelgroepscans. Vanaf 2014 hebben alleen personen uit kansengroepen nog recht op een gratis energiescan, de energie-afdeling van Stebo zal zich in de toekomst steeds meer richten op wie het meest nood heeft aan besparen. Om deze klanten voor energiescans in de toekomst op een vloeiende manier toe te leiden, ontwikkelden Stebo en Infrax een systeem dat toelaat planning, logistiek en gegevensbeheer bij energiescans vlot op elkaar af te stemmen. Medewerkers van OCMW’s in Limburg kunnen een bezoek brengen aan www.energiescans.be, website van Infrax, en in het hoofdmenu klikken op een nieuwe titel voor de professionele toeleider. Daar kan een persoonlijke gebruikersnaam en paswoord aangevraagd worden. Wanneer hun gegevens geverifieerd en geactiveerd zijn, kunnen zij hun klanten die in aanmerking komen voor een energiescan, via een eenvoudig formulier, aanmelden op systematische wijze.

36

Deze nieuwe tool is gebruiksvriendelijk en biedt verschillende voordelen: • Door de gecontroleerde toegang worden de doelgroepklanten gefilterd. • Stebo kan de doelgroepklant voorrang verlenen in de planning, waardoor de energiescan doorgaans binnen de maand kan plaatsvinden. • De energieadviseur kan de toeleider makkelijk informeren. De toeleider krijgt een afschrift van het rapport dat ook naar zijn/haar klant gaat. • Een opmerkingenveld in het inschrijvingsformulier biedt de toeleider de mogelijkheid verdere informatie te vragen met betrekking tot de klant en zijn of haar manier van wonen en omgaan met energie. De scanner beantwoordt deze vragen in een persoonlijke mail aan de toeleider. In de toekomst verwacht Stebo op deze basis hechter samen te werken met de OCMW’s. Er zijn verschillende opties om toeleiding op gang te houden, zoals het automatische aanmelden bij inhuizen of verhuizen van een klant. Klanten kunnen aan de oplaadpunten voor budgetmeters geattendeerd worden op de energiescans. De mogelijkheden zullen besproken worden met de OCMW’s. Tijdens een energiescan heeft een energieadviseur altijd oog voor andere opties om een klant verder te helpen op het vlak van energie besparen, bvb. via een opvolgscan, een onderzoek naar sociale voordelen of andere. Een energiescan in een woning is vaak een startpunt in het energiezuinig maken van een woning.

Stap 3: adviseren van de doelgroep Bij een basisenergiescan worden de volledige wooneenheid en de aanwezige apparaten doorgelicht en informeert de energieadviseur een bewoner over eenvoudige wijzigingen in het dagdagelijkse leven die de energiefacturen verminderen. Een klant krijgt advies omtrent zijn of haar energieleve-

OCMW visies

rancier, de juiste instelling van de thermostaat, het gebruik van toestellen, de manier van verlichten en verluchten, etc. Iedere klant krijgt een gratis spaarpakket, dat meestal bestaat uit spaarlampen en/of een spaardouchekop, als extra motivatie. Tijdens de basisscan detecteert de energieadviseur of een tweede huisbezoek, in functie van andere energiebesparende initiatieven, tot de mogelijkheden behoort. Deze zogenaamde opvolgscan type 2 kan bestaan uit advies rond dakisolatie, waar die ontbreekt of waar de isolatie niet voldoet. Ze kan zich ook richten op een verbeterde beglazing in die woningen die niet beschikken over hoogrendementsglas. Het betreft hier types van opvolgscans waar een investering bij hoort. Dat geldt ook voor de nieuwe type 2-scan voor verwarmingsketels die in de loop van 2013 in voege treedt. Niet alle leden van doelgroepen hebben de mogelijkheid deze investeringen te doen. Wanneer zinvol zal de energieadviseur tijdens de basisscan peilen naar de wensen en de financiële draagkracht omtrent energiezuinige investeringen. Eventueel wordt er een tweede huisbezoek ingepland waarbij meetstaten worden gemaakt, premies worden besproken, gecontroleerd wordt of een klant in aanmerking komt voor een lening bij een lokale entiteit, etc. De basisscan is een draaischijf en een stepping stone van waaruit verschillende vervolgstappen kunnen voortvloeien. Interessant voor klanten uit de doelgroepen is een nieuwe opvolgscan, type 1, die de focus niet legt op investeren, maar op gedragsaanpassingen bij de bewoner zelf. In september werd de formule goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Tijdens een type 1-scan worden de tips & tricks uit de basisscan herhaald en de vergelijkende energieleverancierstest kan uitmonden in effectieve omschakeling. Verder kunnen arbeidsintensievere maatregelen als tochtstrips of buisisolatie geplaatst worden. Er is een doorgedreven advies over alle mogelijke premies en sociale rechten. Deze opvolgscan betekent dat de energiescanner in totaal minimaal 4 uur aanwezig is bij een klant, om hem te informeren over een bewuste omgang met het energieverbruik in de woning. Opvolgscans gebeuren vaak niet door eenzelfde energieadviseur. Omwille van diverse specialismen treden er meerdere adviseurs op in eenzelfde dossier. De noodzaak aan een efficiënt gegevensbeheer en dito workflow, is binnen Stebo mogelijk gemaakt door een georganiseerde backoffice. Voor de verwerking van duizenden bezoeken per jaar is een goed case-management noodzakelijk; zo niet is een accuraat advies aan klanten en toeleiders niet mogelijk. Binnen Stebo wordt veel aandacht geschonken aan optimalisatie, verbetering en innovatie. Zo worden intussen energieverbruiken op een gedetailleerde wijze gemonitord door gebruik te maken van nieuwe slimme energiemeters, etc. De aanwezige apparaten worden, met hun verbruiken en sluipverbruiken gevolgd, soms tot 1 week onafgebroken. Resultaten worden uitgelezen en omgezet in statistische info die op zijn beurt gekoppeld kan worden aan bijvoorbeeld de gezinsgrootte of het woningtype (gerenoveerd apparte-

ment of oudere, vrijstaande woning?). Dit laat ons op termijn toe gefundeerde inschattingen te maken met betrekking tot kosten voor energie, terugverdientijden van nieuwe toestellen te berekenen, CO²-uitstoten te kwantificeren, etc. De meetresultaten en berekeningen helpen de klant bewust te worden over het energieverbruik en over besparingen bij de uitvoering van eventuele investeringen. Ook toeleiders halen hieruit vaak interessante informatie, werkpunten en oplossingen in moeizame budgetbegeleidingen.

Stap 4: financieren van de REG-investeringen De crisis en recente wijzigingen in het al complexe fiscale en subsidiebeleid, resulteren dikwijls in aarzeling tot investeren. Voor mensen in kansarmoede komt daar de verminderde bereikbaarheid van goede richtlijnen en aannemers als hindernis bij. Tijdens een energiescan kan dit ondervangen worden. De energieadviseur van Stebo kan een bewoner eenvoudig en gericht informeren aangaande alle mogelijke tegemoetkomingen vanwege de distributienetbeheerder, de gemeente, de belastingsaangifte, etc. Stebo begeleidt klanten bij het beantwoorden van logische vragen als ‘Hoe betaal ik het?’ of ‘Wie komt het doen?’ Iedereen met concrete plannen kan rekenen op steun bij het aanvragen en beoordelen van 3 offertes door de energieadviseur, tot en met de uiteindelijke selectie van een aannemer. Tot nu deden meer dan 1000 Limburgers beroep op de gratis begeleiding om een energielening van de lokale entiteit Duwolim te bekomen. De intrestvoet bedraagt slechts 2 %. Sinds kort kunnen gezinnen met een beperkt bruto inkomen van maximaal 16.306 € (ook pensioen of uitkering) of met verhoogde tegemoetkoming in de ziektekosten lenen aan 0%.

de Duwolim-lening Duwolim wil dat alle Limburgers de mogelijkheid krijgen om hun woning energiezuinig te renoveren. Wanneer einde 2012 de federale intrestkorting van de ‘groene lening’ afgeschaft werd, heeft Duwolim er bij de Vlaamse overheid op aangedrongen om dit systeem opnieuw mogelijk te maken voor mensen met een beperkt inkomen. Bijgevolg kunnen we hen voor energiebesparende renovatiewerken opnieuw een lening aan 0 % aanbieden. In totaliteit komen bijna 80% van de Limburgse huishoudens in aanmerking voor een Duwolim-lening aan van een voordelige rentevoet van 2%. Ongeacht de rentevoet kan men 1.250 tot 10.000 € lenen met een looptijd tot 5 jaar. Het energiekrediet van Duwolim behelst volgende stappen: 1. De klant contacteert Duwolim of de energieadviseurs van Stebo. 2. De energieadviseur maakt een afspraak bij de klant thuis. Tijdens dit huisbezoek vraagt de energieadviseur de benodigde documenten voor het kredietdossier.

37

INFRAX EN STEBO, PARTNERS IN EEN SOCIAAL ENERGIEBELEID IN LIMBURG

3. Alle info wordt bezorgd aan SJK De Woonconsulent. Zij zijn de kredietbegeleider voor Duwolim en vervolledigen de kredietdossiers, waarna de kredietwaardigheid van de klant wordt onderzocht. 4. De klant vraagt intussen de offertes op en kan hierin worden bijgestaan door de energieadviseur. Samen onderzoeken ze de beste prijs-kwaliteitverhouding, met een maximale energiebesparing. 5. Wanneer een kredietdossier ontvankelijk verklaard wordt, kan de kredietovereenkomst ondertekend worden. Bij een negatieve beoordeling wordt naar alternatieven gezocht voor realiseerbare investeringen, binnen de bestaande financiële mogelijkheden van de klant. 6. Na uitvoering van de werken bezorgt de klant de facturen en stort Duwolim het geleende bedrag op de rekening van de klant. In sommige situaties betaalt Duwolim de aannemers rechtstreeks. 7. Tenslotte helpt de energieadviseur bij het aanvragen van alle premies. Waar nodig wordt de uitvoering van de werken gecontroleerd. Men kan bij Duwolim lenen voor alle isolatiewerken, plaatsen van hoogrendementsbeglazing, vervanging van een verwarmingsinstallatie, installatie van een zonneboiler, etc. Met uitzondering van de installatie van fotovoltaïsche zonnepanelen, komen quasi alle werken in aanmerking die bijdragen tot een meer energie-efficiënte woning. Eén op vijf kredietdossiers wordt geopend voor gezinnen uit de gekende prioritaire doelgroepen. Eén op vier leningen worden verleend aan alleenstaanden. Men is met recht trots dat senioren, die vaak uit de boot vallen bij commerciële banken, zich laten overtuigen om te investeren. Maar liefst 60 % van de ontleners is ouder dan 55 jaar en één op drie is ouder dan 65 jaar. In de toekomst wil Duwolim de afstand naar eigenaars van huurwoningen verkleinen, om ook hen te laten investeren in de woningen op de private huurmarkt. Een andere groep van personen die Duwolim in de toekomst meer wil bereiken zijn gezinnen met een budgetmeter. CVBA Duwolim is een erkende lokale entiteit in het kader van het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost. Het is een coöperatieve vennootschap met sociaal oogmerk met als partners SJK De Woonconsulent, vzw Stebo, cvba Limcoop (ACW), Infrax en het Centrum Duurzaam Bouwen. Duwolim werd door alle Limburgse gemeente- en OCMW-besturen erkend als lokale entiteit en wordt gesteund door de provincie Limburg, het Vlaams Energieagentschap en het FRGE. Duwolim is een sociale, niet-commerciële organisatie. Medewerkers van Limburgse OCMW’s die willen weten hoeveel Duwolim-leningen er in hun gemeente werden afgesloten, kunnen kijken op www.duwolim.be en klikken op ‘Statistieken en grafieken’. De cijfers zijn volledig anoniem en vrij te gebruiken.

38

stap 5: realiseren van de REG-maatregelen De energiescans verspreid over de 43 Limburgse gemeenten in Infrax-gebied, hebben geresulteerd in een toegenomen ervaring en deskundigheid voor de energie-afdeling van Stebo, maar evenzeer in naambekendheid bij overheden, organisaties uit het maatschappelijk middenveld en intermediairen. Projectoproepen bereikten Stebo sneller en diversificatie werd mogelijk. Met de energiescan als constante werden nieuwe werkterreinen aangeboord. Intensieve energie-trajectbegeleidingen leggen de nadruk op de manier van wonen en omgaan met energie. Het verschil wordt zoveel mogelijk gemaakt door het creëren van een groter bewustzijn en door gedragswijziging. In Heusden-Zolder werden in samenwerking met het OCMW tien gezinnen gedurende vier maanden gevolgd in een project dat intussen navolging vindt in andere Limburgse gemeenten. De sociale Duwolim-lening is binnen bereik voor de meeste inwoners van Limburg, voor mensen uit de doelgroep is het sinds dit jaar mogelijk te lenen aan een rentevoet van 0%. Stebo profileerde zich sterk in de provinciale coördinatieopdracht van collectieve dakisolatieprojecten in samenwerking met sociale huisvestingsmaatschappijen en de isolatieteams binnen sociale economiebedrijven. In opdracht van de provincie werden de SVK’s technisch ondersteund bij de aanpak van de door het Vlaams Energieagentschap gesubsidieerde REG-investeringen. In de loop van 2012 volgde het promotorschap voor het sociaal dakisolatieproject van de Vlaamse overheid en een project van de stad Genk dat voorziet in gratis begeleiding voor particulieren wiens dak geïsoleerd kan worden.

Via intensieve energietrajectbegeleiding Tijdens een scan en een opvolgscan krijgt een klant bijzonder veel, vaak totaal nieuwe, informatie te verwerken. Het nagestuurde samenvattende rapport is daarom zinvol. Op basis van de scan en het rapport komen er veelal nieuwe vragen die vaak onbeantwoord blijven. Het energiebespa-

OCMW visies

rend gedrag riskeert hierdoor langzaam te verwateren, waardoor het effect van de energiescan af vlakt. Stebo werkte een energietrajectbegeleiding uit, waarbij de ruime informatieverstrekking van de energiescan gespreid wordt over meerdere bezoeken, om zo een meer diepgaandere inbedding te krijgen. De veelheid aan adviezen wordt beter gedoseerd waardoor een geleidelijke gedragswijziging kan intreden, op maat van elk huishouden. Frequentere huisbezoeken over een langere periode, in combinatie met de kracht van de herhaling, zorgen ervoor dat de effecten op langere termijn blijven nazinderen. Belangrijke voorwaarde is dat er, met name naar sommige kansengroepen toe, erg veel zorg gedragen wordt voor de manier van communiceren. Deze moet persoonlijk zijn, mag nooit als betuttelend ervaren worden en ieders tempo moet gerespecteerd worden.

Begeleiding van sociale huurders bij passief wonen Sociale huisvestingsmaatschappij Maaslands Huis finaliseert momenteel de bouw van 5 passieve woningen. Bij 80 kandidaat inhuizers voerden we een standaard energiescan uit. Deze werd aangevuld met een enquête om te peilen naar de mate waarin een huurder zich al dan niet kan terugvinden in de soms dwingende voorwaarden die inherent zijn aan wonen in een passief huis. Een hoog percentage kandidaten zag vrijwillig af van deze opportuniteit. Voorbeelden van ‘afhakers’ zijn bewoners voor wie een schotelantenne onlosmakelijk verbonden is met een woning, hetgeen helaas niet combineerbaar is met een passief gebouw omdat de buitenschil van de woning dan geperforeerd dient te worden en rokers die liever vermijden de filters van de balansventilatie sneller te moeten vervangen. Zij behouden vanzelfsprekend hun plaats in de wachtrij voor andere woningen van Maaslands Huis. Duidelijke communicatie stond toe goed geïnformeerde en gemotiveerde huurders voor deze wooneenheden te vinden. Het eerste jaar vanaf inhuizing kunnen zij en hun gezinsleden rekenen op een begeleiding door 2 energieadviseurs. Deze begeleiding bestaat uit een algemene infosessie, een bewonershandleiding, een energie advisering op het nieuwe adres en vier opvolgingsgesprekken ter plaatse. De verzamelde bevindingen en energieverbruiken zullen bijdragen tot een gefundeerde invulling van wat sociaal passief wonen kan betekenen in de toekomst.

Ice-wish – bewust energiegebruik door slimme meters De Genkse wijk Kolderbos met zijn 639 sociale huurappartementen is geselecteerd om deel te nemen aan het Europese project ICE-WISH, dat gelijktijdig loopt in 10 Europese landen. Voor het Belgische luik werken de sociale huisvestingsmaatschappij Nieuw Dak en de VMSW samen met Infrax en Stebo. 30 gezinnen schreven zich in.

ICE-WISH is de Engelse afkorting voor: ‘het aantonen van vermindering van het verbruik van energie en water in Europese sociale huisvesting door middel van intelligent beheer’. Het project probeert de energiefacturen te verlagen met 15% en dit zonder in te boeten aan wooncomfort. Bij de deelnemers worden gratis slimme meters geïnstalleerd voor water, warmte en elektriciteit. Via een speciaal ICE-WISH-kanaal op het eigen TV-toestel kunnen de deelnemers: • Hun verbruiken van het moment aflezen • Hun uitgaven bijhouden • Tips ontvangen om minder energie te verbruiken Technische adviseurs van Stebo begeleiden de huurders vanaf de winter 2012 gedurende een jaar. De begeleiding omvat de uitleg bij het gebruik van de hardware, een energiescan, drie huisbezoeken, een groepsmoment en de afname van een diepgaande vragenlijst. Stebo biedt deelnemers de opportuniteit om gedurende twee weken de energieverbruiken van de afzonderlijke elektrische apparaten in de woning te laten monitoren. Daardoor krijgen de klant en de partners in dit project gedetailleerde overzichten van verbruiken en leefgewoontes, waarna bijsturingen mogelijk worden.

Intensief begeleidingstraject Heusden-Zolder Begin 2012 selecteerden het OCMW van Heusden-Zolder en Stebo tien gezinnen in kansarmoede die gebaat zouden zijn bij een intensieve begeleiding omtrent hun energieverbruiken. De gekozen deelnemers waren klanten met hoge afrekeningen die een buitensporig percentage van hun beperkte inkomsten naar hun energieleveranciers weg dragen. Het OCMW paste jaar na jaar aanzienlijke verschillen op de facturen bij. Stebo kon hier een traject uitbouwen in een domein waaraan maatschappelijk assistenten nauwelijks toe komen. In een periode van vier maanden kregen elk van de deelnemers acht keer een huisbezoek van de energieadviseur. In een aanpak die verschilde per gezin, werd eenieder op een aangepast tempo bewust gemaakt over de huidige verbruikspatronen. Per bezoek kreeg de klant een motiverend geschenk, gaande van spaarlampen en verdeelstekkers met schakelaar, tot een timer voor de boiler of een rekenmachine om de verbruiken uit te tellen. Naarmate het vertrouwen groeide, werd het bewonersgedrag steeds meer bespreekbaar en werden directe stappen gezet naar controle over de verbruiken. Niemand van de gezinnen bleek een ‘juist’ energiecontract te hebben en bij elk van de deelnemers was het nodig de voorschotten beter af te stemmen op het verbruik. Twee families stapten over van de distributienetbeheerder naar de

39

INFRAX EN STEBO, PARTNERS IN EEN SOCIAAL ENERGIEBELEID IN LIMBURG

reguliere markt. Twee anderen maakten de switch naar sociaal tarief en bij twee gezinnen kon de budgetmeter stopgezet worden. De gemiddelde besparingen per gezin zagen er als volgt uit: • Elektriciteit: 120 € • Verwarming: 372 € • Water: 80 € • Leverancierswissel of sociale energietarieven: 235 € In totaliteit, rekening houdend met de gecorrigeerde bedragen door de leverancierswissels, de evoluerende energieprijzen en de graaddagen, bedroeg de totale besparing op jaarbasis 774 € per gezin. Het OCMW beloonde sommige deelnemers extra door een tussenkomst bij, bijvoorbeeld het plaatsen van dakisolatie door een isolatieteam, het vervangen van een oude diepvriezer of het plaatsen van een glazen douchewand. Door een positief waarderende aanpak die stap voor stap wordt doorgezet, met het belonen van positief gedrag, maximaal rekening houdend met individuele woonsituaties, is dit een onmiskenbaar succesverhaal gebleken. De deelnemende gezinnen kregen controle over hun energieverbruiken, ze verhoogden hun wooncomfort en namen, soms voor het eerst sinds lang, het budgettaire heft weer in eigen handen. Meer dan een half jaar na het afsluiten, vullen negen van de tien deelnemende gezinnen nog steeds wekelijks hun meterkaarten in om het eigen verbruik voor gas, water en elektriciteit op te volgen. Het Europese netwerk Elisan (European Local Inclusion & Social Action Network) selecteerde dit project om voorgesteld te worden als model van good practices in België op de Europese conferentie voor energie-armoede op 27 november 2012. Eind 2012 starten het OCMW van Heusden-Zolder en Stebo met het tweede intensieve begeleidingstraject voor tien nieuwe gezinnen.

Via REG-investeringen waar energie-trajectbegeleidingen principieel de nadruk leggen op de omgang met energie, eventueel aangevuld met kleinere maatregelen als buisisolatie of radiatorfolie, zijn de projecten die onder de REG-investeringen vallen per definitie gericht op grotere ingrepen en uitgaven. Bij REG-investeringen horen vaak erg technische adviseringen. Stebo heeft vooral ervaring met projecten rond dakisolatie, maar dankzij goed geregisseerde workflows kan de vertaalslag naar andere maatregelen als superisolerende beglazing, spouwmuurisolatie of condenserende verwarmingsketels snel gemaakt worden.

40

Coördinatie van isolatieteams De provinciale campagne, ‘Limburg Isoleert’, heeft vruchten afgeworpen; de Limburgers hebben meer daken geïsoleerd dan het Vlaamse gemiddelde. Uit de energiescans en de premie-aanvragen bij Infrax is echter af te leiden dat vooral eigenaars over dakisolatie beschikken. De bestaande maatregelen, campagnes, premies en tegemoetkomingen bereiken moeilijker de huurders. Dakisolatie wordt teveel beschouwd als een investering voor rekening van de eigenaar-verhuurder, terwijl de eigenaarverhuurder geen direct voordeel heeft bij die investering, omdat de energiefactuur door de huurder wordt gedragen. Sociale huurders zijn meestal niet erg kapitaalkrachtig en sociale huisvestingsmaatschappijen stellen hoge kwaliteitseisen aan de uitvoering, waardoor de drempel nog verhoogt. Stebo stelde zich als doel vooreerst op de markt van sociale huisvestingsmaatschappijen en sociale verhuurkantoren de inhaalbeweging voor dakisolatie op gang te brengen. Veel sociale woningen zijn gegroepeerd in sociale woonwijken met uniforme dakconstructies zodat met een collectieve aanpak zeer kosten-efficiënt gewerkt kan worden. Er werden 5 isolatieteams in de sociale economie opgeleid, 5 ploegbazen en 15 doelgroepwerknemers. De Limburgse isolatieteams zijn ondergebracht bij volgende organisaties uit de sociale economie: Alternatief, Werkkans/De Winning, Aksi, Team en Goed Wonen. De doelstelling van deze provinciale coördinatie-opdracht is de kwaliteit en het aanbod van de geboden dienstverlening voor heel de provincie op elkaar af te stemmen en te optimaliseren. Hierbij wordt een intensieve samenwerking met de lokale besturen en andere actoren beoogd zodat de isolatieteams worden verankerd in het globale provinciaal beleid. In de praktijk is er veel overleg met de isolatieteams, worden verschillende aanpakken uitgewerkt per doelgroep, financieringsschema’s uitgewerkt en afspraken gemaakt met VEA en Infrax rond het opzetten van budgetlijnen voor sociale huisvestingsmaatschappijen. Bij de concrete voorbereidingen van de werkzaamheden horen onder meer de opleiding van de medewerkers, inventariseren van de te isoleren wooneenheden, prospectie per wijk, bepalen van de gepaste isolatietechnieken, ondersteuning bij de opmaak van aanbestedingsdossiers, samenaankopen van materiaal organiseren,… Na gunning van een opdracht volgen planningen en worden mobiele magazijnen ter plaatse gebracht. Bij een aantal grote projecten, van 80 daken en meer, werkten verschillende teams gelijktijdig aan verschillende woningen. Door een zeecontainer centraal in een wijk op te stellen bleef het isolatiemateriaal altijd binnen handbereik. Betrokkenheid en draagvlak bij de huurders wordt gecreeerd door hen in groep uit te nodigen voor een informatieavond en door de uitvoering van een energiescan in elke woning. Alle werken, ook secundaire werken zoals opruimen

OCMW visies

zolder, afvoeren oud isolatiemateriaal, afwerking zolderluiken,... worden mee geïnventariseerd en gecoördineerd. Regelmatige werfvergaderingen en evaluaties worden ingepland om bijsturing mogelijk te maken. Opleveringen gebeuren gezamenlijk, zodat de teams kunnen leren van elkaar, hun technieken verfijnen en de bereikte kwaliteit kunnen beoordelen. Bijna drie jaar na de opstart hebben de Limburgse isolatieteams 2.000 daken geïsoleerd, bij het beëindigen van het project zullen 3.000 klanten uit de doelgroep een geïsoleerd dak hebben. Zeven medewerkers van de isolatieteams zijn inmiddels doorgestroomd naar de reguliere arbeidsmarkt. Met deze campagne werd een verminderde uitstoot van 12.000 ton CO² gerealiseerd.

Het sociaal dakisolatieproject Vanaf begin 2012 voorziet de Vlaamse Overheid een verhoogde tussenkomst om bij kwetsbare huurders op de private markt de daken van slecht geïsoleerde huurwoningen of -wooneenheden te helpen isoleren. De bewoner dient te behoren tot een van de gekende prioritaire doelgroepen. Hiervoor wordt beroep gedaan op projectpromotoren die per woning een sociale dakisolatiepremie ten belope van 23 euro per m² geplaatste dak- of zoldervloerisolatie voor de eigenaar-verhuurder kunnen opvragen bij de distributienetbeheerder. De reguliere premies bedragen 6 tot 8€/m². Met de premie van 23€/m² worden zowel de kosten voor de assistentie van eigenaar en huurder bij de voorbereiding en de plaatsing van de dak- of zoldervloerisolatie, als de uitvoering van de isolatie door een aannemer gefinancierd. Vanaf 2015 komt er een verbod op verhuring wanneer de woningkwaliteit ondermaats is, waarbij de afwezigheid van dakisolatie één van de criteria is. Met ingang van 2020 zal het ontbreken van dakisolatie automatisch leiden tot het ongeschikt verklaren van een woning, verhuring is dan niet langer mogelijk. De voordelen van deze sociale dakisolatiepremie zijn: • vermijden van toekomstige sancties als eigenaar • tussenkomst van maximum 23 €/m² (verminderd met onkosten voor de promotor) • voorlopig nog 30% belastingsvermindering op de eventuele restfactuur (indien de premie niet toereikend is om alle isolatiekosten te dragen) • de huurder ziet zijn energiefactuur dalen en zijn wooncomfort toenemen • ecologisch voordeel • verbetering van het EPC van de huurwoning, waardoor de waarde ervan toeneemt

• een eventueel restbedrag voor de uitvoering van de werken te financieren wanneer het benodigde bedrag de 23€/m² overschrijdt In de praktijk staat Stebo als projectpromotor in voor het doorlopen van volgende stappen: 1. uitvoering van energiescan bij de huurder 2. het opmaken van een gepersonaliseerd plan, inclusief afmetingen, voor het aanbrengen van dakisolatie 3. het inschatten van de kostprijzen, door middel van meetstaten en gebruik makend van recente gemiddelde aankoop- en plaatsingsprijzen van isolatiemateriaal en toebehoren 4. contacteren van de verhuurder met info op basis van de meetstaat 5. het bezorgen van het gepersonaliseerd plan en een raming van de netto-investeringskost na verrekening van de financiële ondersteuningsmaatregelen waarvoor de verhuurder in aanmerking komt 6. een opvolgscan type 2, waarbij een gedetailleerde meetstaat wordt opgemaakt, na akkoord van de verhuurder 7. het opvragen van minimum 3 offertes en de beoordeling ervan, waarbij 1 van de offertevragen steeds naar een isolatieteam uit de sociale economie gaat 8. het contacteren van de gekozen uitvoerder voor de uitvoering van de werken of er minstens voor zorgen dat aannemer en klant met elkaar in contact komen om onderling afspraken te maken 9. versturen van een aanvraagformulier naar Infrax na akkoord van huurder, verhuurder, Stebo en aannemer 10. uitvoering van de werken door aannemer en opvolging en controle op de uitgevoerde werken door Stebo 11. facturatie van de aannemer aan Stebo, en eventueel restbedrag aan verhuurder De eerste ervaringen leren dat een meerderheid van de gecontacteerde eigenaars wil deelnemen en zich bereid verklaart om het eventuele restbedrag te dragen. Dat geldt minder voor eigenaars van platte daken.

De eigenaar verbindt zich ertoe: • de huurprijs niet te verhogen ten gevolge van de gefinancierde werkzaamheden • het huurcontract met de huurder niet op te zeggen voor het einde van de contractueel vastgelegde huurperiode

41

INFRAX EN STEBO, PARTNERS IN EEN SOCIAAL ENERGIEBELEID IN LIMBURG

Bij isolatie van een plat dak horen grotere werkzaamheden en kosten, en dus hogere restbedragen. Stebo is voorstander van het optrekken van het premiebedrag voor de isolatie van platte daken, om ook deze eigenaars op termijn makkelijker te overtuigen alsnog hun daken te laten isoleren. De eerste groep van toeleiders, in dit geval de Limburgse SVK’s, hebben toegang tot een online rapporteringstool Sumatra, en kunnen tijdens het traject op ieder moment nagaan in welke fase hun woningen zich bevinden.

Genk isoleert Het stadsbestuur stelt zich als doel dat alle daken in particulier bezit op het grondgebied tegen 2020 geïsoleerd zijn. Volgens de schatting zijn er nog ruim 3000 Genkse daken of zolders niet voorzien van isolatie. Op heel wat plaatsen is er daarenboven onvoldoende isolatie aanwezig. De ervaring uit vroegere projecten heeft geleerd dat mensen met sterk uiteenlopende vragen zitten. Genk Isoleert wil het antwoord op die vragen geven en inwoners zodoende aanzetten tot actie over te gaan. Alle Genkse inwoners krijgen gratis begeleiding bij het isoleren van hun dak, van het leegmaken van zolders tot het aanvragen van subsidies. Iedere Genkenaar moet in aanmerking komen, 25% van de dossiers moet zich voltrekken bij klanten uit de doelgroep. Stebo voert als promotor het project samen uit met Limcoop, coöperatieve van het ACW, als co-aannemer. Limcoop is beslagen in de organisatie van info-sessies en samenaankopen van isolatiemateriaal voor doe-het-zelvers. Stebo bewandelt de weg van de ontwerper voor wie kiest voor uitvoering door een aannemer, met een focus op klanten uit de doelgroep. De projectstuurgroep wordt naast Stebo en Limcoop ook gevormd door vertegenwoordigers van de stedelijke dienst leefmilieu, het OCMW en van Dubolimburg. Er is een nauwe samenwerking met Dubolimburg om de communicatie in goede banen te leiden en dit project te laten leven in de wijken en straten van de stad. Toeleiding van kandidaten loopt via diverse kanalen: woonloketten, buurtopbouwwerk, verenigingen, energiescans, isolatieprojecten, wijkbureaus, OCMW en SVK, etc. De communicatie voor en tijdens het project verloopt via TV Limburg, het stadsmagazine en een breed verspreide brochure maar ook via websites, nieuwsbrieven, sociale media en per mail naar iedereen die zich inschrijft. Twee keer wordt er een promotiestand opgericht op de donderdagmarkt in het centrum van de stad, om het project, letterlijk, naar de inwoners toe te brengen. Deelnemers worden vrijblijvend uitgenodigd voor een van de infosessies die zullen doorgaan in de verschillende wijken van de stad. Al de leden van de prioritaire doelgroepen die ervoor kiezen hun dak te laten isoleren door een aannemer, krijgen een energiescan en een opvolgscan voor da-

42

kisolatie. Daarbij worden een gedetailleerde meetstaat en raming van de kosten gemaakt door een architect of bouwkundig ingenieur van Stebo. Bij de volgende stappen worden drie offertes aangevraagd en selecteert men de aannemer. Personen die niet uit de doelgroep komen en/of ervoor opteren hun dak zelf te isoleren, krijgen evengoed een huisbezoek van een energieadviseur. Alle huisbezoeken omvatten advies dat breder gaat dan het dak en de isolatie ervan. Andere maatregelen, of de woonkwaliteit in het algemeen zijn bespreekbaar. Tijdens de bezoeken worden alle financiële voordelen en de verschillende subsidielijnen uitgeput, maar ook de Duwolim-lening, het sociaal dakisolatieproject, etc. Voor wie werkt met een aannemer zal een lastenboek, dat varieert per adres, aangemaakt worden. Stebo aanvaardt de aansprakelijkheid voor het ontwerp gedurende 10 jaar. De uitgevoerde werkzaamheden worden altijd grondig gecontroleerd. Er wordt een warmteweerstand van de geplaatste isolatielaag van 4,5 Rd nagestreefd. Slechts waar onmogelijk door fysieke omstandigheden of beperkingen op gebied van investeringsmogelijkheden, wordt geïsoleerd volgens de actueel geldende minimumnorm van 3 m²K/W. Op deze manier wordt geanticipeerd op nakende verstrengende normen. De stad wordt op de hoogte gehouden door een driemaandelijkse gedetailleerde inventaris met een stand van zake per woning. Na een jaar volgt een diepgaande evaluatie en een eventuele verlenging van Genk Isoleert.

Ondersteuning van de svk’s In 2010 riep de Vlaamse Overheid extra middelen in voor de energiebesparing in woningen die verhuurd worden via een sociaal verhuurkantoor. Concreet betekende dit een 100% betoelaging voor de plaatsing van dakisolatie, hoog-rendementsbeglazing en condensatieketels. Twee voorwaarden voor de eigenaar van de woning werden gesteld: een nieuw contract aangaan voor een periode van 9 jaar en de verhuurprijs niet verhogen. Het doel hiervan is de zwakste huurders een voorzet te geven in de strijd om energiebesparing. Het SVK maakte de eigenaars warm voor deze maatregelen en verwees de betreffende woningen door aan Stebo. Volgende stappen werden doorlopen: 1. plaatsbezoek door de technisch adviseur om een energiescan uit te voeren en de benodigde vaststellingen en opmetingen te doen 2. advies over de wenselijke, vereiste en nuttig werken, gekoppeld aan de opmaak van offertes 3. versturen van offerte-aanvragen en beoordeling van de ingekomen offertes 4. formulering advies aan het SVK

OCMW visies

Bijt u zich stuk op de nieuwe energienormering?

ATIEWAA OL

EPB

K

O

ST

ENBESP

Zendow

innovation

*

E RD

*

Stap 6: rapporteren aan klanten, toeleiders en beleid Een tot twee weken na de basis energiescan ontvangt de klant een duidelijk verslag met een overzicht van de huidige situatie in de woning, de besparende gedragstips aangaande de omgang met energie en een lijstje met verdere besparingsmogelijkheden (dakisolatie, verbeterde beglazing, condensatieketel). De begeleiding van een klant loopt vaak nog door in de nasleep van een energiescan. Steeds vaker contacteren klanten Stebo met bijkomende vragen. Dit geldt ook voor klanten uit de doelgroepen, wat toch wijst op een toenemend bewustzijn, deels ongetwijfeld ingegeven door acties als ‘Durf vergelijken’ en algemene berichtgeving omtrent energie in de media. Door inschrijving van klanten via www.energiescans.be is het automatische doorsturen van de standaardrapporten naar de toeleiders vereenvoudigd. Uitgebreidere vragen over de woonsituatie van een klant kunnen dankzij het eenduidige aanvraagformulier per mail opgevolgd worden. De energieadviseurs kunnen informatie in de toekomst rechtstreeks doorgeven aan de centrale contactpersoon van een OCMW of de maatschappelijk werker die een gezin aanmeldde. De vaststellingen van een energieadviseur en de warme feedback naar de professionele toeleider toe, helpen een beeld te vormen bij eventuele zinvolle verdere stappen in de samenwerking tussen de toeleider en Stebo om een klant te begeleiden naar een rationeel energiegebruik en/of besparende maatregelen. De feedback faciliteert ook de eenzijdige opvolging door een toeleider. De Sumatra-software waarvoor Stebo gebruikersnamen en wachtwoorden kan vrijgeven, biedt inzage in de energiescans per stad of gemeente, met een onderscheid volgens status of type scan, uiteraard met respect voor de privacy. Ook de stand van zake met betrekking tot het sociaal dakisolatieproject, Duwolim of Genk Isoleert wordt online gedeeld met partners en opdrachtgevers. Inventarissen, inclusief economische en ecologische winsten, op basis van nauwkeurig gelogde kwantificeerbare gegevens worden tijdens de uitvoering van een project doorgestuurd. De werkwijze van Stebo laat toe de gedetailleerde overzichten in tabelvorm aan te vullen met kwalitatieve criteria als de evolutie qua wooncomfort of de trends die zich aflijnen voor de toekomst.

Conclusie Op enkele jaren tijd heeft Stebo duizenden klanten bereikt in haar integrale dienstverlening rond energiebesparing. Dit is maar mogelijk geweest dankzij een gedeelde visie over het te voeren beleid met Infrax en met de lokale en provinciale besturen. Tegelijk willen we besluiten met een oproep aan het Vlaamse beleid. Straks komt er met de staatshervorming nog een belangrijk pakket bevoegdheden inzake energiebeleid over van het federale echelon. Wij pleiten er sterk voor om in overleg te gaan met de sector om dit beleid zo slim mogelijk te adopteren: door het harmoniseren van de doelgroepomschrijvingen, door het automatisch toekennen van bepaalde rechten, door het organiseren van een administratieve flow waar de verschillende dienstverleners hun data op kunnen enten… Vanuit uit onze inmiddels brede ervaring willen we hier graag in betrokken worden. O

ND

Voor alle opgemaakte offerte-aanvragen zijn de energiebesparende werken inmiddels ingepland of uitgevoerd.

De energiescans en projecten uit het verleden vormen een bijzondere bron van informatie met betrekking tot de woonsituatie en het verbruik van energie door particulieren in Limburg.

RE

6.

gezamenlijk controlebezoek van vertegenwoordiger SVK, Stebo en eventueel eigenaar na de uitvoering van alle energiebesparende werken opmaak opleveringsverslag

HOGE I S

5.

A

Ramen & Deuren

ecology

design

www.deceuninck.be

Building a sustainable home

43