Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink
Adolescentie = grenzen verkennen
Op zoek naar prikkels
Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): - Gevoelig voor beloning - Uitvergrote reactie in adolescentie Orbitofrontale cortex: - Stuurt gedrag richting bereiken van beloning - Ook sterk reactief in adolescentie
Brein in ontwikkeling Daarnaast: - Prefrontale context ontwikkelt nog - Betrokken bij planning, coordinatie, werkgeheugen, inhibitie - Korte termijn = belangrijkste
Eerste drankje op jonge leeftijd 90 81 80 70 56
percentage
60 50 40 30 20
15
10 0 ≤10 jaar
12 jaar
14 jaar
Verslaving - Riskant gebruik
Bij jongeren (vaak) nog geen sprake van verslaving
Wel: Riskant middelengebruik
Riskant middelengebruik Wanneer is experimenteren “riskant”? - Early onset - Snelle progressie Waarom? - Brein ontwikkelt zich nog - Risico op voortdurend gebruik door o.a. sensitisatie - Risico op schooluitval (bij misbruik), mindere prestaties op school - Sommigen: risico op psychopathologie (psychose, depressie)
Individuele kwetsbaarheid Wie is er gevoelig voor het ontwikkelen van riskant middelengebruik?
Gedragsfactoren Biologische benadering: genotype, endofenotype
Gedragsfactoren
Externaliserend gedrag?
Studie Tellervo Korhonen, Huizink et al. (JAACAP, 2010 49(1):61-9)
- TRAILS data - vergelijkbare studie met FinnTwin12 data
TRAILS
TRacking Adolescents’ Individual Lives Survey (TRAILS) (www.trails.nl)
Longitudinaal bevolkingsonderzoek naar de geestelijke en lichamelijke ontwikkeling van ongeveer 2000 adolescenten uit Noord Nederland 1ste meting: 10-12 jaar 2de meting: 12-15 jaar
3de meting: 15-18 jaar
Deze studie
1606 adolescenten (854 meisjes, 752 jongens) - externaliserende problemen T1 - roken (life time use) T2 - cannabis T3
Resultaten
Effecten van Externaliserend Gedrag worden veelal gemedieerd door Roken Roken heeft onafhankelijk effect op Cannabis gebruik (na correctie voor Ext. Gedrag) OR > 20 voor Early onset Roken (< 12 jr) OR = 1 – 4 voor Ext Gedrag Finse studie laat vrijwel hetzelfde zien
Wat voorspelt cannabisgebruik?
Roken voorspelt beter dan gedrag:
1)
Genetische kwestie? Sensitisatie: zelfde manier van inname / beloningspaden in het brein Omgevingsfactoren?
2)
3)
Genetisch? AIN
APN
CIN
EIN
AIC
CIC
IN
IC
PN
PC
CPN
EPN
APC
CPC
EIC
EPC
Individuele kwetsbaarheid Wie is er gevoelig voor het ontwikkelen van riskant middelengebruik?
Gedragsfactoren Biologische benadering: genotype, endofenotype
Model Riskant Middelengebruik
Genotype
Fenotype
Endofenotype
Stress
Vraag Waarom hangen stress en verslaving (middelengebruik) samen?
Simpele weergave HPA as Hypothalamus
Stress
CRF
Hypofyse ACTH
Bijnierschors CORTISOL
Stress & Verslaving Dieronderzoek - Tijdens stress meer toediening van drugs - Tijdens stress gevoeliger voor effecten drugs Klinisch onderzoek - PTSS en drugsmisbruik gaan vaak samen - Emotionele, oncontroleerbare, onvoorspelbare stress gaat samen met middelengebruik
Stress & Verslaving
Zelfmedicatie theorie
Stimulus – seeking theorie
Vraag Is er een speciale relatie te verwachten tussen stress en middelengebruik bij jongeren?
Achtergrond HPA as en Verslaving -
Volwassenen met Middelenmisbruik/-afhankelijkheid: chronische activatie van HPA as, soms afgestompte reactiviteit
-
Zoons van vaders met alcoholmisbruik: vermindere HPA reactiviteit op stressor
Is veranderde HPA reactiviteit een consequentie van middelenmisbruik of een biomarker voor risico op verslaving?
Achtergrond
Vrijwel geen studies bekend die hebben gekeken of individual variatie in stress gevoeligheid (HPA as reactiviteit) een voorspeller is van (onset van) riskant adolescent middelengebruik.
Twee Nederlandse studies TRAILS (www.trails.nl) - populatie cohort van adolescenten - Longitudinaal design: T0 = 10-12 jaar - N > 1500, uitgebreide stress metingen N = 591
-
JOIN At random (representatieve)sample 14-20 jarigen Follow-up gestart N = 346
Metingen -
Basaal HPA as functioneren: Cortisol in speeksel Bij ontwaken, na 30 min, (12u), 20u
Metingen Stress experiment: - Geïnspireerd door Trier Social Stress Test - cortisol respons
Resultaten – TRAILS basaal HPA
Lage CAR: early onset Cannabis (< 13 jr) Hoge CAR: early onset Roken (< 13 jr) meer sigaretten roken
Resultaten TRAILS – stress respons Maximum increase in Cortisol bij Experiment OR
95% CI
Lifetime Cannabis users Vs Onthouders
0.68
0.55 – 0.85
Herhaald Cannabis gebruik vs Life time use
0.74
0.53 – 0.98
Prince van Leeuwen et al. (2011):Addiction. 2011 Mar 29. [Epub ahead of print]
Resultaten JOIN – stress respons
Evans et al. (in revision): Addiction
Samenvatting TRAILS / JOIN studie - Lage rust cortisol early onset cannabis - Lage stress respons van cortisol regelmatig cannabis gebruik - Lage stress respons van cortisol early onset alcohol gebruik stimulus-seeking theorie -
Hoge cortisol eerder en meer roken zelf-medicatie theorie
(Huizink et al., Addiction, 2006 & 2009; Prince van Leeuwen et al.. Addiction, 2011; Evans et al., Addiction, in press)
Conclusie
Individuele gevoeligheid/veranderde stressreactiviteit kan een biomarker zijn voor riskant middelengebruik
Riskant middelengebruik Voorspellen met: -
-
Gedragskenmerken Omgevingsfactoren Genetische aanleg Stressgevoeligheid
[email protected]
