IN OPDRACHT VAN HET PLATFORM KOCON KATWIJK

NALEVINGSONDERZOEK

STAP  UNIVERSITEIT TWENTE

FACTSHEET

Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar in de gemeente Katwijk. Nalevingsonderzoek, derde meting

FIEKE FRANKEN JORDY GOSSELT JORIS VAN HOOF NIELS BAAS

IN OPDRACHT VAN HET PLATFORM KOCON KATWIJK

NALEVINGSONDERZOEK


In deze factsheet worden de resultaten van het derde nalevingsonderzoek in Katwijk beschreven. Met behulp van de onderzoeksmethode mystery-shopping is onderzocht hoe de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van alcohol in 2010 door alcoholverstrekkers in Katwijk wordt nageleefd. De naleving is onderzocht door jongeren van 15 jaar de opdracht te geven om te proberen alcohol te kopen. Het nalevingsonderzoek is uitgevoerd in een weekend in november 2010 bij supermarkten, slijterijen, cafés/discotheken, jongerencentra, sportkantines en cafetaria’s. Uit het onderzoek is gebleken dat bij 29% van de aankooppogingen de verkoper de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van alcohol correct naleeft. Bij 31 van de 85 aankooppogingen vraagt de verkoper naar de leeftijd, de ID van jongeren, of naar beide. Na deze correcte interventie van de verkoper wordt echter in 13 van de 31 gevallen alsnog alcohol verkocht aan de 15-jarige jongeren. Ook in 2007 en 2009 is in Katwijk een nalevingsonderzoek uitgevoerd. Bij deze onderzoeken leefde de verkoper respectievelijk bij 11% en 33% van de aankooppogingen de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van alcohol correct na. De naleving van de leeftijdsgrenzen is in 2010 ten opzichte van 2009 gedaald. Dit is het resultaat van een slechte naleving bij voornamelijk sportkantines, cafetaria’s en café/discotheken. De resultaten van het onderzoek geven aanleiding om de controle door toezichthouders vooral bij cafés/discotheken, sportkantines en cafetaria’s te intensiveren.

Alcoholgebruik door jongeren: prevalentie en gevolgen Het alcoholgebruik van Nederlandse jongeren wordt gekarakteriseerd door de termen te veel, te vaak en te jong. Het alcoholgebruik van jongeren is daardoor de laatste jaren meer en meer reden tot grote zorg bij nationale en lokale overheden. De meeste jongeren beginnen met drinken tussen hun twaalfde en veertiende jaar; één op de zes jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 heeft al voor zijn elfde een eerste glas alcohol gedronken. Van de jongeren tussen 12 en 17 jaar drinkt 51% regelmatig alcohol. Op de leeftijd van 16 jaar drinkt bijna de helft van de jongeren meer dan 5 glazen alcohol in een weekend en 18 procent drinkt zelfs meer dan 21 glazen in een weekend. Nederlandse jongeren zijn in vergelijking tot andere Europese jongeren dan ook de meest frequente drinkers en de grootste binge drinkers. Bingen is het drinken van minimaal 5 glazen alcohol in een korte periode.1 Overmatig alcoholgebruik door jongeren kan diverse vormen van maatschappelijke overlast tot gevolg hebben. Het alcoholgebruik verhoogt het risico op verkeersongelukken2, betrokkenheid bij vechtpartijen 3, valpartijen 4, onveilig vrijen 5 en alcoholvergiftigingen 6. Daarnaast wordt de kans om dader of slachtoffer van uitgaansgeweld te worden aanzienlijk vergroot. Naast de veiligheid van jongeren die uitgaan, staat ook hun gezondheid op het spel. De hersenen van jongeren zijn nog niet volgroeid en alcoholgebruik kan tot blijvende schade leiden.7 Jongeren die veel alcohol drinken presteren bijvoorbeeld slechter op geheugentesten dan niet-drinkers. Ook wordt de kans op alcoholverslaving vergroot als kinderen voor hun 15e jaar beginnen met het drinken van alcohol.8

Achtergrond Het terugdringen van het alcoholgebruik onder jongeren is een uitdaging waar wetenschappers, politici en beleidsmakers voor staan. Wetenschappelijke onderzoekers zijn in de afgelopen jaren het alcoholgebruik van jongeren gaan verklaren vanuit de omgeving waarin jongeren opgroeien en deze zienswijze is dan ook steeds meer geïntegreerd in het alcoholbeleid. Een voorspeller van alcoholgebruik onder jongeren is de beschikbaarheid van alcohol. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat eenvoudige toegang tot alcohol een belangrijke factor is. Zo nam in de Verenigde Staten in de jaren zeventig het alcoholgebruik toe, nadat de minimale drinkleeftijd naar beneden was bijgesteld.9 Een verhoging van de minimale drinkleeftijd eind jaren zeventig en begin jaren tachtig

2

NALEVINGSONDERZOEK


leidde vervolgens weer tot minder alcoholgebruik en daardoor ook tot minder alcoholgerelateerde problemen. 10, 11, 12 Soortgelijke resultaten werden ook gevonden in studies naar het tabakgebruik bij jongeren 13,14,15, waarbij aanbodvariabelen (gepercipieerde of feitelijke toegang tot tabak) belangrijke voorspellers van roken onder jongeren bleken te zijn. In november 2000 is de Drank- en Horecawet in Nederland aangescherpt. De leeftijdsgrens voor alcoholverkoop is volgens deze wet 16 jaar voor zwakalcoholhoudende dranken (minder dan 15% alcohol) en 18 jaar voor sterke drank (vanaf 15% alcohol). Sterke drank mag alleen in de slijterij en in de horeca worden verkocht. Het beeld dat door vertegenwoordigers van de verkooppunten wordt gegeven van de naleving van deze wet verschilt van het beeld zoals dat geschetst wordt door de jongeren zelf. In nalevingsonderzoeken wordt dan ook nader gekeken naar de discrepantie tussen de inschattingen van jongeren en die van winkeliers.

Mystery-shoppingonderzoek: verkoop van alcohol aan jongeren onder de 16 Om de fysieke beschikbaarheid van alcohol in de gemeente Katwijk vast te stellen, heeft de gemeente een onderzoek laten instellen naar de naleving van de leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van alcohol bij verschillende typen alcoholverkooppunten in de gemeente. Centrale vraag in het onderzoek is welk percentage alcoholverkooppunten in de gemeente Katwijk houdt zich aan de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van zwakalcoholhoudende drank aan jongeren? De subvragen binnen het onderzoek zijn: 1. Wat is het nalevingspercentage per type alcoholverkooppunt? 2. Welke interventies (vragen naar leeftijd en/of ID) plegen verkopers van alcohol? 3. Wat is de effectiviteit van de gepleegde interventies van verkopers van alcohol? 4. Hebben de gemeentelijke controles effect gehad op de naleving van de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol? Toetsing heeft plaatsgevonden met behulp van de methode ‘mystery-shopping’ waarbij 15-jarige jongeren aan de hand van een protocol, onder toezicht van onderzoekers van de Universiteit Twente, geprobeerd hebben alcohol te kopen. In een weekend in november 2010 zijn er 85 aankooppogingen gedaan bij supermarkten, sportkantines, cafés/discotheken, slijterijen, jongerencentra en cafetaria’s. De supermarkten, slijterijen en cafetaria’s zijn afwisselend steeds door één jongen of door één meisje bezocht. De cafés/discotheken, sportkantines en jongerencentra zijn steeds gezamenlijk door een jongen en een meisje bezocht. De onderzoeksmethode ‘mystery-shopping’ is een wetenschappelijk aanvaarde onderzoeksmethode die zeer betrouwbare gegevens oplevert over de naleving van de leeftijdsgrenzen en veelvuldig gebruikt wordt in binnen- en buitenland.

Resultaten Hieronder worden de resultaten van het nalevingsonderzoek beschreven. Allereerst komt het aantal succesvolle aankooppogingen aan de orde. Vervolgens wordt ingegaan op het al dan niet voorkomen van interventies (leeftijd vragen, identificatie vragen) en op variabelen die van invloed zijn op het succes van de aankooppogingen. Daarnaast wordt ingegaan op de resultaten van de effectmeting in 2010 in vergelijking met effectmeting van 2009 en de nulmeting in 2007. Als laatste wordt ingegaan op het effect van de gemeentelijke controles op de naleving van de leeftijdsgrenzen. Succesvolle aankooppogingen Zoals weergegeven in tabel 1, waren in totaal 60 van de 85 aankooppogingen succesvol (71%), waarmee de naleving neerkomt op 29%. Er zijn verschillen per type verkooppunt.

3

NALEVINGSONDERZOEK


Tabel 1: Percentage succesvolle aankooppogingen per soort verkooppunt. Soort verkooppunt Aantal bezoeken Aantal keer Naleving(%) naleving Supermarkten 12 7 58% Slijterijen

8

7

88%

Cafés/discotheken

23

2

9%

Cafetaria’s

26

5

19%

Jongerencentra

6

3

50%

10* 85

1 25

10% 29%

Sportkantines Totaal

*4 van de 10 sportkantines waren IVA geschoold. Bij één van deze vier vond correcte naleving plaats.

Interventies Bij 31 van de 85 aankooppogingen (36%) werd door de verkoper naar leeftijd, identiteitsbewijs, of allebei gevraagd. Vooral bij supermarkten en slijterijen vond vaak een interventie plaats, zie tabel 2. Tabel 2: Aantal interventies per soort verkooppunt Soort verkooppunt Supermarkten Slijterijen Cafés/discotheken Cafetaria’s Jongerencentra Sportkantines Totaal

Aantal bezoeken 12 8 23 26 6 10 85

Interventies 11 7 5 7 0* 1 31

* Er worden in de jongerencentra geen interventies aan de bar uitgevoerd omdat het in het convenant de afspraak staat dat het deurbeleid er voor zorgt dat er geen jongeren onder de 16 jaar binnenkomen

In tabel 3 staat weergegeven wat het gevolg is voor de naleving wanneer een verkoper vraagt naar leeftijd, identificatie, of naar allebei. Van de 31 keer dat een verkoper een interventie heeft gepleegd leidde deze interventie in 18 gevallen tot correcte naleving (CN); 7 keer werd er nageleefd zonder dat daar een interventie aan vooraf is gegaan. Dit kan onder andere komen door het gevolg van het alcoholbeleid in het verkooppunt; er wordt bijvoorbeeld geen alcohol geschonken of niet op specifieke tijdstippen. Tabel 3: Aantal keer gevraagd naar leeftijd, identificatie (ID), allebei (Leeftijd + ID), niets gevraagd en Totaal. Niets gevraagd Leeftijd ID Leeftijd + ID Totaal (CN) (CN) (CN) (CN) (CN) Supermarkten 0 (0) 9 (6) 2 (1) 1 (0) 12 (7) Slijterijen 0 (0) 6 (6) 1 (1) 1 (0) 8 (7) Cafés/discotheken 1 (0) 1 (0) 3 (1) 18 (1*) 23 (2) Cafetaria’s 0 (0) 2 (1) 5 (2) 19 (2) 26 (5) Jongerencentra 0 (0) 0 (0) 0 (0) 6 (3**) 6 (3) Sportkantine 0 (0) 1 (0) 0 (0) 9 (1) 10 (1) Totaal 1 (0) 19 (13) 11 (5) 54 (7) 85 (25) NB: Tussen haakjes staat het aantal keer dat er als gevolg van de interventie correct werd nageleefd (CN). * Correcte naleving als gevolg van alcoholbeleid. ** Twee keer correcte naleving als gevolg van alcoholbeleid.

4

NALEVINGSONDERZOEK


Correcte naleving na een interventie

70 60

Naleving Niet-naleving

60

47

50 40 30

25

20 10

13 7

6

5 6

0 1

0 54

1

19

11

85

Niets

Leeftijd

ID

Allebei

Totaal

In 54 gevallen vond geen interventie plaats bij een aankooppoging; in 47 gevallen kon vervolgens wel alcohol worden gekocht maar in 7 gevallen niet. Er werd slechts 1 keer gevraagd naar de leeftijd, dit leidde niet tot correcte naleving. Er werd 19 keer alleen naar het ID gevraagd en dat leidde tot 13 maal correcte naleving. Wanneer er zowel naar leeftijd als naar ID werd gevraagd (11 keer) dan volgde er 5 keer correcte naleving. In het geval er een interventie werd toegepast was de correcte naleving 58% (18 van de 31 maal). Als er geen interventie plaatsvond was de correcte naleving slechts 13% (7 van de 54 maal).

Grafiek 1: Naleving en Niet-naleving naar aanleiding van een interventie Variabelen die van invloed zijn op het slaagpercentage Tijdens de bezoeken aan de verkooppunten werd door de jongeren en de onderzoekers ook nog op mogelijk beïnvloedende factoren gelet. Er is aandacht besteed aan zaken als drukte in het verkooppunt, achtergrondkenmerken van de verkoper en de aanwezigheid van borden/en stickers met daarop de mededeling dat er geen alcohol wordt verkocht aan personen onder de wettelijke leeftijdsgrens. Al deze zaken bleken niet van invloed op het wel of niet kunnen kopen van alcohol door een jongere van 15 jaar. Resultaten effectmeting 2010 in vergelijking met effectmeting 2009 en nulmeting 2007 De meting van 2010 is een effectmeting ten opzichte van een nulmeting in 2007 en een meting in 2009 waarbij eveneens de naleving van de Drank- en Horecawet door verstrekkers van alcohol werd gemeten. In de nulmeting kwam de naleving uit op 11%; de eerste effectmeting liet een stijging zien: 31%. Uit de huidige meting blijkt dat die stijging is gestagneerd en de naleving nu 29% bedraagt. Tabel 4: Nalevingscijfers nulmeting en de effectmetingen. Soort verkooppunt Aantal/Naleving (2007) Aantal/Naleving (2009) Supermarkten 14 4 (29%) 12 5 (42%) Slijterijen 8 2 (25%) 6 3 (50%) Horeca 22 0 (0%) 16 3 (19%) Cafetaria’s 15 2 (13%) 11 4 (36%) Jongerencentrum * * * * Sportkantines 11 0 (0%) 10 2 (20%) Totaal 70 8 (11%) 55 17 (31%)

Aantal/Naleving (2010) 12 7 (58%) 8 7 (88%) 23 2 (9%) 26 5 (19%) 6 3 (50%) 10 1 (10%) 85 25 (29%)

* In 2007 en 2009 zijn er beide keren 3 jongerencentra bezocht. Omdat deze steekproef klein was, is destijds besloten om de jongerencentra niet in het totaaloverzicht op te nemen. Het nalevingspercentage was respectievelijk 0% en 33%.

De beste score in de laatste effectmeting is die van de slijterijen. Waar de naleving in 2007 nog 25% bedroeg, is deze in 2010 toegenomen naar 88%. Na de slijterijen scoren de supermarkten (58%; een

5

NALEVINGSONDERZOEK


stijging van 16 procentpunten ten opzichte van 2009) en jongerencentra (50%: een stijging van 17 procentpunten) het beste. Lagere nalevingscijfers zijn gevonden bij de cafetaria’s (19%), sportkantines (10%) en de horeca (9%). Bij deze verkooppunten zijn de nalevingscijfers lager dan in 2009: cafetaria’s: -27 procentpunten, sportkantines: -10 procentpunt en horeca: -10 procentpunt. Effect van gemeentelijke controles Katwijk is één van de pilot gemeenten die zelf aan de slag is gegaan met de controle op de naleving van de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol. Door de data van de uitgevoerde controles te koppelen aan de bezoeken die in het kader van het huidige nalevingsonderzoek hebben plaatsgevonden is gekeken naar de invloed van de controles op de naleving. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen verkooppunten die nooit zijn gecontroleerd versus verkooppunten die wel zijn gecontroleerd. In de analyses is tevens rekening gehouden met de frequentie van controle. Tabel 5: Invloed van controles op naleving Aantal controles 0 keer 1 keer 2 keer 3 keer 4 keer Totaal

Geen Naleving 17 (81%) 15 (88%) 14 (61%) 12 (67%) 2 (33%) 60 (71%)

Wel naleving 4 (19%) 2 (12%) 9 (39%) 6 (33%) 4 (67%) 25 (29%)

Totaal 21 17 23 18 6 85

Bovenstaande tabel maakt duidelijk dat er bij 64 van de 85 gelegenheden die in het kader van dit nalevingsonderzoek zijn bezocht één of meerdere gemeentelijke controles zijn geweest (85-21=64). In 21 (25-4=21) van de verkooppunten waar gecontroleerd is was er correcte naleving blijkt uit het onderzoek; bij 43 (60-17) gelegenheden was er ondanks de controles geen correcte naleving. Uit statistische analyse blijkt dat het aantal controles positief correleert met de naleving (r = .275; p < .05); met andere woorden: als er meer gecontroleerd wordt neemt de kans op naleving significant toe.

Conclusie Doel van dit nalevingsonderzoek was om objectief vast te stellen in hoeverre de Nederlandse Dranken Horecawet (specifiek artikel 20, lid 1) wordt nageleefd in de gemeente Katwijk. “Het is verboden bedrijfsmatig of anders dan om niet alcoholhoudende drank te verstrekken aan een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. Onder verstrekken als bedoeld in de eerste volzin wordt eveneens begrepen het verstrekken van alcoholhoudende drank aan een persoon van wie is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, welke drank echter kennelijk bestemd is voor een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt.” Uit de resultaten blijkt dat de naleving op dit moment 29% is (tabel 4). Van de 6 typen verkooppunten die zijn bezocht scoren de slijterijen met 88% correcte naleving het best. Bij de cafés/discotheken, sportkantines en cafetaria’s is de naleving slecht; de jongeren konden daar bij 51 van de 59 aankooppogingen wel alcohol aanschaffen (tabel 1). Er werd in alle sectoren tezamen 31 keer wel gevraagd naar leeftijd, identificatie of beide. Er werd 7 keer geen alcohol verkocht zonder dat een enkele vorm van interventie werd toegepast. In het geval er wel een interventie plaatsvond betekende dat vooral bij het vragen om een ID bewijs de naleving van de Drank- en Horecawet verbeterde. Uit de resultaten van verschillende nalevingsonderzoeken uitgevoerd door STAP en de Universiteit Twente in heel Nederland blijkt dat de naleving in Katwijk rond het gemiddelde nalevingspercentage

6

NALEVINGSONDERZOEK


van Nederland ligt (rond de 30%). Jongeren onder de 16 kunnen nog op veel plaatsen in Katwijk gemakkelijk alcohol kopen. De nalevingcijfers bij supermarkten en slijterijen zijn enorm gestegen. De nalevingcijfers van de supermarkten en slijterijen liggen ver boven het Nederlandse gemiddelde. Op basis van de onderzoeksresultaten adviseren we de gemeente Katwijk verder te gaan in de ontwikkeling en intensivering van het integrale alcoholbeleid gebaseerd op de beleidspijlers regelgeving, handhaving en publiek draagvlak. Extra aandacht is nodig voor de horeca, sportkantines en cafetaria’s. Het meest effectieve instrument om de naleving van de wetgeving te verbeteren is handhaving. De verkooppunten zouden minimaal 4 keer per jaar gecontroleerd moeten worden op de naleving van de leeftijdsgrenzen om effectief te zijn16. Uit het onderzoek blijkt ook dat bij de verkooppunten die gecontroleerd zijn de naleving significant hoger is in vergelijking met de verkooppunten die niet gecontroleerd zijn. Als voorbeeld kan worden gekeken naar de sportkantines. Er is maar één sportkantine (meer dan) 4 keer gecontroleerd. Deze sportkantine is de enige sportkantine die tijdens het onderzoek correct heeft nageleefd. Wanneer het totaal aantal controles wordt bekeken, blijkt dat in de slijterijen en supermarkten relatief vaker per verkooppunt is gecontroleerd dan in de horeca en cafetaria’s. Dit resulteert in hogere nalevingcijfers bij slijterijen en supermarkten. Waarschijnlijk moet nog meer worden gefocust op de zogenaamde hotspots. Hot spots zijn alcoholverkooppunten waar veel jongeren komen en waar de naleving van de leeftijdsgrenzen voor de verkoop van alcohol aan jongeren mogelijk een risico is. Hotspots in de gemeente Katwijk zijn met name de supermarkten en de sportkantines Wanneer een verkooppunt maar 1 of 2 keer wordt gecontroleerd heeft dat minder effect 16. Uit de resultaten blijkt dat vooral bij cafés/discotheken, cafetaria’s en sportkantines moet worden gecontroleerd. Wanneer naar het aantal interventie wordt gekeken blijkt dat bij de supermarkten bij 92% en bij slijterijen bij 88% van de aankooppogingen een interventie wordt gepleegd. Bij cafetaria’s, horeca en sportkantines is dat respectievelijk 27%, 22% en 10%. Duidelijk wordt dat vragen naar leeftijd en ID essentieel is. Na een correcte interventie van de verkoper wordt echter in 13 van de 31 gevallen alsnog alcohol verkocht aan de 15-jarige jongeren. Een omrekenmodel (van de VWA) kan een hulpmiddel zijn voor caissières of barmedewerker om het geboortejaar om te rekenen in de leeftijd van de jongeren. Daarnaast moeten de resultaten van de handhavingsacties structureel gecommuniceerd blijven worden via de media of persoonlijke communicatie met verkooppunten. Op deze manier worden ook verkooppunten die niet gecontroleerd zijn, herinnerd aan het risico van het niet naleven van de wettelijke leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol. We raden de gemeente aan om het bestaande communicatieplan zonodig hiertoe bij te stellen. In Katwijk is ook ingezet op het aanbieden van IVA-trainingen aan sportkantines. Vanaf januari 2010 kunnen sportkantines deelnemen aan gratis training aangeboden door gemeente Katwijk en de financier platform Kocon. Tijdens het nalevingsonderzoek zijn 10 sportkantines bezocht waarvan 4 een IVA-training hebben gehad. Eén van deze sportkantines is eenmaal gecontroleerd, twee sportkantines zijn 3 keer gecontroleerd en één sportkantine is vijf maal gecontroleerd. Omdat maar vier sportkantines zijn bezocht die IVA-geschoold zijn, kunnen geen uitspraken worden gedaan over het effect van de IVA-training. De groep sportkantines die IVA-geschoold zijn is te klein om met de totale groep van verkooppunten te vergelijken. Het advies voor de gemeente is om de IVA-cursus voortdurend onder de aandacht van de sportclubs te blijven brengen in combinatie met intensievere controles. Er moet meer naar leeftijd en identificatie worden gevraagd. Gemeentes kunnen in een convenant samen met sportkantines afspraken maken over trainingen, schenktijden en het alcoholmatigingsbeleid.

7

NALEVINGSONDERZOEK


Literatuur 1. 2. 3.

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

Monshouwer, K., Van Dorsselaer, S., Gorter, A., Verdurmen, J., Vollebergh, W. (2004). Jeugd en riskant gedrag; kerngegevens uit het peilstationsonderzoek 2003. Utrecht: Trimbos-instituut. Sindelar, H.A., Barnett, N.P. & Spirito, A. (2004). Adolescent Alcohol Use and Injury: A Summary and Critical Review of the Literature. Minerva Pediatric 56, 291-309. Macdonald, S., Cherpitel, C.J., Borges, G., DeSouza, A., Giesbrecht, N. & Stockwell, T. (2005). The Criteria for Causation of Alcohol in Violent Injuries Based on Emergency Room Data from Six Countries. Addictive Behaviours 30 (1), 103-113.Macdonald, Cherpitel, Borges, DeSouza, Giesbrecht & Stockwell, 2005. Harnett, R., Herring, R., Thom, B. & Kelly, M. (1999). Exploring Young Men’s Drinking Using the AUDIT Questionnaire. Alcohol and Alcoholism 34, 672- 677. Sen, G. (2002). Does Alcohol Increase the Risk of Sexual Intercourse among Adolescents? Evidence from the NLSY97. Journal of Health Economics 21, 1085-1093. Wilsterman, M.E.F., Dors, N., Sprij, A.J. & Wit, J.M. (2004). Kliniek en beleid bij jongeren met alcoholintoxicatie op de afdelingen spoedeisende hulp in de regio Den Haag, 19992000. Nederlands Tijdschrift voor de Geneeskunde 148 (30), 1496-1500. Tapert, S.F., Cheung, E.H., Brown, G.G., Frank, L.R., Paulus, M.P., Schweinsburg, A.D., Meloy, M.J. & Brown, S.A. (2003). Neural Response to Alcohol Stimuli in Adolescents with Alcohol Use Disorder. Archives of General Psychiatry 60 (7), 727-735. Ellickson, P.L., Tucker, J.S. & Klein, D.J. (2003). Ten Year Prospective Study of Public Health Problems Associated with Early Drinking. Pediatrics 111 (5), 949- 955. Wagenaar, A.C. (1983). Alcohol, Young Drivers, and Traffic Accidents. Lexington Books,Lexington, Massachusetts. Dumouchel, W., Williams, A.F. & Zador, P.L. (1987). Raising the Alcohol Purchase Age. Journal of Legal Studies 16, 249-266. George, W.H., Crowe, L.C., Abwender, D. & Skinner, J.B. (1989). Effects of Raising the Drinking Age to 21 Years in New York State on Self-Reported Consumption by College Students. Journal of Applied Social Psychology 19, 623-635. O'Malley, P. & Wagenaar, A.C. (1991). Effects of Minimum Age Laws on Alcohol Use, Related Behaviors, and Traffic Crash Involvement among American Youth 1976-1987. Journal of studies on Alcohol 52, 478-491. Flay, B.R. (1993). Youth Tobacco Use: Risks, Patterns, and Control. In: Slade, J. & Orleans, C.T., eds. Nicotine Addiction. Principles and Management. New York: Oxford University Press, 365–384. Robinson, L.A., Klesges, R.C., Zbikowski, S.M. & Glaser, R. (1997). Predictors of Risk for Different Stages of Adolescent Smoking in a Biracial Sample. Journal of Consulting & Clinical Psychology 65, 653–662. Swan, A.V., Creeser, R. & Murray, M. (1990). When and Why Children First Start to Smoke. International Journal of Epidemiology 19, 323–330. Wagenaar, A.C., Toomey, T.L. & Erickson, D.J. (2005). Complying With the Minimum Drinking Age: Effects of Enforcement and Training interventions. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 29, 2, 255-262

Utrecht/Enschede, maart 2011 Fieke Franken Joris van Hoof Jordy Gosselt Niels Baas

8

IN OPDRACHT VAN HET PLATFORM KOCON KATWIJK

Recommend Documents