18
HET ONTSTAAN VAN KATWIJK _ De Nederlandse kust De Nederlandse kust is dynamisch. De vorming van het huidige Nederlandse kustlandschap is sterk bepaald door de periode na de laatste ijstijd, die circa 10.000 jaar voor Christus begon. Natuurlijke processen als zeespiegelstijging, erosie en sedimentatie vormden de kustlijn en het direct daarachter gelegen landschap. Dat doen zij tot op de dag van vandaag. Vanaf circa 4000 voor Christus drukken ook de bewoners van het kustgebied hun stempel op de vorming van het landschap. Aanvankelijk bescheiden, maar vanaf de Middeleeuwen steeds nadrukkelijker. Estuarium van de Rijn Het gebied rond Katwijk was vroeger het estuarium van de Rijn. Deze rivier mondde bij Katwijk uit in zee. Als dit estuarium bij westerstorm volstroomde, liep het gebied onder water, soms zelfs tot aan Leiden. In de Romeinse tijd nam Katwijk (dat toen Lugdunum genoemd werd) een bijzondere positie in. De ligging vlakbij Leiden en nabij de monding van de Oude Rijn was gunstig. Deze rivier vormde de noordgrens van het Romeinse Rijk. Deze grens wordt ook wel de Limes genoemd. Langs de Rijn werden dijken aangelegd (de Hoge Rijndijk) om de rivier te temmen.
Bij de dijk kwamen legerkampen en fortificaties, waaronder het castellum van Valkenburg en de Romeinse legerplaats Brittenburg (Castellum Lugdunum). Volgens een kaart uit 1581 bestond de Brittenburg uit een vierkant gebouw met hoektorens. Maar waar deze precies is gesitueerd, is een raadsel. De ruïnes waren vanaf de 16e eeuw soms in zee te zien, bij extreem laag water. En ook in 1923 is de Brittenburg nog gesignaleerd. Waarschijnlijk is deze nu door kusterosie in zee verdwenen. Vorming van het duinlandschap Na de Romeinse tijd (vanaf het jaar 400) werd steeds meer Rijnwater via de Lek afgevoerd en begon de noordelijke Rijnmonding te verzanden. De moerassige strandvlakten verveenden geleidelijk en werden door de mens in gebruik genomen als weidegronden. In de periode na 1000 verzwolg de zee aanzienlijke delen van de westelijke strandwal en werden daarop nieuwe duinen gevormd, de jonge duinen. In de 12e eeuw was de Rijnmond geheel verzand. De Oude Rijn liep dood achter de duinen, waardoor dit gebied wat minder woest werd. Na vergeefse pogingen om een kunstmatige verbinding door de duinen te graven (Mallegat) werd de Oude Rijn in de 19e eeuw via uitwaterende sluizen weer met de Noordzee verbonden.
19
Heimwee naar de branding
110
INTERVIEW _ De bewoners Willem Guyt en Maaike Groenheijde
111
“
Voor ons begint de grootste klus nu: wennen aan de nieuwe kustlijn.”
Heimwee naar de branding Willem Guyt is Katwijker in hart en nieren. In zijn jeugd woonde hij aan de Boulevard, de laatste 25 jaar daar pal achter. Maaike Groenheijde, oorspronkelijk uit Katwijk aan de Rijn, runt sinds acht jaar pension Het Anker, met uitzicht op zee. “Voor ons begint de grootste klus nu: wennen aan de nieuwe kustlijn.” Willem Guyt weet dat de Nederlandse kust het binnenland moet beschermen, en dat Katwijk een zogenoemde ‘zwakke schakel’ was. “Natuurlijk ben ik trots op Nederland, op ons baggerwerk en het deltaplan en de eilanden die we in Dubai maken. Maar toch vind ik het jammer dat mijn Katwijk zo ingrijpend veranderd is. Ik vraag me ook af of de oude binnendijk echt zo onveilig was. Katwijkers zijn niet zo bang voor de zee. Vergelijk het maar met mensen die op een vulkaan wonen, of op een breuklijn. Zij kennen de risico’s en kiezen toch voor die plek. Datzelfde geldt voor Katwijkers.
112
Wij zijn niet bang voor de zee, zij is onze broodwinning.” Schelpenvissers Alle huizen aan de Boulevard in Katwijk zijn gebouwd, gekocht en bewoond met één doel: zeezicht. Ook pension Het Anker, waar Maaike Groenheijde dagelijks gasten verwelkomt die van heinde en verre komen voor het uitzicht dat nu definitief is veranderd. “Afgelopen zomer hadden we veel teleurgestelde pensiongasten”, vertelt ze, “maar gelukkig geen annuleringen.” Zelf heeft Groenheijde heimwee naar de branding. “Mensen snappen dat vaak niet, omdat we de zee in de verte nog zien. Maar ik mis het geluid en de beweging van de branding. Dat was mijn blikveld, ieder uur van de dag. Ik zag de golven aankomen op het strand, de mensen die langs de vloedlijn wandelen, de kitesurfers en de schelpenvissers. Als ik nu de zee wil zien en horen, moet ik naar buiten, de Boulevard over en het schelpenpad op.”
Afzanden Guyt en Groenheijde zagen Kustwerk Katwijk met angst en beven tegemoet. Hun grootste angst betrof de duinen in het zuidelijkste puntje van de Boulevard. “De afgelopen tien, twintig jaar is daar een bult aangegroeid door opstuivend zand”, vertelt Guyt, “en met een breder duin zou dat nóg hoger worden. Ik heb me hard gemaakt voor afzanden. Ik dacht: als ze niet beloven dat het duin wordt afgezand, dan verdwijnt binnen een paar jaar heel Katwijk achter een berg zand. Dat zou een ramp zijn.” De twee Katwijkers maakten gebruik van alle inspraakmogelijkheden en verleenden hun medewerking aan klankbordgroepen en vergaderingen. Ze verbaasden zich over de gelatenheid van hun dorpsgenoten. Groenheijde: “Er was een vaste kern van mensen die zich met het project inlieten en een grotere groep mensen die het allemaal wel best vonden. Ze gingen vaak kijken op de Boulevard, maar vonden er niet zo veel van. Terwijl je wel degelijk invloed hebt, want de
duinen in het zuiden zijn inderdaad verlaagd.” Leven met de zee Uiteindelijk is het zuiden een prachtig stukje Katwijk geworden, vindt Guyt. “Als ik over de Boulevard naar het zuiden loop en het strand achter de duinenrij tevoorschijn komt, dan maakt mijn hart een sprongetje. Dát is mijn Katwijk. Maar voor de rest is mijn dorp rigoureus veranderd. Mensen die Katwijk voor het eerst zien, vinden onze kust vast fantastisch. Mijn kinderen zullen snel aan de nieuwe situatie wennen en mijn kleinkinderen weten straks niet beter. En ik zal er vast ook wel aan gewend raken. Maar ik herinner me nu vooral nog hoe het was. Ik leefde 61 jaar in nauw contact met de zee. Ik slaap met het raam open en werd iedere ochtend wakker van het ruisen van de golven. Aan dat ruisen kon ik horen wat voor dag het zou worden. Deze zomer werd ik wakker van het geratel van bulldozers. Als je nu in het noorden de Boulevard op draait, zie je geen schuimkoppen meer, zo-
als vroeger, maar stijgpunten van de parkeergarage. En er is nog nooit een gedicht of lied geschreven over een stijgpunt, maar er zijn honderden, zo niet duizenden gedichten geschreven over de zee. Dát is de verandering die Katwijk heeft ondergaan, en die je niet moet onderschatten.”
113
Zeewaarts versterken – de beste oplossing < <
–
92
De kust versterken kan op drie manieren: zeewaarts, landwaarts en consolideren op de huidige locatie. Bij zeewaarts versterken wordt de waterkering richting zee uitgebreid; bij landwaarts richting het land. Bij consolideren krijgt de waterkering op haar huidige plaats versterking.
Bij Kustwerk Katwijk is gekeken welk alternatief het best scoorde op veiligheid, ruimtelijke inpassing, natuur, economie, leefbaarheid en kosten. De keuze viel op zeewaarts versterken met een Dijk-in-duin. Met dit alternatief ligt Katwijk nu binnendijks en is de kust op een duurzame ma-
van wind en stroming verplaatsen. Daardoor wordt de waterkering sterker. Wel zijn de komende jaren (elke vijf jaar) onderhoudssuppleties nodig om de waterkering op alle plaatsen sterk te houden.
< –
<
nier versterkt. Daarnaast bood deze oplossing de meeste mogelijkheden voor ruimtelijke ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken, recreëren, onder meer door de aanleg van de ondergrondse parkeergarage. Door het zeewaarts versterken is nieuw land gecreëerd in zee. Aan de Boulevardzijde van de dijk zal er niet veel veranderen, maar aan de zeezijde zal het zand zich onder invloed
93
1.500 m
De lengte van de Dijk-in-duin is 900 meter. Deze sluit in noordelijke en zuidelijke richting aan op de bestaande (zandige) waterkering: namelijk een duin. Dit duin is qua breedte gelijk aan de Dijk-in-duin. Ter hoogte van Seinpoststraat en Hotel Savoy gaat dit verbrede duin geleidelijk over in de bestaande waterkering. De totale lengte van de versterkingsmaatregel komt hiermee op circa 1.500 meter. –
76
77
> December 2012
Januari 2013
April 2013
Juni 2013
Uitvoeringsovereenkomst
Hoog bezoek
Archeologisch onderzoek: eerste afgravingen
Beeldkwaliteitsplan parkeergarage
Gemeente Katwijk en het hoog heemraadschap van Rijnland ondertekenen een uitvoerings overeenkomst. Hierin geven ze aan dat ze samen als opdrachtgever optreden tijdens de uitvoering van Kustwerk Katwijk. Ook schrijven zij een aanbesteding uit om de juiste partij te vinden die het werk kan realiseren.
Op 14 januari bezoekt Minister Plasterk (Binnenlandse Zaken) het projectgebied Kustwerk Katwijk. Plasterk doet dit tijdens een werkbezoek aan het hoogheemraad schap van Rijnland. Dijkgraaf Gerard Doornbos en projectmanager Pieter de Booij praten de minister bij over het project.
Het eerste werk buiten! Er mogen natuurlijk geen archeologische vindplaatsen verloren gaan bij de aanleg van de Dijk-in-duin en de parkeergarage. Deze locaties worden dus vooraf goed onderzocht. En ook tijdens het bouwproces blijven de archeologen een oogje in het zeil houden. Nabij de Witte Kerk wordt het bovenste duin tot aan de hoogte van de Boulevard afgegraven. In het zand zitten archeologische resten, maar er worden geen grote vondsten gedaan. Wel wordt de Atlantikwall over een lengte van 10 meter blootgelegd. Hierop zijn geschilderde motieven te zien.
De gemeenteraad stelt een beeldkwaliteitsplan vast waarin de bouwstijl, inrichting en uitstraling van de parkeergarage beschreven zijn.
> 55
