BLAD VOOR DONORS
STICHTING SANQUIN BLOEDVOORZIENING - JAARGANG 12 - NR. 2 - 2013
Fidan Kafarova heeft thalassemie
‘In Azerbeidzjan was mijn leven in gevaar’ PAGINA 8
Uit de kunst
Op bezoek bij vier creatieve donors PAGINA 12
Zuinig met bloed
Ziekenhuizen gebruiken steeds minder bloed: wat zijn de gevolgen?
2
VAN DE REDACTIE
In beweging We kijken terug op een mooie zomer.
De Facebookpagina van Sanquin blijft een
Wereld Bloeddonordag vormde daarvan op
levendige plek waar donors elkaar digitaal
14 juni de aftrap. We kregen veel positieve
ontmoeten. Leuk om achterop dit nummer
reacties op de kaart met de speciale postzegel,
– en uitgebreider nog op Facebook – te zien
die wij stuurden om u te bedanken. Op Wereld
waar jullie de sticker die bij het vorige
Bloeddonordag hadden medewerksters van
nummer zat, plakten.
verschillende afnamelocaties op geheel eigen wijze de locatie versierd om ‘hun’ donors in
Sanquin is en blijft altijd in beweging, steeds
het zonnetje te zetten. Heel bijzonder vond
op zoek naar nog betere manieren om
ik de kunstmuur die de medewerksters in
patiënten van veilig en goed bloed te voor-
Roermond maakten van verpakkingsmateriaal
zien. Er zijn binnen de medische wereld veel
van plasmasets.
veranderingen gaande die ook consequenties
+ A
Ik ben trots op de Ikgeefbloed-app die we
13 leest u meer over de achtergrond hiervan
hebben gelanceerd. We komen daarmee tege-
en ook komende nummers houden we u op
moet aan de wens van veel donors tot meer
de hoogte van de ontwikkelingen.
digitalisering. Met deze app is de eerste stap gezet!
HTLV-test alleen nog bij nieuwe donors
Imke Sikkema, hoofdredacteur Bloedverwant
14.677 x is de Ikgeefbloed-app al gedownload
Sanquin Bloedvoorziening houdt nieuwe ontwikkelingen voortdurend in de gaten om de bloedtransfusie veilig te houden. Soms is het nodig een test aan te passen omdat een virus verandert. En soms blijkt het voor een veilige transfusie voldoende om alleen nieuwe donors te testen op een infectieziekte.
Dat laatste is het geval bij de HTLV-test. Deze test kijkt naar de aanwezigheid van het humaan T-cel lymfotroop virus in het donorbloed. Dit virus komt vooral voor in Japan en het Caribisch gebied en kan een zeldzame vorm van leukemie veroorzaken. Het uitvoeren van de HTLV-test is in Europa niet verplicht en wordt in de meeste landen niet uitgevoerd. Uit onderzoek is gebleken dat de kans dat HTLV via bloedtransfusie wordt overgedragen verwaarloosbaar klein is wanneer de witte bloedcellen uit het bloed worden verwijderd. Sanquin doet dit standaard bij alle bloedproducten voordat deze worden toegediend aan patiënten. Om die reden heeft de Medische Adviesraad aangegeven dat Sanquin de HTLV-test niet langer bij alle bloeddonaties hoeft uit te voeren en dat het volstaat om donors eenmalig te testen. De HTLV-test wordt daarom sinds 1 juli 2013 alleen nog bij nieuwe donors uitgevoerd. De laboranten van Sanquin blijven wél elke bloeddonatie testen op hiv, hepatitis B, en C en syfilis.
Donoropkomst na oproep
41%
= Niet gekomen • geen tijd • fysieke klachten • mag even niet geven
59%
= Gekomen
Omslagfoto Erno Wientjens
Foto Harry Meijer
hebben voor de bloedbank. Op pagina 12 en
3
EN, LEKKER GEPRIKT?
‘Ik heb geen moppentrommel bij me’ We treffen Jelmer de Haas (40), fotograaf, bij Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht.
En, lekker geprikt? Ja hoor. Ik wilde eigenlijk vorige week al gaan, maar toen was ik vermoeid. En dan loop ik het risico dat ik word afgekeurd vanwege een te laag Hb. Dat is twee keer gebeurd. Vervelend, dus dan wacht ik liever even. Indrukwekkende camera’s hangen er over je schouder. Ben je fotograaf misschien? Goed geraden! Ik ben op weg naar de Botanische Tuinen in Utrecht, voor een reportage over het muziek- en cultuurfestival deBeschaving. Fotografie van concerten is een van de pijlers van mijn werk. PinkPop, Lowlands, North Sea Jazz Festival, maar ook kleinere festivals. De foto’s verschijnen in verschillende bladen en op het laatste North Sea Jazz was een expositie te zien van mijn muziekfoto’s. Ah, een muziekliefhebber! Ja, de liefde voor muziek gaat ver terug. Als kind leerde ik drummen en later hing ik tijdens concerten graag rond bij het podium. Jazz vind ik helemaal te gek. Daarmee begon mijn concertfotografie. Onlangs nog een mooie foto gemaakt? Niet zo lang geleden kreeg ik de kans om jazzdrummer Han Bennink te portretteren. De eerste keer dat ik hem zag spelen was in Leeuwarden, in de jaren tachtig. Als jong drummertje was ik met mijn vader mee naar zijn optreden. Ik was zeer onder de indruk. Han Bennink speelde niet alleen op zijn drumstel, maar op alle dingen die hij aantrof in de zaal. Inclusief mijn colaflesje. Maar ik doe niet alleen muziek hoor. Zo maakte ik onlangs een portret van prinses Laurentien, als voorzitter van Stichting Lezen en Schrijven. Prinses Laurentien? Was je zenuwachtig? Een beetje gespannen. Een foto maken van een prinses heeft natuurlijk wel een extra lading. Ik had niet veel tijd, maar ze is een professional en gewend om in de camera te kijken. Wat doe je als iemand zich niet op zijn gemak voelt? Meer tijd nemen. Ik heb geen moppentrommel of zo bij me. Sowieso levert
Maak je op vakantie ook foto’s? Fotograferen stopt nooit. Er gaan altijd camera’s mee. Zeggen je kinderen nooit eens: papa, leg nu die camera eens weg? Ze zijn gewend aan een fotograaf in huis. En op vakantie lig ik heus niet de hele dag met m’n camera voor een bloemetje.
+ A
Foto Harry Meijer
lachen niet altijd de mooiste foto op. Ik zie liever de kern van iemand.
4
BLOED IS LEVEN
‘Ik weet dat ik in Nederland wél schoon en veilig bloed krijg’ Rillen, koorts, braken: thalassemiepatiënt Fidan Kafarova uit Azerbeidzjan reageerde in eigen land slecht op de bloedtransfusie die ze elke maand nodig heeft. Dat werd anders nadat ze met haar familie naar Nederland was gevlucht. ‘Ik weet dat het bloed hier schoon en superveilig is. Daar ben ik heel dankbaar voor.’ Een sprankelende, mooie jonge vrouw met een twinkeling in haar grote bruine ogen en een wat verlegen maar aanstekelijke lach opent de deur van haar flat in Apeldoorn. Op haar linkerhand verraadt een klein blauw plekje de laatste bloedtransfusie. Fidan Kafarova ontvangt ons om haar bijzondere levensverhaal te vertellen. Al vrij snel na haar geboorte, nu 27 jaar geleden, werd duidelijk dat Fidan thalassemie heeft, een ernstige, erfelijke vorm van bloedarmoede die in haar geboorteland Azerbeidzjan veel voorkomt maar in Nederland heel zeldzaam is. Toen zij veertien was, stonden haar ouders voor een keuze die eigenlijk geen keuze was. Blijven en riskeren dat hun dochter niet oud zou worden. Of alles opgeven – huis, vakantiehuis, auto, academische banen, familie, vrienden – en vluchten naar een land waar Fidan een betere behandeling kon krijgen.
‘In Azerbeidzjan viel het me al een tijd op dat er steeds minder leeftijdsgenootjes waren in het behandelcentrum’, vertelt Fidan. ‘Maar ik stond er eigenlijk niet bij stil dat ze wel eens dood konden zijn. Mijn ouders hielden dat soort berichten uit bescherming bij mij weg.’ Met haar ouders en oudere broer kwam Fidan in Nederland aan. Ze had een Hb-gehalte van 3,2 en een zieke huidskleur. ‘Ik voelde me heel slecht.’ In Nederland kwam ze onder behandeling van een ervaren arts in Groningen. Moeilijke tijd Het gezin begon aan een onzekere periode in diverse asielzoekerscentra.
‘Ik ga niet stil in een hoekje zitten’ Vijf jaar duurde het voordat ze eindelijk een verblijfsvergunning kregen. Ze moesten meermaals verhuizen naar een ander asielzoekerscentrum, woonden met zijn vieren in één kleine kamer. ‘Dat was de moeilijkste tijd van mijn leven. De onzekerheid was het ergst. Voor mijn ouders is het heel zwaar geweest: niet
weten of je mag blijven terwijl het leven van je kind op het spel staat.’ Ondertussen bleek haar milt zo vergiftigd door alle ijzer die zich door de vele bloedtransfusies in haar lichaam opstapelde dat hij verwijderd moest worden. Ook kreeg ze hartritmestoornissen en diabetes. Ze trekt haar schouders op met iets wat tussen een zucht en een lach in zit. ‘Maar ik ben nog steeds heel dankbaar dat ik hier ben en dat ik kan en mag doen wat ik doe. Ik voel me niet ziek. De diabetes vind ik eigenlijk meer belemmerend voor mijn leven dan de thalassemie. Een keer per maand naar Groningen voor een bloedtransfusie en de controle, dat is alles. En medicijnen slikken tegen de ijzerstapeling. Maar verder voel ik me goed.’ Plezier Sporten zit er voor Fidan niet in. Maar ach, dat vindt ze niet erg. ‘Ik concentreer me op de dingen die ik wel kan.’ Ze houdt van feesten, van muziek, zingen en dansen. De nationale Azerbeidzjaanse dans vindt ze ‘supermooi’. En als ze zichzelf in acht neemt, gaat dat plezier maken best. ‘Ik houd van drukte. Ik ga niet stil in een hoekje zitten maar probeer die ziekte te verdringen in mijn leven.’ Knapt ze nu keer op keer op van het donorbloed, ooit waren de bloedtransfusies voor haar een ware martelgang.
5
Fidan Kafarova heeft deze zomer haar studie Maatschappelijk Werk en Dienstverlening afgerond. Het liefst wil ze gaan werken met
Foto Erno Wientjens
vluchtelingen of vrouwen. Hoewel ze door
A
+
het UWV arbeidsongeschikt is verklaard, denkt ze dat ze dat prima kan. ‘Al mijn stages gingen heel goed. Ik ben een echte doorzetter. Ook als ik moe ben ga ik door en dan rust ik thuis wel uit.’
6
BLOED IS LEVEN
B
Foto Erno Wientjens
+
Op de muur in de woonkamer staat hun levensmotto:
Ze vertelt hoe slecht de bloedvoorziening in Azerbeidzjan was geregeld. Als patiënt word je geacht zelf voor bloeddonors te zorgen. Haar vader liep door zijn maandelijkse donaties een vorm van bloedarmoede op. Erger was dat het bloed soms onbetrouwbaar was. Al bij een van haar eerste transfusies, op haar zesde, werd Fidan besmet met hepatitis C. Ze lag een maand in het ziekenhuis. ‘Ik herstelde volledig. Maar daarna denk je steeds: van wie is dit bloed? Wat voor levensstijl heeft hij gehad? Zou hij met hiv besmet zijn?’ Getest werd er in Azerbeidzjan wel, maar niet heel nauwkeurig. ‘Ook vandaag de dag nog worden zo patiënten besmet.’ Evenmin werd gekeken of het donorbloed precies bij het bloed van Fidan paste. Het gevolg was dat ze na bijna elke donatie een reactie kreeg. ‘Ik kreeg last van hoge koorts, rillingen, braken. Ik kon niet zonder dat bloed, maar werd er tegelijkertijd juist ziek van.’ Een wereld van verschil met hoe het hier geregeld is. ‘Ik heb hier nooit, echt nooit een reactie gehad op het bloed van een donor. Ik weet dat ik schoon, superveilig bloed krijg. Ik denk er helemaal niet meer bij na van wie het komt… ’ Droom Fidan is nu 27 en de helft van haar leven in Nederland. Toch staat ze naar eigen zeggen ook nog altijd met een been in
Azerbeidzjan. Ze is hier vrijwilliger bij de patiëntenvereniging OSCAR en weet hoe belangrijk het is als patiënt goed op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen. Haar droom is om ooit in Azerbeidzjan een even goede patiëntenvereniging op te zetten. ‘Elke keer als ik in Azerbeidzjan kom, ben ik geschokt over de gang van zaken. In het behandelcentrum krijgen kinderen zittend een
bloedtransfusie, vaak met zijn tweeën op één stoel. Dat is toch niet normaal? En dan moeten ze ook nog hopen dat het bloed schoon is of dat ze genoeg geld bij elkaar krijgen om het te kopen wellicht. Als ik dat zie, dan dank ik God dat ik hier ben. Nederland behandelt mij veel beter dan mijn eigen land. Daar ben ik superdankbaar voor.’
‘We zijn honderd procent gelukkig‘ Op het donorcentrum in Apeldoorn zijn ze
Ondanks al die onderzoeken, medicijnen,
graag geziene gasten: Fidan Kafarova en
prikken en bloedtransfusies blijft ze altijd
bloeddonor Emin Babajev (25). Ze leerden
vrolijk en opgewekt.’ Naar de bloedbank
elkaar kennen op een feest dat Fidans
gaan ze altijd samen. ‘Voordat ik Fidan
broer organiseerde voor Azerbeidzjaanse
kende, heb ik me nooit gerealiseerd dat je
jongeren in Nederland. ‘Fidan heeft mij
bloeddonor kon worden’, zegt Emin. ‘Nu
direct verteld over haar ziekte’, vertelt Emin.
heb ik spijt. In feite schaam ik me dat ik
‘Maar ik hoefde er geen minuut over na
niet eerder ben begonnen. Ik zeg ook altijd
te denken. Voor mij is het geen probleem.
tegen anderen: ga het nu doen, wacht niet
Elke vrouw kan ziek worden, ook al is ze
tot een van je dierbaren het nodig heeft.’
nog kerngezond wanneer je haar ontmoet.’
Als het zou mogen zou Emin nog veel meer
In hun leven speelt de ziekte van Fidan
bloed willen geven. ‘Neem zoveel je pakken
nauwelijks een rol, zegt Emin. ‘We hebben
kunt, zeg ik vaak tegen de donorassistente.
het goed en zijn honderd procent gelukkig.’
Andere mensen geven voor mijn vrouw, dus
Dat neemt niet weg dat hij vol bewondering
ik wil ook zo veel mogelijk andere mensen
is over de manier waarop Fidan met haar
helpen met mijn bloed. Het voelt goed om
ziekte omgaat. ‘Zij is echt een sterke vrouw.
te geven.’
7
HANDIG
IKGEEFBLOED-APP Alle donaties op rij Voer na iedere donatie je Hb en je bloeddruk in. Zo krijg je een mooi overzicht.
Maak je eigen profiel aan Voer eenmalig in: • Hoe vaak heb je tot nu toe gegeven? • Wat is je bloedgroep? • Doneer je bloed of plasma?
Speel het spel Vijfendertig zakken bloed redden een mensenleven. Hoeveel mensen kun jij redden?
Waar kan ik bloed geven? Vind snel de dichtstbijzijnde afnamelocatie.
‘Net gedoneerd: fluitje van een cent‘ Op weg naar de bloedbank? Net gedoneerd? Deel je donatie met je vrienden via verschillende sociale media.
DOWNLOAD NU DE IKGEEFBLOED-APP
8
OP LOCATIE
UIT DE KUNST Sanquin Bloedvoorziening draagt kunstenaars een warm hart toe. Door het hele land zijn in verschillende afnamelocaties kunstexposities te zien, vaak van donors. Bloedverwant zocht er vier op.
Elegance
Keramiek en polyester
Foto Stijntje de Olde
Ada Stel, Tjerkwerd Eigen galerie in Workum (Galerie Ada Stel) en Tjerkwerd (Galerie ArtiSjok)
A
+
‘Medewerkers van het donorcentrum in Leeuwarden vroegen of ik kleine vrouwenbeelden beschikbaar wilde stellen voor de vitrine. Toen dacht ik: dan moet ik me ook aanmelden als donor. Onbegrijpelijk, dat ik dat niet eerder heb gedaan. Van huis uit ben ik keramiste. Na een reis in Zuidelijk Afrika besloot ik alleen nog
vrouwenbeelden te maken. Zij zijn de stille kracht in de geschiedenis. Ik maak vrouwenbeelden die kracht uitstralen, fier en kleurrijk zijn, beelden waarvan je kunt genieten. Ik geef al mijn vrouwen een gouden randje mee. In 1994 opende prinses Irene mijn expositie “ADASTEL XXL”. De mensen zeggen soms: die grote vrouwen verkoop je niet. Maar het is niet mijn drive om alleen geld te verdienen. Mijn drive is om vrouwen te maken. Daar ben ik nog lang niet klaar mee.’
Leukemie
Zelfportret
Foto op foam
Acryl op linnen, 60x60 cm
Waterverdunbare olieverf op linnen, 45x35 cm
AB Lucas Elfrink, Purmerend
A
Foto Wim Bos
Colours from Egypt
Foto Erno Wientjens
Foto Wim Bos
9
A
+
Anja van Schijndel, Zaltbommel
Jan Hoek, Alkmaar
‘Het was Goede Vrijdag, zo’n elf jaar geleden, toen we hoorden dat mijn man een vorm van acute leukemie had. Dankzij bloedtransfusies, een reeks chemokuren en een stamceltransplantatie in het academisch ziekenhuis in Nijmegen, is hij genezen. Toen ik al die zakken bloed bij zijn bed zag hangen, wilde ik iets terugdoen en meldde mij weer aan als bloeddonor. In de periode dat mijn man ziek werd volgde ik een opleiding aan de kunstacademie en schilderde daar “Leukemie”, een glas bloedrode wijn, symbool van het goede leven dat zomaar kan veranderen. Nu wil ik afstand nemen van mijn schilderij. Ik heb het gedoneerd aan Sanquin, dat er een mooie plek voor heeft gevonden in het donorcentrum in Nijmegen. Ik kan mij voorstellen dat het daar donors kan inspireren en motiveren.’
‘Ik was 30 jaar toen ik begon met het tekenen van portretten, maar de kiem voor mijn uit de hand gelopen hobby werd al gelegd op de lagere school. Ik had altijd een hoog cijfer voor tekenen en wilde later net zulke mooie koppen schilderen als Rembrandt. Ik schilder ook landschappen en stillevens. Samen met het portret liet ik die zien op een expositie op de bloedbank in Alkmaar. Portretten zijn voor mij een grotere uitdaging omdat ze moeten lijken. Inmiddels geef ik belangeloos demonstraties portretschilderen op basisscholen. “U lijkt wel een tovenaar”, zei een leerling eens. Fulltimekunstenaar heb ik nooit willen worden. Ik wil de vrijheid houden om te schilderen wat ik zelf wil en niet te hoeven beantwoorden aan de wensen van een opdrachtgever. Ik zie wat ik zie. Als mensen het mooi vinden: prima. Anders, jammer dan.’
Exposeert in Purmerend t/m september ‘Ik heb al enkele keren geëxposeerd op de afnamelocatie. Vaak zijn het reisverslagen, zoals nu uit Egypte. Je zult op mijn foto’s geen piramides aantreffen, wel de zonsopkomst in de woestijn. Ik bewerk een foto zo min mogelijk. Een foto moet iets vertellen, daar gaat het om. Dat vind ik belangrijker dan dat hij honderd procent scherp is. Ik houd ook niet van opgeschroefde kleuren of flitsen. Een beeld is zoals het is, daar moet je niets aan veranderen. Ik heb een groot deel van mijn leven in de grafische sector gewerkt, waar de hobby van fotograferen soms goed van pas kwam. Nu ben ik met pensioen en neem ik mijn camera altijd overal mee naartoe. Ik ben plasmadonor, dus kom geregeld op de bloedbank. Als er foto’s van mij hangen voelt het nog vertrouwder. Dan is het bijna mijn tweede huiskamer.’
10
jouw bloed redt levens
STAM CEL DONOR DAG
DANKJEWEL
Mis het niet ... NOTEER
21 SEPTEMBER
Bijzondere post Nog steeds te koop bij 345 Bruna-winkels en online bij collectclub.nl: de speciale Wereld Bloeddonordag-
Foto Corpus
postzegel.
Voor in de agenda! Europdonor nodigt op 21 september alle donors die ooit stamcellen (beenmerg) doneerden uit voor de stamceldonordag in het Experience Center Corpus in Leiden.
Foto Gert Meijer
Oog in oog Menig kijker werd er stil van. Televisiepresentator John Williams stapte met drie patiënten op donors af om ze recht voor hun raap te bedanken voor hun gift. De videoclip is speciaal gemaakt voor Wereld Bloeddonordag en te mooi om niet nog eens te bekijken.
Striphelden
Speciale gasten bij de opening van de afname-locatie Hengelo: Lambik, Suske en Wiske. Ze overhandigden ‘De Bloedbroeder’, een bijzonder album dat naar een idee van de Donorvereniging Nederland werd gemaakt als cadeautje voor de donor.
Meer weten over de acties op deze pagina? Kijk op www.bloedverwant.nl/bloedlinks
120.865 donors ontvangen Donormail
11
DE VRIJWILLIGER
0
+
Koken uit de moestuin Appels, peren, olijven, rabarber, rode ui, witte aardbeien, bieslook, lavas. Je kunt beter vragen wat Willem Vogels (58) niet in de moestuin van de kookclub In den Voorhoutsche Pot heeft staan. De oogst gebruikt Willem, kok van beroep, op de kookclub die hij bijna vijftien jaar terug opzette en waar hij vol enthousiasme elke donderdag twintig kinderen de fijne kneepjes van het vak bijbrengt. ‘Ik vind het schitterend om kinderen – die vaak nog geen appel kunnen schillen – iets te leren en te laten zien dat koken en gezond eten gewoon ontzettend leuk is.’ Het onderhoud van de moestuin vergt dagelijks aandacht. Vogels begon ermee omdat hij merkte dat de kinderen denken dat andijvie uit zakjes komt. ‘Leg je een krop neer voor de stamppot dan vragen ze: wat is dat dan?’ Met veel plezier schreef hij twee kookboeken voor kinderen die hij tegen Foto Erno Wientjens
kostprijs verkoopt. Willem gáf al bijna honderd keer bloed, zijn 86-jarige vader kréég voor de honderdste keer bloed. ‘Prachtig om nu van dichtbij te zien hoe belangrijk dit is.’
12
CIJFERS EN TRENDS
Ziekenhuizen
ZUINIGER MET BLOED 12657590 KL
AB
Illustratie Jeannette Kaptein
Wat zijn de gevolgen?
12657590 KL
12657590 KL
12657590 KL MB
Ziekenhuizen zijn steeds zuiniger met donorbloed. Dat is het resultaat van nieuwe operatietechnieken en wetenschappelijk inzicht. Goed nieuws voor de patiënten! En goed nieuws voor bloeddonors: hun kostbare gift wordt beter ingezet dan ooit. Maar er is dus ook minder donorbloed nodig. Verspreid over Nederland rijden auto’s van Sanquin Bloedvoorziening twee keer per dag met donorbloed naar de ziekenhuizen. De chauffeurs hebben de eenheden bloed afgehaald bij een van de twaalf uitgiftepunten van Sanquin. Ze brengen precies de hoeveelheid bloed die het betreffende ziekenhuis heeft besteld. Soms is er een bijzondere bestelling: van bijvoorbeeld bloedplaatjes of rode bloedcellen met een bijzondere typering. Op de uitgiftepunten houdt Sanquin heel secuur een kleine voorraad
op peil. Vragen de ziekenhuizen minder bloed, dan hoeft de voorraad minder te worden aangevuld. De ziekenhuizen bestellen de laatste jaren steeds minder. In 2009 werden 907.000 eenheden vol bloed en plasma gebruikt.
‘Als de bloedbank je oproept, ben je echt nodig’ In 2012 waren dat 819.000 eenheden, een vermindering van bijna 10 procent. Mix van factoren ‘Dat de vraag naar bloed daalt, is geen verrassing’, zegt Jeroen de Wit, directeur van
de bloedbank. ‘Het gebruik van bloed, vooral van rode bloedcellen, daalt al sinds 1999. Wat ons wel een beetje heeft verrast, is het tempo van de daling in het afgelopen jaar.’ De teruglopende vraag doet zich niet alleen voor in Nederland. Alle westerse landen zien het gebruik van donorbloed afnemen. Hoe komt dat? Marian van Kraaij, hoofd van de unit Transfusiegeneeskunde van Sanquin, wijst op een mix van factoren. ‘Sanquin heeft de opdracht optimaal te zorgen voor de levering van bloedproducten. “Optimaal” betekent niet dat we zo veel mogelijk bloedproducten leveren, maar dat we op maat leveren. We zijn een not-for-profitorganisatie en baseren ons werk op wetenschappelijk onderzoek. Als bewezen is dat twee eenheden bloed bij een operatie voldoende is, krijgt de patiënt er geen drie. Over hoe je zo optimaal mogelijk bloed kunt toedienen,
13
Eigen bloed eerst Hartchirurgen gebruiken voor een operatie 40 tot 50 procent minder donorbloed dan tien jaar geleden. Orthopedisch chirurgen 60 tot 70 procent. Dat komt doordat de operatietechnieken zijn verbeterd en door alternatieve mogelijkheden. Zo kunnen soms ‘cell savers’ worden ingezet: deze vangen het bloed van de patiënt op en geven het via een filter terug.
12657590 KL
B 12657590 KL
12657590 KL
12657590 KL MB
is in 2011 in samenspraak met de medische beroepsvereniging de richtlijn Bloedtransfusie geactualiseerd.’ Ziekenhuizen hebben ook eigen richtlijnen waar artsen zich aan moeten houden. Marian van Kraaij geeft als voorbeeld een bloedtransfusie bij een lage Hb-waarde. ‘Vroeger kreeg je al donorbloed als de Hb-waarde 6 was, nu pas bij 4. Zonder risico voor de patiënt.’ Ook in de hartchirurgie en orthopedie heeft onderzoek naar het gebruik van bloedproducten geleid tot een drastische besparing op donorbloed. Goed nieuws ‘Goed beschouwd is het goed nieuws’, knikt Jeroen de Wit. ‘Bloed is kostbaar, daar moeten we zuinig mee omgaan en dat lukt dus steeds beter. Bovendien kan donorbloed, net als medicijnen, bij de patiënt bijwerkingen geven, hoe klein dat risico ook is.
Dus is het belangrijk transfusies zo veel mogelijk te vermijden. Maar de ontwikkelingen vragen wel om aanpassingen, van Sanquin en van de donors. Sommigen zullen minder vaak worden opgeroepen, afhankelijk van de vraag. Het kan dus zijn dat je minder vaak doneert dan je gewend was. Alle donors kunnen er daarentegen van verzekerd zijn dat áls de bloedbank je oproept, je echt nodig bent.’ Sanquin roept donors op per bloedgroep, precies naar gelang de behoefte. Het bloedgebruik per bloedgroep verschilt. Per bloedgroep is er soms veel nodig, soms minder. Jeroen de Wit: ‘Het blijft zo dat we die pieken moeten kunnen opvangen. Daarvoor moeten genoeg donors beschikbaar zijn. Van rode bloedcellen hebben we een voorraad voor zeven dagen, die mag niet opraken.’
Ook Sanquin moet zich aanpassen aan de dalende vraag naar donorbloed. Om efficiënt te kunnen blijven werken, worden dicht bij elkaar liggende afnamelocaties samengevoegd. Toekomst Nu daalt de vraag naar bloed. Is dat een trend die de komende jaren doorzet? Dat is moeilijk te zeggen. Transfusiespecialist Marian van Kraaij denkt dat de daling over een paar jaar wel is gestopt. ‘Sommigen zeggen dat er in de toekomst juist meer bloedproducten nodig zijn omdat er meer medische zorg nodig is vanwege een vergrijzende bevolking. Maar tegenover die ontwikkeling kunnen nieuwe wetenschappelijke inzichten komen te staan over nog zuiniger omgaan met bloed. Het is, kortom, koffiedik kijken.’
14
VRAAG HET ONZE DONORARTSEN
Dokter, hoe zit dat?
Bij een boswandeling liep ik een tekenbeet op. Het is nog onduidelijk of ik misschien de ziekte van Lyme heb. Mag ik nu bloed geven? De bloedbank test het donorbloed niet op de ziekte van Lyme. Omdat we vermoeden dat deze ziekte wel bloedoverdraagbaar is, moeten we op andere wijze voorkomen dat donors die de ziekte mogelijk onder de leden hebben bloed geven. Donors die de ziekte van Lyme hebben, mogen pas weer bloed geven als ze twee weken klachtenvrij zijn en ze ook minimaal twee weken geen antibiotica meer gebruiken. Heb je een tekenbeet maar is het nog onduidelijk of je daardoor de ziekte van Lyme hebt, dan kijken we hoe lang het geleden is dat je bent gebeten. Is dat langer dan een week en heb je geen klachten, dan mag je gewoon bloed geven. Let op: bovenstaande informatie is inmiddels gewijzigd. Check de medische trefwoordenlijst voor de meest recente informatie.
Ik heb een forse blauwe plek gekregen door de naald. Is dat normaal? Dat is niet de bedoeling, maar is helaas niet altijd te voorkomen. De eerste keer op de bloedbank worden potentiële donors al beoordeeld op hun ‘prikbaarheid’. Af en toe komt het voor dat er geen goed toegankelijke ader is te vinden. Deze (aspirant-)donors krijgen te horen dat zij helaas niet geschikt zijn. Ook als er wel een ader te vinden is, kan de eerste afname van de halve liter bloed moeizaam gaan. De kans op het krijgen van een blauwe plek is dan groter. Is de blauwe plek een terugkerend probleem, dan adviseren wij de donor te stoppen. Zelfs bij de goed te prikken donors komt een bloeduitstorting wel eens voor. Om dit zo veel mogelijk te voorkomen en/of te beperken moet de donor na de afname het bloedvat op de prikplaats dichtdrukken tot het bloeden is gestopt. Deze donor krijgt dan een drukverbandje. Het advies is dit twee uur te laten zitten en de arm te ontzien.
Foto Stijntje de Olde
Zijn er bij donatie dingen waar je rekening mee moet houden als het warm is?
Gitta Dijkshoorn (35) studeerde geneeskunde in Groningen en is sinds 2005 donorarts bij Sanquin. ‘Het werken met gezonde mensen en het gezamenlijk gaan voor het goede doel spreekt me aan in dit werk.’ Ze keurt donors in Groningen en Drenthe en houdt zich daarnaast bezig met het updaten van de richtlijnen voor medicijngebruik. Binnenkort voltooit zij haar opleiding tot senior donorarts.
Als het echt warm weer is, kan het bloed geven wat meer impact hebben. De kans op een vochttekort is dan hoger dan bij normale temperaturen. Door een eventueel vochttekort is de kans op duizeligheid iets groter. Drink daarom zowel voor als na de donatie voldoende water en eventueel bouillon of soep om je vocht- en zoutgehalte op peil te houden. Wie echt veel last heeft van de warmte of normaal al wat duizelig is na de donatie, adviseren we om op een andere dag te geven. We hopen dat donors die wel goed tegen de warmte kunnen wel gewoon komen als ze een oproep hebben gekregen. Ook op warme dagen is er immers bloed nodig!
Ons panel van donorartsen beantwoordt vragen van donors. Ook een vraag? Schrijf naar de redactie,
[email protected] o.v.v. Dokter hoe zit dat?
15
DAAROM GEEF IK BLOED
Brok in mijn keel ‘Ik zeg mijn donorschap nooit meer op’ Jacques de Koning
‘Een ontspanning van de eerste orde’, vindt Jacques de Koning uit Amersfoort de dartsport. ‘Jezelf afsluiten en concentreren. Dan vergeet je alles om je heen.‘ De 52-jarige bouwkundige speelt al jaren competitie in de derde divisie van Dartbond MiddenNederland en heeft intussen ook zoon (17) en dochter (21) met het dartvirus besmet. ‘Als ik voor een wedstrijd zit, vraag ik op de bloedbank altijd of ze links willen prikken. Dat is nooit een
Wat beweegt je om bloed te geven? Laat het ons weten:
[email protected] o.v.v. Daarom!
probleem.’
0
Beste Sanquin, Laatst reed ik op de snelweg en zag een auto van Sanquin met zwaailichten aankomen. Dit had ik nog nooit eerder gezien. Kunt u mij vertellen waarvoor dat is en of daar net zoals bij hulpverleners (politie, ambulance en brandweer) voorrangsregels voor gelden? Met vriendelijke groet, Esther van Eck, donor in Baarn
Beste Esther, De bloedbank mag sinds 1991 in levensbedreigende gevallen gebruikmaken van zwaailicht en sirene. Voor de wet zijn we gelijkgesteld met een ambulance. Dit is besloten omdat het herhaaldelijk gebeurde dat patiënten in ziekenhuizen met spoed bloed nodig hadden, maar de afstand en de verkeersdrukte het onmogelijk maakten om dit snel te kunnen bezorgen. We zijn verplicht om in deze gevallen binnen een uur te leveren. Dat is na 1991 tot op heden altijd gelukt. Bij een A1-transport, want zo heet dat officieel, tekent de arts een verklaring dat de situatie ook daadwerkelijk levensbedreigend is. Wij zullen dus nooit zonder toestemming gebruikmaken van onze vergunning. Met vriendelijke groet, Marius den Hartog, teamleider transport
Foto Joost Grol
‘Bij mijn eerste bezoek aan de bloedbank, in Amersfoort, zat ik voor een proefafname te wachten met een bekertje warme chocolademelk. Mijn oog viel op een dubbelgevouwen kaart die midden op tafel was neergezet. “Bedankt” was er met grote letters op te lezen. Nieuwsgierig geworden pakte ik de kaart op en vouwde hem open. De exacte tekst is mij in de loop der jaren niet bijgebleven. Wel de strekking ervan, en dat is genoeg: Een kersverse vader bedankte “de onbekende donor” voor het leven van zijn vrouw en pasgeboren dochtertje. Beiden hadden het tijdens de bevalling kennelijk nogal zwaar gehad. Zonder donorbloed zouden moeder en kind het niet gehaald hebben. Ik heb de kaart gelezen. En nog eens gelezen. Natuurlijk had ik er geen bijdrage aan geleverd; ik stond pas aan het begin van een donorcarrière. Maar toch. Ik heb de kaart heel voorzichtig en met een dikke strot weer terug gezet. Wat raar dat het snuiten van je neus soms zo lang kan duren ... Ik wist: ik zeg nooit meer op. In ieder geval niet vrijwillig.’
Colofon Bloedverwant is een uitgave van Stichting Sanquin Bloedvoorziening en verschijnt drie keer per jaar. Redactie Imke Sikkema (hoofdredacteur), Hezeke Hoefnagel, Lysbert Schuitema, Henk van der Meij (donorraad) Tekst en eindredactie Annemarie Geleijnse, Rineke van Houten Vormgeving Total Identity, Jeannette Kaptein, Arjen Firet Druk en distributie Roto Smeets Weert Redactieadres Sanquin Bloedvoorziening, Redactie Bloedverwant, Postbus 9892, 1006 AN Amsterdam 0800-bloedbank (256 332 265),
[email protected], www.bloedverwant.nl. © 2013 Sanquin. Artikelen uit Bloedverwant mogen alleen na overleg met de redactie worden overgenomen, onder vermelding van de bron en de uitgever. De redactie van Bloedverwant heeft zijn best gedaan om de rechthebbenden van het in dit blad getoonde materiaal op te sporen en hun toestemming te vragen voor openbaarmaking in dit blad. Dat is niet in alle gevallen gelukt. Hebt u klachten of bezwaren in verband met auteursrecht, portretrecht, andere rechten, persoonsgegevens of privacy, neem dan contact op met de redactie. ISSN: 1570-7288
PEFC gecertificeerd
Ook een vraag? Mail naar
[email protected] o.v.v. Beste Sanquin!
Dit product is gedrukt op papier uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen. PEFC/30-31-033
www.pefcnederland.nl
DONOR
POST
Pas op: donor op de weg!
Dit keer op de brievenpagina een selectie van foto’s van de stickers die bij het vorige nummer zaten. Alle inzenders hartelijk dank! Kijk voor meer foto’s en reacties op onze Facebookpagina.
