Toelichting Conceptprogramma “Domotica in de zorg voor mensen met dementie” Woensdag 14 mei, 9.00-17.00 uur, De Reehorst, Ede
Plenair 9.00-12.30 uur Dagvoorzitter prof. dr. M.W. Ribbe, Verpleeghuisgeneeskunde VUmc. In zijn openingswoord geeft Prof. Ribbe een korte toelichting op organisatie en thema van de dag. Hij zal tevens steeds de spre(e)k(st)ers introduceren.
Prof. dr. M.W. Ribbe is verpleeghuisarts in verpleeghuis Het Zonnehuis Amstelveen (sinds 1991) en sinds 1989 hoogleraar Verpleeghuisgeneeskunde aan het Vrije Universiteit medisch centrum VUmc, alwaar hij ook afdelingshoofd is. Aan het VUmc heeft hij als taakopdrachten: onderwijs over ouderen en verpleeghuizen aan medische studenten, wetenschappelijk onderzoek, de driejarige verpleeghuisartsopleiding, nascholing, de uitvoering van het Universitair Netwerk Ouderenzorg UNO (een samenwerkingsverband tussen verpleeghuizen en het VUmc) en participatie in de internationale ontwikkel- en onderzoeksgroep interRAI (www.interrai.org).
Lezing ‘De stand van zaken domotica voor mensen met dementie’ door drs. Johan van der Leeuw, Vilans In zijn lezing gaat Johan van der Leeuw in op het ontstaan, huidige stand van zaken en toekomst van domotica in het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie en voor thuiswonende mensen met dementie.
Johan van der Leeuw is senior projectleider, waaronder projectleider van de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg. Hij houdt zich onder meer bezig met domotica voor ouderen waaronder personenalarmering en domotica voor dementerenden. Johan heeft Sociologie gestudeerd in
Tilburg en vanaf 1990 gewerkt voor de provinciale steunfunctie Brabants Ondersteuningsinstituut Zorg. Het onderwerp Domotica voor ouderen heeft hij vanuit Brabant meegenomen naar het Innovatieprogramma Wonen en Zorg (IWZ) (2001-2004) van het toenmalige Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn en de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting. Onder dit programma heeft hij diverse publicaties over met name domotica voor ouderen verzorgd. Een eerste aanzet is gegeven voor domotica in het kleinschalig groepswonen voor dementerenden. Vanaf 2005 zijn de activiteiten voor domotica van het IWZ voorgezet in de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg van Vilans.
Lezing ‘Implementatie domotica in het Leo Polak, kleinschalig groepswonen’, door drs. Henk Nouws, Ruimte voor zorg De lezing van Henk Nouws gaat over de bouw, ontwerp, beheersbaar houden van de kosten en de organisatorische kanten van de invoering van domotica in Leo Polak. In de workshop ’s middags gaan Ruth Boyd en Steve Lauriks nader in op de praktijk van de invoering van domotica in Leo Polak. Henk Nouws studeerde culturele antropologie in Leiden. Belandde in 1989, na talloze grote en kleine reizen en banen, in de onderzoekswereld. Startte in 1989 bij het toenmalige Research Instituut Gebouwde Omgeving (RIGO) als onderzoeker op het gebied van de huisvesting voor gehandicapten en ouderen. Stapte in 1998 over naar Werkgroep-2000, later omgevormd tot Laagland-advies, en zette daar de afdeling Wonen en Zorg op. Startte in 2003 zijn eigen éénmansbedrijf: Ruimte voor zorg. Lezing ‘Effectonderzoek domotica in het Leo Polak’, door drs. Steve Lauriks, GGZBuitenamstel/Alzheimercentrum VUmc In de periode oktober 2006 tot november 2007 werd in het Leo Polak te Amsterdam onderzoek uitgevoerd naar de effecten van de toepassing van domotica in kleinschalige groepswoningen op de kwaliteit van leven van mensen met dementie en de arbeidssatisfactie en werkdruk van verzorgenden. Daarnaast werd het effect van domotica op de behoefte aan zorg op vier relevante gebieden onderzocht alsmede op het aantal valincidenten, het gebruik van vrijheidsbeperkende middelen en maatregelen en de geestelijke gezondheid van verzorgenden. Tenslotte werden bevorderende en belemmerende factoren bij de implementatie van domotica in kaart gebracht. Er werd een RCT design gehanteerd waarbij voor en na de interventie vragenlijsten werden afgenomen en interviews gehouden. Domotica blijkt bij te dragen aan de kwaliteit van leven en veiligheid van mensen met dementie in kleinschalige groepswoningen. Domotica blijkt echter ook een complexe innovatie met implicaties voor alle aspecten van de zorg te zijn. 2
Drs. Steve Lauriks studeerde bewegingswetenschappen aan de VU te Amsterdam en was tot december 2007 als junior onderzoeker in dienst van GGZ Buitenamstel / De Geestgronden en het VU medisch centrum. Hij was als uitvoerend onderzoeker betrokken bij het effectonderzoek naar de toepassing van domotica in kleinschalige groepswoningen voor ouderen met dementie. Daarnaast werkte hij mee aan het literatuur- en veldonderzoek binnen het Europese COGKNOW project. Inmiddels is hij werkzaam voor de GGD Amsterdam waar hij zich bezig houdt met een onderzoek naar de ontwikkeling en validiteit van prestatie-indicatoren voor de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg. Lezing ‘Ethische aspecten van domotica in de zorg’, door dr. Cees Hertogh, Verpleeghuisgeneeskunde VUmc De voordracht van Cees Hertogh gaat in op de vraag hoe woonhuistechnologie bij kan dragen aan het gestalte geven aan de kernwaarden uit de ethiek van de zorg voor kwetsbare ouderen. Daarbij gaat het met name om het bevorderen van (gevoelens van) autonomie en competentie en het bieden van veiligheid, hetgeen iets anders is dan het respecteren van autonomie en (negatieve) vrijheid. Tevens komt aan de orde wat domotica 'doet' met de zorgrelatie, met de privacy van degene op wie de technologie wordt toegepast en wat het mogelijk vrijheidsbeperkend effect ervan is. Cees M.P.M. Hertogh werkt als ethicus, geriater and senior onderzoeker aan het EMGO Instituut van het Vrije Universiteit Medisch Centrum, Amsterdam. Hij onderwijst methodologie en ethiek van de zorg aan de medische faculteit en GERION. Hij werkt ook als verpleeghuisarts bij de Vivium Zorggroep, Naarderheem, Naarden. Zijn onderzoek richt zich op ethische kwesties in de zorg en de behandeling van kwetsbare ouderen. Hij gebruikt empirische onderzoeksmethodes (empirische ethiek). Hij is onder meer gespecialiseerd in de ethiek van de zorg, kwalitatief onderzoek in ethiek, besluiten rond het levenseinde, euthanasie bij patiënten met dementie.
3
Workshops, 13.45-16.30 uur
Domotica en het beleid van VWS, door drs. Peter Kruithof, MEVA, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Interactieve workshop waarin de deelnemers nadrukkelijk zijn uitgenodigd mee te discussiëren. Beleidsmedewerker bij het ministerie van VWS, directie MEVA (MacroEconomische Vraagstukken en Arbeidsvoorwaardenbeleid), afdeling ABA (Arbeidsmarktbeleid en arbeidsvoorwaardenbeleid). Aandachtsgebieden zijn de arbeidsmarkt in zorg en innovaties gericht op het vergroten van de kwaliteit en efficiency van zorgprocessen.
COGKNOW; ondersteuning van mensen met dementie thuis door ICT. door dr. Rose-Marie Dröes, Departement Psychiatrie/Alzheimercentrum VUmc. In het Europese COGKNOW project wordt in overleg met mensen met dementie en hun mantelzorgers ICT ontwikkeld die thuiswonende mensen met beginnende dementie beoogt te ondersteunen in hun dagelijks functioneren. De nadruk ligt op ondersteuning van het geheugen, het onderhouden van sociaal contact, het uitvoeren van dagelijkse activiteiten en het bevorderen van het veiligheidsgevoel. Aan het project werken elf organisaties in acht landen mee. De veldtesten vinden plaats in Amsterdam (VUmc), Belfast (Noord-Ierland) en Lulea (Zweden).
Rose-Marie Dröes is klinisch bewegingswetenschapper en als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling Psychiatrie/EMGO en het Alzheimercentrum van het VU medisch centrum en Stichting GGZBuitenamstel Geestgronden in Amsterdam. Zij geeft daar sinds 1992 leiding aan de onderzoeksgroep Zorg en ondersteuning bij dementie. Daarvoor werkte ze tien jaar als onderzoeker en docent bij de Faculteit der Bewegingswetenschappen van de VU. Zij is projectleider van verscheidene onderzoeksprojecten op het terrein van psychosociale interventies voor mensen met dementie die in verpleeg- of verzorgingshuizen of thuis wonen en voor hun verzorgers. Naast verscheidene boeken over psychosociale hulpverlening bij dementie en bewegingsactivering, publiceerde zij vele (inter)nationale artikelen op de genoemde terreinen. In januari 2006 ontving zij voor haar werk de Psychogeriatrieprijs.
4
De praktijk: domotica voor thuiswonende mensen met dementie, door drs. Johan van der Leeuw en dr. Charles G. Willems, Vilans Het functioneel Programma van Eisen als start en ijkpunt voor een domotica-toepassing, belangrijkste kenmerken en een aantal voorbeeldprojecten: • Modelwoning van o.a. Careyn in Vlaardingen: ondersteuning partner/mantelzorger • Monitoring gedrag van Zorggroep Noord-Limburg: ondersteuning partner/mantelzorger • Lifestyle Monitoring van Vivre, Maastricht en Prof Heymansstichting, Groningen: monitoren dagelijks levenspatroon ter informatievoorziening van behandelaars en zorgverleners. • Caring Home.nl van Thuiszorg Noord-Limburg: bewaking met ambient intelligenttechnologie
Dr. Charles G. Willems. Na een studie biologie gepromoveerd als medisch bioloog. Na diverse beleidsfuncties gericht op de aansturing van wetenschappelijk onderzoek is hij vanaf 1993 als projectleider betrokken bij de uitvoering van toepassingsgericht onderzoek, thans als medewerker van Vilans. De projecten zijn daarbij gericht op het onderkennen van mogelijkheden van de toepassing van technologie bij wonen en zorg en ondersteunen van implementaties. In nauwe samenwerking met zorginstellingen in de regio Limburg wordt onderzoek en ontwikkeling verricht. Vanuit die ervaring wordt mede invulling gegeven aan de kenniscirkel Domotica waarin op nationale schaal wordt bijgedragen aan de toepassing van technologie in een thuissituatie. Vanaf 2007 is hij tevens in deeltijd verbonden als lector aan de Saxion Hogescholen te Enschede bij het kenniscentrum Gezondheid Welzijn en Technologie met als opdracht de toepassing van technologie in zorg.
5
Verantwoorde en veilige toepassing van domotica, door mr. dr. Brenda Frederiks, sociale geneeskunde VUmc en mr. Marijke Prins, senior adviseur IGZ Zowel de Inspectie voor de Gezondheidszorg als het VUMC doen in 2008 onderzoek naar de betekenis van domitica in de verstandelijk gehandicaptenzorg en psychogeriatrie. In deze workshop wordt allereerst het juridische kader voor domotica geschetst. Vervolgens worden voorlopige onderzoeksresultaten gepresenteerd en wordt een aanzet gegeven voor de noodzakelijke voorwaarden waaraan het gebruik van domotica in beide sectoren dient te voldoen om te kunnen spreken van verantwoorde en veilige toepassing van domotica. mr. dr. Brenda Frederiks is gezondheidsjuriste. Zij is als universitair docent/senior onderzoeker werkzaam bij de VUmc, afdeling sociale geneeskunde. In 2004 gepromoveerd op de rechtspositie van mensen met een verstandelijke handicap. Speciaal aandachtsgebied: vrijheidsbeperking in de verstandelijk gehandicaptenzorg en ouderenzorg. Zo is zij ook nauw betrokken bij het zorg voor beter project over vrijheidsbeperking in de ouderenzorg en verstandelijk gehandicaptenzorg dat dit voorjaar van start gaat bij Vilans. Sinds 1 december is zij betrokken bij het vierjarig VUMC onderzoek naar vrijheidsbeperkingen en domotica in de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap en psychogeriatrische aandoening: ontwikkeling van een multidisciplinaire richtlijn voor veilige zorg. mr. Marijke. M. Prins is als senior adviseur werkzaam bij de IGZ, projectleider voor de Staat van de Gezondheidszorg. Jaarlijks brengt de Inspectie voor de Gezondheidszorg een Staat van de Gezondheidszorg (de SGZ) uit met daarin een advies aan de Minister van VWS over een zorgbreed onderwerp. In 2006 ging de SGZ over patiëntenrechten, in 2007 over taakherschikking en dit jaar over Health Technology. Invalshoek van de Inspectie is in ieder geval de invloed van HT op de kwaliteit en veiligheid van de te leveren zorg. Onderdeel van deze SGZ vormt substitutie van zorg door uitluistersystemen en camera's e.d.
Domotica in het Leo Polak: een kwestie van vertrouwen, door Ruth Boyd, manager kleinschalig wonen OsiraGroep en drs. Steve Lauriks, GGZ-Buitenamstel/Alzheimercentrum VUmc. Gespreksleider: drs. Anne Klein, hoofd verpleging en verzorging Bouwcollege Het vertrouwen dat het verzorgend personeel heeft in domotica is van groot belang voor het succesvol toepassen van domotica. Domotica vereist een volledig andere manier van werken dan veel verzorgenden gewend zijn en geleerd hebben. De begeleiding van verzorgend personeel tijdens de implementatie van domotica staat centraal tijdens deze workshop. Aan de hand van de ervaringen met domotica in het Leo Polak komen diverse aspecten van het wekken van vertrouwen en motiveren van verzorgend personeel aan de orde. 6
Ruth Boyd heeft zich in de afgelopen 22 jaar naast haar werk met veelal ouderen uitgebreid geschoold op het terrein van de gezondheidszorg. Vanaf 2005 tot heden is zij manager kleinschalig wonen binnen de OsiraGroep. In deze baan heeft zij zich als lid van de stuurgroep nadrukkelijk beziggehouden met de ontwikkeling van kleinschalige groepswoningen voor ouderen met dementie. Naast het ontwikkelen en vormgeven van deze groepswoningen hield zij zich als manager ook bezig met de implementatie van het domoticaproject in deze woningen op het Leo Polak. Ruth Boyd maakt sinds 2 jaar deel uit van de Peergroep Noord-Holland, opgezet door de toenmalig landelijke Stichting Wonen met Dementie.
Ervaringen vanuit de bouw, door Wim Bakker, architect, WoonZorg Nederland In zijn lezing gaat Wim Bakker in op allerlei aspecten die bij de bouw van de groepswoningen en aanleg van domotica aan de orde kwamen: de doelen van domotica, het proces, functioneel programma van eisen, de kosten en aanbevelingen voor de toekomst. Wim Bakker (opgeleid als interieurarchitect) houdt zich bij de business unit Commercie van Woonzorg Nederland, binnen de afdeling Formulemanagement, bezig met onderzoek en ontwikkeling. Dat betekent in het dagelijks leven het volgen van maatschappelijke ontwikkelingen, nieuwe technieken en technologieën en het toepassen van de aldus opgedane kennis in nieuwe projecten. Verder maakt hij ruimtelijke haalbaarheidsstudies voor nieuwe projecten in de initiatieffase van de ontwikkeling. Binnen zijn functie werkt hij mee aan diverse publicaties op het vlak van wonen en zorg, en verzorgt hij diverse lezingen en heeft zitting in forumdiscussies op symposia en beurzen.
Financiële aspecten van domotica, door ir. Pauline Mourits, College bouw zorginstellingen Sinds enkele jaren adviseert het College bouw zorginstellingen over de benodigde investeringskosten voor domotica bij scheiden wonen en zorg projecten. Ook verleent het Bouwcollege vergunningen voor de bouw en aanleg van ICT/domotica. Vanuit die ervaring wordt ingegaan op de mogelijkheden en kosten van domotica, voor dementerenden maar ook breder. Pauline Mourits heeft gestudeerd aan de TU-Delft, faculteit bouwkunde. Afstudeerrichting Volkshuisvesting, afgestudeerd op woonmilieuvoorkeuren van ouderen. Hiervoor een aantal jaren gewerkt bij 7
een adviesbureau als bouwkundig adviseur. Zij heeft daar verzorgings- en verpleeghuizen geadviseerd bij nieuwbouw en renovatie, van het opstellen van een programma van eisen tot en met de uitvoering. Vanaf 2001 werkzaam bij het Bouwcollege, bij de sectie verpleging en verzorging.
8
