Ik heb me altijd beziggehouden met naschilderen en mooie dingen maken. Nu wil ik me eens een tijd met lelijke of absurde, maffe, onverwachte

Ik heb me altijd beziggehouden met naschilderen en mooie dingen maken. Nu wil ik me eens een tijd met lelijke of absurde, maffe, onverwachte dingetjes ophouden

Zoekend naar

Frans Klerkx

nieuwe vormen

Door een prachtig stilleven aan de muur van vrienden - ‘Wist je dat het Frans Hals museum in Haarlem vier werken van hem in de collectie heeft?’ - kom ik bij kunstenaar Frans Klerkx terecht. Hij blijkt, na zich bijna dertig jaar gewijd te hebben aan de ‘artistieke compositie van roerloze of levenloze objecten, die met zorg zijn belicht’ (Wikipedia), te zijn gestopt met fijnschilderen. Sindsdien zoekt hij naar nieuwe vormen en is de invloed van de buitenwereld belangrijker geworden. Maar zijn hand blijft herkenbaar. De ontvangst is in de achterkamer van een jaren-vijftig-woning in Oosterbeek. Een achterkamer die als een stilleven op zich is. Twee stoelen bij een brandende kachel, een kaasplankje, een schaaltje met olijven, twee wijnglazen. Een muur vol schilderijtjes, de meeste van anderen, waaronder van zijn vrouw Mignon van Heerden. De poezen op tafel rekken en strekken zich tussen het uitgestalde werk.

Inhoud van mijn vuilniszak op vrijdag 24-1-2014

‘Op mijn site staat dat ik drie vierkante centimeter per dag schilderde, maar soms was het wel iets meer hoor. Je kunt je bij deze vorm van schilderen niet veroorloven zomaar ergens middenin te stoppen, want nadat het is opgedroogd ga je de overgang onherroepelijk zien. Ik was een echte fijnschilder, maar als zodanig werkte ik heel transparant. Een stilleven maken kost veel energie, naast een vaste hand, een scherp oog en liefde voor het >>

BewustZijn [51]

magazine 32

onderwerp. Ik heb het precies achtentwintig jaar gedaan en in die tijd heb ik zo’n driehonderdvijftig stillevens geproduceerd. Gemiddeld twaalf per jaar. Ze zijn vrijwel allemaal verdwenen naar liefhebbers in binnen- en buitenland. Ik heb er een tijdje over gedaan om erachter te komen, maar op een gegeven moment trok ik het niet meer. Ging vlekken voor mijn ogen zien, kreeg migraine, kloppingen in m’n kop. Het werd duidelijk dat mijn gezondheid eronder leed; ik kon niet anders dan stoppen. Wat ik nu doe kost lichamelijk veel minder inspanning, doet me góed. Zelfs de grijze plekken in mijn haar kleuren weer bij.’

Hoe is het begonnen, dertig jaar geleden? ‘Met mijn vrouw Mignon, die een vaasje voor mij neerzette en vroeg of ik dat kon schilderen. En ja, dat lukte heel goed. Ik was tweeëndertig en besloot niet lang daarna de volgende tien jaar van mijn leven aan het stilleven te gaan wijden. Dat werden er dus achtentwintig.’

Kwam je in een modus van nog eentje, nog eentje,… ‘Ja, hoewel je toch iedere keer weer helemaal opnieuw moet beginnen. Ik heb mezelf, los van het thema, nooit herhaald. Maar zoals ik al zei, ging het lichamelijk niet meer en bovendien had ik het gehad met het stilleven. Het onderwerp en het genre waren uitgeput. Ik leidde een soort monnikenleven, totaal gefocust op één punt. Je duikt als het ware in een wereld naar binnen, heel microscopisch. Nu ben ik weer meer op de buitenwereld gericht.’ Heb jij een kunstzinnige opleiding gedaan? ‘Ik volgde de lerarenopleiding voor tekenen en handvaardigheid aan ‘D’Witte Lelie’ in Amsterdam. Uiteindelijk heb ik die net niet afgemaakt omdat ik het onderwijs niet in wilde. Daarna ben ik voor mezelf BewustZijn magazine 32 [52]

gaan rommelen, exposeerde voor het eerst in een obscuur zaaltje in een kraakpand in oud Haarlem. Haalde rommel van de straat, assembleerde. Misschien is daar mijn liefde voor het genre dat ik later ging beoefenen wel ontstaan. We hadden het superknus met elkaar en onze kindjes. Ik had maar een klein hokje nodig om in te werken en kwam niet zo vaak meer buiten.

Landschappen maken is echt spelen, reizen, magie... Er kan van alles gebeuren Eens heb ik, om aandacht te genereren voor een groepsexpositie in Haarlem een portret gemaakt van mijn zoon, niet met verf, maar met pindakaas. Dat heeft prima eigenschappen: het plakt en dekt goed, je kunt het zo weer weghalen en is goedkoop. Later volgde nog een groot ‘schuttersstuk’ met alle twintig deelnemende kunstenaars. Dat werd opgepikt door Joop van den Ende en zo kwam ik op de televisie terecht om een portret te maken van André van Duin. Verschrikkelijk, mijn vrouw had mij al gewaarschuwd. Ineens werd ik gevraagd voor allerlei shows; ik ben er gauw mee gestopt… Zullen we even naar het atelier gaan?’ We lopen de inmiddels donker geworden tuin door naar een gro-

Van boven naar onder: ‘Clouds for you’ 2013, ‘Denkend aan Haarlem’ 2013 en ‘Torentje met bolletjes’ 2014

te schuur. De poezen volgen ons. De kachel brandt er, muziek klinkt op de achtergrond en aan de wanden prijken een paar grote werken die nog niet af blijken te zijn. ‘Deze moeten nog een paar lagen hebben, het is me nog te vlak. Er hangen er al een paar uit deze serie hier in het gemeentehuis. Heel groot, ja, daar kan ik mijn energie in kwijt: tweeënhalve meter bij een meter vijfentwintig. Voel je de structuur?’ De landschappen en ook andere schilderingen hebben eenzelfde textuur als zijn kleine stillevens, al komen ze op een totaal andere manier tot stand. Frans: ‘Ze komen voort uit mijn fantasie, die landschappen, dat is anders. En verder moet het in een halve dag goed in elkaar zitten. Ik ontdek dat alles wat ik er daarna nog aan doe ten koste gaat van de zeggingskracht. Voor de landschappen gebruik ik dezelfde witte ondergrond, en natuurlijk niet de fijne penselen, maar sponzen, lappen en schuurpapier. Uiteindelijk bedek ik het werk weer met bijvoorbeeld donker gebrande oker, veeg het gedeeltelijk weg, schuur er doorheen en dan kan er plotseling een glimp van

een landschap tevoorschijn komen. De zon achter de wolken, mist boven een meer, even later loop je weer op het strand of vlieg je als een vogel door de lucht. Landschappen maken is echt spelen, reizen, magie. Het geeft mij direct energie. Ik ben onderweg en er kan van alles kan gebeuren.’

Dat is weer iets heel anders hè? Frans ziet mij kijken naar een muur waar zwart verbrande verkoolde houten letters hangen die het woord ‘Relax’ vormen. ‘Ondanks dat er tijdens mijn stillevenperiode weinig tijd voor had, heb ik altijd wel objecten gemaakt. ‘Relax’ maakte ik nog kort geleden voor een coffeeshop. Mijn broer deed een klus bij de eigenaar en via hem kreeg ik de vraag of ik een keer bij hem wilde exposeren. Ik was blij met het aanbod, maar liet hem weten dan wel de vrijheid te willen hebben om te zeggen wat ik erover te zeggen had. Nou sta ik niet erg positief tegenover die hele coffeeshop business, heb er nare associaties bij. Ik wilde dus iets gepasts voor ze maken en besloot er eerst maar eens een >>

Achtergrond: ‘Zandkasteel’ 2014, rechtsboven: ‘Jerusalem’ 2013, onder: in zijn atelier

[FRANS KLERKX ] Frans Klerkx (1952) legde zich gedurende bijna dertig jaar toe op het schilderen van kleine stillevens waarmee hij veel erkenning verwierf. Onder andere het Frans Halsmuseum in Haarlem kocht werk van hem aan.Vanaf 2011 zoekt hij nieuwe wegen; landschappen, fotografie, objecten en ‘stillevens nieuwe stijl’. www.fransklerkxpaintings.com

BewustZijn [53]

magazine 32

ochtend te gaan zitten. Wat een ellende! Hoezo relaxed? Jezelf verdoven en ondertussen je kop verliezen zul je bedoelen. Maar ik ging aan de slag. In november werd mijn werk daar opgehangen, ‘Relax’ en andere dingen. Kort daarna moest het ineens alweer weg. Wat bleek? De boerderij van de eigenaar was een week na de opening tot de grond toe afgebrand, met zijn hele hebben en houwen. Hij kon mijn werk niet meer aanzien, dat snapte ik wel. Toen ik het bij hem ophaalde, was hij helemaal over zijn toeren; nog een wonder dat hij niks had kapotgetrapt. Wat een vreemd toeval hè? Ik wilde met mijn kunst een blik achter de werkelijkheid geven. Of voorvoelde ik wat er ging gebeuren? Ik weet het niet.’ Ik zag dat je ook fotografeert? Meteen overhandigt Frans mij een fotoboekje. ‘FaceBookPortraits’. Ik zie alleen hoofden, allemaal van hemzelf in telkens andere verschijningen en sfeer, beschenen door een wonderlijk licht. Frans: ‘Ja, ik ben ook bezig met fotografie, fotografeer mezelf in allerlei verschillende persoonlijkheden. Als biddende non, gangster, jong kindje, heilige. Het zijn allemaal geënsceneerde foto’s die ik met een goedkoop cameraatje heb gemaakt. Ik manipuleer de belichting in mijn voorkamer door de gordijnen op een kier te doen. Dat is een truc die ik ook bij de stillevens gebruikte voor een mooie licht/ donker werking; ik manoeuvreerde de voorwerpen zo in het licht dat ze gingen leven. Dan doemt er als het ware ineens iets uit het duister op. Ik zat boordevol ideeën en heb minstens duizend foto’s gemaakt, waarvan er maar weinig overbleven. Het werd een project van een week of drie.’ Ondertussen blader ik door het hoofdenkabinet. ‘Kijk, dat ben ik ook, haha, ik krijg er zúlke leuke reacties op! Iedere dag zette ik de beste op Facebook. Een aantal heb ik al verkocht.’ We lopen terug naar het woonhuis,

waar Frans de wijn inschenkt en ondertussen nog wat terugblikt. ‘Met de stillevens in de oude vorm ben ik echt gestopt, het boeit me ook helemaal niet meer. Hoe mooi het ook is, en ik weet dat ik er ver in gekomen ben. Ze hangen op veel plekken in Nederland. Op dit moment ben ik meer gespitst op beelden die een bepaalde betekenis in mij oproepen. Ik heb er speciaal een dictafoon voor gekocht, want vaak komen de ideeën in halfslaap als ik in bed lig. Als ik ze niet meteen vastleg, ben ik ze de volgende ochtend vergeten. Ik heb me altijd beziggehouden met naschilderen en mooie dingen maken. Nu wil ik me eens een tijd met lelijke of absurde, maffe, onverwachte dingetjes ophouden. Composities van huisvuil? Het geeft me een heel opwindend gevoel.’

Terwijl de kachel loeit, mijn broekspijp bijna schroeit en een schemerlampje de achterkamer verlicht, vraag ik naar zijn achtergrond. ‘Nee, ik ben niet in een kunstenaarsmilieu opgegroeid. Mijn vader studeerde Nederlands en had literaire interesses, schreef zelf gedichten. Mijn moeder is een boerendochter. Ze is ondertussen zesennegentig en ik zie haar nog wel honderdenzes worden! Ik was de enige in ons gezin die zich op dit vlak begaf. Mijn vader vond het fijn, een kunstenaar in de familie, maar met schilderkunst had hij niet zo veel. En eigenlijk was ik helemaal niet zo’n tekenkind. Ja, met Koninginnedag of in de grote vakantie straattekenen, verder niet. Toen ik de opleiding wilde gaan doen in Amsterdam, moest ik laten zien dat ik kon tekenen. Doordat ik na drie maanden militaire dienst afgekeurd werd, had ik nog een half jaar om een portfolio bij elkaar te tekenen voor het nieuwe schooljaar. Dat lukte en ik werd aangenomen.’ Heb je iets met spiritualiteit? ‘Heel sterk. Ik heb gemerkt dat ik in contact ben. Met God? Met voorouders? Het overkomt me vaak dat

Van boven naar onder: ‘Blauwig Stilleven’ 2005, ‘Nest’ 2010, ‘Conference’ 2006 en ‘Kommen op Plint’ 2009

BewustZijn magazine 32 [54]

ik berichten van boven lijk te krijgen. Tekens, synchroniciteit, dat soort dingen. Ik weet dat ik hier niet voor niks ben. Het is geen toeval dat je er bent, je bent afgevaardigd om iets te komen doen, bij wijze van spreken.’ En wat kom jij hier doen? ‘Dat weet ik niet, haha!’

Kom je een boodschap brengen met je werk? Wil je mensen raken? ‘Raken wil ik altijd, zeker. Ik wil waarschuwen: mensen let op! Laat je geen oor aannaaien! Ga niet overal zo gemakkelijk in mee. Ik ben politieker geworden de laatste jaren. Die verschrikkelijke hijgerigheid van de pers, het doelbewust uitvergroten van dingen, alsmaar ‘erg hè’ roepen. Wat weten we ervan? Iedereen roept de

ander na. Hoe we met buitenlanders omgaan! Die zijn er altijd geweest en we werden er zelf alleen maar beter van. Mensen laten zich zo gemakkelijk bang maken. Je moet niet bang zijn. Dat probeer ik in mijn kunst naar voren te laten komen. Ik maakte vorig jaar voor de jaarlijkse herdenking van de slag hier in Oosterbeek drie houten kruizen met daarop ‘Oosterbeek leeft’. Sommige mensen vonden het not-done. Het schuurt met de gangbare opvatting over herdenken. Anderen denken: altijd maar weer dat herdenken van die dooien; en die zijn er blij mee. Een begin van verandering? Erover praten lijkt taboe.’ Op tafel ligt een spiegeltje. Frans pakt het op. ‘Ik maakte een foto, kijk deze, waarop ik in een spiegel kijk. >>

Hoezo relaxed? Jezelf verdoven en ondertussen je kop verliezen zul je bedoelen

Achtergrond en rechtsboven: ‘De Laatste Haal’ 2013, linksboven: ‘De Klassieke Roker’ 2013, onder: ‘Relax’ 2013

BewustZijn [55]

magazine 32

Abonneer je nú! en ontvang bij een jaar- of cadeau-abonnement

Dr. Hauschka Rozencrème (t.w.v. € 20,85) Via www.bewustzijnmagazine.nl of met onderstaande bon.

Ik neem een abonnement voor 1 jaar en ontvang BewustZijn magazine 6 keer voor € 29,50 (België € 37,-) + welkomstgeschenk. NAAM: _________________________________ M / V

TELEFOON: _______________________________

STRAAT: _____________________________________

E-MAIL: __________________________________

HUISNUMMER: _______

S

GRATI

hka

usc Dr. Ha

crème

Rozen

POSTCODE & PLAATS: _________________________________________________

Ik geef een cadeauabonnement van 1 jaar BewustZijn magazine: 6 keer voor € 29,50 (België € 37,-) en ontvang zelf het geschenk. Het cadeauabonnement is voor: NAAM: ______________________________________________________________________________ M / V TELEFOON: ________________________________________________________________________________ STRAAT: __________________________________________________________________________ NR: _____ POSTCODE: ________________________________________________________________________________ PLAATS: ___________________________________________________________________________________ Factuur en geschenk mogen naar: NAAM: _______________________________________________________________________________ M / V TELEFOON: ________________________________________________________________________________ STRAAT: ______________________________________________________________________ NR: _________ POSTCODE: ________________________________________________________________________________ PLAATS: ___________________________________________________________________________________ E-MAIL: ___________________________________________________________________________________

BewustZijn magazine 32 [56]

Het abonnement gaat in vanaf nummer 33 (half april 2014) en is inclusief verzendkosten. Bij een cadeauabonnement wordt in een begeleidend schrijven de schenker genoemd. Een cadeauabonnement stopt automatisch. Stuur de bon (of een kopie) naar: BewustZijn magazine abonneeservice, Postbus 612, 3440 AP Woerden, mail je gegevens naar [email protected] of vul het bestelformulier in op www.bewustzijnmagazine.nl.

Dat is déze spiegel. Hij heeft een mooi beschilderde achterkant, zie je, het glas is geslepen en op het handvat staat een Hebreeuwse tekst. Ik kocht hem in Arnhem op de markt voor drie euro en vroeg me af hoe dat mogelijk was; zo’n prachtig bewerkt voorwerp met geschiedenis. Het is een voorwerp met lading. En ik spiegelde mezelf in het venstertje dat ooit een joodse vrouw spiegelde en was benieuwd naar de betekenis van de Hebreeuwse letters. Ik wilde er iets mee doen. Zo is die foto van een orthodoxe jood met spiegel ontstaan. Ik deed mijn haar een beetje zo en de rand van die hoed binnenstebuiten. Nou wil het geval dat die foto in Haarlem kwam te hangen en gezien werd door een dame die er door geraakt werd. Ze wilde de foto kopen. We raakten in gesprek, ze vertelde iets over haar joodse geschiedenis. Misschien wist zij wat de Hebreeuwse tekst betekende? Ze had geen idee, maar zou het vragen aan haar zus die in Jeruzalem woonde. Mailde ze mij vijf minuten later: ‘Die tekst, daar staat ‘Jeruzalem’.’ Fantastisch toch! Misschien moet ik het spiegeltje wel aan het Joods Historisch Museum geven.’ Ik blader door het laatste nummer van BewustZijn magazine, en laat Frans zien dat er een foto van Etty Hillesum in staat, de enige foto die we ooit kochten

van… het Joods Historisch Museum. Frans: ‘Nou, zeg, dan moeten die foto en de spiegel daar zeker naartoe! Over synchroniciteit gesproken! Dit soort dingen maak ik de laatste tijd vaak mee!’

Toen ik binnenkwam zei je dat je zo blij bent dat ons blad zoveel aandacht besteedt aan kunst, en dat kunst de toekomst heeft. Hoezo? ‘Vanaf de jaren zestig is in Nederland de kunst op alle terreinen gaan bloeien en dat kwam mede door de ondersteuning van de overheid. Nu wordt ineens gedaan of overheidssteun iets heel slechts is, iets van de jaren zeventig. Maar het is er altijd geweest. Vroeger waren het de bisschoppen en de adel die de beste kunstenaars zochten en betaalden. Sinds Thorbecke honderdvijftig jaar geleden opmerkte dat de staat zich niet met de inhoudelijke kant van de kunst mag bemoeien, zijn er altijd lui geweest die beweren dat de overheid geen steun mag verlenen aan die linkse rakkers. Studenten aan de kunstacademie weten al dat de kunstsector nauwelijks perspectief biedt op een goedgevulde beurs of een vet pensioen. Je zult moeten doorwerken tot je er bij neer valt. Motivatie voor een loopbaan in de kunst ligt eerder in de grote en vaak afgunstopwekkende mate van vrijheid die je

hebt . Verder moet je goed af kunnen zien. Soms eet je uit dezelfde vuilnisbak waar je ook je inspiratie vandaan haalt. Maar kunst maakt de toekomst draaglijk. Jullie blad schenkt best veel ruimte aan vooral kunstenaars die niet zo in de spotlights staan. We worden in Nederland, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een land als België, niet erg verwend met verhalen over wat hen beweegt en ontroert. Er ligt nog een heel gebied te wachten op ontginning.’

Is jouw kunst om de wereld leuker te maken? ‘Maakt mijn kunst de wereld leuker? Tja, kijk zelf maar wat je daarvan vindt.’ Stapte je uit je comfortzone met het stoppen met de stillevens? ‘Zesentwintig jaar lang was het een comfortzone en iedere keer weer kicken als ik het uit m’n vingers kreeg. Op het laatst ging het niet meer, het was klaar. Soms kom ik werk van mezelf tegen en ben ik verbaasd dat ik dat gekund heb. Het heeft mijn handschrift, dat zie je terugkomen bij de landschappen. Maar ik kijk nu anders; ik kan niet meer kijken zoals toen.’ << Interview: Onno van Lith Fotografie: Frans Klerkx

Van links naar rechts: ‘De Schepping’ (vrij naar Michelangelo) 2013, ‘Lowlands’ 1995- 2014, ‘Anubis’ 2012

BewustZijn [57]

magazine 32