DE COMMISSARIS Een uitgave van DLA Piper Nederland NV, mei 2014 24
16 4
DE MEERWAARDE VAN EEN STILLE BEWINDVOERDER MARNIX HOLTZER OVER DE INVLOED VAN WERKNEMERS OP DE STRATEGIE VAN DE VENNOOTSCHAP
JACQUES SCHRAVEN:
‘IK BEN FAN
VAN DE ONDERNEMINGSRAAD’ 12
1
DE COMMISSARIS
INHOUD 12
INTERVIEW
COLOFON
Jacques Schraven: ‘Ik ben een fan van de ondernemingsraad’
De commissaris is een magazine dat zich richt op commissarissen van genoteerde en niet-genoteerde ondernemingen, bestuurders, bedrijfsjuristen en andere geïnteresseerden. De commissaris beoogt achtergrond en verdieping te geven op het gebied van corporate governance en verwante onderwerpen. De inhoud van de commissaris kan niet worden opgevat als juridisch advies.
Marnix Holtzer
16
PRAKTIJK
Rob Labadie: ‘Tijd is voor de OR van groter belang dan het wettelijk kader’ Thessa van der Windt
18
PRAKTIJK
Ria Dam, voorzitter OR van Fundis, stak een spaak in het wiel van de directie Erik van Zadelhof
20
OPINIE
De meerwaarde van een stille bewindvoerder
4
TWEEGESPREK
Marnix Holtzer: ‘Werknemer, kijk ook naar strategie, niet alleen naar arbeidsvoorwaarden!’ Paul Nobelen
Laurien Montagne
COLUMN
Loyaliteitsaandelen ook economisch belichten Piet Duffhues
24
DE NEVENFUNCTIE
Van Fieke van der Lecq Gwen van Loon
Redactie Frans Stibbe, advocaat
[email protected] Sander Wiggers, notaris
[email protected] Thessa van der Windt, advocaat
[email protected] Willemijn Romijn-Kasteleijn, eindredacteur
[email protected] Erik van Zadelhof, redactiesecretaris
[email protected] Redactionele ondersteuning www.redactiepartners.nl Gwen van Loon Amaury Miller, Hans Vissers (fotografie)
Marc Molhuysen en
23
VOORWOORD
10
JURIDISCH
Adres DLA Piper Nederland NV Amstelveenseweg 638 1081 JJ Amsterdam Postbus 75258 1070 AG Amsterdam Tel: 020 541 9888 Fax: 020 541 9999 www.dlapiper.nl Stuur voor een kosteloos abonnement een e-mail aan:
[email protected]
Het structuurregime: wat buitenlanders niet goed willen begrijpen van ons vennootschapsrecht Sander Wiggers
POWER TO THE PEOPLE! In het nummer Power to the people van de Plastic Ono Band
bijdrage van Sander Wiggers op pagina 10.
doet John Lennon een activistisch appel op ‘a million workers working for nothing: you better give ‘em what they really own’.
Als het gaat om de betrokkenheid van werknemers bij de
Deze songtekst komt in herinnering bij het proefschrift dat
strategische agenda onderscheidt Holtzer drie modellen: het
Marnix Holtzer op 3 april in Groningen verdedigde met als
afzijdigheidsmodel, het conflictmodel en het coalitiemodel.
thema: de invloed van werknemers op de strategie van de
Dat laatste model heeft volgens hem de toekomst.
vennootschap. Holtzer bepleit daarin zeker geen ongeclau-
In dit nummer ook aandacht voor de ondernemingsraad zelf
suleerde power to the employees, maar wel dat werknemers een
door interviews met de (voormalig) OR-voorzitter van Van
grotere broek aantrekken door zich meer op te stellen als
Lanschot Bankiers en die van thuiszorgorganisatie Fundis. Als
gesprekspartner van de ondernemingsleiding bij gewich-
Van Lanschot een voorbeeld is van het coalitiemodel, dan is
tige strategische onderwerpen.
Fundis een voorbeeld van het conflictmodel. Het was immers daar dat de ondernemingsraad een stokje stak voor het plan
Dit nummer van de commissaris is voor een belangrijk
van de directie om het Lange Land Ziekenhuis in Zoetermeer
gedeelte gewijd aan dit onderwerp, niet alleen door een in-
over te nemen en daarin gelijk kreeg van de ondernemings-
terview met Holtzer zelf, maar ook door een interview met
kamer. Dit leidde tot een hoofdredactioneel commentaar in
Jacques Schraven, tegenwoordig onder meer voorzitter van
NRC Handelsblad met als strekking: ‘had elke onderneming
de raad van commissarissen bij Tata en Fokker.
maar zo’n ondernemingsraad!’ Maar de voorzitter zelf ziet
Schraven toont zich een fan van de ondernemingsraad en
dat toch genuanceerder. Zij ziet het gerezen geschil als een
heeft dan ook geen moeite met het versterkte aanbevelings-
zakelijk meningsverschil dat niet in de weg mag staan aan
recht dat de ondernemingsraad van een structuurvennoot-
constructief overleg met de directie over andere onderwerpen:
schap heeft bij het benoemen van een derde van de raad van
‘De ondernemingsraad is in deze zaak standvastig gebleven
commissarissen. Hij zegt er wel bij dat hij in de tijd dat hij
zonder dat dit heeft geleid tot duurzame ontwrichting van de
voorzitter was van VNO-NCW kritiek kreeg door daarmee
verhoudingen.’
in te stemmen; veel AEX-fondsen hebben zich eraan onttrokken. Wie wil weten hoe dit precies is geregeld, leest de
redactie de commissaris
v.l.n.r. Thessa van der Windt, Erik van Zadelhof, Sander Wiggers, Willemijn Romijn, Frans Stibbe
DLA Piper Nederland N.V. is onderdeel van DLA Piper, een wereldwijd opererende juridische dienstverlener met ruim 4200 juristen, werkzaam in 30 landen. DLA Piper is gevestigd in 76 belangrijke steden in Europa, Azië, het Midden-Oosten, Australië en de Verenigde Staten. DLA Piper Nederland combineert dit internationale netwerk met de sterke positie die zij zich in haar 90-jarige geschiedenis in Nederland verworven heeft. Ruim 250 medewerkers onder wie meer dan 130 advocaten, notarissen en belastingadviseurs bieden er hoogwaardige juridische dienstverlening aan zowel Nederlandse als buitenlandse cliënten. Een team van corporategovernancespecialisten legt zich toe op maatwerkadvisering aan commissarissen en bestuurders.
2
DE COMMISSARIS
DE COMMISSARIS
3
DOOR: Paul Nobelen FOTO’S: Hans Vissers
TWEEGESPREK
Proefschrift Marnix Holtzer
WERKNE MER, KIJK OOK NAAR STRATEGI E, NIET ALLEEN NAAR ARB EIDSVOORWAARDEN! In de toekomst zullen werknemers meer invloed uitoefenen op de strategie van de vennootschap. Vennootschap en werknemers kunnen op dat punt een coalitie vormen. Werknemers kunnen het initiatief nemen door minder over arbeidsvoorwaarden te praten en zich te verdiepen in de strategie van de onderneming. Bestuur en raad van commissarissen hebben er belang bij dit te faciliteren. Paul Nobelen interviewde advocaat Marnix Holtzer, die deze boodschap van zijn proefschrift op 3 april in Groningen verdedigde.
Waarom vind je dat werknemers zich minder met hun arbeidsvoorwaarden en meer met de strategie van de vennootschap bezig zouden moeten houden? Voor hen is dat toch een ver-van-hun-bedshow? Bij de vorming van arbeidsvoorwaarden kijken werknemers primair naar hun eigen
'DE WINST VAN WERKNEMERS LIGT IN DE LANGE TERMIJN' 4
DE COMMISSARIS
positie. Dat gebeurt zowel bij de vakbeweging als in de ondernemingsraad. Ik vind dat onverstandig omdat dan de continuïteit uit het oog wordt verloren. Werknemers moeten verder kijken. Hun winst is gelegen in de lange termijn. Waar is de onderneming mee bezig? Waar zitten de uitdagingen? DE COMMISSARIS
5
DE TOEKOMST: HET COALITIEMODEL Marnix Holtzer onderscheidt drie modellen:
1
dezelfde belangen? Niet altijd. In mijn proefschrift beschrijf ik drie modellen: het afzijdigheidsmodel, het conflictmodel en het coalitiemodel. Als alleen wordt gekeken naar arbeidsvoorwaarden, dan is sprake van wat ik noem het
HET ‘AFZIJDIGHEIDSMODEL’ Dit gaat ervan uit dat werknemers nauwelijks invloed kunnen uitoefenen op de strategie. Dit model tekent de huidige situatie in Nederland. Voorbeeld: na een lange periode van onzekerheid werd Nedcar te Born van een naderend faillissement gered door VDL. Kort daarna brak een staking uit voor een betere cao.
2
HET ‘CONFLICTMODEL’ In deze vorm bevechten werknemers beïnvloeding van de strategie op alle
fronten. Voorbeeld: de recente rechtszaak bij de Ondernemingskamer, waarin de ondernemingsraad van thuiszorgorganisatie Fundis ervoor zorgde dat de fusie met het Lange Land Ziekenhuis werd verboden. Zie ook pagina 19.
3
HET ‘COALITIEMODEL’ In deze vorm zoeken vennootschap en werknemers naar een structurele vorm van samenwerking bij de strategie. Dit laatste model heeft de toekomst. Voorbeeld: in augustus 2013 adviseerde de minister van Financiën de Tweede Kamer over de toekomst van ABN Amro. Als bijlage daarbij bevindt zich een brief van de raad van bestuur en raad van commissarissen van de bank, en ook een van de centrale ondernemingsraad. De ondernemingsraad neemt hierin een eigen positie in over de beschermingsmaatregelen die naar zijn inzicht noodzakelijk zijn. Raad van bestuur, raad van commissarissen en centrale ondernemingsraad pleitten voor een bescherming door preferente aandelen, welk advies goeddeels door de minister is overgenomen.
afzijdigheidsmodel. De focus ligt dan op de korte termijn en niet op het bredere belang. Werknemers die alleen kijken naar hun arbeidsvoorwaarden doen maar de helft van wat ze moeten doen. De scope van de wet op de ondernemingsraden (WOR) is ook breder. Zou een ondernemingsraad alleen het perspectief van de werknemers kiezen, dan zou
Het maatschappelijk denken is in de
hij altijd negatief moeten adviseren over elke
afgelopen eeuw drastisch veranderd. In de
reorganisatie. Maar de ondernemingsraad
jaren zestig en zeventig was er een duidelijk
kan ook positief adviseren over een reorgani-
streven om werknemers meer rechten te ge-
satie, ook als die arbeidsplaatsen kost.
ven. De Wet op de ondernemingsraden, het enquêterecht en de structuurregeling zijn
Hoe komt het dat werknemers te weinig
allemaal uitvloeisels daarvan en het
doen met hun rechten?
kabinet-Den Uyl belichaamde het hoog-
Daar zijn twee redenen voor. In de eerste
DE COMMISSARIS
tepunt van dat streven. Tegenwoordig
plaats zijn werknemers gewoon te weinig
waait de wind anders en hechten we veel
bekend met hun rechten. Dat blijkt onder
nale concerns – aanlopen tegen de grenzen
Bestuur en toezichthouders hebben nu
belang aan het vestigingsklimaat. Tegen
meer uit het SER-advies over evenwichtig
van het recht. Anderzijds zie je in de prak-
eenmaal belang bij een goede uitrol van de
de achtergrond van de sterk toegenomen
ondernemingsbestuur en verder uit groot-
tijk ook voorbeelden waar werknemers zich
strategie. Werknemers nemen daar, zeker in
globalisering van het bedrijfsleven, moet
schalig onderzoek van arbeidsverhoudin-
wel actief opstellen. In de recente zaak rond
ons stakeholder-model, een onmiskenbare
je constateren dat buitenlandse concerns
gen-specialist professor Goodijk. En in de
de voorgenomen fusie met het Lange Land
plaats bij in. De vraag is alleen hoe. Je kunt
nu eenmaal geen behoefte hebben aan
tweede plaats is er ook sprake van des-
Ziekenhuis werd de ondernemingsraad van
als ondernemingsleiding kiezen hoe je
medezeggenschap op het niveau dat wij hier
interesse. Het is dan, zoals je zegt, inder-
Fundis in NRC Handelsblad geprezen voor
daarmee om wilt gaan. Als je kiest voor een
kennen. Je moet daarbij ook niet vergeten
daad te ver van hun bed.
zijn doortastend optreden. In dat geval heeft
terughoudende opstelling, dan maak je het
dat ons systeem uniek is in Europa. Werk-
de ondernemingskamer de ondernemings-
zo juridisch mogelijk. Je betrekt de werk-
nemers kunnen hier vragen om bepaalde
Als de invloed van werknemers op de
raad gevolgd door te oordelen dat bestuur
nemers dan alleen als het echt moet – en
besluiten ongedaan te maken – dat kan
strategie van de onderneming beperkt is,
en raad van toezicht onvoldoende blijk had-
bij voorkeur zo laat mogelijk. Beter vind ik
nergens anders.
waar ligt dat dan aan?
den gegeven van een goede risico-afweging
echter een ruimhartige opstelling, die veel
Dat heeft meerdere verklaringen. Ten eerste
bij de fusie.
succesvoller is. Als ik nog even verwijs naar
Je noemde het enquêterecht. Op dit mo-
heeft het te maken met de drietrapsraket
de zaak van het ziekenhuis die ik noemde,
ment ligt dat bij de bonden. Vind je dat
die ik zie in het Nederlandse bedrijfsleven.
Als je een medezeggenschapsgat consta-
dan denk ik dat als men eerder de dialoog
juist?
Je hebt de Nederlandse onderneming,
teert, wie zou dat dan moeten opvullen:
had gezocht, het heel anders had kunnen
Ik ben er voorstander van om het enquête-
vervolgens het Nederlandse internationale
ondernemingsraad of vakbond?
lopen. Op zichzelf was daar de intentie tot
recht te geven aan de ondernemingsraad.
concern en ten slotte het buitenlandse inter-
Voor mij is dat de ondernemingsraad, de
een fusie goed verklaarbaar. Het traject
Die is naar mijn mening veel beter geëqui-
nationale concern. Naarmate je hoger klimt
bonden staan toch meer op afstand.
strandde echter op de uitvoering. Onzeker
peerd om dat recht uit te oefenen omdat hij
in deze ladder, neemt de invloed van werk-
Traditioneel is de strategie ook meer een
was hoe de gemeente en een aantal leve-
immers veel dichter bij de onderneming
nemers af. Ook is het zo dat werknemers zelf
onderwerp dat hoort bij de ondernemings-
ranciers zich zouden opstellen, daar waren
staat. De volgende vraag is dan: als je het
gewoon te weinig moeite doen. En dan is
raad, daar waar de bonden eerder het voor-
geen harde afspraken over. De houding was:
legt bij de ondernemingsraad, moet je het
touw nemen bij zaken als cao, reorganisatie
het komt wel goed. En dat verweer vond de
dan ook weghalen bij de vakbeweging? Daar
en sociaal plan.
rechter te zwak.
is iets voor te zeggen. Aan de andere kant
Je schrijft dat bestuur en raad van com-
Hoe verklaar je het gebrek aan politiek en
waarin het enquêterecht goed is gebruikt
niet alleen zo dat werknemers hun
missarissen er belang bij hebben om
maatschappelijk draagvlak voor vergro-
door de bonden. Ik denk dan aan Meavita
rechten niet gebruiken, maar ook
werknemers beter te betrekken bij de
ting of verkleining van werknemersrech-
en met name ook aan de PCM-zaak, die
strategievorming. Leg eens uit.
ten in Nederland?
naar mijn mening heeft bijgedragen aan
er de maatschappelijke ontwikkeling dat werknemers steeds minder verbonden zijn met hun werk. Flexibilisering past bij die ontwikkeling. Dus het is
dat zij – als sprake is van internatio6
'BESTUUR EN TOEZICHTHOUDERS HEBBEN NU EENMAAL BELANG BIJ EEN GOEDE UITROL VAN DE STRATEGIE'
Maar hebben werknemers en -gevers dan
wil ik ook wijzen op voorbeelden van zaken
DE COMMISSARIS
7
een andere zienswijze op het opereren van private equity in Nederland.
WIE IS MARNIX HOLTZER?
Je constateert dat de Europese ondernemingsraad vaker de weg naar de rechter weet te vinden dan de Nederlandse. Hoe
Marnix Holtzer is hoofd van de praktijkgroep Arbeidsrecht van DLA Piper Nederland. Hij houdt zich voornamelijk bezig met medezeggenschap, strategisch arbeidsrecht, enquêteprocedures en bestuurdersaansprakelijkheid. Op 3 april jl. promoveerde Marnix op het onderwerp: 'De invloed van werknemers op de strategie van de vennootschap'.
verklaar je dat? Ik vermoed dat elders de strijdbaarheid gewoon groter is, met name in Frankrijk, waar meer arbeidsonrust is. In Duitsland ligt het wat genuanceerder, maar ook daar wordt meer geprocedeerd dan hier. In Nederland wordt relatief weinig gestaakt. Er is natuurlijk een zekere correlatie tussen procedures en arbeidsrust. Hoe minder van het eerste, des te meer van het tweede.
procedures per jaar zijn, zou dat al een sucIn je proefschrift schrijf je dat aandeel-
ces zijn. En dan is het wat mij betreft nog
houders niet de hoogste macht zijn bin-
niet eens nodig dat die procedures per se
nen de vennootschap. Licht dat eens toe.
gewonnen worden. PCM en Meavita waren
Voor mij vloeit dat rechtstreeks voort uit
vanuit werknemersperspectief een succes,
het stakeholdersmodel, zoals dat ook door
omdat die zaken werden gewonnen, maar
de Hoge Raad in de ASMI-beschikking is
ook als zaken worden verloren, zie ik al
gepreciseerd: het bestuur bepaalt, de raad
een succes in de enkele uitoefening van het
van commissarissen houdt toezicht en geza-
enquêterecht.
menlijk leggen zij verantwoording af aan de Ten slotte, wat vond je het moeilijkste van
algemene vergadering van aandeelhouders.
het schrijven van een dissertatie? En waar-
Dat is de basisset. Maar dat model is ook
om heb je voor dit onderwerp gekozen?
weer niet one size fits all. Deze regel gaat alstrategie. In zo’n setting met een assertieve
concernverhoudingen kan het gecompli-
ondernemingsraad hebben ook bestuur en
ceerder liggen. En als je dochter bent van
commissarissen belang bij een dialoog.
een buitenlandse vennootschap die honderd procent van de aandelen houdt, ontvang je
Maar strategie blijft toch een buitenge-
gewoon instructies, punt uit. Ook dat is de
woon ingewikkeld onderwerp. Wie weet
praktijk van alledag.
er nu in hemelsnaam hoe de wereld er over vijf jaar, laat staan langer, uitziet?
'HET MOEILIJKE IS EN BLIJFT NATUURLIJK DAT DE ONDERNEMINGSRAAD EEN INTERN ORGAAN IS'
de conclusie van outsourcing van activitei-
Het moeilijkste vond ik de combinatie met
ten naar India, dan komt er onafwendbaar
de praktijk. Je moet een knop omzetten om
een moment dat je dat moet gaan uitleggen.
goed te kunnen schrijven, diepgang te
Je kunt conflicten voorkomen door die uit-
bereiken en te reflecteren. In de afgelopen
leg zo veel mogelijk naar voren te halen.
3,5 jaar liep mijn praktijk gewoon door. Als advocaat heb ik mij daarbij nooit willen
Maar vraag je dan niet het onmogelijke?
richten op alleen het perspectief van de
Je vraagt dan begrip van de slachtoffers
werkgever of dat van de werknemer. Door
voor hun eigen ontslag.
voor beide kanten op te komen, begon ik
Als het besluit leidt tot het volledig stopzet-
juist de kruisverbanden te zien en dat wekte steeds meer mijn interesse.
Is de ondernemingsraad wel toegerust om
Dat ben ik met je eens. Maar te vaak komt
de rol te spelen die jij hem toewenst; doe je
de strategie bij de ondernemingsraad pas in
het als ondernemingsraadslid ooit goed?
beeld als een fait accompli. Dat is dus te laat.
ten van alle activiteiten, dan zie ik je punt.
Er zijn vele ondernemingsraden met grote
Zou er eerder een dialoog zijn geweest, dan
Maar als sprake is van een gedeeltelijk
verschillen en je moet vaststellen dat de
zou dat naar mijn vaste overtuiging bijdra-
stopzetten, moet je dat zien als een offer om
kwaliteit verschilt. De opstelling varieert
gen aan versoepeling van de besluitvorming
tussen dociel en agressief met allerlei
en meer draagvlak binnen de onderneming.
tussentinten. Het moeilijke is en blijft
erger te voorkomen. Waar ik mee worstel, is dat het eerder betrekken van de ondernemingsraad (en
Je schrijft dat het toetsingspunt voor de
natuurlijk dat de ondernemingsraad een
Oké, is het dan geen idee om de strategie-
bonden), zoals door jou wordt bepleit,
werking van het coalitiemodel is gelegen
intern orgaan is. Maar in het coalitiemodel
commissie van de raad van commissaris-
leidt tot gedoe: je haalt het conflict naar
in een toename van het aantal door de
dat ik bepleit kun je als ondernemings-
sen uit te breiden met een paar onderne-
binnen. Bovendien kun je als lid van de
vakorganisatie gevoerde enquêteprocedu-
raad wel degelijk ruzie maken met de
mingsraadsleden?
ondernemingsraad worden geconfron-
res. Bij hoeveel procedures zou dan sprake
bedrijfsleiding om vervolgens toch tot
Nee, dat denk ik niet. Niet alleen misken je
teerd met het verwijt dat je verantwoorde-
zijn van een succes?
gezamenlijke besluitvorming te komen.
dan de verschillende taken en verantwoorde-
lijk bent voor het ontslag van werknemers.
Op dit moment is het aantal procedures dat
De ondernemingsraad moet dus interesse
lijkheden van de verschillende organen, ook
Mijn punt blijft hetzelfde. Als binnen een
is gevoerd sinds 1980 te tellen op de vingers
tonen, zich verdiepen in en vragen naar de
vrees ik dat dit zou leiden tot discomfort.
bedrijf de strategische heroriëntatie leidt tot
van drie handen. Dus als er een of twee grote
8
DE COMMISSARIS
PAUL NOBELEN WIE: Paul Nobelen is bestuursadviseur en modereert discussies. DE COMMISSARIS
9
Tekst: Erik van Zadelhof
leen op voor beursvennootschappen. Binnen
DOOR: Sander Wiggers
JURIDISCH
Variant 3 Andersom wordt nog wel eens
één. Wil men de invloed van de ondernemingsraad op de raad van commissarissen vergroten, dan dient laatstgenoemd orgaan dus ten minste uit zes leden te bestaan. Het versterkte aanbevelingsrecht brengt
Met zijn open economie en gunstige vestigingsvoorwaarden is Nederland een gewild land voor buitenlandse ondernemingen die hier activiteiten willen ontplooien. Uiteraard dienen zij zich daarbij te voegen naar de wet. Een facet van het Nederlands vennootschapsrecht dat steeds weer om uitleg vraagt, is het structuurregime. Een kort overzicht van de belangrijkste zaken.
tot uiting dat de wetgever op dit punt een belangrijke rol aan de ondernemingsraad – en dus aan de werknemers – heeft willen toedichten.
HET VOLLEDIGE STRUCTUURREGIME KOMT IN NEDERLAND NIET ZO HEEL VAAK VOOR
WAT BUITENLANDERS NIET GOED WILLEN BEGRIJPEN VAN ONS VENNOOTSCHAPSRECHT
gegaan – om vlak vóór het expireren van de driejaarsperiode een vrijwillig regime en dus een raad van commissarissen in te voeren. Voor een periode van vier jaar, namelijk de eerste zittingstermijn van de raad van commissarissen, kan de moeder eerst nog even zelf zorgdragen voor een samenstelling die haar bevalt. De invloed van de onderne-
GEMITIGEERD REGIME
mingsraad wordt dan in feite vier jaar (of
De wet maakt het ook mogelijk dat op ven-
minder lang als zich tussentijds een vacature voordoet) uitgesteld.
nootschappen een zogeheten gemitigeerd
HET STRUCTUURREGIME
gedreigd – en daartoe wordt ook wel over-
structuurregime (de ‘light-versie’) van
in de raad van commissarissen; dat zal de
toepassing is. Een vennootschap komt in
stroperigheid alleen maar doen toenemen,
EEN POLDERPLEIDOOI
aanmerking voor het gemitigeerde regime
zo luidt de redenering. Het buitenlandse
Ten slotte: de wens dat buitenlandse
als tenminste vijftig procent van de aandelen
concern wil vaak de ondernemingsraad ertoe
ondernemingen bij het zakendoen in
wordt gehouden door een rechtspersoon,
bewegen slechts concernfunctionarissen (bij-
Nederland zich niet een te grote invloed van
waarvan de werknemers in meerderheid in
voorbeeld HR-functionarissen van de moe-
werknemers willen laten welgevallen, is
het buitenland werkzaam zijn. Het enige
der) tot commissaris aan te bevelen, terwijl de
vanuit ondernemersperspectief wellicht
verschil met het volledige structuurregime is
ondernemingsraad (zo hij daartoe al genegen
begrijpelijk. Maar er is ook iets op af te
dat het in dat geval niet de raad van commis-
is) er graag iets voor terugziet.
dingen. Immers, de Nederlandse
sarissen is die de bestuurders benoemt, maar
In de praktijk zien wij zich vaak een onder-
arbeidsverhoudingen en de daaruit
de algemene vergadering.
handelingsspel ontvouwen op verschillende
voortvloeiende relatieve arbeidsrust zijn als
Zo kunnen internationale concerns alsnog
vlakken en met diverse aspecten, waarbij
vrucht van een langdurig consensusmodel
rechtstreeks grip houden op de benoeming
de inzet is de ondernemingsraad ertoe te
tussen de sociale partners een groot goed.
van bestuurders, ook in dochtervennoot-
bewegen dat hij uitsluitend concern-
Het is dus ook van belang om deze
schappen die kwalificeren voor het struc-
functionarissen (versterkt) zal aanbevelen
buitenlandse toetreders te wijzen op de voor-
tuurregime.
als commissaris.
delen van het Nederlandse systeem. En ook
Variant 1 Standaard is dat een dergelijke
om het misverstand weg te nemen dat de
‘ONTSNAPPINGSROUTES’
raad van commissarissen uit vijf leden be-
door de ondernemingsraad aanbevolen
Het volledige structuurregime komt in Ne-
staat. Als gevolg van de hiervoor beschreven
commissaris alleen de werknemersbelangen
derland niet zo heel vaak voor. Er is altijd wel
neerwaartse afronding, is er dan nog steeds
vertegenwoordigt. Integendeel, iedere
een kleine uitweg of omweg te vinden: veel
slechts één door de ondernemingsraad
commissaris – het kan niet genoeg worden
buitenlandse ondernemingen hebben nu
aanbevolen commissaris. Maar diens invloed
benadrukt – zit er voor het belang van de
eenmaal aanzienlijk minder op met de ver-
is in een raad, bestaande uit vijf leden, na-
vennootschap en de met haar verbonden
Het structuurregime wordt geregeld in
dat de leden van de raad van commissarissen wor-
derde van de leden van de raad van commis-
gaande invloed van werknemers, een feno-
tuurlijk beperkter dan in een raad bestaande
onderneming. De belangen van alle
Boek II van het Burgerlijk Wetboek. De
den benoemd volgens een drietrapsraket, aldus:
sarissen. Dat houdt in dat de raad van com-
meen dat tot de cultuur van het Nederlandse
uit drie leden. In ruil voor ‘interne’ commis-
stakeholders dienen door iedere commissaris
regelgeving ziet op de structuur die ven-
algemene vergadering en ondernemingsraad
missarissen, als hij daartegen geen bezwaar
polderlandschap is gaan horen. Zeker als het
sarissen wordt met de ondernemingsraad
meegewogen te worden.
maakt, de door de ondernemingsraad aanbe-
gaat om een internationale onderneming
nog wel overeengekomen dat de raad van
volen kandidaat op de voordracht plaatst. De
met een dominant of volledig aandelenpak-
commissarissen uit drie leden zal bestaan.
voordracht (maar mag wel van de aanbeveling
raad van commissarissen kan alleen bezwaar
ket in de Nederlandse vennootschap, ligt
Variant 2 De verplichting om een structuur-
afwijken);
maken op grond van de verwachting dat de
het voor de hand dat de aandeelhouder de
regime daadwerkelijk in te voeren, doet
aanbevolen persoon ongeschikt zal zijn voor
meeste invloed wenst te hebben op de benoe-
zich voor na een periode van drie jaar nadat
de vervulling van de taak van commissaris
ming van de raad van commissarissen.
een daartoe strekkende verklaring bij de
of dat de raad van commissarissen bij benoe-
Als een buitenlandse onderneming kennis
Kamer van Koophandel is gedeponeerd.
ming overeenkomstig de aanbeveling niet
neemt van deze bepalingen uit ons vennoot-
Aan de ondernemingsraad kan aangeboden
nootschappen dienen toe te passen indien zij aan bepaalde voorwaarden voldoen. Die voorwaarden zijn: het geplaatst kapitaal en de reserves bedragen tenminste € 16 miljoen; er is een ondernemingsraad ingesteld; er zijn ten minste 100 werknemers werkzaam in Nederland.
doen een aanbeveling; raad van commissarissen doet vervolgens een
algemene vergadering benoemt de leden op
basis van de voordracht. dat de raad van commissarissen de bestuurders benoemt;
naar behoren zal zijn samengesteld.
schapsrecht is de reactie er niet zelden een van
worden om op vrijwillige basis al eerder een
voldoet aan deze voorwaarden, dan is in be-
in de wet opgesomde, zeer ingrijpende besluiten
Het criterium van een derde wordt naar
onbegrip: ‘het is toch ónze dochter – waarom
structuurregime in te voeren. De onderne-
ginsel het structuurregime van toepassing,
ter goedkeuring voor te leggen aan de raad van
beneden afgerond. Bij een raad van com-
zou ik dan verplicht zijn om daar rekening
mingsraad krijgt dan eerder invloed op de
commissarissen.
Staat eenmaal vast dat een onderneming
hetgeen op zijn beurt betekent: dat er een verplichte raad van commissarissen is met tenminste drie leden; 10
DE COMMISSARIS
dat de bestuurders gehouden zijn om een aantal
missarissen met drie leden wordt dus één
te houden met een onafhankelijke, door de
samenstelling van de raad van commissaris-
Voorts heeft de ondernemingsraad een zo-
lid aanbevolen door de ondernemingsraad,
ondernemingsraad aanbevolen commissaris?’
sen in ruil voor het accepteren van interne
geheten versterkt aanbevelingsrecht bij een
maar bij vijf leden is dat er dus nog steeds
Bovendien vreest men vaak ‘buitenstaanders’
commissarissen.
SANDER WIGGERS WIE: Sander Wiggers is notaris en geeft leiding aan het notariaat bij de ondernemingsrechtpraktijk van DLA Piper. Hij richt zich vooral op corporate governance en adviseert over de toepassing van good governance in de praktijk. CONTACT: Sander is Group Member van de LinkedIn Group ‘De Commissaris’ en kan reageren op uw posts. DE COMMISSARIS
11
JACQUES SCHRAVEN
DOOR: Marnix Holtzer FOTO’S: Amaury Miller
WIE: Jacques Schraven (Tilburg, 1942) was na zijn vertrek als president-directeur van Shell Nederland (1999) onder meer voorzitter van VNO-NCW (tot 2005), commissaris bij Nuon (tot 2013) en Oranje Nassau Groep (tot 2009) en voorzitter van European Issuers (tot 2011).
INTERVIEW Jacques Schraven:
‘IK BEN EEN FAN VAN DE ONDERNEMINGSRA AD’
HUIDIGE FUNCTIES: commissaris (voorzitter) Tata Steel Nederland, lid board of directors Tata Steel Europe, non-executive director Tata Steel Ltd. (India), voorzitter en commissaris Kasteel De Wittenburg, voorzitter Stichting Administratiekantoor Unilever N.V., voorzitter Stichting Preferente Aandelen B KPN, commissaris BNP Paribas Obam (Obam), voorzitter Stork BV, voorzitter Stork Technologies Group.
Jacques Schraven sloot een carrière van meer dan dertig jaar bij Shell af als president-directeur van Shell Nederland. Als voorzitter van de beschermingsconstructie van KPN wist hij vorig jaar een overname door het Mexicaanse América Móvil te verhinderen. De commissaris sprak met hem over de onafhankelijkheid van commissarissen, private equity, het beeld in het buitenland van de Nederlandse ondernemingsmores en de rol van de ondernemingsraad.
Schraven begint het interview met een
zitten twee onafhankelijke commissarissen
algemene beschouwing over de onafhan-
en twee concerncommissarissen, waarvan ik
kelijkheid van commissarissen: “Tijdens
er een ben. Daarnaast ben ik ook commissaris
een bijeenkomst van MNO, het Multi
bij Tata Steel Europe en bij de moedermaat-
Nationale Ondernemingsradenoverleg,
schappij in India, zodat ik hier drie petten
die ik onlangs bezocht, bleek dat een zeer
op heb. Toch werkt dat prima in de praktijk.
aanzienlijk gedeelte van commissarissen bij
Temeer omdat ik door die cumulatie van rol-
multinationale ondernemingen daar zit als
len zowel zicht heb op de Nederlandse kant
‘concerncommissaris’, dus is aangewezen
vanuit Indiase ogen als omgekeerd.”
door de moedervennootschap. Vanuit het oogpunt van corporate governance-ortho-
BELANGENEVENWICHT
doxie kun je de vraag stellen of dat erg is, en
“Bij Stork ben ik wel onafhankelijk com-
in dat debat zijn er rekkelijken en preciezen.
missaris. Omdat Stork (Stork BV en Fokker
Bij een onderneming als Unilever zitten veel
Technologies) in handen is van private
onafhankelijke commissarissen, dus inde-
equity, moet je daar wel steeds heel goed
pendent directors. In de loop der tijd heb ik de
gespitst zijn op het bewaren van een
inbreng van onafhankelijke commissarissen
belangenevenwicht. Immers: private equity
bij Nederlandse dochtermaatschappijen van
is nu eenmaal geprogrammeerd op een
buitenlandse en binnenlandse concerns leren
exit. Dus ook al hebben de commissarissen
waarderen. Hier bij Tata Steel Nederland
die de investeringsmaatschappij verte-
12
DE COMMISSARIS
DE COMMISSARIS
13
genwoordigen te letten op het belang van de gehele onderneming, zij kijken er ook naar door een exit-bril. Ik vind die dingen niet noodzakelijk tegenstrijdig, maar een
'IK ZIE DAT DE ONDERNEMINGSRAAD IN DE PRAKTIJK ZICH VAAK TE VEEL BEZIGHOUDT MET DITJES EN DATJES, KLEINERE ONDERWERPEN'
conflict of interest ligt potentieel wel steeds op de loer. Mijn filosofie is altijd geweest dat wat goed is voor de onderneming ook goed is voor de aandeelhouder. Concreet: als private equity eropuit is om ballast weg te snijden bij het bedrijf waarin zij participeren, dan kan dat natuurlijk heel goed zowel in het belang zijn van het bedrijf als van de aandeelhouder. Mijn taak is dan om er goed op toe te zien dat het kind niet met het badwater wordt weggegooid. Dus dat bij het grove snijden ook niet per ongeluk iets heel moois wordt weggesneden.”
FUNCTIONEREN VAN DE ONDERNEMINGSRAAD
ligt en waarbij ik ook een belangrijke rol
benoemingsrecht hebben. Ik heb als VNO-
“Ik heb de nodige ervaring met onderne-
voor de ondernemingsraad zie, is het leer-
NCW-voorzitter destijds veel kritiek gekre-
mingsraden en in de gevallen waar ik het
traject: hoe zorg je voor een voortdurende
gen door in te stemmen met dat versterkte
beste zicht op heb moet ik zeggen dat die
ontwikkeling en scholing van werknemers
aanbevelingsrecht. Het gevolg is – tot mijn
goed en serieus functioneren. Al geef ik toe
gedurende hun hele loopbaan? Of, nog een
verbazing overigens – geweest dat veel
dat het voor de ondernemingsraad steeds
voorbeeld: het veiligheidsbeleid. Neem van
AEX-ondernemingen zich eraan hebben
lastiger wordt om invloed uit te oefenen
mij aan dat dat hier bij Tata een onderwerp
onttrokken. Maar toch heb ik de indruk dat
naarmate hij verder verwijderd is van de
is waar de ondernemingsraad zich intensief
dit in de praktijk wel degelijk goed werkt.
buitenlandse moeder waar uiteindelijk
tegenaan bemoeit en daarin is hij de bond-
Ik geloof er niets van dat deze regel van ne-
wordt besloten. Maar dat dat zo is, is
genoot van het bestuur.”
gatieve invloed zou zijn op het Nederlandse
natuurlijk ook wel begrijpelijk. Wat dat
Vindt hij het weleens moeilijk om de be-
vestigingsklimaat.”
betreft ben ik een leerling van Van der
moeienis van werknemers in ons bestel uit
Grinten en Maeijer, wier doctrine indertijd
te leggen aan buitenlanders? “Nee hoor. Het
ENQUÊTERECHT
was dat de dochteronderneming zich heeft
is waar dat een buitenlander vaak geen be-
“De ondernemingsraad heeft bij uitstek een
te richten naar de concernstrategie, tenzij
grip heeft voor onze verplichte procedures.
belang bij het commerciële succes, de
Maar dan moet je geduldig uitleggen dat
concurrentiepositie en de continuïteit van de
het belang van de vennootschap afwijking
daaraan ook voordelen zitten. Inderdaad,
onderneming. De bezwaren tegen het
fenomeen ondernemingsraad, maar verdere
de besluitvorming kan langer duren dan
toekennen van het enquêterecht aan de
verbetering van zijn rol in het bedrijfsleven
in Angelsaksische landen, maar – aan de
ondernemingsraad heb ik dan ook nooit
moet eerder komen uit een praktisch-
andere kant – als het besluit eenmaal is
begrepen. Waarom de vakbeweging wel en
inhoudelijke dan uit wettelijke hoek. Ik zie
genomen, kunnen wij sneller tot imple-
de ondernemingsraad niet? Nogmaals, de
dat de ondernemingsraad in de praktijk
mentatie overgaan. Dus wat je wellicht aan
ondernemingsraden die ik zie en heb zien
zich vaak te veel bezighoudt met ditjes en
tijd verliest in het voortraject win je weer
functioneren, doen dat op een buitengewoon
datjes, kleinere onderwerpen. De onderne-
terug in de uitvoering.”
verantwoordelijke wijze, dus ik zie niet in
werkelijk noodzakelijk maakt.” zien. Ook de voorzitter van de Nederlandse
'DE FAMILIE TATA HECHT VEEL BELANG AAN HET STAKEHOLDERSMODEL'
OVERLEGCULTUUR
centrale ondernemingsraad zit daarbij op
“Bij Tata zie ik een sterke vorm van bedrijfs-
uitnodiging van de moedermaatschappij.
ethiek, die maakt dat er een goede cultuur is
Hij krijgt zo rechtstreeks informatie over
van overleg tussen de verschillende onder-
de strategie van het concern. Hoewel dit een
nemingsorganen. Daarin is ook de invloed
uniek voorbeeld is, zie ik hier toch een on-
van de familie Tata zelf te zien, die veel
derliggende parallel met het Nederlandse
belang hecht aan het stakeholdersmodel.
stakeholdersmodel.”
Zij hebben hun aandeelhoudersbelang zelfs
Is Schraven een voorstander van het
plan kunnen tillen. Bijvoorbeeld door mee
STRUCTUURREGIME
ondernemingsraad dit middel zou willen
grotendeels ingebracht bij filantropische
uitbreiden van bevoegdheden van de
te praten over hoofdpunten die belangrijk
“Hetzelfde geldt voor het versterkte
onthouden. En zo zie ik ook een rol voor de
stichtingen. Een opmerkelijke uiting van
ondernemingsraad? “Nee. Als je kijkt naar
zijn voor de continuïteit en de werkge-
aanbevelingsrecht van de ondernemings-
ondernemingsraad bij collectieve
hun filosofie is dat tijdens aandeelhouders-
de onderwerpen waarbij wij in ons bestel
legenheid van de vennootschap, zoals de
raad, die in een structuurregime het recht
arbeidsvoorwaarden-onderhandelingen. Dat
vergaderingen de lokale vakbonden zijn
advies of instemming moeten vragen aan
investeringen. Als de ondernemingsraad
heeft om maximaal een derde van de raad
geldt niet voor Tata Steel, want hier hebben
vertegenwoordigd, die dan op het podium
de ondernemingsraad, dan moet je goed
ziet dat het niveau van de investeringen
van commissarissen met een versterkt
we traditioneel een hoge organisatiegraad.
zitten achter de raad van commissarissen.
bedenken dat wij in vergelijking met het
niet in balans is met de afschrijvingen, moet
aanbevelingsrecht voor te dragen. Ik vind
Maar bij andere bedrijven is de rol van de
Dat is geen symboolpolitiek; ik heb dit ook
buitenland daarin al heel ver zijn. Versta me
hij zijn stem verheffen en dat agenderen.
dit systeem beter dan zoals het in Duitsland
vakbeweging veel geringer. Dus daar kan de
nog nooit bij een andere onderneming ge-
niet verkeerd: ik ben een echte fan van het
Een ander voorbeeld dat mij na aan het hart
is geregeld, waar de werknemers een direct
ondernemingsraad in het gat springen.”
14
DE COMMISSARIS
mingsraad zou zichzelf ook naar een hoger
DE COMMISSARIS
15
Tekst: Erik van Zadelhof
waarom je, als het er echt op aan komt, de
DOOR: Thessa van der Windt FOTO’S: Amaury Miller
PRAKTIJK Rob Labadie over zijn jaren als voorzitter ondernemingsraad
‘TIJD VAN GROTER BE LANG DAN WETTELIJK KADER’ Is de ondernemingsraad assertief of dociel, leeuw of lam? Het antwoord op die vraag staat of valt met de attitude en bereidheid van de leden om de degens te kruisen met raad van bestuur en raad van commissarissen. Daarbij speelt de voorzitter van de ondernemingsraad een belangrijke rol. De commissaris sprak met Rob Labadie, die die functie elf jaar vervulde bij Van Lanschot Bankiers.
een belangrijk onderwerp, maar lang niet
daarna dan ook nog twee adviesaanvragen
kant duidelijk dat de raad van bestuur onze
het enige. Ik heb mij altijd gekeerd tegen
zijn, dan zijn er als het even tegenzit – en
rol serieus nam, maar gelijktijdig bracht dat
het misverstand dat de ondernemingsraad
dat is vaak het geval – nog maar tien minu-
ook onze strategische rol in de verdrukking.
alleen de werknemers vertegenwoordigt.
ten over voor de strategie. Tel uit je verlies.
De OR loopt wat dat betreft altijd wat achter.”
Integendeel, je zit er voor de hele onderne-
Dus als voorzitter van de ondernemings-
ming. Als voorzitter gaat het erom dat je
raad is het ook je taak ervoor te zorgen dat
TIJD, RUIMTE, TOEGANG
de groep sterker maakt. Dan gaat het dus
zo’n belangrijk onderwerp voldoende uit de
“Om als ondernemingsraad te kunnen
zowel om mensen uit de facilitaire dienst
verf komt. Dat daarvoor de juiste ambiance
floreren, zijn drie dingen essentieel: tijd,
als om academici. Tegelijkertijd is een goed
wordt gecreëerd. Dat vergt een subtiele
ruimte en toegang. Ik besteedde als voorzit-
contact met de achterban natuurlijk uiterst
combinatie van meebewegen en tegengas
ter zeer veel tijd aan het ondernemings-
belangrijk. Daarom heb ik altijd veel aan-
geven, countervailing power dus.
raadswerk, wel drie dagen per week. Als je
dacht besteed aan de verslaglegging: onze
Mijn ervaring is dat de ondernemingsraad
er zoveel tijd aan besteedt, word je steeds
verslagen werden daadwerkelijk gelezen.
vanzelf assertiever wordt naarmate de
meer als een strategische partner gezien.
De ondernemingsraad gaat óók over de
problemen groter worden. Ik weet niet of dat
Daar is ook een nadeel aan, omdat dan het
strategie. Dus is het belangrijk dat daarbij
bij andere ondernemingen ook zo is, maar
gevaar dreigt dat je eerder wordt gezien als
de raad van commissarissen is vertegen-
bij Van Lanschot was dat in elk geval wel zo.
fee burner dan als fee earner, maar het laat zien
woordigd. Strategie heeft immers te maken
Toen ik begon, hadden we het nog vaak over
dat het overleg met de ondernemingsraad
met risico’s en het zijn de commissarissen
zaken als de belasting van het milieu door
voor Van Lanschot een serieuze zaak is. En
bij uitstek die een rol spelen bij het afwegen
onze plastic koffiebekertjes. Later eisten we
als je als ondernemingsraad veel ruimte
daarvan. Zo hebben we bij Van Lanschot
steeds meer ruimte op en kwamen we over
krijgt toegemeten door de raad van bestuur,
Rob Labadie: “Ik werkte op de dealingroom
buitengewoon nuttig overleg kunnen voe-
steeds wezenlijker onderwerpen te spreken.
dan is het ook zaak dat je die ruimte echt
bij Van Lanschot en vond het leuk om er
ren over relevante vragen als: waar gaat de
Dat loopt ook parallel met onze bemoeienis
pakt. Ik vind de tijd die je ervoor beschik-
ook iets anders naast te doen en stelde mij
bank naar toe? Hoe moet de bank omgaan
met adviesplichtige onderwerpen. In het
baar kunt maken, van aanzienlijk groter
verkiesbaar voor de ondernemingsraad. Om-
met de veranderde manier waarop naar haar
begin kwam dat maar zes keer per jaar voor,
belang dan de wettelijke instrumenten.
dat de overige ondernemingsraadsleden mij
door de samenleving wordt gekeken? Wat
later wel dertig keer. Dat maakt aan de ene
Verder moet de ondernemingsraad de
mondig vonden, werd ik voorzitter. Ik ben
voor soort bankiers hebben we daarvoor
dat in totaal elf jaar geweest. In die tijd is
nodig? En om als ondernemingsraad over
er veel veranderd. Aanvankelijk hadden we
dit soort vragen onze eigen mening te
veel directe contacten met leden van de raad
bepalen, hebben we ons ook van tijd tot tijd
van commissarissen, die vooral bij de artike-
laten bijstaan door externe consultants.
len 24 en 25 van de WOR werden betrokken.
Maar als je het over risico’s hebt, dan heb
Na verloop van tijd is dat contact ingedamd
je het per definitie ook over onzekerheid.
door de toenmalige voorzitter van de raad
En dat is iets waar een ondernemingsraad
van bestuur.
vaak moeite mee heeft. Bovendien: hoe gaat
Op de een of andere manier lijkt het beeld
het in de praktijk? Als voor een vergadering
van de ondernemingsraad te worden
twee uur is gepland en het eerste agenda-
bepaald door het onderwerp arbeidsvoor-
punt gaat over de jaarcijfers, dan zit je daar
waarden (artikel 27 WOR). Dat is stellig
al snel anderhalf uur over te praten. Als er
16
DE COMMISSARIS
ruimte krijgen om bij elkaar te komen en het oor te luister te leggen. Tot slot moet de
'ALS JE VEEL TIJD AAN HET ORWERK BESTEEDT, WORD JE STEEDS MEER ALS EEN STRATEGISCHE PARTNER GEZIEN'
ondernemingsraad toegang krijgen tot de relevante informatie. Het is mijn ervaring dat als de ondernemingsraad een serieuze gesprekspartner is, hij die informatie altijd wel krijgt. Is het niet via de officiële weg, dan wel via de informele. De paar keer dat de raad van bestuur echt probeerde om iets achter te houden, had ik die informatie vaak al op een andere manier eerder in handen. Voor een goed functionerende ondernemingsraad zijn de mensen van groot DE COMMISSARIS
17
‘HAD ELKE O NDERNEMING MAAR ZO’N OR!’
belang. Opleiding speelt daarbij een belangrijke rol. Belangrijker is dat de mensen niet te volgzaam zijn. Het komt erop aan dat je de lastige vragen durft te stellen en de confrontatie durft aan te gaan om daarna toch door een deur verder te gaan. In de financiële wereld is er een sterk streven naar consensus. Dat maakt dat je er meestal wel uitkomt. Toch kan de druk zeer worden opgevoerd,
DOOR: Erik van Zadelhof FOTO’S: Fotopersbureau Dijkstra
PRAKTIJK
Ria Dam, voorzitter ondernemingsraad van Fundis, stak een spaak in het wiel van de directie
zodanig dat je die als uiterst onaangenaam kunt ervaren. Het is van belang dat de ondernemingsraad zijn rug recht weet te houden. Maar het moet wel van twee kanten komen,
De raad van bestuur van thuiszorgorganisatie Fundis had in 2013 zijn zinnen gezet op de overname van het Lange Land Ziekenhuis in Zoetermeer. Dat was waarschijnlijk doorgegaan als de ondernemingsraad van Fundis zich er niet tegen had verzet. In een commentaar in NRC Handelsblad werd de ondernemingsraad geprezen om zijn standvastigheid. Ria Dam, voorzitter van de ondernemingsraad, blikt terug op een intensieve periode.
Ria Dam: “In april 2013 kregen wij een
participatie (de medisch specialisten en het
impasse. Wij hebben toen goed geluisterd
adviesaanvraag over een participatie door
overige personeel zouden gezamenlijk 2
naar onze financiële en onze juridische ad-
Fundis in het Lange Land Ziekenhuis, waar-
miljoen fourneren) en een mail van ING,
viseur en besloten naar de rechter te gaan.”
voor een speciale vennootschap zou worden
waarin de bank te kennen gaf in beginsel
opgericht en een lening van 9 miljoen diende
positief tegenover een overname te staan.
EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID
te worden verstrekt. Wij hebben daarover
Maar ja: wat is zo’n mail nu helemaal waard?
“Toch heeft dat niet ook gelijktijdig geleid
een groot aantal vragen gesteld aan de raad
Omdat wij in oktober 2013 nog altijd niet
tot een onwerkbare verhouding met de raad
van bestuur, die in juni werden beantwoord.
overtuigd waren van de degelijkheid van de
van bestuur. Zij en wij hebben ieder onze
Maar de beantwoording van die vragen kon
plannen, adviseerden wij negatief. De wet
eigen verantwoordelijkheid. Beide zijden
onze ongerustheid toch niet wegnemen,
schrijft voor dat in zo’n geval de raad van be-
hebben deze kwestie steeds in eerste instantie
wij bleven kritisch. Daarbij speelde een
stuur een maand moet wachten alvorens op-
beschouwd als een zakelijk meningsverschil.
grote rol dat het Lange Land Ziekenhuis in
nieuw in actie te komen. De raad van bestuur
Tussendoor waren er natuurlijk ook vergade-
2012 al bijna failliet was gegaan en dat het
trok zijn eerdere besluit in en heropende het
ringen met andere agendapunten en je kunt
sen aanschuiven bij de grote onderwerpen
ons bekend was dat de situatie er sindsdien
overleg met ons op basis van vier nieuwe be-
niet hebben dat die niet worden behandeld
en dat er ook buiten het vaste overlegschema
niet veel beter op was geworden. Daarom
sliscriteria: het vinden van een nieuwe extra
omdat de communicatie ernstig is ontspoord.
contact is. Als een commissaris vaker aan-
stelden wij een tweede serie vragen, waarbij
aandeelhouder, de fasering van de financiële
Dat zou ook niet professioneel zijn.
wezig is, weet hij wat er bij de onderne-
we tevens meewogen dat de door de raad
injectie in het Lange Land Ziekenhuis, de
Inmiddels is het overnamescenario defini-
mingsraad leeft en omgekeerd. Dat komt de
van bestuur en raad van commissarissen
structuur van de financiële transactie en ten
tief van de baan. Ik denk dat de raad van
besluitvorming op de strategische uitgangs-
ingeschakelde accountant ook kritisch was.
slotte een realistische meerjarenprognose.
bestuur nog steeds van mening is dat over-
punten ten goede. Dat hoeft overigens niet
Wij verlangden beter en meer gedetailleerd
Dit leidde vervolgens tot nieuw overleg met
name een goede optie was, maar de
de ondernemingsraad-commissaris te zijn.
inzicht in een aantal belangrijke zaken,
raad van bestuur en raad van commissaris-
Ondernemingskamer is duidelijk geweest:
De voordrachtcommissaris zit er ook voor
waaronder de opstelling van de banken,
sen, maar hoe intensief dat overleg ook was:
het huiswerk had dan veel beter moeten wor-
het grote geheel en niet als vooruitgeschoven
verzekeraars, crediteuren, de gemeente,
we kwamen er niet uit en zagen ons ge-
den gedaan, de informatie aan ons had van
post van de ondernemingsraad. Het is dus
de belastingdienst en de medische staf.
noodzaakt om ons negatieve advies te hand-
veel betere kwaliteit moeten zijn en wij had-
juist belangrijk dat de andere commissarissen
En ook vroegen wij om een inzichtelijke
haven. Interessant in deze fase was dat de
den er ook niet zo lang op moeten wachten.
aanwezig zijn. Verder vind ik dat een com-
meerjarenprognose. Bij dit alles lieten wij
raad van commissarissen ook kritisch was,
Terugkijkend op deze episode moet ik
missaris ook tijd moet maken voor een kop
ons zelf ook adviseren door een financieel
maar uiteindelijk toch de zijde koos van de
zeggen dat het wel een tropenjaar is
koffie met de ondernemingsraad. Dat moet je
adviseur. Daarna hebben we tot september
raad van bestuur omdat de commissarissen
geweest. Gelukkig ben ik voor 20 uur
natuurlijk niet achter de rug van de raad van
gewacht op stukken. Uiteindelijk stuurde
eerder de kansen dan de bedreigingen van
vrijgesteld om dit ondernemingsraadswerk
bestuur doen – uiteraard moet de voorzitter
de raad van bestuur ons een ‘witboek’, maar
een overname zagen.
te doen en dat was ook echt nodig. Maar
van de raad van bestuur dat wel weten.
wij stelden vast dat daarbij nog steeds veel
Het handhaven van ons advies bracht een
hoewel er evident sprake was van een
Samenvattend heb ik geprobeerd een
van de door ons gevraagde informatie ont-
conflict wil ik toch niet zo ver gaan om de
optimum te vinden tussen een polderaar
brak, waaronder de jaarrekening van 2012
gevolgde werkwijze uit te vergroten tot een
enerzijds en een lastige horzel anderzijds. Ik
en de tussentijdse jaarrekening 2013.”
of eigenlijk drie. Raad van bestuur en raad van commissarissen hebben ieder hun eigen rol te spelen in de governance-driehoek. Wij hadden in onze raad van bestuur iemand die je bij belangrijke beslissingen helemaal meenam in de beslisboom, op elk punt voorzien van argumenten pro en contra. Je voelt je zeer serieus genomen als je op zo’n manier kunt samenwerken en het komt de beslissingen ook ten goede.”
CONTACT “Het is verder belangrijk dat de commissaris-
zal nooit vergeten dat de toenmalige CEO van
NIET OVERTUIGD
nieuwjaarsspeech reageerde met de woorden: “Wat jij hebt gezegd, dat kan echt niet. Maar als ik voorzitter van de ondernemingsraad was geweest, had ik het ook zo gezegd.” 18
DE COMMISSARIS
Tekst: Erik van Zadelhof
Van Lanschot, Bert Heemskerk, op mijn
“Intussen kregen wij wel verschillende brokken informatie, die suggereerden dat het waarschijnlijk was dat de overname door zou gaan, zoals een plan voor personeels-
'WIJ VERLANGDEN BETER EN MEER GEDETAILLEERD INZICHT'
“conflictmodel”. Immers, wij blijven met elkaar aan tafel zitten en morgen zijn er weer andere adviesaanvragen over andere onderwerpen. De ondernemingsraad is in deze zaak standvastig gebleven zonder dat dat heeft geleid tot duurzame ontwrichting van de verhoudingen.” DE COMMISSARIS
19
DOOR: Marc Molhuysen en Laurien Montagne
DE MEERWAARDE VAN EEN STILLE BEWINDVOERDER
OPINIE
Hoewel nog niet alle rechtbanken er hetzelfde over denken, wordt in faillissementsituaties steeds vaker een stille bewindvoerder benoemd. Zo’n stille bewindvoerder kan een hogere opbrengst voor de crediteuren realiseren, omdat hij zijn werk doet in de luwte en niet wordt gehinderd door eisen van transparantie die voor de gewone curator gelden, Schrijven Marc Molhuysen en Laurien Montagne. 20
DE COMMISSARIS
DE STILLE BEWINDVOERDER
vaak al niet meer tot de mogelijkheden,
Dankzij bekende
onderneming is immers doorgaans gelegen
pre-packs in fail-
in het onvermogen om vaste kosten te redu-
lissementen als
ceren. Deze vaste kosten vloeien voort uit
Schoenenreus, De
duurovereenkomsten (zoals arbeid, huur en
Harense Smid, Romijnders en het Ruwaard
lease) en dergelijke overeenkomsten kunnen
van Putten Ziekenhuis, heeft de stille bewind-
niet kosteloos worden beëindigd.
tot stand komt. Door de tijdsdruk is er voor
voerder terrein gewonnen in de praktijk. De
Vanwege het onvermogen om te reorgani-
kopers geen tijd om gedegen onderzoek te
pre-pack maakt de verkoop van een onder-
seren en het naderende faillissement slaagt
doen naar de onderneming, waardoor zij
neming in faillissement mogelijk, zonder
het bestuur van een vennootschap er vaak
bepaalde risico's niet kunnen uitsluiten. Het
de downside die een dergelijke verkoop
ook niet in om de onderneming te verkopen.
gewoonlijk heeft. Verkeert een onderneming
Bij een aandelentransactie gaat het geheel,
in betalingsproblemen en is een faillissement
inclusief de schulden en duurovereenkom-
van de onderneming zal voortzetting een
aanstaande, dan kan het bestuur van de ven-
sten, mee over op koper. Die zit daar niet op
moeilijk beheersbare situatie voor de curator
nootschap de rechtbank verzoeken om een
te wachten. Bij een activatransactie geldt de
opleveren. Dit vergroot de kans dat hij
stille bewindvoerder aan te wijzen. Samen
Wet overgang onderneming en gaat het ge-
besluit de onderneming te staken, hetgeen
met de stille bewindvoerder kan het bestuur
hele personeel mee over. Bovendien bestaat
in vele gevallen leidt tot een aanzienlijk
in de coulissen een activatransactie voorbe-
het risico dat een later benoemde curator
waardeverlies.
VERKOOP MET STILLE BEWINDVOERDER
reiden. Bij faillietverklaring wordt de stille
van de verkopende vennootschap de activa-
Denk bijvoorbeeld aan een grote retailketen
Het waardeverlies
bewindvoerder als curator aangesteld, die
transactie terugdraait, met alle gevolgen van
met honderd of meer winkels, met een inge-
vervolgens spoedig na faillietverklaring de
dien. Dit schrikt kopers af.
wikkelde voorraadadministratie en relatief
verkoopovereenkomst tekent. Een voordeel is
Kan het bestuur de continuïteit van de on-
hoge bestedingen in contant geld. De kans is
(deels) worden voorkomen door vóór faillis-
dat de curator snel en adequaat kan handelen,
derneming niet meer waarborgen, dan rest
groot dat een curator zonder kennis van de
sement een activatransactie voor te bereiden
wat het waardeverlies van de onderneming
hem geen andere mogelijkheid dan de eigen
onderneming en ervaring in de branche de
met een stille bewindvoerder. Doorgaans
vermindert. Dit is niet alleen in het voordeel
aanvraag van het faillissement. Het is ver-
winkels sluit, waarmee een belangrijk deel
gunt de rechtbank hiervoor een termijn van
van de crediteuren in het faillissement, maar
volgens aan de curator om de (activa van de)
van het actief (de goodwill van de winkels) in
twee weken, maar het kan ook langer of
in het voordeel van alle partijen die bij een
onderneming in faillissement te verkopen.
ernstige mate wordt aangetast.
korter zijn. In deze periode leert de stille be-
vennootschap en haar onderneming zijn
Belangrijke voordelen voor koper in faillis-
Er is nog een ander belangrijk nadeel. Vanaf
windvoerder de branche en de onderneming
betrokken, inclusief het bestuur. In deze
sement zijn dat hij de gewenste activa kan
dag één is het een belangrijke taak van de
met alle werkprocessen en administratie en
bijdrage wordt stilgestaan bij de rol van de
selecteren, nieuwe contracten kan afsluiten
curator om de verkoop van de (activa van de)
dergelijke kennen. Dit heeft het voordeel dat
stille bewindvoerder en de voordelen die zijn
met leveranciers en een geselecteerde groep
onderneming voor te bereiden. Dat houdt
hij op datum faillissement een onderbouwd
benoeming heeft voor de betrokken partijen.
werknemers een nieuwe arbeidsovereen-
onder meer in dat de activa moeten worden
besluit kan nemen om – zo nodig – de
komst kan aanbieden.
beschreven, de waarde ervan moet worden
onderneming na faillietverklaring nog enige
VERKOOP ZONDER STILLE BEWINDVOERDER
Er kleven echter ook substantiële nadelen
getaxeerd, een verkoopprocedure moet
tijd voort te zetten. Daarbij is er meer tijd om
aan dit scenario. Op datum faillissement
worden opgezet, potentiële kopers moeten
het verkoopproces voor te bereiden en op te
wordt een curator benoemd die nog niet
worden gezocht en benaderd, en relevante
starten. In het gunstigste geval kan tijdens
bekend is met de onderneming en mogelijk
(aanvullende) informatie voor hen moet wor-
de stille bewindvoering een akkoord met
Als een faillis-
zelfs niets van de branche weet. En toch
den verzameld. Dit alles vindt plaats onder
een koper worden bereikt dat daags na de
sement van een on-
dient de curator in de eerste dagen na zijn
grote tijdsdruk vanwege de dreiging dat het
faillietverklaring wordt geformaliseerd. Met
derneming in zicht
benoeming te beslissen of de onderneming
geheel van werknemers, klanten en leveran-
deze handelswijze wordt desintegratiescha-
wordt voortgezet of niet. Zonder kennis
ciers uit elkaar valt. Deze partijen hebben
de vermeden of is deze in ieder geval lager.
komt, behoort een ingrijpende reorganisatie
omdat de kosten daarvan niet meer kunnen worden gedragen. De problematiek van de
vaak uiteenlopende belangen, maar wel een
EEN STILLE BEWINDVOERDER WERKT IN DE COULISSEN
ding met elkaar gemeen: zo snel mogelijk een alternatief zoeken. Daar komt bij dat de beste klanten en werknemers doorgaans als eerste zijn vertrokken. Voor de curator is het de kunst om deze partijen bijeen te houden. Dat lukt alleen als een transactie met een koper zeer snel
noodgedwongen nemen van risico's alsmede de desintegratieschade vertalen zich per definitie in een lage(re) koopprijs.
bij verkoop door een curator kan
DE COMMISSARIS
21
DOOR: Piet Duffhues
COLUMN
LOYALITEITSAANDELEN OOK ECONOMISCH BELICHTEN In de commissaris van september 2013 (blz.19) besprak Stibbe
economie (MAB) van juni 2010 heb ik een dergelijke afwe-
de gedachte om in Nederland loyaliteitsaandelen in te
ging wel gemaakt. Daarin kwam ik tot de conclusie dat de
voeren. Deze geven extra rechten zoals extra stemrecht of
invoering van loyaliteitsdividend voor aandeelhouders die
dividendrecht. Daarbij gaat het in het bijzonder om de be-
bereid zijn om zich gedurende een aantal jaren te binden
tekenis van ‘loyale’ aandeelhouders als beschermers tegen
aan de vennootschap op bedrijfseconomische gronden in
al te opdringerige andere aandeelhouders. Het thema raakt
het algemeen met kracht moet worden ontraden. Hiervoor
In het wetsvoorstel
aldus de kern van de corporate governance.
werden verschillende argumenten genoemd die als geheel
Enkele criteria die de rechtbank Amsterdam
Wet continuïteit
Goed ondernemingsbestuur dient te worden geoptima-
neerkomen op de vrees dat in feite waardevernietiging
omdat een groter deel van de onderneming
hanteert zijn de volgende. Het moet evident
ondernemingen I
liseerd door enerzijds het management voldoende ruim-
zal optreden. Heel in het kort worden deze argumen-
kan worden behouden en overgedragen.
zijn dat de aanstelling van de stille bewind-
introduceert de minister van Veiligheid en
te te laten voor eigen beleidsvorming en -uitvoering,
ten hierna samengevat. Een eerste argument contra het
Voor het bestuur is het voorts een belangrijk
voerder in het belang is van de gezamenlijke
Justitie de mogelijkheid voor de rechtbank
maar anderzijds ook inbreng van aandeelhouders niet te
uitgeven van loyaliteitsaandelen is dat hierdoor de bepleite
voordeel dat de stille bewindvoerder in
schuldeisers. Dit vertaalt zich onder meer in
om een stille bewindvoerder (nieuwe ter-
ontmoedigen. Een eerdere poging tot invoering in Ne-
betere communicatie met aandeelhouders alleen wordt
dit proces voorlopige oordelen over zijn
het waardebehoud dat een stille bewindvoer-
minologie: ‘beoogd curator’) te benoemen.
derland in 2007 door DSM is mislukt. In een nieuwe ca-
bevorderd als er geen andere moderne media beschikbaar
rechtshandelingen kan vormen met het oog
der kan realiseren. Het feit dat de verkoop
Mede gelet op deze ontwikkeling is de
sus wijst Stibbe in het genoemde artikel op het gebruik
zijn voor dat doel. Dat is evident onjuist. Verder zal de
op bestuurdersaansprakelijkheid. Wanneer
door middel van een pre-pack minder trans-
verwachting dat het belang van de stille
van loyaliteitsaandelen die nagenoeg geen winstrechten,
status van de onderneming op de internationale financiële
betalingsonmacht dreigt, is het voor het
parant verloopt dan in faillissement is een
bewindvoerder in de praktijk zal toenemen.
maar wel stemrechten bezitten. Loyaliteit houdt in dat
markten verzwakken en zal de cost of capital stijgen. Contra-
bestuur immers van belang geen selectieve
reden voor de rechtbank om zich terughou-
Dit heeft wellicht ook gevolgen voor het
men zijn aandelen niet verkoopt gedurende een be-
argument is ook dat het aanhouden van een aandeel voor
betalingen of andere benadelende rechts-
dend op te stellen. Indien de transparantie in
aansprakelijkheidsrisico van bestuurders en
paalde blokperiode. Het onderwerp loyaliteitsaandelen
een lange periode niet hoeft te betekenen dat dit een sig-
handelingen te verrichten. Na aanwijzing
faillissement juist een prijsverlagend effect
commissarissen.
lijkt hiermee weer terug van weggeweest.
nificante betrokkenheid oplevert. Evenmin is die betrok-
van de stille bewindvoerder kunnen derge-
heeft, bijvoorbeeld door bepaalde publici-
Indien een onderneming niet kan worden
lijke beslissingen met hem, de toekomstig
teit, is dit echter een argument dat vóór de
gecontinueerd, dient het bestuur tijdig
ECONOMISCHE ASPECTEN
aandeel beleggen. Een volgend tegenargument is dat zodra
curator, worden afgestemd. Dat schept
benoeming van een stille bewindvoerder
een faillissement voor te bereiden en aan te
Ook voor de lezers van dit tijdschrift is van belang dat de
nieuwe ondernemingsinformatie de financiële markten
rechtszekerheid voor het bestuur.
pleit. Daarnaast kunnen maatschappelijke
vragen. Laat het bestuur dit na, dan is het
economische aspecten van loyaliteitsaandelen niet uit
bereikt deze doorwerkt op de aandelenkoers ongeacht of
belangen een rol spelen, zoals bij de pre-pack
bestuur en eventueel ook de raad van com-
het oog worden verloren. Deze worden door Stibbe in
men wel of niet als loyaal te boek staat. Een loyaal aandeel-
AANSTELLING STILLE BEWINDVOERDER
van het Ruwaard Van Putten Ziekenhuis het
missarissen aansprakelijk voor het nodeloos
zijn korte artikel helaas niet besproken. Dat was onge-
houder wordt niet gespaard. Het onderscheid is daardoor
geval was. Iedereen kan zich voorstellen dat
oplopen van de schuldenlast.
twijfeld ook niet zijn intentie. Toch zijn die aspecten heel
niet interessant. Een laatste argument contra loyaliteits-
het (langdurig) voortzetten van de activitei-
In het kader van een goede voorbereiding
belangrijk omdat altijd moet gelden als hoogste doel dat
aandelen is dat een loyale aandeelhouder zijn economisch
ten van een ziekenhuis in faillissement tot
van het faillissement is het verdedigbaar
de onderneming waarde creëert met de invoering van lo-
belang kan verkopen en zijn stemrecht toch kan benutten.
Het bestuur kan de
zeer grote onrust leidt.
dat deze algemene stelling verfijning be-
yaliteitsaandelen. Dat is immers het enige relevante doel
Dit staat bekend als empty voting.
rechtbank schrif-
hoeft. Tot een goede voorbereiding van het
van elke onderneming. Dat doel vergt een bedrijfsecono-
telijk verzoeken
faillissement behoort nu immers ook het
mische afweging van deelaspecten. Als die economische
TWEEDELING
om een stille bewindvoerder aan te wijzen.
verkennen van de mogelijkheid om een stille
aspecten mede in beschouwing worden genomen, blijkt
Loyaliteitsaandelen creëren meer kwaad dan goed.
Na toekenning van het verzoek wordt de
bewindvoerder aan te laten wijzen. Als er een
dat de door Stibbe genoemde nieuwe casus helemaal
Zeker bij publieke ondernemingen past het niet deze
verhouding tussen de stille bewindvoer-
evidente meerwaarde is bij het benoemen
niet nieuw is, maar paradoxaal genoeg reeds bestaat als
aandelen uit te geven. Ze zouden een tweedeling
der en de vennootschap bij overeenkomst
van de stille bewindvoerder en het bestuur
een aandeelhouder die niet ‘loyaal’ is overgaat tot empty
veroorzaken in het aandeelhouderskamp. Daardoor
vastgelegd.
laat het na om deze route te volgen, dan
voting. Het onderscheid tussen loyale en niet-loyale
ontstaat een duale aandeelhoudersstructuur. Het gevaar
Formele criteria waaraan de rechtbank het
verzuimt het het realiseren van deze meer-
aandeelhouders wordt daarmee volstrekt ondergraven.
van waardevernietiging is groot. Anderzijds wordt de
waarde. De schade waarvoor het bestuur,
Met dit bezwaar alleen al ontvalt de grondslag om extra
waarde van loyaliteit door de voorstanders van het in-
en eventueel in het verlengde daarvan de
stemrecht of extra dividend toe te kennen aan ‘loyale’
voeren van dergelijke financiële instrumenten niet met
raad van commissarissen, aansprakelijk kan
aandeelhouders. Maar er zijn meer economische bezwa-
kracht onderbouwd. Nadelen dus waar tegenover geen
worden gesteld, heeft daarmee een nieuwe
ren. Deze worden in deze bijdrage geduid. Zij versterken
voordelen staan, tenzij men deze laatste ziet in de af-
component gekregen, te weten het waarde-
slechts de negatieve conclusie over loyaliteitsaandelen.
name van het kritisch meedenken van aandeelhouders.
verlies van de onderneming.
In een artikel in het Maandblad voor Accountancy en Bedrijfs-
Dat is eerder een nadeel dan een voordeel.
staan er aarzelend tegenover of erkennen de
TOEKOMST STILLE BEWINDVOERDER
Dat heeft een gunstig effect op de prijs en
mogelijkheid in het geheel niet.
mogelijk ook op de omvang van de transactie
Daarnaast is een belangrijk voordeel dat het
die eigen, informele, richtlijnen hanteren.
opzetten en zo mogelijk ook doorlopen van
De rechtbank Amsterdam toont zich bijvoor-
het verkoopproces niet wordt verstoord door
beeld meewerkend. Andere rechtbanken
de chaos die een faillissement veroorzaakt.
verzoek tot aanwijzing van de stille bewindvoerder toetst, zijn er niet omdat er nog geen wettelijke grondslag is. Een wetsvoorstel is aanhangig, maar totdat dit voorstel is aangenomen, is het beleid van de afzonderlijke rechtbanken leidend. Er zijn rechtbanken 22
DE COMMISSARIS
AUTEURS Marc Molhuysen en Laurien Montagne zijn advocaat bij DLA Piper, praktijkgroep herstructureringen. Ze treden op voor banken en andere financiële instellingen, en voor (kopers van) bedrijven in moeilijkheden. Marc Molhuysen is tevens international group head van de praktijkgroep herstructureringen.
PIET DUFFHUES WIE: Piet J.W. Duffhues, emeritus-hoogleraar Ondernemingsfinanciering Universiteit van Tilburg.
kenheid afwezig bij beleggers die slechts korte tijd in het
DE COMMISSARIS
23
DOOR: Gwen van Loon FOTO'S: Hans Vissers
NEVENFUNCTIE Fieke van der Lecq, bestuurslid Vogelbescherming Nederland
‘BESEF JE DAT VOGELS ALLES MET HUN SNAVEL MOETEN DOEN?’
Als kind spaarde Fieke van der Lecq voor het jeugdlidmaatschap van Vogelbescherming Nederland. Haar hart klopt nog altijd sneller van de natuur en de vogels om haar heen. Reden om in haar testament aan te geven dat zij de vereniging als begunstigde ziet als zij overlijdt. Maar eerst hoopt de Vogelbescherming nog lang van haar kennis en kunde als bestuurslid te genieten. Van der Lecq heeft veel plezier in die vrijwilligersbaan.
“De liefde voor natuur en vogels heeft er altijd ingeze-
siewerkje in elkaar zit? Dat vind ik intrigerend.”
ten. Als klein meisje vroeg ik altijd de nieuwe Vogel-
Van der Lecq vertelt hoe ze als commissaris haar eigen
kalender voor Sinterklaas. Of ik door mijn ouders ben
‘soortgenoten’ er subtiel op kan wijzen hoe zij – vaak
aangestoken? Dat niet, al werd die liefde voor de natuur
onbewust – ook te maken hebben met de vogelstand in
verwelkomd. Als ik ergens loop, kijk ik nog steeds op
ons land. “Veel commissarissen zijn – direct of indirect
als ik iets zie bewegen. Dat wordt gedoogd door mijn
– betrokken bij een agrarisch of een infrastructureel
familie”, lacht Van der Lecq. “Ik probeer mijn nichtje
bedrijf. Dat raakt aan de vogels en hun leefgebied, hier
en neefje er iets van mee te geven, maar ga ze zeker niet
of elders in de wereld. Ik begeef me als vrijwilliger dus
overvoeren. Ik heb geen zendingsdrang, alles met mate.
vaak op hun terrein, en aangezien ik de kans heb vogels
Ik heb niet gruwelijk veel verstand van vogels, maar
op een andere manier op de radar te zetten, maak ik daar
geniet er ontzettend van. De meeste mensen vinden
graag gebruik van. Vaak zeggen ze: zo had ik het nog niet
vogels interessant vanwege het idee dat ze overal heen kunnen vliegen en de vrijheid die dat zou geven. Ik ben vooral geboeid als ik zie hoe vernuftig die beesten in elkaar zitten en hoe ze bezig zijn. Besef je dat ze alles met hun snavel moeten doen? En dat het lichaam van een trekvogel als een minutieus preci-
FIEKE VAN DER LECQ WIE: prof. dr. Fieke van der Lecq (47), eigenaar Ecovisie, deeltijdhoogleraar Pensioenmarkten Erasmus School of Economics (APG-leerstoel), wetenschappelijk directeur programma Certified Pensioenexecutive aan de Erasmus School of Accounting & Assurance, commissaris Delta Lloyd Groep, lid raad van toezicht CBR, voorzitter raad van toezicht pensioenfonds Robeco, voorzitter raad van toezicht Bedrijfstakpensioenfonds Zoetwaren, lid commissie Financiële Verslaggeving en Accountancy bij AFM, voorzitter beleggingscommissie Stichting Pensioenfonds IBM Nederland, kennispartner DNC Pensioentafel en lid diverse raden van advies. NEVENFUNCTIE: bestuurslid Vogelbescherming Nederland.
24
DE COMMISSARIS
DE COMMISSARIS
25
'IK HEB GEMERKT DAT ER IN DE ZAKENWERELD VEEL MEER MENSEN DAN JE ZOU VERMOEDEN INTERESSE HEBBEN IN VOGELS'
bekeken. Dat is alvast winst. Maar ik praat alleen verder
van onder meer de Nationale Postcodeloterij, onze leden
als ze oprecht geïnteresseerd zijn, hoor. En ik heb ge-
en donateurs en met mensen die – net als ik ooit – een
merkt dat er in de zakenwereld veel meer mensen dan je
deel van hun vermogen nalaten aan de vereniging. Maar
aanvankelijk zou vermoeden interesse hebben in vogels.”
een deel van deze inkomsten is lastig te voorspellen. Hoe we met onze inkomsten omgaan, is dus echt risi-
BIODIVERSITEIT
comanagement. Want we hebben hier veel projecten
De Vogelbescherming probeert bij allerlei partijen aan
– nationaal en internationaal – die geld kosten en per-
tafel te zitten, bijvoorbeeld om ervoor te zorgen dat er
soneel dat we willen betalen. We moeten weten hoe en
‘natuurinclusief’ wordt geproduceerd en geconsumeerd,
waar we terug kunnen schakelen als de situatie daarom
legt Van der Lecq uit. “Je wilt de biodiversiteit in stand
vraagt. Aan de fallbackscenario’s wordt nu gewerkt. Het
houden en tegelijkertijd wil bijvoorbeeld onze intensieve
uitgangspunt is dat de vogels er geen last van mogen
landbouwsector zijn positie als tweede exporteur ter
hebben. Zeker niet als vogelsoorten met uitsterven
wereld niet kwijt. Hoe verenig je die belangen? Dat is een
worden bedreigd.”
interessant spanningsveld waar ik me graag voor inzet. Je merkt dat steeds meer boeren een hart hebben voor
BELEEF DE LENTE
weidevogels. Daar is onze campagne ‘Red de rijke weide’
“Om dat duidelijk te maken, zijn we steeds bezig om
deels op gericht. Omdat weidevogels een andere grassoort
onze onderwerpen dichtbij te brengen. Een albatros die
nodig hebben, zijn er steeds meer agrariërs die bereid zijn daar stroken ander gras voor in te zaaien. Zo zou je bij-
verstrikt raakt in visnetten, klinkt ver weg. Maar als je duidelijk maakt dat dat gebeurt omdat wij
voorbeeld ook een deel van het probleem met de ganzen
tonijn vangen, smaakt je toastje misschien al minder
bij Schiphol kunnen oplossen. Is een boer bereid apart
lekker. Een grandioos succes is ‘Beleef de lente’. Sinds
gras te zaaien als zijn kosten daardoor stijgen? Zijn supermarkten en consumenten bereid daaraan mee te betalen door bijvoorbeeld vijf procent meer te betalen voor melk?”
2007 kun je via webcams live meekijken in vogelnesten. We hebben een grote schare volgers, het is echt een voorbeeld van een succesvol initiatief. Ik kijk zelf ook regelmatig even. Hartstikke leuk. Er zijn nu ook
HEDWIGEPOLDER
zeearenden en torenvalken aan het broeden. Benieuwd
“Het draait in dit werk steeds om kennisuitwisseling en
wat er van die nesten allemaal terechtkomt dit jaar. Ik
mensen bij elkaar brengen. De discussie over de Hedwi-
blijf het volgen.”
gepolder – wel of niet ontpolderen? – is om die reden ook iets waar we ons druk over maken: op de slikplaten die bij laagwater droogvallen, strijken veel trekvogels neer om bij te eten voor ze hun vlucht van de Poolstreek naar Afrika vervolgen of vice versa. Ze zijn ervan afhankelijk. Als de slikplaten van de Westerschelde wegvallen dan kunnen ze nergens heen en dat zou leiden tot grote sterfte. Dat ik een rol kan spelen om dat te voorkomen, maakt deze nevenfunctie voor mij relevant.” Naast haar lobbywerk, is Van der Lecq nauw betrokken bij het reilen en zeilen van de interne organisatie, zoals de invoering van een competentiematrix voor bestuursleden, het beheer van de financiën, risicobeheer, het zoeken van samenwerking met het bedrijfsleven (“ik spreek ook hun taal”) en governancevraagstukken, zoals een nieuw bestuursmodel.
NATIONALE POSTCODELOTERIJ Een rol bij de risicobeheersing is Van der Lecq op het lijf geschreven, omdat het appelleert aan de financiële component van haar toezichtservaring. “We zijn erg
VOGELBESCHERMING NEDERLAND Vogelbescherming Nederland komt op voor in het wild levende vogels en hun leefgebieden, in Nederland en wereldwijd. Zo draagt de vereniging bij aan het behoud van de natuur. De onafhankelijke (geen subsidie), landelijke natuurbeschermingsorganisatie wordt ondersteund door bijna 150.000 leden, bedrijven en instellingen. Vogelbescherming Nederland is partner van BirdLife International en opgericht in 1899. Er werken 78 mensen
(grotendeels parttime) die worden ondersteund door honderden vrijwilligers. Hun werk bestaat uit gerichte beschermingsprogramma’s, intensieve samenwerkingen, politieke lobby, juridische actie, duidelijke voorlichting en effectieve campagnes, zowel in Nederland als wereldwijd. Door de inzet van Vogelbescherming zijn al veel successen bereikt, zoals de terugkeer van de ooievaar, ijsvogel, lepelaar en kerkuil in het Nederlands landschap.
geholpen met, maar ook mede afhankelijk van, donaties 26
DE COMMISSARIS
DE COMMISSARIS
27
LINKEDIN GROUP DE COMMISSARIS Deze netwerkgroep op LinkedIn heeft als doel de lezer van het blad de commissaris een online platform te bieden. U kunt input geven voor een volgende editie van de commissaris, maar ook een discussie starten over een eerder besproken onderwerp of vragen stellen. Ga vanuit uw LinkedIn-pagina naar ‘Groups’ en dan naar ‘Groups Directory’. Toets ‘de commissaris’ in onder ‘search’ en ga naar de juiste groep. Klik op ‘join group’.
