III[JII Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers. z LlJ. Memlingmuseum Sint-Janshospitaal Brugge. z

�

Kostprijs van een

I

...

0 0

abonnement

Een abonnement biedt 4 thema nummers en 4x OKV-plus, met Museumkoorf. U kunt zich abonneren door storting van 968 BEF of 24 Eur (zonder opbergbond) of 1.371 BEF of 34 Euro !met opbergbond) op rek.nr 448-0007361-87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Sint-Nikloos. Vanuit Nederland: 56,18 NLG of 25,5 Euro !zonder opbergbond) of 76 NLG of 34,58 Euro I met opbergbond) uitsluitend op gironummer 135.20 van Openboor Kunstbezit in Vlaanderen, Sint-Nikloos. Een abonnement kon elk moment ingaan.

In

�

z LlJ

0:::: LlJ

0 z <:( <:( _J > z 1-

N

.....

.:a .... "'

Memlingmuseum Sint-Janshospitaal

Vormgeving Rob Buytaert Annemie Vandezande

Brugge

Correctie Hans Devisscher

3

Brugge, een stad met Europese uitstraling in de Middeleeuwen

12

Iconografie van het Sint-Janshospitaal

17

Beheer, administratie en economie

19

Het leven

26

Verzorging

Abonnementendienst

34

Ziekte en dood

03/760 16.40

De kerk, de Corneliuskapel en de werken Hans Memling

Druk Drukkerij Die Keure, Brugge

Coördinatie en eindredactie Michel Peeters Productie

36

in

de ziekenzalen

Rudy Vercruysse

Kristien Van M ieghem

van

41

. :

Apotheek en remedies

diekeure. Pre-press

z :::::» �

Grafisch Buro Geert Lefevre

GRAFISCH BuRO GEERT LEFEVRE

Copyright OKV Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openboor gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorgaande toestemming van de u i tgever.

0:::::

<( <(

co

1373-4873 2001/7892/06

ISSN

z UJ o._

0

,. ....

"' "' "'

��Á

PROVINCIE

ANTWERPEN

I I[J I

�"

Provincie Oost-Vlaanderen

Lid van de Unie de Uitgevers van de Periodieke Pers

van PROVINCIE lllAAMS • lilAlANT

Brugge, een stad

met EuroP.ese uitstraling in de Middeleeu�en •••••••••••••••• Onder impuls van de Karolmgers werden gedurende de 9de eeuw een reeks burchten gebouwd om de kustgordel te beschermen tegen de invallen van de Noormannen. Een dergelijke burcht vormde zeker het militaire centrum van de stad, die toen reeds Brugge werd genoemd. Inmiddels was deze kern eveneens de hoofdplaats of het administratief centrum van de Pagus Flandrensis of de V laamse Gouw geworden. Onder meer door verzwakking van het centrale gezag, in handen van de afstammelingen van Karel de Grote, verkreeg de toenmalige administratief verantwoordelijke, de comes of graaf, Boudewijn I, aanzienlijke macht. Hij resideerde in Brugge eveneens op de burcht. Van hieruit zal hij de Vlaamse Pagus uitbouwen tot het erfelijke Graafschap V laanderen. Hij stond aan de wieg van een ganse grafelijke dynastie, die een belangrijke rol zou spelen in het toenmalige Europa. Door het betrachten van zelfstandigheid zullen zij dikwijls in onmin leven met hun vazal, de Franse Koning. Ook door de banden die zij hadden met Engeland, waarmee zij, omwille van handelsbelangen, levensbelangrijke contacten zullen uitbouwen. Een eeuw later zal graaf Arnulf I van de burcht een machtscentrum met keizerlijke allures maken. Onder zijn impuls wordt daar immers de Sint-Donaaskerk opgericht, een centraalbouw geïnspireerd op de Paltskapel van Aken. Kerk en het daaraan verbonden kapittel zullen niet alleen op religieus vlak een belangrijke rol spelen maar ook uitgroeien tot een educatief en cultureel centrum met wereldfaam. Naast de burcht, die vandaag nog de naam Burg draagt moet er, naar men vermoed, in de 9de eeuw iets Recent archeologisch onderzoek heeft bevestigd dat er in de Romeinse Tijd, periode te situeren van de lste tot de 3de eeuw van onze tijdrekening, op het

Het Burgplein met het Stadhuis van Brugge

zuidelijker, reeds een kern van stadsbewoning zijn ontstaan, tussen de huidige Steenstraat, Zuidzandstraat en de Oudeburg. De hypothese leeft dat er hier reeds

grondgebied waar Brugge zich zal ontwikkelen, reeds

een internationale handelsbedrijvigheid heerste.

bewoning was. In de vroege middeleeuwen, de

De contacten verliepen waarschijnlijk over land.

zogenaamde Merovingische Periode, tussen de 6de en de 8ste eeuw, kunnen er kernen van bewoning ontstaan zijn op het huidige stadsgrondgebied, maar daarover is nauwelijks iets met zekerheid geweten. Voor het eerst wordt de stad vermeld in een 9de eeuwse geschreven bron. Uit de context kan men

De moord op graaf Karel de Goede op 2 maa1t 1 127, stond in de internationale belangstelling. Het machts vacuüm dat zich na zijn overlijden voordeed en de moeilijkheden rond de opvolging schiepen een kans voor een groep Brugse notabelen voornamelijk kooplui,

afleiden dat Brugge reeds een centrum van enige

om zich, als afgevaardigden van de stadsbevolking te

betekenis moest zijn. Deze ontwikkeling was te danken

profileren tegenover de gezagsdragers. Bij het aantreden

aan een samenloop van omstandigheden.

van de nieuwe graaf eisten zij dan ook voor het eerst een stedelijke keure met privileges, geschonken op

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 200 1 /2

3

J.B. van Meininckxhave

t 1 703

De markt met hallen en belfort Groeningemuseum

11 april 1127, die een mijlpaal betekende in de groei van het stedelijke bewustzijn . Hiermee profileerde de

internationaal handelscentrum dat in het begin vooral met Engeland contacten onderhield. Op het hoogtepunt,

stadsbevolking zich tegenover de traditionele feodale en

in de 13de eeuw was Engeland de wolleverancier voor

rurale samenleving. Zij hadden immers andere noden zoals het verkrijgen van eigen bestuurlijke en juridische

de Vlaamse LakenhandeL Dit kwaliteitsvol textiel werd geëxporteerd naar gans Europa via Brugge. Vanaf het

instrumenten en zij aanvaardden de rol van de graaf niet

einde van diezelfde eeuw voltrok er zich een grondige

meer als vanzelfsprekend. In de loop der tijden is er veel getouwtrek geweest om de macht over de stad tussen

evolutie door een ommekeer in het Europese

graaf en stadsmagistraat, die hun soevereiniteit boven alles koesterde.

langer hoe meer vervangen door zeetransport De actieve handel waarbij de Bruggelingen zelf gingen

aast deze institutionele verworvenheden,

verkopen en inkopen, veranderde in een passieve

veranderde de fysionomie van de stad door de topografische uitbouw ervan. Dit gebeurde door de

handel. Verschillende buitenlandse handelaars uit gans Europa vestigden zich in Brugge, waar zij dank zij de

burcht en de bewoningszones te omringen met een

gunstige maritieme ligging hun waren via de zee

omwalling, gevormd door muren, poorten en nog bestaande grachten.

konden verschepen. Vanaf 1280 tot 1480 kende de stad een grote bloei als

De nieuwe bestuurssituatie hield ook in dat de

handelscentrum met als voornaamste exportproduct het

stadsmagistraat verantwoordelijk werd voor een

kwaliteitslaken . Vanaf de 14de eeuw ging de plaatselijke

minimum aan wat we n u sociale opvang zouden

nijverheid ook een grote rol spelen door de aanmaak

noemen ten behoeve van de eigen bevolking, die aanzienlijk aangroeide en de groep vreemdelingen die in

van afgewerkte luxe goederen, ten behoeve van de welvarende bewoners van de stad zelf, maar ook voor

de stad woonde of tijdelijk verbleef.

export bestemd. Grondstoffen om deze te vervaardigen

In de 12de eeuw zagen de basisin stellingen het lich!, die aan de belangrijkste sociale noden tegemoet

en agrarische producten werden ingevoerd.

kwamen.

4

handelssysteem. Het transport over land werd hoe

In de 14de eeuw evolueerde het stadsbestuur naar

Het is eveneens in de eerste decennia van de 12de eeuw dat Brugge een explosieve economische groei

wat toen, een "democratisch bewind", kan genoemd worden, door de emancipatie van de ambachtsgilden,

kende dank zij de vorming van het Zwin. Een brede

die een plaats wisten te veroveren in het stadsbestuur.

zeearm, die na zware stormvloed de vlakte uitschuurde en een belangrijke verbinding ging vormen met de zee.

Op dat ogenblik was Brugge met zijn ca 45 000 inwoners één van de grootste steden van Europa, naast Gent en

Door de uitbouw van een degelijke haveninfrastructuur met complementaire voorhavens werd Brugge één van

nog bestaande stadhuis tussen 1376 en 1421 is het

Parijs, die iets meer inwoners telden. De bouw van het

de belangrijkste havens van Noord Europa. Dit droeg bij

symbool bij uitstek van de stedelijke macht. Op dezelfde

tot de ontwikkeling van een even belangrijk

burcht vertegenwoordigde het kapittel van Sint-Donaas


vroeg instellingen Reeds

nog steeds het religieuze gezag. De aanwezigheid van de grafelijke familie was minder prominent daar zij voortaan het kasteel van Male bewoonden iets buiten de stad gelegen.

caritatieve

In 1369 huwt Margareta van Male, dochter van de laatste graaf van V laanderen met Filips de Stoute,

De hospitalen zoals we ze in Europa kennen

Hertog van Bourgondië, die in 1384 het graafschap erft.

ontstonden in de vroege middeleeuwen. Deze instellingen

Gedurende een eeuw zal V laanderen en dus ook Brugge

waren echter totaal verschillend van het hedendaagse

deel uitmaken van het machtige rijk dat door de

ziekenhuis waar men vooral omwille van geneeskundige zorgen en verpleging terecht kan. In de middeleeuwen

Bourgondische hertogen werd uitgebouwd

duidt het woord hospitaal vooral op "hospitalitas" of Gedurende de 15de eeuw profileerde de stad zich als

gastvrijheid. Ze waren gebaseerd op de christelijk

een belangrijk internationaal financieel centrum. Vooral

caritas, vooral op de Benedictijnenregel, die voorschreef

de Italiaanse kolonie had een groot aandeel in de beurs

om alle "gasten" te ontvangen als zouden ze "Christus"

transacties en het bankwezen. Verschillende kooplieden

zelf zijn. Pelgrims, passanten, armen en als laatste

uit heel Europa hadden hier nog steeds hun natiehuizen.

behoeftige zieken kregen er onderdak waarbij de

Hoewel de economische situatie zich wijzigde en de

zielzorg primeerde op de lichamelijke verzorging.

lakenindustrie en lakenhandel over hun hoogtepunt

Vooral in het begin waren de hospitalen stichtingen

heen waren was er nog steeds een drukke bedrijvigheid. De traditionele economische activiteiten werden deels vervangen door de handel in erg gegeerde, afgewerkte, luxe producten. Brugge was een belangrijk centrum voor ,de edelsmeedkunst, de diamantnijverheid en de handel

van de geestelijkheid: verbonden aan kloosters of

Vriendschapsbeker 1 664

kapittels. In Brugge zagen de belangrijkste instellingen het licht onder impuls van de Stadsmagistraat of kwamen ze later onder hun beheer. Het waren dus huizen gesticht door de burgerij, maar de ganse levenswijze

in deze edelstenen. Lederbewerking voor boekbanden

was op christelijke leest geschoeid.

en koffertjes en ook textiel zoals het maken van

Zoals vermeld werd reeds in de loop van de 12de eeuw gezorgd voor basisopvang.

wandtapijten en kussens, maakten de stad bekend. De Brugse kunstproductie werd niet enkel door de eigen burgerij maar in gans Europa aangekocht. Hiertoe

Het Sint-Janshospitaal herbergde pelgrims, daklozen en arme zieken, zoals letterlijk vermeld in het oudste

hoorde zeker de paneelschilderkunst van de "Vlaamse

nog bestaande document van 1188. Het Heilig Geesthuis

Primitieven". Jan Van Eyck, Petrus Christus,

verleende steun aan de behoeftigen thuis en was de

Hans Memling, Gerard David vestigden zich allen in

voorloper van de parochiedissen. Daarnaast werd een

deze stad. Hans Memling schilderde vier meesterwerken

Leprozenhuis geopend, toegewijd aan de H. Magdalena.

voor het Sint-Janshospitaal. Ook de creatie van luxe

Gedurende de 13de eeuw stichten de "Filles-Dieu"

handschriften met rijke versierde initialen en boorden

een opvanghuis voor prostituees. In het Sint-Juliaans

kende in die periode een hoogtepunt. Daarbij droeg

hospitaal kunnen passanten terecht en Onze-Lieve-Vrouw

Brugge zeker bij tot de ontwikkeling van de

ter Potterie, oorspronkelijk eveneens hospitaal, evolueert

boekdrukkunst met figuren zoals Wilham Caxton en

in het begin van de 15de eeuw naar een "bejaardentehuis",

Collard Mansion.

functie dat het nu nog vervult. In de 14de eeuw worden verschillende kleinere passantenhuizen geopend. En vanaf die periode tot de

Details met de gegraveerde wapenschilden van het Sint-Janshaspitaal, 0.-L.- Vrouw ter Potterie, het Magdalenahospice en het Sint-Juliaanshospice

20st eeuw ontstaan de godshuizen. Deze groepen huisjes, meestal stichtingen van ambachten of particulieren en bestemd voor de opvang van bejaarden en behoeftige mensen zijn typisch voor onze gewesten en zijn nog duidelijk aanwezig in het stedelijk landschap. Op de

17de-eeuwse Vriendschapsbeker, zijn de

wapenschilden van het Sint-Janshospitaal, Onze-Lieve Vrouw ter Potterie, de Magdalenaleprozerij en van het Sint-Juliaanshospitaal gegraveerd. Volgens de overlevering werd deze beker gebruikt voor een heildronk bij de verkiezing van nieuwe oversten.

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 1 /2

5

Evolutie van de functie van de historische gebouwen van het Sint-Janshospitaal De ziekenzalen: Tot het einde van de 18 de eeuw bleef de bestuurs structuur praktisch ongewijzigd met dien verstande dat de broedergemeenschap verdween omstreeks het

midden van de 1 6 de eeuw en dat de zusters ook de bestuurlijke en administratieve taken ter plaatse overnamen. De organisatie van het leven in de ziekenzalen bleef sedert de oprichting grotendeels behouden tot 1796. Vandaar dat het museum het verhaal brengt van de hospitaalhistoriek tot het einde van het Ancien Régime. Vanaf 1 796 voerde de Franse bezetter grondige wijzigingen door in de sociale en caritatieve sector. Het beheer van de instellingen werd aan het stadsbestuur onttrokken en in handen gegeven van een nieuwe administratie "De Commissie voor de Burgerlijke Godshuizen", voorloper van de huidige OCMW's. Daar de hospitalen als huizen van openbaar nut werden beschouwd, konden ze verder functioneren en werden hun goederen niet in beslag genomen. De zieken bleven in de middeleeuwse gebouwen tot 1864. Vanaf 1820 werd het interieur van de drie zalen voor het eerst verminkt door het afscheiden van de kerkruimte,

Het Sint-Janshospitaal Het oudst bewaarde document dat deel uitmaakt

eerste poging van het bestuur tot laïciseren. Na het

sint-Janshospitaal gevels van de 1 4de-eeuwse zuidelijke ziekenzaal en het 1 6de·eeuwse zustersklooster gelegen langs de Reie

verlies van de hospitaalbestemming werden in de loop van de 19de eeuw verdere onderverdelingen gemaakt. Het waardevolle monument werd gebruikt voor allerlei

van 1 188. Het is geen stichtingsakte maar een

doeleinden: stapelruimte, vestiaire, lokaal voor naaiwerk. Soms, in tijden van nood zoals bij epidemieën, werden er nog tot het begin van de 2o ste eeuw zieken in

huishoudelijk reglement opgesteld in de Latijnse taal.

ondergebracht. De kerk bleef dienst doen tot in 1984.

van een meterslang erg interessant archieffonds dateert

In een 22-tal artikels worden de leefregels van de bewoners vastgelegd. Het handelt eerder over praktische

Het broederklooster:

aangelegenheden zoals onder meer de dagelijkse gebeden, de vastenvoorschriften, de houding aan tafel,

Na het verdwijnen van de broeders, midden 16de eeuw woonde de hospitaalpastoor in deze vleugel.

de opname van pelgrims, armen en zieken, het voedsel

In 1643 werd beslist om hier een apotheek in te richten,

van personeel en zieken, het aanvaarden van echtparen. Het document verschaft dus heel wat inlichtingen over

die nog steeds te zien is. In 1972, toen de hospitaalapotheek

de functie, het beheer en de bewoners.

apotheekpand, de apotheek en de aanpalende voogdenkamer bij het museumcircuit werd gevoegd.

Uit het verdere verloop van de geschiedenis kan

elders op het domein onderdak vond, werden het

afgeleid worden dat de burgerij of de stadsmagistraat meer dan waarschijnlijk vanaf het begin het beheer van deze instelling in handen hadden. Het lijkt een origineel

Het zusterklooster: Opgetrokken in vier fasen, gedurende de 16de en de

document, waarvoor een brief van de H. Augustinus

17de eeuw, wordt deze vleugel, palend aan de

model stond. Typische religieuze kloostervoorschriften ontbreken, zodat verondersteld wordt dat Brugse leken

ziekenzalen en gelegen langs de Reie, nu nog door een

en klerken hun medewerking verleenden voor de redactie ervan. Naast het document van 1188, wijzen bestaande archeologische sporen er op dat er omstreeks 1 150 reeds een eerste gebouw was opgetrokken.

6

OPENBAAR

KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 200 1 / 2

deel van de kloostergemeenschap bewoond.

Brugge, een stad met Europese u itstraling in de Middeleeuwen

Jan Beerblock 0 1 739 - t 1 806 Gezicht in de middeleeuwse ziekenzalen, ca. 1 778

Middenzaal begin 1 3de eeuw toestand na de restauratie campagne 1 949- 1 96 1

Middenzaal, begin 1 3de eeuw toestand 1 942

Middenzaal begin 1 3de eeuw toestand na de restauratie campagne 1 996-200 1

7

Brugge, een stad mei Europese uitstraling in de Middeleeuwen

Herstel lingen en restauraties oo n de

historische gebouwen

De oorspronkelijke volumes van de historische

Mariaportaal: Het portaal, dat reeds toegang verschafte tot de allereerste ziekenzaal, werd op het einde van de 14de eeuw verbouwd en versierd met twee taferelen die de dood van Onze -Lieve-Vrouw voorstellen. Het is één van de zeldzame voorbeelden van Brugse middeleeuwse portaalsculptuur. De overhuiving was waarschijnlijk een

gebouwen werden in de loop der tijden niet

baksteenconstructie zoals nu nog te zien aan de

fundamenteel gewijzigd. Wel werden er om functionele redenen enkele parasietlokalen tegen gebouwd. Deze

westgevel van dezelfde zaal. Reeds in de 16de eeuw diende men het bakstenen portaal te herstellen.

bevonden zich onder meer langs de Mariastraat vanaf

Een tekening van Dela Censerie toont zijn idee om

het portaal tot aan de Reie. Ook aan de westzijde was tegen de noordelijke beuk een 1 7de-eeuws gebouwtje te

het geheel op een "zachte" wijze te restaureren met

zien dat diende als droogplaats voor de was.

1 909 werd de taak overgenomen door M.J. Coomans. Zijn tekening toont een ingrijpende "verfraaiing":

Deze werden gesloopt in het midden van de 19de eeuw, op het ogenblik dat het "nieuwe" hospitaal er

eerbied voor de bestaande toestand. Na zijn dood in

een theoretisch ideaalmodel van een 13de-eeuws portaal

gebouwen, die op dat ogenblik als weinig interessant

volgens de restauratieprincipes van dat ogenblik. Het ontwerp werd uitgevoerd. Het beeldhouwwerk

werden aanzien, te slopen en de nieuwbouw uit te

werd "aangevuld" door M. Rooms. Een maquette van

breiden tot aan de Mariastraat Waarschijnlijk door de tussenkomst van de Bethune

dit project bevindt zich nu op de zolder, rug aan rug met het portaal. De witte delen zijn de oorspronkelijke 14de

kwam. Men hoopte immers om de historische

werden deze waardevolle monumenten gered.

eeuwse overblijfsels. De gele fragmenten werden

Na het slopen van de parasietlokalen zag de voorgevel van de ziekenzalen er nogal gehavend uit. M. Alleweireldt,

toegevoegd. Het portaal was klaar in 1913 en dient nu als toegang voor het museum.

architect van het 19de-eeuwse gebouw, kreeg opdracht om deze te herstellen. Dit gebeurde in 1857.

1895-1913 Belangrijke restauratiecampagne door de architecten M. De Wulf, L. Dela Censerie en M.J.Coomans. Ziekenzalen, toren en broederklooster: Verschillende ontwerpen van L. Dela eenserie van de bestaande toestand en ook de restauratieontwerpen zijn bewaard voor praktisch alle gevels. Het zijn nauwkeurig getekende en soms prachtige ingekleurde tekeningen. De werken aan de gevels werden volgens deze plannen uitgevoerd. Erg interessant is de opmeting van de bestaande toestand van het voormalige pand van het broederklooster. Tegen de westgevel waren er kleine kamertjes opgetrokken die dienst deden als "labo" of bereidingsruirnten voor de apotheek. Men merkt eveneens dat een portaal van omstreeks 1800 de apotheekvleugel met de ziekenzalen verbond. Rekening houdend met de archeologische sporen werd deze vleugel in zijn "oorspronkelijke" toestand hersteld. In de historische ziekenzalen werden de binnenmuren ontpleisterd, dit naar het 19de-eeuwse principe, want deze muren waren steeds beschilderd. Dela eenserie bouwde eveneens een imposante afsluiting van de kerk en een trapzaal om het doksaal te bereiken, ter vervanging van een middeleeuws traptorentje dat buiten tegen de noord gevel aanletmde.

8


Oostgevel middenzool langs Mariastraat Mariaportaal einde 1 3de eeuw toestond 1 9de eeuw voor restauratie

�..:.,....r �� -- • 5:>_,.. ��--.,....... � ..._..;., -.. ,� ..�r.-..-�.· 4---lt. ....."..,.- -.�t. ........� � ro.u�:I.J�:.t

Oostgevel middenzaal langs Mariastraat Mariaportaal einde 13de E, niet uitgevoerd restauratie ontwerp van architect L. Dela eenserie uit 1909

L. I

-

V.

t

..,,.. I

Oostgevel middenzaal langs Mariastraat Mariaportaal einde 1 3de eeuw uitgevoerd restauratie ontwerp door ingenieur architect J. Coomans, 1 909

Oostgevel middenzaal langs Mariastraat Mariaportaal met nieuwe museumingang

9

1949-1961

Dit veronderstelde:

In 1949 werd door de toenmalige "Commissie van Openbare Onderstand" in overweging genomen om de historische ziekenzalen, met uitzondering van de kerk, als museumlokalen in te richten. Aan twee leden werd opdracht gegeven dit voorstel te onderzoeken. Het verslag, dat erg positief klonk, werd voorgelegd op 1 december 1949. Uitgaande hiervan werd aan de bevoegde instanties advies gevraagd. Vooral de

•grondige restauratiewerken aan het monument •aanpassingen aan de verwarmingsinstallatie, de elektrisd1e infrastructuur en de beveiliging creatie van de noodzakelijke en elementaire museale infrastructuur. • De volledige restauratie van het gebouw en de museale herinrichting verliepen in verschillende fasen.

opmerkingen van de provinciale Commissie voor

1983-1985

Monumenten waren erg interessant. Er werd uitdrukkelijk gewezen op de grote historische en

De kerk en aanpalende Corneliuskapel werden van de nodige infrastructuur voorzien om de panelen van

architecturale waarde van het monument. Men stelde

H. Mernling in onder te b rengen.

toen reeds voor om van de drie ziekenzalen opnieuw één ruimte te maken.

uitrusting vernieuwd. Er werd ook een b rand- en

Dit zou leiden tot een restauratie van het gebouw onder leiding van architect J. Verbeke, die werd

diefstalbeveiliging geïnstalleerd die op de algemene veiligheidscentrale van de stedelijke musea is

aangesteld in 1950. Het verloop van de werkzaamheden

aangesloten.

is te situeren tussen 1950 en 1961 . De eigenlijke re tauratiewerken verliepen op een vrij onsystematische

1986-1994

wijze. Ze beslaan twee onderdelen; het eer te dossier

In alle historische lokalen werd de elektrische

In deze periode werden alle gevels grondig

telde reed zes reeksen onvoorziene toevoegingen. Het eer te dossier handelde over "herstellings

gerestaureerd onder leiding van architect L. Vermeersch

werken en verbeteringen op archeologisch vlak".

1996-2001

Hiermee werden restauratiewerken aan het gebouw bedoeld. Wat de gevels betrof werd de zuidelijke gevel

Onder leiding van dezelfde architect werden de historische ziekenzalen volledig gerestaureerd en

langs de Reie gerestaureerd. Het tweede onderdeel behandelde "verbouwingen

uitgerust met de nodige museale infrastructuur. Alle gebinten en de overige houten bouwonderdelen

aan het interieur, nodig om de lokalen te schikken

werden gecontroleerd en hersteld. Waar nodig, werd de

volgens de nieuwe bestemming". Wat de eigenlijke restauratie van het interieur betrof

bedaking vervangen. De storende dakkapellen van de kerk werden afgebroken.

werden de binnenmuren her teld en de vloer uitgebroken; in sommige zone kwam er vloerverwarming. De zolderingen en daken werden hersteld.

ieuwe

Twee zolders konden aan het museumcircuit toegevoegd worden. Alle latere invulmuren en andere recente toevoegingen werden verwijderd zodat de zalen

dakkapellen moe ten de kerk beter verlichten.

opnieuw één ruimte vormen met de kerk.

De elektriciteit werd aangepast. Het voorstel om het volledige interieur een museale

verwarming, beveiliging.

functie te geven was toen niet haalbaar. De kerk werd nog gebruikt door de kloostergemeenschap en diende

Wat de museale aanpassingen betreft werd rekening gehouden met het monument en zijn historiek. Dank zij

Alle infrastructuur werd vernieuwd: elektriciteit,

ook als hospitaalkapeL Een nieuwe acristieruimte werd

de opgravingen door de stedelijke archeologische dienst

ommuurd en nam een deel van de middenzaal in beslag. In de middenzaal verschafte een trap met imposante

onder leiding van. H. De Witte werd heel wat inzicht verschaft in de bouwgeschiedenis en kwamen er

toren toegang tot het zusterkoor op het doksaal.

interessante archeologische getuigen aan het licht.

De helft van de zuideUjke ziekenzaal werd gesaneerd om als vergaderzaal en vestiaire te dienen voor de

De belangrijkste nieuwe ingreep ten dienste van de bezoekers was het inrichten van een onthaalruim te.

zusters. Uiteindelijk bleef enkel het oostelijk deel van de

De nieuwe toegang gebeurt nu rechtstreeks via het

zuidelijke zaal ter beschikking als museurnruimte. De 19de-eeuwse onderverdelingen werden dus

opnieuw opgetrokken en er kwamen nog nieuwe muren bij. In 1979 werd in opdracht van het OCMW een werkdocument opgemaakt met als titel: "Herinrichting van de historische gebouw en van het Sint-Janshospitaal als museumruimten". Een reorganisatie drong zich op waarbij het museum een inhoudelijk nieuwe opstelling zou krijgen met

Maria portaal, de aloude hospitaalingang. Op archeologisd1 verantwoorde wijze werd een functionele ruimte geschapen, afgebakend met een glazen deels doorzichtige wandstructuur, dit om de ruimtewerking zo weinig mogelijk te schaden Hierin bevinden zich de ticketverkoop, de vestiaire en de museumshop met stockeerruimte. Er is ook een glazen lift geplaatst. Voor publiek en personeel werden in de historische b ijgebouwen langs de Reie sanitaire voorzieningen ingericht.

aandacht voor het monument en voor de hospitaal historiek. Er diende eveneens rekening te worden gehouden met de normen wat betreft beveiliging, goede bewaxing en een aangepaste presentatie.

Dit is een bondig overzicht van de belangrijke restauratie en infrastructuurwerken die het mogelijk maakten dit waaxdevolle monument volledig in ere te herstellen en de middeleeuwse gebouwen een volwaardige museumfunctie te geven.

10



Het hospitaalmuseum

Reeds vroeg dacht men erover om nieuwe museum lokalen in te richten. Uiteindelijk kreeg L. Dela Censerie opdracht om het zaal�e een nieuwe aankleding te geven .

Voor het zover kwam had het huidige Memlingmuseum- Sint-Janshospitaal reeds een boeiende geschiedenis achter de rug. Gedurende de 18de eeuw kwamen reeds

In 1891 werd het pled1tig heropend. Enkel de zes meesterwerken van Hans Memling, aangevuld met enkele kleinere kunstwerken, werden weerhouden. Voor de rest van het patrimonium had Dela Censerie een

verschillende bezoekers aanbellen om het eeuwenoude

nieuw museum mogen bouwen langs de Dijver: het

gebouw en de rijke inboedel te bezichtigen. Vele auteurs zijn geboeid door de sfeer. Anderzijds dient hier ook

W.O. II gesloten.

Flori Van Acker 0 1 858- t 1 940 detail van de affiche "Bruges, La ville Musée" met een hospitaalzuster die het Ursulaschrijn toont aan twee dames 191 1

"Museum van de Burgerlijke Godshuizen". Dit werd na

gewezen op wat men de " Memling-pelgrimage" zou kunnen noemen, die op gang kwam in het begin van de

Zoals hoger vermeld werd in 1949 een verslag

19de eeuw toen de romantici de heron tdekking van de

opgemaakt voor de "Commissie voor Openbare

"Vlaamse Primitieven" en de oude Rijnlandse meesters propageerden. Hier werden de werken van de grote

Onderstand" om de mogelijkheden te onderzoeken de historische ziekenzalen als museum in te richten. In 2001

15de-eeuwse meester in hun originele b iotoop ervaren.

zal deze denkpiste realiteit worden.

De druk werd zo groot dat de "Commissie" besliste

Het circuit van het voormalige broederklooster, waarin de 1 7de-eeuwse apotheek en de "voogdenkarner"

om de Kapittelzaal of kamer van Mevrouw (in 1685

via een middeleeuws pand toegankelijk zijn, wordt

toegevoegd aan het zusterklooster) als "Cabinet de Tableaux" in te richten en in 1939 publiek toegankelijk te

uitgebreid.

stellen . Een tachtigtal kunstwerken met inbegrip van de zes Memlingpanelen vond hier een onderkomen . De bezoekers stroomden toe. Toen leefden de zieken nog in de middeleeuwse ziekenzalen. 11

het Sint-Jenshospitaal

Iconografie

van

••••••••••••••••

,�� ..ti\��-..:,:. i

I

I

Het hospitaaldomein Alles wijst erop dat de oppervlakte van het domein, sedert de stichting in de 12de eeuw, geen wijzigingen meer onderging. Het is nog steeds één van de grootste sites in de binnenstad, gelegen temidden van de Meersen. Oorspronkelijk waren dit laaggelegen graslanden. Bij de stichting lag het SinHanshospitaal aan de stadsrand, juist binnen de toenmalige stadsomwalling die door de Reie wordt gevormd. Water was levens noodzakelijk voor een hospitaal. Verschillende armen van de Reie liepen onder de ziekenzalen door. De belangrijkste gevel en de ingang waren gelegen langs de Mariastraat, die een drukke verkeersader vormde naar het centrum. De oudste nog bestaande beschrijving van het terrein vindt men in een register van 1547. Dit klopt volledig met wat te zien is op het beroemde stadsplan dat Marcus Gerards in 1562 graveerde. Op dat ogenblik was het grootste deel van de ziekenzalen, het broederklooster en het zusterverblijf reeds opgetrokken. Schuren, stallingen, een brouwerij en een bakkerij omringden een binnenkoer ten westen van de ziekenzalen en het zustersklooster. Langs de Reie lag een grote kruidentuin en verder waren er ook teeltgronden en een boomgaard. Het grootste deel van deze besloten tuin werd echter in beslag genomen door het kerkhof. Cenh·aal bevond zich het 15 de_eeuwse kerkhofkapelletje waarin de lijken van de overledenen werden opgebaard vooraleer begraven te worden op het kerkhof. Behalve de zieken, die in het hospitaal stierven, werden hier iedereen begraven die dood aangetroffen werd op straat evenals de ter dood veroordeelden. De zusters, broeders en hoogwaardigheids bekleders kregen een laatste rustplaats in de kerk of in de ziekenzalen.

12

E.S. Cole, gezicht op de westgevels van het Sint· Janshospitaal met op de voorgrond het 1 Sde eeuwse kerkhofkapelletje, zinco naar pentekening in Old Buildings in Bruges, Londen, 1 85 1

Het anonieme schilderijtje van 1820 geeft een goed idee van het landelijk karakter dat het hospitaaldomein kenmerkte tot het nog bestaande 19 de_eeuwse ziekenhuis met acht zalen rond een binnenkoer werd gebouwd. In 1864 werd de mannenafdeling naar hier overgebracht. Het middeleeuwse hospitaal werd verlaten.

Hospitaalgevels langs de tuinzijde of westzijde

De historische

gebouwen

Zoals reeds vermeld, wijzen archeologische sporen op het bestaan van een eerste hospitaalzaaL De lange gevel was gelegen langs de Mariastraat. Recente opgravingen hebben aangetoond dat de grote ingang centraal was geplaatst, dit komt overeen met de nieuwe

De oostgevels van het broederklooster langs de Mariastraat

Oorspronkelijk bestonden de vloeren uit felgekleurde geglazuurde tegels, waarvan een fragment werd terug gevonden. De huidige vloer bestaat uit de restanten van 1 7de-eeuwse kalkstenen, aangevuld met nieuwe tegels. De muren waren oorspronkelijk vuilwit met rode voegen om natuurstenen te imiteren. Later werden ze gekalkt. Op de zolder boven de middenzaal dateert het

museumingang. Het vrijwel rechthoekige grondplan kan

indrukwekkende dakgebinte uit het einde van de 13de eeuw. Deze zolder deed dienst als verluchtingsruimte en

nu met zekerheid aangeduid worden. De zaal, door

als bergplaats. De tussenzolder van de zuidelijke beuk

steunen verdeeld, was waarschijnlijk overwelfd en had een verdieping. De sfeer die er heerste kan men nu nog

kan eveneens bezocht worden. Gedurende de restauratiewerken werd hier een authentieke vloer met

ervaren in de Basiliuskapel, gelegen onder de Heilig

geglazuurde groene en gele tegels gevonden. De schouw

Bloedkapel op de Burg. Voor de steunende delen werd waarschijnlijk lokale veldsteen en ingevoerde tufsteen

van deze ruimte waren bestemd als woonvertrek en

gebruikt.

In het begin van de 1 3 de eeuw werd de nog

bestaande middenzaal haaks op de eerste gebouwd zodat de vorm van een letter " T " ontstond. Hierdoor werd de oorspronkelijke muur aan de tuinzijde met drie

wangen behoren tot de oudste in Brugge. Twee traveeën slaapplaats voor de zusters voor de bouw van het klooster in 1532. De drie monumentale zalen zijn grotendeels gebouwd in de zogenaamde Romaanse Doornikse stijl. Voor de laatste campagne wordt een mengstijl gebruikt

- tot vandaag behouden - scheibogen doorbroken om de

met gotische vormen en wordt zowel uit de traditie van

verbinding te maken. De nog bestaande ziekenzalen vormen drie enorme

de burgerlijke als van de kerkelijke bouwwerken geput. Ingevoerde harde blauwsteen diende voor de steunen;

hallen met de smalle gevels langs de straat. Dit halletype,

baksteen, typisch voor Vlaanderen, werd voor de muren

met rechthoekige plattegrond, komt frequent voor in de middeleeuwse hospitalen in Europa. Binnen kreeg men

gebruikt, ingevoerd eikenhout voor steunen, balken en

één grote ruimte met één of twee verdiepingen erboven,

nog steeds de overige gebouwen van de site en de huizen van dit stadskwartier.

het geheel met een zadeldak afgedekt. Deze drie hallen uit de 13 de en 14de eeuw slorpten de eerste zaal volledig

de indrukwekkende gebinten. De ziekenzalen domineren

op, met uitzondering van de oppervlakte die nu dienst doet als onthaalruimte. In de noordelijke beuk (einde 13 de eeuw) bevindt zich de kerk, die vanuit de zieken zalen te zien was.

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2001 /2

13

Iconografie van het Sint-Jenshospitaal

Naast het typisch Romaanse torentje bevindt zich het broeder klooster. De langbouw gelegen langs de Mariastraat werd opgetrokken vanaf het begin van de 14de eeuw. Langs de tuinzijde werd einde 1 5de eeuw

8

nog een pand met kapelletje ebouwd. Het complex wordt aangevuld met een 14 e-eeuws en 16 de_eeuws huis. Het eerste herbergt de zogenaamde "Memlingkamer", waar volgens de legende de 1 5de_ eeuwse grootmeester het Ursulaschrijn zou geschilderd en voltooid hebben. Uit archiefdocumenten is gebleken dat dit de kamer van de Meester of de h ospitaaloverste was.

N

I I

I I

-$- ��--�----�

I

3

a

a

a

a

c

4 --

Plattegrond van de middeleeuwse ziekenzalen ca. 1 1 50 oudste en achteraf ingebouwde ziekenzaal

2

1 3de eeuw eerste uitbreiding "middenzaal"

3

eind 1 3de eeuw uitbreiding "noordeliike ziekenzaal" met "kerk"

4

begin 1 4de eeuw uitbreiding "zuideliike ziekenzaal"

Het sfeervolle eenvoudige pandje heeft een typisch asymmetrisch dakgebinte en omsluit een intiem binnenkoertje. Op het gelijkvloers bevonden zich de refter en de keuken. Op de verdieping lag de slaapzaal; de aanpalende lokalen, die nog hun 15 de_eeuwse aankleding hebben, stonden ten dienste van de administratie. De broedergemeenschap verdween in de eerste helft van de 16 de eeuw en in 1643 werd beslist om hier de nog bestaande apotheek in te richten.

14

OPENBAAR

KUNSTBEZIT I N VLAANDEREN 200 1 /2

De westgevels van het broederklooster vanuit de binnenkoer

De historische ziekenzalen gedurende de laatste restauratiecampagne

;:

De middenzolder gedurende de restauratiewerken

De tussenzolder boven de zuidelijke ziekenzaal 1 4de eeuw in ere hersteld

De middenzolder met het gebinte daterend uit het einde van de 1 3de eeuw na restauratie

Iconografie van het Sint· Janshospitaal

Iconografie: de

naam

In het huishoudelijk reglement van 1 1 86 wordt het hospitaal "Domus beati Johannis" of "het huis van Sint· Jan" genoemd. Hiermee wordt Johannes de Evangelist bedoeld, want zijn attribuut als Evangelist, de arend, wordt op één van de zegels afgebeeld. Zeker vanaf de 15 de eeuw zal Johannes de Doper hem steeds vergezellen. Het hoofdaltaar van de kerk was aan beide hospitaal patronen toegewijd. Het "Johannesaltaar", een schitterend monumentaal drieluik dat HANS MEMLING in 1479 afwerkte sierde dit altaar. Hierop worden beide hospitaalpatroons en hun levensverhaal afgebeeld. De attributen van de twee heiligen, de kelk met het slangetje, verwijzend naar een episode uit het levensverhaal van de Evangelist en het "Agnus Dei" of Lam Gods, verwijzend naar de evangelietekst "zie daar het Lam Gods", voor wat de Doper betreft, vormen het hospitaalschild. Dit wapenschild is vaak afgebeeld op allerlei voorwerpen zoals bijvoorbeeld op de rug van

17de.eeuwse Spaans leren stoelen. De H. Augustinus is de specifieke patroonheilige van de kloostergemeenschap en is onder meer te zien op een typisch Brugs barok

eikenhouten buffetkastje.

H. Memling, 'voor 1 440 t 1 494 de hospitaalpatroons Johannes de Doper uit het Johannesaltaar 1 479 -

H. Memling 'voor 1 440 t 1 494 de hospitaalpatroons Johannes de Evangelist -

16

OPENBAAR

uit het Johannesaltaar 1 479

KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 200 1 /2

Brugs barok eikenhouten buRetkastje

Beheer, administratie

en

•

econom1e

••

••

•••••••••

H. Memling "voor 1 440 t 1 494 Buitenluiken van het Johannesaltaar 1 470 -

H. Memling "voor 1 440 t 1 494 broeder Jacob de Keuninc detail van de buitenluiken van het Johannesaltaar 1 479

H. Memling •voor 1 440 t 1 494 broeder Antheunis Seghers detail van de buitenluiken van het Johannesaltaar 1 479

H. Memling "voor 1 440 t 1 494 :zuster Agnes Casembroodt detail van de buitenluiken van het Johannesaltaar 1 479

H. Memling "voor 1 440 t 1 494 zuster Clara van Hulsem detail van de buitenluiken van het Johannesaltaar 1 479

-

-

De Brugse Burgerij mag, zoals reeds vermeld, als de stichter van dit gasthuis worden beschouwd. Aanvankelijk is de voltallige stadsmagistraat, bestaande uit Burgemeester en Schepenen, oppervoogd en dus rechtstreeks verantwoordelijk voor het beheer. Zij schrijven reglementen en ordonnanties uit. Ze stellen de broeders en zusters aan en ook de hospitaalpastoor. Vanaf de tweede helft van de 1 3de eeuw laat het stadsbestuur zich vertegenwoordigen door twee voogden, gekozen uit het eigen midden. Deze oefenen toezicht uit ter plaatse onder meer door het jaarlijks horen van de rekeningen, waarvan een groot deel bewaard bleef. Vanaf de 1 7de eeuw startte men met het schilderen van voogdenportretten. Ongeveer de hele reeks is nog ter plaatse. Deze traditie wordt nu nog voortgezet daar iedere voorzitter van de administratie, nu het OCMW, nog geportretteerd wordt. Uit het reglement van 1188 kan reeds afgeleid worden dat een dubbelgemeenschap ter plaatse instond voor het dagelijks bestuur en de ziekenzorg. Deze wordt verkozen door de Stadsmagistraat. De meester staat aan het hoofd en is verantwoordelijk voor de administratie, voor het verwerven en beleggen van het kapitaal, voor het onderhoud en de uitbating van de bezittingen en voor de broedergemeenschap. Hij wordt bijgestaan door een econoom of "bursier".

-

-

17

Beheer, administratie en economie

De meesteres is het hoofd van de zustergemeenschap. Samen met de zusters staat zij in voor de ziekenzorg en het huishouden. Vanaf het begin vormen de broeders en zusters een lekengemeenschap gebonden door het reglement van 1188. Er is geen band met enige andere kloosterorde, maar er wordt wel geleefd naar de geest van de regel

De stadsmagistraat kreeg opnieuw de voogdij over de instelling en de kloostergemeenschap behield de religieuze status. Voor aangelegenheden van zuivere godsdienstige aard mocht de vertegenwoordiger van de bisschop geraadpleegd worden. Deze was voortaan ook aanwezig op het jaarlijks horen van de rekeningen. Voor de rest bleef alles bij het oude. De nieuwe status moet de broeders en zusters heel wat meer prestige en aanzien verschaft hebben. De vraag kan dan ook gesteld worden of de kloostergemeenschap zich door HANS MEMLING liet portretteren op de vier werken die voor het hospitaal werden besteld en daar nog aanwezig zijn, om haar grotere onafhankelijkheid tegenover het stadsbestuur te demonstreren. Of was het om hun sociale vooruitgang duidelijk te etaleren aan zieken en bezoekers? In dit daglicht zou het "Johannesaltaar", bestemd voor het hoofdaltaar van de kerk, als een soort politiek en sociaal pamflet kunnen beschouwd worden.

Na het verdwijnen van de broeders in de 16 de eeuw

zal de meesteres de taak van de meester overnemen. De gemeenschap van de zusters van Sint-Jan bestaat nog steeds. Volgens middeleeuwse opvatting moet elke instelling zelfbedruipend zijn. Het Sint-Janshospitaal bezat een belangrijk roerend en onroerend patrimonium. van de H. Augustinus. De herkomst dient gezocht te worden in de middenstand en het ambachtelijke milieu. Er wordt nagegaan of de kandidaten lichamelijk en geestelijk geschikt zijn. De broeders moeten ouder zijn

Perkamenten kaart van de gronden van het goed ter Lepe 1 658 Detail met landmeters

Daarbij vertegenwoordigen tienden, cijnzen en renten op onroerende goederen omstreeks 1300 één derde van de inkomsten. De meeste opbrengsten komen van gronden gelegen in het Brugse Vrije, elders in Vlaanderen, in

het patrimonium te bewaren beperkte de overheid het

Zeeland en Brabant. Grote boerderijen, onder meer in de vruchtbare polders van het vlakke Vlaamse land gelegen

aantal personeelsleden. Op het einde van de 15de eeuw

werden door een broeder ter plaatse beheerd. Deze

waren er een zevental broeders en een twaalftal zusters. Gedurende de 15de eeuw onderging de

landgoederen leverden voedingswaren, zoals vlees, boter, melk, graan, vis uit visvijvers, brandstof uit

dan 20 jaar en de zusters ouder dan 15 jaar. Ten einde

dubbelgemeenschap een belangrijke evolutie. Omstreeks

veengronden en hout uit de bossen. Verschillende

het midden van de eeuw hadden de broeders en zusters herhaaldelijk hoogoplopende twisten met hun voogdij

rekeningen bleven bewaard die een goed idee geven van

overheid, het Brugse Stadsbestuur. Om zich gedeeltelij k

Het onroerend bezit kwam meestal van schenkingen van particulieren. Daarnaast werden ook kleinere

aan dit gezag te onttrekken kon de lekengemeenschap met de steun van de Doornikse Bisschop Jean VII Chevrot in 1459 evolueren naar een canonieke gemeenschap. Voortaan legden zij geloften af en droegen ze een habijt. Het lag in de lijn van de politiek die de bisschoppen in die periode voerden om te trachten gezag te krijgen over "burgerlijke" instellingen en hieraan statuten op te

de inkomsten, de exploitatie- en de onderhoudskosten.

sommen gegeven bijvoorbeeld voor stichtingen zoals voor het maken en onderhouden van een bed, voor voedsel en drankbedelingen. Het hospitaal had recht op de erfenissen van het personeel en de zieken.

Ook stedelijke privilegies werden toegekend. In de 13de eeuw was dit het recht op de palingvangst in een

leggen. Hoewel er geen rechtstreekse bewijzen zijn kan

gedeelte van de Brugse Reien en het vergierrecht of het

de hypothese gesteld worden of dit ganse scenario ook niet georchestreerd was in het kader van de

recht van het wijnmeten van de wijnvaten afkomstig uit

Bourgondische centraliserende politiek, waarbij de Hertogen, hier Filips de Goede, ook inmenging wilden in machtige Stedelijke Instellingen, zoals het Sint-Jans hospitaal. In 1463 was de rust teruggekeerd. 18

OPENBAAR

KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 1 / 2

Frankrijk via de zee.

Het leven d e ziekenzalen •

•

••

• •

••

•

••

•

•••

•

•

Jan Beerblock 0 1 739 - t 1 806 Gezicht in de oude ziekenzalen 1 775 Groeningemuseum

Het schilderij van JAN BEERBLOCK (01 739 - t1806) met Gezicht in de oude ziekenzalen, illustreert met veel zin

Het reglement van 1188 is opnieuw de bron die inlichtingen verstrekt over de personen die opgenomen

vo?r pittige details het leven in dit oude hospitaal.

worden:" Item peregrini, ut errans,. .. "Eerst kunnen dus

De studie van archiefbronnen en van het monument, laten toe te besluiten dat de schilder een tamelijk juist

pelgrims en passanten, maar ook daklozen, armen en tenslotte arme zieken hier terecht, kortom alle mensen in

beeld heeft opgehangen van het interieur en van het

nood vinden onderdak in het hospitaal.

hospitaalleven zoals het zich gedurende eeuwen en tot

Men komt dus in de eerste plaats uit armoede, niet omwille van de medische verzorging. De evolutie van

het einde van het Ancien Régime heeft afgespeeld. Ziekenzalen en bidruimte vormden één geheel zoals gebruikelijk in een middeleeuws hospitaal, gezien het belang van de zielzorg. Later werden de zalen gecompartimenteerd. Dank zij de laatste restauratie campagne van 1994-2000 werden alle muren verwijderd en heeft het interieur zijn monumentale eenheid herwonnen.

een "gasthuis" naar een ziekenhuis grijpt plaats vanaf de tweede helft van de 19de eeuw. Toch vormen de zieken steeds de grootste groep. Het Sint-Janshospitaal stond open voor personen van alle nationaliteiten. Vanaf de stichting tot het einde van de 18de eeuw lag de nadruk op de zielzorg en mag men grosso modo stellen dat er zich geen spectaculaire veranderingen in het hospitaalleven hebben voorgedaan.

19

Jan Beerblock " 1 739 - t 1 806 Gezicht in de oude ziekenzalen ca 1 778 Detail met Zieke in hospitaalkledij te bed gelegd

Men kwam op eigen middelen of met een draagstoel. Het exemplaar van het Sint-fanshospitaal is bewaard. Gedurende de middeleeuwen worden de zieken ontvangen door een broeder, later door een zuster. Eerst en vooral dient er gebiecht te worden bij de hospitaalpastoor. Daarna onderzoekt men voor zover mogelijk de ernst van de ziekte en wordt beslist over de plaatsing in de "afdeling". Besmettelijk geachte zieken zoals lepralijders en pestlijders worden niet aanvaard. Opname van kraamvrouwen geschiedt maar na 1800. De bezittingen werden genoteerd en in een speciale kamer bewaard. Bij overlijden werden ze eigendom van het hospitaal. De ziekenzorg berustte steeds in handen van de zusters.

Bedden

en

l innen

Gedurende de middeleeuwen ligt men naakt te bed. Later krijgt men op stadskosten slaapkledij en een mantel, in rood en blauw, de stadskleuren, om in de tuin te wandelen. Alle zieken bevinden zich in één ruimte, gevormde door de drie evenwijdige hallen. Reeds vroeg waren er afdelingen te onderscheiden. Deze verschillen volkomen van het hedendaags systeem, bepaald door de medische specialisatie. Tot het begin van de 20ste eeuw gebeurt het onderscheid op basis van geslacht. In de 18de eeuw spreekt men van de "mannenreke", "vrouwenreke", "noordreke", "zuidreke" en de "doothouc". Recent archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat de alkoven reeds in de middeleeuwen in lange rijen langs de kolommen stonden opgesteld. Het maximaal aantal bedroeg 150. In tijden van nood werden er twee personen in één bed gelegd. ledere rij vormde een "ambacht" met eigen bezit: bepaald aantal lakens, dekens, hoofdkussens, slopen, hoofddeksels, tafellakens, gebruiksvoorwerpen. Men spreekt over banken of zetels, kastjes, tafels, badkuipen. Het meubilair was niet specifiek aangepast aan de hospitaalfunctie, zoals dit vandaag het geval is.

Anoniem begin 1 8de eeuw Gezicht op de tuin en de westgevels van het Sint-Janshospitaal Detail met ziekenkledij voor buiten met de kleuren van het stadswapen 20

Het leven in de ziekenzalen Hangspinde Vlaanderen 1 7de eeuw

Spindekast Vlaanderen 1 7de eeuw

In boedel In het hospitaal patrimonium is een schat aan, vooral eikenhouten meubels bewaard, waarvan de oudste uit de lSde eeuw dateren. Dit meubilair bevond zich zeker ook in de kloosterlokalen. Allerlei types zijn vertegenwoordigd: banken kisten, tweedeurskasten, vierdeurskasten, spindekasten, buffetkasten, stoelen. Een reeks kleine en grote 1 7de_ eeuwse buffetkasten waarvan de constructie en de decoratieve elementen met lijstwerk en versieringen geput uit fauna en flora, zijn typisch voor de Brugse productie. De koffers werden zeker meegebracht door de zusters bij hun intrede.

KoHer Vlaanderen 1 7de eeuw

OPENBAAR

KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 1 /2

21

Naar Rogier Van Der Weyden De kruisafname 1 Sde eeuw

Jan Beerblock ' 1 739 - t 1 806 Gezicht in de oude ziekenzalen ca 1 778 detail met eetbedeling

Ook kunstwerken zoals schilderijen en beelden hingen in de ziekenzalen ten behoeve van de voorbeeld functie bij de zielzorg. Typisch hiervoor is de Christusiconografie met taferelen over zijn lijden en dood evenals beweningen. Voedsel wordt klaargemaakt in koperen potten. De zieken aten met houten lepels uit houten of stenen borden. Vanaf de 18de eeuw koopt men tinnen borden aan. Met uitzondering van de speciale ziekenbekers, waren de gebruiksvoorwerpen evenmin aangepast aan de ziekenzorg. Deze gegevens kan men putten uit de "huishoudboekjes", waarin de overste de dagelijkse inkomsten en uitgaven optekende. Verschillende zijn bewaard zoals het zeldzame exemplaar van 1 75 1 . Enkele aardewerken borden, een veldfles, teilen en kannen hebben ook de tand des tijds overleefd. Van de tinverzameling is er veel in het begin van de 20ste eeuw van de hand gedaan daar dit metaal werd vervangen door gelakt ijzer dat veiliger werd bevonden voor de gezondheid. Enkele borden, een schotel, een brandewijnlepel, een kanne�e met de huisstempel van het Sint-Janshospitaal horen nog bij de collectie. Een ganse verzameling glazen flessen, waarvan er verschillende uit de apotheek afkomstig zijn werden indertijd op de zolder gevonden.

Naar Hugo Van Der Goes De kruisafname begin 1 6de eeuw

22


Naar Hans Memling de Man van Smarten omringd door figuren en passiewerktuigen einde 1 Sde eeuw of begin 1 6de eeuw

J. Vande Casteele Brugge 1 9de eeuw tinnen ziekenbeker

Tonkruik Bouffioulx midden 1 7de eeuw

23

Koperen kaarsenkroon Vlaams begin 1 6de eeuw

Verlichting Overdag valt licht binnen door de grote ramen. Bijverlichting gebeurt met kaarsen in kandelaars en met olielampen. Een schitterende koperen kaarsenkroon, Vlaams geelgieterswerk uit het begin van de 16de eeuw, werd waarschijnlij k voor een kapel of voor de kloosters gemaakt. De twaalf armen, in rijen van twee geplaatst bestaan uit gestileerde wijnranken, die in kaarsenhouders uitmonden. Ze verwijzen naar Christus en de christelijke gemeenschap. De schacht is bekroond met een Madonna in stralenkrans.

Hygiëne Verwarming

Voor de 18de eeuw wordt er weinig aandacht besteed aan hygiëne, voor het behoud van de gezondheid

Sporen in de muren van de zalen duiden aan dat er waarschijnlijk twee open haarden waren, wat niet zoveel

en het bestrijden van ziekten. Het belang van wassen en haren knippen wordt onderschat. Het Sint-Janshospitaal

is om een dergelijke volume op te warmen. Er wordt

wordt in teksten, wel geloofd voor de netheid van de

gestookt met turf en hout. Stoofjes en beddenpannen worden soms gebruikt om de kilte uit de lakens te

bedden en van de lokalen. Het wassen van het linnen gebeurde in de Reie.

verdrijven.

Het werd gedroogd in een gebouw�e palend aan de noordelijke ziekenzaal langs de tuinzijde. Hoeveel maal het bedlinnen ververst werd is niet geweten. Dikwijls moesten de bewoners in het niet ververste bed van een voorganger slapen. Toch is men er in de middeleeuwen reeds van bewust dat luchtcirculatie nodig is. Daarom hebben de zalen hoge zolderingen, soms voorzien van roosters. In de onthaalruimte is dergelijk rooster bewaard. Daarboven bevinden er zich dan nog ruime zolders.

24


Jan Beerblock 0 1 739 - t 1 806 Gezicht in de oude ziekenzalen ca 1 778 Detail met olielamp

Het leven in de ziekenzalen

Anoniem begin 1 8de eeuw Gezicht op de tuin en de westgevels van het Sint Janshospitaal Detail met het wasplatform langs de Reie

Anoniem begin 1 8de eeuw Gezicht op de tuin en de westgevels van het Sint Janshospitaal Detail met het nu verdwenen drooglokaal voor de was palend aan de westgevel van de noordzaal

Jan Beerblock " 1 739 - t 1 806 Gezicht in de oude ziekenzalen 1 775 Detail met verluchtings· rooster in de zoldering

25

Verzorgi ng • • • • • • • • • • • • • • • • Jan Beerblock 0 1 739 - t 1 806 Gezicht in de oude ziekenzalen ca 1 778 Detail met "meid" en "knecht"

Groepsfoto hospitaalzusters 1 858

26


Het personeel Het huishouden en de ziekenzorg waren dus in handen van de zustergemeenschap met aan het hoofd een meesteres. Gedurende de middeleeuwen was één broeder verantwoordelijk voor het "onthaal", wat

Het

belang

van

de zielzorg

De"zielzorg" was dus tot het einde van de 18de eeuw veel belangrijker dan de "lichamelijke verzorging" Hospitalen streefden er naar zo vlug mogelij k een afzonderlijke parochie te worden. Hier voltrok dit proces

inhield dat er een soort diagnose werd gesteld om de

zich in de 13de eeuw. Dit gaf recht op het bezit van een

zieke de juiste plaats aan te duiden in de reken, zoals

kerkhof en klokken in de toren. Maar veel belangrijker

reeds vermeld.

was de permanente aanwezigheid van een eigen priester.

Per reke was een zuster verantwoordelijk. Ook s'nachts werd toezicht uitgeoefend, waarschijnlij k vanuit het kleine raam in de traptoren. Naast de afbeeldingen op de Memlinpanelen zijn er verschillende portretten van de hospitaalzusters en broeders bewaard. Er werden echter geen systematische reeksen aangelegd bijvoorbeeld van de oversten, zoals in het hospitaal van 0.-L.-Vrouw ter Potterie het geval is. Verschillende andere voorwerpen werden door de

In normale tijden werd hij aangesteld door de Stadsmagistraat. Hij heeft geen inspraak in het beleid. Hij verzorgt de kerkelijke diensten, dient sacramenten toe en begeleidt en begraaft de doden. Hij is dag en nacht ter beschikking. Op de schilderijen van J. BEERBLOCK, ziet men links dat het kerkinterieur deel uitmaakt van de ziekenzalen.

In de loop der eeuwen wordt de gebedsruimte met rijk kerkmeubilair uitgerust. Veel ervan is nog bewaard.

zusters gebruikt zoals de bruidskoffers, waarover reeds

Daarnaast waren er schilderijen en beeldhouwwerk, die

sprake was, maar ook allerlei zilveren voorwerpen, zoals

niet alleen dienden om de ruimte op te smukken maar

tafelgerei, kandelaars, flessen, waarvan enkele

eveneens als troost dienden voor de hospitaalbewoners. Het

tentoongesteld zijn.

altaar van Johannes de Evangelist en van Johannes de Doper,

Heel specifiek zijn de "Meigezangen". Handgeschreven en versierde gedichten, waarin het hospitaalleven beschreven wordt. Deze werden op 1 mei aangeboden aan de Mevrouw zoals de overste werd genoemd.

Op de werken van J. BEERBLOCK met gezicht in de

evenals het wereldberoemde schrijn beiden door Hans MEMLING geschilderd in de tweede helft van de 15de eeuw. Prachtige liturgische pronkstukken werden besteld, evenals textiel en zilverwerk.

Heiligenvereringen en devoties spelen een

ziekenzalen ziet men de zusters allerlei taken uitvoeren.

belangrijke rol voor het verkrijgen van genezing, voor

Ze werden bijgestaan door "knechten en meiden", die

bijstand in het stervensuur en voorspraak in het

inwoonden.

Jacob Van Oost de Oude Brugge ' 1 603 - f l 67 1 en de Jongere Brugge ' 1 639 - t 1 7 1 3 Bewening met links en rechts twee portretten van hospitaalzusters 1 665

hiernamaals. Verschillende heiligen zoals Cornelius en Gislenus, Apollonia en Barbara hadden een kapel of een altaar in de ziekenzalen. Hun feesten werden plechtig gevierd met een eigen liturgie en het uitstallen van de relieken. Verschillende reliekhouders zijn bewaard. De oudste is de Reliekhoorn van Sint-Cornelius, in de 16de eeuw door een Brugs Meester vervaardigd.

27

Cornelius werd aanbeden om kinderkwalen te genezen, zoals stuipen, ook tegen hoofdpijn, vallende ziekte en krampen. Het leven van Christus, van zijn Moeder en dat van de talrijke heiligen diende tot voorbeeld te strekken voor het aanvaarden van ziekte en dood. Zowel

Anoniem Vlaanderen 1 6de eeuw Drieluik met de aanbidding der wijzen

in de literatuur als in de plastische kunsten vindt men hiervan de weerspiegeling. Sterfboeken, armenbijbels, de "legenda aurea", de "ars moriendi", het"leven Jesu", waaruit voorgelezen werd, dienden als leidraad. Talrijke schilderijen en beelden illustreren de levenscyclus van Christus en van heiligen, of episoden uit hun leven, al dan niet gebaseerd op bijbelteksten of op apocriefe verhalen. Ursula, afgebeeld op het oudste schrijnlje van omstreeks 1400 en ook op het Ursualschrijn van Hans Memling bekleedde een belangrijke plaats in het hospitaalleven. Ze werd aanroepen om een goede dood en moest de overledenen recht naar het paradijs leiden. Zij werd ook aanbeden voor het genezen van hoofdpijnen, taak die zij deelde met Johannes de Doper. Devotieprenten, litanieën en medailles, zijn de vrome getuigen van volksdevoties en van het geloof dat gehecht werd aan de genezing door de aanroeping van heiligen. In de "Schat-kiste der Litanien", in 1786 gedrukt bij Cornelis De Moor, worden ettelijke hospitaalgenezers vermeld met een summiere levensbeschrijving, maar vooral vindt men er de specifieke ziekten terug, waarvoor zij genezing boden. 28


Atelier van de Meester van het Retabel van Rimini Noord-Frankrijk of Vlaanderen

Verzorging

Anoniem, Vlaanderen 1 6de eeuw Dood van O.·L.· Vrouw

Marcus Gheeraerts de Oude • 1 52 1 - t t 587 Triomferende Christus 1 557-1 558

Madonna op Maansikkel Duitsland ca 1 430

Kerstwiegje Vlaanderen 1 425 -1 450 20

Jan Beerbloc: k " 1 739 - t 1 806 Gezicht in de oude ziekenzalen ca 1 778 Detail met de hospitaalpastaar

Cameliusbeeld Brugge einde 1 4cle eeuw

Reliekhouder van de HH. Cornelius en Ghislenus Brugge 1 6de eeuw

30

OPENBAAR

KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 1 /2

...... 'war

.... . ...

..

t l 494

lflt llra.lltchitln VOJIW 1 419 ....!4dl• ..... Unula • • •lfJ ilwiiiCI ma...,.. OIMfW 'haar ......

Klein Rellabchriin van cle H. Unula hgge

1 380-1 400

De zorg

voo r

het

lichaam

Verzorging

De medische wetenschap

Instrumenten

Om meer informatie te krijgen over de medische wetenschap zijn er in het Sint Janshospitaal voor de hier

Instrumenten werden dus enkel gebruikt door chirurgijnen en barbiers. Er zijn weinig instrumenten bewaard voor de periode van het Ancien Régime. In de

behandelde periode praktisch geen bronnen beschikbaar. Enkel een drietal drukwerkjes bleven bewaard.

rekeningen worden ook geen aankopen vermeld. Hieruit valt misschien af te leiden dat de chirurgijnen en barbiers

Dokters, chirurgijnen en barbiers

hun eigen materiaal meebrachten. De eerste inventarislijst

De rol van de universitair gevormde medicus is, tot de 16de eeuw beperkt want geneeskundige verzorging

dateert van 1 840.

hoorde immers niet automatisch bij de hospitaalfunctie. In de rekeningen wordt sporadisch de komst van een dokter vermeld, meestal voor de broeders en zusters. Soms werden er urinekolven naar de dokter thuis gebracht voor het "kijken van de urine" De medicus was een intellectueel, een theoreticus. Hij kende naast het

van instrumenten, zeker gebruikt in het hospitaal Enkele instrumenten vermeld in deze lijst zijn bewaard zoals de ijzeren trepanatieset De meeste bestaan uit ijzer en hout, wat wel problemen stelde voor het steriliseren, voor zover dit in deze periode reeds werd gedaan.

"urine lezen" ook de krachten van de kruiden en had noties van de astrologie. Hij trachtte, voor zover mogelijk, een diagnose te stellen. Hij schreef remedies voor duidde eventueel operaties aan. Het is pas vanaf 1600 dat twee medici verbonden zijn aan het hospitaal belast met de zorg voor de zieken, deze situatie zal duren tot het einde van de 19de eeuw. Verschillende dokters verwierven bekendheid door hun publicaties. In de 17de eeuw richten zij het "broederschap van Sint Lucas" op om de waardigheid van hun beroep hoog te houden, de vriendschap onder de leden te bevorderen en de kwakzalvers te weren. Chirurgijnen zijn reeds vroeg aanwezig. Ze worden in het kader van hun ambacht, dat in Brugge in de 14de eeuw reeds bestond, opgeleid. Om hun titel te verkrijgen moeten zij een "meesterproef" en een eed afleggen. In de schoot van het ambacht bestond de gilde van de HH. Cosmas en Damiaan, in 1 666 als broederschap opgericht. Een 17de-eeuws gebeeldhouwd eikenhouten aankondigingsbord met beide heiligen op afgebeeld bleef bewaard. De chirurgijnen doen de ingrepen en uitwendige behandelingen zoals breuken zetten, amputaties, weghalen van gezwellen en stenen, helen van wonden. Voor de ingrepen moeten ze rekening

Trepanatieset 1 9de eeuw

houden met astrologische gegevens, zoals de goede stand van hemellichamen. Deze waren gepubliceerd in almanakken. Ze worden bijgestaan door barbiers, eveneens ambachtelijk gevormd. Deze staan in voor het aderlaten, ze scheren de mannen en knippen de haren. Steeds waren er twee chirurgijnen werkzaam in het Sint-Janshospitaal. Zij werden vergoed op jaarbasis. Slechts vanaf de 1 7de eeuw worden de Brugse chirurgijnen verplicht om lessen in anatomie bij te wonen. Een schilderij van een ANONIEM BRUGS MEESTER, de anatomische les uit 1679, zou een aandenken zijn aan de eerste les gedoceerd in het Steen of de gevangenis op 6 en 7 januari 1 675. Comelis Keldermans en Frans Guilemin, verbonden aan het hospitaal zijn hierop afgebeeld.


33

Ziekte

en

dood

••••••••••••••••

Een volledige inventaris van de ziekteverschijnselen is niet beschikbaar. De theoretische kennis van de

over ingrepen in het Sint-Janshospitaal, maar toont hoe wonden werden ontsmet, met water of alcohol.

geneeskunde was nog beperkt, in archiefteksten wordt

Het betreft een afbeelding van de Goede Samaritaan,

er sporadisch gesproken over ingrepen. Wel is het effectieve toepassen van de therapie de verantwoordelijk

gebaseerd op een parabel uit het nieuwe testament. DOOD EN BEGRAVEN

heid van de chirurgijnen. Registers opgesteld tussen

Iedereen die onderdak vond in het hospitaal stierf er

1 509 en 1 549 vermelden in sommige gevallen onder meer de doodsoorzaak Wat het SinHanshospitaal betreft

niet noodzakelijk. Toch was de doodsgedachte intensief aanwezig. Enkel reeds de afbeeldingen van de

zijn weinige afbeeldingen van ingrepen bewaard.

gekruisigde Christus brachten het efemere van het

Een ANONIEM MEESTER, schilderde in het begin van

menselij k bestaan dagelijks voor ogen

de 18de eeuw het Portret van Franciscus De Wulf of Lupus. Hij was werkzaam in Sint - Jans en was beroemd voor het opereren van de staar of cataract. Hier ziet men

De broeders en zusters, naast sommige hoogwaardigheidsbekleders werden tot het einde van de 18de eeuw in de kerk en zelfs in de ziekenzalen

hoe hij met een naald de zieke lens verwijdert.

begraven. Talrijke beschilderde graven en interessante

Op BEERBLOCK's aquarel, Gezicht in de oude ziekenzalen van ca 1 775, wordt centraal een chirurgische

grafstenen werden recent gevonden. Daarnaast werd ongeveer een vierde van het domein ingenomen door

ingreep afgebeeld. Het betreft het "zetten" van een

het kerkhof, dat in de 18de eeuw beplant was met grote

schouder. Op dat ogenblik gebeurde dit in de zalen in aanwezigheid van alle zieken. Privacy was niet de eerste

populieren. Op het anonieme schilderij uit het begin van

bekommernis. Een interessant 16de-eeuws paneel

kerkhof duidelij k te zien. De kerkhofkalvarie, 1 7de en

gesitueerd in de omgeving van LANCELOOT BLONDEEL, hoort niet onmiddellijk bij de iconografie

de periode werd de priester betaald om de volledige of

34


de 18de eeuw met Gezicht op de westgevels, is het 18de eeuw, kreeg onderdak in het museum. Naargelang

Anoniem begin 1 8de eeuw Gezicht op de tuin, het kerkhof en de westgevels von het Sint-Janshospitaal

Jan Beerblock 01 739 t 1 806 Gezicht in de ziekenzalen met op de voorgrond een chirurgische ingreep 1 775 -

gedeeltelijke uitvaartdienst te verzorgen. Het 18de eeuwse Caritastafereel�e met gezicht op het kerkhof kapelletje, is een interessant document dat veel leert over het begraven van de armen in die periode. De tekst vraagt om giften te storten voor de personen die in strooi begraven werden ten einde hen niet alleen te begeleiden met de elementaire uitvaartgebeden, maar om de priester ook te betalen voor een mis. Voor de kapel staat een draagberrie met een dode in strooi gewikkeld. Dit waren de allerarmsten die zelfs geen lijkkist konden betalen. In 1826 verbood het stadsbestuur om nog in strooi te begraven. Enkel een kruisweg herinnert nu nog aan deze begraafplaats waar gedurende eeuwen de behoeftige die van overal kwam aankloppen en ter plaatse overleden een laatste rustplaats vonden.

Christus op de koude steen begin 1 6de eeuw

35

De kerk, de Corneliuska p el en de werken van

Hans Memling

•••••••••••••••• Men betreedt de kerk door de Corneliuspoort,

Het thema doet denken aan een sacra conversatione.

waarboven het monumentale 14de_eeuws

Toch mogen de beide Johannesfiguren als de belangrijkste

Corneliusbeeld staat. De voorloper van MEMLING'S "Ursulaschrijn" is

personages aanzien worden, gelet op de aandacht die besteed wordt om hun levensverhaal aan de hand van

het Kleine reliekschrijn van de H. Ursula. Het werd

vele details aan de toeschouwers te vertellen. Op de

omstreeks 1400 in Brugge gemaakt en is één van de oudste nog bewaarde paneelschilderingen van de stad.

kapitelen van de zuilen, in het landschap van het middenpaneel en op de zijluiken worden talrijke

Het contrast tussen beide is tekenend voor de evolutie

taferelen afgebeeld, die belangrijke momenten uit hun

die de schilderkunst doormaakte gedurende een eeuw. De kerk en Corneliuskapel herbergen de topstukken

levensloop oproepen. Links wordt het leven van de

van de collectie, namelijk de werken van Hans MEMLING,

opgevat als een kamer van een middeleeuws huis danst Salome voor Herodes. Als beloning voor haar dans zal

geboren in Seligenstadt tussen 1430 en 1440 en in Brugge overleden op 11 de eeuw naam en faam verwierven in de Bourgondische Nederlanden. Hij had een internationaal cliënteel. De klooster

Doper verhaald. Op het linkerluik, in het interieur,

zij het hoofd van de Doper vragen. Het voorplan wordt dan ook volledig in beslag genomen door de afbeelding van de marteldood. De beul plaatst het hoofd op de

gemeenschap bestelde vier werken voor het hospitaal.

schotel die een nauwelijks schrikkende Salome in de

Dit fenomeen heeft sedert lange jaren vele vragen doen rijzen over de band Memling - Sint-Janshospitaal. In de

rond. Rechts wordt volgens hetzelfde principe het leven

handen houdt. Enkele toeschouwers maken de kring

rekeningen of andere archiefstukken is geen spoor van

van de Evangelist geïllustreerd. Het rechterluik is

betalingen terug te vinden, zodat de vraag kan gesteld worden wie deze kostbare kunstwerken financierde.

volledig in beslag genomen door het visioen van de apocalypse. Gezeten op een cirkelvormige rots temidden

Het feit dat ze nog allemaal ter plaatse bewaard zijn is

van de Aegeïsche zee, schrijft de Evangelist de

ook uiterst zeldzaam. Het drieluik van Johannes de Doper en Joharmes de

Openbaring over het einde der tijden op, die linksboven is afgebeeld.

Evangelist staat centraal opgesteld. Op het middenpaneel, zijn heiligen en engelen

Apocalypse, die in het nieuwe testament opgetekend

gegroepeerd rondom een Madonna. Onze-Lieve-Vrouw

staat.

en Kind zitten centraal voor een eredoek uit goudbrokaat en onder een roodfluwelen baldakijn. Twee engelen houden een gouden kroon, bezet met parels en edelstenen, boven haar hoofd. Symmetrisch ten opzichte van de Madorma zit links de H. Katharina van Alexandrië, herkenbaar aan het rad en het zwaard. De lezende heilige rechts, te herkennen aan de toren, is Barbara. Iets dieper staan links, Johannes de Doper en rechts Johannes de Evangelist opgesteld. De Evangelist heeft de kelk in de hand met het gifslange�e, een allusie op het feit dat men gepoogd heeft om hem te vergiftigen. De Doper is te herkennen aan het lamme�e. Hij heeft een kameelharen kleed aan en wijst iets aan. Deze houding is gebaseerd op de Evangelietekst waar de Doper de komst van Christus aankondigt met de woorden: 'Ecce Agnus Dei', 'Zie het Lam Gods'.

36

OPENBAAR


Het ganse verhaal is gebaseerd op de tekst van de

Hans Memling 'voor 1 440 t 1 494 Ursulaschrijn voor 1 489 -

De kerk, de Corneliuskapel en de werken van Hans Memling Een interessant detail dat geen uitstaans heeft met beide verhalen, op het middenpaneel, rechts van het eredoek bovenaan is een gezicht op het kraanplein te Brugge, waar broeders van het hospitaal wijn aan het vergieren zijn. Gesloten, ziet men op de keerzijden van de zijluiken de portretten van de knielende opdracht gevers in gezelschap van hun pah·oonheiligen. Ze staan

Open ziet men drie taferelen uit de cyclus van Jezus' jeugd. Op het linkerluik wordt de geboorte afgebeeld in een bouwvallige stal. Op het middenpaneel is in een gelijkaardig bouwvallig symmetrisch architecturaal decor de aanbidding_der wijzen geschilderd. Volgens de legende

in ondiepe nissen opgesteld. Links zit Jacob de Kew1inc,

brengen ze goud, wierook en mirre voor de boreling Links knielt de schenker, Jan Floreins. Hij was op dat

lange tijd bursier, in gezelschap van de H. Jacob de

ogenblik broeder en werd achteraf ook meester.

Meerdere. Deze is te herken11en aan zijn pelgrimskledij en het pelgrimsteken�e op zijn hoed: de Sint-Jacobsschelp.

Op het rechterzijluik ziet men de opdracht in de tempel. De scène speelt zich af in een kerkinterieur dat

Rechts daarvan knielt Antheunis Seghers. Hij was

geïdentificeerd werd als de nu verdwenen Sint-Donaaskerk

ondermeer vergierder of wijnmeter en meester. Hij is in

De Maagd geeft het kind aan Simeon. Tussen beide ziet men de profetes Atma. Achter de centrale groep,

gezelschap van de H. Antonius Abt te herkermen aan

Hans Memling •voor 1 440 Vrouwenportret of Sibylla Sambetha 1 480

het varkentje, de taustaf en het boek. De H. Agnes, met

links, haalt Jozef een tortelduif uit zijn mandje, een gift

het lam als attribuut, beschermt Agnes Casembrood, overste va11 de zusters. Uiterst rechts knielt zuster Clara

der armen. Gesloten, ziet men dat beide luiken opgevat zijn als

van Hulsem met achter haar de H. Clara, die haar

portieken waarachter zich een landschap uitstrekt.

monstrans in de handen houdt. Alle broeders en zusters

zijn afgebeeld in het habijt, dat zij als kersverse reguliere

Links zit Johannes de Doper met het lam en op de

geestelijken, sedert 1459, mochten dragen. Op de originele lijst onderaan het middenpaneel komt

achtergrond wordt het doopsel van Christus afgebeeld. Rechts toont Veronica, eveneens gezeten, het doek met

de naam van Hans Memling en de datum 1479 voor.

het ware gelaat van Christus. De lijsten hebben nog hun

Het voorkomen van de twee patroonheiligen van het gasthuis, laat er geen twijfel over bestaan, dat het

oorspronkelijke beschildering in marmermitatie. Ook het smeedijzeren slotje is origineel.

drieluik bestemd was om het hoofdaltaar te sieren van

Het andere is het drieluik van Adriaan Reins, 1480 gedateerd op de originele lijst.

de kerkruimte. Het schilderij ook vanuit de zalen te zien hield voor de zieken en lijdenden een belofte in voor een

Op het middenpaneel wordt de bewening van

betere wereld in het hiernamaals temiddden van de

Christus afgebeeld. Achter Christus houdt Johannes de

heiligen in Memlings rustgevende sfeer.

Evangelist het bovenlichaam rechtop. De knielende en

Twee kleine drieluikjes werden waarschijnlijk voor

wenende Maagd en de H .Magdalena vergezellen hem.

het broederklooster besteld. Het eerste is het drieluik van Jan Floreins, eveneens besteld in 1479, zoals op de

Jozef van Arimathea en Nicodemus bereiden de laatste rustplaats voor.

lijst staat vermeld.

38

OPENBAAR

KUNSTBEZIT I N VLAANDEREN 200 1 /2

Hans Memling •voor 1 440 - t 1 494 Altaarstuk van Johannes de Doper en Johannes de Evangelist 1 479

De kerk, de Corneliuskapel en de werken van Hans Memling

Op het linkse luik knielt de hospitaalbroeder

De datum 1480 is aangebracht bovenaan. Verder is er

Adriaan Reins, vergezeld van zijn patroonheilige Adriaan. Deze houdt een aambeeld met hamer en een

geen identificatie van de dame mogelijk. De halsketting

zwaard in de handen. Hiermee werd hij gemarteld.

ringen laten vermoeden dat het iemand is uit de hogere burgerij.

Aan zijn voeten links ligt een ander attribuut: een leeuw, teken van zijn moed. Hier ook, zoals op het rechtse zijluik trouwens dient een landschap als achtergrond. Rechts staat de rijkelijk getooide Barbara met haar attribuut een toren in haar rechterhand. Op de drie

met gouden kruisje, edelstenen en parels en de talrijke

Het paneeltje is een individueel portret. Het tweeluik van Maarten van Nieuwenhove werd in de 1 7de eeuw ook aan Sint-Juliaans geschonken. Op het linkerluik is de Maagd, frontaal afgebeeld.

paneeltjes zijn op de voorgrond planten te zien. Gesloten tonen de zijluiken hier ook twee geschilderde

Het naakte Kind dat ze met haar rechterhand vasthoudt zit op een goudbrokaten kussen op een tapijt en grijpt

portieken. Op het linkerluik wordt Wilgefortis,

naar de appel. Het rechterpaneel toont de schenker, in driekwart naar links gedraaid, in gebedshouding met

de baardheilige, afgebeeld. Volgens de legende liet haar vader haar kruisigen daar zij omwille van haar baard

opengeslagen gebedenboek voor zich. Beide halffiguren

niet meer uitgehuwelijkt kon worden. Op het rechterluik

bevinden zich in dezelfde kamer die weerkaatst wordt

ziet men Maria Egyptica, de zondares die zich met drie

in een bolle spiegel links achter 0.-L.-Vrouw. Door de

broden terugtrok in de woestijn en er nog veertig jaar

wanden van dit interieur op de twee panelen telkens in

mee overleefde. Centraal in deze beuk staat het beroemde

een ander perspectief af te beelden, wordt de hoek van een kamer gesuggereerd. Doorheen de open ramen

Ursulaschrijn.

strekt zich een landschap zich. De twee torens

De laat-gotische reliekhouder is opgevat als een rechthoekig miniatuurhuis afgedekt met een zadeldak.

verbonden met een brug, uiterst rechts te zien vertonen gelijkenis met de bouwwerken die het Minnewater toen

Het geheel is een combinatie van kleinarchitectuur,

afsloten.

beeldhouwkunst en schilderkunst, waaraan

De glasmedaillons rechts van de Maagd stellen de

verschillende ambachtslui hebben medegewerkt.

HH. Joris en Christoffel voor. Links ziet men het wapen

De beschilderde delen werden steeds aan Mernling en zijn atelier toegeschreven. Op de éne smalzijde staat

van de familie van Nieuwenhove. Op het rechterluik treedt de H. Martinus, in het glasraam, op als

een madonna in een gotisch koor. Links en rechts

patroonheilige. De opdrachtgever is de 23-jarige

knielen twee hospitaalzusters. Op de andere smalzijde staat Ursula met een pijl in haar rechterhand, in een

Maarten van Nieuwenhove, zoals ook vermeld wordt op de oorspronkelijke lijst. voor 1478

gelijkaardig decor. Tien Maagden schuilen onder haar mantel. Op de zes rondbogige taferelen van de langszijden wordt de legende van de H. Ursula en de 11.000 Maagden op verhalende wijze uitgebeeld. De vertelling is gebaseerd op de tekst opgenomen in de 13de-eeuwse 'Legenda Aurea'van Jacob van Voragine. De Engelse koning had Ursula, een Bretoense prinses, gevraagd te huwen met zijn zoon. Zij aanvaardde het aanzoek op voorwaarde dat zij eerst een pelgrimstocht naar Rome kon maken. Hiertoe zou zij tien Maagden bekeren, die op hun beurt elk duizend Maagden dienden te bekeren. Zo groeide het gezelschap uit tot de legendarische 11 .000 Maagden. In de aanpalende Corneliuskapel hangen twee portretten, afkomstig uit het voormalige Sint-Juliaans hospitaal. Het portret van een jonge vrouw ook gekend als de Sibylla_Sambetha, omwille van de opschriften die op het schilderij voorkomen. Beide teksten op de oorspronkelijkee banderol en in de renaissance cartouche, zijn 1 6de-eeuwse toevoegsels. Dergelijke profetessen werden echter h·aditioneel op een welbepaalde wijze afgebeeld. Hier is echter een jonge vrouw te zien, gekleed volgens de mode van die tijd. Alle details wijzen naar de kledij gedragen in de Nederlanden in het 3de kwart van de 15de eeuw. De halffiguur is afgebeeld tegen een neutrale achtergrond, het hoofd lichtjes afgewend en de handen op elkaar gelegd, waarbij de vingertoppen deels op de lijst liggen. 40


Apotheek

en

remedies

• • • • • • • • • • • • • • • •

De medicus kende dus de theorie van de kruiden en schreef ook remedies voor. Het was de taak van de apothekers om deze te bereiden. Geneesmiddelen zijn

een geneesheer aan te stellen die toezicht dient uit te oefenen op de bereidingen. Het schilderij van PHILIPPE VAN BREE, van voor

sedert eeuwen een belangrijke hulp bij het bestrijden

1847, met Gezicht in de apotheek, geeft een goed beeld van

van ziekten. De apothekers kregen eveneens een ambachtelijke opleiding en waren al in de 14de eeuw,

de bedrijvigheid die er heerste. Kruiden worden verlezen en grondstoffen worden verbrijzeld in de

samen met de kruideniers verenigd in de "Neerynghe

mortier. Verschillende exemplaren ook in steen, bleven

van de Cruydhalle". In 1547 wordt op het hospitaaldomein het bestaan

bewaard. Grondstoffen en bereidingen worden opgeslagen in allerlei recipiënten, opgesteld in de

van een aanzienlijke kruidentuin vermeld. In 1 643

rekken. De baardmankruiken, in bruine grès .afkomstig uit

beslist de overheid om een hospitaalapotheek in te richten in het voormalige broederklooster. De oude

Bouffioux , dienden voor het opslaan van geneeskrachtige waters, wijnen en siropen. De reeks 1 7de-eeuwse wit geglazuurde potten met blauw etiket, naar Delfts model, zijn

sfeervolle apotheek is nog volledig bewaard met de recepteertafel, de boorden, de pleister- en gifkast en de

typische apothekerspotten. Vorm is bepalend voor de

simpliciakast Dit alles dateert uit de 17de en 18 de

inhoud. In de cartouche wordt de naam van de remedie

eeuw. Tussen 1 643 en 1655 wordt een apotheker aangeworven, die de zusters moet opleiden. Vanaf dat

vermeld. In de flessen bewaart men kruiden waters. De cilindrische potten bevatten, (U)nguentum of zalven,

ogenblik zullen steeds twee zusters de apotheek

(P)ilulae of pillen, (E)xtractum of extracten. De cilindrische exemplaren met tuit, dienden voor (O)leum of oliepotten.

bedienen. Slechts in 1858 is men wettelijk verplicht om

PH. Van Bree Gezicht in de oude apotheek voor 1 84 1

41

De (S)irupus of strooppotten hebben een voet en een tuit.

De laatste uitgave van 1644 werd, juist na het inrichten

Vanaf de 19de eeuw werden er ook glazen flessen

van de apotheek, voor het hospitaal aangekocht. Dit materiaal ten behoeve van de apotheek is te zien

aangeschaft. De tonnetjes en 17de-eeuwse kistjes, beschilderd met acajou-imitatie en vergulde opschriften dienden

in de zogenaamde pastoorskamer, die in de 1 8de eeuw

voor het opslaan van plantaardige remedies en harsen. De bewaard gebleven literatuur geeft een beeld van

een nieuw kleedje kreeg. De twee balkzolen met schilddragende engelen dateren uit de 15de eeuw.

de boeken die geconsulteerd werden voor het maken van de bereidingen. Verschillende farmacopeeën, naast handgeschreven receptenboekjes. Eén van de belangrijkste werken is het CRUYDT-BOECK van REMBERTUS DODONAEUS of DODOENS. 42

OPENBAAR


De voogdenkamer

Apothet!k en remedies

Bibliografie: CATALOGUS TENTOONSTELLING, 800 jaar Sinl�onshospilool , H . LOBELLE.CALUWÉ e t a l . , 2 vol . , Brugge, 1 976 H . LOBELLE · CALUWÉ, Vroeger gosthuis nu museum, het middeleeuws Sinl�onshospilool Ie Brugge, Beernem, 1990 H. LOBELLE · CALUWÉ, Musée Memling, Bruges, 2de ed. , Brugge, 1 987 G. MARÉCHAL, De sociale en politieke gebondenheid van het Brugse hospitaalwezen in de middeleeuwen, Kortrijk - Heule,

1 978

M. RYCKAERT et A VANDEWALLE, el a l . , Bruges L'hisloire d'une ville européenne, Tiel!, 1999

De Leeuwarder apotheek Amsterdam 1 73 1

Naast d e apotheek bevindt zich d e voogdenkamer.

Pharmacia Galenica et Chymica Antwerpen 1 667

Memlingmuseum·Sint Janshospitaal

Waarschijnlijk vormden beide ruimten gedurende de

Mariastraat 38

middeleeuwen één zaaltje. In de 1 7de eeuw werd het

8000 Brugge

apotheekinterieur geïnstalleerd. In de loop van de

Tel. 050/44.87.11

18de eeuw werden de vloeren gelegd en de plafonds naar de mode van de tijd aangepast. De voogdenkamer

Fax. 050/44.87.78 [email protected]

kreeg haar naam op het einde van de 19de eeuw,

www.brugge.be

wanneer de reeks voogdenportretten van Sint-Jans en van het Sint-Juliaanshospitaal hier onderdak vonden na de reorganisatie van het hospitaalmuseum. Eén van de

Van 1 / 1 0 tot 3 1 /03,

belangrijkste stukken uit het interieur is de barokke buffetkast, 1678 gedateerd waarop de ziekenzalen en de

geopend van 9.30u - 1 7.00u, woensdag gesloten

apotheek zijn gebeeldhouwd.

Van 1 /4 tot 30/09, geopend van 9.30u - 17.00u, geen sluitingsdag

In 1978 verliet de laatste ziekenhuisafdeling deze eeuwenoude site. De historische gebouwen met hun inboedel, het domein en het archief maken het mogelijk om het leven in het oude hospitaal op te roepen dank zij de

Herkomst foto's: Hugo Moerlens, Brugge Stad Brugge OCMW Brugge

museumfunctie die ziekenzalen en broederklooster kregen.

Auteursidentificatie:

Hilde Lobelle - Caluwé

Hilde Lobelle·Coluwé is conservator van het fv\emlingmuseurrrSinl jonshospilool. Ze publiceerde reeds verschillende werken over de geschiedenis van het Sint jonshospilool en schreef in 1 994 voor Openboor Kunstbezit in Vloonderen een themanummer over Hans Memling.

43

O P E N BAAR I N

K U N ST B E ZIT

I n h oud

VLAA N D E R E N

Secretariaat, redactie en abonnementendienst: Oud-Parochiehuis, Grote Markt 46,

PM M K, Oostende

9100 Sint-Niklaas tel.: 03/760.16.40 fax: 03/760.16.41

Retrospectieve

e-mail: [email protected]

Jo s é Ve rme ers ch

U I T G E S T E L D

PUBLICITEIT

tot 22 september 2001

03/2 3 1 .28.00 ( B-Promotion ) B.T.W.-nummer: 427. 190.176

De opening van de retrospectieve gewijd aan het oeuvre van José Vermeersch, aanvankelijk voorzien voor 30 maart 2001 werd wegens verbouwingswerken in het P M M K u itgesteld tot 22 september 200 1 . Uiteraard komen wij daar i n een volgend n ummer van OKV-plus op terug.

B A N K R E LATI E S 448-00073 6 1 -87 38S-0590844-80 000-0099920-10 135.20 (NL)

ISSN 1 373-4873 WD 2001n892/0S Deze OKVplus werd samengesteld door

De editie "José Vermeersch. Schilderen, beelden door Rik Sa uwen verschijnt op 1 5 mei 200 1 .

Rudy Vercruysse, Michel Peeters

3

Recht o p antwoord

4

J O N G ! Kris Dewitte

6 8 10 12 14

Th is is not a freak show

VORM GEVING: Geert Verstaen A B 0 N N E M E N T E N 0 I E N ST: Kristien Van Mieghem

Mode 2 0 0 1 Landed-geland B o t e n m et e e n b l a u w s c h i l d j e ? Pa u i B a u t e rs , 2 0 0 0 j a at m o l e n s i n Vlaand eren De Biënnale

1 6 O v e r everzw ij n e n , b i e r b o n n e n e n Gall ische soep

1 7 D e f a r a o 's .o p e e n s c h ijfj e 1 8 G e o r g e G ra rd 20 P u b l i e k en M u s e u m 2 4 D e B o e d h a i n d e D ra k e n p oort

en teken i n g e n "

en Kristien Van Mieghem

Over adelaars en eierschalen

C a r l A n d re

25 26 27 28

K o n i n k l ij k Z i l v e r v o o r Vo l k en Vo rst R u b e n s z i l v e re n l a m petstel A n d e r s g e k l e e d , a n d e rs g e d r a g e n Pa n a m a re n ko Re-to u c h e , 2 5 0 s c h i l d e rs v a n d e

Gedrukt op Artic 90 gr

G e n tse a c a d e m i e

2 9 P i et e r B r e u g e l d e O u d e J h e ro n i m u s B o s c h

0 0 N

> "'

0

31

Losse nummers kosten

6,20 euro (250,-BF) o f 6 ,70 euro (vanuit Nederland)

.,�

Bestellen kan door stort i n g op rekening

448-0007361 -87

z

::>

(in België) of

1 3 5.20 (in Nederland)

van Openbaar Kunstbezit

Het volgend n u m mer va n

Openbaar Kunstbezit

heeft als onderwerp

in Vlaanderen

Exit Congo

3 2 Te n t o o n s te l l i n g s a g e n d a 3 6 Fotografiecircuit 3 6 Activiteiten, C u rsussen, Museumn ieuws

het S i nt-J a n s h os p ita a l i n B r u g g e en verschijnt op 20 j u n i 2001

i n Vlaanderen, met vermelding van de

titel van de aflevering.

De n ieUWe opbergmap ------10 euro of 403,-BF z ie pagina 3 en 36 -------

a ca nvas 1

L NK •

biedt de kijker e l k e week een overzicht uit de brede culturele

actualiteit. Fien Sabbe is de centra le gastvrouw. Op een boeiende en tegelijk prettige manier informeert zij, samen met lanka Fleerackers en Kurt Vandemaele, wat er zoal aan cultuur te beleven valt.

O P E N BAAR

ALN! .El .I!

K U N STB EZIT

I N T E R N E T

VLAAN D E R E N •

-

>. •

"

h t t p : / / w w w. o k v w e b . o r g

O KV op de VRT-ra d i o bij rad io Klara

1 2 j u l i, tussen 1 7.00 en 1 8.00 u

�"

Provincie Oost-Vlaanderen

R e c h t o p a n two o rd : va n d e g ewezen s c h e p e n a a n d e c o n s e rv a t o r-a r b e i d e r

De nieuwe opbergmap van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen is een eigen

I n OKV-plus 200 1 / 1 , gepubl iceerd begin februari 2001, verscheen op pagina 7 een artikel van Pa ui De Moor, een artikel dat de weerslag is van een gesprek met Staf Thomas, conservator van het stedelijk museum Het Toreke in Tienen.

concept en werd voor u op maat gemaakt. De zeer verfij nde afwerking met linnen, foliedruk en blinddruk zorgen voor een

In dit artikel doet Staf Thomas, die daarin het epitheton conser vator-arbeider kreeg, zijn relaas o.m. over zijn verhouding met Tienen, zijn conservatorschap en over de realisatie van Het Toreke en het aankomende S u i kerm useum . E e n en ander is niet in goede aarde geva l len bij Jean Defau, t.e.m. 31 december 2000 schepen voor cultuur van de Stad Tienen. O KV-plus wil geen platform bieden aan een lokale politieke arena, maar Jean Defau heeft ook het recht om zijn blazoen te schonen. Daarom beperken wij ons tot de gewraakte passages en het weder woord daarop van gewezen schepen Jean Defau .

gedistingeerde luxe die in geen enkele boekenkast misstaat.

De opbergmap biedt ruimschoots plaats aan: 4 x OKV 4 x OKV-plus 4 x Museumkatern

Let

op

de opbergmap bevat 3 kleefstrookjes met de j aartallen 200 1 ,

Staf Thomas: " . . . We groeiden. We verwierven naam e n faam. Er was enthousiasme. Inzet. Tot een nieuw bestuur en een nieuwe schepen van cultuur het stadhuis betrokken. De gloednieuwe schepen begreep er geen snars van. Tentoonstellingen van actuele kunste naars werden bevroren. Initiatieven met expansie naar buiten Tienen werden teruggesnoeid. . . . " Jean Oefau:

". . .

Bij mijn aantreden a ls schepen van cultuur werd ik gecon

2002 e n 2003; dit komt omdat deze opbergmap wordt aangemaakt in een hoeveelheid die goed is voor drie j a ar. Uiteraard moet u maar één j aartal gebruiken, nl. 200 1 . 0 0

Prijs

....

Vanuit België: 10 euro

fronteerd met begrotingsperikelen. Ten gevolge hiervan diende fors

Vanuit Nederland: 1 2 , 48 euro

bespaard te worden. Wanneer de heer Thomas stelt dat zijn initia

Vanuit andere Europese landen: 1 3 , ro euro

tieven teruggesnoeid werden, vind ik dat op zijn minst oneerlijk. Op het ogenblik dat er opnieuw budgettaire ruimte was, hebben we ervoor gezorgd dat er duidelijke fundamenten voor de toekomst gelegd werden. . . . " Staf Thomas: " . . . De toekomst dient zich mooi aan (.. .) Na twee koude mandaten, is er een begripvolle schepen . . . . " Jean Defa u: " . . . wat de zogenaamde koude manda ten betreft, wil ik met

Hoe bestellen

k u nt

u

e e n o pb e rg m a p

Sint-Niklaas met

vermelding 'opbergmap 2001 .

'

van de heer Thomas, maar van de hele dienst cultuur; van de gemeenteraad en van mezelf. Een ambtenaar is nog geen schepen

U kunt gebruik maken van het betalingsformulier

en om projecten te realiseren, heeft men voorzeker een politicus

(niet voor Nederland) dat is toegevoegd.

nodig. (. . .) Ik wens te beklemtonen dat het merendeel van deze Vindt u geen OKV betalingsformulier, dan kunt u uiteraard gebruik maken van eigen formulieren, phone banking of pc-banking.

De bedoelde projecten zij n : Het Hagelands Historisch Documenta tiecentrum ( 1 992), de nieuwe bibl iotheek (1 993), de u itbreiding van Het Toreke (gestart in 1 997), start van de archeolog ische opgra vingen ( 1 997), het Sui kermuseum (eerste steen 2 1 /05/2000).

veroorzaak geen onnodige bankkosten.

Jean Defau i .v.m. het Sui kermuseum:

door storting van 1 2, 48 euro uitsluitend op gironummer

" . . . De financiering en de borgstelling (i. v. m. de inrichting) werden

Nederlandse abonnees opgelet,

V a n u i t Ne d e rl a n d 13 5 .20 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Sint-Niklaas

nog in de loop van de laatste week van mijn ambtsperiode door de

met vermelding ' opbergmap 200 r ' .

gemeenteraad goedgekeurd. . . . "

De hogere prijs is te wijden aan de hogere posttarieven.

Jean Defau was toen voorzitter van de Raad van beheer van het Sui kermuseum.

Va n u i t a n d e r E u r o p e s e l a n d e n : door storting van 1 3, 1 o euro

Strijdbijlen zijn er om begraven te worden.

op rekeningnummer ooo-0099920- 10 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Sint-Niklaas

R UDY VERCRUYSSE,

DIRECTEUR

z :::>

"' �

448-ooo7361 -87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen,

enkele feiten duidelijk maken dat we niet hebben stilgezeten. Ik

dossiers haast steeds unaniem door de gemeenteraad goedgekeurd

�-

Bestellen kan door storting van 10 euro (403,-BF) op rekeningnummer

schrijf uitdrukkelijk we omdat dit zeker niet alleen de verdienste is

werd. . . "

> "' 0

'

met vermelding 'opbergmap 2001 . De hogere prijs is te wijden aan de hogere posttarieven.

..

J ON G ! K r i s D e wit te e n j o n g a c te e r ta l e n t i n V l a a n d e re n .

'"t Zijn overigens niet altijd de grootste namen die je de boeiendste sensaties opleveren. In Cannes heb ik eens een hele tijd kunnen doorbrengen op de kamer van Hilde Van Mieghem, die ik a/ langer

Kris Dewitte (01967) is bezeten door zowel film als fotog rafie. Hij trekt al jaren naar diverse filmfestivals in Europa om er filmmakers, acteurs en actrices te fotog raferen. Dichter bij huis bezoekt hij de sets van Belgische en Nederlandse films om er beklijvende beelden te schieten. "Oorspronkelijk ben ik van opleiding grafisch vormgever. 't Is pas toen ik dat werk al enige tijd deed, dat ik overwoog om fotograaf te worden. Als ik er nu op terugblik, denk ik dat ik al die jaren eigenlijk al een fotograaf in mijn gedachten was. "

wilde fotograferen. Wel, dat was voor mij van een grote magie. Om je maar te zeggen: voor magie hoef ik niet per se Bruce Willis voor mijn lens te krijgen. "

In de tentoonstel l ing Jong in De Brakke Grond in Amsterdam (9 februari tot 1 1 maart 200 1 ). waartoe Franz Marijnen (gewezen intendant van De Bottelarij/KVS) mee de aanzet gaf, toonde Kris Dewitte foto's van jong Belgisch acteertalent. N u is deze tentoon ste l l i ng achtereenvolgens nog te zien in HetPaleis (Antwerpen, 16 maart tot 29 apri l), De Bottelarij (Brussel, 1 1 mei tot 1 6 juni) en Theater aan Zee (Oostende, j u l i/augustus). Gelij ktijdig verschijnt ook een fotoboek over dit onderwerp bij de u itgeverij Foto Art.

"Van kindsbeen af was ik gefascineerd door de filmwereld. In dat opzicht is de fotografie voor mij een uitstekend middel geweest om

"Theaterdirecteur Franz Marijnen zag mijn foto's die gebundeld zijn

op filmsets te komen. Toen ik in mijn eerste jaar Sint-Lucas zat. ben

in Facts of Emotions, bleek daardoor gecharmeerd en liet me weten

ik zelfs met een vriend naar Cannes getrokken: gewoon op de trein

dat ik een project mocht doen binnen zijn Bottelarij in Brussel. In de

gestapt om het avontuur mee te maken. Sindsdien ben ik er elk jaar

keuze van mijn onderwerp liet hij me volledig vrij. Zo is de tentoon

terug geweest. In 2000 was ik er voor de dertiende keer. "

stelling Jong ontstaan. Ik wilde een subjectief overzicht brengen van

.,Die eerste jaren in Cannes kon je acteurs en regisseurs nog makke

daarbij op 30 jaar. Wat me meteen opviel, was dat die jonge acteurs

lijk in een café of op straat tegenkomen en hen vragen of ze voorje

en actrices zo enthousiast reageerden toen ik een beroep deed op

het nieuwe acteertalent in Vlaanderen. De leeftijdsgrens legde ik

� �

0 0 N � :::> � ..

> "'

0

�! z

:::>

-

::0

wilden poseren. Veel langer dan vijf minuten kreeg je dan wel niet

hun medewerking. Ze waren duidelijk blij met de aandacht die ze

van zo'n Jane Birkin, maar ik was al tevreden met die buit. Een paar

kregen. "

jaar heb ik dat vrije initiatief in Cannes gecombineerd met reporta gewerk voor het weekblad Panorama. En ook voor de krant De

"Het grote verschil met de foto's die ik in Cannes maak, is dat ik n u

Morgen heb ik er foto's gemaakt. Alleen werd me al gauw duidelijk

meer tijd h a d om deze jonge mensen t e leren kennen. Al is h e t nooit

dat ik in Cannes veel meer voldoening haalde uit de eigen

mijn bedoeling om een grote kameraadschappelijke sfeer te

afspraken. Daarom ben ik daar resoluut helemaal die weg inge

creëren. Ik vind: er moet altijd een zekere afstand blijven bestaan

slagen. De werkomstandigheden tijdens het Filmfestival zijn nu

tussen de fotograaf en degene die hij fotografeert. Maar ik probeer

moeilijker dan vroeger; maar daartegenover staat dan weer dat ik

de persoon wel zo goed mogelijk te doorgronden. Misschien klinkt

intussen op meer ervaring kan terugvallen. "

het pretentieus, maar ik denk dat ik na al die jaren vrij vlug kan inschatten hoe iemand is. Ik doe zelf suggesties en kijk of iemand zich in mijn voorstel kan inleven. Wat ik zeker wil vermijden, is dat

I DES M E I R E

C K R I S DEWITTE S I LVIA CLAES

C KRIS DEWITTE INGE PAULUSSEN & STEFAN P E R C EVAL

Cl K R I S DEWITTE

ik hem/haar forceer, want dat heeft geen enkele zin. Het blijft elke keer weer een kwestie van vertrouwen winnen. Bij mensen die ik ga fotograferen, let ik op hun manier van spreken, kijk naar de manier waarop ze met hun handen bewegen, stel een aantal vragen en zie hoe ze daarop reageren. Soms ben ik heel direct in mijn vragen, andere keren weer niet. Nogmaals: ik verwacht geen grote kame raadschappelijke sfeer, maar er moet natuurlijk wel een goeie verstandhouding zijn. De fotosessie met Sara Debosschere bijvoor beeld was ideaal: toen ik binnenstapte in de repetitieruimte van De Tijd, zag ik het beeld meteen voor me, zij begreep me met een half woord en ging daar volledig in mee. In het geval van Natha/ie Broods daarentegen heb ik maar liefst drie sessies gedaan. Dat lag vooral aan mij: mijn bewondering voor haar zorgde ervoor dat ik tijdens het werken niet vrij van gêne was. "

"Vroeger was ik heel verlegen. Ik ben die verlegenheid nog altijd niet helemaal kwijt, maar het is al fel verbeterd. Hoe meer ik erover nadenk, hoe meer ik tot de conclusie kom dat het fotograferen voor mij een mooie manier is geweest om mijn verlegenheid te door breken. Fotografie is ambivalent. Enerzijds heeft het een sociaal aspect: je gaat om met mensen. En anderzijds behoudt het iets eenzaterigs: het werk in de donkere kamer. 't Is een combina tie die perfect met mijn temperament overeenstemt. " MICHEL PEETERS 0 0 N � ::> > "'

0

�.... z

::>

Praktische informatie Nog tot 29/4 in HetPaleis, Antwerpen Van 1 1 mei tot 16 juni in de Bottelarij, Brussel Van 30 juli tot 5 augustus in Theater aan Zee, Oostende Voor meer informatie: [email protected] Tei./Fax. 09/233.47.43

T h i s i s N OT a f re a k s h ow. B e e l d e n d i e b e k l ij v e n . . . D i e b ij b l ij ve n . Eenentwintig internationaal gerenommeerde fotografen kijken in 'Ontbrekende beelden' op een nieuwe manier naar mensen met een h a ndica p . De foto's op de tentoonstelling staan haaks op de hardnekkige

de film 'Reservoir Dogs'. Die sfeer wilde Corbijn ook in deze foto's. Een sfeer van dreiging en cla ngeest. Met een opmerkel ijk resultaat. Heel anders is de benadering van Hans Hansen. Zijn ' H i lfsmittel' werken bevreemdend. H ij koos om de h u lpmiddelen in beeld te brengen, de apparaten die nodig zijn om l ichamelijk gehandicapten meer levenscomfort te bieden. We zien a l lerlei voorwerpen, waarvan de functie niet meegedeeld wordt. Sti l l e getuigen zijn het, e l k met h u n eigen verhaal, maar ze vertellen het niet. En willen we het eigen l ij k wel horen?

clichévoorstellingen. Individual iteit en waardigheid zijn sleutelwoorden.

De kernidee van de tentoonstel l i ng was de fotografen op verschil lende manieren te laten werken. De tentoongestelde foto's zijn overwegend speciaal voor d it project gemaakt. Naast mode-, beauty-, en l ifestylefotografen benaderen fotojourna listen en kunstenaars e l k op een eigen man ier het thema. Sommige foto grafen maken hun beelden vanuit hun eigen ervaring a l s persoon met een handicap.

0 0 "

> "'

0

...,

Opva l lend zijn de vele versc h i l lende invalshoeken van waaruit dit onderwerp benaderd wordt. Van koele observatie tot warme betrokkenheid. Maar altijd fascinerend en respectvol . Rasso Bruckert toont een reeks academische foto's i n zwart-wit. Op het eerste gezicht niets aparts, ware het n iet dat de model len een, al dan niet zware, l ichamelijke handicap hebben. Anton Corbijn werkte samen met Station 1 7, een col lectief van gehandicapte en niet-gehandicapte muzika nten . U itgangspunt was

Eén va n de meest aangrijpende foto's is 'Das Gebet' van Gottfried Helnwein . Een jongen, geknield voor zijn bed met Donald Duck, zwevend, als in een visioen, voor hem. Surreal istisch en bizar. Kniel en bidt, vouw die handen, zelfs a l zijn het prothesen . . . In ' 3 feet high and rising' worden we even meegenomen in d e leef wereld van Semi ray, een dwergvrouwtje. We zien haar temidden haar vrienden, op het stra nd, in bikini en op straat. De eerste emotie is er een van medelijden. Maar waarom, vraagt Daniel Josefsohn zich af? Wie is eigenlij k de 'freak', hij die gelukkig is of hij die onge lukkig is in iemand anders plaats? De Engelse fotograaf N ick Knight wijzigt sterk ons kijken naar mensen met een handicap. H ij fotografeert hen als topmodellen en trekt daa rmee de aandacht. Het is de bedoeling vastgeroeste visies over mensen met een handicap te veranderen. De tentoonste l l ing toont een wereld die niet vrij is van tegenstrijdigheden. Ze komt daardoor tegemoet aan de vraag van mensen met een handicap om als 'gewone' mensen gezien en geaccepteerd te worden.

Kan je het eigenlijk merken, het verschi l tussen minderva l iden en anderen? Neen dus, en dat laten Olaf Martens en Fal k Schu itze Motel ons duidelijk zien. Een groepje leerlingen bezocht een i n rich ting voor l ichamelijke gehandicapte jongeren. Ze worden heel speels in beeld gebracht, ondersteboven hangend in de bomen. Waaruit b l ij kt dat het vaak de externe kenmerken zijn, zoals het rolwagentje, waardoor deze mensen a l s 'anders' ervaren worden. Verschrikkelijk mooi en ontroerend zij n de foto's van André Riva l . Al n a m h i j z e d a n niet zelf. H ij besloot zijn camera aan een bevriend model u it te lenen, die een zevenjarig zoontje heeft met het Syndroom van Down. Zij nam tijdens een vakantie hele mooie en ontspannen foto's waaruit vooral levensvreugde blijkt. Het zouden vakantiefoto's van ieder van ons kunnen zijn, van elk wil lekeurig kind. En natuurlij k zijn ze heel spontaan. E r was geen buiten staander bij betrokken, a l l een mensen waar het kind zich goed en geborgen bij voelde. Marily Stroux heeft één van de meest sprekende bijdragen geleverd. We zien een lachend, blind meisje met in haar handen een klein bordje, met daarop de woorden:'lch sehe, das ich g l ückl ich bin'. N u wij nog.

Praktische informatie nog tot 1 juli 2001 Museum Dr.Guislain J.Guislainstraat 43 9000 Gent Tel: 09/ 216.35.95 Fax: 09/2 16.35.35 E-mail: [email protected] Website: www.fracarita.org/nl/europa/belgie/museum Open van dinsdag tot vrijdag van 10 tot 17uur en van zaterdag tot zondag van 1 3 tot 17 uur Toegangsprijzen: 200 BEF, 100BEF (reductie)

MICHEL PEETERS

> "'

0

�z :>

OLAF S C H O LTE VOYAGE SUR LA M E R 2000

A N T ON COORBIJN STAT I O N 17 2000

GOTTFRIED HELNWEIN DAS G E B ET 2000

O v e r a d e l a a rs e n e i e rs c h a l e n Marcel Broodthaers (1 924-1 976) wordt beschouwd als de meest invloedrijke Belgische kunstenaar van de tweede helft van de twintigste eeuw. Ook vanuit het buitenland heeft hij erkenning gekregen. Getuige hiervan zijn de grote tentoonstelli ngsprojecten die het afgelopen decennium door toonaangevende buitenlandse musea werden georgan iseerd (Minneapolis, los Angel es, Madrid, Parijs, Barcelona, Düsseldorf, Berlijn ... ).

De verwachtingen voor deze expositie zijn hooggespannen, want in feite kan je spreken over een 'home-coming' van deze kunstenaar. Het beg in is a l leszins zeer u itnodigend: bovenaan de monumentale trap, geflankeerd door palmbomen, toont een filmprojectie ons een rokende, zelfverzekerde Broodthaers. Het is a lsof de gastheer ons opwacht. Als kunstenaar kan je hem niet zomaar catalogeren, daarvoor nam zijn werk teveel verschi l lende vormen aan: hij maakte objecten met eierschalen, mosselschelpen of steenkool, maakte foto's en films, maar was daa rnaast ook actief als organisator van tentoonstel l i ngen, 'happenings' en openbare debatten, schreef gedichten en open brieven, publ iceerde boeken, enz.

0 0 N

Vergeten we niet dat hij als dichter is begonnen. Zelf begreep hij aanvankelijk niet waarom hij meer succes had als beeldend kunste naar dan als schrijver/dichter. Getuige van zijn overstap is het werk 'Pense-Bête' ( 1 964), dat we in het beg in van de tentoonstell ing zien, waar een pak van 50 exemplaren van zij n gelijknamige dichtbundel werd i ngepleisterd. De bezoeker wordt het onmogel ijk gemaakt om het boek te lezen zonder het plastisch aspect te vernietigen.

z

Broodthaers hield er een heel eigen visie op na betreffende musea. Zo richtte hij in zijn huis een eigen museum in: 'Musée d'Art Moderne, Département des Aig les' dat aanva nkelijk uitslu itend bestond u it een aanta l lege transportkisten en postkaarten. H iermee bekritiseerde h ij de musea; niet a l leen h u n toestand maar ook hun structuur. Dit fictieve museum wordt de spil van waaruit hij bijeenkomsten gaat organiseren, brieven schrijven, boeken publi ceren, enz. De volgende jaren opent hij in verschi l lende tentoonstel l ingen telkens n ieuwe afdelingen, zoals i n 1 972 i n Düsseldorf waa r het Musée d'Art Moderne des Aigles - section des figu res - ons een 300-tal u iteenlopende beelden van arenden toonde.

O N D E R : MARCEL BROODTHAERS F i: M U R D ' H O M M E BELGE,

1 964- 1 96 5 C O l l . SYlVIO P E R l S T E I N , ANTWERPEN 0 SABAM B E l G I U M 2001

MARCEL BROODTHAERS A S U I V R E , 1 96 7 V E R Z A M E L I N G P H I LI P P E D E GOBERT 0 F O T O : P ft l l i P P E D E G O B E R T 0 SABAM BElGIUM 2001

MARCEL BROODTHAERS MET KAMEEL P A L E I S VOOR S C H O N E K U N S T E N B R U S S E l , 1 9 74 0 FOTO: YVES GEVAERT 0 SABAM B E l G I U M 2001

Deze insta l l atie werd nu in de tentoonste l l i ng gereconstrueerd. Jammer genoeg wordt het voor de bezoeker niet duidel ijk wat nu j uist Broodthaers' visie was omtrent het ideale museum want buiten een getoonde filmopname (louter Franstalig en niet ondertiteld) van de RTBF waarop de kunstenaar zijn ideeën verd uidelijkt, komen we h ier niets meer te weten. 'Un Jard i n d'hiver' is met zijn houten stoeltjes, pal miers en gravures van exotische dieren als een oase in het museum . Het lawaai van een 'echte' papegaai versterkt nog dit gevoel . Deze installatie werd voor het eerst getoond in 1 974 a l s onderdeel van een groepsten toonstel l ing in het PSK. Het was ook voor deze gelegenheid dat de kunstenaar met een uit de Zoo van Antwerpen geleende kameel het museum binnenstapte.

Broodthaers' passie voor film- en diabeelden, krijgt ook de nodige aandacht (ABC ABC lmages -1 974). Voor hem was dit de ideale manier om tot een verhalende poëtische structuur te komen waa ri n teksten, beelden en objecten met elkaar geassocieerd werden. Dankzij dit medium kon hij als het ware zijn d ichterschap combi neren met de beeldende k u nsten. Of hoe de g renzen tussen verschillende a rtistieke discipli nes kunnen vervagen. Ook a l heeft hij om de brode de overstap gemaakt van l iteratu u r n a a r beeldende kunst, toch is de liefde voor het woord, d e poëzie onmiskenbaar aanwezig in heel zijn oeuvre. Zowel in zijn eerste werken u it 1 964 als in de werken die hij de laatste jaren van zij n leven heeft gemaakt. 'La Salie B lanche' ( 1 975), een houten recon structie van zijn woonkamer, kunnen zo ook beschouwd worden als monumentale afsluiter van deze retrospectieve. De tentoonste l l i ngsmakers zijn er ongetwijfeld in geslaagd om aan de hand van een ruime selectie objecten, foto's, insta llaties, films en documenten, het meest vol ledige en afwisselende overzicht van Broodthaers' u itzonderlijke ceuvre te bel ichten. Maar toch roept het geheel een dubbel gevoel op: enerzijds besef je dat er een uniek aanta l kunstwerken is bijeengebracht, anderzijds heb je het onbehagelijke gevoel dat je het getoonde niet kan vatten en herval je in cl ichés van " i s dit nu kunst?" . O f j e loopt e r uren rond i n opperste verrukking van a l l es wat is bijeengebracht of je staat a l na een kwartier verweesd buiten. Broodthaers is een fenomeen, daar valt niet aan te twijfelen. Jammer genoeg is er te weinig aandacht besteed om de leken, de twijfelaars onder ons over de streep te trekken. De enige toel ichting die je op weg kan helpen is de folder die je aan de kassa krijgt. Waarschij n l ijk is dit een bewuste keuze, maar naar het grote publiek toe m isschien toch niet de j uiste. Maar ja, u iteindelij k streefde Broodthaers er ook steeds naar om, bij zijn museum-i nstal laties, de vooropgezette verwachtingen waarmee de bezoeker naar een kunstwerk keek, op de proef te stel len en te verstoren. I n deze zin is de tentoonste l l i ng vol ledig geslaagd. Maar leg dat maar eens u it aan de bezoeker. CARL VAN DE GENACHTE

Praktische informatie nog tot 10 ju n i 2001 Paleis voor Schone Kunsten Ravensteinstraat 23 1000 Brussel

tel: (02) 507 84 69 fax: (02) 5 1 1 05 89 e·mail: [email protected] Website: http://www.expo·psk.be Open van dinsdag tot zondag Gesloten op maandag Toegangsprijs: 350 BEF Reductieprijzen: 300 BEF (60+), 250 BEF (groepen), 200 BEF (studenten, ·26j, werklozen) en 1 50 BEF

(schoolgroepen)

> "'

0

�· z

"

M o d e 2 0 0 1 La n d e d -G e l a n d Antwerpen wordt meer en meer een modemetropool bij uitstek. MODE2001 LAN D E D-GELAND zal dat gedurende enkele maanden extra in de verf zetten. Vanaf de herfst 2001 neemt de nieuwe Mode natie, in het hartje van de modebuurt, de fakkel over.

M U Tl L AT E ? - V E R M I N K ?

� ;;

0 N "' ::> � ..

Mode vormt het vertrekp u nt voor d eze eigenzinnige tentoonstel l i ng, en h ierbij zoekt ze raakpunten op zowel historisch, etnisch als esthetisch vlak. Vanuit deze versch i l l ende i nvalshoeken vormt Mutilate?-Vermi nk? een overzicht van de diverse wijzen waarop de mens doorheen de geschiedenis en verspreid over de wereld omgaat met extreme, biza rre, waanzinnige en opmerke l ijke vormen van mode, l i chaamsversiering en lichaamsmodu latie. De tentoonstelling toont hoe de mens steeds opnieuw, veel a l omwi l l e van sociale, rel i g i euze en maatschappelij ke beweegredenen, zijn natuurlijk u iterlij k aanpast. H ierbij krijgt men deels een zicht op de westerse modege schiedenis waarbij men aandacht heeft voor bijvoorbeeld de 1 8de eeuwse crinolines maar ook voor meer recente mode-expressies als bodypa i nt i ng en a ndere westerse l i chaamsculturen. Daarnaast zal de tentoonstelling ook focussen op etnografische en antropologi sche items als schedelvervorm ingen, scarficatie, lotusvoeten en a ndere vormen van lichaamscultu ren.

E M O T I O N S - E M OT I E S

Emoties vormen veelal d e voedingsbodem voor d e creaties van tal van ontwerpers en kunstenaars. Ook zijn ze het resultaat van opmerkelijke gebeurtenissen, ervaringen en confrontaties bij ieder van ons. Vanuit die gedachte werd aan honderden autoriteiten uit de internationale mode-, kunsten designwereld gevraagd wat h u n meest i ntense e m otie is op het vlak van m ode o f kleding. Deze korte persoon l ijke verhalen, opgenomen op video, tonen door h u n hoeveel heid, originaliteit en spontaneïteit aan dat mode en kledingkeuze bij elk van ons een apa rte plaats i n nemen. Het is on losmak e l ij k verbonden met wie we zijn. Deze video-getuigenissen, waarvan enkel e geïnterpreteerd werden door cineasten in aparte filmpjes, krijgen onderdak op de bovenste verdieping van de politietoren a a n de Oudaan. De oorspron kelijke turnza a l zal nu d ienst doen als l o unge, waar de bezoeker wordt overspoeld door d iverse mooie, bizarre en sprekende mode emoties. Daarnaast krijgt de tentoonste l l ingsbezoeker de gelegen heid te gen ieten van een panoram isch zicht over de stad met kleur vlakken. 2WO M E N-2 V R O U W E N

Begin twi ntigste eeuw strijdt Gabrielle 'Coco' Chanel voor een n ieuwe vrouwe l ijkheid: ze gebru i kt stoffen uit de herenmode, verlost de vrouw van het korset en promoot bewegi ngsvrij heid voor de hedendaagse vrouw. Ze laat zich in met schrijvers en dansers van haar tijd en staat voor modernisme tout court. Met haar mode shoc keert Chanel de goegemeente, maar dat sterkt haar a l l een maar in haar wil om zichzelf voortdurend opnieuw uit te vi nden. La petite robe noi re, de damesta i l leur in j ersey, de tas in doorstikt leder... Vandaag zijn het Chanel-iconen, maar in haar tijd waren het één

voor één resultaten van een gedurfde zoektocht naar n ieuwer, naar hedendaagser. In de jaren 1 980 du i kt een Ja panse vrouw op in Parijs. Met haar merk Comm e des G a rçons zet Rei Kawakubo haar visie op vrouwe lijkheid neer. Ze twijfelt aan bestaande modecodes. Speelt met patronen, haalt ze u iteen, zet ze opn ieuw in e l kaar. Vrouwen- of man nenmode . . . ze verlegt h ierin grenzen en knipt letterlijk a l l e bestaande conventies terzake stuk. Aan het project 2Women verleent Rei Kawa k u bo haar persoonlijke medewerki n g . Het wordt dan ook rei khalzend uitkijken naar de 'momenten' waarop deze belangrijke mode-dame opn ieuw haar stem pel zal d rukken op het g a nse modegebeuren, en deze keer speciaal in Antwerpen. Data en locaties van Kawabuko happenings worden ten gepaste tijde meegedeeld.

Hou d i e tel efoon en agenda k l aar, en . . . d oe d ri e ma a l uw voorcteel

1

VOOR

D E T E NTO O N ST E L L I N G E M OTI O N S

I N D E P O LITI ETOREN

geven wij 2 5

tickets weg.

De eerste 25 lezers die op zaterdag 1 2 mei bel len naar 070 / 23 37 99 winnen - na verme lding " OKV MOD E2001 -actie" 1 ticket à 280 BEF / 6,95 E U RO voor de tentoonstel l ing E M OTIONS in de Pol itietoren .

2

V O O R D E T E N T O O N S T E L L I N G M U T I L AT E

I N HET M U H KA

geven wij 25

R A D I C A L S - RA D I C A L E N

Rad icals i s een tentoonste l l i n g in open l ucht a a n d e Scheldeoevers (Sioepenweg). 20 metershoge publiciteitsborden met 3-zijdige roterende pa nelen zijn in een cirkel opgesteld. E l k bord toont 3 fotografische modestatements van éénzelfde ontwerper. Eén van de drie radicale en visueel sterke beelden is speciaal voor deze tentoonstelling gemaakt. De beelden geven geen evidente benadering van het thema mode weer, maar zijn gevisualiseerde modestatem e nts die een visie, persoon l ijkheid en artisticiteit verraden. Deze tentoonstel l i ng krijgt een extra dimensie door zijn inplanting op 't E i landje, een n u nog desolate havenbuurt die volop aan een inhaalbeweg ing begonnen is .

tickets weg.

De eerste 2 5 lezers die op zaterdag 1 9 mei bel len naar 070 / 23 37 99 winnen - na vermelding " OKV MODE2001 -actie" 1 ticket à 280 BEF / 6,95 EURO voor de tentoonstel l ing MUTILATE i n het M U H KA.

3

Op woensdag 1 2 ju l i krijgt d e O K V lezer op vertoon van zijn museumjaarkaart toegang tot de tentoonstel l i ngen aan groepstarief.

� ;; 0 N "' ::>

;;: > "

0

ii z

::>

Praktische informatie van 26 mei tot 7 oktober 2001 Voor alle verdere inlichtingen: Mode2001·1ijn: 070/23.37.99 Mode2001·fax: 070/23.37.98 E-mail: [email protected] Website: www.mode2001 .be Het is ook mogelijk een 'boarding card' aan te schaffen, waarmee u dan de 4 tentoonstellingen RADICALS

C RONALO STOOPS

MAK E R E·WOMAN, 1 949 C ETNOGRAFISCH M U S E U M

E M O T I O N S I V I D EO-STILLS

0 AO/FFI

kunt bezoeken. De prijs van deze kaart is 605 BEF, voor reductiehouders 484 BEF.

B ot e n m e t een b l a u w sch i l dj e ? O p 24 maart 2001 organiseerde de VCM (Vlaamse Contactcommissie Monumentenzorg) een Sste ontmoetingsdag over 'Varend erfgoed'. De dag nadien zette kracht bij met een Scheldetocht van Antwerpen naar Baasrode (en terug).

De VCM is een contactforum voor meer dan 1 30 verenigingen d i e actief zijn in de erfgoedzorg. Aa ndachtspunten zijn niet a l leen gebouwen, m aar ook roerend erfgoed, landschapszorg, . . . Vorige studiedagen waren gewijd a a n ruraal erfgoed (boerderijen), funerair erfgoed (kerkhoven), religieus roerend erfgoed, ... ; dit jaar volgen nog: begijnhoven, m i l i e u landschap en c ultuurgeschieden is. Maar op 24 en 25 maa rt ging het om varend erfgoed: schepen, scheepswerven, scheepshellingen, scheepvaartmusea, . . . Scheepvaart, en vooral d e binnenscheepvaart, is jarenlang één v a n d e peilers geweest v a n d e Belgische, z o u w i l : Vlaamse econom ie. Zorg voor varend erfgoed, het gaat om (industriële) archeologie of industrieel e rfgoed, het gaat om sociale geschiedenis, het gaat om nosta l gie, het gaat om enthousiasme en volharding va n te wei n i g mensen, het gaat o m veel geld, het gaat o m vee l goede wil van de enen en veel onbegrip van de a nderen . . . het gaat vooral niet erg goed.

' Mercator', tevens sinds 1 996 een boot 'met een blauw schildje', beschermd dus en bovendien museaal ingericht, in Oostende jaar l ijks 9 1 .000 bezoekers ontva ngt en a a n de in komstgelden niet genoeg heeft om de exploitatiekosten te dekken. En zo komt het dat de hoogzeemijnenveger ' B reydel' in Ru pelmonde aan haar trossen hangt te sterven, zonder precies te weten wie haar eigenaar is. Met wel l i cht tevee l asbest i n haar fla nken komt ze zelfs niet in aan merking komt voor een tewerkstel l i ngsproject. Ä M A N D I N E , T R O T T E R , S I N T- P I E T E R , (LOT I L D E , Ä R C H O N A U T

V Z W, . . .

D it zijn allemaal tewerkstel l i ngsprojecten d i e i.s.m. met de VDAB om langdurig werklozen en/of laaggeschoolden opnieuw voor de regu l iere (sociale) tewerkstel l ing klaar te maken, door hen te laten werken aan de resta u ratie of reconstructie van schepen. En er zijn succesprojecten. De Maritime Site Oostende vzw wist de 'Amandine', de laatste ljsla ndvaarder, van de sloop te redden, vol ledig te restaureren en af te werken a l s interactief m useum; de 'Aman d i ne' is vanaf nu te bezoeken op de Oostendse Visserskaa i tegenover het station, op het droge. De vzw Archonaut in Brugge werkt n i et al leen met la ngdurig werk lozen, maar ook met allochtonen en gedetineerden en verzorgt een opleiding in houten restauratietechn ieken voor oude schepen, dus geen replica's. Op die manier weet Archonaut in een zekere (maar nog onvoldoende) mate tegemoet te komen aan het n ijpende gebrek aan a mbachtelijke scheepst i m merl u i in Vlaanderen en

In Blankenberge stelt de vzw De Scute het zonder tewerkste l lings project; daar is volledig op basis van vrijwilligerswerk en op basis van oude plannen en onder het motto 'De replica van een monu ment is ook een mon u ment', een B lanken bergse visserssch u it, de Sint-Pieter, vol ledig gereconstrueerd met enkele hedendaagse toegevi ngen, o.a. een motor en zeilen in modern materiaal i.p.v. katoen. Het project is een knap staaltje van privé-i n itiatief dat zich wist te i ntegreren in het toeristisch aanbod van d e kuststad en zo stadsge lden en zelfs Europees g eld (reconversie visserij) kreeg toegestopt. Publ iek kan meevaren op zee ! De 'Cioti lde' is een ijzeren zei laak gebouwd in Boom in 1 906. Na een succes op de M ercatorfeesten (Rupel monde, 1 994) werd besl ist het schip te restaureren op een werf in Boom en het k laar te maken a l s 'evenementenschip', geschikt a l s staatsieschip voor representatie en voor vergaderingen, recepties, tentoonstel lingen en varend.

(euregio-project), Toerisme Vlaanderen, het gemeentebestuu r e n de exploitatie. CNR g ing fai l l iet in 1 996 nadat de investeringen gedaan voor de polyester tripartite m ij nenvegers door het stopzetten van de opdracht (geen vijand meer) n iet konden worden gerecupereerd. De werf werd, op de dwarshe l l ing na, vol ledig afgebroken. De te reconstrueren werf paalt aan de h istorische site van Rupel monde i n de nabijheid van de G raventoren, waa r i n een d raak van een museum is ondergebracht, maar ook i n de nabij heid van de gerestaureerde en werkende G etijdenmolen d i e een charmant e n duidelij k museum h u i svest. V a ut Ie voyage! Enkele kilometer stroomopwaa rts lu idt een andere klok. Vastgelopen i n gemeentetwisten en door onenigheid met de eigenaar het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen weet de vzw Scheepvaartmuseum Baasrode de beschermde site niet op een adequ ate manier te exploitere n .

-

-

0 0 N

0 0 N

>

>

"'

"'

0

0

li t'�

li �)

z

z

::>

::0

Een verken n i ngsronde. ( É P H É É , M E RCAT O R , B R E Y D E L , • • •

Veel oude schepen zij n e r niet bewaard gebleven omdat schippers een slooppremie kregen uitbetaald die voor het dagel ijks brood interessanter was dan dure herstelwerkzaamheden aan hun (te) oud schi p . De restauratie van de overgebleven schepen kost handenvol geld, ambachtslui die de oude technieken meester zijn, worden schaars, de i nfrastructuur voor restauratie en onderhoud wordt zeldzaam, de exploitatiemogelijkheden naar het publ iek toe zijn beperkt, dit V laamse publiek is niet zo 'bootjes-minded' als de Hollandse noorderburen, de wetgevi n g op gerestaureerde en varende schepen is onvoldoende duide l ijk, het in de vaart houden van een schip is varen met de portemonnee open, ... En zo komt het dat de 'Céphée', een houten binnensch i p (walen schip) ondanks haar status van 'mon u ment' bij gebrek a a n geld en werkk rachten l igt te verkrotten op het Maritiem Park van het Antwerpse Scheepvaartmuse u m . En zo komt het dat Antwerpens trots de barkentijn e n gewezen schoolschip van de koopvaardij

Nederland. Tevens wordt er daar serieus nagedacht over de filosofie van scheepsrestau ratie, de toepassing van hedendaagse materialen en technieken, over het taa l - en comm unicatieprobleem door de bij na onei ndige variatie aan streekgebonden benamingen voor eenzelfde onderdeel, . . . Trotter v.z.w. restau reert e e n sta len k l i pperaak, d e 'Trotter', uit 1 9 1 6 en tot in d e jaren '50 een a l l edaags zicht o p de Schelde e n in Zeeland. D it, samen met leerl ingen u it deeltijds techn isch onderwijs en moeilijk te integreren werklozen. De hogere techn iciteit wordt aangepakt door een groep van vier technische scholen. Het Sociaal l m p ulsfonds, Havenbedrijf en Provinciebest u u r van Antwerpen d ra gen financieel bij . Het l igt in de bedoeli n g om de 'Trotter' te exploiteren als varend museumsch i p, binnen i n aangepast aan de moderne noden en authentiek aan de buitenkant,en tezelfdertijd een sociale werkplaats op te richten.

Z AT E N I N R U P E L M O N D E E N B A A S R O D E

Weten de jongens van Archonaut in te spelen op het tekort aan ambachtslui, in Ru pel monde ijvert het gemeentebestuur ervoor om de voormalige scheepswerf (de zaat) CNR (Chantier Naval de Rupe l monde) van 1 ,03 ha te herbouwen en te gebruiken voor onderhoud en herstel van het m aritiem e rfgoed van de sta len scheepsbouw. H iermee wordt tegemoet gekomen aan het gebrek aan infrastruct u u r; voor de (schaarse) commerciële werven zijn oude schepen a l l een rendabel bij sloop. De ironi e wi l dat iets verder stroom afwaa rts, aan de andere (rechter) Scheldeoever in Hemiksem een scheepssloperij gevestigd is en er actief uitziet. Het gaat in Ru pelmonde om een groots project waarbij een dwars helling wordt voorzien van 45 m, om de schepen voorzichtig uit het water te trekken. Samen met de infrastructuur (rai ls, karren, loodsen, ... ) vraagt dit nogal wat geld dat moet komen van Europa

D R O O G D O K BAASRODE

D E BREYOEl

C> S T E F A N O E W I C KE R E

C> STEFAN D E W I C K E R E

SCHEEPSHELLING R U PELMO N D E

0 STEFAN D E W I C K E R E

Het gaat om de later gefusioneerde werven Van Praet en Van Damme waar tot 1 988 (binnen)scheepsbouwactiviteit was. Er zij n twee droogdokken en d iverse loodsen die zich bevinden in de toestand zoa l s de arbeiders a l l es bij het stopzetten van het bedrijf hebben achtergelaten. De machines zijn eigendom van de v.z.w. en werken nog; ze zien eruit als monsters u it de i n dustriële middel eeuwen en doen niet a l leen vragen rijzen over de werkomstand ig heden, maar ook over het investeringsbeleid van de werf. De v.z.w. wil deze bijzonder interessante en authentieke zaat conserveren met m useale a m bities. De in itiatiefnemers zij n erg gedreven en ken nen hun geschiedenis, maar wel l i cht zou m eer zin voor selectie en samenwerking (bijvoorbeeld met R u pelmonde) de zaak vooruit

helpen. Het museum met scheepsmodel len, gereedschap, construc tietekeni ngen, . . . is ondergebracht in de beschermde meesterwon i n g u it 1 830. Het gonst van de goede bedoelingen, maar als m u seum is het zeker geen koploper en zou eigen l ij k professioneler moeten worden aangepakt. Een turf voor het museumconsu lentschap? Dit brengt ons bij de scheepvaartmusea. S C H E E PVAART M U S E A IN A N TWE R P E N

� ;;; 0 N � ::> � ..

> "'

0

�� z ::>

Het Nationaal Scheepva a rtmuse u m van Antwerpen i n Het Steen voelt zich in zijn bestaan bedreigd. Althans voor een goed dee l . Het museum zal i mmers in d e (na bije?) toekomst worden opge nomen i n het Antwerps stadsmuseum MAS (Museu m aan de Stroom), maar a l leen die delen van de col l ectie die betrekking hebben op de Antwerpse maritieme gesch ieden is. De mensen van het Scheepvaartmuseum m a ken zich zorgen over de rest van hun nationale col lectie en over h u n bibl iotheek. De slechte verstandhouding met het stadsbestuur lijkt te escaleren. De onge rustheid is misschien voor een stuk terecht, de middelen zijn onvoldoende, een erken ning binnen het m u seumdecreet, daar valt n iet aan te denken. Een g rondige selectie in de col lecties, een afstaan van een deelcollectie aan een gespecialiseerd museum, zich toeleggen op een specifiek deel van de col lectie waar het MAS naar vraagt, een dyn a mischer p latform dan de k laaghoek, een aanbod i.p.v. een vraag, m isschien zou dit a l lemaal meer deuren openen en de toekomst van het museum vei l i g stel len. De potentie is er; het moet mogelijk zijn om een publ iek te sens i b i l iseren voor het M aritiem Park. H et lichtschip 'Westhi nder l i l ' in het nabijgelegen Bonapartedok, pa lend aan het komende MAS is voor iedere bootjes l iefhebber om de vingers bij af te l i k ken (d it niet ter plaatse doen). In datzelfde Bona partedok vinden wij het Rijn- en B i nnenvaart m useum, u itgebaat door een gelijknamige v.z.w. G ratis en voor n iets zijn de sleper 'Mon Désir', de motorschepen 'Angèle' en de ' Liomar' te bezoeken. Op de 'Liomar' wonen de vroegere eigenaars d i e als conciërge fungeren van dit m useum te water. Beheer en onderhoud gebeurt uits l u itend door vrijwi l l igers, meesta l oudva renden. Ondanks a l l e perikelen b l ijft een bezoek aan het Steen, het Maritiem Park en het Bonapartedok, al les binnen loopafsta nd, een verplichte feestdag. DE DOE LSE KOGGE

S uperprofessioneel bestaat ook. De Doelse kogge, een vrachtschip u i t ca. 1 32 5, werd op basis van archeologische prospectie door de Archeologische Dienst Waasland (ADW) opgegraven op de werf voor het Deurganckdok op l inker Scheldeoever nabij Doel. Voor de berging en het behoud van de kogge werden door m inister Johan Sa uwens speciale kredieten voorzi e n . Een p u b lieksdag op 22 oktober 2000 lokte meer dan 1 0.000 bezoekers, een betekenisvol aa ntal en een ind icatie van een publ iekssensibiliteit voor archeo logie en of maritiem erfgoed. De berging d iende te gebeuren bi nnen de 8 weken, hulp werd ingeroepen van het Nederlands I nstituut voor Scheeps- en Onderwaterarcheologie en het I nstituut voor het Archeologisch Patrimonium (Ze l l i k) . Er werd tevens gezocht naar een snelle registratietechniek, d it gebeurde door het 3-D scannen van het scheepswrak. Een berging in zijn geheel was n i et mogelijk en het wrak werd vol ledig ontmante l d . Het scheeps hout wordt thans en tijdelij k bewaa rd in met water gevulde contai ners. De wetenschappers hebben hier hun werk gedaan en doen het nog. Wanneer komen de publ iekswerkers? RUDY VERCRUYSSE

Dé B i ë n n a l e 'De bijdrage in ons paviljoen behoort stellig tot één van de beste' zei een Engelse tegen me. Alsof ik was aangevallen, hoorde ik mezelf antwoorden dat de Belgische vertegenwoordiging op de biënnale '97, met Thierry D e Cordier, zelfs nog indrukwekkender was. Een snuifje patriottisme is niet vreemd aan dit tweejaarlijkse kunstevenement, gekend als 'de biënnale'.

Als men er a l een locatie aan toevoegt betreft het altijd een andere biënnale dan die van Venetië, het is zowat de moeder van alle andere grote k unstevenementen. De oorsprong l i gt bij enkele Veneti aanse intel lectuelen, kunstenaars e n schrijvers die de aandacht wilden vestigen op de eigentijdse kunst, het l iefst de Ita l iaanse dan nog. Net zoals het Venetië i n het noorden, leek de dagenstad aan het eind van de 1 9de eeuw eerder een plaats waa r men kwam om t e sterven. Een beetje toerisme en buiten la ndse valuta zou Venetië-la-morte geen kwaad doen, wat een bijkomende reden was om zo'n kunstman ifestatie uit de grond te stam pen. Een j a a r voor de moderne Olympische spelen het l icht zagen, werd de eerste editie ervan p lechtig g eopend in 1 895. Beide organisaties hebben met e l kaar gemeen dat ze de beste vertegenwoordiger(s) van h u n land w i l len meten met e lkaar. Ondanks de soms vergui sende kritiek, b lijven beide instel l i ngen n iet al leen overleven, ze worden iedere keer zelfs groter. Vandaag worden per editie enke l e prijzen uitgereikt, een d i kke generatie geleden kregen de kunste naars n og effectief meda i l les in Venetië. Geen m ens maakt zich echt druk om die prijzen, want iedereen weet dat hier deelnemen bijna even belangrijk kan zijn dan winnen. Aanwezig zijn is de hoofd zaak. Begin 2 0ste eeuw rezen de nationale paviljoens snel op in het Giard i n i -park, ons land behoorde tot de koplopers. Het is echter wachten tot de zestiger j a ren a lvorens de biënnale een echte baro meter van het eigentijdse kunst k l i maat wordt. H iervoor waren kunstenaars uit de avant-garde slechts mondjesmaat aanwezig geweest. Sinds 1 995 brak men eveneens met de traditie dat een Italiaan d irecteu r was van dit evenement. Landen kiezen nog steeds hun eigen vertegenwoordiging, maar de d i recteu r lanceert een oriënterend thema en organiseert daarnaast vaa k een grote tentoonstelling. Door het groeiend succes deint d i t evenement

momenteel uit over de ganse stad . Wegens de bouwstop, pa l men verschille n de landen een locatie i n, buiten het tentoonstellingspark. In 1 984 namen 32 l a nden deel, nu zijn het er meer dan 50. Landen a l s Ierland, Luxemburg, Kroatië, S lovenië, Ta iwan en verschi l l ende Oostbloklanden veroorloven zich a l l e moeite om aa nwezig te zijn. Sommige l anden zoeken hier zelfs de erkenning voor hun vol k, met romantische programmaverklaringen in de begeleidende catalogi. Het is dan ook wei n ig verwonderl ijk dat de thema's van de recente j aren zich richten op het nomadische of territorialiteit, en dat k unstenaars in '97 werden omschreven als 'trans-nationale nomaden'. België doet z'n eigen com plexiteit eer aan door a lternerend de Vlaamse of de Fransta l ige gemeenschap het nationale paviljoen te l aten invu llen. Vier jaar geleden weigerde David H a mmans echter Amerika te vertegenwoord igen, 'I won't be your n ig ger' moeten zijn woorden geweest zij n . Dit staat gelij k a a n commerciële zelf m oord, want het g aat de m eeste k unstenaars goed voor de wind na deze tentoonstelling. Toch zijn het vaak gevestigde namen d i e we aantreffen in de paviljoens, tenzij het landen betreft die tot hiertoe esthetisch aan de periferie bleven. Voor aan komend talent is er de 'Aperte', deze tentoonste l l i ng in een voormalige touwslagerij toont vooral jongere kunstenaars. Dit geldt zowat als de g roothandel voor m u seumdirecteurs en internationale tentoonstel l ingsmakers. Wie daar een goede beurt maakt, zie je later regel matig opdui ken in a ndere kunstcircuits. Net zoals de vorige keer, wordt de biënnale geleid door Ha ra id Szeema n . Deze Zwitserse tentoonstellingsmaker leidde de roemruchte vijfde Docu menta-tentoonstel l ing in Kassei met onder andere Panamaren ka's befaamde zeppe l i n . Van begin j u n i is het werk van Luc Tuymans te zien i n één van de mooiste pavil j oens, het Belgische. L U C T U Y M A N S ' J E U K EN O N S C H E R P T E

Voor de B i ë n nale va n Venetië selecteerde Luc Tuymans (01 958) een dertigtal sch i lderijen uit zijn oeuvre van de l aatste tien jaar. Door deel name aan versc h i l lende i nternationale tentoonstel l ingen is zijn werk ondertussen wereldwijd bekend. Regel matig worden Tuymans' sch ilderijen door g rote vei l i nghuizen te koop aange boden. Tegenwoordig komt zijn werk dan ook vaak terecht bij de echte grote verzam elaars of belandt het in g erenom meerde m u sea. Deze interesse heeft te maken met de nog steeds groeiende belang ste l l ing voor de Belgische k unstscène, de professionele ondersteu ning door z ij n galerie, Zeno X in Antwerpen en vooral met de

picturale en iconografische betekenis va n het werk zelf. Soms laat h ij zijn k leuren gloeien, maar overwegend blijft zijn kleurenpalet gedempt zodat de schilderijen het karakter krijgen van een drama tische g risaille. Een andere opval l ende karakteristiek is het onscherpe karakter van de beelden. De schilderijen vallen te verge l ijken met de gewaarwording va n jeuk, onder het opperv l a k speelt zich iets verborgens af. Als jeuk te lang d u u rt, verwekt het i rritatie, je wil dat het verdwijnt maar het blijft woekeren. Als er zich een barstje voordoet in het vernis van onze m a atschappij, wordt het n iet gerestau reerd door Tuymans, eerder krast hij erin en rukt de huid verder open. Wat eerst onschu ldig leek, ontpopt zich als een kwaad aardig onderhuids gezwel. ' Leopard' stelt letterlij k een dierenhuid voor, maar i n de aanwezig heid van figuren als koning Boudewijn of Lumumba verliest de bete kenis haar onschu ld. Met d it koloniaal verleden is B e lgië nog steeds n iet in het reine gekomen, we slepen het mee zoa ls ons onderbe wustzijn. 'Bwana K itoko', de mooie jonge Boudewijn maakte i n 1 955 veel indruk op d e Congolezen . O p z o e k naar a uthenticiteit, i m iteerde Mobutu hem op verschil lende punten. De Belgische onderscheiding van de Leopoldsorde kreeg een exotische variant in de 'Ordre du Léopard'. Eén van de machtssymbolen die deze tropi sche dictator in het leven riep. Het gehele werk van deze k u nstenaar is doordrongen van de m echanismen van de beeldvorming. We werven kennis via beelden, maar steeds bl ijven de d ingen h a ngen i n onscherpte, het l ij kt alsof w e niets duidelijk kunnen focussen, e r is steeds iets wat ons ontsnapt. Vroeger ging de aandacht meer naar de oorlog en de holocaust, alsof het 'verdriet van B e lgië' vorm had gekregen. De h u iver richt zich eveneens op de tergende fenomenen van de e igen tijd. Zo l ij kt ' Peter' op het eerste zicht een gewoon sti l leven, tot blijkt dat het een shaker betreft van een massamoorde naar die er een b ij komende afwijking op na houdt. B loed va n slacht offers bereidde h ij met d i e shaker tot een verdacht culinair mengsel . Eens m e n d i t weet kan men e r natuurlijk n i et meer op dezelfde wijze naar kijken. De werel d is verdacht gemaakt, het parad ijs is gestorven. Eén van de laatste sch i l derijen die de ku nstenaar reali seerde voor deze tentoonste l l ing is een monumentaal werk met de voorste l l i ng van een neushoornkop, een verdacht koloniaal trofee bij uitstek. Het verleden laat de ku nstenaar niet los, zijn werk dwingt ons om er mee om te gaan, zelfs al is het krabben geblazen tot de h u id open l i gt om de jeuk tegen te gaan. STEF VAN

BELLINGEN

GEZICHT O P O E BI Ë N N A L E

© S T E F VAN BELLI N G E N L U C TUY M A N S LEOPARD. 2000 0 ZENOX G A L L E RY. A N T W E R P

L.a..J.,L..I,UI.,.a

!Venetië: De Biënnale!

van z aterdag 2 I tot dinsdag 2 4

j uli 200 I

met StefVan BelJingen Verblijf te Venetië in Hotel Union*** (kamer met ontbijt) inclusief alle toegangstickets en verplaatsingen per vaporetto, lijnvluchten met Sabena en inhoudelijke begeleiding.

29.850

BEF (tweepersoonskamer)

Organisatie: Amarant vzw i.s.m. Reizen De Buck Info en reservering:

tel. 09/269. r 7.40 fax 09/2 3 3 ·42.36 e ma il : [email protected] -

Alle ad ressen en info: zie p. 39

0 0 N

"' ::> � .. > "'

0

li I-'i z ::>

D e wa n k e l e n d e d i n o s a u r u ss e n . B e l g i ë 's g rootste m u se a h a p p e n n a a r a d e m . De hele kafkaiaanse heisa rond het Belgische Filmmuseum ill ustreerde onlangs op een pijnlijke manier het onvermogen van de federale overheid om met haar culturele instellingen om te gaan.

Vermoedelijk zal d iezelfde overheid tijdens het voorzitterschap van de E uropese Unie zichzelf wel fier op de borst kloppen en krijgen de i nternationale delegaties heel wat Belg ische kunst en cultuur i n hun welkomstmand gestopt. Maar wie doordringt tot de catacomben en de coulissen van België's g rootste m usea stelt vast dat deze di nos aurussen wankelen en dat er dri ngend een sterke voogdijoverheid moet komen met een eigen visie over de missies van deze instel l ingen, aa ngepast aan de cu lturele noden van vandaag.

0 0 ,... "' :0 � ..

> "'

0

i [=1 z

:0

De federale m usea va llen onder de bevoegdheid van de Federal e Diensten voor Wetenschappe l ij ke, Technische en Culturele aangele genheden. (DWTC) Die DWTC maken bestuurlij k deel uit van de Diensten van de Eerste M i n ister, maar staan onder het gezag van de federale m i nister voor het wetenschapsbeleid. I n de loop der j a ren kwamen er met de versch i l lende staatshervormingen en a l naar gelang de behoeften van één van de gemeenschappen of gewesten bevoegdheden bij of verdwenen er. Zo controleren de DWTC ook nog de Kon i n k l ijke Muntschouwburg, het Nationaal Orkest van België en voorlopig nog, het Paleis voor Schone Kunsten. I n dit k luwen schuiven hete appels gemakkelijk van her naar der. Eén van de problemen in het beleid bij de DWTC tegenover de federale musea is de historische traditie van het Wetenschapsbeleid. Want naast de bekende Kon i n k l ij ke M usea voor Schone Kunsten van België (KM KS), de M usea voor Kunst en Geschiedenis (KM KG), het Kon i n k l ij k Belgisch I nstituut voor Natuurwetenschappen (KB IN) en het Koninklijke M useum voor M idden-Afrika (KMMA) zitten er ook nog andere passagiers op de boot zoa ls het Kon i n k l ij k Meteo-rolo gisch Instituut (KMI), het Belgisch Instituut voor Rui mte-Aëronomie (BI RA), het Studie-en Documentatiecentrum Oorlog en Heden daagse Maatschappij (SOMA), het Kon inklijk Instituut voor het Kunstpatrimoni u m (KIK), het Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën (ARA), en tenslotte de Koni n k l ijke Sterrenwacht van België en het Planetarium (KSB). De DWTC vertegenwoordigen de Minister van Wetenschapsbeleid in de beheerscommissies van deze inste l l i ngen. Het valt onmiddellijk op in dit rijtje van onuitspreekbare acroniemen dat er vreemde eenden in de bijt zitten met verschi l lende politieke belangen. Zo is er een duide l ij k verband tussen het ruimte-onderzoek en de versch i l lende bedrijven en ind ustrieën die rond ruimtevaart werken. Het gemeenschappelijk kenmerk is het wetenschappelijk onderzoek en het weze gezegd: onze federale inste l l ingen hebben wat dat betreft een ijzersterke internationale reputatie. Maar inzake publiekswerking is het huilen met de pet op. Vele wetenschappers houden krampachtig de deuren van hun inste l l ingen gesloten onder het motto dan ze in de eerste plaats een wetenschappe l ijke taak hebben en dat de nieuwsg ierigheid van het grote publiek hen a l l een maar van hun onderzoek zou afleiden. Terwijl in Vlaa nderen de consulenten en steunpunten inzake publ iekswerking over elkaars voeten stru i kelen zijn de federale musea reeds blij wanneer de Brusselse museumraad een aantal thematische museumroutes uitstippelt die de Brusselse musea met e l kaar verbinden.

H U M A N R E S O U RC E S

Een ander heikel punt binnen onze grootste musea i s het perso neelsbeleid. Terwijl in Gent en Antwerpen de stedel ij ke overheid relatief gemakkelijk personeel kan aannemen, verplaatsen en col l ectief opleiden zitten de DWTC schijnbaar binnen een streng harnas van reg lementen en a m btenarijtraditie. Zo is het totaal onbegrij pelijk dat ze, na het vertrek met sti l le trom van hoofdcon servator Van Noten van de Koninklij ke M usea voor Kunst en Geschiedenis, er niets beter op vonden diens rol te laten overnemen door Eliane De Wilde, hoofdconservator van de Kon i n k l ijke M usea voor Schone Kunsten van België. Terwijl elk privé-bedrijf een beroep zou doen op een tijdelij ke crisismanager, maken de DWTC één van hun beste en hardst werkend kracht ook nog eens gedeeltelijk verantwoordelij k voor de KMKG. Nochtans zouden privé-consulti ng bureua's zoa ls KPMG, Price-Waterhouse-Coopers enz . . . maar al te graag voor een prikje of zelfs gratis hun good citizensh ip betonen met het lenen van een interimmanager. Op voorwaarde natuurlij k dat de vacature zo s n e l mogelijk open wordt verklaard, wat tot nu toe nog a ltijd niet het geval is . . . H e t z o u toch moeten mogelijk zijn dat de federale musea een aparte behandel ing krijgen binnen de structuur van de federale wetenschappelijke inste l l ingen en vooral de middelen waar ze recht op hebben. Maar zolang onze politici Brussel nog a ltijd als een symbolische speeltuin zien, dreigen de Federale Wetenschappelijke en Cu lturele inste l l i ngen meer en meer te verwezen. Het zou anders een mooie maar spijtige les zijn voor de federa le overheid indien ze tijdens het voorzitterschap van de Europese Unie met haar gasten voor gesloten zalen staat. Tijdens de middag sluiten immers een aantal zalen van de Kon i n k l ijke M usea voor Schone Kunsten van België wegens gebrek aan personee l . Ze zal het zelf kunnen uitleggen aan haar Europese gasten. PETER WOUTERS

Website DWTC: http://www.belspo.be

D e f a r a o 's o p e e n s c h ij fj e ! Op de tweede CD-ROM in de serie, "Egyptische Schatten in Europa" tonen de "Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis" (Brussel) 1 500 objecten uit hun collectie. Wetenschappelijke objectinformatie, hiëroglifische teksten en kleurenfoto's worden interactief getoond. Het basisprogramma, dat afgestemd is op het geïnteresseerde publiek, heeft een uitgebreide modus die toegang geeft tot de volledige database en die gedetailleerde wetenschappelijke informatie biedt voor wetenschappers en amateurs.

Het zoeksysteem geeft de mogel ij kheid van gecombineerde zoekacties. Het hyper l i n k glossarium va n ongeveer 400 onder werpen verklaart Egyptologische woorden en begrippen, geïl l us treerd met afbeeld ingen en l ijnteken i ngen. Wetenschappelijke informatie over goden, koningen, dynastieën, archeologische plaatsen, enz., wordt op een gebruikersvriendelijke manier gegeven. De rond leiding presenteert vijftien objecten van de col lectie met gesproken commentaar. De gebruikersi nterface en informatie van deze CD-ROM is beschik baar i n zeven talen: D u its, Engels, Frans, Ital i aans, Nederlands, Portugees en Spaans. Deel I I I-lV van de serie " Egyptische Schatten in E u ropa" zul len volgen in de loop van 200 1 . De publ icatie van deel V-VI I I is voorzien voor het jaar 200 1 . De delen IX-XI zul len verschijnen in 2002. De serie za l worden voortgezet en u itgebreid met andere Egyptische col lecties.

Op de Champollion home page www. EgyptianTreasures. org krijgt U meer i nformatie over het project, toekomstige CD-ROMs, datum van uitgave en demo's die gedownload kunnen worden. Toch een woordje van kritiek. Ergens op de cd-rom kan je een blik werpen op de museumzalen en a l snel wenste je dat je dat niet gedaan had. Hoe knap en rijk de collectie zelf is, hoe oubo l l ig zijn de zalen waarin ze getoond wordt. Eigenl ij k had men deze 'rond blik' weg kunnen laten, want meer dan wat vitrines met vooral veel tegenl icht is er niet te zien. Als men nu eens zou begi nnen met de thematiek en systematiek van deze cd-rom in de praktijk om te zetten, dan zou het geheel veel meer aanspreken. N u voelen a l l een de m u m mies zich hier thuis. M ij noordeel : E e n mooie bijdrage i n een schitterende reeks waaruit b l ij kt dat d e col lectie van de Koninkl ij ke Musea voor Kunst en Geschiedenis moeiteloos sta ndhoudt naast 'grotere broers' als Amsterdam en St.Petersburg. MICHEL PEETERS

Praktische i nformatie Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG) Jubelpark 1 0, 8·1000 Brussel Tel. t32 2 741 73 76 Faxt32 2 733 77 35 limme@kmkg·mrah.be ·

0 0 N

www.kmkg-mrah.be Projectontwerp en coördinatie Prof. Dr. Dirk van der Plas (ed.) Centrum voor Computer-ondersteund Egyptologisch Onderzoek (CCER) Faculteit Godgeleerdheid- Universiteit Utrecht Nederland

> "

0

�� z ::J

G e o r g e G r a rd U it l i ef d e v o o r h e t v rouw e l ij k n a a kt

Praktische informatie Stichting George Grard, Ekestraat 1,

George G rard ( 1 90 1 - 1 984) wordt algemeen erkend als één van onze grote Belgische beeldhouwers. Grard is zijn hele leven trouw gebleven aan één thema: de liefde voor het vrouwelijk naakt.

Reeds in zijn jeugdwerken bl ijkt dat hij zijn creativiteit concreti seerde via de studie naar model . De nauwe samenwerking tussen kunstenaar en model zou een constante b l ijven. De evol utie b i n nen zijn werk is allesbehalve spectaculair: binnen een bewust gekozen beperki ng opent zich een gevarieerde en verstilde wereld van zittende, l iggende en staande figuren. In de woelige jaren '30, '40, en '50, toen de strijd tussen figuratief en abstract heftige d iscussies u itlokte, bleef G ra rd overtuigd van de weg die hij ingeslagen was. I n 1 962 schreef hij in een korte inleiding dat h ij wei n i g afwist van de strijd tussen groepen en scholen: I k bekijk d a t a l lemaal v a n ver. Het leven zelf interesseert me meer. Het is uit het leven dat ik heb geput. Deze eenvoudige woorden typeren hem en weerspiegelen zijn consequente houding. In de jaren '30 ging Gra rd naar de kust; hij werd er verliefd op het l icht en bleef er werken tot aan zijn dood. In zijn kielzog volgden

0 0 N

z :::>

8691 Gijverinkhove Tel 058. 29.82.19 & Fax 058.29.85.96 De inkom bedraagt 100 BEF, studenten en groepen betalen 80 BEF. Kinderen onder de 12 jaar mogen er gratis in. Tijdens de tweede helft april, mei, juni: op zaterdag, zondag en feestdagen, open van 1 1 u. tot 1 9u. Van 1 juli tot 1 5 september 2000, open elke dag van 1 1 u . tot 19u. Voorgroepen buiten deze periodes op afspraak.

kunstenaars als Pierre Cail le, Pa u i Delvaux en anderen zodat men later sprak over de "School van S i nt-ldesbald " . A l s w e George G rards levenswerk overschouwen, valt op dat hij tot midden de j a ren '50 werkte met een volrond vrouwentype: De waternimf of Naiäde. Het zijn deze beelden die bij velen rem in iscen ties oproepen aan volrijpe vruchten. K u nsthistorici hebben in deze beelden de mediterrane sfeer teruggevonden die ze kenden door het werk van A. M a i l lol. G rard zelf voelde meer verwantschap met de sensuele beelden van A. Renoir. In 1 957 werkte G rard een maand in Kongo: de Afrikaanse Anasthasie inspireerde hem tot zijn G rote Afrikaanse, een rechtop staande uitgelengde slanke figuur. Dit beeld is een keerpunt en betekende de overstap naar een nieuw vrouwentype. Deze u itge lengde gestaltes keren in de jaren '60 en '70 terug binnen een reeks figuren waarin G rard zelf verwijzingen ziet naar de natuur: voor

0

HOMMAGE

Deze zomer loopt e r in d e Stichting George Grard een bijzondere tentoonste l l ing. Het is d it jaar precies 1 00 jaar geleden dat George geboren werd. Chantal G rard, zijn dochter en zelf ook beeldhouw ster, brengt er een hommage aan haar vader. Met het oog h ierop werkt zij momenteel aan een nieuwe reeks beelden, die verwijzen naar de menselijke anatomie n de vruchtbaarheid. Deze expo loopt van 23 juni tot en met 16 september, dagelijks van 1 1 tot 1 9 u u r.

ineengebogen vorm aan een berg en voor een liggende figuur aan

MICHEL PEETERS

het water. Daarom kan een werkje van dertig centimeter de zee als titel dragen.

D E S T I C H TI N G

Toen George G rard i n 1 984 stierf l i et hij een groot aantal bronzen en g i psen beelden na. Het vissershuisje waar h ij sedert de jaren '30 woonde en werkte blijft door de fam i l ie bewoond en is te klein om alle beelden op een veilige manier te bewaren. Daarom besloot mevrouw Francine G rard-Van M ieghem een ander onderkomen te zoeken. Dit werd de Stichting G ra rd .

> ""

een staande figuur durf ik nu denken aan een boom, voor een

G rard is geen beeldhouwer in de l etter l ijke zin van het woord: aanvankelij k model leerde h ij de klei, later werkte hij vooral in g i ps. Met vij len en raspen herwerkte h ij de vorm tot hij de j u i ste spanning berei kte. Via een tussenstap in was werden de beelden vervolgens i n brons gegoten. I n de manier waarop G ra rd zijn bronzen bewerkte, zien we een verschu iving in de j a ren '60. In tegenstel l ing tot donkere patines met een g ladde textuur zien we later een geac cidenteerd oppervlak met een ruwe geut die meer contrastwerking toont tussen l ichte en donkere vlakken. Eind de jaren '70 kreeg de beeldhouwer te kampen met gezond heids problemen. Het werken in g ips en op grote formaten viel hem steeds moe i l ij ker en hij begon meer en meer te tekenen. U it deze reeks tekeningen waarin we een vrijere en expressievere interpre tatie van het levend model zien toont de Stichting een selectie.

De Stichting werd in 1 994 opgericht door Francine G rard-Van M ieghem en Franz Trenchant ter gelegenheid van de tiende verjaardag van het overlijden van George Grard. Het u itgangspunt van de Stichting was het werk van de beeld houwer zo goed mogelijk tentoon te stellen en te conserveren. Er werden herdenkingstentoonstel l i ngen georganiseerd en men zocht een vei l i g onderkomen voor de grote nalatenschap van gipsen en bronzen beelden, tekeningen en het arch ief. Het vissershu isje te Sint-ldesbald kon onmogelijk onderdak bieden aan dit a l les én het publiek ontvangen. Te Gijverinkhove werd een hoeve aangekocht en gerestaureerd. Alle originele g i psen beelden werden bijeengebracht. In juni 1 996 opende de Stichting George G rard haar deuren voor de vele vrienden en geïnteresseerden: de gastvrij heid waarvoor het vissers h uisje indertijd bekend stond kon op een nieuwe manier gestalte krijgen. De Stichting zorgt er niet enkel voor dat het oeuvre van G ra rd samenbl ijft maar de verzameling biedt bovendien een unieke kijk op een creatief proces. Het publ iek kan het ontstaan van projecten zoals de Zittende vrouw voor de Nationa le Bank te Brussel, De waternimf te Doornik, De kwartel te Kortrijk of De zee te Oostende en andere beelden stap voor stap volgen: vanaf de a l lereerste kleine schetsen in gedroogde klei of g i ps, via de herwerkingen op groter formaat tot het defenitieve beeld op soms 3 à 4 meter. Doorheen een bezoek aan de verzamel ing wordt d uidelijk dat G rard iemand was die zijn vormen langzaam l i et rijpen. Hij bewerkte en herwerkte een beeld tot het zijn strenge oordeel kon doorstaan. De Stichting beschikt over een bronsgieterij: bezoekers die d it wensen kunnen inzicht krijgen in de technische aspecten van het gieten via het verloren-was-procédé.

B U I T E N G EZ I C H T VAN D E STICHTING G E O R G E G R A R D M ET O R I G I N E L E G I P S E N BEELDEN @ HUGO MAERTENS

C H A N TA L G R A R D Z O N D E R T I T E L , 2001 VOORSTUDIES G I P S C STICHTING G E O R G E GRARD

li �. z :::>

-

:::>

Publiek en M u seu m : wo rk i n p rogress Zoals al merkbaar was i n het vorige nummer, begon de informatie uit OKV-plus en Publiek en Museum mekaar steeds meer te overlappen. Dit ging ten koste van de lees baarheid. Bovendien blijkt dat steeds meer musea hun educatieve werking uitgebreid aanbieden op een eigen website. Daarom werd besloten het uitgebreide aanbod niet langer in elke afleve ring te publiceren, vermits alles zeer uitgebreid terug te vinden is op de museum site. Omdat het natuurlijk niet de bedoeling is de musea en de educatieve diensten hun forum te ontnemen zal Publiek en Museum blijven openstaan voor alle nieuws uit de sector. De vrijgekomen ruimte zal vanaf nu ingenomen worden door artikels die het educatieve veld in Vlaanderen bestrijken. Projecten komen uitge breider aan bod, alsook situerende en evaluerende stukken. Meer duiding dus.

uw ei eens kwijt?

> "

0

Het Litera ir Museum in Hasselt ging een samenwerking aan met het Museum voor Sierkunst en Vormgeving i n Gent en realiseerde een ontdekkingstocht langsheen kleine kamertjes, met verborgen luikjes, kijken voeldozen met speelgoed en snoep. En natuurlijk met heel veel boeken. Voor jongeren van 9 tot 14 jaar is er een speu rtocht door de tentoonstel l i ng, individueel of in groep. Ook zelf je kaft ontwerpen is mogelijk. ledere bezoeker kan zelf zijn kinderboek van de eeuw kenbaar maken door eeen blanco boekomslag te voorzien van titel en auteur en even tueel een origineel omslagontwerp. De omslag kan ter plaatse gemaakt worden, maar mag ook mee naar huis ingezonden omslagen komen rond een boek op een boekenrek i n de tentoonstel l i ng. Neslo gingen al voor en hun keuze is reeds in de tentoonstel l ing te zien. Elke omslag doet bovendien mee aan een wedstrijd, met uiteraard

Michel Peeters, eindredactie

,...

veranderd doorheen d e 20ste eeuw?

Enkele bekende Vlamingen als Marc de Bel, Bart Moeyaert en Alida

Geen probleem, laat het ons weten.

0

Waren e r a l kinderboeken i n 1900? Hoe i s het dagelijks leven van een kind

genomen worden en later aan het museum terugbezorgd worden. Alle

Heeft u bedenkingen, opmerkingen, kritiek, ideeën of wilt u gewoonweg

0

We ko m e n v a n v e r m a a r w e l m et grote p a s s e n

kinderboeken als prijs.

Alle praktische informatie blijft uiteraard beschikbaar en is terug te vinden op de volgende websites:

Naast deze tijdelijke tentoonstelling lopen er ook een aantal permanente expo's. Er staan een aantal kijkkastjes waardoor je meer te weten komt over

www.museumsite.be

jeugdauteurs en illustratoren. Ook de steenkoolmijnen in de literatuur komen aan bod. Het verhaal van de mijnen gekoppeld aan jeugdlitera

�·]

tuur met hetzelfde onderwerp. Wil je te weten komen hoe een boek gemaakt wordt, stap voor stap? Het

z

�

wordt je haarfijn uit de doeken gedaan. Al deze tentoonstellingen worden uitgebreid met speurtochten en geleide bezoeken.

www.okvweb.org

VITR I N E VAN DE ILLU STRATOREN lEESKAMER 0 LITERAIR M U S E U M H A S S E LT

O P E N BAAR K U N ST B E Z IT

VLAAN D E R E N

U UU

UP

E

N�·r

h t t p : / /www.o kvwe b . o r g

blie ASK! Een project voor post-hogeschoolstudenten dat de deur opent voor een inhoudelijke en pedagogische vernieuwing en verbredingvan het ku nstonderwijs i n Vlaanderen.

De volgende workshop gaat eind mei van start.

Het kerkhofvan de tekens. Het verlangen naar openbaarheid Workshop o.l .v. Stefa n Hertmans en Philip Van lsacker

28 mei - 2 j u n i 2001 Uitgaande van het feit dat aanbestedingen voor Belgische openbare

ASK! is geen doorlopende opleiding, maar bestaat elk jaar uit een aantal lesmodules of workshops, waaraan post-hogeschoolstudenten kunnen deelnemen. De resultaten van de workshops worden na afloop artistiek en pedagogisch geëvalueerd en steeds opgenomen in de web-site van ASK! De klassieke vorm van een één-op-één verhouding tussen leraar en student wordt verlaten. I n de plaats wordt een atelier georga niseerd waarin 'curatoren' eigen werk, ideeën of den kbeelden ontwikkelen of toelichten. Zij nodigen naar eigen inzicht gasten uit (kunstenaars, filo sofen, architecten, . . . ) om hieraan h u n eigen inzichten toe te voegen. Zo kunnen mensen uit verschillende disciplines en die normaal niet in het onderwijscircuit werken, toch een rol spelen in de opleiding. Studenten kunnen hun eigen werkwijze en inzichten toetsen aan wat cu ratoren en gasten voorstellen of doen. De vraagstelling houdt verband met architectuur, stedelijkheid e njof kunst. Diverse media en disciplines kunnen apa rt, of in wisselende combinaties, aan de orde zijn. Een atelier kan ook, naargelang de curator, meer theoretisch of meer praktisch georiënteerd zijn. Deze inhoudelijke focus wordt in overleg met en op voorstel van de curatoren van een atelier en uiteindelijk de studenten zelf scherp gesteld. De structuur van ASK! laat toe flexibel in te spelen op ontwikkelingen en kansen die zich aandienen in het culturele veld. Daarbij wil ASK! de academische en praktijkgerichte opleidingen va n zowel u niversiteiten als hogescholen koppelen. Een vaste partner is de U n iversiteit Gent, die een materieel en intellectueel basisplatform aanbiedt. I n 2001 werden de volgende workshops voorzien:

1.

Kleur.Geluid. Licht (februari 2001)

2. Videostage (maart 2001) 3·

Het kerkhof van de tekens. Het verlangen naar openbaarheid (mei 2001)

4· Workshop o.l.v. joëlle Tuerli nckx Bij de evaluatie van de eerste workshop (de tweede liep nog bij het ter perse gaan) werd het werkmodel van ASK! als zeer positief ervaren en bestempeld als een uniek en dynamisch model. Uiteraard werden ook een aantal bedenkingen geformuleerd door verschillende waarnemers, die in de toekomst zeker zullen opgevolgd worden. Belangrijkste element hierin is dat ASK! duidelijker naar bu iten moet komen. Zowel de doelstellingen van het ganse programma op langere termijn, als de inhoud en de doelen van de respectievelijke workshops, als het doelpubliek moeten duidelijk afgelijnd en omsch reven zijn. Met deze gegevens voor ogen moet dan een strategie worden uitgewerkt om

gebouwen in middels gehouden zijn een percentage te besteden aan kunstprojecten, willen we reflecteren over zin en onzin van dit openbare huwelijk tussen architectuur en kunst. Wat verlangt de a rch itect, wat verlangt de overheid van kunstenaars die worden 'ingehuurd'? Kan het kunstwerk deze semiotische omkadering wel ongeschonden overleven? Bestaat er geen gevaar voor neutralisatie va n de tekens - zowel die van de architecturale taal als die van het artistieke discou rs? Aan wat voor openbaar kerkhof van de tekens laboreert men bij derge lijke kruisbestuivingen? Anderzijds wordt de kunstenaar, die sedert de avant-garde bewegingen van de vorige eeuw afgesneden raakte va n een logica van openbaar nut, blijkbaar steeds weer gedreven door het verlangen naar dergelijke open baarheid. Het publieke forum lijkt zowel te inspireren als voorspelbare clichés voort te brengen. I n wel ke zin werken kunstenaars mee door een onbewuste 'doodsdrift'' in de hoop dat ze het einde, de waarheid van de door hen voortgebrachte tekens in een openbaar drama zouden zien opl ichten? Het atelier mikt niet meteen op toepassing en hoeft niet uit te monden in concreet werk of een tentoonstell ing. De belangrijkste inzet is het kritisch reflecteren over dit medium en de eromheen al dan niet ontstane mentale ruimte. Uiteraard worden concrete projecten die uit �e workshop zouden ontstaan, en getuigen va n een kritische vraagstel ling over het thema, aangemoedigd.

het dan ook makkelijker zijn gemotiveerde en sterke deelnemers te studenten, maar men bereikt zeker nog niet de hele groep. Uit lopende contacten blijkt bovendien dat het bestaan van het idee nog onbekend is, waardoor de instellingen die gecontacteerd werden het hele project ook niet echt konden plaatsen.

> "'

0

.,.4 1 z

Programma:

M a an d a g 28 mei: I nleiding door Stefan Hertmans en Philip Van lsacker met onder andere de situering en historische contextualisering van het thema, de concrete aanleiding voor deze reflectie, enkele termen uit de kunstagogiek, die in dit verband kritisch en verhelderend kunnen werken, het voorstellen van concrete projecten en ervaringen. Dinsdag 29 en woensdag 30 mei

Uitwerking van de opdrachten die op maandag aan de deelnemers worden gegeven . Donderdag 31 mei

Studiedag, in samenwerking met de Hogeschool Gent, departement academie. De studiedag wordt rond hetzelfde thema georganiseerd, in het Nederlands en Engels. Vier sprekers reflecteren over openbaarheid e n kunstsemiotiek Thierry De Duve, Frank Van de Veire, Dieter Roelstraete,Lawrence Weiner (onder voorbehoud). Vrijdag 1 juni

Deelnemers en gastsprekers bespreken e n evalueren de opdrachten.

deze elementen naar buiten toe te commun iceren. O p dat ogenblik zal vinden. Er blijkt immers wel een grote vraag te zijn bij post-hogeschool

0 0 N

Meer i nfo op www.ASKworkshops.be [email protected]

tel.: 09/264.78.60

::J

Ove r everzw ij n e n , b i e r b o m m e n e n G a l l i s c h e s o e p "En wat von d j e n u het tofste dat j e gezien hebt?", vroeg i k a a n J u les, m i j n vijfjarig zoontje, d i e zichtba a r v a n zijn d ra n kj e genoot i n d e cafetaria v a n het Gallo-Romeins M useum waar je tot 1 6 september geen reuzeban ket met everzwij n e n , maar wel een spaghetti-Asterix, Obelix bierbo m m e n of een bord Gallische soep k a n eten. " Dat van die doodskoppen vond ik wel goed en dat je moest raden wat er

J e maakt er kennis met het soldatenleven aan de hand van een interactief

het kind. De bedoeling is niet dat het kind een sta ndpunt gaat innemen Het begon allemaal i n 1996. I n dat jaar kregen Odette Peterink en Els

tegenover het kunstwerk, maar wel dat het ermee in dialoog gaat. Dat zoiets niet altijd even evident gevonden wordt, getuigt de vraag die

aan de feestdis die, zoals het goede G a lliërs past, op het einde van het

Verstraete van schepen Erik Antonis de opdracht om een educatief

verhaal voor je gedekt staat met strips van Asterix en catalogen van het

project uit te werken voor het basisonderwijs. De doelgroep was de zes

Dirk Pültau zich stelde in de Witte Raaf van maart 1998: 'Vanwaar dit

Rijksmuseum van Oudheden. Je kan je alsnog tegoed doen aan een

tot twaalfjarigen. Er werd teruggegrepen naar de ervaring die ze beiden

commando dat het contact met kunst tot elke prijs moet worden gereali seerd?'. Wat verder stelde Pültau ook nog:' Hoe komt het dat kwantum

banket van informatie onder het toeziend oog van een everzwijn en haar

hadden opgedaan in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel, het

twee jongen.

MuHKA en het KMSK. Tegelijkertijd werkten ze ook aan 'Ku nst in Kaart',

mechanica probleemloos te moeilijk wordt geacht voor kinderen maar

Rond de tafel zijn ook negen Europese landen vertegenwoordigd met

een educatief project voor het Openluchtmuseum Middelheim en het

dat de inwijding in de ku nsten gerekend wordt tot de intellectuele

korte, soms grappige anekdotes, zoals bv. bij Engeland:" De Britten

MuHKA.

rechten van de mens?'

staken elke dag om vier uur hun strijd tegen de Romeinen voor een kopje . warm water met een wolkje melk."

Zo ontstond MusejA! Het is een installatie bestaande uit een set van

Mooie, open vragen. Maar onzin volgens Peterin k en Verstraete. Volgens

twaalf kastdozen. Deze staan opgesteld in een zaal van het museum.

hen is alle kunst geschikt voor kinderen. Alle kunst wordt gemaakt voor

De laden, klapwanden, deksels en doorkijkjes oefenen op kinderen een

een publiek en dat zijn kinderen per definitie ook. En hier komt weeral het woord 'bemiddelen' naar voor. Het kind moet geen standpunt

om te zien of je gelijk had. Eigen lijk vond i k alles wel tof". En hij wil nog

's Zondags om 14u 30 neemt een gids je op een boeiende manier mee in

aa ntrekkingskracht uit en werken in op hun nieuwsgierigheid. In vijf tot

wel een keertje teruggaan.

de wereld van Galliërs en Romeinen. Kinderen worden even zelf Galliër

zes van die dozen zitten opd rachten. Het thema van elke doos werd in

innemen, er wordt net getoond dat er meerdere standpunten mogelijk

Op de vraag wat hij echt niet leuk vond, antwoordde hij met een ernstig

of Romein en kunnen letters winnen waarmee ze op het einde een zo

nauw overleg met de museumstaf gekozen. Er is ook steevast een doos

zijn, meerdere aspecten ook. Maar die leer je alleen kennen door de

gezicht: "Ze zouden wat meer plaats moeten maken en ik moest soms zo

lang mogelijk wachtwoord moeten vormen.

met een 'spelregelsspel': wat mag wel en wat niet in het museum.

dialoog met het werk aan te gaan.

Mappen voor begeleiders zijn eveneens voorhanden. De groep, die uit

lang wachten voor ik iets kon zien en doen en het was er zo warm!" Tot zover de directe weergave van een objectieve vijfjarige bezoeker

Op een paar praktische schoonheidsfoutjes na is deze tentoonstelling

maximum twaalf deelnemers bestaat, kan ook beroep doen op een

H E T AT E L I E R G R I J P T P L A AT S I N H E T M U S E U M Z E L F ,

waar een grond van waarheid in schuilt. Want de onder het zand

waar kinderen worden ondergedompeld in de wereld van Asterix en

educatief medewerker. Reservering is echter niet noodzakelijk, ook

N I E T I N E E N A PA R T E R U I M T E

verscholen voorwerpen in de eerste ruimte staan zo dicht tegen de muur

Obelix, zeker de moeite waard om te bezoeken.

zonder kan iedere bezoeker op ontdekkingstocht.

gestald dat het een ged rum is om iets te kunnen zien en de kinderen zijn

LEA VAN DE WUNGAERT

Persoonlijk gezien in het Rubenshu is: een tiental oudere dames die met

muur of in d e zaal. E r wordt dus niets verteld over dingen die niet te zien

tegenzin het Muse)A!-spel moest overdragen aan een groepje kinderen!

zijn. Alleen op die manier is een dialoog mogelijk. Zo is een museum

Op een schuin afgezaagde boomstam moet je twee afbeeldingen kiezen

Nog andere activiteiten volgden. Zo werkten Odette en Els in het kader

altijd een combinatie van een object en een verhaal. Welke van beide het

die bij elkaar horen en zo leer je meer over de Galliërs en de Romeinen.

van het Van Dijck-jaar een aantal kinderateliers uit en waren ze in 1999 ook betrokken bij de opleidi n g va n de Van Dijck-gidsen.

sterkst is hangt van museum tot museum af. De rol van Muse)A! is net

nog tot 16 september 2001

Het ontlokte Joris Capenberghs, verantwoordelijke voor de publiekswer

Voor zover dat mogelijk is proberen Els en Odette ook betrokken te

Provinciaal Gallo-Romeins Museum

king van Antwerpen Open tijdens het Van Dijck-jaar, de volgende opmer

worden bij de opstelling van de museumzalen, want niet elke presentatie

king: 'MusejA! tovert de m uffe, verstandelijke schatkamers die musea

leent zich even goed. Mooi is als de conservator kiest WAT er getoond

ment, dat je door middel van een druktoets kiest, te kunnen beluisteren,

Kielenstraat 1 5 3700 Tongeren

soms zijn om tot heuse verbeeldingspa leizen.'

wordt en er dan in samenspraak gezocht wordt naar een manier

moet je wel met je oor tegen de boom staan. Dit is geen probleem ware

Tel: 012/23.39.14

Heel belangrijk is het uitgangspunt dat kinderen beschouwd worden als

WAAROP. Deze manier van werken is echter eerder uitzondering dan

het niet dat de wortels van de boom zo ver reiken dat kinderen die het

Fax: 01 2/39.1 0.50

volwaardige museum bezoekers. Dus worden er bij Muse)A! enkele vaste

regel, vaak ook omdat de vraag naar een educatief project meestal komt

bordje "niet op klimmen" respecteren, niet dicht genoeg kunnen komen.

E-mail: [email protected]

u itgangspunten gehanteerd:

nadat het museu mconcept al gerealiseerd is. Met alle gevolgen en moei

Rond de boom staan woningen waarin o.a. juwelen worden tentoonge

Website: www.limburg.be/gallo

steld. Wil je echter weten welke naam bij welk juweel hoort, moet je

Open op maandag van 12 tot 17 uur,

D E E D U C AT I E V E M E D E W E R K E R I S G E E N S T U D E R E N D E G I D S M A A R E E N

tellen want enkel de juwelen zijn genummerd. Wellicht berust dit op een

van dinsdag tot vrijdag van 9 tot 17 uur

B E M I D D E L A A R T U S S E N H E T K I N D E N H E T O B J E C T.

vergetelheid want de namen van de voorwerpen bij Hoefnix zijn wel

en op zaterdag en zondag van 10 tot 18 uur

genummerd.

Toegangsprijs: 100 BEF, 50 BEF (reductiehouders)

zo enthousiast dat je ze er niet voorbij kan loodsen.

Weer een knappe interactie voor de jonge bezoeker, maar je moet er voor aanschuiven. I n het Gall ische dorp staat een muzikale boom centraal. Om het instru

z ;:,

tieve medewerker. Hij of zij probeert te bemiddelen tussen het object en

Maar ga je hieraan voorbij dan vind je dezelfde computer nog eens terug

onder het zand verstopt was en dat je dan door dat gaatje moest kijken

0 0 N

M u s eJ A ! en m u s ea i n A n t we r p e n

programma op de computer, als je er tenminste voor wil aanschuiven.

Praktische informatie

Het museumobject i s het belangrijkste. Het echte werk, te zien aan d e

deze twee in evenwicht te brengen.

lijkheden van dien natuurlijk.

I n de tenten in Het Kamp, waar Caesar je persoonlijk welkom heet,

De term 'educatieve medewerker' zegt a l heel veel natuurlijk. Terwijl een

Sinds 1999 wordt er ook samengewerkt met de vzw Prospekta (centrum voor kunstcommunicatie en culturele infobalie) voor de reserveringen

gids iemand is die de weg wijst en dus per definitie niet bemiddeld. Hij

en informatie omtrent de educatieve pakketten. Het Muhka zorgt dan

spuwt kennis en de toehoorder noteert. Of verveelt zich . . . Want gezien

weer voor de nodige steun bij de opleiding van de educatieve begelei ders. Het aantal musea waar het MusejA!-spel opgesteld staat is toege

krijgen we weer met dit probleem te maken.

het karakter van de meeste Antwerpse musea zijn de meeste rondlei

Je kan er Galliërs en Romeinen ten aanval laten trekken, maar enkel de

d ingen veelal geschiedenislessen. En worden ze vaak als saai ervaren,

nomen, evenals het antaal deelnemers.

Galliërs zullen reageren want het mechanisme van de Romeinen werkte

hoezeer de gids ook zijn best doet.

Het gaat dus goed.

op dat moment niet.

Bela ngrijk is dus dat verhaal naar vandaag te transponeren, of op zijn

Maar het kan nog veel beter.

minst een link naar het heden te leggen. Daar ligt de rol van de educa-

Dus . . . Gaat heen en speel ze!

OBELIX C PROVINCIAAL MUSEUM TONGEREN

DOE-DURF DEN KDOOS 0 THOMAS D E BOEVER DOE-DURF DENKDOOS V A N D Y C K 1 99 9 0 THOMAS D E BOEVER

PraktiS
Els Verstraete & Odette Peterink Sintlansp lein 48 2060 Antwerpen OJ/227-23-]2

of Vzw Pros pekta Culturele Infobalie Grote Markt 40

2000 Antwerpen OJ/220.81.11 03/220.81.18

0 0 N "' ;:,

� �

z ;:,

D e B o e d d h a i n d e D ra k e n p o o rt A N TW E R P E N, E T N O G R A F I S C H M U S E U M VAN

23

MAART TOT 27 JUNI

2001

C a r l A n d re A N T W E R P E N , O P E N LU C H T M U S E U M V O O R B E E L D H OW K U N ST MIDDELHEIM VAN

20

MEI TOT

29

JULI

2001

Longmen i s een boeddhistisch grottencomplex nabij d e stad Luoyang i n de Centraal-Chinese provincie Henan. Longmen betekent letterlijk Drakenpoort. Deze site vormt met zijn steile rotsoevers langsheen deYi-rivier inderdaad een

Carl Andre (01935, VS) bouwt beelden o p uit houten blokken, stenen e n platen metaal. Dit werk wordt gerekend tot de minimal art. Minimal art is de kunst waarbij de inhoud van het werk en de betekenis van de kunstenaar,

natuurlijke poort.

ondergeschikt zijn aan de idee.

0 0 N

In 493 nC koos keizer Xiaowen van de Noordelijke Wei-dynastie de nabijgelegen cultuurstad Lucyang als n ieuwe hoofdstad. Tussen de 5de en de 1 0de eeuw vond er een ongeziene bouwactivi teit plaats aan beide rivieroevers. N iet m i nder dan 2345 grotten met meer dan 1 00.000 voorste l l i ngen van de Boeddha werden u itge houwen in de rots. De scu l ptuur van Longmen biedt een overzicht van de vroege Chi nese beeldhouwkunst, vanaf de Indische en Centraal-Aziatische invloeden tot de puur Chi nese stijl . Ook de evolutie van de architec tuur, de kledij, decoratieve elementen en de ka l l igrafie komen ru im aan bod in de duizenden nissen en beeldhouwwerken. In december 2000 werd Longmen erkend door Unesco als wereld cultureel erfgoed. Het etnografisch m useum ontvangt, als eerste, 54 originele kunstwerken afkomstig u it Long men. Beelden van Boeddha, Bodhisattva's, wachters en hemelse nimfen tonen de l u ister van Long men. Een stoepa, stenen fragmenten en het afgietsel van een vol ledige grot versterken het totaalbeeld. Bovendien is er ook de tombe van Anpu te zien, een koopman u it Uzbekistan, die in de 7de eeuw werd begraven. De voorwerpen u it dit graf behoren tot de topstukken van de vermaarde Tang-kera m iek.

z ::>

OKV korting 50 bef i.p.v. 1 00 bef

I

Praktische i nformatie

Sinds het einde van de jaren '60 wordt de term a lgemeen toegepast op d it soort van driedimensionaal werk. Voor de m i n i male schi lder kunst gebrui kt men termen als hard edge en colorfield painting. I n het oeuvre van Carl Andre kan je drie ontwi kke l ingsfasen onder scheiden: scul ptu u r als vorm, scul ptuur als structuur en sculptuur als plaats. Eind jaren vijftig hakt en zaagt hij geometrische vormen en maakt structuren van gelijke e lementen in styrofoam, beton, steen of hout. Vanaf de tweede helft van de j a ren '60 verlaat h ij de vorm en legt a l le accenten op de structuur. H ij maakt vloersculpturen: lange rijen bakstenen of metalen platen die als een zware, logge massa de ruimte bepalen. H ij creëert hierdoor een wisselwerking: de sculp tuur maakt deel u it van de ruimte en de ruimte is een deel van de scu l ptuu r. Er komt een extra d i mensie bij als je niet a l leen naar het werk kijkt, maar er ook overheen loopt. Het kunstwerk wordt dan lijfe l ij k ervaren. In een derde fase (na 1 970) is het de scu l ptuur als ruimte die belang rijker wordt. Andre stelt verrassende composities samen: o.a. Stone Field Scu l pture (1 977), een geheel van 364 keien u it de ijstijd, of Fireworks ( 1 983) dat bestaat u it 40 verschillende leeggeknepen verf tubes samengebracht op één rechte l ij n . De vormen die ontstaan bij het aaneenschuiven van vierkanten werken in een aanta l sculpturen suggestief. Ook i n de titels schuwt Andre het associatieve of i l lustra tieve n iet. Vanaf de tweede helft va n de jaren '80 maakt hij ook tekstbeelden met de typemachine, waarbij hij letters en woorden evenwichtig over het papier verdeelt. Voor het Middelheimmuseum maakt hij op Middelheim-laag een monumenta le insta l l atie met balen stro.


Etnografisch Museum

Openluchtmuseum voor beeldhouwkunst

Suikerrui 1 9

Middelheim

2000 Antwerpen

Middelheimlaan 61

Tel: 03/220.86.00

2020 Antwerpen

Fax: 03/227.08.71

Tel. 03 827 1 5 34 - 03 828 1 3 50


Fax 03 825 28 35

Open van dinsdag tot zondag van 1 0 tot 17 uur

[email protected]

Gesloten op maandag

Open van oktobertot eind maart 1 0 - 17 uur,

Toegangsprijzen: 100 BEF (individueel), 50 Bef (reductiehouders)

april en september: 1 0 - 19 uur, mei en augustus: 1 0 - 20 uur, jun i en juli: 1 0 - 21 uur gesloten op maandag toegang gratis.

K o n i n k l ij k Z i l v e r v o o r Vo l k e n Vo rst 1 8 3 0 - 2 0 0 0 . A N T W E R P E N , P R O V I N C I AA L M U S E U M S T E R C K S H O F· Z I LV E R M U S E U M NOG TOT 22 JULI 2001

D e tentoonstelling brengt voor het eerst zilverwerk samen dat tussen 1830 en

op de binnen- en bu itenlandse hofleveranciers, op het gelegen heidszilver en op de grote en k leine zi lveren geschenken, waarmee vol k en vorst in de loop der tijden hun wederzijdse waardering uitdrukten. Het onderzoeksprogramma van het museum voorziet als vervolg (vermoedelij k in 2003 of 2004) een expositie over de zogenaamde Hol landse Periode met edelsmeedwerk u it de Noordelij ke en Zu idelijke Nederlanden ( 1 8 1 5-1 830).

2000 voor het Belgische koningshuis werd vervaardigd. Er wordt zilver getoond dat de koninklijke familie voor eigen gebruik aankocht, evenals attenties die zij schonk aan personeelsleden, petekinderen, 1 00-jarigen of andere jubilarissen. DE W E T E N S C H A P P E L I J K E C O N T E X T

Over de juweelkunst van de 1 9de en de 20ste eeuw werd reeds herhaa ldelijk gepubliceerd. Op enkele schaarse artikels na, waren er tot voor kort geen of nauwe l ijks wetenschappelijke studies over het Belgische zilver uit deze eeuwen. Toen het Provinciebestuur van Antwerpen in 1 992 het Provinciaal Museum voor Kunstambachten Sterckshof omvormde tot het Provi nciaal Museum Sterckshof Zilvercentrum, nam de museumstaf zich voor om deze periode te bestuderen en te exposeren. In 1 996 werd een tentoonste l l ing gewijd aan burgerlijk en kerkelijk art-decozi lver u it de steden Antwerpen, Brussel en Gent. Twee jaar later, i n 1 998, volgde de expositie over het Belg isch burgerlijk zi lver u it de bel le époque en de art nouveau. Voor beide tentoonstel l i ngen verscheen er een meertalige catalogus. Tijdens de voorberei ding van deze exposities werden tal rijke nieuwe gegevens gevonden over de band tussen het Koningshuis en de Belgische edelsmeedkunst, waardoor het idee rij pte om in 200 1 een tentoon stel l ing te wijden aan ' Koninklij k Zi lver', waarbij de klemtoon l igt

DE T E N T O O N S T E L L I N G

D e tentoonste l l i ng 'Kon inklijk zi lver voor vol k e n vorst' brengt voor het eerst zi lverwerk samen, dat tussen 1 830 en 2000 voor het Belg isch koningshuis werd vervaardigd. H ierbij wordt zowel edel smeedwerk getoond dat door de Koninklij ke Familie werd aange kocht voor eigen gebruik of om het weg te schenken. Zo kregen personeelsleden voor hun trouwe dienst, 1 00-jarigen en andere j u b i larissen zi lveren geschenken. De zevende opeenvolgende zoon of dochter van een gezin - en dus een petekind van het vorstenpaar - ontving een zi lveren doopset of d ito bestek. Zi lveren wisselbekers en andere trofeeën werden aan sport- en toneelverenigingen geschonken. Ook kerken en kloosters kregen bij bepaalde gelegen heden 'kon inklijk' edelsmeedwerk. Bij staatsbezoeken werden vaak zi lveren geschenken uitgewisseld. B ij koninklijke huwe l ijken, geboortes en bezoeken werd door het vol k, verenigingen en instel l ingen zi lver aan de Kon i n k l ijke Fam i l ie geschonken. Tenslotte wordt ook gelegenheidszilver getoond dat herinnert aan bepaalde gebeurtenissen waarbij leden van de Koni n k l ijke Familie aanwezig waren, zoals de oprichting van de Congreskolom te Brussel en de eerstesteenlegging van de O nze-Lieve-Vrouwekerk te La ken. Door het samenbrengen van a l dit zi lverwerk krijgt de bezoeker tevens een historisch en sti l i stisch overzicht van de edelsmeedku nst vanaf de Belgische onafhankelijkheid in 1 830 tot n u .

0 0 N

z ::l

Boeddhistische sculptuur uit de grotten van Longmen,

Praktische i nformatie

China 5de-9de eeuw Provinciaal museum Sterckshof-Zilvermuseum Hooftvunderlei 160 B 2100 Antwerpen-Deurne

van l Ou tot l 7u

België tel. (+32 3) (03) 360 52 50

( maandag gesloten)

fax (t32 3) (03) 360 52 53

Na de recente erke1ming van de

e-mail: [email protected] open van dinsdag tot zondag van 10 tot 1 7.30 u.

Longmen-grotten als wereld cultureel

Toegangsprijzen: 200 BEF/120 BEF

erfgoed : 60 originele beeldhouw werken en ceramieken uit de vroegste boeddhistische periode, nu voor het eerst buiten China te bewonderen in Antwerpen.

Suikerrui 19 2000 Antwerpen tel. 03/220.86.00 •

•

R u b e n s z i l v e r e n l a m petstel A N TW E R P E N , R U B E N S H U I S NOG TOT 5 JUNI

2001

O p 1 1 december 1 999 i s het sidderen e n beven i n Monaco: Sotheby's veilt er immers een schitterende zilveren set bestaande uit een kan en een bekken.

De stad Antwerpen wil de 41 50 gram zi lver aankopen voor het Rubenshuis, en heeft daar een goede reden voor. Eerst en vooral is het kunstwerk een prachtig voorbeeld van Vlaams zilverwerk uit de 1 7de eeuw. Maar vooral van belang is dat de kan en het bekken zijn vervaardigd door één van de voornaamste Vlaamse edelsmeden uit de baroktijd, Theodoor de Rasier, een kunstenaar die overigens in relatie is met Peter Paul Rubens. Bovendien is het pronkstuk door de barokke vormentaal i n vele opzichten door de g rote sch i lder beïn vloed. De schaal bevat een bekoorlijke afbeelding van Suzanna en de Ouderlingen, oml ijst door de rijkversierde boord met cartouches en een putti. De kan daarentegen is samengesteld uit tal van mytho logische motieven die verwant zijn met de maritieme iconografie. Het zi lveren ensemble is op een bepaald ogenblik in bezit van Rubens, 'een si lvere lampetschotel metten pot, weegende tsamen 17 marken' lezen we in zijn nalatenschapsinventaris in 1 640. Het is tot de dag van de vei l i n g in handen van rechtstreekse afstamme l ingen van Rubens. De aankoop kan helaas n iet doorgaan want wordt op een haar na gem ist. 0 0 "

Toch komt het pronkstuk - met steun van de Koning Boudewijn stichting - na ruim 360 jaar terug naar het Rubenshuis. Een boei ende dossiertentoonstei l ing. met zelden getoond materiaal uit binnen- en buitenlandse instel lingen. Vermeldenswaard is zeker dat naar aanleiding van deze tentoon ste l l i ng de acteur Karel Vingerheets een reeks opvoeringen brengt van de monoloog 'Het convivium van Jacobus Edelheer', geschreven door Bert Pope l ier. In zijn tafelrede schetst Edel heer, een vooraan staand functionaris van de stad Antwerpen, het pol itieke en filosofi sche k l i m aat van het ogenblik. De locatie is afwisselend het G root Atel ier in het Rubenshuis en de stemmige zalen van het Museum Mayer van de Bergh.

Pratkische informatie Rubenshuis Wapper 9·1 1 2000 Antwerpen Tel. 03/201 .1 5.56 R U B E N S ZILVEREN lAMPETSTEL 0 R U B E N S H U I S, ANTWERPEN

Fax.03/227.36.92 Open van dinsdag tot zondag van 10 tot 17 uur Toegangsprijzen: 200 BEF/100 BEF Voor info in verband met 'Het convivium van Jacobus Edel heer': 03/220.81 . 1 1 of www.ticketantwerpen.be

' A n d e rs g e k l e e d , a n d e rs g e d ra g e n . D r i e A n tw e r p s e k e r k e n o p e n e n h u n k l ee r k a s t ' A N T W E R P E N , S T . - A N D R J E S K E R K , S T. - C A R O L U S BORROMEUSKERK

&

ST.-JACO B S K E R K :

VAN 2 9 M E I T O T 3 0 S E P T E M B E R 2 0 0 1

Het thema mode i s ook voor d e kerken geen ongekende. Heel wat kerkelijk textiel heeft de mode op de voet gevolgd of is een eigen modieus leven gaan leiden. Wel gaat een bepaalde mode hier veel langer mee.

Omdat d it relig ieuze textiel in sacristiekasten opgeborgen bl ijft en omwi l l e van m inder gebrui k nog nauwel ijks het dag l icht ziet, is d it modejaar 200 1 een gelegenheid om deze kerkel ijke mode nog eens u it de kast te halen. Drie Antwerpse kerken openen hun kleerkast: St.-Andries-, St.-Carolus Borromeus- en St.-Jacobskerk. E l ke kerk zal één of meerdere thema's belichten. De St.-Andrieskerk kan uitpakken met 'de garderobe van Q.-L. Vrouw'. Het verrast eenieder te zien over wat een (kleur-)rijke garderobe zo een processiebeeld van Onze-Lieve-Vrouw beschikt: een stoffel ijk bewijs van Ma ria's populariteit. Een apart fenomeen h ierbij is de recyclage van mooie 1 8de-eeuwse balju rken tot zo'n madonnamanteL De St. -Carolus Borromeuskerk met de kantkam er, richt zich op kant, bord u u rwerk en habijten: 'hyper - en anti-modieus'. De St.-Jaccbskerk met de rijkste verzameling kerkgewaad: 'kazuifels i n a l l e k leuren en stij len'. Verspreid over een twintigtal zijkapel len kun je de evolutie volgen van de liturgische gewaden, gaande van het figuratieve 1 6de-eeuwse Passiegewaad -het oudst bewaarde in Antwerpen, tot gestileerde hedendaagse creaties. En wil(de) je zelf een kazuifel maken: lees dan damesblaadjes u it het begin van de 20ste eeuw.


PROVINCIE

ANTWERPEN 0 0 N

VA N A F VOO RJ A A R 2002

Voor alle informatie: He i l ige Geeststraat 23, e ma il : [email protected] -

website: www.topa.be OPENINGSUREN:

St.-Andrieskerk: open van ma -zo, van 14 tot 17 u, St. -Carolus Borromeuskerk:open van ma - za, van

z ::>

H ET N I E UWE I

B-2000 Antwerpen, tel. 03/226.52.53

D I ÀAÀ N T m

u

5

e

m

u

1 0 tot 1 2.30 en van 14 tot 17 u, kantkamer enkel wo en do, St.-Jacobskerk: open ma tot zo, van 14 tot 17 u

� -

Toegangsprijzen: St.-Andrieskerk: 50 BEF (voor de tentoonstelling, kerk vrij toegankelijk), St.-Carolus Borromeuskerk: 50 BEF (voor de kantkamer, kerk vrij toegankelijk), St.-Jacobskerk: 70 BEF.

DI AM ANTMUSEUM PROV I N C I E ANTWERPEN K ON I N G I N A S TR I O P L E I N

B-20 1 8 TEL FAX

1 9·23

ANTWERPEN

: +32 ( 0 ) 3 2 0 2 48 90 : +32 ( 0 ) 3 202 48 98

E- M A I L : I N FO@ D I A M A N T . P R O V A N T . B E WWW. P R O V A N T . B E/D I A M A N T

De

n i eUWe opbergmap

-------

10 euro of 403,-BF z ie pagi na 3 en 36 -------

"' ::> � ..

Re-to u c h e , 2 5 0 j a a r sc h i l d e rs va n d e G e n tse a c a d e m i e

Pa n a m a re n ko G E N T, S M A K

G E N T, S I N T- P I E T E R S A B D I J

NOG TOT 2 1 M E I 200 1

V A N 7 S E P TE M B E R TOT 7 O K T O B E R 2 0 0 1

In zijn zoektocht naar het maken van vliegmachines, voertuigen en

'Re-touche' i s een typische term uit d e restauratie welke wijst o p herstel, hier

ruimteschepen, is Panamarenko al sinds de jaren '60 gefascineerd door de

verwijzen we naar een nieuwe aanraking, in dit geval ·met de 250-jarige

natuurwetten, de bewegingen van insecten en dieren, de natuurelementen en

geschiedenis van de Genste Academie. Via historische aanknopingspunten

energiebronnen.

worden oudere en recentere stukken thematisch verwerkt.

H ij ontwikkelt hierin zijn eigen vormentaal die aanleunt bij de wetenschappen, maar die duidelij k een eigen originele positie i nneemt. Panamarenka's uitgangspunt hierbij is dat niets zomaar aangenomen wordt, zodat hij a l les zelf opn ieuw onderzoekt en berekent. H ijzelf is als een u itvinder-ingenieur die ervan droomt om de mens op eigen krachten in het l uchtrui m te laten voortbewegen. Uit de wetenschap dest i l l eert hij zijn eigen afleidingen, theorieën en bouwsels. Reeds bestaande vaartuigen zoa ls de zeppelin, de onderzeeër, het vliegtuig of de auto worden op een meer esthe tische manier heru itgevonden, waarbij de harmonie tussen materia liteit en functionaliteit centraal staat. De werken die hij steeds handmatig real iseert, bezitten opmerkel ijke poëtische kwal iteiten, en bevinden zich tussen kunst en wetenschap.

De thema's zijn geïnspireerd op e lementen van de plastische taal zodat de aandacht van de bezoeker zoveel mogelijk naar de intrin sieke kwal iteiten van de sch i lderijen worden eveneens plaasters, tekeningen, foto's en documentair materia a l in de tentoonstel l ing opgenomen. De grote thema's zij n (Zelf-)portret, Tonal iteit en decoratie, Lijn, M imesis, Kolorisme en matière en Purgatorium.

[KS®oo@JO®"@JÖUD@0

Op woensdag 1 2 september 200 1 om 1 8.30 u. geeft Stef van B e l l i ngen voor OKV abonnees

e e n rond l e i d i n g i n d e tentoonste l l i n g . Het deelnemersaantal is echter beperkt tot 20 personen.

Wilt

u k a n s m a k e n e r b i j te z ij n ? Stuur ons voor 20 juni 200 1 een kaartje met vermelding 'Re-touche' en hope l ij k pikt de welgekende onschuldige hand u eruit. Veel succes!

0 0 N

z =>



SMAK

Kunsthal De Sint-Pietersabdij

Citadelpark, 9000 Gent Tel: 09/221 . 1 7.03 - Fax: 09/221 .71 .09

Sint-Pietersplein 9 9000 Gent


Toegangsprijs: 200 BEF/1 00 BEF,

Open van dinsdag tot zondag van 10 tot 18 uur Gesloten op maandag

gratis voor studenten tot 26 jaar

Toegangsprijs: 200 BEF Reductieprijzen: 1 50 BEF (groepen en reductiehouders), 100 BEF (schoolgroepen) LINKS: PANAMARENKO 1 940 AEROMODELLER 1 969-71 0 DIRK PAUWELS, SMAK GENT

RECHTS: P I ETER B R E U G E L DE O U D E, 1 S 2 S - 1 S69 DE SCHILDER EN DE KUNSTKENNER C K.M. ALBERTI N A , WENEN

P i et e r B r u e g e l d e O u d e , M e es t e rte k e n a a r e n H u m a n i s t

J h e ro n i m u s B os c h

R O TT E R D A M , M U S E U M B O I J M A N S V A N B E U N I N G E N

R O TT E R D A M , M U S E U M B O I J M A N S V A N B E U N I N G E N

V A N 2 4 M E I TOT E N M E T 5 A U G U S T U S 2 0 0 1

V A N 1 S E PT E M B E R T O T E N M E T 1 1 N O V E M B E R 2 0 0 1

I n samenwerking met het M etropolitan Museum i n New Vork organiseert

Over zijn leven valt a l net zo weinig met zekerheid te vertellen als over de

M useum Boijmans Van Beuningen in 2001 een grote overzichtstentoonstelling

betekenis van zijn schilderijen. Toch geldt Bosch (ca. 1450-1 5 1 6) als een van de

van tekeningen en grafiek van Pi eter Bruegel de Oude.

meest tot de verbeelding sprekende kunstenaars van zijn tijd.

Beha lve sch i lder was Pieter Bruegel de Oude (ca . 1 525-Brussel 1 569) ook een meesterl ij k tekenaar. Van de achtenzestig tekeningen die van hem bewaard gebleven zijn, z u l len ruim vijftig i n M useum Boijmans Van Beuningen getoond worden. Daarnaast wordt aandacht besteed aan zijn grafisch werk aan de hand van een veer tigtal prenten. De tekeningen en prenten komen u it de col lecties van m usea in E uropa en Amerika a lsmede u it diverse particu l i ere verzamel ingen. Gezien de zeldzaam heid en kwetsbaarheid van d it werk op papier is een tentoonste l l i ng van een dergel ijke omvang een uitzonderlijke gebeurtenis. Aan de tekeni ngen van Pieter Bruegel de Oude is voor de laatste keer in 1 97 5 in Berlijn een groot overzicht gewijd. Sindsdien is door wetenschappe l ij k onderzoek de kennis over zijn oeuvre aan teke n ingen en grafiek aanzien l ij k verbeterd. Dat betekent onder meer dat een groot aanta l tekeningen n iet langer aan hem wordt toege schreven. De tentoonstel l ing in Rotterdam en New Vork geeft voor het eerst een beeld van het opgeschoonde oeuvre. Een aantal van deze bladen wordt echter wel getoond onder meer om te laten zien hoe het beeld van Bruegel de Oude als tekenaar/ontwerper steeds helderder is geworden. 'Pieter Bruegel de Oude, Meestertekenaar en Humanist' zal na Rotterdam a l leen nog te zien zijn i n het Metropolitan M useum in New York. Bij de tentoonstel l i ng verschijnt een Engelstal ige weten schappelijke cata logus alsmede een Nederlandse uitgave die op een breder publiek gericht is.

J H E R O N I M U S BOSCH,

1 4 5 0- 1 5 1 6 DE K E I S N I J D I N G C> M U S EO EL PRADO. MADRID

Dat heeft hij te danken aan zijn raadselachtige voorste l l ingen vol d u ivels, monsters en andere fantastische creaturen. Over de moge l ij ke interpretaties daarvan zijn inmiddels boekenkasten vol geschreven en nog steeds wordt h ierover druk gespeculeerd onder kenners. Ter gelegenheid van Rotterdam Cu lturele Hoofdstad 2001 heeft M useum Boij mans Van Beuningen de bijna onmogel ijke taak op zich genomen een tentoonste l l i ng over het leven en werk van J heronimus (of Jeroen) Bosch te organiseren. U itgangspunt daarbij is de eigen col l ectie. Het doel van de tentoonste l l i ng is niet a l leen om enkele hoogtepunten uit het oeuvre van de wereldvermaarde kunstenaar bijeen te brengen, maar vooral ook om te laten zien hoe zijn gedachtenwereld aansloot bij die van zijn tijdgenoten, onder wie de beroemdste Rotterdammer u it de geschiedenis, Erasmus. De col lectie van M useum Boij mans Van Beuningen bevat naast vier orig inele panelen van Bosch (uit een totaa l van ca. 25 als authentiek beschouwde sch i lderijen!) ook enkele tekeningen en een vijftal navolgingen van Bosch. Daarnaast bezit het museum de grootste col lectie materiële volkscu ltuur u it de late m iddeleeuwen in Nederland zoals h uishoudel ijke gebrui ksvoorwerpen, maar ook kerkelijk vaatwerk en pelgrimsinsignes. Met de eigen col l ectie als u itgangspunt wordt een beel d geschetst van de wereld van Jeroen Bosch. H i storische en sociale achtergronden treden prominent op de voorgrond, waarbij Bosch niet als een eigenzinnige en wereld vreemde eenling, maar veeleer als een kind van zijn tijd gestalte zal krijgen. Daarnaast is het museum druk bezig om ook de nodige bruiklenen van werken van Bosch aan de tentoonstel ling toe te voegen. U iteraard z u l len daar de bekende, zeer kwetsbare drielu i ken zoa ls De tuin der l usten, het hoogtepunt van de col lectie van Museo del Prado in Madrid, niet bij kunnen zijn, maar wel beroemde klei nere werken uit diverse E u ropese en Amerikaanse i nstell ingen. Ook Bosch' tekeningenoeuvre is zo goed als vol ledig te zien op de expo sitie. De presentatie wordt verder aangevuld met belangrijke sch i lderijen en tekeningen uit de omgeving van Bosch. De wetenschappel ijke leiding van de tentoonstel l ing is i n handen van Prof. dr. Jos Koldeweij (Nij megen), erkend special ist op het gebied van de kunst en kunstnijverheid van de Late M iddeleeuwen en Renaissance in de Nederlanden. Koldeweij was nauw betrokken bij de organisatie van de tentoonstelling 'In B uscoducis', over kunst en cultuur in de geboorte- en- woonplaats van Jeroen Bosch in de periode 1 450- 1 629 ('s-Hertogenbosch 1 990). Tijdens 'Jheronimus Bosch', van 1 september t/m 1 1 november 200 1 , hanteert M useum Boijmans Van Beuningen verruimde openings tijden zodat iedereen de tentoonste l l i ng kan bezoeken. Vanwege het bijzondere karakter van de expositie en vanwege de hoge kosten die ermee zijn gemoeid, wordt een extra toeslag berekend op de normale entreeprijs. Een gewoon toegangskaartje zal f 20, kosten (groepsprijs f 1 5,- pp.).

> "'

0

t'�J z :::>

]osé Vermeersch is één van de belangrijkste naoorlogse kunstenaars.

Nooit werd de totaliteit van zijn creatieve werk belicht. Deze monografie wil deze leemte opvullen en nog veel meer. Deel I behandelt de vormingsj aren, de eerste, dus belangrijke contacten met collega's-kunstenaars, het aftasten van oriënteringen op zoek naar een persoonlijke stijl. Deel 11 gaat over de evolutie van zijn schilderkunst, gekoppeld aan het beoefenen van vormen van toegepaste kunst. Deel III beschrijft de doorbraak als schepper van archetypische beelden en beeldengroepen en volgt de evolutie van thema's en technieken. Deel IV volgt het aanboren van nieuwe creatieve bronnen en een hoge productiviteit. Door deze chronologische indeling lopen een aantal rode draden die voor ]osé Vermeersch en voor de totstandkoming van zijn werk van kapitaal belang zijn geweest ]osé Vermeersch en het gezin ]osé Vermeersch en de vrienden José Vermeersch en de galeries José Vermeersch en de kunstkritiek José Vermeersch en de kunststromingen van zijn tijd

0 0 N

José Vermeersch en de natuur José Vermeersch en de dieren

> "' 0

AUTEUR: RIK SAUWEN

1:11]

FOTOGRAFIE: ART FIELD MEULEBEKE VORMGEVING: GEERTVERSTAEN

z ::>

OPZOEKING: FRANCINE DENDIEVEL, RIKVERMEERSCH EDITING: RUDY VERCRUYSSE

Auteur Rik Sauwen (0 1 945) was tot 2000 als producer verbonden aan de Dienst Kunstzaken van de VRT waar hij ondermeer medeverantwoordelij k was voor het kunstmagazine 'Kunstzaken'. Rik Sauwen tekende als producer voor tal van bekroonde kunstprogramma's: Rik Wouters, Spilliaert, Keramiek, Hedendaagse meubelkunst in Vlaanderen, . . . en een reeks overVan Eyck, Brueghel, Rubens. Hij is ook auteur van diverse publicaties in kunstboeken en kunsttijdschriften. TECHNISCHE GEGEVENS 33 X 24,5 CM 432 PAGINA'S ..

587 KLEURENILLUSTRATIES

• OPENBAAR

GEDRUKT OP KUNSTDRUKPAPIER r soGR. GARENGENAAID, LINNEN BAND MET RONDE RUG EN

..

KUNSTBEZIT IN

..

Grote Markt 46,

VLAANDEREN V.Z.W.

KAPITAALBANDJES

Prijs: 4· 500 , - BEF OF

I I I,

58 EURO

B 9 1 00 Sint Niklaas tel.o3/760. I 6.40 fax. 03/76o. I 6.41

Indien u wenst dat het boek aangetekend wordt toegestuurd, dan dient u de prijs te verhogen met 400,-BEF of 9,92 EURO (naar Nederland 14,88 EURO)

Exclusieve edities

• • .. ..

Van het boek worden volgende speciale edities aangeboden: •

email: [email protected] rekeningnummer: 448-000736 I -87 • BOEK JOSÉ

25 exemplaren met een ingelijste, originele tekening

VERMEERSCH

tegen 5 5 .000, -BEF of 1 . 363,75 EURO/ex.

Rekeningnummer:

• 50 exemplaren met een originele zeefdruk (niet ingelijst)

38S-O I O I 8 I I -24

tegen 25.000,-BEF of 6 1 9,89 EURO/ex.

B-886o Lendelede

••

ExitC o n g o M u se u m T E R V U R E N , K O N I N K L I J K M U S E U M V O O R M I D D E N -A F R I K A N O G TOT 2 4 J U N I 2 0 0 1

Deze tentoonstelling vormt een eerste aanzet tot d e geplande renovatie van de tentoonstellingszalen. Uitgangspunt is 1 25 topstukken uit de permanente collectie die eerder al deel uitmaakten van de tentoonstel l ing 'Verborgen schatten', in 1 995. Na een rondreis langsheen 9 Europese en Noord-Ameri kaanse

musea worden deze voorwerpen n u onderworpen aan een kritische reflectie, waarbij de bezoeker aangezet wordt na te denken over de bewaring en presentatie van deze stukken doorheen de tijd. Wat is hun herkomst en hoe kwamen ze i n de collectie terecht? Wie kocht ze aan? Waaraan hebben ze hun 'bevoorrechte' status te danken? Gel ijktijdig hiermee geven acht hedendaagse kunstenaars gestalte aan h u n visie over het museum. Hun werken gaan in confrontatie met het museum als inste l l ing, als oord van 'herinnering'. Kunnen we cu lturen eigenlijk nog wel i n glazen kasten stoppen in deze tijden van toenemende mondialisering? Edith Dekyndt, Meschac Gaba, Phi l i ppe Agu i rre, Johan M uyle, David Hammons, Toma Mutebe Luntumbe, Luc Tuymans en Barthélémy Toguo bogen zich verder over dit vraagstuk. De bedoeling is dat de toeschouwer, zowel de bezoeker van thema tentoonstell ingen als de l iefhebber van hedendaagse ku nst, tijdens het parcours voortdurend verrast wordten op het verkeerde been wordt gezet. Het resultaat is dat met deze manifestatie heel het i nstituut 'Afrika-museum' in vraag wordt gesteld.

CC 't Hei laar

Heilaarstraat 35 - 2340 Beerse

6de Beelden Biënnale Beerse van zo. 27 mei t/m zo. 24 juni 200 1 Stellen tentoon : E isa Van den Veyver - Gie Steenput - Lode Ti bos - Stef Van Eyck - Luk Vermeerbergen - Hennie Va n Engeland Het park is open op d i ., woe., vr., za. en zo. van 1 4u tot 1 7u Park Tempel hof,

Bisschopslaan 1 , 2340 Beerse (in het centrum, vlak bij de kerk)

Tegelijkertijd lopen twee andere tentoonstellingen in het kader van de BBB: Museum Jan Vaerten:

Hennie Van Engeland: beeldhouwwerk CC 't Hei laar: A lex Labejof:

beeldhouwwerk Els Van Rompu: schilderijen

Inlichtingen: CC 't Heilaar - 014 / 61 .68.99

Praktische informatie Kon i nkl ijk Museum voor M idden·Afrika Leuvensesteenweg 1 3, 3080 Tervuren Tel: 02n69.52.1 1 Open van 10 tot 17 uur, op zaterdag, zondag en feestdagen van 1 0 tot 18 uur Gesloten op maandag Toegangsprijzen: 200 BEF (individueel), EXIT C O N G O FOTO: KONINKLIJK MUSEUM VOOR M IDDEN·AFRIKA

1 30 BEF (groepen, 65+) en 80 BEF (kinderen, studenten)

ABORIGINAL ART GALLERY Investeer in een 40.000 jaar oude, nog steeds levende cultuur. De Aboriginal kunst, waarin oeroude verhalen en "drearnings" worden weergegeven, is over de hele wereld erkend als een technisch unieke, cultureel en historisch zeer waardevolle kunstbeweging. •

gecertificeerde schilderijen op doek of boombast, didgeridoo's, boomerangs, beelden, aboriginal voorwerpen, ... • uitzonderlijke kwaliteit !

Aboriginal Art Gallery - Anstralian Shop Lammerstraat 4a, 9000 Gent dond., vrijd., zaterd. : l l .30u tot l 8 .00u •

ook tentoonstellingen op locatie • ook groothandel

interesse? bel ons : 056/61.70.47 - 0475/70.85.99 offax : 056/6 1 . 70.48 www. australianshop.com Ontvang onze gratis catalogus (op te sturen naar B&F Invest, Kapellestraat 90, 9870 Zulte, offax : 056/6 1 .70.48)

Naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tel. . . . . . . . . . . .. Adres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

0 0 N

> "' 0

�i l z

::>

Tentoonstel l i n gsagenda Aalst

::> �

..

> "' 0

l:fJ -

z

EN DE KANT

Deurne

03/232.08.50

GRUUTHUSEMUSEUM

Violetstraat 6, 1000 Brussel,

PROVINCIAAL MUSEUM STERCKSHOF ·

• 25-04-2001 t.e.m. 30-10-200 1 :

Dijver 1 7, 8000 Brugge, 050/44.87. 1 1

021279.43.55

ZILVERCENTRUM

053173.23.40

1 50 jaar watersport op de Schelde.

• 1 6-06-2001 t.e.m. 1 6-09-2001 :

ROCKOXHUIS

• 30-05-2000 t.e.m. 3 1 -05-2001: Vensters op Brugge. Vijf eeuwen leef-

• 09-02-2001 t.e.m. 3 1 - 1 2-200 1 : De Dolle Jaren. Damesmode tussen

03/360.52.50

Retrospectieve van '68 tot NU.

Keizerstraat 12, 2000 Antwerpen,

en wooncultuur(1 400 1 900).

droom en werkelijkheid.

• 01 -05-2001 t.e.m. 22-07-200 1 :

Kunstgaleries i n Aalst.

031231.47. 1 0

PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN

Koninklijk zilver. Voor volk en vorst.

• 01 -06-2001 t.e.m. 1 6-09-2001 :

Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel,

Frisschelyck gedost. Een verhaal over mode in de 1 6de en 1 7de eeuw.

·

Brussel

021507.84.80

ETNOGRAFISCH MUSEUM

RUBENSHUIS

Grote Markt 10, 1000 Brussel,

• 1 0-03-2001 t.e.m. 1 0-06-200 1 : Marcel Broodthaers.

Suikerrui 19, 2000 Antwerpen,

Wapper 9-11, 2000 Antwerpen,

0215 1 1.49.87

Overzichtstentoonstelling.

031220.86.00

031232-47-47

• 23-03-2001 t.e.m. 27-06-200 1 : De

• t.e.m. 05-06-200 1 : Rubens zilveren

• 3 1 -01 -2001 t.e.m. 1 5-05-200 1 : Brouwerijmuseum. C.B.B. Museum.

BROUWERSHUIS

Boeddha in de Drakenpoort.

lampetsteL

DE BOTIELARIJ

HESSENHUIS

• 24-03-2001 t.e.m. 05-06-2001: Met

Delaunoystraat 58, 1080 Brussel,

Di est KULTUURCENTRUM BEGIJNHOF Dl EST

Kerkstraat4, 3290 Diest, 013/32. 1 7.93

Werkgroep CC. Begijnhof. Uit steen en brons.

KINDERMUSEUM

glans verworven. Rubens' zilveren

021412.70.70

Burgemeesterstraat 1 5, 1050 Brussel-

031206.03.50

stersteL

• 1 1-05-2001 t.e.m. 1 6-06-200 1 : JONG.

Elsene, 02/640.01.07

Baasrode

Hooftvunderlei 160, 2100 Deurne,

• 05-05-2001 t.e.m. 04-06-2001:

Brussel - Elsene

Falconrui 53, 2000 Antwerpen,

MODE2001-LIJN

"' �

MUSEUM VOOR HET KOSTUUM

Brugge

STEDELIJK MUSEUM OUD-HOSPITAAL

• 25-02-2001 t.e.m. 24-06-2001 : Kaukasische Volkeren.

0

1 510 51200 1 tot 301091200 1

Oude Vismarkt 13, 9300 Aalst,

Antwerpen

� ;;

NATIONAAL SCHEEPVAARTMUSEUM

Steenplein 1, 2000 Antwerpen,

va n

Diksmuide

Acteertalent i n Vlaanderen - Foto's Kris

• 01-01·2000 t.e.m. 31-1 2-2002: De

IJZERTOREN

Dewitte.

verbeelding.

Ijzerdijk 49, 8600 Diksmuide,

FONDATION POUR l'ARCHITECTURE

051150.02.86

Grote Markt 15, 2000 Antwerpen,

SCHEEPVAARTMUSEUM BAASRODE

Kluisstraat 55, 1050 Brussel,

0701233.799

vzw

021649.02.59

• 26-05-2001 t.e.m. 07-10-200 1 : Mode 2001 Landed/Geland. Vier

St-Ursmarusstraat 137, 9200 Baasrode

• 06-04-2001 t.e.m. 31-10-2001 : Visserij

• 25-03-2001 t.e.m. 1 7-06-200 1 : Archigram. een kijk op de

VOOR NATUURWETENSCHAPPEN

Barbaren in de klas.

tentoonstellingen op verschillende

in de Euregio Scheldemond.

vernieuwende concepten en visionaire

Vautierstraat 29, 1000 Brussel -

IJZERTOREN

projecten van de groep Engelse architecten Archigram.

Etterbeek, 021627.42.52

Confrontaties met vreemde culturen in

• 1 8-1 0-2000 t.e.m. 30-06-2001:

wandplaten voor vaderlandse

GALERIE VAN HET VIZO

Beestige buren: dieren in de stad

geschiedenis

locaties met curator Walter Van Beirendonck. MUSEUM PLANTIN-MORETUS

Beerse

Brussel - Etterbeek

• 01 -09-2000 t.e.m. 3 1 -08-2001 : Barbaren in de klas.

KONINKLIJK BELGISCH INSTITUUT

2

Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerpen,

PARK TEMPELHOF

Kanselarijstraat 19, 1000 Brussel,

Open: oktober tot maart van 10 tot 1 7

w

031221 . 14.50

Bisschopslaan 1, 2340 Beerse

021227.63.93

uur, van april tot september van 10 tot

• 1 5-06-2001 t.e.m. 09-09-200 1 :

• 27-05-2001 t.e.m. 24-06-2001 : 6de

• 04-05-2001 t.e.m. 1 0-06-2001 :

Uit de mode! Oude kostuumprenten

Beelden Biënnale.

Vormgeving in 't groen. Tuininrichting.

MUSEUM VLEESHUIS

6de Beelden Biënnale.

Vleeshouwersstraat38, 2000

PARK TEMPELHOF

• 1 4-09-2001 t.e.m. 1 0- 1 1 -200 1 : Henry

Antwerpen, 031233-64-04

Beelden van Eisa van Den Ve'{'ler, Gie

van de Velde-prijzen 2001 .

• 1 4-04-2001 t.e.m. 27-05-200 1 :

• 1 9-05-2001 t.e.m. 27-07-200 1 : Benoit

Steenput, Lode Tibos, Stel Van Eyck, Luk

GALERIJ PATRIC DEROM

Jean-Marie Bijtebier.

au x enters. De Parijse tijd van Peter

Vermeerbergen, Hennie Van Engeland)

Scilderijen - Tekeningen- Sculptuur

Benoit.

Open: dinsdag tlm zondag van 14 tot

zie p. 33

• 23-06-2001 t.e.m. 02-09-2001 :

1 7 uur

GEMEENTELIJK MUSEUM VAN ELSENE

::;

�

.. "

verdragen nieuw talent.

De Schelde: verhaal van een rivier. De Schelde zoals we die nu kennen, is het resultaat van een proces waarbij mens en natuur 1 3 millenia lang op

Beersel HERMAN TEIRLINCKHUIS

Deinze

18 uur

MUSEUM VAN DEINZE EN DE

Gesloten: tweede helft december en

• 29-06-2001 t.e.m. 26-08-2001 :

LEIESTREEK

eerste helftjanuari

Vormgevers bekennen kleur.

Lucien Matthyslaan 3-5, 9800 Deinze,

Toegang: 200, -BEF

091381.96.70

Reductie: OKV-Ieden aan groepstarief

Dendermonde

Eeklo PROVINCIAAL DOMEIN HET LEEN

Gentsesteenweg 80, 9900 Eeklo,

Jean Van Valsernstraat 71, 1050 Brussel,

STEDELIJKE MUSEA I

091376.74.74

021515.64.21

VLEESHUISMUSEUM

• 01 -09-2000 t.e.m. 01-10-200 1 :

• 26-04-2001 t.e.m. 01 -07-2001 : Het museum van Elsene zonder réserve.

Grote Markt32, 9200 Dendermonde,

Muggen-beet?

05212130. 18

elkaar inwerkten.

Uwenberg 14, 1650 Beersel

Recente legaten, schenkingen en

• 01 -04-2001 t.e.m. 29-07-200 1 : Musea

MUSEUM VOOR HEDENDAAGSE

• 27-04-2001 t.e.m. 20-05-2001: Ria Verhaeghe.

aankopen en zelden tentoongestelde werken.

en Archief: aanwinsten 2000. • 1 8-05-2001 t.e.m. 27-07-2001 : Benoit

KARRENMUSEUM KIEKENHOEVE

• 01 -07-2001 t.e.m. 01 -09-2001:

aux enfers.

Moerkantsebaan 48, 2910 Essen,

KUNST ANTWERPEN

Leuvenstraat, 2000 Antwerpen, 031238.59.60

• 18-02-2001 t.e.m. 27-05-2001:

Bilzen-Rijkhoven

03/667.73.90

Zoo.Wou.Ki KMKG JAPANSE TOREN

Deurle

Willy D e Sauter.

LANDCOMMANDERIJ ALDEN BIESEN

Van Praetlaan 44, 1020 Brussel,

• 27-05-2001 t.e.m. 07-10-2001: Mutilate? Mode 2001, Landed-geland

Kasteefstraat 6, 3740 Bifzen-Rijkhoven,

021268. 16.08

MUSEUM DHONDT-DHAENENS

089/51.93.93

• 29-03-2000 t.e.m. 3 1 -1 2-2001: De Weg

Museumlaan 14, 9831 Deurle,

van de Krijger doorheen de Japanse kunsten.

091282.51.23

Lieven Nol let.

• 30-03-2001 t.e.m. 27-05-2001 : Dichter bij het sieraad. Belgische

• 1 7-06-2001 t.e.m. 07-10-2001:

sieraadontwerpers geïnspireerd door

• 05-04-2001 t.e.m. 30-09-2001: Yixing,

Jean-Michel OthonieL

Angel Vergara.

hedendaagse poëzie.

de kunst van de purperen theepot. In het Chinees Paviljoen.

• 27-05-2001 t.e.m. 26-08-2001 :

Essen

• 08-04-2001 t.e.m. 03-06-2001 : Colliers.

• 26·08-2001 t.e.m. 09-09-2001 : Retrospectieve 30 jaar Karrenmuseum.

Evergem - Sleidinge C.C. STROMING

Weststraat 31, 9940 Evergem Sleidinge, 091358.51.00

• 03-04-2001 t.e.m. 20-05-2001: Rudy Gadeyne. Fototentoonsteil ing.

Te n t o o n s t e i l

Genk OPENLUCHTMUSEUM BOKRIJK

Domein Bokrijk, 3600 Genk,

n g s a g e n d a

• 1 4-07-2001 t.e.m. 1 6-09-200 1 : Fototentoonstelling - tweejaarlijkse prijs voor fotografie Dr. Guislain. Een fotowedstrijd in samenwerking met het

011126.53.00

Psychiatrisch Centrum Dr . Guislain.

• 3 1 -03-2001 t.e.m. 30-09-2001: Bergen

Thema: ontspannen.

of verbergen. De grote kuis in het 1 8de

MUSEUM VOOR DE GESCHIEDENIS

eeuwse bergmeubel. • 3 1 -03-2001 t.e.m. 30-09-2001 : De vuile

VAN DE WETENSCHAPPEN

was. Over soda, ossengalzeep,

9000 Gent, 09/264.49.30

zemelwater en andere wasgeheimen.

• 20- 1 1 -2000 t.e.m. 3 1 -07-2001 : 1 50 jaar landmeetkunde en cartografie. Van de

Gent

Krijgslaan 281 - Gebouw 530,

sleepketting tot de GPS.

CAERMERSKLOOSTER -PROVINCIAAL

• 1 5-09-2001 t.e.m. 3 1 -07-2002: Plateau 2001 . Het Cabinet de Physique van

CENTRUM VOOR KUNST EN CULTUUR

Joseph Plateau in 1840.

Vrouwebroersstraat, 9000 Gent,

MUSEUM VOOR DIERKUNDE

09/269.29. 1 0

K.L. Ledeganckstraat 35, 9000 Gent,

• 1 5-09-2001 t.e.m. 28-10-2001: Plateau

091264.52.28

2001. Joseph Plateau 1801-1883, Leven tussen kunst en wetenschap.

• 01 -03-2001 t.e.m. 3 1 -08-2001: Chemische wapens in de Natuur.

HET HUIS VAN ALIJN

Aanvalsstrategie of wettige

Kraanlei 65, 9000 Gent 091269.23.50

zelfverdediging

• 1 3-04-2001 t.e.m. 01 -07-2001 :

• 1 5-09-2001 t.e.m. 28-1 0-0001: Plateau

Naga land. • 1 3-07-2001 t.e.m. 30-10-2001:

2001. Félix Plateau 1841 -191 1, van preparator tot directeur van het

Mannen met baarden.

Museum van Dierkunde.

• 1 4-07-2001 t.e.m. 23-07-200 1 :

MUSEUM VOOR INDUSTIËLE

Muziekfestival. Gentse Feesten 2001.

ARCHEOLOGIE EN TEXTIEL

HORTUS MICHEL-THIERY

Minnemeers 9, 9000 Gent, 091223.59.69

Berouw55, 9000 Gent, 091225.05.42

• 23-10-2000 t.e.m. 21-06-200 1 :

• 28-01-2001 t.e.m. 27-05-200 1 : Feestkledij verplicht.

Reminentje Rimpompuis. De Hortus-

• 23-06-01 t.e.m. 02-12-01:

tuinkabouter.

Hot. Cool. Strong. Light / Textiel van vroeger, goedgekeurddoor kinderen.

KUNSTHAL DE SINT-PIETERSABDIJ

Sint-Pietersplein 9, 9000 Gent,

Specifiek voor kinderen van 8-1 3 jaar.

091243.97.30

• 1 0-02-2001 t.e.m. 03-06-2001 :

• 23-06-2001 t.e.m. 14-10-2001 : Mosterd . . . specerijkeiijk

Voeding en landbouw.

MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN

• 04-05-2001 t.e.m. 27-05-2001 : Johan

Citadelpark, 9000 Gent, 091222. 1 7.03

Anthonis. Gedichten.

• 1 7-06-2001 t.e.m. 23-09-2001: Een

• 02-06-2001 t.e.m. 24-06-2001: Steve

zeldzame weelde. Kunst van Latem en

Schepen. Schilderijen en tekeningen.

de Leiestreek 1900-1930.

• 06-07-2001 t.e.m. 29-07-2001:

MUSEUM VOOR SIERKUNST

Kathleen Deleu. Gentse Nieuwe.

EN VORMGEVING

MUSEUM DR. GUISLAIN

Ja n Breydelstraat 5, 9000 Gent,

Jozef Guisfainstraat 43, 9000 Gent,

091267.99.99

091216.35.95

• 27-04-2001 t.e.m. 1 7-06-2001 250 jaar Koninklijke Academie voor

•

07-04-2001 t.e.m. 01 -07-2001:

Ontbrekende Beelden.

Schone Kunsten - architecten 1 75 1 -

Gasttentoonstelling uit het Duitse Hygiënemuseum Dresden.

2001. en Konstantin S. Melnikov & de architectuur in Rusland.

Fototentoonsteil ing.

• 1 3-07-2001 t.e.m. 09-09-2001 : België-

• 1 4-07-2001 t.e.m. 1 6-09-2001 : Foto's Stephan Vantieteren - teksten Erwin

Nederland. Een overzicht van SO jaar juweelkunst.

Mortier. Foto's en teksten over het

OUDHEIDKUNDIG MUSEUM

leven in de psychiatrie nu.

VAN DE BIJLOKE

• 14-07-2001 t.e.m. 1 6-09-200 1 : Werk

Godshuizenlaan 2, 9000 Gent,

van Willem van Genk en Siebe Wiemer Glastra. Uit de Collectie Stichting De

091225. 1 1.06

Stadshof.

Een groots werk van ontbloting?

• 05-05-2001 t.e.m. 01 -07-2001 :

� �

0 0 N � :::>

.. > "' 0

��I z 2

w

::;;

"' ..
Te n t o o n s t e i l

SMAK/STEDELIJK MUSEUM VOOR ACTUELE KUNST/SMAK

�

0 0 N �

:> � .. > "' 0

�� !

Hasselt LITERAIR MUSEUM

STEDELIJK ONDERWIJSMUSEUM

POLDERMUSEUM

JAKOB SMITSMUSEUM

G. de Stuersstraat, 8900 leper,

Tolhuisstraat 10-16, 2040 Lil/a,

Sluis 155, 2400 Mol, 014/31.74.35

Panamarenko. • 07-04-2001 t.e.m. 03-06-2001 : Royden

01 1126. 1 7.87

057122.85.55

03/664. 14.81

• 30-06-2001 t.e.m. 12-08-2001: Molse

• 1 4-03-2001 t.e.m. 29-12-2001 : We

• 26-08-2000 t.e.m. 01 -07-2001 : Van

• 1 4-04-2001 t.e.m. 31-10-2001 : Werk

Landschapschilders.

Rabinowitch.

komen van ver, maar wel met grote

pap- tot kleuterschool. Of hoe kinderen

van kunstenaars uit de Antwerpse

• 07-04-2001 t.e.m. 27-05-2001: Walter Leblanc/ Luc Peire.

passen. Het kinderboek in Vlaanderen

in de loop van de 19de en 20ste eeuw kleuters werden.

Keyser, Marten Melsen . . .

in de 20ste eeuw.

Polder. Met o.a. werken van Nicasius De

Oostende

VEILINGHUIS LOECKX

PROVINCIAAL CENTRUM VOOR

Ingelandgat 4, 9000 Gent

BEELDENDE KUNSTEN - BEGIJNHOF

Van pap- tot kleuterschool.

Belangrijke kunst- antiek- en

PROVINCIAAL MUSEUM

STEDELIJK ONDERWIJSMUSEUM

inboedelveil ing. zie p. 39.

Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt,

Voor de eerste maal belicht een

STEDELIJK MUSEUM LOKEREN

WITIE lAAL

07 1129.59.60

tentoonstelling de geschiedenis van het

Markt 15a, 9160 Lokeren, 091340.50.64

aan

Zwartezustersstraat 34, 9000 Gent,

• 24-04-2001 t.e.m. 03-06-2001 :

kleute ronderwijs.

• 05-04-2001 t.e.m. 26-08-2001 : Geef

Vlaanderen - foto's Kris Dewitte.

091225.42.90

Toegepast 6.

Open: dagelijks van 10 tot 12.30 uur en

ons heden ons dagelijks

• 31-05-2001 t.e.m. 01 -07-2001 : Young

STEDELIJK MODEMUSEUM

van 14 tot 18 uur

broodgebrui ken.

DIENSTTOERISME OOSTENDE

Monacoplein, 8400 Oostende,

Lokeren

059170. 1 1.99

brood. Oude

• 28-07-2001 t.e.m. 05-08-2001: Theater zee. JONG Acteertalent in MUSEUM VOOR MODERNE KUNST

PMMK

Gasthuisstraat 1 1, 3500 Hasselt,

Gesloten: maandag

• 1 9-04-2001 t.e.m. 03-06-2001:

Romestraat 1 1, 8400 Oostende,

0 1 1 123.96.21

Toegang: 700,-bef (= museumkaart

Waarom

059150.81. 18

voor 3 musea)

ik niet werd een postzegelverzamelaar. Beelden werk

Reminentje Rimpompuis.

• 28-01-2001 t.e.m. 3 1 -05-2001 :

HORTUS MICHEL-THIERY

New Look. Christian Dior.

van Jacques Neve en Paulette Taecke.

Between Earth and Heaven. New

Het is alsof Michel Thiery, vader en

• 1 0-06-2001 t.e.m. 09-09-2001 : Wagenmakerij. gerealiseerd door

Classica! movements in the art of today.

stichter van de H ortust u i n , door één of

• 28-01-2001 t.e.m. 3 1 -05-2001 : Walde Huth. Modefotografie met Parijse

ander toverdrankje in miniversie weer tot

foto's van 1953-1 956.

OPENLUCHTMUSEUM "BACHTEN DE

Johan Terryn.

Wapenplein, 8400 Oostende,

leven is gekomen: zo' n 20 cm klein, zijn

KUPE"

• 02-09-2001 t.e.m. 09-09-2001 :

059/57.98.30

baard nog voller, zijn oogjes wat

• 1 6-06-01 t.e.m. 30-12-0 1 : Ont-boezemingen. Een overzichts-

St-Mildredaplein, 8691 /zenberg-

Metalen in de collectie van het Stedelijk

• 24-03-2001 t.e.m. 27-05-2001: Roland

dichtgekn epe n . "Reminentje

tentoonstelling over de geschiedenis

Alveringem

Rimpompuis" is zijn naam. Hij beheert

van de decolleté.

• 01 -05-2001 t.e.m. 31 -08-2001:

Museum. naar het thema van de open munumentendag.

Devolder ('1 938). • 01 -06-01 t.e.m. 1 5-09-01 : Leon

Het schoolgebeuren van toen.

STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-

Open: dagelijks van 9 tot 12 uur en van

WAERDENHOF

;:::

73.30 tot 1 7 uur

Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt,

Gesloten: vrijdagnamiddag, zondag en

0 1 1 124. 10.70

feestdagen

• 1 0-03-2001 t.e.m. 27-05-2001: In rook vervlogen. Tabak in Limbu rg.

�

Mol

Barnpslaan 35, 3500 Hasselt,

zowat alle gebeu rten i ssen in de tuin.

;;; ::;

Lillo

Citadelpark, 9000 Gent, 091221 . 1 7.03

z

-

leper

• 02-03-2001 t.e.m. 3 1 -05-2001 :

Artists (selected by).

�

n g s a g e n d a

Toegang: gratis

.. "'

• 19-05-01 t.e.m. 10-06-01 : Multicolor.

Halle C.C. 'TVONDEL

lzenberg-Aiveringem

Kortrij k

• 24-02-2001 t.e.m. 02-09-2001 :

MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN

Spilliaert. De volledige eigen

Lommel

verzameling. • 08-09-01 t.e.m. 30-09-01 : Heli Mäki-

MUSEUM KEMPENLAND

Arvela & Matlijs Van Den Bosch, 1 ste en

BROELMUSEUM

Dorp 16, 3920 Lommel, 01 1/54-13-35

Broeikaai 6, 8500 Kortrijk, 056124.08.70

• 22-04-2001 t.e.m. 31-10-2001 : Van

2de laureaat van de Europaprijs van 2000.

• 09-09-2001 : 'Metaal' Ter gelegenheid

middeleeuws landbouwdorp tot

van Open Monumentendag.

geïndustrialiseerde stad.

Hoogstraten Kruibeke

Mechelen

Oudenburg STEDELIJK ARCHEOLOGISCH MUSEUM

Possozplein 40, 7 500 Halle,

STEDELIJK MUSEUM HOOGSTRATEN

021539.99.20

Begijnhof9, 2320 Hoogstra ten,

MUSEUM VAN DE HEEMKRING

INTERNATIONAAL APIMONDIA

Marktstraat 25, 8460 Oudenburg,

• 03-05-2001 t.e.m. 26-05-2001: Was

031314.65.88

WISSEKERKE

BIJENTEELTMUSEUM

059/26.60.27

getekend: de 20ste eeuw. Cartoon s Foyer Stadhuis.

• 21-04-2001 t.e.m. 1 0-06-2001: Myriam Klein. Nieuw werk.

Kruibekestraat2, 9750 Kruibeke,

Nekkerspoe/straat 21 (boven

• 07-07-2001 t.e.m. 30-09-2001 : Beelden

03/774.52.63

Speelgoedmuseum, 2800 Mechelen,

uit de prehistorie.

ZUIDWESTBRABANTS MUSEUM

• 1 7-06-2001 t.e.m. 02-09-200 1 :

• 1 5-04-2001 t.e.m. 01 -07-2001 : Juliaan

015155. 70. 75

Kard. Cardijnstraat 7, 1500 Halle,

Retrospectieve Cécile Ca uterm an.

Severin. Overzichtstentoonstelling.

02/365.94. 1 5

• 1 7-06-2001 t.e.m. 02-09-2001 : OST in

• 01 -04-2001 t.e.m. 28-10-2001: Stenen

ZWARTen WIT. Lavis-werken van Alfred

vertellen over Halle. Tentoonstelling

Ost.

over de steentijd in de streek van Halle.

Horebeke Harelbeke

• 1 5-04-2001 t.e.m. 25-09-2001: Bijenteelt vroeger en nu.

Lier

VAN OUDENBURG

Overpelt

STEDELIJK MUSEUM HOF VAN

O.C. PALETHE

BUSLEVDEN

Jeugdlaan 2, 3900 Overpelt,

STEDELIJK MUSEUM WUYTS-VAN

Frederik de Merodestraat 65-67, 2800

0 1 1 164.59.52

CAMPEN EN BARON CAROLY

Mechelen, 015120.20.04

F. Van Cauwenberghstraat 14, 2500 Lier,

• 17-04-2001 t.e.m. 27-09-2001:

• 01 -07-2001 t.e.m. 02-09-200 1 : Bronzen sculpturen. Leo Camps.

PROTESTANTS HISTORISCH MUSEUM

031489. 1 1.96

Bloemen uit Mechelen.

PIJP EN TABAK MUSEUM

"A. HANS".

STEDELIJK MUSEUM SCHEPENHUIS

Marktstraat 100, 8530 Harelbeke

9667 Horebeke

• 01 -04-2001 t.e.m. 3 1 -08-2001: Daniëlle Hasenbroeckx en Hugo

Steenweg 1, 2800 Mechelen,

• 01-06-2001 t.e.m. 30-09-2001: Tabak

• 1 5-06-2001 t.e.m. 1 5-09-2001 :

Verheyen. Schilderijen en

01512 1 . 1 6.02

en Muziek.

Horebeke in oude zichtkaarten.

beeldhouwwerk.

• 1 1 -05-2001 t.e.m. 02-09-2001 : In de verbeelding van ruimte. Jean-Pa ui

Sint-Amandsaan-de-Schelde PROVINCIAAL MUSEUM EMILE VERHAEREN

Laenen & Bart Decq.

Emile Verhaerenstraat 71, 2890Sint-

• 20-05-2001: De pottenbakker draait

Amands-aan-de-Schelde, 052133.08.05

door. Museumdag.

• 24-03-2001 t.e.m. 31-10-2001 : De camera gericht op Emile Verhaeren.

Te n t o o n s t e 1 1 i n g s a

Sint-Amandsberg

g

e

nd

a

Torhout

MUSEUM SINT-ELISABETH

MUSEUM VOOR TORHOUTS

Groot Begijnhof van Sint·Amandsberg,

AARDEWERK

9040 Sint-Amandsberg

Kasteel Ravenhof, 8820 Torhout,

• 01 -04-2001 t.e.m. 30-10-2001 : Museum SHiisabeth van het Groot

050122.0770

Begijnhof.

aardewerk · Van De Voorde.

• 05-05·2001 t.e.m. 31 -07-200 1 : Brugs

Turnhout

Temse GEMEENTEMUSEUM

TAXANORIAMUSEUM

Kasteelstraat 16, 9140 Temse,

Begijnestraat 28, 2300 Turnhout

031771.26.36 •

28-04-2001 t.e.m. 20-05-200 1 : Rita

TENTOONSTELLINGEN d e W a r a n d e va n 2 0 t o t e n m et 2 9 a p r i l 2 0 0 1

• 20-09-2001 t.e.m. 03- 1 1 ·200 1 : A.J. Heymans. Landschapschilder.

Bellinckx. Foto's. • 26-05-2001 t.e.m. 1 7·06-2001 : Tiffanywerk Leonard Schuerewegen. 23·06·2001 t.e.m. 1 9·08·2001 : •

Zonhoven C.C. ZONHOVEN TERMOLEN

Portretten van en/ofTemsenaars. 25·08·2001 t.e.m. 23·09·2001 :

Kneutervveg 2, 3520 Zonhoven,

•

0 1 1 181.50.61

Terugblik op 1 0 jaar grafiekatelier.

• 1 3·05-2001 t.e.m. 03·06·2001 : Ray

Tervuren

Victor Ramirez

Remans. Jubileumtentoonstelling ten huize van Ray Remans. Putsveldweg 2 in Zonhoven.

....

stadscentru m Turnhout

Walion ie

Leuvensesteenweg 13, 3080 Tervuren,

0

Kleur in de ru i mte

KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN· AFRIKA

0

021769.52. 1 1 •

24-1 1 -2000 t.e.m. 24-06-2001 : Exit

-

Charleroi

Congo Museum.

z ::0

MUSÉE DE LA PHOTOGRAPHIE

Turnhout

Avenue Paul Pastur, 1 1, 6032 Charleroi, 071143.58. 1 0

1 0-03-2001 t.e.m. 03-06-200 1 :

DE WARANDE

•

Warandestraat 42, 2300 Turnhout

Surréalisme e t photographie.

014/41.94.94

• 1 0-03-2001 t.e.m. 03-06-200 1 :

• 20-04-01 t.e.m. 29-04-01 : Victor

Georges Thiry (1 904-1 994) ·

Ramirez, kleur in de ruimte.

Retrospectieve.

• 22-04-01 t.e.m. 20-05-01: Fernando Alvim.

Elaine Ling · Abandoned, Namib

Tongeren

van 22 apri l tot en met 20 mei 2001

Desert.

Nederland

C.C. DE VELINX

Dijk 1 1 1, 3700 Tongeren, 012139.38.00

• 24-03·2001 t.e.m. 20-05-2001 : De

Tilburg

wondere wereld van de

NEDERLANDS TEXTIELMUSEUM

computergames. Een mix van theorie en pure fun. Game over.

00 311131542.22.41

Goirkestraat 96, 5046 GN Tilburg,

PROVINCIAAL GALLO-ROMEINS

• 23-03-2001 t.e.m. 1 0-06-2001 :

MUSEUM

Hedendaagse Amerikaanse quilts.

Kielenstraat 15, 3700 Tongeren, 012123.39. 14

• 1 7-02-2001 t.e.m. 1 6-09-200 1 : Asterix en Europa.

De

n ieUWe opbergmap

-------

10 euro of 403,-BF zie pag ina 3 en 36 -------

Fernando Alvim mbutu muande I visionai re natie

in de Warande van dinsdag tot zondag van 1 4 20 uur opening met toelichting 21 april 1 8 uur debatten: elke zaterdag om 1 6 uur -

42, B-2300 Tu rnhout. (01 4) 41 94 94 Fax. : (01 4) 42 08 21 . e- mai l : tento @ warande. be - www.warande.be d e Wara nde, Warandestraat Tel . :

Fotografiecircuit

Hoe bestel len zie p. 3

De n 1 euwe opberg map

0 0 N

> "'

0

�r=1

.......

Aalbeke 0. C. Aalbeke Krugerstraat 9, 8511 Aafbeke,

091340.50.50

• 1 2-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 : Herwig Candries.

056140. 18.92

Marke

• 1 2-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 :

O.C. Marke

Jerry Koninckx.

Heflestraat 6, 8510 Marke, 056122.69.42

Antwerpen

• 1 2-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 : Joke Leuridan.

Cofumbiastraat 1 10, 2030 Antwerpen,

Menen

031543.90.30

0. C. 't Ghelandt

• 1 1 -05-2001 t.e.m. 05-06-2001 :

Waa/vest, 8930 Menen, 058151.58.91

Krist Demasure.

• 1 2-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 :

Elcker-lk Centrum

Lou M . C . Mulder.

Breughe/straat 33, 2000 Antwerpen

• 07-05-2001 t.e.m. 3 1 -05-2001: Els Fieuw.

Bornem

Sint-Truiden C. C. 'de bogaard' Capucienessenstraat 8, 3800 Sint Truiden, 01 1/69.39.90

CC. Ter Di/ft

• 1 1 -05-2001 t.e.m. 06-06-2001 :

St-Amandsesteenweg 41-43, 2880

Karel Cuyvers.

Bornem, 03/889.75.63

va n

C. C. Lokeren Torenstraat 1, 9160 Lokeren,

C.C. Luchtbal

•

Lokeren

• 09-05-2001 t.e.m. 04-06-2001 : Nicole Andrea.

Evergem - Sleidinge

Tielt e. c. Gildhof Sint-Miehiefstraat 9, 8700 Tieft, 051140.29.35

e.c. Stroming

• 12-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 :

Weststraat 31, 9940 Evergem

Rio Staelens.

S/eidinge, 091358.51.00

• 1 2-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 : Roger Van Namen.

Turnhout C. C. de Warande Warandestraat 42, 2300 Turnhout,

Heist-op-den-Berg

014/41.94.94

C. C. Zwaneberg

• 09-05-2001 t.e.m. 04-06-2001 :

Bergstraat, 2220 Heist-op-den-Berg,

Patriek Van Puymbroeck.

015/25.07.70

• 1 1-05-2001 t.e.m. 05-06-2001: Roland Verbrugge.

Heusden-Zolder

Wemmel G. C. De landloper Kaasmarkt 75, 1 780 Wemmel, 02/460.73.24

C. C. Heusden-Zolder

• 09-05-2001 t.e.m. 04-06-2001 :

Dekenstraat 40, 3550 Heusden-Zolder.

Robert Kot.

0 1 1/53.33.35

• 1 1-05-2001 t.e.m. 05-06-2001 :

• 1 1 -05-2001 t.e.m. 06-06-2001 : Guido Van Onderbergen.

Krist Demasure.

Wevelgem

Hoeselt

e.c.

C. C. Hoese/t

Acaciastraat zin, 8560 Wevelgem,

Europafaan 2, 3730 Hoeseft

056143.34.90

• 1 1 -05-2001 t.e.m. 06-06-2001 : Manou Broben.

• 1 2-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 : Jaymes Van Luppen.

Kortrijk C.C. Kortrijk Oude Dekenij Sint-Maarlenskerkhof 8, 8500 Kortrijk

• 1 2-05-2001 t.e.m. 07-06-2001 : Robert Vollekindt.

Guldenberg

Activiteiten

Reductie: 80,- BEF voor 65+; gratis kdn(-12j) •

Antwerpen Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen Kattendijkdok - Oostkaai 22, 2000 Antwerpen, 031229.22.42

26-08-2001 : Een dorp in beweging.

Een rondwandeling in een dorp, waar de ambachtslui druk doende zijn met het uitoefenen van hun ambacht. Rondritten met paard en kar. Vrouwenwerk.

• 20-05-200 1 : DNA - D&A Gidsbeurten

Kortrijk

rond samenlevingsbeschermende taken van douane en accijnzen in

Broeimuseum Broeikaai 6, 8500 Kortrijk, 056124.08.70

VENNOOTSCHAPVOOR DE

heden en verleden.

• 20-05-2001: Open Museumdag. Gratis

CONSERVATIE EN D E RESTAURATIE VAN KUNSTWERKEN - Restauratie van schilderijen (namel ijk: grote formaten)

Balen

rondleidingen.

Kruiermuseum

Lommel

Vaartstraat 29, 2490 Balen

Museum Kempenland

•

09-09-2001 : Ambachtenmarkt

Open: 14 tot 18 uur. Toegang: 50, -BEF

Essen Karrenmuseum Kiekenhoeve Moerkantsebaan 48, 2910 Essen, 031667. 73.90 •

21-07-2001 t.e.m. 24-07-2001 :

Bloemen o p het erf.

Dorp 16, 3920 Lommel, 0 1 1 154-13-35 •

20-05-2001 t.e.m. 3 1-08-2001 : Maak

kennis met de 7 musea van de Kempische museumroute. Zoektocht. Open: dinsdag tot vrijdag van 9 tot 12 uur en van 14 tot 17 uur; weekend van 14 tot 17 uur Gesloten: maandag en feestdagen Toegang: gratis

Fuchsiatentoontselling. Open: van 10 tot 18 uur Gesloten: maandag

- Doublering op vacuümtafel - Behandeling van: gepolychromeerde beelden en meubels muurschilderingen Oosters lakwerk conservatie van kunstwerken op papier en zijde terracotta' s 2 0 JAAR AKTI EF I N SAMENWERKING M ET DE OFFICIELE I NSTANTI ES D I EPESTRAAT 1 8 306 1 BERTEM (Leefdaal) (02) 767 97 80 ERKENNING NR. 04 28 0 I

" Maria-ten hemel-opneming" Sint-Goedele (St. Gudule) - Brussel

> "'

F. Navez

0

t:f�

Toegang: 100,- BEF

z ::>

Ama ra nt, uw u nst-facel ift! Met lentoonsteil i ngsbezoeken en reizen - c u rsussen en lezi ngen over beeldende k u nst, fi losofie en hedendaagse muziek i n heel Vl aandere n en Brussel Eigen u de gratis program mabroch u re van Amarant toe!

Internationaal Kunstsalon sch i l derij hedendaagse kunstgalerijen ku nstam bacht beeld houwku nst fotografie

t/Jr f2/j .

Amarant vzw H oogpoort 50 B-9000 Gent tel 09/2 69 . 1 7 . 4 0 fax 09/2 3 3 .42 . 3 6 i [email protected] www.amarant.be

,

L-rt van

22 tot 30/09/2001

van

1 3 tot 1 9 u

Toegang E41 1 - uitrit 25 bis / 26 - Tel. ##32 (0) 61/22.39.31

G e r a rd H o l m e n s

Sint-Niklaas

U I TGAVE VAN O P E N B A A R K U N S T B E Z I T I N V L A A N D E R E N

Mercatormuseum-Stedelijke Musea Sint-Niklaas Zamanstraat 49, 9700 Sint-Nik/aas,

K u n st b o e k

Gerard Holmens TAI LLE

031777.29.42

D I RECTE

Door Johan Van ea uwe n berge

• 02·09·2001 : Mercator en de geschiedenis van de cartografie. Open: om 14.30 uur Gesloten: maandag Toegang: 100,- BEF Reductie: 80,- BEF voor OKV·Ieden

Museumcomplex Zwijgershoek

De uitgave geeft een overzicht van de carrière, het oeuvre en het leven van de beeldhouwer Gerard Holmens ( 1 934 - 1 995). Johan Van Ca uwen berge, als kunstrecensent en hoofdpresentator verbonden aan VRT Klara (voorheen Radio 3), situeert het oeuvre van Gerard Holmens in het l icht van de internationa le kunstontwi kkel ing. De periodes en thema's in het werk van Holmens komen u itvoerig aan bod. In deze publ icatie verschijnt tevens een keuze uit de correspondentie tussen de beeldhouwer Gerard Holmens en de dichter Clem Schouwenaars en hun beide echtgenotes tijdens de periode 1 984- 1 993. Een gedeta i l l eerde beschrijving van de evolutie van het oeuvre van de twee kunstenaars, hun wederzijdse repl ieken op e l kanders werk en de a ppreciatie kan eruit worden afgelezen. Holmens biografie en een samenvatting van de tekst in het Frans en het Engels vervol l edigen het boek. Met meer dan 200 i l l ustraties, waaronder een aantal archieffoto's, tekeningen en ontwerpen, biedt deze uitgave een boeiend overzicht van het oeuvre van een beeldhouwer wiens werk de k lassieke tegenstel l i ngen figuratief - abstract oversteeg.

Regentiestraat 61-63, 9700 Sint-Nik/aas, 031777.46.84 •

03-06·2001 : De geschiedenis van

geluidsopname en -weergave. Demonstratie van muziekdozen, fonografen, grammofoons en jukeboxen. Demonstratie van muziekdozen, fonografen, grammofoons en jukeboxen. • 05-07-200 1 : De danstent. Jukeboxconcert met muziek uit de jaren '50 en '60 met dansdemonstratie van rock'n rol i.

Veurne Bakkerijmuseum Walter Plaetinck - Zuidgasthoeve vzw Albert l-Iaan 2, 8630 Veurne, 058131.38.97

• 01 -09-2000 t.e.m. 30·06·2001 : Kinderbakkerij. Kinderen bakken hun e igen broodje. Open: Dagelijks van 10 tot 12 en van 14 tot 17 uur Gesloten: vrijdag Toegang: 140,- BEF(tot 12j)

waarvan de helft in vierkleurendruk. Formaat: 33 x 25 cm Gebonden Prijs: 2. 500,- B E F Dit kunstboek is e e n uitgave van Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen. Vormgeving : Geert Verstaen

BEF Reductie: 100, · BEF voor OKV-Ieden

Museumnieuws

Recentie Paui Bauters, Van zadelsteen tot Zetelkruier

Gent

2000 jaar molens in Vlaanderen

Het huis van Afijn

In 1998 verscheen het eerste deel van wat het magnum opus van bezield molenaar

Kraanlei 65, 9000 Gent, 091269.23.50

mal i n ol oog Pa ui Baute rs moet worden.

•

20-05-2001: Vrije tijd & ontspanning.

Drie jaar later is het de beurt aan het

tweede deeL

vernieuwde opstelling van vaste

Hierin staat de beschrijving van de bouw en de werking van de molens met

collectie · open museumdag.

natuurlijke aandrijfkracht in de tweede helft van de 19de eeuw centraal. Ondanks

lembeke

de technische verbeteringen die, dank zij de nieuwe technologische kennis, ook het molenaarsberoep ten goede kwam, betekende deze technologische optimalisering

Bardelaere museum Ledestraat 42, 9971 Lembeke, 091377.04.22 •

Nieuw museum seizoen.

Open: iedere zondag van 14 tot 18 uur vanaf april tot oktober Toegang: 60,- BEF Reductie: 40,· BEF (OKV-Ieden

& kinderen + 12j)

Oostende Museum voor Moderne Kunst

ook het begin van het einde van het molentijd perk. Verhoogde windgevoeligheid kon immers niet op tegen de nieuwe aandrijftechnieken die een permanente werking konden garanderen. De grote technische variëteit die de molens eind 1 9de eeuw kenden wordt in dit technisch deel tussen de teerling en de windvaan (voor staakmolens) en tussen de grondvesten en de kap (voor bovenkruiers) bijzonder uitgebreid toegelicht. Hierbij wordt ook niet voorbijgegaan aan de watermolens, waarbij een aantal speciale types, die in het economisch overzicht van Boek 1 onderbelicht bleven, nu wel worden aangehaald, zoals de papiermolens (pp. 69-74, maar dan wel het Ancien·Régime type zoals te zien is te Arnhem en niet de 1 9de eeuwse gemechaniseerde varianten zoals rond Brussel) en andere gespecialiseerde types. Dat de auteur windmolenmulder is, wordt ten overvloede duidelijk in de

PMMK

uitzonderlijk grondige en uitvoerige technische uitleg over dit soort molens.

Romestraat 1 1, 8400 Oostende, 059150.81.18

Bijzondere aandacht wordt ook besteed aan de maalstenen en de verdere uitrusting van de maalstoeL Gespecialiseerde windmolens als olieslag-, pel· en pompmolens

• Tijdelijke sluiting van de vaste

krijgen nog een afzonderlijke behandeling. De aandacht voor het

collectie!

Vanaf 4 september 2000 is de vaste

molenmakersalaam slaat voornamelijk op de gebruikte hijssystemen. Net zoals in deel 1 zijn er een aantal storende lay-out onnauwkeurigheden en wordt

collectie van het museum niet meer te

de hoogstaande technische kwaliteit van de tekeningen van G.J. Po uw verstoord

bezichtigen en dit tot in mei 2001 wegens herstellingswerken aan de

door een niet zo gelukkige kleurenkeuze van blauw (bv. p. 62), bruin of groen (bv. pp. 31 2·31 3), die de noodzakelijke rust bij lezing van een belangwekkend

gevel van het PMMK.

referentiewerk niet ten goede komt. HARRY VAN RovEN

Gesloten: maandag

'Van zadelsteen tot zetelkruier. 2000 jaar molens in Vlaanderen.

Toegang: 200

Boek 2: Bouw en werking van de molens

Reductie: 160 BEF/ gratis

met natuurlijke drijfkracht rond 1850 en in de natijd', Provincie Oost-Vlaanderen, Gent, 2000.

Priester Poppe Museum Priester Poppestraat 35, 9140 Temse, 031771.01 . 12 •

Opening Priester Poppe Museum. Het

gerenoveerd geboortehuis van Priester Edward Poppe.

bevat meubelen, pentekeningen, schilderijen, kledingstukken, huisraad, foto's, boeken en allerlei sieraden en voorwerpen. Open: dinsdag, zaterdag en zondag van 14 tot 16 uur. Geleide groesbezoeken gans het jaar. Toegang: gratis voor losse bezoekers op vaste openingsdagen

INGELANDGAT 4

tel 09/342.42.40, fax 09/342.42.56, E-mail: [email protected]

Boten m et e e n b l a u w sch i l dj e ?

Nuttige adressen

•

Rijn· en binnenvaartmuseum

vzw.

Veurnekaai 9, 2000 Antwerpen

Bonapartedok, 2000 Antwerpen 03/232.86.70

03/21 3.34.49

• Scheepvaartmuseum Baasrode

e-mail: [email protected] www.detrotter.be

9200 Baasrode

• Nationaal Scheepvaart Museum

052133.1 1 .01

Steenplein 1, 2000 Antwerpen

•

• De Trotter vzw.

Sint-Umarusstraat 1 37

Archonaut vzw.

03/232.08.50

Pathoekeweg 34

• VCM

8000 Brugge

Eikstraat 27, 1 000 Brussel

• de Scute

02/549.07.32

Havengeul-west vzw.

e-mail: [email protected] www.monument.vlaanderen.be

Ringlaan-zuid 139, 8420 De Haan 059/23.46.33

"' 0..

•

GENT

•

..

09/223.37.93

HUIS VAN GOETHEM

•

2.000 BEF (50 EUR) Bestellen: Provinciaal Molenmuseum, Puyenberg 5, 9185 Wachtebeke,

•

L O E C I< X

Gedrukt bij Drukkerij Emka, Kruishoutem.

In 1 990 werd het vervallen

gelijkvloers het museum ingericht. Het

VEILINGHUIS

367 pagina's, een 365 illustraties. Vollinnen band met wikkel, 24 x 30 cm.

geboortehuis van Eduard Poppe grondig gerenoveerd en op het

::>

•

Open: van 10 tot 18 uur

Temse

z

BELANGRIJKE KUNST· ANTIEK· EN INBOEDELVEILINGEN VOLGENDE VEILINGEN :

DI N SDAG 8 MEI KIJKDAGEN: Vrijdag 4 mei van 1 Ou tot

DIN

2001

1 9u Zaterdag 5 mei van 1 Ou tot 1 7u Zondag 6 mei van 1 Ou tot 1 3u SDAG 1 9 J U N I 200 1 KIJKDAGEN:

Vrijdag 1 S juni van 1 Ou tot 1 9u Zaterdag 1 6 juni van 1 Ou tot 1 7u Zondag 1 7 juni van 1 Ou tot 1 3u

EXPERTISES - TAXATIES - INVENTARISSEN Direktie Peter Loeckx - Cécile LA PIPE

•

T R E I Z E ARTISTES À P RO POS D E LEU R I D E NTITÉ

B E LG I S C H

AT E L I E R B E LG E D E RT I E N KU N STENAARS OVER H U N I D ENTITEIT

III[JII Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers. z LlJ. Memlingmuseum Sint-Janshospitaal Brugge. z

Recommend Documents