MUSEA EN ERFGOED ANTWERPEN & PARTNERS IN DE STAD
Het MAS en nog
Introduct
Erfgoedkaart Ant
Antwerpen Open Antwerpen Toeri Architectuurarch Diamantmuseum Dienst Archeolog Dienst Erfgoed Dienst Monumen Erfgoedbibliothe Expo Koningin Fa Expo Meesterwe Expo Musea in d FelixArchief FotoMuseum (Fo Gemeentelijk Ha Koninklijk Museu Letterenhuis Letterenhuis | An Maagdenhuismu Middelheimmus Middelheimmus ModeMuseum (M Monumentale Ke Museum aan de Museum aan de Museum Mayer Museum Plantin Museum Plantin Museum van He Museum Vleeshu Prospekta vzw Red Star Line Rockoxhuis Rubenshuis Rubenianum Zilvermuseum St
III
Jaarboek n° 9
Jaarboek INHOUD
MUSEA EN ERFGOED ANTWERPEN 2011
Voorwoor
w
2011
Erfgoedkaart Antwerpen Antwerpen Open vzw Antwerpen Toerisme & Congres Architectuurarchief Provincie Antwerpen Diamantmuseum Dienst Archeologie Dienst Erfgoed Dienst Monumenten- en Welstandszorg Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Expo Koningin Fabiolazaal Expo Meesterwerken in het MAS Expo Musea in de 21ste eeuw FelixArchief FotoMuseum (FoMu) Gemeentelijk Havenbedrijf - MAS Havenpaviljoen Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Letterenhuis Letterenhuis | Antwerpen Boekenstad Maagdenhuismuseum Middelheimmuseum Middelheimmuseum in de stad ModeMuseum (MoMu) Monumentale Kerken Antwerpen vzw Museum aan de Stroom (MAS) Museum aan de Stroom MAS | Erfgoedconvenant Museum Mayer van den Bergh Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet Museum Plantin-Moretus | Historische huizen Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Prospekta vzw Red Star Line Rockoxhuis Rubenshuis Rubenianum Zilvermuseum Sterckshof
2 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73
Het hoogtepunt in 2011 voor Musea en Erfgoed Antwerpen was ongetwijfeld de opening van het Museum aan de Stroom. Vanaf het openingsweekend op 14 mei tot 31 december 2011 bezochten liefst 690 634 bezoekers het MAS. Dit cijfer overtreft onze stoutste verwachtingen! Niet alleen voor het MAS kunnen we mooie cijfers voorleggen, ook de andere instellingen van Musea en Erfgoed Antwerpen sluiten af met winst. 1 345 284 bezoekers in totaal, waarvan 254 783 in het Middelheimmuseum. Erwin Wurm werd gesmaakt ondanks een slechte zomer. Maar het museum- en erfgoedlandschap is uiteraard veel rijker dan de stedelijke musea… Het Eilandje heeft een nieuw museum, maar de oude kunsttempel op het zuid sluit voor een aantal jaren de deuren voor het publiek. Na een grondige renovatie wordt uitgekeken naar de heropening in 2018. Delen van de collectie van het KMSKA kunnen op verschillende plekken en in verschillende instellingen bewonderd worden. U zult al gemerkt hebben dat het vertrouwde jaarboek een nieuwe look heeft. Vanaf dit jaar is het opgenomen in de reeks Cahiers van Musea en Erfgoed Antwerpen. Dit cahier biedt net als vorige jaren een terugblik op onze eigen stedelijke erfgoedwerking, maar ook het gebruikelijk forum aan onze erfgoedpartners in de stad. Ik wens u veel leesplezier. Philip Heylen schepen voor Cultuur en Toerisme van de stad Antwerpen
voorwoord
Introductie
2011
MUSEA EN ERFGOED ANTWERPEN & PARTNERS IN DE STAD
1
III
w
Het MAS en nog veel meer
Het MAS en nog veel meer
Jaarboek
INHOUD
2011
Voorwoord
TRAA T TERL INDEN HOFS
RM
AN BRE DAB A
NGEL ENSI
LAKB ORSL EI
BINN
TER RIVIERENLAAN
IFOR TLEI GALL
LAKBORSLEI
I RGLE ENBE
STEVENSLEI
TELEI
VAN DEN HAUTELE I
BOEK
UNITASLAAN
BOEKENBERGLEI
T RI NG NAAS FIET SPAD
EI ORSL
KRIJGS BAAN
KL
LAKB
NIN
KO
LAKBORSLEI
TER RIVIERENLAAN
DLAA N EVEL
AUTOLE I
RUGG
GEL
ENSI NGEL
DASCOT
N
ENAP LEI
POTHOEKSTRAAT AR
SING EL BINN EN SING EL
BINN EN
AN
STEVENSLEI I VAN DEN HAUTELE
UNITASLAAN
SIN
NEN LEI AUTO LEI
AUTO
LAAN S BE FRAN
EL SIN G
TALS
EBAA
N
RIN FIET SPA
FRAN
S BE
IREN
LAAN
G
NEN BIN
N LA A KE
LIJ
IREN
BERG LEI BOEK EN
BOEKENBERGLEI
XTUNNE
KO NIN K
BIN
TELEI DASCOT
LEIN AREN AP
BRILSCHANS
AYBECK
AAS T
BINN AN LA IJKE
EL
ING
SINGEL
R1
DN
L XTUNNE AYBECK LODE CRE
NGEL ENSI
DR
Berchem
NIN KL KO
N
IN G EN IEU
POTHOEKSTRAAT
BRED ABAA N
OSYSTRAA T VAN STRA LENSTR LA IJKE
POTHOEKSTRAAT
BINN NG
T RI
NAAS
NNEN
EN NE SLA A
N BRED ABAA LA NES EN IEU
OSYSTRAA T VAN STRA LENSTR
EI
I LGIË LE BE
TRAA T HOFS TERL
INDEN
IN ELIS ABETHL EI
KONING
I SLE
BEN
ISABET HLEI
GIN EL
SING EL
FIET SPAD
DRAKENHOFLAAN
ON IEK
BINN
ELE GITSCHOT
EN
HERE
AAT
JAN IJC SW
RIJ VA N JAN ENWEG BOOMSESTE
STAT
I
HER
T RAA
IEST
BOEKENBERGPARK
L
KLA
AN
A12
STR
EN ING
AR
EG
A12
IFOR TLEI
RM
IEU
EN
ING
I KLE RIJ NK
LA AN
JCK WI RIJ S VA N
LAAN IJCK JSW VA JAN
NWEG STEE
GALL
AN
LA IJCK NR IJSW
VA
AN
LA
NES
EN
JAN
FRANBREDAB KRIJAAKL N EI
TR
FRA
BE LGI ËLE I
RU
LGIË
EI
AN
ABETHL IN ELIS
PLAN ETAR IUM LA
KONING
AN LA IJSW IJCK NR VA JAN
NW EG
STEE
SINT -BER
N RI
R
NARD SE
NSST
S HE FRAN
ERNA RDSE
FRANKR IJKL
SLEI
IJKL EI
BEN
FRA
RU
NKR
NSTRAA T
BEGIJNE
AI
SKA KM
ST-LAUR EISS
LAAN IJCK JSW N RI VA
A12 OSYSTRAA T VAN STRA LENSTR
FRANKR IJKLEI BOOMSESTE ENWEG
A12 EI
BEN SLEI
IJKL
ING EN
FALCONP LEIN
PLAN TINKA AI
I LSEK AA I VLAA MSE KA
WAA
MONTIGNYS TRAAT BRED EROD ESTR AAT JAN
RU
AT
ENSTRA
BEGIJN
FRA
A12
EROD
BE
EISSTR ST-LAUR
AAT ESTR
NKR
NSTRAA T
BEGIJNE
ISSTR
ST-LAU RE
KM
SKA
RAA T DES T ERO TRAAT BRED
LEI
SINT-B ERNA ERNE RDSTE SE EN ST VA STEE PLNW N DIJ EIN CKKA EG AI AI
KA
TINKA
PLAN
KM S
AI
LSEK AA I VLAA MSE KA
WAA
RAAT BRE D
MONTIGNYS
ST-KATELIJNEVEST
STRAAT SBURGB RUG
EG EENW
SE ST
NARD
R NSST
SINT -BER
S HE
ERNA RIJNKAAI RDSE STEE NWEG
FALCONP LEIN
AM S I
LKAA
NW EG
ERIL
STEE
DSE
COCK
SIN T-BE RN AR
MONTIGNYST
EIN
FACOLCCKERONPL
ILLK AA
TEENWEG
OOSTERWEELS FRAN
SINT-B
THONETLAAN LAAN
AITHONET
EKA
I KAA
LSE
VLA
WA A LAAN RIJS BEAT
FD OO VLA AM SH
RM
RIJNKAAI THONETLAAN THON ET
LAAN
RIJS
BEAT
LN FD OO AM SH VLA
ERNE STEE ST VA NPLE N DIJ IN CKKA AI
TINK AAI
PLAN EG OLIEW
AI
LKA
ERIL
COC K
LN
ST-KATELIJNEVEST
AUGUST VERMEYLENLAAN
HALEWIJNLAAN GALGEWEELLAAN
ST-KATELIJNEVEST
RIJNKAAI
HALEWIJNLAAN GALGEWEELLAAN
THONETLAAN
ETLA AN THO N OOSTERWEELSTEENWEG
AN SLA BEA TRIJ
N DL OF HO AA MS VL
AN
OOSTERWEELS TEENWEG
OOSTERWEELS
LAAN
AUGUST VERMEYLENLAAN
HALEWIJNLAAN
GALGEWEELLAAN
STRAAT SBURGB RUG
TEENWEG AUGUST VERMEYLENLAAN
N DEL AA SC HEL
SINT-B
ELEI
ERLA
3
NTAL SE
BAAN
AN
G
EKST
LEI
MENEGEM
EI
LA IDE
WE
R1
R1
U SM DIK
EEN
BERCHEM STATION
NW
RDSE STEE NWEG
E313
Deurne BAAN
TEE
ERNA
N
DLAA
HERENTALSE
ES OT GR
SINT-B
MAKRO
AN
RDS E ST
EI
WIELEL
CKLA
EG
VAN DE
EI
WIELEL
JDON
OLIEW
I
VAN DE
STRI
RNA
AUGUST
VAN
T-B E
HOUTLAAN
AUGUST
N
AN
ELDLAA
SIN
R
RUGGEV
LEI
OLV MIDDELARES
SSTR
G
WEG
HUSST ST-ROC
N
SSTR
HU ST-ROC
KAREL DE PRETERLEI
WE EEN
STR
EL
STERCKSHOFLEI
RLAA
BAAN
OTEL
EST
NS HEN S
ING RS
DE OR NO
EIDE
SCHN
NTAL SE
OVEN
T GRO
FRA
OFLEI STERCKSH
RUGGEVELDLAAN
NS
TER RIVIERENLAAN
ALFO
STR BAETEN
RELEI
VERB
AN
NWE G
RLEI
KAREL DE PRETERLEI
RLAAN
STERCKSHOFLEI
FRANS
HERE
KRT ST-
BOELAARPARK
DELA
STEE
UNDE
RELEI
NEIDE
LA
OFLEI STERCKSH
V D PER
TRAAT GAARDS GITSCH
MUI
DSE
TV HOOF TENSTR
V D PER
NS SCH
EI DERL TVUN
HOOF
DOKTER
JOZEF
AAN
NAR
ALFO
AN
BAE FRANS
DOKTER
ALFO
ECKXLAAN FRANK CREAYB RLEI ELAA
GEL VAN HAVRELEI
DIKS
ELISABETHL
SINT -BER
RLAAN NEIDE TER RIVIERENLAAN
ECKXLA FRANK CREAYB RLEI ELAA
COUW
GEL
SIN ER
AN
COUW
SIN
ER
ORD
TTALEI CHARLO
VADERLANDSTRAAT
WEG
NS SCH ALFO
TE
ORD NO
DELA MUI DIKS
TE
AAN
NO
ER
ETUSLE
EVEL
RUGG
WEG
OLIE
AN RELA L’ARB
AN OK LA KD UIS OE TH BR LO LACH S
RING
GEL
AST NA
SIN ER
TALEI CONFOR
ELISABETHL
RING AST NA AD ETSP FILINDENDREEF L XTUNNE
AYBECK
I
EID
BOTERLAARBAAN JOS VAN GEELLAAN
EEN
AN
NACHTEGALENPARK
TALEI CONFOR
SPAD FIET
ORD NO
WEG
EEN
LODE CRE
GEL LE SISINJS ER N MNAT RD OO
DENNENLAAN
TEST GRO
E19
HN
BOTERLAARBN
www.mas.be/collectieAntwerpen ENLA
STEYTELINCKPARK
S SC
BAAN
GROENENBORGERLAAN
R11
ON
EN MOR
DAGERAADPLAATS
LAAN
N
BEUK
Wilrijk
VADERLANDSTRAAT
BIST
S DE
AAN
TEST GRO
AN
QUINTE
ENLA
ENWEG
AN
LA
DENNENLAAN
EN
R11
ST-BAVOSTRAAT
FRAN
REL L’ARB
SCH ELD ELA AN
DE FRANS
introducTIE
RAAT ERST EWAT BORR
K AN DO LA UIS HTH
AAN
BEUK
AN
GLA
OR
VEN
RLAA
ORGE
NENB
GROE
JULES MORETUSLEI
EG
SLAC
RBREL
DE L’A
AN
LA
MECHELSESTE
RK
GLAAN
R11
KLEINESTEENW
OEK
FRANS
UIS
R
L
XTUNNE
LINDENDREEF
VOGELZAN
AN
GLA
OR
NEB
PLANTIN
R1
MIDDELHEIMPARK
BE
S
ER
ERT STR
VOSLEI
HA
AYBECK
AAT
NWEG SESTEE
UT
GE
SSC
JAN DE
BOOM BO
p. 41 p. 43ESSO
Borgerhout ALF
NEB
Deurne
BINNEN
LODE CRE
STR
TER
DE
T AA
S LIU
KRIJG
DE
R1
AAN
HEIML
MID
MIDDEL
AN
EU
EG
SD
AAT
SBAAN
AN
LIU
ENLA
DEN BRANDT
U
NHO
TUR
NTAL SE
ENS
DESGU
ILEI
NACHTEGALENPARK
LAAN
NS HUYSMA CAMILLE
STR
WEG RAAT TEEN ERST EWAT BORR
HTH
K
OVENST
ELAAN
ERIK SASS BERK
JU
VOSLEI
NS
TOO
TEN
L
TEL
IADELAAN
VIIde OLYP
SL ING
ENLA BEUK
AERT STRA
AT
N
AA
SSCH
STR TER
AAT
ERT STR
ESSO
VOSLEI
BO
BRILSCHANS
DE SINGEL
EG
STEENW
EU EG
DE BRUYNLAAN
GLAAN
JAN DE
BOOMSE
SD
JAN DEAAT
LIU
JU
DE
R1
HEYD
RIVIERENHOF
SEN
CHOT
SINGEL
N
HERE
GITS
BINNEN
R1
VOGELZAN
HOVEN
ES GROT
DO
SLAC
OEK
BR
LO
OONH
I
AT
HOON
AT STRA
AN
LA
TRAA T
VAN SC
I
EN VELD
EN
RK
DIJS
SSCH
BR
ITALIËLE
ZE KLUI
BE
Berchem
WEG ARK ERTP ALB EI ING ERTL KON ALB G IN KON
BI
LEI
R1
LO
TTALEI CHARLO
F ENWEGUWDREE NIE
AN
EG EDENLAAN TEENW ES GROT
IES STAT
SIN NNEN
DESGUI
ELAAN
ERIK SASS
NSLA HUYSMA
SLEI N MATSIJ QUINTE
MECHELSESTE
ENLA
AN
LDLA
T TRAA
p. 15
AT
STRA
NGEN
KONI
DRIE
SEBAA
VEN
E313
BOOM
GEL
AN
CAMILLE
NSTR
I
LANGE GASTHUISSTRAAT
COLUMBIASTR
URVE
SCHU
PA BERT NG AL RTLEI BE KONI NG ALATOMIUMLA KONI AN
DE
SEM
TURNHOUT SEBAAN
BAAN
LEI
AR
AAN
UNOLAAN
R1
NTAL SE
GITSCHOTE
ERLA
BOEKENBERGPARK
MERK
N
BAAN
HERE
R1
ELEI
TSEB
ELAA
TER
BOSHOVENSTRAAT
TURNHOUTSE
SLAAN
TRAAT
IKLE
STR
HA
AN
GSLA
LIN
STEL
TOON
TEN
WEL TERS
ROCHU
BERCHEM STATION
EKST
LEI
CHOT
OFLAAN
HOU
TR
LEI TIN EN MORETUS
PEN ANT LIP
E19
ERGIES
KIELPARK
AERT STRA
KIELPARK
JU
ZORGVLIET
AT
ARDSTRA BOOMGA EIN EDENPL
EG RKW
DE SINGEL
AB
BO
DR
AAT
SSC
VAN SCH
KERNEN
DE
AN DLA
N
RSTA
STR
BO
DAGERAADPLAATS
OLV MIDDELAR
DRAKENHOFLAAN
TURN
DELAAN
ELIS
LUITEN
N
KRIJGSLAA
SSTR
MENEGEM
GITS
KERK
T AA
DERS
DE RID
CORN
R1
NDWEG
LEI
JAN
TER HEY
AN
NEERLA
AV E
KE
LAAN
LOUIS
TURN
ETUSLEI
STR
RK
AAT
AN NHOFLA
E19
EN MOR
ENLEI
OPPENH
R11
Borgerhout
ROCHU
RBOV
STRAAT
BISSCH
SEBA HOUT
N
KRT ST-
BOELAARPARK
ZOO
E313
HOUT SEBAA
PLANTIN
TTALEI CHARLO
PSTR
STR
HEN
LEI
RIK
ND
HE
STR
ER
UG
KR
W
EE
ZAAN
VERTO ESCLHIJFSSTRILAAT
WEE
ER
DIJ
DE
TURN
STEYTELINCKPARK
BAAN
GITS
BRILSCHANS
PLAN
R11
SLEI
KG R
OTST R
GROENENBORGERLAAN N
AAT
ST-BAVOSTRAAT
N MATSIJ
MA R
VE NEL SIL
VOSLEI
EG
AAT
AB
Hoboken
QUINTE
ALOÏ
NGW
UG
AT
RKS
KE
GELEEGWEG
TR RTOPS
JAN DE
TRO
STRAAT S DE LAET
STEY
TRA
BERK
ITALIËLEI
EMIEL VLOO
KR
IJFS
NOORDERLAAN
AAT
EG
FTAW NA
G
WE FTA
NA
N
LAA
D AN RST
NSTR
VOSLEI
STR
LEI
RSSTRAAT
RMS
AT OORSSTRA EMIEL VL AT LAETSTRA ALOÏS DE
R
JAN DE
TER
EU
EG
TJES
EG
EG OLIEW
AL A
NST
HUIDEVETTERSTR
SD
AAT
AN
KOLO
ZOO
BIST
KRIJGSLAAN
ENWEG
LEI
IJN
SSTR
HA
TJE S
EW
AT
CARN
EN
BINN
FLAAN
ENHO
RLAA
RAAT
TR
OTSTR AAT
NTAL SE
p. 11
R1
RAAT
KERKST
CARN
JULES MORETUSLEI
BOTERLAARB JOS VAN GEELLAA
HERE
ELEI
L SINGE
CENTRAAL STATION
LEI
RAATJOZEF VE
KENSST
BEELDE
LEI
R1
ORGE
BOTERLAARBN
CHOT
DM
WS EREULE I
GEE BINNEN EU SINGEL
VASTUIVENBERG N EYCK
LEI
MECHELSESTE
UD
EI
GWEG
N KOLO
ZAA
ITALIËLEI
LANGE GASTHUISSTRAAT
EI
KO
DRIE
N ME
NENB
STUIVENBERG
T TRAA
T STRAA
MIDDELHEIMPARK
PLANTIN EN MORETUS
RA
MLAAN
GROE
Wilrijk
LEI
AN
BO
EG
ORTW
VAN HAVRELEI
GITSCHOTE
IES STAT
AT
STRA
EN NING
Berchem
HOPP
JNPO
KENSST
AN
PENSLA
ANT LIP
LANGE
R1 BERCHEM STATION
LAATS
DE KEYS
BISSC
DELHEI
CENTRAAL STATION
STADSPARK
SST
AT
STRA N AA MGAARD ABBOO EG RKW BRED
SPORTPALEIS
SCHI
BEELDE
E313
R1
OUDEBAREELLEI
N
AA EDAB
BR DE CONINCPLEIN
FRANKL IN ROOSEV ELTP
MID STADSPARK
LANGE
BAAN
BAAN
ETUSLEI
PPE
NACHTEGALENPARK
G WE
NTAL SE
NTAL SE
EN MOR
BISSCHO
DEN BRANDT
AATS
R11 DE KEY SERLEI
KLEINESTEENW
ARMS
TRON
GROOTHANDELSMARKT
SCH
FRANKLIN ROOSEVE LTPL
VAN EYCK
JN
GENE
GROOTHANDELSMARKT
ERA
STEENW
LIU
JU
HUIDEVETTERSTR
WI
R1
GEN
LANGE GASTHUISSTRAAT EG
BOOMSE
AAT
DE
FORT 7
HA
EI
IKAL
AMER
WEG
RAAL
AAT
HOPLAND
EG
IKAL
AMER
NG
R1
TR
SS
JEZU
MEIR
SCHUTTERSHOFSTR
EI
MA RK GRA VEL
OLIEW
EG
RO
STR
GW
ST
TER
LEK
OUVIL
D’HERB
RM
EU
EG
SD
BRESSTR
ON
AA
LA
AAI
EI
IKAL
R AME
EL BRITS
p. 5
LVER
CORN
IJNP
SCH
HERE
LUITEN
R1
KA
DE CONINCPLEIN
I
SELE BRIT
BSMARK T
p.BOU17
AO
GLAAN
STR
p. 39
ELPL AATS LRUI
ST-JACO
MEIR
LEI
p. T73 OOR LAAN
ELIS
HERE PLANTIN
PA BERT NG AL RTLEI BE KONI T NG AL TRAA KONI EUSS OLOM ARTH SINT-B
DESGUI
RIVIERENHOF
ZM
SEN
AN
SEBA HOUT
PLANTIN EN MORETUS
R1
STR DER DEN ESSO
VOGELZAN
OCMW
IADELAAN
TUNN
HOUT SEBAA
DAGERAADPLAATS
p.ST 21
US
JEZ
R
RA
UNOLAAN
E313
TURN
LEI
LEI
HOPLANDR1
NSLAAN SCHUTTERSHOFSTR IJZERLAAN HUYSMA
ER ROED
DMW
BRESSTR
ER
TR
VOSLEI
LIU
JU
AAT
GROENPLAATS GB
GEN
MS
JAN DE
KATTTENDIJK WESTKAAI
SSTR
AT DE VRIèRESTRA T
p. 13 DE VRIèRESTRAAT
STR
I
KKAA
LEDE
ATS RPLA BOLVA EPALEIS ITI JUST
AR
NA MEN
GANC
NEL
AL
MUHKA
FOTOMUSEUM
JAN VAN GENTSTR
UN EDYT
KENN
RA
EI
IKAL
R AME
lde
JUST
R1
NE
SSCH
OUDAAN
S LAAT ARP EIS BOLV AL ITIEP
NEL GE
BO
AAT
Borgerhout
VAN EYCK
DE SINGEL
CAMILLE
STIJFSE
KIPDORP
MARK
DA
AAN
SSTR
p. 25 p. 33 Antwerpen N
he Sc
LAAN
RIJS
BEAT
Een volledige erfgoedkaart van Antwerpen is uiteraard veel uitgebreider qua omvang (districten), aantallen (organisaties) en diversiteit. AI LEKA Een beeld van deze uitgebreidere “collectie Antwerpen” isD’Hte op UVILzien ERBO www.mas.be/collectieAntwerpen, een onderzoek daarover werd door Musea en Erfgoed Antwerpen gepubliceerd als De stad Antwerpen en haar Erfgoed. Een onderzoek in 2011.
AULU ST-P
TUN
LAAN
RIJS
TOON
AT
I FALCONRU
KFZAT
NEND AALL
p. 69 p. 71
ERIK SASS
AERT STRA
VIIde OLYP
SMARKT
GROE
MEIR
ELAAN
LAAN
NGS
LI STEL
TEN
NOORDERLAAN
DE
WILLEMDOK
DERB
KRIJGSBAA
ST-JAC OB
RH
MMB
AT
LONDENBRUG
LEI
EI
OUDAAN
AERT STRA
MIN GROTE
RRUI
KMSKA
ZORGVLIET
BEAT
MEXICOBRUG
I
EDY
I
KAA
NCK
EGA
TRAA T
SSCH
DE BRUYNLAAN OUDE LEEUWENRUI
SUIKE
p. 29
TR
E17
LED
FoMU
FOTOMUSEUM
NS
KIELPARK HOUTDOK
DIJS
BO
TJES
MA RK GRA VEL
MEIR
RKS
KE
ZOO
TURN
StJ Merksem p. 47
AN
p. 9
AB
DE
BROUWERSVLIED
VOETG AN SINT-A GRSTU NNATU NNEL NNEL
BLANCEFLOERLAAN
KATTENDIJKDOK
IKLE
NA ME
JAN VAN GENTSTR
N KEN
h Sc
STR
p. 45
COLUMBIASTRAAT
UG
Hoboken
BLANCEFLOERLAAN
MoMU
JFSSASDOK TRAA T
DR
AAT
e eld
BLANCEFLOERLAAN
EMIEL VERHAERENLAAN
AT LAETSTRA
ZAAN
HA
R1
NE
BONAPARTE DOK MAS
T TRAA NSWAASLANDTUNNEL
STEY
GBL SILVERTOPSTR
KOLO
HEN
WEE
STR
R1
TR BEA
GWEG
TR
OTSTR AAT
R1
STADSPARK
AAT
APA
Antwerpen p. 53 ND
ER
M HKA
ARMS
TRON
ALOÏS DE
p. 67
STRAATSBURGDOK
RSSTRAAT
EMIEL VLOO
SCHI
LAAN
RSTA
UG
CHARLES DE COSTERLAAN
p. 47 GROENPLAATS
GROOTHANDELSMARKT
p. 55 p. 57
SSTR
GROENENDAALLAAN
GROENENDAALLAAN
IJN
SPORTPALEIS
RAAT
CARN
CENTRAAL STATION
EI
EW
BOSHOVENSTRAAT
Deurne
KERKST
N
NEL P I LAATS FSELRU
BRESSTR
MPM
StA AN
KR
N
AA IJSL
R1
RAAL
UD
RSTR
RIDDE
BAAN
ELEI
BO
DELAAN
TER HEY
DE LOUIS
TURNHOUTSE
AATS
BRITS
KBC
StC KI
LAN
DE KEY SERLEI
IKAL
AMER
TR
RS
LVE
KA
RAAT
HOPLAND
STIJ R1
METROPOLIS
KATH
WEG
B
M
EHC
ARKT
I
NG
p. 47
ETLA
Linkeroever MUHKA p. 59 R1
RO
GENE
THON ESMOREITLAAN
CHARLES DE COSTERLAAN
ERST RU
RM
BR YERS RO
EG
EXPRESSWEG
LA
NOORDERLAAN
EG
FTAW
Een derde groep partners zijn Antwerpen Toerisme en Congres (bedrijf Actieve Stad), Antwerpen Open vzw, Prospekta vzw en het Gemeentelijk Havenbedrijf waarmee de samenwerking in 2011 focuste op de realisatie van het MAS.
AA
ATS RPLA BOLVA EPALEIS ITI JUST
AAI
NA
SINT-ANNASTRAND
E17
JAN VAN GENTSTR
ER
EI
IKAL
AMER
ER IND
PDORP p. 19 p. 47
GEN
OLIEW
Schelde
I
KKAA
GANC
LH
p. 35 R p. 37ROEDERSST
T RAA SST
VILLEK
STR
MEIR
SCHUTTERSHOFSTR
TUN
MANCHESTERSTRAAT
I FALCONRUVENEZUELASTRAAT
FOTOMUSEUM
NA MEN
LEDE
GROTE p. 63M SUIK7 p.
VOETG OO A SINT- NGRSTU STERWEELSTEENWEG N ANN ATUN NEL NEL ROEIKOM
SCHELDELAAN
VH
p. 61
ATC PRO
AMERIKADOK OU D’HERB
BLANCEFLOERLAAN
BLANCEFLOERLAAN
LU PAU ST-
BEAT
NEL UN EDYT KENN
N
LAAN
RIJS
EMIEL VERHAERENLAAN
VIJFDE HAVENDOK
AN Ten slotte komen zowel diverse expo’s die resultaat zijn van onderlinge SLA TRIJ BEA samenwerkingsverbanden als twee erfgoednetwerken (monumentale kerken en historische huizen) aan bod.
lde StP he p. 47 Sc TWEEDE HAVENDOK
SS
JEZU
R1
R1
KENSST
LDE GE BEE
FRANKLIN ROOSEVE LTPL
ITALIËLE
R1
ELAA
DUBLINSTRAAT
MUHKA
BSMARK T
HUIDEVETTERSTR
LAAN
RIJS ALBERTDOK BEAT
VIERDE HAVENDOK
ELD
OUDE LEEUWENRUI
BROUWERSVLIED
DE VRIèRESTRAAT
Linkeroever
HANSADOK
STUIVENBERG
DE CONINCPLEIN
ST-JACO
MEIR
LAAN
R1
EG
NOORDERLAAN E19 AAT
WEL TERS
ORTW
TR
OUDAAN
ENHO
JNPO
SCHI
OVE OONH
p. 23 GHA WILLEMDOK p. 49 p. 31 SA p. 51 p. 27 Antwerpen
FLAAN
TR HOPP RSBISSC
D
TR
JAN
FLAAN
PPENHO
BISSCHO
SPORTPALEIS
ELPL I AATS
KIPDORP
GROENPLAATS GB
T STRAA
EUWS
N ME
EUGEE
E
ERSS
T
HAVANASTRAAT
STR
LVER
KA
VAN SCH
BONAPARTE DOK MAS
NOORDERLAAN
AAN
IJZERLAAN
I FALCONRU
MARK
AAT
M
HOLO
BART
SINT-
R1
DEN
TUNN
ITALIËLEI
mas
NOORDERL
DERDE HAVENDOK
WAASLANDTUNNEL
E17
SCH
GROTE
EU OLOM ARTH
D EN
DERB
RRUI
N
N
SINT-B
LRU STIJFSE
ROED
ABAA BRED
LAA
ABAA BRED
WILLEMDOK
MIN
NOORDERLAAN
CHARLES DE COSTERLAAN
VOETG AN SINT-A GRSTU NNATU NNEL NNEL
A12
STR
DER
NOORDERLAAN
OUDE LEEUWENRUI
BROUWERSVLIED
SUIKE
BLANCEFLOERLAAN
CHARLES DE COSTERLAAN
Een eerste groep partners zijn de erfgoedinstellingen/diensten van de stad die geen deel uitmaken van Musea en Erfgoed Antwerpen (bedrijf Cultuur, Sport en Jeugd): FelixArchief (bedrijf Bestuurszaken); Dienst MonumentenR1 en Welstandszorg en Dienst Archeologie (beide bedrijf Stadsontwikkeling).
WAASLANDTUNNEL
LONDENBRUG
BLANCEFLOERLAAN NOORDERLAAN
BLANCEFLOERLAAN
ELAAN
BONAPARTE DOK MAS
AAT SSTR AULU ST-P
EMIEL VERHAERENLAAN
NOORDERLAAN
A12
R1
SCHELD
Steven Thielemans algemeen directeur Musea en Erfgoed Antwerpen
RSL
IJZERLAAN
HOUTDOK
LONDENBRUG
Linkeroever p. 65
MARSHALLDOK
EXPRESSWEG
CHARLES DE COSTERLAAN
CHARLES DE COSTERLAAN
HOUTDOK
OUDEBAREELLEI
N
ND AAL
SSTR
ITALIËLEI
N
ENE
R1
AAN
STRAATSBURGDOK
SASDOK
SASDOK KATTTENDIJK WESTKAAI
LAA
EXPRESSWEG
MEXICOBRUG
IS TSLU ER
NET
ESMOREITLAAN
AN
NEND AALL
KATTTENDIJK WESTKAAI
ELA UW N CA
Deze Erfgoedkaart Antwerpen geeft een schematisch en locatiegebonden overzicht van de erfgoedinstellingen van Musea en Erfgoed Antwerpen (musea, een archief, een bewaarbibliotheek en een documentatiecentrum), haar werking in de stad (erfgoed, letteren en beeldende kunst) en haar belangrijkste institutionele/professionele partners in de stad.
THO
ETLA
ESMOREITLAAN
GROE
R1
KATTENDIJKDOK
VA
IS SLU N IJN EW STEI UD EN BO UW KA
NSW
HA
SC
UIS
KR
THON
SINT-ANNASTRAND
MEXICOBRUG
SC
UIS
KATTENDIJKDOK
SINT-ANNASTRAND
KR
Een tweede groep partners in de stad zijn de musea enLAANandere BLANCEFLOER erfgoedinstellingen/diensten van de provincie Antwerpen (alle deel van het departement Cultuur), de musea van de Vlaamse Gemeenschap (KMSKA en M HKA), het Maagdenhuismuseum (OCMW) en het Rockoxhuis (KBC).
2
EG
ROEIKOM
GROENENDAALLAAN
GROENENDAALLAAN
UG BR YERS RO
Schelde
EG
SW
EG
METROPOLIS STRAATSBURGDOK
STEENW
G
Erfgoedkaart Antwerpen
RWEEL
U SBR
SCHELDELAAN
N HA
OOSTE
GRO
Merksem RAAT ENST VELD
YE R RO
ROEIKOM
Schelde
AMERIKADOK
R BOR
SCHELDELAAN
STRAAT SBURGB RUG
WEG
ZE KLUI
AAN LDEL SCHE
OOSTERWEELSTEENWEG
LSTEEN
KO BI NIN
ERWEE
VIJFDE HAVENDOK
ERNE STEEN ST VA PLEIN N DIJ CKKA AI
OOST
N
LODE CRE
OEKT UN LIEFK ENSH
AA
COLUMBIASTR
de
AT
hel
Borsbeek
Antwerpen Open vzw Openingsfestival voor MAS en Eilandje Antwerpen Open organiseerde het Openingsfestival van het Museum aan de Stroom. Hoofddoel was om tussen 13 en 16 mei zo veel mogelijk mensen een bezoek aan te bieden in het MAS. Daarnaast was het zeker zo belangrijk om de bezoekers het Eilandje te laten ontdekken via een programma vol muziek, dans, theater, tours, films en exposities. Daarvoor werd nauw samengewerkt met institutionele, culturele en andere buren van het MAS, zoals het FelixArchief en het Ballet van Vlaanderen. Op zaterdagavond zetten de Franse vuurwerkmakers van Ephémère het MAS in lichterlaaie. De 15 000 toeschouwers zagen hoe het gebouw in licht gehuld werd door het vuurwerk dat van op het dakterras en rond het MAS werd afgeschoten met op de achtergrond feeërieke muziek. Ook het MAS-plein kwam tot leven tijdens het bezwerende openingsconcert van BL!NDMAN en de flashmobs van P.A.R.T.S. en Koninklijk Ballet Vlaanderen. De reusachtige Scotch Gambit van Panamarenko stond aan de voet van het MAS en met het museum als decor leverden Ultima Vez en Mauro Pawlowski een rockende dansvoorstelling af. De hele buurt feestte mee dankzij concerten en theatervoorstellingen op locatie, tentoonstellingen en oude films over Antwerpen. Rondleidingen op de fiets of in busjes maakten kennismaking met het Eilandje mogelijk. 45 000 mensen bezochten het MAS in preview. In totaal brachten de openingsfestiviteiten op vier dagen tijd meer dan 75 000 bezoekers op de been. Op het programma stonden 40 verschillende producties, waarvan 24 gratis en 16 betalend. 58 keer theater, 11 dansvoorstellingen, 8 verschillende plekken voor concerten en muziekfestivalletjes, 160 leerrijke en ludieke tours, 5 plekken met exposities en doorlopend films over Antwerpen veroverden de harten van de allereerste MASbezoekers. Mia Prce
Flashmob Koninklijk Ballet van Vlaanderen
Bezoekcijfer: © Antwerpen
Openingsfestival
Open vzw
MAS 75 000
4
www.antwerpenopen.be
5
Antwerpen Toerisme & Congres Innovatieve online campagne voor MAS 2011 stond voor Antwerpen Toerisme & Congres (AT&C) volledig in het teken van de opening van het MAS. Musea en Erfgoed Antwerpen, Toerisme Vlaanderen en Antwerpen Toerisme & Congres bundelden de krachten om internationale bezoekers vanaf de opening in het MAS te krijgen. Met het oog op een maximaal resultaat werd een online consumentencampagne gevoerd en werd de pers intensief en op regelmatige basis geïnformeerd en uitgenodigd. De online campagne toonde bezoekers aan de website http://livetour.mas.be een preview van de collectie van het nieuwe museum. Via een digitale live tour konden de geïnteresseerden het museum online op eigen houtje en volgens de eigen interesses verkennen. Filmpjes over de collectie en het MAS vulden de online beleving aan. De gebruikers werden naar de website geleid door een “earned media” campagne met bloggers en online nieuwssites en een advertentiecampagne op Google en Facebook. “Joint promotions” met internationale reisorganisaties uit Frankrijk, UK, Duitsland en Nederland zorgden ervoor dat het MAS onmiddellijk in het reisaanbod werd opgenomen. Gedurende de campagneperiode (van 16 mei tot begin juni) trok de website 42 000 bezoekers. In totaal werden er 4 000 live tours opgestart en gevolgd, dat is een gemiddelde van 222 online tours per dag. Met deze campagne won het MAS een MIXX award voor meest innovatieve online campagne in 2011. De internationale persbewerking, met focus op de buurlanden, maar ook de Verenigde Staten, Italië, Spanje en Oostenrijk bracht maar liefst 111 internationale journalisten naar het MAS. De internationale persreis op 11 mei resulteerde in mooie persreacties in online en offline lifestyle, travel en art media. Miek De Roeck MAS Live Tour © Antwerpen Toerisme & Congres
6
www.antwerpen.be/visit
7
Architectuurarchief Provincie Antwerpen Nu ook digitaal In 2011 kreeg het Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen (APA) een eigen website www.architectuurarchief.be. Een eerdere belangrijke fase was de verhuis in 2009 naar de nieuwe locatie in het Archiefhuis, waardoor APA nu beschikt over een leeszaal, een groot depot en lokalen voor quarantaineopslag en verwerking van archiefcollecties. Deze omvangrijke operatie was noodzakelijk voor de professionele bewaring van de steeds roeiende collectie van documenten en materiaal en om de toenemende stroom bezoekers comfortabel te kunnen ontvangen. In de nieuwe website vindt de gebruiker informatie over APA, over de collectie in het algemeen en over specifieke collecties, zoals de fotocollectie, de maquettes en de verzameling historische productcatalogi van producenten en verkopers van de meest uiteenlopende bouwmaterialen. Er is ook aandacht voor de vakbibliotheek, inclusief de rijke collectie Belgische architectuurtijdschriften. Ook nieuwe aanwinsten en nieuwsitems worden belicht. Een archiefinstelling is het aan zichzelf verplicht terug te kijken naar het eigen verleden, en daarom worden ook oudere realisaties zoals boeken en tentoonstellingen, op de website vermeld. De website in zijn huidige vorm is slechts een pril begin van wat een goed uitgebouwd en voortdurend geüpdatet communicatieplatform moet worden. In een eerste fase betekent dat het systematisch online plaatsen van inventarissen, en van foto’s en collectiestukken, zodat onderzoekers, studenten en andere geïnteresseerden hun bezoek kunnen voorbereiden of van thuis een antwoord op hun vragen vinden. Het resultaat zal niet alleen gebruikers en APA zelf ten goede komen, maar bovenal de kennis van en waardering voor het werkgebied van APA vergroten: de architectuur en bouwpraktijk in Antwerpen tijdens de 19de en 20ste eeuw.
Geacquarelleerde tekening
Joke Bungeneers
van Lodewijk Baeckelmans © Provincie
Bezoekcijfer:
Antwerpen - Dienst
Leeszaal
Erfgoed
477
8
www.architectuurarchief.be
9
Diamantmuseum Circuito dos Diamantes Het Diamantmuseum verwelkomde in 2011, 73 728 bezoekers. Het museum scoorde hiermee zijn beste bezoekerscijfer sinds de opening aan het Koningin Astridplein in 2002. De Europalia-expo Circuito dos Diamantes, droeg in belangrijke mate bij tot dit succes. De expo toonde de pracht en praal van Braziliaanse diamantvondsten (18de-19de eeuw) als een “circuit”: van slaven over gewiekste handelaars en getalenteerde diamantbewerkers tot op de ontwerptafel van vernuftige juweliers. De bezoeker werd geconfronteerd met een oversteek, met het illegale smokkelcircuit, met de Braziliaanse bevolking die bij de diamantontginning betrokken was, maar ook met Afrikaanse slaven die met ‘Black Ships’ werden vervoerd om diamant te ontginnen. In de schatkamers lagen preciosa uit Portugese musea, naast topstukken uit de collecties van Cartier; Grünes Gewölbe - Staatliche Kunstsammlungen Dresden; Edelsteinmuseum in IdarOberstein; Rosenborg Slot – de Danske Kongers Kronologiske Samling en prachtstukken uit privécollecties zoals het Japanse Albion Art Jewellery Institute. In 2011 was het museum ook in het buitenland vertegenwoordigd, onder meer op het internationaal festival Memphis in May waar deze keer de focus Salute to Belgium was. Het museum gaf ook present in Beijing, China op vraag van het Belgisch ministerie van Buitenlandse Zaken. In 2011 kon het publiek eindelijk de 19de neorenaissance hanger in de vorm van een zeemeermin bewonderen. Deze aankoop uit 2010 was ruim een jaar in restauratie bij Bentley & Skinner in London, het bedrijf dat ook de diamanten in de Skull van Damien Hirst zette. Micheline Van den Branden 19de eeuwse
Bezoekcijfer:
neorenaissance-
73 728
hanger in de vorm van een zeemeer-
Expo:
min (ca. 1880)
Circuito dos Diamantes
© Diamantmuseum
(20.10.2011 –
Provincie Antwerpen
10.01.2012)
10
www.diamantmuseum.be
11
Dienst Archeologie Militair erfgoed in de kijker Met de ontsluiting van het 16de-eeuwse Keizersbastion zet de stad Antwerpen in op haar versterkingen Van 2009 tot 2013 stapt de stad mee in het Europees samenwerkingsverband voor de valorisatie en ontsluiting van het militaire patrimonium. Antwerpen heeft een rijk archeologisch en bouwkundig militair erfgoed de Burcht en het Steen, de 16de-eeuwse gebastioneerde omwalling en de Scheldeforten (Lillo en Sint-Filips) behorend tot de Staats-Spaanse linies en de 19de-eeuwse Brialmontomwalling met fortengordel. De provincies Oost- en West-Vlaanderen, Zeeland, Noord-Brabant en Antwerpen werken samen rond plannen en studies, fysiek herstel, cultuurtoerisme, recreatie en educatie. Fort 8 in Hoboken en Lillo fort krijgen een masterplan. Voor Lillo werd samen met Waterwegen en Zeekanaal gekozen voor een ontwerp dat bij de Sigmadijk verhoging de vijfhoekige plattegrond van het fort herstelt. Ook het archeologisch patrimonium van de Spaanse omwalling krijgt de nodige aandacht. Aan de Londenbrug wordt de bastionpunt van de Slijkpoort zichtbaar gemaakt in het nieuw aangelegde openbaar domein. Het bastion van de Keizerspoort, heropgebouwd in de parkeergarage aan de Nationale Bank, wordt uitgebouwd binnen het bovenlokaal netwerk van forten en linies. Ten behoeve van het grote publiek, jongeren en kinderen wordt hiervoor een presentatie- en ontsluitingsconcept uitgewerkt. Het Museum aan de Stroom (MAS) zorgt via het erfgoedconvenant voor de verruiming van het draagvlak door de verbinding van het bastion aan toekomstige MAS -erfgoedroutes. Het bureau PUUR-Interieurarchitecten kreeg de opdracht voor het ontwerp, de presentatie en de sfeerzetting in de parking. Op deze manier worden de Spaanse omwalling en de historische Keizerspoort terug in het collectieve geheugen van de Antwerpenaar gebracht. Karen Minsaer Het bastion van de Spaanse omwalling © Stadsontwikkeling/ Monumentenzorg
12
http://archeologie.antwerpen.be | www.staatsspaanselinies.eu
13
Dienst Erfgoed Operatie Gondola De dienst Erfgoed van het Departement Cultuur van de provincie Antwerpen heeft een actieve rol in het behoud, de studie en de ontsluiting van erfgoed binnen de provincie Antwerpen. Via rijk geïllustreerde brochures en gidsen kan het publiek op een onderhoudende manier kennismaken met vaak onvermoede rijkdom. In 2011 ging veel aandacht naar de opgravingen op een toekomstig bedrijventerrein in Boom (Boom-Krekelenberg: een erfenis uit de ijzertijd) en de honderden dierenresten en archeologische voorwerpen die gevonden werden bij de aanleg van de zeesluis in Wintam (BornemWintam: baggervondsten bij de aanleg van de zeesluis). Deelnemers aan het sportieve Fortengordel-evenement kregen de brochure Een harnas van baksteen en beton: de Antwerpse fortengordels, een beschrijving van het militaire erfgoed van de Antwerpse fortengordels, vestingen en omwallingen. Nieuw in 2011 was de focus op erfgoedlandschappen. Naar aanleiding van de provinciale landschapsdag die georganiseerd werd samen met de dienst Gebiedsgericht Beleid verscheen Bornem, de Oude Schelde: een rivierlandschap gevangen in de tijd. In de reeks Erfgoedgidsen, een initiatief in samenwerking met Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, verschenen in 2011 Een kostschool met klasse. Het Instituut van de Ursulinen in Onze-Lieve-Vrouw-Waver, centrum van katholieke moderniteit en Koude Oorlog in de Kempen. Operatie Gondola en de Britse basis in de provincie Antwerpen. Deze laatste gids brengt een vergeten stukje oorlogsgeschiedenis opnieuw tot leven en bewijst dat ‹erfgoed› meer betekent dan monumentale bouwwerken of onschatbare kunstwerken. De publicaties van de dienst Erfgoed zijn te verkrijgen via het cultuurloket, Koningin Elisabethlei 22 in 2018 Antwerpen. De erfgoedbrochures zijn gratis; de erfgoedgidsen kosten 10 euro (plus verzendingskosten).
Oude Scheldearm Bornem. Ecologie en
Joke Bungeneers
economie in een landschap © Provincie Antwerpen - Dienst Erfgoed
14
www.provant.be/publicaties/vrijetijd/cultuur/erfgoed
15
Dienst Monumenten- en Welstandszorg Valorisatie van niet-beschermd erfgoed Ook het waardevol niet-beschermd erfgoed draagt bij tot de culturele rijkdom en de historische authenticiteit van de stad. Het monumentendecreet bevat duidelijke juridische bepalingen voor de vrijwaring en instandhouding van beschermde monumenten. Voor het niet beschermd erfgoed echter ontbreekt een uitgebouwde regelgeving grotendeels. Maar zoals in elke historische stad gaan achter banale gevels of in weinig toegankelijke binnengebieden vaak de meest merkwaardige oude structuren of belangrijke interieurs schuil. Precies om dat niet-beschermd onroerend erfgoed in historische kernen te vrijwaren legde de overheid in het gewestplan de afbakening vast van woonzones met culturele, historische en/of esthetische waarde, de zogenaamde CHE-gebieden. Op het grondgebied van de stad Antwerpen bevinden zich 16 dergelijke zones. De volledige historische binnenstad binnen de Leien is de belangrijkste. Voor advies van bouwaanvragen voor niet-beschermde waardevolle gebouwen in CHE-gebied kijkt de dienst monumentenzorg verder dan de gevel of de beeldkwaliteit. Tijdens een plaatsbezoek en door middel van een verkennend archiefonderzoek wordt ook het interieur van deze panden wordt onderzocht. Volgens de stedelijke bouwcode moet de beschrijvende nota bij bouwaanvragen voor deze gebouwen voldoende informatie bevatten over de aanwezige erfgoedwaarden. In veel gevallen wordt dan een cultuurhistorisch evaluatierapport opgesteld, het zogenaamd CHE-rapport. Dit rapport sensibiliseert eigenaars voor de historische kwaliteiten van hun eigendom en is tegelijk een basis voor de beoordeling van de bouwaanvraag. Het eigen onderzoek van de dienst monumentenzorg en de rapporten vormen zo samen een belangrijke bron voor een betere kennis van de historisch waardevolle panden in onze stad. Stéphanie D’hulst & Johan Veeckman Voormalig klooster van de Maricollen © Stadsontwikkeling/ Monumentenzorg
16
http://monumentenzorg.antwerpen.be
17
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Nottebohm Revisited De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (EHC) zet haar publieksgericht beleid verder. De Nottebohmlezingen hadden weer succes en de receptieve tentoonstellingen zorgden voor toeleiding naar de Nottebohmzaal. De tentoonstelling Multiple/Readings, 51 kunstenaarsboeken 1959-2009 sprak zowel kunstliefhebbers als vrienden van het boek aan. De tentoonstelling Antieke Manchetknopen 1860 – 1960 trok ook veel belangstellenden. De Erfgoedbibliotheek heeft aandacht voor werk van jonge kunstenaars, dat inspeelt op het ‘huisthema’: boeken. Ruth Loos werkte rond de bibliotheek als een verzamelplaats voor bestaande boeken en mogelijke boeken. De Erfgoedbibliotheek vierde in 2011 driemaal feest: tweehonderd jaar (1811) familie Nottebohm, vijfenzeventig jaar Nottebohmzaal (1936) en 10 jaar Nottebohmlezingen. De tentoonstelling Nottebohm Revisited werd voor deze gelegenheid door de EHC ontwikkeld. Pérégrinations, het kunstboek van Eugénie Nottebohm in samenwerking met Don Fabulist en Peter Holvoet-Hanssen, stond centraal. Het boek Nottebohm Revisited kwam er met steun van de Stichting Nottebohm.
Bezoekcijfer: 25 606 Expo: Multiple/ Readings, 51 Kunstenaarsboeken
Het Walvisboek van Adriaen Coenen, eigendom van de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen (KMDA) en in permanent bruikleen bij de EHC, werd door minister van cultuur Joke Schauvliege toegevoegd aan de lijst van het Topstukkendecreet. De Erfgoedbibliotheek verwierf een gedicht van de beroemde Antwerpse schoolmeesteres Anna Bijns (1493-1575).
1959-2009 (11.03.2011 22.04.2011) Antieke Manchetknopen 1860 – 1960
Tijdens een plechtige zitting op donderdag 17 november droeg mevrouw Trude Gielen de collectie van Wim Gielen (1935-2010) symbolisch over aan de Erfgoedbibliotheek en de Antwerpse Universiteitsbibliotheek. De collectie boeken, zowel oude drukken als moderne versies en tekeningen wordt tot de Europese top gerekend, en wordt ontsloten via de Anet-catalogus en via Flandrica.
(21.05.2011 17.07.2011) Over de eenheid en veelheid van het boek (06.08.2011 11.09.2011)
Erfgoedbibliotheek
Anneleen De Craene
Hendrik Conscience Nottebohmzaal
Nottebohm Revisited
© Musea en Erfgoed
(09.12.2011 -
Antwerpen
26.02.2012)
18
www.consciencebibliotheek.be
19
Expo Koningin Fabiolazaal De Modernen Tijdens de verbouwingswerken in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) organiseren de provincie Antwerpen en het KMSKA in de Koningin Fabiolazaal de tentoonstellingenreeks De Modernen. In wisselende opstellingen zullen de komende jaren uiteenlopende ensembles worden getoond uit de 19de en 20ste eeuwse collectie van het KMSKA. Met het oog op deze samenwerking onderging de Koningin Fabiolazaal een heuse transformatie. Het jonge architectenbureau OFFICE Kersten Geers David Van Severen plaatste in de ruimte een constructie in blauw gebeitst hout, die de witte tentoonstellingszaal omtoverde tot een reeks intieme kunstkabinetten, waarin de werken van het KMSKA op een heel nieuwe manier worden gepresenteerd. De eerste tentoonstelling bood een overzicht van een zestigtal moderne topwerken uit de KMSKA-collectie, met namen als Henri De Braekeleer, Theo Van Rysselberghe, Emile Claus, James Ensor, Amedeo Modigliani, Rik Wouters, Gustave Van De Woestyne, Constant Permeke en Vincent Van Gogh. Aan de hand van twaalf thema’s werd de bezoeker doorheen de kunstgeschiedenis van de voorbije twee eeuwen geleid, van de 19deeeuwse historieschilderkunst, over het naturalisme van het einde van de 19de eeuw en de vormelijke experimenten van rond de eeuwwisseling, tot het werk van de Vlaamse expressionisten en de Zero-beweging uit de tweede helft van de 20ste eeuw. Een van de kabinetten werd voorbehouden voor werken op papier – van onder meer Marc Chagall, Edgard Degas, Léon Spilliaert en René Magritte – die vanwege hun kwetsbaarheid slechts bij uitzondering aan het publiek worden getoond. In de toekomst worden halfjaarlijks nieuwe presentaties uit de KMSKA collecties samengesteld, in 2012 rond het thema Kunst uit Nederland en rond het werk van Constant Permeke en in het voorjaar van 2013 rond het onderwerp G58/Zero.
Bezoekcijfer: 18 726 Expo:
Bob Daems
De Modernen.
Koningin Fabiolazaal
Topstukken uit het
- De Modernen
Koninklijk Museum (29.04.2011 08.01.2012)
© Jesse Willems
20
www.provant.be
21
Expo Meesterwerken in het MAS Vijf eeuwen beeld in Antwerpen Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen en het Museum Plantin-Moretus/ Prentenkabinet sloegen de handen in elkaar voor de eerste tijdelijke tentoonstelling in het MAS met een puike selectie van hun topstukken die de evolutie van die ‘beeldcultuur’ in het Westen illustreert. Met het ontstaan van de Europese kenniseconomie in de 16de en 17de eeuw kwam een ware beeldenstroom op gang. Talrijke afbeeldingen van planten, dieren, volkeren en overzeese gebieden kwamen in Antwerpen van de drukpers. Antwerpen speelde vanaf de 16de eeuw eveneens een cruciale rol in de vermarkting van het beeld: de directe relatie tussen kunstenaar en opdrachtgever ging verloren. Kunstwerken worden vanaf dan niet langer voor één specifieke opdrachtgever gemaakt Er ontstaan eveneens nieuwe genres zoals landschappen, interieurs en stillevens. In Antwerpen gaan de artistieke en wetenschappelijke ontwikkelingen hand in hand, met het Plantijnse werelderfgoed als resultaat. De strijd tussen protestanten en katholieken is medebepalend voor de grafische beeldvorming en wordt via het Plantijnse huis internationaal verspreid. Rubens en zijn omgeving laten de beeldtechnologie een verdere transformatie ondergaan. Een restauratie van de beeldcultuur voltrekt zich en er ontstaat een nieuwe canon. Vanaf dit ogenblik worden beelden in de geesten van vele generaties ingeprent. Een beeldenstroom legt de Beeldenstorm het zwijgen op: de massamedia zijn geboren. Veel hedendaagse kunstenaars in onze regio maken beelden die naast die van de massamedia staan en door die massamedia niet kunnen worden geabsorbeerd. Zij vertrekken van een kleine schaal en van ervaringen die haast accidenten zijn. En dat levert kunstenaars op die internationaal de toon zetten, zoals Francis Alÿs, David Claerbout, Luc Tuymans of Marijke Van Warmerdam.
De zeven vrije kunsten: Geometrica, Cornelis Cort naar
Luc Denys
Frans Floris © Museum Plantin-Moretus/
Bezoekcijfer:
Prentenkabinet
MAS 690 634
22
www.mas.be
23
Expo Musea in de 21ste eeuw Ideeën, projecten, gebouwen Deze rondreizende tentoonstelling werd samengesteld door het Art Centre Basel en toonde 29 projecten van internationaal gerenommeerde architecten en architectenbureaus. Elk project werd gevisualiseerd door een maquette, schetsen, plannen en foto’s. Ook deze expo kaderde in het samenwerkingsverband tussen Musea stad Antwerpen, het KMSKA en het M HKA. De tentoonstelling was opgebouwd rond 4 thema’s: 1. Musea kunnen midden in een stadswijk opgetrokken worden en een bijdrage leveren tot het herstel van het weefsel. Het MAS, ontworpen door Neutelings-Riedijk Architecten is een typisch voorbeeld hiervan: een baken voor een oud stadsgedeelte dat in volle vernieuwing is. 2. Vaak moeten bestaande musea uitbreiden bij gebrek aan voldoende ruimte. Soms respecteert de architect de bouwstijl van het hoofdgebouw en in andere gevallen vormt het nieuwe gedeelte een contrast met het oude gedeelte van het museum. Het renovatie-/inbreidingsplan van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen van het bureau Claus en Kaan Architecten is een knappe vondst als uitbreidingsplan voor de bestaande beschikbare ruimte. 3. Vrijstaande gebouwen worden symbolen, een soort landmark. Meer dan andere architecturale projecten tonen zij de speciale stijl van de architect en betekenen zij een cesuur met de omgeving. 4. Een aantal musea staat te midden van de natuur. Hun vormgeving wordt dan ook gedeeltelijk bepaald door de specifieke kenmerken van dit landschap of wordt volledig geïntegreerd in dit landschap. Luc Denys
BMW Museum München, Ontwerp Schwanzer (1973) Atelier BRUCKNER, ART & COM (20042008) © BMW Group Press
Bezoekcijfer:
Club
KMSKA 277 521
24
25
FelixArchief Fysiek en digitaal archiveren Op 14 november vierde het FelixArchief zijn 5de verjaardag op de nieuwe locatie in het Sint-Felixpakhuis. Alle schenkers van de afgelopen 5 jaar werden getrakteerd op een receptie. Ze kregen een memoryspel en de tekening van het FelixArchief van Jan Bosschaert cadeau. Tijdens de aansluitende feestweek konden bezoekers deelnemen aan rondleidingen achter de schermen en lezingen bijwonen. Vijf jaar geleden werd met het oog op de verhuis geïnvesteerd in het beschrijven en bestuderen van de archieven. Een spectaculair resultaat hiervan is ongetwijfeld de herontdekking in 2011 van de oudste tot nu gekende stadsplattegrond van Antwerpen, 450 jaar oud. In de afgelopen 5 jaar werd maar liefst 24 km archieven naar het stadsarchief overgebracht. Deze aangroei kwam erdoor de verhuis van veel stadsdiensten naar Den Bell, maar ook door schenkingen van particuliere archieven. Sinds 2011 wordt ook het historische OCMW-archief aan het FelixArchief overgedragen. Het FelixArchief hecht veel belang aan digitaal archiveren. Een document dat digitaal ontstaat, moet ook digitaal gearchiveerd worden. Daarom krijgt iedereen die aan de stad komt werken hiervoor een opleiding. Het FelixArchief beschikt ook over een werkend Digitaal Depot. In 3 jaar tijd groeide dit van 2 TB naar maar liefst 12,8 TB. In 2011 werden de website en de bijhorende zoekfunctie volledig vernieuwd, zodat de interne en externe klanten nu nog gemakkelijker kunnen bekijken en opzoeken wat er in het FelixArchief aanwezig is. Dit resulteerde afgelopen jaar in 131 209 bezoekers en niet minder dan 1 085 359 hits op de website. De fysieke leeszaal kreeg een recordaantal van 15 958 bezoekers over de vloer. De groei van de archieven in het FelixArchief zorgde in de voorbije 5 jaar voor bijna een verdubbeling van het aantal bezoekers. Muriel Geel Rondleiding achter de schermen door Ann Monseur Bezoekcijfer: © Michel Detobel
Leeszaal 15 958
26
www.felixarchief.be
27
FotoMuseum (FoMu) Fotografische blik op de wereld In 2011 opende het FotoMuseum (FoMu) opnieuw zijn vaste collectie voor het publiek. De permanente opstelling toont een greep uit de rijke en internationale verzameling van het FoMu. Aan de hand van foto’s, tijdschriften, albums en camera’s maakt het FoMu de toeschouwer warm voor zowel gekende highlights als nieuw materiaal uit de omvangrijke geschiedenis van de fotografie. Nu er opnieuw een vaste collectiepresentatie is, blijft het FoMu het ganse jaar door geopend voor het publiek. De thema’s van de nieuwe opstelling proberen een antwoord te geven op twee vragen. In welke mate doet fotografie de mens anders kijken? Bestaat zoiets als de ‘fotografische blik’? Een fotograaf kijkt immers helemaal anders naar de werkelijkheid door of met zijn camera. Deze visie of blik verschilt bovendien sterk per fotograaf. Bezoekercijfer:
De bezoeker krijgt werk te zien van onder andere Eduard Baldus, Francis Frith, Charles Nègre, Edward Muybridge, August Sander, Stephen Shore, Edward Steichen, Alfred Stieglitz, Man Ray, William Klein, Roger Ballen, Jacques-Henri Lartigue, Nicholas Nixon, Claude Cahun, Nadar, Henri Cartier-Bresson, Robert Capa, Irving Penn, Lewis Hine, Weegee en Robert Doisneau. Speciaal voor deze collectiepresentatie ontwikkelde het FoMu een applicatie die de bezoeker meeneemt langs 20 topstukken uit de collectie. De applicatie geeft meer achtergrondinformatie, weetjes en extra beelden bij de geselecteerde camera’s en foto’s en kan gratis worden gedownload op iPod, iPhone of iPad.
71 239 Expo: Hungry Eyes – Tony Le Duc, Valérie Belin, Dimitri Tsykalov (09.02.2011 05.06.2011) Insight – Elke
Juni 2011 werd de benedenverdieping van het museum heringericht. De museumshop en de ticketbalie zijn samengevoegd, fors uitgebreid en liggen nu beiden vlak bij de ingang. De Collectie FoMu werd op zondag 25 september feestelijk geopend met gratis rondleidingen, muziek, een fotoshoot, workshops voor kinderen en een daguerreotypieworkshop.
William Klein,
Andreas Boon, Elinor Carucci, Alexandra Cool, Jacques Sonck (24.06.2011 25.09.2011)
Bikini Beach,
Isabelle Willems
Moscow River,
Peter Lindbergh,
1959-61
Frank Philippi, © William Klein /
Visionaire
FotoMuseum
(15.10.2011 -
Antwerpen
29.01.2012)
28
www.fotomuseum.be
29
Gemeentelijk Havenbedrijf - MAS Havenpaviljoen Een virtuele Antwerpse havenfamilie Als trotse founder van het MAS kreeg het Antwerpse Havenbedrijf het voorrecht om één van de vier paviljoenen aan de voet van het museum in te richten. Een locatie die voor de haven van Antwerpen een grote historische en symbolische waarde heeft, want hier startte op voorspraak van Napoleon Bonaparte de definitieve uitbreiding van de Scheldehaven. De ligging tussen het stadscentrum en het uitgestrekte havengebied staat ook symbool voor de verbinding van stad en haven. De haven is immers van de stad weg gegroeid, ruim twintig kilometer noordwaarts tot aan de Nederlandse grens. Met het gratis toegankelijke MAS Havenpaviljoen brengt het Havenbedrijf de haven weer naar de mensen. De eigentijdse inrichting van het paviljoen is naar een ontwerp van Crepain Binst Architecture. Centraal ‘zweeft’ tussen de begane vloer en de eerste etage een cilindervormig scherm met een doorsnede van zes meter, een verwijzing naar de honderden silo’s in de Antwerpse haven, het grootste petrochemisch centrum van Europa. Bezoekers kunnen een indrukwekkende 360°-film over de haven van Antwerpen bekijken. Nooit eerder werd in België een dergelijke film ontwikkeld! Met enkele drukken op de aanraakschermen is in verschillende talen meer te lezen over de schepen die in beeld zijn, de goederen die worden gelost of de natuurgebieden die in de haven liggen. Zes andere infoschermen in de zijwanden van het paviljoen, maken bezoekers wegwijs in het algemene reilen en zeilen van de haven. Een virtuele Antwerpse havenfamilie helpt daar graag bij. Op de reusachtige satellietfoto wordt pas duidelijk hoe groot de haven is in vergelijking met de Antwerpse binnenstad. Voor wie zelf nog eens de haven wil verkennen zijn bij de balie van het MAS Havenpaviljoen handige havenkaartjes, informatiebrochures en de speciaal ontwikkelde havenfietskaart gratis verkrijgbaar. An Teyssen Havenpaviljoen © Gemeentelijk Havenbedrijf
Bezoekcijfer:
Antwerpen
80 000
30
www.havenvanantwerpen.be/havenpaviljoen
31
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Dicht maar dichtbij Na de tentoonstellingsprojecten Anselm Kiefer en Musea in de 21ste Eeuw. Ideeën, Projecten, Gebouwen, die begin 2011 in het museumgebouw op het Zuid plaatsvonden, sloot het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen de deuren voor verbouwingen, maar zijn collecties blijven in en rond Antwerpen te zien.
Bezoekcijfer: 277 521 (incl. extra muros)
Onder het motto ‘Dicht maar dichtbij’ zette het museum een aantal langdurige projecten op externe locaties op: 19de en 20ste eeuwse kunst was te zien in De Modernen in de Koningin Fabiolazaal Antwerpen (i.s.m. Provincie Antwerpen, vanaf 29 april), de oude kunst in Meesterwerken in het MAS in het nieuwe Museum aan de Stroom (i.s.m. M HKA en Museum Plantin Moretus, vanaf 17 mei). Het KMSKA was ook in andere Vlaamse steden aanwezig, met Bruegelland in Lier (vanaf 18 juni) en met Rik Wouters. Hoogtepunten in Mechelen (vanaf 24 september). 2011 was paradoxaal genoeg een uitzonderlijk goed jaar, waarin 277.521 mensen de collecties zagen, deels nog in het eigen museum en daarna op andere locaties in Antwerpen.
Expo: Anselm Kiefer (23.10.2010 27.03.20011) Musea in de 21ste Eeuw. Ideeën, Projecten, Gebouwen (29.01.2011 – 30.04.2011)
Belangrijke pakketten uit de collectie van het KMSKA reisden in 2011 ook naar het buitenland. Grote projecten waren James Ensor. Universum van een fantast in het Gemeentemuseum Den Haag, Vlaamse Meesters. Rubens, Bruegel, Jordaens. Barok uit Antwerpen in het Synebrychoff Art Museum Helsinki en Rubens, Van Dyck, Jordaens in de Nasjonalgalleriet Oslo. Ook gaf het KMSKA belangrijke werken in bruikleen voor de tentoonstellingen Venetian and Flemish Masters in Bozar Brussel en De collectie verrijkt in Museum Boijmans van Beuningen Rotterdam.
Meesterwerken in het MAS. Vijf eeuwen beeld in Antwerpen (17.05.2011 30.12.2012) De Modernen
Het museum verwierf met eigen middelen het album met 32 lithografieën Taferelen uit het Leven van Christus van James Ensor, en kwam door een aankoop van de Vlaamse Gemeenschap in het bezit van een belangrijk Ensorschilderij dat zijn collectie in de toekomst zal aanvullen: De baden van Oostende.
(29.04.2011 08.01.2012) Bruegelland (18.06.2011 12.2017)
Vik Leyten
Meesterwerken in
Rik Wouters.
het MAS
Hoogtepunten © KMSKA -
(24.09.2011 -
Jesse Willems
12.2017)
32
www.kmska.be
33
Letterenhuis Dans la petite ville Het Letterenhuis ontwikkelde in 2011 samen met het Anet-team van de universiteitsbibliotheek Antwerpen een nieuw archiefbeheersysteem: Agrippa. Het systeem geeft een duidelijk overzicht van welke archieven het Letterenhuis bewaart. Via dit systeem zal de bezoeker ook alle archieven in verband met de Vlaamse letteren kunnen lokaliseren. Paul Van Ostaijen is bekend als schrijver en als dichter. Een van zijn aquarellen, Dans la petite ville, behoort sinds 1956 tot de collectie van het Letterenhuis, waar het wordt tentoongesteld. Een ander origineel en tot nu toe onbekend kunstwerk van Paul van Ostaijen, een gouache/collage werd in 2011 in langdurig bruikleen aan het Letterenhuis afgestaan. Het is nu te bekijken in de tentoonstelling.
Bezoekcijfer: 9 539
N.a.v. de productie Gregoria in Het Toneelhuis werd een keuze getoond uit de typoscripten van Gregoria, foto’s en ander archiefmateriaal van Maurice Gilliams. De vijftigste verjaardag van het verschijnen van de bundel Soldatenbrieven van Hugues C. Pernath en Paul Snoek was aanleiding voor een kleine presentatie in het Letterenhuis. Naast originelen van teksten, waren er ook een aantal van de échte brieven te zien die Snoek en Pernath elkaar schreven. Boek.be en het Letterenhuis presenteerden een tentoonstelling over de geschiedenis van de Boekenbeurs.
Expo: Maurice Gilliams: Gregoria (29.03.2011 10.04.2011) Hugues C. Pernath & Paul Snoek – ‘Soldatenbrieven’ (28.05.2011 -
Stadsdichter Peter Holvoet-Hanssen ondernam gedurende twee jaar een avontuurlijke reis door de stad (tot in Oostende toe). De presentatie bracht een overzicht van de Stadsgedichten, de vormgeving van ontwerper Jelle Jespers en fotograaf en kunstenaar Jo Clauwaert.
10.07.2011) 75 jaar Boekenbeurs (07.10.2011 -
Anneleen De Craene
20.11.2011) Stadsgedichten, van Antwerpen tot Oostende. Peter Holvoet-Hanssen i.s.m. Jelle Jespers
Letterenhuis
en Jo Clauwaert (01.12.2011 -
© Bert Weis
08.01.2012)
34
www.letterenhuis.be
35
Letterenhuis | Antwerpen Boekenstad Stadsgedichten, van Antwerpen tot Oostende Begin 2010 werd Peter Holvoet-Hanssen aangesteld als vijfde Stadsdichter van Antwerpen. Hij trok de stad en de districten in, op zoek naar de stem van de stadsbewoners, naar zielsverwanten en reisgezellen, om samen met hem te dichten. Peter Holvoet-Hanssen schonk maar liefst zeventien stadsgedichten en vier gedichten van ’t Stad, die volledig bestaan uit bijdragen van stadsbewoners. Ontwerper Jelle Jespers gaf de gedichten ook op allerlei manieren een bijzondere vorm. In de expo Stadsgedichten, van Antwerpen tot Oostende in het Letterenhuis, deelde Peter Holvoet-Hanssen zijn herinneringen aan het stadsdichterschap met de Antwerpenaar. De grote banieren, foto’s en filmpjes van de inhuldigingen, pamfletten van alle stadsgedichten, het was er allemaal te zien. Antwerpen zette poëzie op het voorplan met een nieuwe reeks Donderdagen van de Poëzie in het Letterenhuis en bibliotheek Permeke en de derde editie van het internationale poëziefestival Felix Poetry Festival. In 2011 kreeg Antwerpen er ook twee gedichtenmuren bij, van de nog levende dichter Adriaan de Roover, op een woonblok op Linkeroever, en van Jan van Nijlen (1884 – 1965), in het Centraal Station. De structurele ondersteuning door Antwerpen Boekenstad droeg bij tot de verankering van Mind the Book, Boekenbeurs, ZuiderZinnen en Crossing Border. Verder ondersteunde Antwerpen Boekenstad de PENschrijversflat, het Vertalershuis van het Vlaams Fonds voor de Letteren, Schrijverspodium, de lezingenreeks Uitgelezen in het FelixArchief, het spoken word podium Nuff’ Said, het jongeren schrijfproject De Wondere Pluim en de literaire programmering van Behoud de Begeerte in bibliotheek Permeke. Michaël Vandebril
Het kaaiengedicht Welkom Pierewaaiers © Jelle Jespers
36
www.antwerpenboekenstad.be
37
Maagdenhuismuseum Papkommen in het Topstukkendecreet Op vlak van behoud en beheer was 2011 een heel belangrijk voor het Maagdenhuismuseum: de verzameling majolica papkommen werd opgenomen in de lijst van het Topstukkendecreet. Dat is de lijst van het roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang van de Vlaamse Gemeenschap. ‘De papkommen zijn een unieke collectie van 63 gebruiksvoorwerpen die een Zuid-Nederlandse instellingstraditie (weeshuis) vertegenwoordigen. Elders in de wereld zijn slechts individuele exemplaren bewaard’, aldus het Belgisch Staatsblad van 20.12.2011 waarin de definitieve bekendmaking verscheen. De opname in het Topstukkendecreet is om te beginnen een expliciete erkenning van het hoge artistieke niveau van deze serie polychroom beschilderd aardewerk en – bij uitbreiding – een bevestiging van het belang van de hele verzameling van het OCMW-museum. De restauratie-subsidies zijn ook een aanzienlijke stimulans. Deze erkenning als topstukken van het Vlaams roerend erfgoed is de aanleiding voor een hernieuwde studie van deze uitzonderlijke collectie. De studie van de 63 papkommen wordt in een ruimere context geplaatst met archeologische vondsten uit de Antwerpse bodem en aan Antwerpen toe te schrijven stukken in andere collecties. De tentoonstelling Het leven en werk van de gasthuiszusters. Musée Hôpital Notre-dame à la Rose uit Lessines te gast in het Maagdenhuismuseum (van 17.12.2011 tot 30.06.2012) was het resultaat van een vruchtbare samenwerking met dit museum, dat in 2010 zowel de Museumprijs voor Wallonië ontving als de Publieksprijs. Ook het socio-cultureel centrum Elzenveld werd bij dit project betrokken, omdat het oude Sint-Elisabethgasthuis een belangrijke rol speelt in de tentoonstelling. De lezing door prof. Dr. R. Van Hee, vervolledigde het gebeuren.
Bezoekcijfer: 8 074 Expo: Het leven en werk van de
Daniel Christiaens
gasthuiszusters. Musée Hôpital Notre-dame à la
Papkom, anoniem
Rose uit Lessines (17.12.2010 -
© KIK / IRPA
30.06.2011)
38
www.OCMW.Antwerpen.be/Maagdenhuis
39
Middelheimmuseum Pioniersfunctie bevestigd Het Middelheimmuseum heeft een ijzersterke traditie van tentoonstellingen. Ook dit jaar is de zomertentoonstelling Erwin Wurm – Wear me out niet onopgemerkt gebleven. De kleurrijke sculpturen en performances trokken meer dan 150 000 bezoekers. Met deze expo heeft het team andermaal zijn pioniersfunctie op vlak van hedendaagse kunst bevestigd. Van Erwin Wurm werd het kunstwerk Misconceivable met steun van de Middelheimpromotoren aangekocht. De titel van dit werk is veelzeggend: mogelijk verkeerd te begrijpen! Het kunstwerk is een boot maar de vorm wijkt letterlijk en figuurlijk net iets af van de werkelijkheid waarmee wij vertrouwd zijn. De duidelijke nutteloosheid is lachwekkend. Maar dat het grappig is, betekent niet dat het niet ernstig genomen moet worden. Of beter, het is precies in de ondraaglijke lichtheid van de situatie, in die spectaculaire doelloosheid en nutteloosheid, dat er een gevoel van wanhoop en twijfel de kop op steekt. Om de bezoeker beter te leren kennen voerde de dienst publiekswerking tijdens de zomer een grootschalig publieksonderzoek uit. Voor jongeren werd de multimediatour Sculpturized! op PDA verder uitgebreid en met dit multimediamateriaal werd ook een iphone applicatie ontwikkeld (i.s.m. iDiscover Univ Hasselt). Bijzondere doelgroepen krijgen steeds meer aandacht. Enerzijds is er de bestaande samenwerking met partners in de stad zoals Ontmoetingscentrum NOVA en Cultuurcentrum De Kern Wilrijk en de samenwerking met de andere Antwerpse Musea (ihkv Antwerpen Jongerenhoofdstad), anderzijds wordt er samengewerkt met de buitenschoolse kinderopvang van de stad Antwerpen, de jongeren van ZNA Middelheim afdeling psychiatrie (ism Groendienst) en de Opsinjoren voor de jaarlijkse Opsinjoren beeldig, een poetsactie voor scholieren (i.s.m. Groendienst).
Bezoekcijfer: 254 783
Laurence De Bolle ErwinWurm,
Expo:
Misconceivable
Erwin Wurm (29.05.2011 25.09.2011)
© Karin Borghouts
40
www.middelheimmuseum.be
41
Middelheimmuseum in de stad Madonnabeelden gereinigd In 2011 werd de werking van Middelheimproductie onder die naam stopgezet. Het Middelheimmuseum blijft actief in de stad met o.a. projecten kunst in de openbare ruimte en de poetsploeg, maar andere projecten beeldende kunst worden voortaan door de Kunstenbeleidcoördinator opgevolgd. De laatste Middelheimprodukties – Crossing en The Tiberius Principle – sluiten een periode af met boeiende samenwerkingen in het kunstveld: LLS 387, de kunsthogescholen... Middelheim blijft ook actief met Beeld in de Stad. In 2011 werd in samenwerking met het district Antwerpen en de buurtvereniging Klein Antwerpen het project De Sokkel opgestart: twee maal per jaar krijgt een sokkel in het stadspark een actuele invulling. De commissie Beeld in de Stad is gevestigd in het Middelheimmuseum, en bestaat uit interne leden - stadspersoneel - en externe leden - kunstcritici, kunstkenners... De commissie geeft advies over onder andere het plaatsen van nieuwe kunstwerken en het verplaatsen of verwijderen van bestaande kunstwerken in de openbare ruimte. De poetsploeg Beeld in de Stad werd in 2001 opgericht en bestond aanvankelijk uit een jaarlijks wisselende ploeg van 4 man onder de leiding van de collectiebeheerder van het Middelheimmuseum. Sinds 2010 beschikt de stad over een volwaardige ploeg van 6 man die begeleid wordt door een restaurateur en die gecoördineerd wordt door de collectiebeheerder van het Middelheimmuseum.
Expo: Crossing (12.03.2011 23.04.2011)
In 2010 gaf de ploeg een grondige reiniging aan de Brabofontein, het belangrijkste monument van de stad Antwerpen. In 2011 werden heel wat beelden in de stad gereinigd waaronder de Madonnabeelden. De poetsploeg heeft de beelden systematisch wijk per wijk aangepakt maar beantwoordde ook de vragen van burgers of de districten om bepaalde beelden in hun wijk te reinigen. Eind 2011 was de ploeg vooral aan het werk in het Middelheimmuseum als voorbereiding van ‘Middelheim 2012’.
De Sokkel # 1 (08.05.2011 11.09.2011) De Sokkel # 2 (02/10.2011 29.04.2012)
Henk Visch,
Lucie Bausart
Noch Einmal
The Tiberius Principle
© Musea en Erfgoed
(30.10.2011 -
Antwerpen
29.01.2012)
42
www.middelheimmuseum.be
43
ModeMuseum (MoMu) Dream the World Awake In 2011 brak het museum een nieuw record met 87 144 geregistreerde bezoeken, dat is ca 10% hoger dan in 2010. Deze stijging is voornamelijk toe te schrijven aan het sterk tentoonstellingsprogramma dat veel bezoekers wist te bekoren. In het voorjaar presenteerde het MoMu de expo Ontrafel. Tricot in de mode. De tentoonstelling bracht de belangrijkste decennia voor het gebruik van tricot in de mode onder de aandacht, en toonde daarmee de populariteit van tricot zowel op als naast de catwalk. In de herfst reisde deze expo naar Twentsewelle in Enschede. In het najaar stond ontwerper Walter Van Beirendonck in de schijnwerpers met zijn eerste grote overzichtstentoonstelling Walter Van Beirendonck Dream The World Awake. De expo gaf, naast een selectie van de meest bijzondere silhouetten uit zijn collecties, een overzicht van zijn leefwereld, zijn inspiratiebronnen en zijn projecten. Aan de hand van verschillende thema’s werd dieper ingegaan op het verhalende karakter van Van Beirendonck’s oeuvre, zijn fascinatie voor etnografie, spiritualisme en het bovennatuurlijke, rituelen, sciencefiction en technologie.
Bezoekcijfer: 87 144 Expo: Ontrafel. Tricot in de Mode
Tot slot organiseerde het MoMu een uniek project in de MoMu-Galerij. Gebaseerd op de persoonlijke collectie van Bobbejaan Schoepen en zijn vrouw Josée stelde deze tentoonstelling als eerste in Europa het werk tentoon van de Oekraïense ontwerper Nudie Cohn die een revolutie teweegbracht in de mode van de country & western muziek. De collectie zal nadien als langdurige bruikleen overgaan naar het MoMu.
(16.03.2011 14.08.2011) Walter Van Beirendonck. Dream The World Awake (14.09.2011 -
Leen Borgmans
19.02.2012) Dreamsuits. Ontwerpen van Nudie Cohn, de
Walter Van
rodeo-tailor –
Beirendonck,
uit de collectie
Dream The World
van Bobbejaan
Awake
Schoepen (28.10.2011 -
© Ronald Stoops
12.02.2012)
44
www.momu.be
45
Monumentale Kerken Antwerpen vzw Europa Nostra Award De vzw Monumentale Kerken Antwerpen kreeg in 2011 de European Union Prize for Cultural Heritage / Europa Nostra Award voor haar voortreffelijke werking rond bezoekersbeleid, management en behoud en beheer in de vijf monumentale kerken in de Antwerpse binnenstad. Op 21 november 2011 kwam Europees commissaris Androulla Vassiliou naar Antwerpen om de prijzen te overhandigen aan de drie laureaten. Dit ging gepaard met een feestprogramma in het Centraal station en Onze–Lieve–Vrouwekathedraal, om te eindigen met een receptie op het stadhuis. In de grote hal van het Centraal station stond twee weken lang een tentoonstelling die de vijf Belgische laureaten aan het publiek voorstelde. Voor de gelegenheid werd een mooie wandelbrochure ontwikkeld: ‘Van kathedraal tot kathedraal’. Op 16 juni 2011 opende in de Sint–Jacobskerk de vernieuwde schatkamer met hoogbeveiligde vitrines zodat de kerkschatten vanaf nu in de juiste omstandigheden bewaard blijven en ook te bezichtigen zijn. De opstelling in de schatkamer concentreert zich op het thema ‘liturgie’. Grote vitrines tonen de objecten en gewaden die gebruikt worden tijdens de eredienst in hun context. In een stemmig kabinet zijn topwerken van edelsmeedkunst bij elkaar gebracht met als absolute uitschieter een 18de-eeuwse vergulde zonnemonstrans uit Barcelona, versierd met diamanten en parels.
Bezoekcijfer: 613 629
In 2011 bezochten 613 629 mensen de vijf monumentale kerken, een mooie stijging van 7,5% ten opzichte van 2010. Alle kerken gaan er op vooruit, met een significante stijging voor de Sint–Andrieskerk en de Sint–Pauluskerk met elk 18% bezoekers meer. De cijfers worden sinds 2010 nauwkeuriger bijgehouden dankzij de installatie van elektronische bezoekerstellers.
Kathedraal 292 785 Sint-Andrieskerk 19 542
Claire Baisier
Sint-Caroluskerk
2011 European
208 560
Union Prize for Cultural Heritage,
Sint-Jacobskerk
Europa Nostra
7 131
Award plaque Sint-Pauluskerk © Europa Nostra
12 861
46
www.MKAweb.be
47
Museum aan de Stroom (MAS) Het verhaal van de stad en de wereld Op 17 mei 2011 – vijf jaar na de eerste steenlegging – opende het Museum aan de Stroom de deuren. Dat werd gevierd met een vierdaags openingsfestival van 13 tot 16 mei. Rondom het MAS, op het Eilandje werden meer dan 30 activiteiten aangeboden met vuurwerk als kers op de taart. De vierdaagse was een samenwerking tussen MAS en Antwerpen Open vzw. Het MAS is een totaalbelevenis. Een opvallend gebouw met daarin een museum maar ook een wandelboulevard met hedendaagse kunstwerken van Anne-Mie Van Kerckhoven, het dakpanorama, het museumplein met het mozaïek van Luc Tuymans. Het kernverhaal is de lange geschiedenis van uitwisseling tussen de stad en de wereld. Met de sporen van die uitwisseling vertelt het MAS nieuwe verhalen. Over de stad, de stroom en de haven en de wereld in al zijn verscheidenheid. Het MAS verenigt de collecties van het voormalige Etnografisch Museum, het Nationaal Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum, een deel van de collectie van het Museum Vleeshuis en de collectie precolumbiaanse kunst Paul en Dora Janssen-Arts. De collecties zijn onderverdeeld in vier thema’s en zijn met elkaar verbonden in een dynamische scenografie van de B-architecten. De thema’s zijn verspreid over vijf verdiepingen. +4: Machtsvertoon. Over prestige en symbolen +5: Wereldstad. Over hier en elders +6: Wereldhaven. Over handel en scheepvaart +7: Leven en dood. Over mensen en goden +8: Leven en dood. Over boven- en onderwereld Op +2 vertelt het Kijkdepot het verhaal van een rijk verzamelverleden en brengt het een kijkje achter de schermen van het museum. De verdieping +3 is voorbehouden voor tijdelijke tentoonstellingen. Daar loopt tot eind 2012 de tentoonstelling Meesterwerken in het MAS. Vijf eeuwen beeld in Antwerpen.
Bezoekcijfer: 690 634 Expo: Meesterwerken in het MAS. Vijf
Fara Deburchgrave
Affiche openingsfes-
eeuwen beeld
tival, ‘Het MAS is af’
in Antwerpen. (17.05.2011 –
© Sarah Blee
31.12.2012)
48
www.mas.be
49
Museum aan de Stroom MAS | Erfgoedconvenant De pluche van het Erfgoedsalon Antwerpen is rijk aan vele erfgoedorganisaties verspreid over alle districten: musea, archieven, documentatiecentra en andere erfgoedverenigingen. Samen vormen ze de Collectie Antwerpen. In het erfgoedconvenant met de Vlaamse overheid, krijgt het MAS de opdracht om te werken met dit erfgoed en met de mensen en organisaties die zich ervoor inzetten: in de museumwerking, in projecten, door expertisedeling en ondersteuning. Nadat de Collectie Antwerpen in 2010 als erfgoedsector was in kaart gebracht, begon het MAS de Collectie Antwerpen in beeld te brengen en ging het op zoek naar erfgoed van álle Antwerpenaren, ook van mensen in de stad van wie het erfgoed niet ‘vanzelf’ doorstroomt naar musea, archieven en bibliotheken. Tijdens het openingsweekend van het MAS, van 13 tot 15 mei, organiseerde het MAS in samenwerking met Antwerpen Averechts/ Citylabo een Erfgoedsalon. Aan de voet van het MAS namen bevlogen vertellers uit de Collectie Antwerpen plaats in het pluche van het Erfgoedsalon. Ze brachten ieder een collectiestuk mee en vertelden over hun passie en wat er zo uniek en bijzonder is aan hun verzameling. Op zondag parkeerde de Transit Verhalenbus van Red Stad Line zich als special guest bij het Erfgoedsalon. Gastheren en gastvrouwen Dimitri Leue, Pieter Embrechts, Öznur Karaca, Bart Hollanders en Vanessa Broes maakten van de interviews een aantrekkelijke performance zodat ze drie dagen lang het publiek konden boeien met verrassende erfgoedverhalen. De Antwerpse erfgoedzorgers sleepten scheepsmodellen, orgelpijpen, handschriften, werktuigen, brandstofregelaars, mensenschedels, foto’s en zelfs ‘het paard van Christus’ aan. De gasten van de Unie van Turkse Verenigingen, de Pakistaanse Moskee, Murga en Shomre Hadas maakten duidelijk dat er ook buiten de bekende sector nog veel en divers erfgoed te vinden is.
Anne Schryvers van de Dienst Archeologie in gesprek met Pieter Embrechts
Jef Vrelust
over de ‘oudste Antwerpenaar’ © Museum aan de Stroom
50
www.erfgoedcelantwerpen.be
51
Museum Mayer van den Bergh Eregast op BRAFA Op de Brussels Antiques & Fine Arts Fair (BRAFA) krijgt elk jaar één museum de kans om zich als eregast voor te stellen aan de ruim veertigduizend bezoekers van deze prestigieuze antiekbeurs op de site van Tour&Taxis. Voor de 56e editie die liep van 21 tot 30 januari 2011 werd de vraag gesteld aan het Museum Mayer van den Bergh. Dankzij genereuze sponsoring door Ackermans & van Haeren, Bank Delen en de Raad van Regenten, kon het museum op dit voorstel ingaan. Voor de presentatie aan het nationaal en internationaal gespecialiseerd publiek op BRAFA besliste het museum de verscheidenheid van de verzameling te tonen. Er werd een selectie gemaakt van twintig zeer diverse kunstwerken waaronder De aanbidding van de herders van Jacob Jordaens en de vijf schitterende levensgrote portretten van de familie Vekemans door Cornelis de Vos, maar ook minder bekende stukken zoals een Byzantijnse Deësis uit de 11de eeuw en een marmeren engel uit een 14de eeuws Frans atelier. De officiële persconferentie van de BRAFA werd georganiseerd in het Museum Mayer van den Bergh. Voor de gelegenheid werd in samenwerking met de gidsen van het museum een luxueuze folder gemaakt. De gidsen en de Regenten verzorgden overigens ook gedurende tien dagen de permanentie op de beurs. De stand van het museum werd zelfs vereerd met een bezoek van Prinses Mathilde. Een bezoek dat de nodige mediabelangstelling met zich mee bracht! De uitnodiging van BRAFA gaf het Museum Mayer van den Bergh een unieke kans om naar buiten te komen en zo nog beter bekend te worden bij een internationaal kunstminnend publiek. Bezoekcijfer:
Claire Baisier
24 536
De Burcht.
Expo:
Verdwenen stads-
De burcht.
kern van Antwerpen
Verdwenen stadskern van Antwerpen
© Bart Huysmans &
(29.04.2011 -
Michel Wuyts
30.10.2011)
52
www.museumayervandenbergh.be
53
Bezoekcijfer:
Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
82 959
Een grafische kamer van formaat
(exclusief MAS)
Het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet begon het jaar met een tentoonstelling van monumentale architectuuretsen: Contemporary Past – Peter De Koninck. In de lente stond Playsante huysinghe op eenen hof – Lusthoven rondom Antwerpen in de 16de eeuw op het programma. In het kader van de opening van het MAS bracht het museum: Anne-Mie Van Kerckhoven – Inzichten en vergezichten, de emblemataboeken uit de collectie van het museum die de inspiratie waren voor de lichtwanden in het MAS.
Expo: Contemporary Past – Peter De Koninck (13.02.2011 13.03.2011) Playsante huysinghe op eenen
Hoogtepunt was het project Grafische kamers – RHok-interventie in het Museum, geprogrammeerd naar aanleiding van het ICOMDEMHISTcongres dat het museum samen met het Kasteel van Gaasbeek in oktober in Antwerpen organiseerde. Studenten grafiek interpreteerden op hun manier het museum als historisch huis, wat mooie, intimistische werken opleverde. Het jaar werd afgesloten met een gesmaakte actie met de Kerststal van het MAS | Volkskundecollectie als koninginnenstuk.
hof – Lusthoven rondom Antwerpen in de 16de eeuw (02.04.2011 05.06.2011) Anne-Mie Van Kerckhoven –
De bezoekers konden maandelijks een nieuwe selectie uit het Prentenkabinet ontdekken. Sinds december stelt het Prentenkabinet zijn collectie online beschikbaar. Het museum werkt met wisselpresentaties ook actief mee aan Meesterwerken in het MAS – Vijf eeuwen beeld in Antwerpen, een project van het KMSKA, MUHKA en het Museum PlantinMortus.
Inzichten en vergezichten (15.05.2011 28.08.2011) Grafische kamers – RHok-interventie
Aan de hand van een geïllustreerd letterboek en twee handpoppen maken 4-6-jarigen kennis met de familie Plantijn. Mensen met een mentale beperking werden bij de museumwerking betrokken via het project Cultuurvrienden, waarbij het museum de rol van bemiddelaar opneemt tussen het Onze–Lieve–Vrouwcollege en het Katarinahof.
in het Museum (16.10.2011 27.11.2011) Maandelijkse presentatie
Anneleen De Craene
Prentenkabinet Meesterwerken
Oude drukkerij
in het MAS. Vijf
Museum Plantin-
eeuwen beeld
Moretus
in Antwerpen (17.05.2011 -
© Joris Luyten
30.12.2012)
54
www.museumplantinmoretus.be
55
Museum Plantin-Moretus | Historische huizen Netwerk en internationaal congres Het Museum Plantin-Moretus organiseerde in 2011 samen met het Kasteel van Gaasbeek het jaarlijkse ICOM-congres van het Internationale comité Historische Huismusea (DEMHIST). Onder de titel Catching the Spirit. Theatrical Assets of Historic Houses and their Approaches in Reinventing the Past werd van dichtbij gekeken naar het historisch huismuseum als een ‘theater van de geschiedenis’. Drie thema’s kwamen aan bod: authenticiteit en opvoering, het museum als podium, en immateriële aspecten van het verleden. Veranderingen in de samenleving hebben invloed op erfgoedbeheerders. De culturele achtergrond van vele bezoekers is fundamenteel gewijzigd en de bezoekers willen zich kunnen identificeren met wat ze te zien krijgen. In het theater verloopt communicatie veelal via emoties en er is ruimte voor meerdere betekenislagen. Historische huismusea – met hun specifieke mix van gebouw, interieur, verzameling en (bewoners) geschiedenis – zijn een omgeving waar een dergelijke benadering het publiek kan raken. Keynote speaker was de Britse regisseur en vormgever Peter Greenaway die heeft bewezen dat de omgang met geschiedenis theatrale vormen kan aannemen die een groot impact hebben op de museumbezoeker. Diverse praktijkvoorbeelden toonden aan dat het historisch huismuseum als een statische presentatie van een eenduidige geschiedschrijving stilaan een zeldzaamheid wordt. De zoektocht naar een gedragen alternatief is volop aan de gang. Theatrale en immateriële elementen maken daar bijna altijd deel van uit. Het vinden van een goede balans tussen wat wetenschappelijk correct is en toch emotioneel aanspreekt blijft een uitdaging. Aan de conferentie namen 135 mensen uit 21 landen deel. Er waren 25 sprekers uit 12 landen en er werd een bezoek gebracht aan 10 historische huismusea in Antwerpen en Brussel. Werner Van Hoof The Demhist Daily © Werner van Hoof
56
www.museumplantinmoretus.be
57
Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) Dynamische presentatie Het M HKA ontsluit op een dynamische manier zijn eigen verzameling onder de naam M HKAcollectie. In wisselende collectiepresentaties – in en buiten het museum – worden diverse aspecten van deze veelzijdige verzameling kunstwerken belicht.
Bezoekcijfer: M HKA 59.536 (exclusief MAS)
Op uitnodiging van Jef Lambrecht toonden Belgische kunstenaars een werk met ‘De Oriënt’ als thema. De collectiepresentatie sloot hierop aan met werken van kunstenaars uit het oosten in de ruimste zin: Kaukasus, India, China, Irak, Egypte… Filmmaker Emily Wardill (GB) werd gevraagd om de nieuwe collectiepresentatie vorm te geven en aan kunstenaar Julien Maire werd uitgenodigd voor een interventie op deze verzameling media-apparaten, beheerd door het M HKA. L’Internationale is een Europees samenwerkingsverband tussen vijf musea en twee kunstenaarsarchieven – M HKA, Van Abbemuseum Eindhoven, MACBA Barcelona, Moderna Galerija Ljubljana–Julius Köller Society Bratislava en KwieKulik Archive in Warschau – die onderling hun collectiestukken uitwisselen.
CINEMA ZUID 24.204 Expo:
A RUA (de straat)
Collectie XXVII.
In het kader van
Ten Oosten van
europalia.brasil
4°24’ (04.03.2011 -
(07.10.2011 -
21.08.2011)
22.01.2012)
Collectie XXVIII. ‘If
LONELY AT THE TOP
you shoot a bullet
(LATT):
in a vacuum, will
Graphology
it keep travelling
Chapter 1 (18.02.2011 -
forever?’ – Emily
27.03.2011)
Wardill (10.06.2011 Graphology
18.09.2011)
chapter 2 (08.04.2011 13.06.2011)
Vrielynck Collectie#1 Julien Maire - Mixed
Voor Cultuurstraten (concept stad Antwerpen), toonden bewoners van de Plankenbergstraat in Deurne werken van het M HKA: Jan Fabre, Paul De Vree, Wim Delvoye et al. Juli 2011 kreeg het Panamarenko-huis aan de Biekorfstraat een helikopterplatform waarop later nog een kunstwerk kan worden geplaatst. In het gebouw van het FotoMuseum bracht Cinema Zuid een gevarieerd filmprogramma, terwijl er ook filmvoorstellingen, lezingen en kunstenaarsgesprekken plaats vonden in het kader van de tentoonstellingen.
Installatie (zaalzicht), Allan Sekula voor M HKA
Rita Compère
© Allan Sekula (collectie M HKA)
58
Memory (09.02.2011 -
Graphology
05.06.2011)
chapter 3 (24.06.2011 14.08.2011)
Liam Gillick & Lawrence Weiner. Een
Graphology
syntaxis van afhanke-
chapter 4 (26.08.2011 -
lijkheid (04.02.2011 -
25.09.2011)
22.05.2011) Meesterwerken in Jef Geys. Martin
het MAS. Vijf eeuwen
Douven - Leopoldsburg -
beeld in Antwerpen
Jef Geys (09.09.2011 -
(17.05.2011 -
31.12.2011)
30.12.2012)
www.muhka.be | www.cinemazuid.be
59
Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Janitsarenmuziek tijdens Museumnacht In februari startte in het museum een tweede opleiding museumgids. Het museum beschikt nu over een pool van 19 gespecialiseerde museumgidsen, die geëngageerd worden naargelang de aanvragen van bepaalde doelgroepen en/of hun talenkennis. In het najaar werd een erg gesmaakte terugkomdag georganiseerd. Het museum heeft tijdens het voorbije jaar geïnvesteerd in contacten met het onderwijs. Wat betreft het kunstonderwijs kwam een nauwe samenwerking tot stand met ‘de muziekacademie van Antwerpen’ MAGO! Een groep inspecteurs van het muziekonderwijs bracht een verkennend bezoek aan het museum en daarnaast kregen studenten van verschillende lerarenopleidingen (Artesis Hogeschool en Karel de Grote Hogeschool) een rondleiding op maat. Naast de klavecimbelklas kan nu ook de pianoforteklas van het conservatorium in het museum terecht voor lessen, repetities en examens. Sinds maart 2011 beschikt het Vleeshuis immers over een vroege Erard-piano (1840), een bruikleen van Chris Maene. Op 6 mei verzorgde Piet Kuijken de officiële inspeling van dit prachtig instrument. In maart gebruikte docent Ewald Demeyere het klavecimbel van Joannes Daniël Dulcken voor een nieuwe cd-opname met Antwerpse klavecimbelmuziek uit de 18de eeuw. Tijdens de zomervakantie werden vier kinderateliers georganiseerd: twee met als thema De spoken van de opera (8 en 15 juli) en twee met als thema De (speel)mannen van ’t Stad (2 en 12 augustus). Het meest indrukwekkende evenement was ongetwijfeld ‘Alla Turca’. Tijdens de Museumnacht op 6 augustus speelde een heuse historische mehterfanfare uit Istanboel janitsarenmuziek. Freya Van Wijnsberghe
Alla Turca Museumnacht 2011 Bezoekcijfer: 46 637
© Jolien Paeshuys
60
www.museumvleeshuis.be
61
Prospekta vzw Succes voor Erfgoeddag, Museumnacht en MAS In de aanloop naar de opening van het MAS nam Prospekta Info Cultuur de gidsenboekingen op zich: MAStours, Architectuurtours en de verschillende themarondleidingen. In 2011 werden er zo ruim 3000 gidsen gekoppeld aan rondleidingen. Ook vanuit het onderwijs kwam enorm veel belangstelling: 13 067 leerlingen en leerkrachten brachten een bezoek aan het MAS. Sinds 2010 is Prospekta lokale coördinator van Erfgoeddag in Antwerpen. Tijdens de elfde editie openden 29 instellingen in Antwerpen hun deuren voor een programma met 60 activiteiten. Er werden 14 000 bezoeken geteld. Erfgoeddag stond in het teken van Armoe troef. Er werd samengewerkt met Atlas en APGA, het Antwerps Platform voor Generatiearmen, en Recht-Op vzw. Van de stedelijke erfgoedinstellingen nam de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience deel aan deze Erfgoeddag. Prospekta maakte een brochure met het Antwerpse programma. Bezoekers konden terecht bij de balie van Info Cultuur en Toerisme en een lokale infolijn. Tijdens de zevende editie van Museumnacht konden liefhebbers met één toegangsticket van 19.00 tot 1.00 uur 15 musea bezoeken en nog iets extra meepikken: een rondleiding bij nacht, een ludieke kunstruilbeurs of een dj-optreden. Samen met jongeren vzw AmuseeVous werd een parcours met jonge kunstenaars uitgewerkt, 12 musea maakten plaats voor nieuwe kunst. Rolstoelgebruikers konden beroep doen op gratis vervoer tussen de musea. Het programma van Museum Vleeshuis / Klank van de Stad was één van de blikvangers. Het museum nodigde voor de gelegenheid een Turkse Mehter-fanfare uit. Na Museumnacht konden bezoekers in ruil voor hun polsbandje nog één van de deelnemende musea gratis bezoeken in augustus. 700 bezoekers maakte hier gebruik van. Prospekta coördineert Museumnacht sinds 2010.
Bezoekcijfer: Museumnacht 21 894
Job Van Bortel Cultuurmarkt Cultuurmarkt van
± 170 000
Vlaanderen 2011 Erfgoeddag 14 000
© Jo Cools
62
www.infocultuur.be
63
Red Star Line Do you know this girl? 2,6 miljoen. Dat is het aantal passagiers dat tussen 1872 en 1934 met de Antwerpse scheepvaartmaatschappij Red Star Line naar Amerika reisde. Onder hen waren er een aantal die al een grote naamsbekendheid hadden of tegemoet gingen. Maar de grote massa passagiers blijft onbekend. Net de verhalen van die passagiers wil het museum vertellen. De internationale zoektocht naar getuigenissen liep onder het motto ‘Do You Know This Girl?’ Via facebook werden mensen aangespoord om mee te zoeken naar de identiteit van een onbekende Red Star Linepassagier en zelf hun migratieverhaal te vertellen. Maar liefst meer dan 3000 mensen namen deel aan de zoektocht. De identiteit van het meisje blijft voorlopig onbekend. Dichter bij huis trok het museum rond met de Transit Verhalenbus, op zoek naar hedendaagse verhalen over migratie. In een jaar tijd werden meer dan 150 verhalen verzameld. Verhalen die erg van elkaar verschillen maar met gemeenschappelijke gevoelens van spanning, afscheid, verwachting en hoop. De persoonlijke geschiedenissen werden overhandigd aan het FelixArchief. Bij de opening van het Red Star Line Museum krijgen een aantal van deze hedendaagse verhalen een prominente plek naast de verhalen van de oorspronkelijke Red Star Line reizigers.
Bezoekcijfer: 1 000 Expo (op locatie): Hier ben ik! Sterke
Eén van die reizigers is de joods-Amerikaanse Sonia Pressman Fuentes. Ze kwam in september 2011 op bezoek naar Antwerpen, waar ze als klein meisje een tijdje verbleef, op de vlucht uit nazi-Duitsland. Toen duidelijk was dat er voor hen geen toekomst was in België, emigreerde het gezin in 1934 naar de V.S. met de SS Westernland. Met het dagboek van haar broer als gids bezocht ze de stad opnieuw. Het verhaal van Sonia Pressman Fuentes krijgt een centrale plaats in het Red Star Line Museum.
verhalen over familie en migratie – Atlas (17.12.2010 16.02.2011) Hier ben ik! – FelixArchief (18.12.2011 -
Karen Vandenberghe
31.01.2012) Red Star Line Museum – Jewish
Sonia Pressman
Community
Fuentes
Center Memphis, USA (1.05.2011 -
© Dries Luyten
31.05.2011)
64
www.redstarline.be
65
Rockoxhuis De stadsdichter en 450 jaar Rockox Midden december 2010 werd de 450ste verjaardag van Nicolaas Rockox ingezet met de publicatie van een nieuwe biografie geschreven door Leen Huet en Jan Grieten en een tentoonstelling over de hoogtepunten uit Rockox’ leven. In de nasleep van een feestperiode die in 2010 gestart is, liepen diverse activiteiten nog uit tot halfweg 2011. Hoe anders kan Rockox, de patroon van Rubens, geëerd worden dan met een beklijvende ode, of met de ontsluiting van zijn gedachtegoed in een aantrekkelijke jongerengids. De feestelijkheden werden afgesloten met een stadsgedicht van de stadspeter Peter Holvoet Hanssen, in een lay-out van Jelle Jespers. Joris Vercammen en Laura Verlinden brachten het gedicht op magische wijze tot leven in de kelder van het Rockoxhuis. Het gedicht is op een banier gedrukt en kreeg een plek onder de galerij op de binnentuin van het Rockoxhuis. In 2011 was Antwerpen de Europese Jongerenhoofdstad, Antwerp European Youth Capital. De musea organiseerden de donderdagavonden van de musea. Het Rockoxhuis was drie avonden van de partij, onder meer een avond waarop nachtburgemeester Vitalski de jongerengids boven de doopvont hield. De gids is een mooie samenwerking tussen 10 jongeren, vzw AmuséeVous en het personeel van het Rockoxhuis. Talloze aspecten komen aan bod, van kunst en geschiedenis over humor en the grafic novel tot het culinaire in de 17de eeuw; van fotografie over teksten schrijven tot lay-out, alles gebeurde door de creatieve en inventieve inzet van de jongeren.
Bezoekcijfer: 26 181
Hildegard Van de Velde Expo: Nicolaas Rockox (1560-1640), 450 jaar! (14.12.2010 27.03.2011) Stadsgedicht no. 8 Een huis vol muziek! © Peter Holvoet-
Museumpromenade
Hansen
(6.08.2011 - 10.2011)
66
www.rockoxhuis.be
67
Rubenshuis Een Palazzo aan de Schelde Palazzo Rubens. De meester als architect is een treffend voorbeeld van het beleid van het huis: Rubens en zijn vele facetten als kunstenaar en mens blijvend in de kijker plaatsen. Rubens is bij het grote publiek gekend als dé grote barokschilder. Deze expositie toonde voor het eerst zijn passie voor architectuur. Rubens verdiepte zich in de theorie en praktijk van de bouwkunst. In Italië ontdekte hij de bouwstijl waar zijn hart naar uitging. Michelangelo, Rafaël en Giulio Romano inspireerden hem. De revival van de antieke architectuur vond hij een verademing na de ‘barbaarse’ gotiek in eigen land. Rubens was betrokken bij spraakmakende Antwerpse bouwprojecten, zo werkte hij mee aan het ontwerp van de Carolus Borromeuskerk. Zijn eigen woning verbouwde hij tot een prestigieus stadspaleis. De tentoonstelling ‘Palazzo Rubens’ toonde de meester als veelzijdig architectuurtalent: gedreven kenner, bouwheer, ontwerper en uitgever. Het publiek kon topwerken zien uit grote musea als de Hermitage in Sint-Petersburg, het Musée du Louvre in Parijs, het Museo del Prado in Madrid, de National Gallery of Art in Washington en het British Museum in Londen. 40 831 bezoekers hebben genoten van de tentoonstelling, één van de concerten, de lezing, de architectuurwandelingen, de rondleidingen of het colloquium. De bijhorende publicatie is een wetenschappelijke neerslag met teksten van gerenommeerde auteurs. Het museum werkte samen met architecturale en toeristische verenigingen en mediapartners. Dit vergrootte de slagkracht van de communicatie, die werd vormgegeven door d-artagnan, en die door het opvallende campagnebeeld erg zichtbaar was. De nationale en internationale pers berichtte uitvoerig en enthousiast over het project.
Bezoekcijfer: 154 677
Harlinde Pellens
Campagnebeeld
Expo:
expo ‘Palazzo
Palazzo Rubens.
Rubens. De meester
De meester
als architect’
als architect (10.09.2011 -
© d’Artagnan
11.12.2011)
68
www.rubenshuis.be
69
Rubenianum De architect en het ‘disegno’ Het colloquium The Notion of the Painter-Architect in Italy and the Southern Netherlands werd georganiseerd door het Rubenianum en het Departement Ontwerpwetenschappen van de Artesis Hogeschool Antwerpen. Het vond plaats van 1 tot 3 december 2011 en sloot zo mooi aan bij de tentoonstelling Palazzo Rubens. De meester als architect. Al sinds Vitruvius wordt van de architect verwacht dat hij zowel wetenschappen als kunsten beheerst. De vereiste om goed te kunnen schetsen maar ook tekeningen te kunnen opwerken leidde gedurende de zestiende eeuw en de zeventiende eeuw tot heftige discussies over de betekenis en het statuut van het ‘disegno’. Met de opkomst van de barok werd zelfs gesteld dat een bekwaam architect in de eerste plaats een schilder moet zijn. Italië kende heel wat beroemde schilders die tevens uitblonken als architect. Ook in de Zuidelijke Nederlanden verspreidde zich, onder meer door de uitgaven van Sebastiano Serlio en Pieter Coecke van Aelst, de opvatting dat een architect evenzeer een schilder moet zijn. In de zeventiende eeuw had Rubens zijn eigen inbreng in deze discussie. Vooraanstaande kunst- en architectuurhistorici uit Europa en de Verenigde Staten wierpen tijdens het colloquium een nieuw licht op de relatie tussen architectuur en schilderkunst in Italië en de Zuidelijke Nederlanden, die beide tot bloei kwamen in de zestiende en zeventiende eeuw. Het colloquium was met zijn 178 geregistreerde deelnemers – een groot succes. Op het programma: 17 lezingen door binnen- en buitenlandse specialisten, twee exclusieve avondopeningen en een architectuurwandeling in het historische Antwerpen.
Rubenshuis/ Untitled, Colloquium The
Harlinde Pellens
Notion of the Painter-Architect in Italy and the Southern Netherlands © The Devonshire Collection & Private
Bezoekcijfer:
Collection
15 283
70
www.rubenianum.be
71
Zilvermuseum Sterckshof Art meets Industry Op uitnodiging van Umicore, eerste founder van het MAS, mocht het Zilvermuseum Sterckshof topstukken uit zijn collectie in het Umicore Zilverpaviljoen aan de voet van het MAS presenteren: Art meets Industry! Zilveren kunstobjecten tentoongesteld in vier gigantische vitrinekasten gevuld met elektronisch schroot illustreren de relatie tussen zilverbewerking en -verwerking. In het Umicore Zilverpaviljoen kan men het schitterende resultaat van het zilveren huwelijk tussen kunst en industrie bewonderen.
Bezoekcijfer: Zilvermuseum:
Historisch en hedendaags zilverdesign gaan in dialoog rond drie centrale thema’s: water, design en Antwerpen. Water, functioneel of sierlijk, is al eeuwenlang een inspiratiebron voor ontwerpers. In de vier indrukwekkende volumes komt water op verschillende manieren aan bod.
31 120
Creaties van gepassioneerde edelsmeden nemen de bezoeker mee op zoek naar artistieke orde in een chaotische wereld. Belgische en internationale designtoppers uit het Zilvermuseum Sterckshof blijven verbazen met hun tijdloze vormgeving en doen verlangen naar meer. In Antwerpen, een internationaal centrum, is creativiteit met een vleugje exotisch mysterie nooit ver te zoeken. In het kielzog van de handelsscheepvaart kreeg ook de edelsmeedkunst geregeld een kleurrijke boost.
Expo:
Onder het motto Art meets Industry versmelten de thema’s tot een unieke zilvertentoonstelling in een opvallend kader naar een ontwerp van Crepain Binst Architecture dat de visies van Umicore en het Zilvermuseum Sterckshof verenigt.
Recycling naar
Umicorepaviljoen: 39 152
Van haarnaald tot schoengesp. Accessoires in goud en zilver (22.03.2011 12.06.2011)
aanleiding van Hammerclub meeting (29.04.2011 -
Ann De Block
12.06.2011) Zilvertalenten & Zilvertriënnale (2.07.2011 28.08.2011)
Umicore
Esthétique
Zilverpaviljoen
Moderne (18.10.2011 9.04.2012)
© Umicore
72
www.zilvermuseum.be
73
Nota’s
NotA’s 75 74
Nota’s
NotA’s 77 76
Nota’s
NotA’s 79 78
COLOFON Editor: Coördinatie: Redactie: Tekst: Tekstredactie: Collectieregistratie/Beeld: Vormgeving: Druk: D/2012/0306/61
Nota’s
80
Founder Red Star Line
Founders MAS
Hoofdsponsors en partners MAS
Projectsponsors MAS
Steven Thielemans Erna Croenen Erna Croenen & Steven Thielemans Respectieve auteurs, met dank aan de collega’s uit de diverse erfgoedinstellingen Griet Claerhout Bart Huysmans & Michel Wuyts gnoe Drukkerij De Bie. Duffel V.u. Steven Thielemans, Hessenhuis, Falconrui 53, 2000 Antwerpen Dit jaarboek is een uitgave van stad Antwerpen (Musea en Erfgoed Antwerpen).
www.antwerpen.be/musea +32 (0)3 206 03 50
