Geneeskundig jaarboek 2011

Geneeskundig jaarboek 2011

Geneeskundig jaarboek 2011 128e jaargang Redactie: Prof. dr. J.M.A. Sitsen Drs. E. Vasbinder

Houten 2010

Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopiee¨n uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 31 3 8614 7 ISSN 0362-6752 NUR 862/870 De uitgever stelt zich niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden die ondanks alle aandacht in het Geneeskundig Jaarboek mochten voorkomen. Abonnementen worden – zonder tegenbericht – automatisch verlengd. Opzeggingen dienen twee maanden voor het einde van het lopende abonnementsjaar schriftelijk te geschieden. Ontwerp omslag: Boekhorst Design, Culemborg Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Woord vooraf bij de 128e jaargang Nadat eerder drs. B.H. Graatsma, hoofdredacteur van het Geneeskundig Jaarboek, al te kennen had gegeven dat de 127e jaargang zijn laatste Geneeskundig Jaarboek zou zijn, heeft nu ook drs. R. de Jong, mederedacteur, medegedeeld zijn werkzaamheden te willen staken. Beiden is veel dank verschuldigd voor de uitstekende wijze waarop zij gedurende een lange periode het Geneeskundig Jaarboek elk jaar samenstelden. Er is inmiddels een nieuwe redactie aangetreden en dat heeft mede geleid tot een aantal veranderingen in de inhoud van het Geneeskundig Jaarboek. Nog meer dan in het verleden het geval was, is de nadruk gelegd op de geneesmiddelen. Enkele rubrieken die minder zinvol waren geworden, zijn geschrapt (Tabel Farmacotherapeutisch Kompas, Eenvoudig klinisch-chemisch onderzoek) of geheel herzien en uitgebreid (Voorschrijven – Het recept, Geneesmiddelen bij lactatie, Geneesmiddelen en ouderen, Vergiftigingen – eerst denken dan doen) en enkele nieuwe rubrieken zijn toegevoegd (WHO 6-stappenplan voor therapie/farmacotherapie, Geneesmiddeleninteracties via cytochroom P450 (CYP)). De ‘Lijst van geneesmiddelen’ is geheel herzien en de lemmata zijn volgens een vast patroon opgebouwd: Algemeen, Dosering, Bijwerkingen, Interacties en Verkrijgbaar als. In ‘Bijwerkingen’ is de nadruk gelegd op die met de grootste incidentie en/of met het ernstigste beloop. Het onderdeel ‘Interacties’ is toegevoegd. De hulp van een viertal studenten, Vikash Debisarun, Marieke van Grinsven, Esther Groen en Heshu Abdullah, was daarbij onontbeerlijk. Hun komt grote dank toe voor hun bijdrage. De samenwerking met mw. drs. A.M. Roefs (fondsredacteur medisch van de uitgeverij) was zeer nuttig en buitengewoon plezierig. De redactie hoopt dat de wijzigingen hebben geleid tot een nog betere toegankelijkheid van de gegevens betreffende de in Nederland beschikbare geneesmiddelen en vooral ook dat de inhoud als geheel de rationele toepassing van geneesmiddelen zal bevorderen. De redactie Prof. dr J.M.A. Sitsen, arts/klinisch farmacoloog (hoofdredacteur) Drs. E.C. Vasbinder, ziekenhuisapotheker (redacteur) Ermelo, september 2010

5

Inhoud Woord vooraf bij de 128e jaargang

5

Over de redacteurs

9

Nieuw opgenomen geneesmiddelen 2011

11

Lijst van Geneesmiddelen

13

Rubrieken WHO 6-stappenplan voor therapie/farmacotherapie

474

Voorschrijven - Het recept

476

Melden van bijwerkingen

478

Geneesmiddelen die het reactievermogen verminderen

479

Geneesmiddelen en borstvoeding

481

Geneesmiddelen bij leverziekte

485

Geneesmiddelen bij verminderde nierfunctie

488

Geneesmiddelen en ouderen

500

Lijst van afkortingen

506

Groepen van geneesmiddelen

507

Beknopt overzicht van de referentiewaarden van het centraal klinischchemisch laboratorium van het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam

579

Beknopt overzicht van de referentiewaarden van concentraties van geneesmiddelen in bloed bij toepassing van gebruikelijke therapeutische doseringen

583

Vergiftigingen: eerst denken, dan doen

585

Lijst van vergiften

589

Normgewichten bij kinderen

649

Geneesmiddeleninteracties via cytochroom P450 (CYP)

650

7

Over de redacteurs Na zijn opleiding tot apotheker in Utrecht promoveerde Ad Sitsen (1944) in 1972 op een farmacochemisch onderwerp. Na zijn diensttijd bij de Koninklijke Marine begon hij in 1974 met de studie geneeskunde en behaalde in 1980 zijn artsdiploma. Inmiddels had hij een apotheek geopend. Hij werd farmacoloog op het Rudolf Magnus Instituut en was enkele jaren arts-assistent interne geneeskunde in het toenmalige Academisch Ziekenhuis Utrecht. Van 1985 tot 2004 was hij werkzaam bij Organon als hoofd van de afdeling die verantwoordelijk was voor de klinische ontwikkeling van nieuwe psychotrope stoffen en bijdroeg aan de registratie van mirtazapine (Remeron1). Hij was van 1989 tot 2005 hoogleraar klinische farmacologie aan de Universiteit Utrecht. Hij publiceerde een aantal wetenschappelijke artikelen, boeken, rapporten en formularia, en was de eindredacteur van vier edities van het leerboek Farmacologie. Hij was lid van de Gezondheidsraad en enkele wetenschappelijke verenigingen. Hij is thans interim-hoofdredacteur van het Farmacotherapeutisch Kompas en adviseur van enkele farmaceutische bedrijven. Erwin Vasbinder (1979) studeerde farmacie aan de Universiteit Utrecht en behaalde zijn apothekersdiploma in 2003. Hij startte zijn loopbaan bij de Apotheek Haagse Ziekenhuizen als projectapotheker voor het project medicatieveiligheid van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA). Hierin droeg hij o.a. bij aan de totstandkoming van de landelijke Centrale Medicatie-incidenten Registratie (CMR). Aansluitend doorliep hij de opleiding tot ziekenhuisapotheker in het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis te Amsterdam. Vanaf begin 2010 is hij als ziekenhuisapotheker verbonden aan het Groene Hart Ziekenhuis te Gouda en als promovendus aan het Erasmus MC te Rotterdam. Zijn promotie-onderzoek richt zich op therapietrouw aan corticosteroı¨den bij kinderen met astma. Binnen de NVZA participeert hij in de Special Interest Group longziekten.

9

Nieuw opgenomen geneesmiddelen 2011 Agomelatine

23

Artesunaat

46

Asenapine

47

Azacitidine

53

Catumaxomab

86

Certolizumab pegol

90

Daclizumab

120

Degarelix

126

Ferricarboxymaltose

177

Gefitinib

200

Golimumab (Simponi1)

207

Lasofoxifeen

251

Peramivir

338

Plerixafor

346

Prasugrel

353

Roflumilast

385

Romiplostim

385

Sapropterine

390

Saxagliptine

392

Tocilizumab

431

Tocofersolan

432

Tolvaptan

434

Ulipristal

447

Ustekinumab

449

Velaglucerase-alfa

456

Vernakalant

458

Vinflunine

460

11

Lijst van Geneesmiddelen

A

13

C-Ureum. Het ureum bevat een niet-radioactief stabiel koolstofisotoop (koolstof 13). Toegepast als ademtest bij de in-vivo diagnostiek van het vermoeden van een gastro-duodenale Heliobacter pylori infectie. Indien deze infectie aanwezig is wordt 13C-ureum door urease uit deze bacterie omgezet in 13CO2 en ammonia. Dit 13CO2 wordt geabsorbeerd en vervolgens via de longen uitgescheiden in de uitademingslucht. De ratio 13CO2/12CO2 is een maat voor de aanwezigheid van de bacterie. Dosering: als onderdeel van de ademtest: oraal: Volwassenen: per keer 75-100 mg, max. 1 keer per dag. Verkrijgbaar als: – Helicobacter Test INFAI, poeder voor drank 45 mg (kinderdosering) en 75 mg. – Pylobactellâ, tabletten a` 100 mg.

8-MOP. Zie: Methoxsaleen blz. 278 A.C.Cod. Zetpillen met 400 mg acetylsalicylzuur, 50 mg coffeı¨ne en 9,6 mg codeı¨nediwaterstoffosfaat. Gebruikt bij pijn en koorts. Dosering: 1 zetpil per keer, max. 6 zetpillen per dag.

A.Pa.C. Tabletten met 250 mg acetylsalicylzuur, 250 mg paracetamol en 50 mg coffeı¨ne. Gebruikt bij pijn en koorts. Dosering: oraal: 1 tot 2 tabletten per keer, maximaal 6 tabletten per dag.

Aafactâ. Zie: Factor VIII blz. 170 Abacavir. Een nucleoside-analoog, remmer van ‘reverse transcriptase’, toegepast bij antiretrovirale combinatietherapie van hiv-geı¨nfecteerde patie¨nten. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 80%. Het wordt in de lever grotendeels gemetaboliseerd. De halfwaardetijd bedraagt ca. 1½ uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 600 mg of 2 maal daags 300 mg. Bijwerkingen: overgevoeligheidreacties met fatale afloop, koorts, maagdarmstoornissen, lethargie, huiduitslag, lactaatacidose, leverfunctiestoornissen. Niet gebruiken bij patie¨nten die drager zijn van het allel HLA-B*5701 (verhoogd risico op overgevoeligheidsreacties). Interacties: Combinatie met ribavirine is gecontra-indiceerd. De werking kan afnemen door lopinavir, ritonavir, tipranavir. Mycofenolzuur verhoogt de toxiciteit. De methadonklaring kan toenemen. Verkrijgbaar als:

– Ziagenâ, filmomhulde tabletten a` 300 mg (als sulfaat); drank a` 20 mg/ml (als sulfaat).

Abatacept. Een humaan fusie-eiwit (via DNA-technologie geproduceerd) dat selectief de co-stimulatie van T-cellen moduleert waardoor de activatie daarvan wordt verminderd en productie van cytokines afneemt. Intraveneus, samen met methotrexaat, toegepast bij de behandeling van patie¨nten met (matig-)ernstige reumatoı¨de artritis nadat behandeling met DMARDs

13

A

en tenminste e´e´n TNF-antagonist ontoereikend is gebleken. De halfwaardetijd loopt sterk uiteen en bedraagt 8 tot 25 dagen. Dosering: intraveneus als infuus (NaCl 0,9%) gedurende 30 min op basis van lichaamsgewicht (< 60 kg 500 mg; 60-100 kg 750 mg; > 100 kg 1000 mg). Herhalen na 2 en 4 weken, daarna iedere 4 weken op basis van respons. Bij uitblijven respons na 6 maanden, voortzetting behandeling heroverwegen. Bijwerkingen: acute infusiereacties (duizeligheid, hoofdpijn, tensiestijging) hoesten, leverfunctiestoornissen, blozen, asthenie, maagdarmstoornissen, huidreacties, infecties, vermoeidheid. Interacties: vaccinaties met levende micro-organismen kunnen infecties veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Orenciaâ, poeder voor infusievloeistof a` 250 mg.

Abciximab. Een trombocytenaggregatieremmer (monoklonaal antilichaam) die zich bindt aan GP IIb/IIIa receptoren op de trombocyten. Daardoor wordt verhinderd dat fibrinogeen en Von Willebrandfactor zich kunnen binden aan geactiveerde trombocyten. Als adjuvans naast heparine en acetylsalicylzuur toegepast ter preventie van cardiale ischemische complicaties tijdens of na PTCA. Tevens kortdurend toegepast bij instabiele angina pectoris. De T½ bedraagt in de initie¨le fase <10 min., in de tweede fase 30 min. De trombocytenfunctie herstelt zich 24-48 uur na staken therapie. Dosering: Bij PTCA: bolusinjectie 0,25 mg/kg i.v. toe te dienen 1 min, 10-60 minuten voor PTCA, gevolgd door een continue infusie 0,125 mcg/kg/min. (maximaal 10 mcg/min.) gedurende 12 uur. Bij instabiele angina pectoris: dezelfde dosering beginnen tenminste 24 uur voor interventie en continueren tot maximaal 12 uur na de interventie. Bijwerkingen: trombocytopenie, bloedingen (vooral eerste 36 uur), hypotensie, gastro-intestinale stoornissen, pijn op de borst, bradycardie, koorts. Bij 5% tot 6% van de patie¨nten worden antilichamen gevormd. Interacties: werkt synergistisch met andere trombocytenaggregatieremmers. Verkrijgbaar als: – ReoProâ, injectievloeistof a` 5 ml = 10 mg.

Abdijsiroop â. Drank met 3,78 mg/ml belladonnatinctuur, 6,96 mg/ml drosera-extract, 7,43 mg/ml ipecacuanhatinctuur, 3,78 mg/ml primulatinctuur en 0,59 mg/ml efedrine HCl. Gebruikt bij hoest. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 3 tot 4 maal daags 15 ml; kinderen van 6 tot 12 jaar: 3 tot 4 maal daags 8 ml; kinderen van 3 tot 6 jaar: 3 tot 4 maal daags 3 ml.

Abelcet â. Zie: Amfotericine B blz. 34 Abilify â. Zie: Aripiprazol blz. 45 Abseamed â. Zie: Epoe¨tine blz. 156 Acamprosaat. Een GABA-agonist en een antagonist van excitatoire aminozuren, vooral glutaminezuur, waardoor de alcoholbehoefte vermindert. Het wordt toegepast in aansluiting op een aanvankelijke ontwenningskuur, als aanvulling op psychotherapie bij alcoholisme. Wordt na orale toediening zeer wisselend geabsorbeerd. Het passeert de bloed-hersenbarrie`re en wordt vrijwel geheel onveranderd uitgescheiden via de nieren. Dosering: oraal: volwassenen < 60 kg: ’s morgens 666 mg, ’s middags 333 mg en ’s avonds 333 mg; > 60 kg: 3 maal daags 666 mg. Bijwerkingen: maag14

darmstoornissen, huidreacties. Verkrijgbaar als: – Campralâ, maagsapresistente tabletten a` 333 mg (Ca-zout).

A

Acarbose. Een alfa-glucosidase remmer die de intestinale koolhydraatabsorptie vertraagt. Hierdoor wordt de post-prandiale glucoseabsorptie verminderd. Toegepast bij de behandeling van type II diabetes mellitus, indien dieet alleen of een dieet in combinatie met orale bloedglucoseverlagende middelen onvoldoende resultaat hebben. Wordt nauwelijks geabsorbeerd (1 a` 2%). Dosering: oraal: aanvankelijk (1-2 weken) 3 maal daags 50 mg vlak voor of aan het begin van de maaltijd, te verhogen tot maximaal 3 maal daags 200 mg. Bijwerkingen: flatulentie (>10%), meteorisme, darmkrampen, diarree. Interacties: gelijktijdig gebruik van colestyramine, adsorbentia en spijsverteringsbevorderende middelen moet worden vermeden. Verkrijgbaar als: – Glucobayâ, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg.

Acebutolol. Een cardioselectieve be`tablokker (tot 800 mg per dag) met geringe intrinsieke sympaticomimetische activiteit, toegepast bij hypertensie, angina pectoris en tachy-aritmiee¨n. Tmax 2-8 uur, metabolisering tot actieve metaboliet diacetolol met vergelijkbare farmacologische activiteit. Dosering: hypertensie: aanvankelijk 400 mg oraal in 1-2 doses, na 2 weken verhogen tot 600-800 mg in 1-2 doses, maximaal 1200 mg in 2 doses. Angina pectoris: aanvankelijk 400 mg in 1-2 doses, bij verhoging dosering dosis verdelen over 2-3 giften. Dosering bij tachy-aritmiee¨n: 400-600 mg per dag, zonodig 800 mg. Bijwerkingen: bradycardie, hypotensie, koude extremiteiten, vermoeidheid. Bij hoge doseringen door sympaticomimetische activiteit: tremor. Interacties: NSAID’s, synergistisch met andere antihypertensiva, alfa-blokkers; vermindering effect beta-sympaticomimetica; maskering hypoglykemiee¨n en vertraging van het herstel ervan. Verkrijgbaar als: – Acebutolol, tabletten a` 200 mg en a` 400 mg (als HCl). – Sectral â, tabletten a` 200 mg en a` 400 mg (als HCl).

Aceclofenac. Een prostaglandinesynthetaseremmer toegepast bij reumatische aandoeningen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. In de lever wordt het gedeeltelijk omgezet in o.a. het ook werkzame diclofenac. De plasma-eiwitbinding bedraagt >99%. De T½ is ca. 4 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 100 mg. De dosis dient bij nier- en leverfunctiestoornissen te worden aangepast. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, nierfunctiestoornissen, huidreacties, hoofdpijn, duizeligheid, leverfunctiestoornissen. Interacties: coumarinederivaten, corticosteroiden, SSRI’s, acetylsalicylzuur in antitrombotische dosering, methotrexaat, ciclosporine, lithium. Effect diuretica, RAAS-remmers en be`tablokkers wordt verminderd (bij hypertensie relevant na >2 weken gebruik). Verkrijgbaar als: – Biofenacâ, omhulde tabletten a` 100 mg.

Acellulair kinkhoestvaccin â. Zie: Kinkhoestvaccin blz. 245 Acenocoumarol. Coumarinederivaat, dat de bloedstolling belemmert door remming van de vitamine K-afhankelijke synthese van de stollingsfactoren II, VII, IX en X in de lever. Het wordt goed uit de darm geabsorbeerd. Acenocoumarol wordt voornamelijk in onveranderde staat door de 15

A

nieren uitgescheiden. Na orale toediening wordt de optimale werking na 36 tot 48 uur bereikt. De protrombinetijd is 48 tot 96 uur na staken van de behandeling weer normaal. Dosering: oraal: Eerste dag 6 mg, gevolgd door de tweede dag 4 mg en derde dag 2 mg, daarna op geleide van de protrombinetijdbepaling (INR). Onderhoudsdosering 1 tot 8 mg per dag, eenmaal daags gedoseerd bij voorkeur bij de avondmaaltijd. Bij overdosering voorzichtig fytomenadion toedienen. Bijwerkingen: bloedingen. Interacties: verminderde werking door enzyminducerende stoffen zoals fenytoı¨ne, fenobarbital, primidon, hypericum en versterkte werking door stoffen die cytochroom P450 remmen zoals fluconazol en itraconazol en ook door vele andere stoffen. Verkrijgbaar als: – Acenocoumarol, tabletten a` 1 mg.

Acetazolamide. Remming van het enzym koolzuuranhydrase wat in tubuluscellen een licht diuretisch effect veroorzaakt door renale uitscheiding van natrium-, kaliumionen en terugabsorptie van bicarbonaationen, in het oog leidt het tot de productie van minder kamerwater en een verlaging van de oogboldruk. Heeft tevens een anti-convulsief effect, waarvoor snel tolerantie bestaat. Wordt voornamelijk toegepast bij de behandeling van glaucoom en profylaxe van longoedeem ten gevolge van hoogteziekte. Dosering: bij glaucoom: oraal: (gewoon preparaat) 1 tot 4 maal daags 250 mg; (preparaat met gereguleerde afgifte): 2 maal daags 500 mg. Preoperatief acuut glaucoom/secundair glaucoom ook wel 125-250 mg iedere 4 uur, eventueel voorafgegaan door 1 maal 500 mg. Dosering bij acuut glaucoom: i.v.: 500 mg eventueel na 2 tot 4 uur te herhalen. Dosering bij epilepsie: oraal: volwassenen aanvankelijk 250 mg in 1 dosis, zonodig verhogen tot onderhoudsdosis, veelal 375 tot 1000 mg, in verdeelde doses; kinderen 8 tot 30 mg/kg lichaamsgewicht per dag (maximaal 1 gram per dag) in verdeelde doses. Dosering bij profylaxe hoogteziekte: oraal: 5 mg/kg lichaamsgewicht, 40-64 kg 2 maal daags 125 mg, 65-89 kg 125 mg ’s ochtends en 250 mg ’s avonds, 90-114 kg 2 maal daags 250 mg te beginnen 24 uur vo´o´r het stijgen boven de hoogte waarbij problemen te verwachten zijn, voortzetten tot 2 dagen na het bereiken van de definitieve hoogte. Bijwerkingen: paresthesiee¨n, maagdarmstoornissen, smaakstoornis, moeheid, hoofdpijn, duizeligheid, verwarring, depressies, convulsies, overgevoeligheidsreacties. Interacties: met diuretica wegens optreden hypokaliemie, salicylaten versterken toxiciteit acetazolamide. Door alkalisering urine vertraagde uitscheiding van o.a. kinidine. Verkrijgbaar als: – Acetazolamide, tabletten a` 250 mg. – Diamoxâ, tabletten a` 250 mg; capsule met gereguleerde afgifte (sustet) a` 250 mg, 500 mg, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg (als Na-zout).

Acetylcholine. Een cholinergische stof, die als mioticum bij oogoperaties o.a. na cataractextractie, wordt gebruikt. Daarnaast wordt het nog zelden systemisch toegepast bij supraventriculaire tachycardie en ernstige perifere vaatspasmen. Het wordt in het lichaam snel afgebroken; de werking is van korte duur en zeer wisselend. Dosering: intraoculair: 0,5-2 ml instillatievloeistof 10 mg/ml instilleren in voorste oogkamer met behulp van een irrigatiecanule. Bijwerkingen: reversibel cataract. Verkrijgbaar als: 16

– Miocholâ E, poeder voor intra-oculaire instillatievloeistof 10 mg/ml, 2 ml (chloride).

Acetylcysteı¨ne. Mucolyticum, dat slijm in de ademhalingswegen minder viskeus maakt. Tevens voorlopermolecuul van glutathion. Acetylcysteı¨ne wordt ook toegepast bij een acute overdosering van paracetamol; zie hoofdstuk Vergiftiging. Dosering: als mucolyticum: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 7 jaar: 600 mg per dag in 1 tot 3 doses, zo nodig tot 1200 mg per dag; kinderen van 2 tot 7 jaar: 2 maal daags 200 mg; kinderen tot 2 jaar: 2 maal daags 100 mg. Dosering tracheaal: vernevelvloeistof 100 mg/ml elke 2 tot 6 uur 300 mg tot 2100 mg, algemeen 600-900 mg 3-4 maal daags. Instillatievloeistof 1-4 ml 100 mg/ ml elke 1-4 uur. Bijwerkingen: Oraal: misselijkheid, braken, hoge dosis vasodilatatie, blozen. Tracheaal: bronchospasmen, stomatitis, rhinorroe. Verkrijgbaar als:

– Acetylcysteı¨ne, bruistabletten a` 200 mg en a` 600 mg; verdeeld granulaat a` 200 mg; verdeelde poeders a` 200 mg en a` 600 mg (suikervrij). – Bisolbruis acetylcysteı¨neâ, bruistabletten a` 600 mg. – Fluimucilâ, verdeeld granulaat a` 200 mg (suikervrij); bruistabletten a` 200 mg en a` 600 mg (suikervrij); filmomhulde tabletten a` 600 mg; capsules a` 200 mg; drank a` 20 mg/ml en a` 40 mg/ml; infuusconcentraat a` 25 ml = 5 gram; inhalatievloeistof a` 4 ml = 400 mg; zuigtabletten a` 200 mg.

Acetylsalicylzuur. Een analgetisch, antipyretisch, antiflogistisch middel. Toediening van acetylsalicylzuur vermindert de aggregatie van de bloedplaatjes en veroorzaakt daardoor verlenging van de bloedingstijd. Het wordt goed uit maag en darm geabsorbeerd. In de bloedbaan en in de lever wordt het snel omgezet in salicylzuur. Salicylzuur wordt samen met zijn metabolieten met de urine uitgescheiden. Dosering: oraal: bij pijn: 500-1000 mg per keer, zonodig elke 4 uur, maximaal 4 gram per dag; Bij reumatische ziekten wordt hoger gedoseerd, 6 maal daags 500 mg tot 1 gram. Maximale dosis voor orale en toediening: per keer 1 gram, per etmaal 8 gram. De lysineverbinding van acetylsalicylzuur kan parenteraal worden toegediend. Dosering: 1 tot 4 maal daags 500 mg, diep intramusculair of intraveneus. Migraine: eenmalig 1 gram tegelijk met domperidon of metoclopramide.Oraal: als trombocytenaggregatieremmer: 80 mg per dag, eventueel oplaaddosis 160 mg op dag 1. Bijwerkingen: erosies van het maagslijmvlies en dientengevolge maagbloedingen. Men tracht dit te voorkomen door enteric coated tabletten te gebruiken, de werking daarvan is echter minder snel. Verdere bijwerkingen bestaan uit urticaria, oorsuizen, doofheid en (zelden) pancytopenie. Interacties: Ibuprofen remt trombocytenaggregatieremmende werking, werking coumarines wordt versterkt, verhoogde plasmaconcentraties door tipranavir. Acetazolamide en acetylsalicylzuur kunnen elkaars toxiciteit versterken. Ulcerogeen effect wordt versterkt door NSAID’s, SSRI’s, corticosteroı¨den. Verkrijgbaar als: – Acetylsalicylzuur, tabletten a` 30 mg, a` 80 mg en a` 500 mg; dispergeerbare tabletten a` 30 mg en a` 80 mg; maagsapresistente tabletten a` 500 mg. – Alka-Seltzerâ, bruistabletten a` 324 mg (als Na-zout). – Aspegicâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg (als lysine). – Aspirine â, tabletten a` 100 mg en a` 500 mg; kauwtabletten a` 500 mg; 17

A

A

Bruistablet ‘C’ a` 400 mg. – Aspirine â Protect, maagsapresistente tabletten a` 100 mg. – Asproâ, tabletten a` 320 mg; bruistabletten a` 500 mg.

Aciclovir. Een antivirale stof, die wordt toegepast bij de behandeling van ooginfecties met herpes simplex en systemische infecties met herpes simplex en varicella zoster. Het is pas werkzaam na intracellulaire activering door het virale enzym thymidinekinase. De eliminatiehalfwaardetijd is 3 uur bij normale nierfunctie. Dosering: i.v.: Herpes simplex/varicella zoster: 15 mg/kg lichaamsgewicht per dag, in drie doses als 1 uur durend infuus. Oculair: Oogzalf vijfmaal daags in de onderste conjunctivaalzak aanbrengen tot 3 dagen na verdwijnen symptomen. Cutaan: 5% cre`me, bij de behandeling van herpes simplex (labialis), gedurende 5 dagen vijfmaal per dag, met tussenpozen van 4 uur, aanbrengen. Oraal bij herpes zoster: 5 maal daags 800 mg gedurende 7 dagen te beginnen binnen 48 uur na eerste verschijnselen exantheem; bij herpes simplex 5 maal daags 200 mg gedurende 5 dagen, profylaxe bij immuungecomprimiteerde patie¨nten: 4 maal daags 200 mg. Profylaxe recidiverende herpes genitalis: 2 maal daags 400 mg gedurende 3 maanden. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, vermoeidheid, koorts, jeuk en huiduitslag. Interacties: nefrotoxiciteit van ciclosporine en indinavir wordt versterkt, bij combinatie controle van de nierfunctie vereist. Verkrijgbaar als: – Aciclovir, tabletten a` 200 mg, a` 400 mg en a` 800 mg; dispergeerbare tabletten a` 200 mg, a` 400 mg en a` 800 mg; poeder voor infusievloeistof a` 250 mg (als Na-zout); infuusconcentraat a` 10 ml = 250 mg, a` 20 ml = 500 mg en a` 40 ml = 1 gram; cre`me a` 5%; oogzalf a` 3%. – Koortslipcre`meâ, cre`me a` 5%. – Zinoliumâ, cre`me a` 5%. – Zoviraxâ, oogzalf a` 3%; cre`me a` 5%; dispergeerbare tabletten a` 200 mg, 400 mg en 800 mg; suspensie a` 40 mg/ml.

Acid A Vit â. Zie: Tretinoı¨ne blz. 440 Acipimox. Een nicotinezuur-analogon toegepast bij de medicamenteuze behandeling van hyperlipoproteı¨nemie, gekenmerkt door zowel hypertriglyceridemie als hypercholesterolemie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt grotendeels onveranderd door de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ongeveer 2 uur in de snelle fase en 12 tot 24 uur in de langzame fase. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal daags 250 mg, bij ouderen 1 maal daags 250 mg. Aanpassing van de dosering bij verminderde nierfunctie is noodzakelijk. Regelmatige controle van de leverfunctie wordt verstandig geacht. Bijwerkingen: flushing, warmtegevoel, hoofdpijn, huiduitslag, gastro-intestinale stoornissen, zelden anafylactische reacties. Verkrijgbaar als: – Nediosâ, capsules a` 250 mg.

Acitretine. Een afgeleide van vitamine A gebruikt bij psoriasis en keratinisatiestoornissen. Effect berust op normalisatie epidermale celproliferatie, differentiatie en verhoorning. Teratogeen, vrouwen dienen anticonceptieve maatregelen te treffen tot 2 jaar na staken van de therapie. De biologische beschikbaarheid is ongeveer 60%, eiwitbinding >99%. De plasma eliminatie18

tijd bedraagt 50 uur voor acitretine en 120 dagen voor de polaire metaboliet etretinaat. Dosering: aanvankelijk 1 maal daags 25-30 mg gedurende 2 tot 4 weken, op geleide van effect en bijwerkingen te verhogen tot max. 1 maal daags 75 mg. Bijwerkingen: droge lippen en slijmvliezen, erytheem, jeuk, haaruitval. Interacties: combinatie met tetracycline wordt ontraden vanwege kans op intracraniale hypertensie. Acitretine kan bij gelijktijdig gebruik fenytoı¨ne van zijn eiwitbindingsplaatsen verdringen. Verkrijgbaar als: – Neotigasonâ, capsules a` 10 mg en a` 25 mg.

Aclastaâ. Zie: Zoledroninezuur blz. 469 Acnecare â. Cre`me met 5% benzoylperoxide en 2% miconazolnitraat cutaan toegepast bij de behandeling van acne vulgaris. Dosering: cutaan: 2 maal per dag aanbrengen op de aangedane plekken.

A-CQ 100â. Zie: Chloroquine blz. 95 Acriflavine. Desinfectans. Bacteriostatisch grampositieve bacterie¨n, weinig effectief tegen gramnegatieve bacterie¨n. Acriflavinechloride is een roodbruin, kristallijn poeder, oplosbaar 1 in 5 water. De oplossing is geel.

Acrivastine. Een H1-receptor blokkerend antihistaminicum toegepast bij de behandeling van allergische rinitis. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De eliminatie vindt grotendeels plaats via de lever. De T½ bedraagt 1,5 uur. De belangrijkste metaboliet is farmacologisch actief en heeft een T½ van 2,5 uur. De werkingsduur is 8-12 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 8 mg. Bijwerkingen: zelden slaperigheid, hoofdpijn. Interacties: alcohol en centraal dempende stoffen kunnen slaperigheid versterken. Verkrijgbaar als: – Semprexâ, capsules a` 8 mg.

Act-HIB â. Zie: Haemophilus influenzae B-vaccin blz. 209 Actilyse â. Zie: Alteplase blz. 31 Actinomycine D. Zie: Dactinomycine blz. 120 OW & RV blz. 175 Actiq â. Zie: Fentanyl &

Activelleâ. Tabletten met 1 mg estradiol en 500 microgram norethisteronacetaat. Toegepast als hormoonsuppletie bij symptomen die zijn gerelateerd aan oestrogeendeficie¨ntie bij vrouwen in de periode van meer dan 1 jaar na de menopauze. Dosering: oraal: 1 maal daags, zonder onderbreking, 1 tablet. Bijwerkingen: eerste maanden onregelmatig vaginaal bloedverlies (50% patie¨nten), misselijkheid, braken, gestoorde leverfunctie. Gespannen/pijnlijke borsten. Verhoogd risico op trombose. Interacties: leverinducerende stoffen kunnen werkzaamheid verminderen.

Actokitâ. Weekdosering in combinatieverpakking met 1 licht oranje tablet a` 35 mg risedroninezuur (als Na-zout) en 6 blauwe tabletten a` 1,25 gram calciumcarbonaat (=500 mg elementair calcium). Een bisfosfonaat en calcium, toegepast bij de behandeling van postmenopauzale osteoporose. 19

A

A

Dosering: per week oraal: op dag 1 risedroninezuur, op dag 2 tot en met 7 calciumcarbonaat. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, spierpijn, hoofdpijn. Interacties: meerwaardige kationen (bv calcium, magnesium, ijzer) ten-

minste een half uur na bisfosfonaat innemen. Calciumcarbonaat vermindert absorptie van tetracycline, thyreomimetica, natriumfluoride (tenminste 2 uur voor calciumzout innemen) en chinolonen (tenminste 4 uur eerder innemen).

Actonelâ. Zie: Risedroninezuur blz. 382 Actos â. Zie: Pioglitazon blz. 343 Actrapid â. Zie: Insuline blz. 229 Acular â. Zie: Ketorolac blz. 244 Acuprilâ. Zie: Quinapril blz. 370 Acuzide â. Zie: Quinapril/Hydrochloorthiazide blz. 371 Adalat â OROS. Zie: Nifedipine blz. 307 Adalimumab. Een recombinant humaan monoclonaal antilichaam gericht tegen tumornecrosefactor-alfa (TNF-alfa). Dit TNF-alfa speelt een belangrijke rol bij inflammatoire aandoeningen zoals reumatoı¨de artritis en artritis psoriatica. Adalumimab wordt subcutaan toegepast bij de behandeling van patie¨nten met reumatoı¨de artritis en artritis psoriatica, waarbij de respons op DMARD’s, waaronder methotrexaat, ontoereikend is gebleken. De T½ bedraagt ca. 14 dagen. Dosering: s.c. in combinatie met methotrexaat: 1 maal per 2 weken 40 mg, eventueel als monotherapie 1 maal per week 40 mg. Bijwerkingen: opportunistische infecties (w.o. tuberculose), bloedafwijkingen, hyperlipidemie, hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, urineweginfecties, pijn op de injectieplaats. Interacties: bij gelijktijdige toediening met anakinra en andere TNF-a antagonisten zijn ernstige infecties geconstateerd. Methotrexaat verhoogt de plasmaconcentratie en vermindert mogelijk de antilichaamproductie tegen adalimumab. Verkrijgbaar als: – Humiraâ, injectievloeistof in wegwerpspuit, voorgevulde pen a` 0,8 ml = 40 mg.

Adantâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Adapaleen. Een retinoı¨dachtige verbinding met anti-inflammatoire eigenschappen die zich specifiek bindt aan retinoı¨nezuurreceptoren en cutaan wordt toegepast bij de behandeling van acne vulgaris. Het optimale effect wordt pas na maanden gebruik bereikt. De systemische absorptie na cutane applicatie is gering. Dosering: cutaan: ’s avonds voor het slapen gaan dun aanbrengen op een droge schone huid gedurende tenminste 6-8 weken. Bijwerkingen: droge huid, huidirritatie, stekend gevoel op de plek van aanbrengen, erytheem. Verkrijgbaar als:

– Differinâ, gel a` 0,1% (=1 mg/g).

Adartrelâ. Zie: Ropinirol blz. 385 20

Addamelâ-N. Infuusconcentraat met spoorelementen bestemd voor toevoeging aan parenterale voeding. Bevat 5,33 microgram chroom(III)chloride 6-water, 16,6 microgram kaliumjodide, 340 microgram koper(II)chloride 2-water, 99 microgram mangaan(II)chloride 4-water, 210 microgram natriumfluoride, 4,85 microgram natriummolybdaat 2-water, 10,5 microgram natriumseleniet 5-water, 540 microgram ferrichloride 6-water, 1,36 mg zinkchloride en 300 mg xylitol per ml. De pH = 2,2. Deze samenstelling komt overeen met 0,02 micromol Cr3+, 2 micromol Cu2+, 2 micromol Fe3+, 0,5 micromol Mn2+, 10 micromol Zn2+, 5 micromol F-, 0,1 micromol I-, 0,02 micromol molybdaat en 0,04 micromol seleniet per ml. Dosering: bij basale tot matig verhoogde behoefte 10 ml per dag.

Addiphos â. Infuusconcentraat met natrium, kalium en fosfaat bestemd

voor toevoeging aan parenterale voeding. Bevat 1,5 mmol Na+, 1,5 mmol K+ en 2 mmol fosfor per ml.

Adefovir. Een nucleoside analogon dat ‘reverse transcriptase’ remt met activiteit tegen het hepatitis-B-virus. Het gedraagt zich, na omzetting in het actieve adefovir-difosfaat, als substraat voor het hepatitis-B-polymerase waardoor in de keten proviraal DNA wordt geblokkeerd en replicatie van het hepatitis-B-virus wordt geremd. Toegepast bij de behandeling van ge(de)composeerde leverziekte als gevolg van chronische hepatitis-B. Ook wordt het toegepast tegen het hiv-virus. Na orale toediening als het prodrug adefovir-dipivoxyl is de biologische beschikbaarheid van adefovir ca. 60%. De T½ bedraagt ca. 7 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg. Bij ernstige nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden aangepast. Bijwerkingen: asthenie, verhoogde serum creatinine, maagdarmstoornissen, nierfunctiestoornissen, hoofdpijn, lactaatacidose. Interacties: bij combinatie kan effectiviteit van saquinavir afnemen. Verkrijgbaar als:

– Hepseraâ, tabletten a` 10 mg (dipivoxil).

Adenocor â. Zie: Adenosine blz. 21 Adenosine. Anti-arrhytmicum met negatief ionotrope, chronotrope en dromotrope eigenschappen op de AV-knoop. Als diagnosticum en therapeuticum toegepast bij bepaalde supraventriculaire tachycardiee¨n. Verder gebruikt als coronaire vaatverwijder bij myocardperfusiescintigrafie. Dosering: intraveneus: aanvangsdosis 3 mg als snelle bolus in 2 seconden, te verhogen tot max. 12 mg als snelle bolus in 2 seconden. Hogere doses worden niet aanbevolen. Bij myocardscintigrafie: 140 microgram/kg gevolgd door radioactieve moleculen. Bijwerkingen: misselijkheid, blozen, dyspnoe, bradycardie, hyperventilatie, licht gevoel in het hoofd, beklemmend gevoel op de borst. In het algemeen zijn de bijwerkingen van korte duur. Interacties: Dipyridamol kan de werking van adenosine versterken. Xantine-derivaten remmen de werking van adenosine. Verkrijgbaar als: – Adenocorâ, injectievloeistof a` 2 ml = 6 mg.

Adrenaline. Zie: Epinefrine blz. 155 Adrovance â. Per tablet alendroninezuur 70 mg en colecalciferol (vitamine D3) 2800IE/5600IE. Het wordt toegepast bij de behandeling van postmeno21

A

A

pausale osteoporose met risico op vitamine-D-insufficie¨ntie. Voor meer informatie zie alendroninezuur of colecalciferol. Dosering: 1 tablet per week. Bijwerkingen: maagdarmklachten. Interacties: zie individuele farmaca. Verkrijgbaar als: – Adrovanceâ, tabletten a` 70 mg alendroninezuur (als Na-zout-3-water) en colecalciferol 70 microgram (2800IE) of 140 microgram (5600IE).

Advagraf â. Zie: Tacrolimus blz. 411 Advate â. Zie: Octocog alfa blz. 315 Advilâ. Zie: Ibuprofen blz. 220 Aeriusâ. Zie: Desloratidine blz. 128 Aerodiol â. Zie: Estradiol blz. 162 Aethoxysklerolâ. Zie: Polidocanol blz. 347 Agalsidase alfa. Recombinant humaan alfa-galactosidase geproduceerd met behulp van genetische modificatie in een humane cellijn, toegepast bij de behandeling van patie¨nten met de ziekte van Fabry. Patie¨nten met deze ziekte hebben een ernstig of volledig tekort aan het enzym alfa-galactosidase. Het breekt ceramidehexoside af waardoor dit niet kan cumuleren. Dosering: intraveneus als infusie: iedere 2 weken 0,2 mg/kg lichaamsgewicht met een inlooptijd van 40 min. Bijwerkingen: ontwikkeling van IgG-antistoffen, koorts- en infusiereacties, rillingen, blozen, huidreacties, myalgie, maagdarmstoornissen, oedeem, visusstoornissen. Interacties: combineren met chloroquine, amiodaron, gentamicine (theoretische interactie). Verkrijgbaar als:

– Replagalâ, flacons met concentraat voor infusie a` 3,5 mg = 3,5 ml.

Agalsidase beta. Recombinant humaan alfa-galactosidase geproduceerd met behulp van genetisch gemanipuleerde zoogdiercellen (ovariumcellen van de Chinese hamster), toegepast bij de behandeling van patie¨nten met de ziekte van Fabry. Patie¨nten met deze ziekte hebben een ernstig of volledig tekort aan het enzym alfa-galactosidase. Het breekt ceramidetrihexoside af waardoor dit niet kan cumuleren. Dosering: intraveneus als infusie: 1 mg/kg lichaamsgewicht iedere 2 weken met een snelheid van 15 mg per uur. Bij symptomen van overgevoeligheid 10 mg/uur. De minimale inlooptijd bedraagt 2 uur. Bijwerkingen: ontwikkeling van antistoffen, overgevoeligheidsreacties, rillingen, koorts, rugpijn, anemie, tremor, slaperigheid, visusstoornissen, maagdarmstoornissen, oedeem in het gezicht, ademhalingsproblemen. Interacties: niet combineren met chloroquine, amiodaron, gentamicine (theoretische interactie). Verkrijgbaar als: – Fabrazymeâ, poeder voor infusievloeistof a` 5 mg en a` 35 mg.

Aggrastatâ. Zie: Tirofiban blz. 430 Agiolaxâ. Granulaat, met 520 mg/gram plantago ovatazaad, 22 mg/gram plantago ovatazaadhuid en 116 mg/gram sennavrucht. Gebruikt bij obstipatie. Dosering: oraal: 2 maal daags 5-10 gram granulaat, met water/thee in te nemen. 22

Agomelatine. Agonist van de melatonine MT1- en MT2-receptoren alsmede een antagonist van de 5-HT2C-receptoren. Antidepressivum met slaapverbeterende eigenschappen. Wordt goed geabsorbeerd, de biologische beschikbaarheid is laag en wisselend. Omzetting door voornamelijk CYP1A2; T1/2 1-2 uur. Dosering: eenmaal daags aanvankelijk 25 mg, na 2 weken zo nodig 50 mg ’s avonds. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, slaperigheid, slapeloosheid, migraine, maagdarmklachten, verhoging van transaminasenwaarden. Interacties: combinatie met stoffen die CYP1A2 sterk remmen (fluvoxamine, ciprofloxacine) is gecontra-indiceerd. Matig sterke remmers van CYP1A2 (oestrogenen, propranolol) verhogen de plasmaconcentraties van agomelatine. Verkrijgbaar als:

– Valdoxanâ, tabletten a` 25 mg.

Agre ´-Gola â. Zuigtabletten met 3 mg cetylpyridiniumchloride, 4 mg fenol en 2 mg levomenthol. Ter desinfectie van mond en keelholte. De werkzaamheid wordt niet bewezen geacht. Dosering: 3-7 tabletten per dag (kinderen max. 4 tabletten per dag).

Airomirâ. Zie: Salbutamol blz. 389 Akinetonâ. Zie: Biperideen blz. 64 Alanylglutamine. Een aminozuur dat na intraveneuze toediening snel wordt gesplitst in alanine en levoglutamide (glutamine). Een tekort aan levoglutamide leidt tot atrofie van de darmwand. Gebruikt bij langdurige parenterale voeding om de morfologie en permeabiliteit van de darm te behouden. Dosering: i.v. als infusie: 0,3 tot 0,5 gram/kg lichaamsgewicht per dag. Verkrijgbaar als:

– Dipeptivenâ, infuusconcentraat a` 100 ml = 20 gram (20%).

Albalonâ Liquifilm. Zie: Nafazoline blz. 296 Albendazol. Een anthelminticum toegepast bij echinococcosis wanneer operatie onmogelijk is of toegepast in combinatie met een operatie, met name bij lever-, long- en peritoneale cysten. Wordt na orale toediening omgezet in het werkzame albendazolsulfoxide. Dosering: oraal: 28-daagse kuur, max. 3 kuren met een tussenpoos van minimaal 14 dagen. Volwassenen meer dan 60 kg 2 maal daags 400 mg bij de maaltijd. Volwassenen minder dan 60 kg en kinderen vanaf 6 jaar 15 mg/kg lichaamsgewicht in 2 doses bij de maaltijd. Preoperatief: 2 kuren met een tussenpoze van 14 dagen. Postoperatief: 2 kuren, vlak na de operatie beginnen. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, maagdarmstoornissen, alopecia (reversibel), huiduitslag. Aangeraden wordt om leverfunctiewaarden en leukocyten te bepalen voor begin van de behandeling en elke twee weken tijdens de behandeling. Interacties: ritonavir remt het metabolisme; cimetidine kan de plasmaconcentratie verlagen en T½ verlengen. De plasmaconcentratie kan stijgen door dexamethason, praziquantel. Verkrijgbaar als:

– Eskazoleâ, tabletten a` 400 mg. 23

A

A

Albochin. Tabletten. Gebruikt als placebo. Albumine. Een steriele oplossing van menselijk albumine, verkregen door fractionering van plasma-eiwitten, voor langzame i.v. toediening. Gebruikt bij tekort aan serum-eiwit, bij dreigende en manifeste shock, bij hypoalbuminemie en hyperbilirubinemie bij prematuren en neonaten, bij extra-corporale circulatie bij plasmaferese en plasma-uitwisseling en arterie¨le hypotensie tijdens hemodialyse. Bijwerkingen: flushing, koorts, urticaria en misselijkheid. Verkrijgbaar als: – Albumine humaanâ, infusievloeistof a` 20%. – Cealbâ, infusievloeistof a` 20%. – GPO ’CLB’, infusievloeistof a` 4%. – Octalbineâ, infusievloeistof a` 5% en a` 20%. RV . Ethanol. Ethylalcohol. Spiritus. Alcohol wordt gebruikt als Alcohol &

desinfectans en als farmaceutische hulpstof bij de bereiding van geneesmiddelen. Absolute alcohol (alcohol absolutus) bevat ten minste 98% (g/g) ethanol. Sterke spiritus (spiritus fortior) bevat 96,0% (v/v) of 93,8% (g/g) ethanol. Spiritus bevat 89,9% (v/v) of 85,6% (g/g) ethanol. Verdunde spiritus (spiritus dilutus) bevat 70,0% (v/v) of 62,4% (g/g) ethanol.

Aldara â. Zie: Imiquimod blz. 225 Aldesleukine. Recombinant eiwit met dezelfde activiteit als het humane interleukine-2. Interleukine-2 is een belangrijke groeifactor voor T-lymfocytenproliferatie. Het bezit immuunregulerende eigenschappen en het vermindert de groei en verspreiding van tumoren. Geregistreerd voor de behandeling van gemetastaseerd niercelcarcinoom (grawitzcarcinoom). Dosering: i.v. infuus: gemetastaseerd niercelcarcinoom: volwassenen 18 miljoen IE/m2 lichaamsoppervlak in 24 uur gedurende 5 dagen, gevolgd door 2-6 dagen zonder behandeling; vervolgens opnieuw 5 dagen behandeling, gevolgd door 3 weken zonder behandeling; deze cyclus eenmaal herhalen; Bij remissie of stabilisatie van de ziekte kunnen maximaal 4 onderhoudscycli van 5 dagen behandeling worden toegediend met tussenpozen van 4 weken. s.c. 18 miljoen IE per dag gedurende 5 dagen, vervolgens 2 dagen zonder behandeling, gevolgd door 3 weken 18 miljoen IE per dag op dag 1 en 2 en 9 miljoen IE op dag 3, 4 en 5. Op dag 6 en 7 wordt geen behandeling gegeven. Na 1 week rust kan de 4-weekse cyclus worden herhaald. Reconstitutie met glucose 5%. Bij intolerantie dosering verlagen of toediening staken. Bijwerkingen: hypotensie, gastro-intestinale stoornissen waaronder ernstige diarree, oedeem, dyspnoe, nier- en leverfunctiestoornissen, bloedbeeldveranderingen, koorts, rillingen, gewrichtspijnen, centrale en perifere neurologische stoornissen, psychische stoornissen. Interacties: aldesleukine mag niet in hetzelfde anatomische gebied als histamine worden geı¨njecteerd. Glucocorticoiden kunnen de werking verminderen. Gelijktijdige toediening van cardio-, hepato-, myelo- of nefrotoxische middelen kan de toxiciteit versterken. Combinatie met interleukine alfa kan leiden tot ernstige toxiciteit. Bloeddrukverlagende middelen kunnen hypotensie versterken. De reactie op psychofarmaca kan door aldesleukine veranderen. Contrastmedia toegepast binnen 2 weken na een cyclus kunnen bijwerkingen aldesleukine heroptreden. Overgevoeligheidsreacties bij combinatie met hoge doses cytostatica, fataal 24

tumorlysis-syndroom gemeld bij combinatie met vinblastine, decarbazine, cisplatinum. Verkrijgbaar als: – Proleukinâ, poeder voor infusievloeistof a` 18 miljoen IE / ml na reconstitutie.

Aldurazyme â. Zie: Laronidase blz. 251 Alemtuzumab. Een genetisch gemanipuleerd gehumaniseerd IgG1-kappa monoklonaal antilichaam specifiek voor CD52. Door binding van het antilichaam aan CD52 ontstaat lysis van de lymfocyten. Intraveneus toegepast bij de derdelijnsbehandeling van patie¨nten met chronische lymfocytaire leukemie (CLL) die reeds zijn behandeld met alkylerende cytostatica en die na een behandeling met fludarabine geen of onvoldoende respons hebben bereikt. De halfwaardetijd bedraagt ca. 8 uur na eerste dosis, 6 dagen na herhaalde toediening. Dosering: intraveneus als infusie in 100 ml NaCl 0,9% of glucose 5%: 3 mg op dag 1, 10 mg op dag 2 en 30 mg op dag 3, daarna indien goed verdragen 30 mg om de dag gedurende maximaal 12 weken. Infusieduur 2 uur, voorafgaand aan infusie als premedicatie corticosteroı¨d, analgeticum en antihistaminicum toedienen. Bij acute bijwerkingen tijdens opbouwfase, dosering dagelijks herhalen tot het goed wordt verdragen. Tijdens de behandeling en tot 2 maanden daarna dient profylactisch te worden behandeld met antibiotica tegen Pneumocystis carinii en antiviraal middel tegen herpes. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, infecties, sepsis, koorts, misselijkheid, hypotensie, vermoeidheid, huidafwijkingen, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, pneumonie, dyspnoe. Interacties: binnen 3 weken voor of na de kuur geen andere cytostatica toedienen. Niet vaccineren met levende vaccins binnen 12 maanden na alemtuzumab. Bloeddrukverlagende effect van antihypertensiva kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – MabCampathâ, infusieconcentraat a` 1ml = 30mg.

Alendroninezuur. Een bisfosfonaat toegepast bij de preventie en de behandeling van osteoporose bij vrouwen na de menopauze en van door glucocorticoı¨den veroorzaakte osteoporose bij mannen en vrouwen. Indien er sprake is van een hypocalcie¨mie dient deze eerst te worden behandeld alvorens alendroninezuur wordt toegepast. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid, indien voor het ontbijt ingenomen, 0,4% tot 0,7%. Koffie en sinaasappelsap verminderen de biologische beschikbaarheid met 60%. Van de geabsorbeerde hoeveelheid wordt 50% opgenomen door het bot en 50% via de nieren uitgescheiden. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg of 1 maal per week 70 mg, ten minste 30 min. voor het ontbijt op de nuchtere maag met minimaal 200 ml leidingwater. De tablet dient in zijn geheel te worden ingenomen in niet liggende positie. Het is nodig tevens voldoende calcium, 800 mg tot 1000 mg per dag, in te nemen. Bijwerkingen: oesofagus-, maag- en darmstoornissen, hoofdpijn, botpijn, spierpijn, gewrichtspijn. Interacties: voedsel, antacida en farmaca met veel calcium, ijzer, aluminium of magnesium kunnen absorptie verminderen. Alendroninezuur ½ uur voor deze middelen innemen. Aluminiumhoudende antacida vermijden. Aminoglycosiden kunnen hypocalcie¨mie veroorzaken. Bisfosfonaten kunnen effect parathormoon bij oste25

A

A

oporose remmen. Verkrijgbaar als: – Alendroninezuur, tabletten a` 10 mg en a` 70 mg (als Na-zout), tabletten a` 10 mg (als K-zout). – Fosamaxâ, tabletten a` 10 mg en a` 70 mg (als Na-zout).

Aleveâ classic. Zie: Naproxen blz. 298 Alexanâ. Zie: Cytarabine blz. 119 Alfa-1-proteı¨naseremmer. Glycoproteı¨ne uit humaan plasma. Wordt toegepast bij patie¨nten met aangeboren alfa-1-proteı¨naseremmerdeficie¨ntie en progressief longoedeem. In klinisch onderzoek per inhalatie toegepast bij patie¨nten met cystische fibrose. Dosering: i.v. infuus: alfa-1-proteı¨neremmerdeficie¨ntie: 60 mg/kg lichaamsgewicht 1x per week; streefwaarde serumconcentratie alfa-1-proteı¨naseremmer hoger dan 800 mg/l. Bijwerkingen: zelden optredend. Verkrijgbaar als: – Prolastinâ, poeder voor infusievloeistof 1000 mg per flacon en oplosmiddel 40 ml. Na reconstitutie 25 mg/ml.

Alfacalcidol. Alfacalcidol wordt in de lever snel omgezet in de biologische actieve vorm van vitamine D3 (calcitriol, 1,25-dihydroxycolecalciferol). Gebruikt bij renale osteodystrofie, bij hypofosfatemische osteodystrofie en bij hypoparathyreoı¨die. Biologische beschikbaarheid is 100%. Wordt na omzetting in metabolieten voornamelijk uitgescheiden via de gal. T½ ca. 3 uur. Dosering: de intraveneuze dosering is gelijk aan de orale. Aanvangsdosering voor volwassenen en kinderen boven 20 kg: 0,25-0,5 microgram per dag; bij progressieve botaandoeningen soms 4 tot 6 microgram per dag. Aanvangsdosering voor kinderen beneden 20 kg: 0,04 tot 0,08 microgram per kg lichaamsgewicht per dag. De dosering moet steeds worden aangepast op geleide van de plasmacalciumspiegel. De onderhoudsdosering ligt gewoonlijk tussen 0,25 en 2 microgram per dag. Ook is controle van de alkalische-fosfataseconcentratie tijdens de behandeling noodzakelijk. Bijwerkingen: hypercalcie¨mie, hyperfosfatemie, jeuk, huiduitslag, urticaria. Interacties: enzyminducerende farmaca kunnen plasmaconcentratie verlagen. Aluminiumzouten, cholestyramine en sucralfaat verminderen absorptie. Thiazidediuretica en calciumzouten verhogen risico op hypercalcie¨mie. Hypercalcie¨mie bij digoxine gebruik kan leiden tot hartritmestoornissen. Glucocorticoı¨den remmen absorptie calcium. Verkrijgbaar als: – Alfacalcidol, capsules a` 0,25 microgram en a` 1 microgram. – Etalpha â, capsules a` 0,25 microgram, a` 0,5 microgram en a` 1 microgram; druppelvloeistof a` 2 microgram/ml (1 druppel = 0,1 microgram); injectievloeistof a` 0,5 ml = 1 microgram. OW & RV . Een narcotisch analgeticum, chemisch verwant met Alfentanil &

fentanyl, het werkt echter sneller en korter. Wordt toegepast bij kortdurende en poliklinische ingrepen. Dosering: i.v.: 7 tot 15 microgram per kg lichaamsgewicht per keer. Bij ingreep langer dan 10 minuten, zonodig herhalen. Bijwerkingen: misselijkheid, ademhalingsdepressie bij doses hoger dan 1 mg, bradycardie, spierrigiditeit. Interacties: alcohol en centraal-depressieve farmaca kunnen werking versterken. Proteaseremmers remmen het metabolisme. Werkingsduur kan worden 26

verlengd door CYP3A4-remmers. Verkrijgbaar als: – Rapifenâ, injectievloeistof a` 2 ml = 1 mg en a` 10 ml = 5 mg (als HCl).

A

Alfuzosine. Een uro-selectieve blokkeerder van alfa-1-adrenerge receptoren, toegepast bij de behandeling van symptomen van benigne prostaathyperplasie, indien chirurgisch ingrijpen dient te worden uitgesteld. Het wordt goed geabsorbeerd. De T½ bedraagt ongeveer 4 uur. De uitscheiding vindt voornamelijk plaats via gal en feces. De kinetiek bij ouderen is onveranderd. Dosering: oraal: (preparaat met gereguleerde afgifte) toepassen bij patie¨nten zonder leverfunctiestoornis: 1 maal daags 10 mg (XR) ’s avonds. (gewoon preparaat bij patie¨nt met leverfunctiestoornis): aanvankelijk 1 maal daags 2,5 mg, zonodig verhogen tot 2 maal daags 2,5 mg. Bijwerkingen: duizeligheid, droge mond, malaise, hoofdpijn, (orthostatische) hypotensie, maagdarmstoornissen, oedeem. Interacties: hypotensie kan versterkt worden door combinatie met be`tablokker of calciumantagonist, minder relevant bij preparaat met gereguleerde afgifte. Ritonavir remt metabolisme, ketoconazol verhoogt AUC met factor 2,5-3. Verkrijgbaar als: – Alfuzosine, tabletten a` 2,5 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 10 mg (HCl). – Xatralâ, tabletten a` 2,5 mg (HCl). – Xatralâ XR, tabletten met gereguleerde afgifte a` 10 mg (HCl).

Algeldraat. Gehydrateerd aluminiumoxide. Nagenoeg kleurloos en smaakloos poeder, onoplosbaar in water. Een antacidum, dat in de maag een gel vormt en daardoor ook een zekere beschermende werking uitoefent. Algeldraat heeft een verstoppend effect, om die reden wordt het wel met magnesiumoxide gecombineerd. In de darm bindt het fosfaten, waardoor de fosfaten uit het voedsel niet worden geabsorbeerd. De vloeibare preparaten hebben een hogere zuurneutralisatiesnelheid dan droge toedieningsvormen. Dosering: oraal: 500 mg 1 uur na iedere maaltijd en voor het slapen gaan, zonodig tussentijds 500 mg iedere 2 uur, maximaal 12 gram per dag. Bij hyperfosfatemie: 2-5,5 gram per dag in 3-4 doses. Bijwerkingen: obstipatie, misselijkheid, braken. Bij chronisch gebruik kunnen osteomalacie en nierstenen optreden. Interacties: kan absorptie andere farmaca verminderen, onder andere tetracyclinen, digoxine, ijzer, isoniazide, ciprofloxacine. Verkrijgbaar als:

– Algeldraat, kauwtabletten a` 500 mg.

Alginezuur. Als natrium-zout in combinatie met antacida toegepast in Gaviscon â.

Alglucosidase alfa. Recombinant DNA geproduceerd humaan a-glucosidase intraveneus toegepast als enzymvervangende therapie bij patie¨nten met de ziekte van Pompe. Bij deze aandoening missen de patie¨nten het enzym zure a-glucosidase waardoor de omzetting (hydrolyse) van glycogeen naar glucose niet (goed) kan plaatsvinden. Daardoor cumuleert glycogeen o.a. in hart-, ademhalings- en skeletspieren. Dosering: intraveneus als infusie: volwassenen en kinderen vanaf 1 maand: iedere twee weken 20 mg/kg lichaamsgewicht, te starten met 1 mg/kg/uur, vervolgens op basis van verdraagbaarheid iedere 30 minuten te verhogen met 27

A

2 mg/kg/uur tot een maximum van 7 mg/kg/uur. Reconsitutie met water voor injecties, vervolgens doorverdunnen met NaCl 0,9%. Bijwerkingen: anafylactische reacties, (ernstige) infuusgerelateerde reacties, vorming van IgG- antilichamen, blozen, huiduitslag, koorts. Verkrijgbaar als: – Myozymeâ, injectieflacons met poeder voor concentraat voor infusieoplossing a` 50 mg. RV . Een fenothiazinederivaat dat in lage dosering wordt Alimemazine &

toegepast als antihistaminicum en in hoge dosering sedatieve eigenschappen bezit. Daarnaast ook anti-cholinerge, anti-emetische, antiserotonerge en zwakke dopaminerge, alfa-1-antagonerende eigenschappen. Na orale toediening treedt werking in na 15-20 minuten en houdt 6-8 uur aan. T ½ 3,5-4 uur. Dosering: bij allergische aandoeningen 2 tot 4 maal daags 5 mg tot 40 mg. Bij psychosen aanvankelijk 100 mg tot 400 mg per dag, tijdens antipsychotische kuren tot 500 mg per dag, als onderhoudsdosering tot 300 mg per dag. Als preoperatief sedativum bij kinderen 2 mg/kg in 1 dosis ongeveer 1½ uur voor de operatie. Bijwerkingen: slaperigheid. Interacties: versterkt werking van andere antihistaminica en centraal-depressieve farmaca of alcohol. Tardieve dyskinesie kan optreden bij combinatie met lithium, antiparkinsonmedicatie, parasympaticolytica, antidepressiva en antipsychotica. De werking van bromocriptine en levodopa kan worden verminderd. Antacida remmen opname. Verkrijgbaar als: – Nedeltranâ, tabletten a` 5 mg (als tartraat).

Alimtaâ. Zie: Pemetrexed blz. 336 Aliskiren. Een renineremmer die de plasmaconcentraties van angiotensine I en II en die van aldosteron verlaagt. Oraal toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 3%. Vetrijk voedsel verlaagt de Cmax en de AUC met ca. 80%. Het wordt vrijwel onveranderd via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 40 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 150 mg tot 300 mg in combinatie met een lichte maaltijd dagelijks op hetzelfde tijdstip. Bijwerkingen: diarree, huidreacties, lichte stijging serum kaliumconcentratie. Interacties: Geneesmiddelen met remmend effect op P-glycoproteı¨ne verhogen plasmaconcentratie (ciclosporine, kinidine en verapamil gecontra-indiceerd.) De biologische beschikbaarheid van furosemide wordt verminderd. Werkt synergistisch met andere RASremmers. NSAID’s kunnen antihypertensieve effect verminderen en nierfunctie verslechteren. Verkrijgbaar als: – Rasilezâ, filmomhulde tabletten a` 150 mg en 300 mg (als hemifumaraat).

Alitretinoı¨ne. Retinoı¨d dat kaposisarcoomcellen remt en retinoı¨ne-receptoren activeert. Alitretinoı¨ne heeft immunomodulatoire en anti-inflammatoire effecten die relevant zijn voor huidontsteking. Het wordt zowel cutaan als oraal toegepast. Cutaan dient het plaatselijk te worden toegepast op de laesies. Het therapeutische effect is merkbaar na 2-14 weken. Bij dunne applicatie is de systemische absorptie verwaarloosbaar. Oraal is het geregistreerd voor ernstig chronisch handeczeem waarbij sterkwerkende corticosteroı¨den geen verbetering opleveren. Absorptie is wisselend, waarbij voed28

sel de variabiliteit vermindert. Het is in hoge mate eiwitgebonden en wordt gemetaboliseerd door CYP3A4. Eliminatie voor ca. 70% in de urine; T½ 2-10 uur. Dosering: cutaan: volwassenen gel 1 mg/g, aanvankelijk 2x per dag met een dikke laag op de laesies aanbrengen, zonder het in te wrijven. 3-5 minuten laten drogen alvorens er een doek op te leggen. Al naar gelang de tolerantie van de laesie, de toedieningsfrequentie stapsgewijs verhogen tot 3-4 x per dag. De tijd tussen de stappen dient ten minste 2 weken te zijn. Behandelduur is 12 weken, die bij voldoende verbetering kan worden verlengd. Oraal: startdosering 1 maal daags 30 mg. Bij cardiovasculaire risicofactoren starten met 10 mg, zonodig verhogen naar 30 mg. Behandelduur 12-24 weken, na 12 weken effect beoordelen. Bijwerkingen: cutaan: ontsteking op plaats van aanbrengen, huidafwijkingen, pijn, oedeem, verkleuring huid. Oraal: hoofdpijn, verstoring lipidenspectrum, huidafwijkingen, blozen, conjunctivitis, myalgie, bloedbeeldafwijkingen. Interacties: cutaan: mogelijk wordt de toxiciteit van DEET verhoogd. Andere cutane geneesmiddelen alleen toepassen met een tussenpoos van 2 uur. Oraal: combinatie met tetracycline verhoogt de kans op intracranie¨le hypertensie. CYP3A4-remmende/inducerende middelen verhogen/verlagen de plasmaconcentraties. Plasmaconcentraties van simvastatine worden verlaagd. Niet toepassen in combinatie met vitamine A. Verkrijgbaar als:

– Pancretinâ, gel a` 0,1% w/w; tube a` 60 gram. – Toctinoâ, zachte capsules a` 10 mg en a` 30 mg.

Alizapride. Een anti-emeticum dat de centrale braakreflex remt. Het wordt gebruikt bij misselijkheid en braken ten gevolge van radiotherapie, chemotherapie, anesthesie of chirurgische ingreep. Dosering: oraal: 3 maal daags 25 mg tot 100 mg voor de maaltijd maximaal 300 mg per dag, kinderen vanaf 12 jaar 2 tot 4 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 doses, maximaal 6 mg/kg per dag. Dosering i.m. of i.v.: 50 mg tot 100 mg per keer, maximaal 400 mg per dag. Alizapride toepassen gedurende maximaal 1 week. Bijwerkingen: deze treden voornamelijk op bij langdurig gebruik; slaperigheid, slapeloosheid, duizeligheid, hoofdpijn, diarree, droge mond, extra-piramidale verschijnselen, orthostatische hypotensie, hyperprolactinemie, gynaecomastie. Bij verminderde nierfunctie verdient het aanbeveling de dosering te verminderen. Verkrijgbaar als: – Liticanâ, tabletten a` 50 mg (als HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 50 mg (als HCl).

Alka-Seltzerâ. Zie: Acetylsalicylzuur blz. 17 Alkeran â. Zie: Melfalan blz. 272 Allerfreâ. Zie: Loratadine blz. 263 Allerg-abakâ. Zie: Cromoglicinezuur blz. 116 Allergodil â. Zie: Azelastine blz. 54 Allopurinol. Het remt het enzym xanthine-oxidase en gaat daardoor de vorming van urinezuur tegen. Gebruikt voor de intervalbehandeling van jicht en ter bestrijding van hoge urinezuurconcentraties in de inductiefase 29

A

A

van een antitumorbehandeling met cytostatica. Ook bij patie¨nten met uraatstenen en calciumoxalaatstenen wordt allopurinol toegepast. De uitscheiding van allopurinol en zijn metaboliet alloxanthine geschiedt grotendeels door de nieren. Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags 100 mg tot 300 mg, na de maaltijd. Maximaal 900 mg per dag in 3 doses. Bijwerkingen: diarree, allergische reacties en (zelden) leukopenie. Interacties: Allopurinol remt de afbraak van azathioprine, didanosine en mercaptopurine. Bij gelijktijdige toediening dosering verlagen tot kwart – 1/3. Rash komt frequenter voor bij combinatie met amoxicilline en ampicilline. Hoge doses kunnen metabolisme theofylline remmen. Effect coumarinederivaten kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Allopurinol, tabletten a` 100 mg en a` 300 mg. – Zyloricâ, tabletten a` 100 mg, a` 200 mg en a` 300 mg.

Almogranâ. Zie: Almotriptan blz. 30 Almotriptan. Een selectieve serotonine-agonist van vooral de 5HT1B- en 5HT1D-receptor in het intracranie¨le vaatbed. Toegepast bij de acute behandeling van de hoofdpijnfase van migraineaanvallen met en zonder aura. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 70%. Het wordt voor een gedeelte in de lever gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten. 40% wordt onveranderd in de urine uitgescheiden. De T½ bedraagt 3,5 uur en is verlengd tot 7 uur bij ernstige nierfunctiestoornissen. Dosering: oraal: 1 maal daags 12,5 mg zo nodig na tenminste 2 uur te herhalen, max. 25 mg per 24 uur. Bij ernstige nierfunctiestoornissen max. 12,5 mg per 24 uur. Bijwerkingen: vermoeidheid, duizeligheid, paresthesiee¨n, slaperigheid, maagdarmstoornissen, skeletpijn. Interacties: bij combinatie ergotamine, methysergide of andere 5-HT1-antagonisten kunnen coronaire vaatspasmen optreden. Verkrijgbaar als: – Almogranâ, tabletten a` 12,5 mg (als waterstofmaleaat).

Alopexyâ. Zie: Minoxidil blz. 287 Alphaganâ. Zie: Brimonidine blz. 69 RV . Een benzodiazepinederivaat toegepast bij de behandeAlprazolam &

ling van pathologische angst en spanning. Na orale toediening wordt het snel en volledig geabsorbeerd. Het wordt in de lever grotendeels gemetaboliseerd. De T½ bedraagt 12 tot 15 uur. Dosering: oraal: angst en spanning: gewoon preparaat: 3 maal daags 250 tot 500 microgram, te verhogen tot maximaal 3 mg per dag; preparaat met gereguleerde afgifte: 1 mg tot maximaal 3 mg in 1 tot 2 doses. Paniekstoornis: aanvankelijk 1,5 mg per dag, zonodig 4-6 mg per dag. Bijwerkingen: vermoeidheid, ataxie. Interacties: alcohol en centraaldempende stoffen versterken de werking. Alprazolam wordt gemetaboliseerd door CYP3A4. Remmers of induceerders van het enzym beı¨nvloeden plasmaconcentratie alprazolam. Het effect van alprazolam wordt versterkt door proteaseremmers. Verkrijgbaar als:

– Alprazolam, tabletten a` 250 microgram en a` 500 microgram. – Xanaxâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 500 microgram, a` 1 mg en a` 2 mg. 30

Alprostadil. Prostaglandine E1. Een prostaglandine met sterk vaatverwijdende eigenschappen. Toegepast bij het openhouden van de ductus arteriosus bij neonaten met bepaalde congenitale hartafwijkingen (intraveneus of intra-arterieel) en bij de diagnose en de behandeling van erectiestoornissen (intracaverneus of transurethraal). Dosering: i.v. of i.a.: neonaten: 0,1 microgram/kg/minuut, zo mogelijk verlagen tot optimale dosering. Dosering intracaverneus: 2,5 tot 20 microgram per keer, max. 1 maal per dag en 3 maal per week. Dosering transurethraal bij behandeling erectiestoornis: 125 microgram tot 1 mg, maximaal 2 dagen per 24 uur, maximaal 7 doses per 7 dagen. Bijwerkingen: na i.v. toediening: koorts, apnoe, hypotensie, blozen, convulsies, oedeem. Urethrale toediening: pijn in penis, brandend gevoel in urethra. Interacties: coumarines verhogen kans op urethrabloedingen. Combinaties met andere middelen bij erectiestoornissen is niet onderzocht. Verkrijgbaar als: – Museâ, transurethraal systeem a` 250 microgram, a` 500 microgram en a` 1 mg. – Prostin VR â, infuusconcentraat a` 1 ml = 500 microgram.

Alteplase. Een glycoproteı¨ne (rtPA = recombinant tissue plasminogeen activator), dat wordt geactiveerd door fibrine en de omzetting van plasminogeen tot plasmine bewerkstelligt. Plasmine breekt fibrine af, waarna de thrombus oplost. Het wordt voornamelijk toegepast bij de fibrinolytische behandeling van een acute trombotische occlusie van de coronair-arterie¨n. Daarnaast toegepast bij massale longembolie en herseninfarct waarbij intracranie¨le bloedingen zijn uitgesloten. De T½ bedraagt 4 tot 5 minuten (eerste fase), terminale T½ 40 minuten. Dosering: i.v. infuus: acuut myocardinfarct binnen 6 uur na optreden symptomen: een totale dosis van 100 mg wordt in 90 minuten (versneld) toegediend: 15 mg als langzame intraveneuze injectie in 1 a` 2 minuten. 50 mg als intraveneus infuus in 30 minuten via infuuspomp. 35 mg als intraveneus infuus per 60 minuten via infuuspomp. Na 6-12 uur na optreden symptomen 3 uur doseerschema: 10 mg als injectie, vervolgens 50 mg als infusie gedurende de eerste 60 min, en vervolgens 10 mg per 30 min, tot max. 100 mg in 3 uur. Herseninfarct met ischemie: 0,9 mg/kg lichaamsgewicht binnen 60 minuten waarvan 10% als injectie, maximaal 90 mg totaal. Bijwerkingen: bloedingen. Interacties: geneesmiddelen die stolling beı¨nvloeden kunnen bloedingen induceren. Bij gelijktijdige toediening met ACE-remmers wordt het risico op anafylactische reacties verhoogd. Verkrijgbaar als: – Actilyseâ, poeder voor infusievloeistof a` 20 mg en a` 50 mg.

Althaea. Sirupus althaeae. Stroop, gemaakt van heemstwortel. Bevat slijmstoffen. Gebruikt als hoeststroop, omdat het geprikkelde slijmvliezen in de farynx verzacht. Dosering: oraal: 3 tot 6 maal daags 8 tot 15 ml. Interacties: bevat 819 mg/ml saccharose, van belang bij diabetici. Verkrijgbaar als: – Altaea, stroop.

Alucet FNA. Zie: Aluminiumacetotartraat blz. 32 Aluin FNAâ. Zie: Aluminiumkaliumsulfaat blz. 32 31

A

A

Aluinstrooipoeder FNA. Zie: Aluminiumkaliumsulfaat blz. 32 Aluinstrooipoeder FNA. Zie: Samengesteld aluinstrooipoeder FNA blz. 390

Aluminiumacetotartraat. Mengsel van aluminiumacetaat en aluminiumtartraat. Gebruikt bij nattende huidaandoeningen en ulcera en bij natte otitis externa. Aluminiumzouten hebben een adstringerende werking. Door verdamping aan het huidoppervlak heeft de oplossing van aluminiumacetotartraat een jeukstillend, verkoelend en indrogend effect. Dosering: auriculair: oordruppels 120 mg/g, verdunnen met gekoeld gekookt water tot 12 mg/g 3 maal daags 3 druppels gedurende 1 week, zonodig 2 maal herhalen. Cutaan: oplossing 12 mg/g als nat compres bij nattend eczeem en in handenbad bij vesiculeus handeczeem. Bijwerkingen: huidirritatie. Verkrijgbaar als:

– Aluminiumacetotartraat, lotion a` 120 mg/g. – Aluminiumacetotartraat FNA, concentraat voor lotion a` 120 mg/g (= 15 mg Al/g), voor gebruik 1:10 verdunnen met vers gekookt en weer bekoeld water; oordruppels a` 12 mg/g (= 1,5 mg Al/g) en 120 mg/g (= 15 mg Al/g).

Aluminiumchloride. Aluminiumchloride wordt gebruikt bij hyperhidrosis van oksels, handen en voeten. Het is werkzamer, maar geeft ook meer irritatie dan aluminiumhydroxychloride. De werking berust op beschadiging van de uitmonding van de zweetgang. Dosering: applicatievloeistof voor de nacht aanbrengen op de droge huid, de volgende ochtend afwassen. Na 1 week enkel nog aanbrengen wanneer men het nodig acht. Verkrijgbaar als: – Aluminiumchloride FNA, applicatievloeistof a` 20% (in geketoneerde alcohol 95% v/v).

Aluminiumhydroxidemagnesiumcarbonaat. Aluminiumzouten en algeldraat hebben een een sterk zuurneutraliserend vermogen. Door stijging van de pH neemt ook de werking van pepsine af. Dosering: oraal: 1-2 kauwtabletten voor de maaltijd en voor het slapen gaan, zonodig tussen de maaltijden nogmaals 1-2 tabletten. Bijwerkingen: misselijkheid, braken. Interacties: kan absorptie van diverse farmaca verminderen zoals ciprofloxacine, digoxine, tetracyclinen, isoniazide en ijzer.

Aluminiumhydroxychloride. Een mengsel van goed oplosbare complexe basische aluminiumchloriden. Het heeft een adstringerende werking en wordt gebruikt bij hyperhidrosis. Het is minder irriterend, maar ook minder werkzaam dan aluminiumchloride. Dosering: voor het slapen gaan de cre`me/vloeistof op de huid van oksels, voeten of handen aanbrengen, de volgende ochtend afwassen. Als na 2-5 dagen de huid droog is geworden, wordt de behandeling enkele malen per week herhaald. Verkrijgbaar als: – Aluminiumhydroxychloride FNA, cutane oplossing a` 15 %; cre`me a` 20%.

Aluminiumkaliumsulfaat. Aluin. Kristallijne brokken, oplosbaar 1 in 10 water. Het heeft een adstringerende werking. Gebruikt bij hyperhidrosis (in combinatiepreparaten), bij oppervlakkige wondjes ter stelping van bloeding, bij ernstige bloedingen van het blaasslijmvlies en bij keelpijn. 32

Dosering: oromucosaal: bij keelpijn enkele malen per dag gorgelen met 20 ml

zinkchloride-aluin FNA gorgeldrank. Is ook een bestanddeel van Trachitolâ. Cutaan: bij hyperhidrosis: Aluinstrooipoeder FNA, samengesteld na het wassen op de droge huid aanbrengen en enkele uren laten zitten, vervolgens afwassen met water en zeep. Intravesicaal: blaasspoeling 5 mg/ml. Verkrijgbaar als:

– Aluin FNAâ, blaasspoeling a` 5 mg/ml. – Aluinstrooipoeder FNA, samengesteld FNA, strooipoeder 10 mg/g. – Zink-chloride aluin FNAâ, gorgeldrank 3,3 mg/ml aluminiumkaliumsulfaat en 3,3 mg/ml zinkchloride.

Alvescoâ. Zie: Ciclesonide blz. 97 Amantadine. Een stof, die wordt gebruikt om influenza-infecties te voorkomen; zou, mits vroegtijdig toegediend, het binnendringen van het virus in de cel beletten. Amantadinechloride is daarnaast werkzaam bij de ziekte van Parkinson en ook bij door geneesmiddelen veroorzaakt parkinsonisme. De serumhalfwaardetijd bedraagt ongeveer 22 uur; 90% wordt onveranderd in de urine uitgescheiden. Dosering: bij influenza-profylaxe: 2 maal daags 100 mg, zolang de kans op besmetting bestaat. Bij parkinsonisme: aanvankelijk 1 maal daags 100 mg. Normale onderhoudsdosering: 2 maal daags 100 mg, in uitzonderingsgevallen 3 maal daags 100 mg. Verhogen met intervallen van 7 dagen. Bijwerkingen: oedeem, voorbijgaande livedo reticularis, maagklachten, sufheid, anticholinerge bijwerkingen. Bij ouderen kunnen de bijwerkingen sterker op de voorgrond treden. Interacties: bijwerkingen van parasympaticolytica kunnen worden versterkt. Amantadine moet niet worden toegediend aan epileptische patie¨nten. Verkrijgbaar als: – Symmetrelâ, capsules a` 100 mg (HCl).

Amarylâ. Zie: Glimepiride blz. 205 AmBirix â. Een combinatievaccin voor kinderen van 1 tot 16 jaar tegen hepatitis A en hepatitis B. Injectievloeistof in wegwerpspuit a` 1 ml met 720 E geı¨nactiveerd hepatitis A-virus en 20 microgram recombinant hepatitis B-oppervlakte antigeen. Dosering: i.m.: 2 doses van 1 ml met een tussenpoos van 6 tot 12 maanden. Bijwerkingen: injectiereacties, hoofdpijn, vermoeidheid, prikkelbaarheid, maagdarmklachten. Interacties: bij gebruik van immunomodulantia kunnen er mogelijk te weinig antistoffen aanwezig zijn.

AmBisome â. Zie: Amfotericine B blz. 34 Ambrisentan. Een endotheline-antagonist die selectief de werking van endotheline-1 op de endothelineA-receptor blokkeert. Endotheline is een sterke vasoconstrictor en is bij patie¨nten met pulmonale arterie¨le hypertensie mogelijk in verhoogde mate in de longen aanwezig. Door blokkade van de receptor zal de patie¨nt hemodynamische verbetering tonen en zal het uithoudingsvermogen toenemen. Oraal toegepast bij de behandeling van pulmonale arterie¨le hypertensie (WHO-klasse II of III). Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. Het wordt gemetaboliseerd door CYP3A4 en in 33

A

A

mindere mate CYP3A5 en CYP2C19. De T½ bedraagt ca. 15 uur. In plasma is het voor 99% plasma eiwitgebonden. Dosering: oraal: 1 maal daags 5 tot 10 mg. Bijwerkingen: ontsteking en verstopping van de bovenste luchtwegen, hoofdpijn, vochtretentie en oedeem, maagdarmstoornissen, blozen, anemie, hartkloppingen, leverfunctiestoornissen. De hemoglobineconcentratie en het hematocriet dienen regelmatig te worden gecontroleerd. Interacties: geen gegevens. Verkrijgbaar als: – Volibris, filmomhulde tabletten a` 5 mg en 10 mg.

Ambroxol. Een metaboliet van broomhexine met mucolytische en lokaalanesthetische eigenschappen. Toegepast bij keelpijn. Vanuit het maagdarmkanaal wordt het volledig geabsorbeerd. Via de lever (glucuronidering en CYP3A4) wordt het vrijwel volledig gemetaboliseerd en worden de inactieve metabolieten met de urine uitgescheiden. De T½ bedraagt 7 tot 12 uur. Dosering: oromucosaal: 1 tot 6 zuigtabletten a` 20 mg per dag, gedurende max. 3 dagen. Bijwerkingen: gevoelloosheid van de tong, smaakverandering, maagdarmstoornissen. Verkrijgbaar als: – Mucoanginâ, zuigtabletten a` 20 mg (HCl).

Amfotericine B. Een antimycotisch antibioticum, afkomstig van Streptomyces nodosus en werkzaam tegen de meeste voor de mens pathogene fungi. Amfotericine B in liposomen voor intraveneuze toediening wordt gebruikt bij ernstige systemische mycosen, veroorzaakt door Candida albicans bij patie¨nten bij wie het gebruik van conventioneel amfotericine B om redenen van ernstig nierfunctieverlies gecontra-indiceerd is. Liposomaal amfotericine B veroorzaakt minder bijwerkingen en kan hoger worden gedoseerd. Na intraveneuze toediening bestaat geen correlatie tussen serumconcentratie en klinische effect. Na orale toediening wordt slechts een klein gedeelte uit de darm geabsorbeerd. Amfotericine B is nagenoeg onoplosbaar in water. Door toevoeging van natriumdesoxycholaat kan een suspensie voor intraveneuze toediening worden verkregen. Flacons a` 50 mg oplossen in 500 ml 5% glucoseoplossing. Dosering: oraal: 4 maal daags 100 mg. Als zuigtabletten bij stomatitis mycotica: 4 maal daags na de maaltijd 1 tablet a` 10 mg langzaam opzuigen. Er is ook een 10% suspensie verkrijgbaar. Dosering: oraal 4 tot 6 maal daags 100 mg; als zuigtablet 4 maal daags 1 tablet langzaam opzuigen. Dosering i.v. (conventioneel): na een proefdosis van 1 mg aanvankelijk 0,25 mg/kg lichaamsgewicht per dag. De dosering kan geleidelijk worden verhoogd tot ten hoogste 1,5 mg/ kg lichaamsgewicht per dag. Dosering i.v.(liposomaal): beginnen met 1 mg/kg lichaamsgewicht per dag. De dosering kan geleidelijk worden verhoogd tot 3 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Dosering i.v. (colloı¨dale dispersie): beginnen met 1 mg/kg lichaamsgewicht per dag, zo nodig dosering verhogen tot max. 4 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, misselijkheid, braken, hypokalie¨mie, nierfunctiestoornissen, anemie, koorts, koude rillingen, spier- en gewrichtspijn, hypotensie. Interacties: nefrotoxiciteit van ciclosporine en cisplatine kan worden versterkt. Door kaliumdepletie kunnen digoxinetoxiciteit en werking van spierrelaxantia toenemen. De werking van imidazoolderivaten wordt geantagoneerd. Verkrijgbaar als: – Abelcetâ, infuusconcentraat a` 20 ml = 100 mg (lipidencomplex). – AmBisomeâ, poeder voor infusievloeistof a` 50 mg (liposomaal). 34

– Amphocilâ, poeder voor infusievloeistof a` 50 mg (colloı¨daal). – Fungizoneâ, tabletten a` 100 mg; zuigtabletten a` 10 mg; suspensie a` 100 mg/ ml; poeder voor infusievloeistof a` 50 mg.

Amidotrizoı¨nezuur. Ro¨ntgencontrastmiddel voor urografie, angiocardiografie, arteriografie en gastrografie. Het contrastmiddel bevat jodium. Verkrijgbaar als:

– Gastrografin â, drank/concentraat voor klysma a` 760 mg/ml (=370 mgI/ ml) (Na- en megluminezout). – Urografin â, infusievloeistof a` 300 mg/ml (=146 mgI/ml) (Na- en megluminezout).

Amifostine. Een prodrug die door alkalische fosfatase wordt gedefosforyleerd tot de actieve metaboliet. Intraveneus toegepast ter vermindering van het met neutropenie samenhangende infectierisico ten gevolge van behandeling met de combinatie cisplatine en cyclofosfamide bij gevorderd ovariumcarcinoom, de bescherming tegen cisplatine-gerelateerde nefrotoxiciteit bij de behandeling van solide tumoren en de bescherming tegen acute en late xerostomie bij gefractioneerde radiotherapie van hoofd- en halstumoren. In diermodellen is aangetoond dat normaal weefsel wel werd beschermd tegen de cytotoxiciteit van DNA-bindende chemotherapeutica en platina analogen en tumorweefsel niet. De T½ bedraagt ca. 10 min. Dosering: i.v.: chemotherapie: 910 mg/m2 eenmaal per dag als infuus van 15 min., 30 min. vo´o´r de start van de chemotherapie; radiotherapie: 200 mg/m2 eenmaal per dag als infuus van 3 min., 15 tot 30 min. vo´o´r de standaard gefractioneerde radiotherapie. Controle van de bloeddruk tijdens de infusie is noodzakelijk. De daling van de systolische bloeddruk kan leiden tot het (tijdelijk) stoppen van het infuus met amifostine of verlagen van de dosis. Bijwerkingen: hypotensie, misselijkheid, hypocalcie¨mie, flushing, duizeligheid, ernstige allergische reacties en ernstige, soms fatale huidreacties. Verkrijgbaar als:

– Ethyolâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg.

Amikacine. Aminoglycoside, vervaardigd uit kanamycine. Het heeft een sterk bactericide werking en het antibacterie¨le spectrum is groter dan dat van kanamycine, amikacine is werkzaam tegen aerobe gramnegatieve bacterie¨n onder andere Pseudomonas aeruginosa. Anaerobe bacterie¨n zijn vaak ongevoelig. Kan worden toegepast wanneer resistentie bestaat tegen andere aminoglycosiden, omdat amikacine door andere enzymen gedeactiveerd wordt. Wordt ook toegepast tegen Mycobacterium tuberculosis. De halfwaardetijd van de serumconcentratie is 2 tot 3 uur. Dosering: i.v./ i.m. infuus: ernstige infecties: > 16 jaar 15 mg per kg lichaamsgewicht per 24 uur. kinderen 4 weken tot 16 jaar 12 mg/kg lichaamsgewicht elke 24 uur, neonaten tot 4 weken en zwaarder dan 1500 g 12 mg/kg lichaamsgewicht aanvankelijk elke 24 uur, lichter dan 1500 g aanvankelijk elke 36 uur; vervolgdoses op geleide van de serumconcentratie. Intrathecaal: volwassenen 1 maal daags 12 mg, kinderen 1 maal daags 3-12 mg. De duur van de behandeling is 7 tot 10 dagen. Tuberculose: i.v./i.m. infuus: volwassenen 5 dagen per week 7,5-15 mg/kg lichaamsgewicht per dag, kinderen 10-15 mg/ kg lichaamsgewicht per dag. Bijwerkingen: nierfunctiestoornissen, gehoorstoornissen 35

A

A

(irreversibel), vooral bij hoge bloedspiegels en/of langdurige toediening. Verder allergische reacties, koorts, misselijkheid en braken, tremor, hypotensie. Interacties: gelijktijdige toediening met cisplatine en ciclosporine vergroot het risico op (nefro)toxiciteit. Bij voorkeur wordt deze combinatie vermeden. Verder kan de combinatie met cefalosporinen, polymyxines, vancomycine en NSAID’s aanleiding geven tot toxiciteit. De ademhalingsdepressie van perifeer werkende spierrelaxantia kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Amikacine, injectievloeistof a` 2 ml = 500 mg (als sulfaat).

Amiloride/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een kaliumsparend en een thiazide diureticum. Amiloride heeft een zwak diuretische werking en voorkomt de kaliumdepletie, die hydrochloorthiazide zou kunnen veroorzaken. Gebruikt bij cardiaal oedeem, bij levercirrose en bij hypertensie. Dosering: oraal: 1 maal daags 2,5 mg/25 mg tot maximaal 20 mg/200 mg. Bijwerkingen: verstoring water- en elektrolytenbalans. Bij hoge doses kan hyperurikemie optreden. Interacties: lithiumklaring neemt af, werkt synergistisch met andere diuretica, RAAS-remmers. Verkrijgbaar als: – Amiloride/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 2,5 mg/25 mg en a` 5 mg/50 mg.

Aminobenzoe ¨zuur. Acidum aminobenzoicum. Para-aminobenzoe¨zuur. PABA. Het absorbeert UV-stralen en wordt daarom uitwendig toegepast ter voorkoming van zonnebrand, bijv. 50 mg/g in 70-90% alcoholische oplossing. Dosering: het dient te worden aangebracht 1-2 uur vo´o´r blootstelling aan de zon. Bijwerkingen: huidirritatie en overgevoeligheid. Veroorzaakt vlekken in kleding.

Aminoglutethimide. Aromataseremmer, wordt toegepast bij de behandeling van hormoongevoelig gemetastaseerd mammacarcinoom bij vrouwen in de post-menopauze of na ovarie¨ctomie en bij hyperfunctie van de bijnierschors. Kan tevens worden toegepast bij gemetastaseerd prostaatcarcinoom waarbij andere therapie heeft gefaald. Blokkeert de omzetting van cholesterol in pregnenolon en van androsteendion in oestron. Dosering: aanvankelijk 2 maal daags 125 mg, verhogen per week tot maximaal 3 tot 4 maal daags 250 mg, waar nodig gecombineerd met 1 maal daags 30 mg of 2 maal daags 20 mg hydrocortison. Bij ectopisch ACTH-syndroom wordt zelfs tot 7 maal daags gedoseerd. Doses innemen tijdens de maaltijd. Bijwerkingen: slaperigheid, rash van voorbijgaande aard, bijnierschorshypofunctie. Interacties: CYP3A4 en mogelijk CYP2C9 worden geı¨nduceerd. Versneld metabolisme van substraten van CYP3A4 en CYP2C9. Oestrogenen en aromataseremmers kunnen elkaars werking verminderen.

Aminomixâ. Mengsel van aminozuren en glucose. De infuuszak bestaat uit 2 compartimenten die voor toediening dienen te worden gemengd. Aminomix 1 in zakken a` 1 l, 1,5 l en 2 liter bevat per liter aminozuren 50,825 g, appelzuur 3,065 g, glucose -1-water 220 g, Na+ 50 mmol, K+ 30 mmol, Ca++ 2,5 mmol, Mg++ 2,5 mmol, Zn++ 0,04 mmol, Cl 100,11 mmol, glycerofosfaat 30 mmol. Aminomix 2 in zakken a` 1 l, 1,5 l en 2 liter bevat per liter aminozuren 50,825 g, appelzuur 3,81 g, glucose -1-water 132 g, Na+ 50 mmol, K+ 30 mmol, Ca++ 2,5 mmol, Mg++ 2,5 mmol, Zn++ 0,04 mmol, Cl 85,11 mmol, glycerofos36

faat 15 mmol. Aminomix 3 in zakken a` 1 l, 1,5 l en 2 liter bevat per liter aminozuren 51,355 g, appelzuur 3,285 g en glucose -1-water 132 g.

Aminomixâ Novum. Mengsel van aminozuren en glucose. De infuuszak bestaat uit 2 componenten die voor toediening dienen te worden gemengd. Als Aminomix Novum 1, 2 en 3. In zakken van 1000 ml, 1500 ml en 2000 ml. Aminomix 1 en 2 bevatten tevens de elektrolyten Na, K, Ca, Mg, Fosfaat en Zink.

Aminoplasmal â. Zie: Aminozuren blz. 37 Aminosteril â KE. Zie: Aminozuren blz. 37 Aminoveno ¨s â N Paed. Zie: Aminozuren blz. 37 Aminozuren. Als een patie¨nt niet langs orale weg kan worden gevoed, kan men in zijn eiwitbehoefte voorzien door intraveneuze toediening van aminozuren, waaraan soms een energiebron en verschillende elektrolyten zijn toegevoegd. Bijwerkingen: misselijkheid, vasodilatatie, flebitis op de injectieplaats. Verkrijgbaar als:

– – – – – – – – – – – –

Aminessâ N, tabletten a` 720 mg. Aminoplasmalâ, 10,3% aminozuren zonder elektrolyten en zonder glucose. Aminosterilâ KE, 10% aminozuren zonder elektrolyten en zonder glucose. Aminosterilâ N Hepa, 8% aminozuren. Aminoveno¨sâ N Paed, 10,5% aminozuren. Glaminâ, 13,4% aminozuren. Nephrosterilâ, 7,3% aminozuren. Primeneâ, 10% aminozuren. Travasolâ, 10% aminozuren zonder elektrolyten. Vaminâ 14, 8,5% aminozuren met of zonder elektrolyten. Vaminâ 18, 11,4% aminozuren zonder elektrolyten. Vaminolactâ, 6,5% aminozuren.

Amiodaron. Een klasse III anti-aritmicum, dat bij atriale ritmestoornissen, ventriculaire tachycardiee¨n en bij paroxysmaal boezemfibrilleren bij WPWsyndroom wordt gebruikt. Wordt na orale toediening wisselend geabsorbeerd (30-80%). In plasma is het voor ca. 96% gebonden aan plasma-eiwitten. Belangrijkste metaboliet heeft ook anti-aritmische eigenschappen. T½ aanvankelijk 2,5-10 dagen (uit goed doorbloede weefsels), terminaal ongeveer 50 dagen. Na het staken van de behandeling kan de werking nog 30-60 dagen aanhouden. Dosering: oraal: aanvankelijk 3 maal daags 200 mg bij de maaltijd; onderhoudsdosering 100-400 mg per dag. i.v. bolus: 5 mg/kg lichaamsgewicht in tenminste 3 minuten. i.v. infuus: 5 mg/kg in glucose 5% in 20 min. tot 2 uur toedienen, vervolgens 10 tot 20 mg/kg in 24 uur. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, smaakstoornissen. Amiodaron is een joodverbinding, hierdoor zijn schildklierstoornissen waargenomen. Longtoxiciteit, bradycardie, verlenging QT-interval, fotosensibilisatie, transaminasewaarden kunnen zijn verhoogd (voorbijgaand). Interacties: Amiodaron remt CYP2C9, CYP2D6 en CYP3A4. Combinatie met simvastatine en atorvastatine verhoogt de kans op myopathie, coumarinederivaten, dabigatran, plasmaconcentratie van feny37

A

A

toı¨ne wordt beı¨nvloed, maar ook wordt amiodaron beı¨nvloed door fenytoı¨ne. Let op combinatie met stoffen die het QT-interval verlengen. Verkrijgbaar als: – Amiodaron, tabletten a` 200 mg (HCl). – Cordaroneâ, tabletten a` 200 mg (HCl); injectievloeistof a` 3 ml = 150 mg (HCl). RV . Een tricyclisch antidepressivum, voornamelijk bij enAmitriptyline &

dogene depressies. Daarnaast wordt het toegepast bij neuropathische pijn en is het beste onderzocht bij diabetische polyneuropathie. Het heeft tevens een sedatief effect, anticholinerg en antihistaminerg. Het wordt grotendeels omgezet in metabolieten via vooral CYP2D6, waaronder het farmacologisch actieve nortriptyline. Dosering: oraal: depressie: 50-100 mg per dag in 1 of meer doses, maximaal 300 mg per dag. Het kan 2 tot 6 weken duren voor men resultaat van de behandeling merkt. Neuropathische pijn: 10-25 mg per dag, maximaal 150 mg per dag. Bijwerkingen: anticholinerge bijwerkingen: droge mond, misselijkheid, duizeligheid, obstipatie, urineretentie. Urticaria, agranulocytose, sedatie, wanen bij psychotische patie¨nten, seksuele stoornissen, risico op cardiovasculaire aandoeningen, gewichtstoename. Interacties: combinatie met MAO-remmers kan aanleiding geven tot serotonine syndroom, niet combineren met tranylcypromine. Alcohol versterkt sedatieve effecten. Remmers van CYP2D6 (waaronder SSRI’s) verhogen de plasmaconcentratie van amitriptyline. Verkrijgbaar als:

– Amitriptyline, tabletten a` 10 mg en a` 25 mg (HCl). – Sarotexâ, capsules met gereguleerde afgifte (Retard) a` 25 mg en a` 50 mg (als HCl). – Tryptizolâ, tabletten a` 25 mg en a` 50 mg (HCl).

Amlodipine. Een calcium-antagonist toegepast bij de behandeling van hypertensie en angina pectoris. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid 65%. De T½ is ongeveer 40 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 5 mg tot 10 mg. Bijwerkingen: slaperigheid, hoofdpijn, hypotensie, gastro-intestinale bijwerkingen, oedeemvorming, blozen, vermoeidheid, duizeligheid. Interacties: wordt gemetaboliseerd door CYP3A4. Metabolisme wordt geremd door cimetidine, claritromycine, erytromycine, fluconazol, fluoxetine, fluvoxamine, imidazolen, proteaseremmers. Combinatie met alfablokker kan acute hypotensie veroorzaken. Verkrijgbaar als:

– Amlodipine, tabletten a` 5 mg en a` 10 mg (als besilaat, als maleaat of als mesilaat). – Norvascâ, tabletten a` 5 mg en a` 10 mg (als besilaat).

Ammoniumchloride. Salmiak. 1 gram = 18,7 mmol. Wit poeder, goed oplosbaar in water; de oplossing reageert zwak zuur. Gebruikt om de urine zuur te maken en als expectorans. Intraveneuze toediening van een 2% ammoniumchlorideoplossing wordt soms toegepast bij een metabole alkalose.

Amoclan â. Zie: Amoxicilline/Clavulaanzuur blz. 39

38

Amoxicilline. Een penicillinederivaat met een breed spectrum. De halfwaardetijd van de serumconcentratie is ongeveer 1 uur. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 10 jaar: 2 tot 3 maal daags 375 mg tot 1 gram; kinderen tot 10 jaar: 30 tot 60 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses. Dosering i.m.: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 3 maal daags 500 mg tot 1 gram; kinderen tot 12 jaar: 60 tot 100 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 tot 4 doses. Dosering i.v.: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 3 tot 6 maal daags 500 mg tot 2 gram; kinderen tot 12 jaar: 60 tot 300 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 tot 6 doses. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, overgevoeligheidsreacties. Interacties: betrouwbaarheid van orale anticonceptiva kan afnemen. Bij endocarditis, meningitis en ernstige neutropenie niet combineren met tetracyclines. Verkrijgbaar als: – Amoxicilline, capsules a` 250 mg, a` 375 mg en a` 500 mg; dispergeerbare tabletten a` 250 mg, a` 375 mg, a` 500 mg, a` 750 mg en a` 1 gram; suspensie a` 25 mg/ml en a` 50 mg/ml; druppelvloeistof a` 100 mg/ml; poeder voor injectievloeistof a` 250 mg, a` 500 mg en 1 gram (als Na-zout).

Amoxicilline/Clavulaanzuur. Een breedspectrum antibioticum, dat amoxicilline en clavulaanzuur (als K-zout) bevat. Clavulaanzuur blokkeert de werking van een aantal be`ta-lactamasen. Het werkingsspectrum van amoxicilline wordt hierdoor uitgebreid met micro-organismen, die een voor clavulaanzuur gevoelige be`ta-lactamase produceren. Verkrijgbaar als: – Amoclan â, omhulde tabletten a` 500/125 mg. – Amoxicilline/Clavulaanzuur, suspensie a` 25/6,25 mg/ml en a` 50/12,5 mg/ ml; dispergeerbare tabletten a` 250/62,5 mg; a` 500/125 mg en a` 875/125 mg; tabletten a` 500/125 mg en a` 875/125 mg; poeder voor injectievloeistof a` 500/ 50 mg, a` 500/100 mg, a` 1 gram/100 mg en a` 1 gram/200 mg; poeder voor infusievloeistof a` 2 gram/200 mg. – Augmentin â, druppels a` 100/12,5 mg/ml, suspensie a` 25/6,25 mg/ml, a` 50/ 12,5 mg/ml; tabletten a` 500/125 mg; omhulde tabletten a` 875/125 mg; poeder voor injectievloeistof a` 500/50 mg, a` 500/100 mg, a` 1 gram/100 mg en a` 1 gram/200 mg; poeder voor infusievloeistof a` 2 gram/200 mg. – Forcidâ, dispergeerbare tabletten (solutab) a` 250/62,5 mg en a` 500/125 mg.

Amphocil â. Zie: Amfotericine B blz. 34 Amprenavir. Een antivirale proteaseremmer toegepast bij de behandeling van met hiv-1 geı¨nfecteerde patie¨nten die reeds zijn behandeld met een proteaseremmer, in combinatie met andere antiretrovirale middelen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever vrijwel volledig gemetaboliseerd via CYP3A4. De T½ is ca. 9 uur. Bij verminderde leverfunctie dient de dosis te worden verlaagd. Dosering: oraal: > 50 kg lichaamsgewicht 2 maal daags 1200 mg in combinatie met andere antiretrovirale middelen, maximaal 2400 mg per dag. In combinatie met ritonavir 2 maal daags 600 mg. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, huiduitslag, stemmingstoornissen, paresthesiee¨n, hoofdpijn, slaapstoornissen, tremor. Stijging triglyceriden kan optreden. Interacties: remt en is substraat voor CYP3A4. Enzyminductoren beı¨nvloeden plasmaconcentratie. Concentratie daalt door efavirenz en nevirapine. Combinatie met rifampicine of hypericum is gecontra-indiceerd. Interactie met CYP3A4 39

A

A

substraten: alprazolam, cisapride, ergotamine, methysergide, midazolam parenteraal, terfenadine en simvastatine gecontra-indiceerd. Dosering fosfodie¨steraseremmers dient te worden verlaagd.

Amsacrine. m-Amsa. Gebruikt bij acute niet-lymfatische leukemie die niet gereageerd heeft op andere behandelingen. Dosering: inductiefase 90 mg per vierkante meter lichaamsoppervlakte ge-

durende 5 tot 8 dagen, te herhalen na 2 of 4 weken. Onderhoudsfase: deze bedraagt een derde van de totale inductiedosis en wordt elke 3 a` 4 weken op geleide van het bloedbeeld toegediend. Bij lever- en nierfunctiestoornissen dient de dosis te worden verlaagd. Bijwerkingen: beenmergdepressie, maagdarmklachten, alopecia, cardiotoxische verschijnselen, voorbijgaande stijging leverenzymen. Verkrijgbaar als: – Amsidineâ, infuusconcentraat a` 1,5 ml = 75 mg.

Amsidine â. Zie: Amsacrine blz. 40 Amylmetacresol/dichloorbenzylalcohol. Strepsils hoestpastilles bij beginnende keelpijn.

Anaestheticum â. Zetpillen met 60 mg lidocaı¨ne, 100 mg zinkoxide en 100 mg bismutsubgallaat. Gebruikt bij hemorroı¨den. Dosering: 1 zetpil ’s morgens en ’s avonds en na elke ontlasting. RV blz. 106 Anafranilâ. Zie: Clomipramine &

Anagrelide. Een remmer van cyclisch AMP fosfodie¨sterase III waardoor de hoeveelheid cyclisch AMP toeneemt. Hierdoor wordt de trombocytenaggregatie geremd (hoge dosering). Daarnaast wordt het aantal trombocyten verlaagd door vertraging van de rijping van megakaryocyten (lage dosering). Oraal toegepast ter verlaging van het aantal trombocyten bij de behandeling van essentie¨le trombocytose. Er zijn beperkte gegevens beschikbaar over de veiligheid en werkzaamheid van dit middel. Bij gebruik dient het bloedbeeld frequent te worden gecontroleerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 75%. In de lever wordt het voornamelijk omgezet door CYP1A2. De T½ bedraagt ca. 1,3 uur. Effect treedt in na 14-21 dagen. Dosering: oraal: begindosis 2 maal daags 500 microgram gedurende 1 week. Vervolgens op basis van regelmatige trombocytentellingen eventueel verhogen tot max. 2,5 mg per keer en max. 10 mg per dag. Bijwerkingen: anemie, vochtretentie, hoofdpijn, duizeligheid, tachycardie, hartkloppingen, maagdarmstoornissen, huidreacties, vermoeidheid. Verkrijgbaar als: – Xagridâ, capsules a` 500 microgram (als HCl).

Anakinra. Een via recombinant-DNA-technologie geproduceerde interleukine-1-receptorantagonist, toegepast bij de behandeling van reumatoı¨de artritis in combinatie met methotrexaat bij patie¨nten die onvoldoende reageren op methotrexaat alleen. Bij de pathogenese van reumatoı¨de artritis speelt het cytokine interleukine-1-b een rol. De T½ bedraagt ca. 5 uur. Niet toepassen bij patie¨nten met ernstige nierfunctiestoornissen. Bij het begin en het vervolg van de behandeling dient het aantal neutrofielen te worden bepaald. Dosering: s.c.: 1 maal daags 100 mg op een afwisselende injectieplaats. Bij40

werkingen: injectieplaatsreacties, overgevoeligheidsreacties, verhoogde kans op infecties, hoofdpijn. Interacties: combinatie met TNF-alfa-antagonisten

wordt ontraden. Vaccinatie met levende micro-organismen kan leiden tot ernstige infecties. Verkrijgbaar als: – Kineret â, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,67 ml = 100 mg.

Anandronâ. Zie: Nilutamide blz. 308 Anapenâ. Zie: Epinefrine blz. 155 Anastrozol. Een selectieve aromatase-remmer als antihormoon toegepast bij de behandeling van inoperabel of gemetastaseerd hormoongevoelig mammacarcinoom bij postmenopauzale vrouwen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd, voedsel vertraagt absorptie. Het wordt uitgebreid in de lever gemetaboliseerd. De T½ bedraagt ca. 45 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 mg. Bijwerkingen: opvliegers, vaginale droogheid, haaruitval, maagdarmstoornissen, slaperigheid, hoofdpijn, huidafwijkingen, verhoging cholesterolgehalte, gewrichtsklachten, stemmingsstoornissen. Interacties: oestrogenen en aromataseremmers kunnen elkaars werking verminderen. Verkrijgbaar als: – Arimidexâ, tabletten a` 1 mg.

Ancotilâ. Zie: Flucytosine blz. 182 Andriolâ. Zie: Testosteron blz. 420 Androcurâ. Zie: Cyproteron blz. 118 Androgelâ. Zie: Testosteron blz. 420 Androskat â. Injectievloeistof met 30 mg papaverine HCl en 1 mg fentolaminemesilaat in 2 ml. Intracaverneus toegepast bij erectiele disfunctie met inbegrip van ejaculatio praecox en ter opwekking van een erectie bij diagnostisch onderzoek. Papaverine en fentolaminemesilaat werken vaso-actief. De werking is maximaal na ca. 15 minuten. Dosering: 0,25 ml intracaverneus toegediend, dosering stapsgewijs aanpassen. Maximaal 1 injectie per dag. Bijwerkingen: weefselbeschadiging door hypoxie, pijn en zwelling bij injectie, duizeligheid, leverfunctiestoornissen. Bij herhaalde toediening risico op fibrose. Interacties: kan het effect van antihypertensiva versterken. Verkrijgbaar als: – Androskatâ, injectievloeistof voor intracaverneuze toediening, ampul 2 ml met toediensysteem. Bevat per ml 15 mg papaverine (HCl) en fentolaminemesilaat 0,5 mg.

Anexate â. Zie: Flumazenil blz. 183 Angeliq â. Filmomhulde tabletten met 1 mg estradiol en 2 mg drospirenon. Toegepast bij oestrogeendeficie¨ntie ter preventie van osteoporose bij vrouwen die tenminste 1 jaar postmenopauzaal zijn. Dosering: oraal: 1 tablet per dag. Bijwerkingen: pijnlijke borsten, buikpijn, misselijkheid, hoofdpijn, stemmingswisselingen, opvliegers, nervositeit, asthenie, goedaardige borstneoplasmata, grotere borsten, vergrote myomen, neoplasma van de cervix, vaginale bloedingen. Interacties: enzyminducerende middelen verminderen werkzaamheid. 41

A

A

Anidulafungine. Een antimycotisch werkzaam lipopeptide behorende tot de groep van echinocandinen. Het wordt geproduceerd uit een fermentatieproduct van Aspergillus nidulans. Intraveneus toegepast als antimycoticum bij invasieve Candida infecties bij niet-neutropene patie¨nten. De plasmaeiwitbinding bedraagt meer dan 99%. de T½ is ca. 24 uur. Dosering: i.v. als infusie: eerste dag 200 mg (60 ml toevoegen aan 500 ml NaCl 0,9% of glucose 5%) gevolgd door e´e´nmaal daags 100 mg (30 ml toevoegen aan 250 ml NaCl 0,9 of glucose 5%) gedurende minimaal 14 dagen. De infusiesnelheid mag max. 1,1 mg per minuut (= 3 ml per minuut) bedragen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, coagulopathie, convulsies, hoofdpijn, huidreacties, blozen, leverfunctiestoornissen, stijging creatinineconcentratie, hypokalie¨mie. Verkrijgbaar als: – Ecaltaâ, injectiepoeder voor infusie a` 100 mg (+ 30 ml oplosmiddel).

Anijspreparaat. Anisi aetheroleum. Een mengsel van vluchtige olie¨n van de anijsvrucht. In combinatiepreparaten gebruikt bij productieve hoest.

Antabus â. Zie: Disulfiram blz. 139 Antagel. Suspensie met 40 mg/ml aluminiumoxide en 20 mg/ml magnesiumhydroxide. Antacidum. Dosering: 7,5 tot 15 ml 1 uur voor elke maaltijd en voor het slapengaan, maximaal iedere 2 uur een dosis. Omschudden voor gebruik. Voor bijwerkingen en interacties zie aluminiumoxide en magnesiumhydroxide.

Antigrippineâ. Tabletten met 250 mg paracetamol, 25 mg ascorbinezuur en 25 mg coffeı¨ne. Gebruikt bij pijn en koorts. Dosering: 2-4 tabletten per keer, maximaal 12 tabletten per dag.

Antihemofiliefactor. Zie: Factor VIII blz. 170 Antipyrinum. Zie: Fenazon blz. 173 Antitrombine III. Een glycoproteı¨ne bestaande uit 425 aminozuren verkregen uit menselijk plasma. Gebruikt bij de profylaxe of de behandeling van trombo-embolische complicaties bij een aangeboren of een verworven tekort aan antitrombine III. Dosering: i.v. infuus: 1 IE per kg lichaamsgewicht verhoogt de antitrombineactiviteit met ongeveer 1%. De dosering is gebaseerd op het lichaamsgewicht maal de gewenste stijging in activiteit. De behandeling duurt gemiddeld 2-8 dagen. Bijwerkingen: zelden allergische reacties. Interacties: heparine versterkt de werking. Verkrijgbaar als: – Antitrombine III concentraat ’Immuno’, poeder voor infusievloeistof a` 500 IE en a` 1.000 IE. – ATenativâ, poeder voor infusievloeistof a` 500 IE, a` 1.000 IE en a` 1.500 IE.

Anti-Worm â. Zie: Mebendazol blz. 270 Antizolâ. Zie: Fomepizol blz. 190 APD. Zie: Pamidroninezuur blz. 327 Apidra â. Zie: Insuline glulisine blz. 231 APO-goâ. Zie: Apomorfine blz. 43 42

Apomorfine. Dopamine-agonist gebruikt bij therapieresistente fluctuaties in mobiliteit bij patie¨nten met de ziekte van Parkinson die onvoldoende reageren op oraal toegediende parkinsonmiddelen. Centraal werkend braakmiddel. Het gebruik bij acute vergiftigingen is op de achtergrond geraakt, omdat het bij vele vergiftigingen (slaapmiddelen, antihistaminica, vele psychofarmaca) niet werkzaam is. Dosering: s.c.: 1 tot 10 mg per keer, max. 100 mg per dag. S.c. als continue infusie: 1 mg per uur, te verhogen tot 1-4 mg per uur met stappen van maximaal 0,5 mg per uur. De maximale dosis is 100 mg per dag. Bijwerkingen: lokale verharding huid en onderhuidse bultjes. Misselijkheid, sedatie, verwardheid, hallucinaties, euforie, rusteloosheid (vooral aan het begin van de behandeling). Interacties: de werkingsduur van levodopa wordt verlengd met ongeveer 50%, antipsychotica kunnen een antagonerend effect hebben. Het effect van antihypertensiva kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – APO-goâ, injectievloeistof a` 5 ml = 50 mg (HCl); injectievloeistof in wegwerppen a` 3 ml = 30 mg (HCl). Infusievloeistof a` 10 ml = 50 mg (HCl) in wegwerpspuit.

A-PQ 30. Zie: Primaquine blz. 357 Apraclonidine. Een alfa-2-adrenergicum dat als oogdruppel wordt toegepast om de intra-oculaire druk (IOD) te verlagen. Gebruikt bij de kortdurende behandeling van openkamerhoekglaucoom, als toevoeging aan andere oogdrukverlagende middelen, om laserbehandeling of operatie te kunnen uitstellen (0,5%) en ter voorkoming of vermindering van oogdrukstijgingen na laserbehandeling van het voorste oogsegment (1%). In de loop van de tijd (1 maand) vermindert de IOD verlagende werking. Dosering: oculair: 0,5% 3 maal daags een druppel met een interval van 5 minuten indien ook andere oogdruppels worden gebruikt gedurende maximaal 1 maand. 1% 1 uur voor de laseroperatie 1 druppel en direct na de behandeling nogmaals. Bijwerkingen: hyperemie, pruritus, tranen, prikkende en brandende ogen, oedeem van oogleden, droge mond. Interacties: mogelijk kan het effect van bloeddrukverlagende middelen worden versterkt. Verkrijgbaar als:

– Iopidineâ, oogdruppels a` 0,5% en a` 1% (HCl).

Aprepitant. Een neurokinine-1-receptorantagonist toegepast als profylactisch anti-emeticum, in combinatie met een 5HT3-antagonist en een corticosteroı¨d, bij de behandeling met hoog-emetogene cisplatine bevattende chemotherapie en matig-emetogene chemotherapie. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 60%. Het wordt in de lever vrijwel volledig gemetaboliseerd, voornamelijk via CYP3A4. De halfwaardetijd bedraagt 9 tot 13 uur. Dosering: oraal in een kuur van 3 dagen: 1 uur voor de chemotherapie 125 mg op dag 1 en 80 mg ’s ochtends op dag 2 en 3 steeds in combinatie met een 5HT3antagonist en een corticosteroı¨d. Als profylaxe van postoperatief braken: eenmalig 40 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, vermoeidheid, asthenie, anorexie, maagdarmstoornissen, hik, leverfunctiestoornissen. Interacties: wordt gemetaboliseerd door CYP3A4, maar remt en induceert het enzym ook. Tijdens de behandeling wordt CYP3A4 geremd, na afloop treedt lichte inductie op. 43

A

A

Tevens worden CYP2C9 en UGT geı¨nduceerd. De plasmaconcentratie daalt door combinatie met rifampicine, ritonavir remt het metabolisme. Aprepitant remt het metabolisme van coumarinederivaten (acenocoumarol, fenprocoumon), alle anticonceptiva (uitgezonderd Mirena). Induceerders van CYP3A4 kunnen het metabolisme van aprepitant versnellen. Diltiazem en aprepitant remmen elkaars metabolisme. Aprepitant kan het metabolisme van ergotamine remmen. Verkrijgbaar als: – Emendâ, capsules a` 80 mg en a` 125 mg. Combinatieverpakking met een capsule a` 125 mg en twee capsules a` 80 mg. – Ivemendâ, poeder voor infusie 1 mg/ml.

Aprotinine. Component in weefsellijm voor weefseladhesie, wondsluiting en ondersteuning van hechting of hemostase. Verkrijgbaar als: – Beriplast Pâ, – Tissucol Duo â, – Tissucol Kitâ,

Aprovel â. Zie: Irbesartan blz. 234 Aptivus â. Zie: Tipranavir blz. 429 Arachisolie. Oleum arachidis. Aardnotenolie. Vette olie, gebruikt in cre`mes, smeersels, pasta’s en zalven.

Aranesp â. Zie: Darbepoe¨tine alfa blz. 123 Aravaâ. Zie: Leflunomide blz. 252 Arcoxia â. Zie: Etoricoxib blz. 167 Arestal â. Zie: Loperamide-oxide blz. 263 Arganova â. Zie: Argatroban blz. 44 Argatroban. Een selectieve trombineremmer met een directe werking doordat het een irreversibele binding aangaat met a-trombine. Als antistollingstherapie parenteraal toegepast bij de behandeling van heparine-geı¨nduceerde trombocytopenie (HIT) type II. De halfwaardetijd bedraagt 30 tot 60 minuten. Het wordt in de lever via CYP3A4 gemetaboliseerd waardoor het niet toepasbaar is bij ernstige leverfunctiestoornissen. Er is geen specifiek antidotum. Dosering: intraveneus als infusie met een concentratie van 1 mg/ml: op geleide van de aPTT 2 tot 10 microgram/kg lichaamsgewicht per minuut. De aPTT dient te worden gecontroleerd maximaal 2 uur voor begin van de toediening van argatroban, en vervolgens minstens e´e´nmaal daags. De behandelduur is max. 14 dagen. Bijwerkingen: bloedingen, overgevoeligheidsreacties, sepsis, bloedbeeldafwijkingen, anemie, diepe veneuze trombose, purpura, misselijkheid. Interacties: bij patie¨nten met HIT in voorgeschiedenis is combinatie met heparinen gecontra-indiceerd. Voorzichtigheid is geboden met andere geneesmiddelen die de bloedingstijd beı¨nvloeden, zoals trombocytenaggregatieremmers, coumarines en NSAID’s. Verkrijgbaar als: – Arganovaâ, infuusconcentraat a` 2,5 ml = 250 mg.

44

Arginine. Een aminozuur, dat wel wordt toegepast ter verlaging van het ammoniakgehalte van het bloed bij coma hepaticum en als diagnosticum bij de hypofysefunctieproef wegens een stimulerende invloed op de afgifte van groeihormoon (=somatropine). Dosering: intraveneus bij coma hepaticum 20 gram in 500 ml glucose 5% in 4 uur. Bijwerkingen: bij extravasatie treedt necrose op. Bij te snelle toediening kunnen hoofdpijn, misselijkheid en braken optreden. Interacties: combinatie met oestrogenen verhoogt de afgifte van somatropine, combinatie met progestagenen verlaagt de afgifte van somatropine. Verkrijgbaar als: – Arginine FNA, infuusconcentraat a` 100 mg/ml (HCl).

Arimidexâ. Zie: Anastrozol blz. 41 Aripiprazol. Een ‘atypisch’ antipsychoticum toegepast bij de behandeling van schizofrenie, van matige tot ernstige manische episodes bij een bipolaire stoornis en bij de preventie van manische episodes. Het is een partie¨le agonist van dopamine-D2-receptoren en 5HT1A-receptoren. Het heeft een antagonistische werking op 5HT2A-receptoren. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 85%. In de lever wordt het door CYP3A4 en CYP2D6 uitgebreid gemetaboliseerd gedeeltelijk in actieve metabolieten. De T½ is ca. 75 uur. Dosering: oraal: e´e´nmaal daags 10-15 mg, zonodig tot 30 mg; bij snelle controle bij schizofrenie en manie 5,25-15 mg i.m. per keer, maximaal 9,75 mg per keer. Injectie na 2 uur herhalen, maximaal 3 injecties per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, slaapstoornissen, huidafwijkingen, visusstoornissen, orthostatische hypotensie, convulsies, rinitis, hoesten, asthenie. Interacties: CYP3A-inductoren, zoals carbamazepine, fenytoı¨ne en ritonavir, verlagen de plasmaconcentratie van aripiprazol; bij maximale inductie dosering verdubbelen. Toename van plasmaconcentraties bij combinatie met CYP3A4-remmers, zoals imidazolen, en CYP2D6-remmers zoals fluoxetine, kinidine, paroxetine en proteaseremmers. Verkrijgbaar als: – Abilifyâ, tabletten a` 10 mg, a` 15 mg en a` 30 mg. Injectievloeistof a` 1,3 ml = 9,75 mg.

Arixtra â. Zie: Fondaparinux blz. 190 Aromasin â. Zie: Exemestaan blz. 168 Arseentrioxide. Een oncolyticum toegepast ter inductie van remissie en consolidatie, na eerdere behandeling met retinoı¨den en chemotherapie, bij volwassenen met recidiverende/refractaire acute promyelocytaire leukemie (APL), gekenmerkt door de aanwezigheid van translocatie t(15;17) en/of aanwezigheid van het gen promyelocytaire leukemie-/retinoı¨nezuurreceptoralfa (PML/RAR-alfa). Het werkingsmechanisme is niet precies bekend. Waarschijnlijk worden leukemische promyelocyten dysplastisch en treedt daarna hiervan apoptose op. Experimenteel wordt het toegepast bij multipel myeloom, acute myeloı¨de leukemie en myelodysplastische syndromen. Het driewaardige arsenicum wordt gemethyleerd en voor 60% via de urine uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 92 uur. Dosering: intraveneus als infusie: per patie¨nt individueel bepaald en afhankelijk van de algemene toestand en het bloedbeeld. Bijwerkingen: paresthesie, 45

A

A

dyspneu, spierpijn, botpijn, bloedbeeldafwijkingen, hyperglykemie, hypokalie¨mie, leverfunctiestoornissen, verlenging QT-interval, hartritmestoornissen, huidafwijkingen. Interacties: immunologische respons op vaccinatie met levende micro-organismen is verminderd. Let op bij combinatie met QT-verlengende geneesmiddelen wegens risico op torsade de pointes. Verkrijgbaar als:

– Trisenoxâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 10 mg.

Artane â. Zie: Trihexyfenidyl blz. 442 Artecef. Zie: Artemotil blz. 46 Artemether/lumefantrine. Anti-malariamiddel. Beide farmaca hebben een bloedschizonticide werking, daarnaast wordt de nucleı¨nezuur- en eiwitsynthese geremd in de malariaparasiet. Verkrijgbaar als: – Riametâ, tabletten a` artemether 20 mg, lumefantrine 120 mg.

Artemotil. Afgeleid van artemisinine. Toegepast bij ernstige P. falciparum infecties. Het molecuul reageert met haemijzer van de parasiet, waardoor vrije radicalen ontstaan die eiwitten van de parasiet alkyleren. Na intramusculaire toediening heeft artemotil een onregelmatige absorptie. Plasmaeiwitbinding ca. 99%, gemetaboliseerd door CYP3A. T½: enkele dagen. Dosering: volwassenen en kinderen begindosis 4,8 mg/kg lichaamsgewicht, gevolgd door 1,6 mg/kg lichaamsgewicht na 6, 24, 48 en 72 uur; de begindosis moet in gelijke delen verdeeld in beide bovendijbenen worden toegediend, de vervolgdoses afwisselend in het rechter of linker bovendijbeen; behandeling voortzetten met een oraal malariamiddel. Artemotil niet binnen 2 weken herhalen. Bijwerkingen: asthenie, verminderde eetlust, koorts, pijn op de injectieplaats, luchtweginfecties, pneumonie, hoesten, duizeligheid, hoofdpijn, misselijkheid, diarree, jeuk, spierpijn. Verkrijgbaar als: – Artecef, oplossing voor i.m.-injectie a` 50 mg/ml, ampul a` 1 ml; oplossing voor i.m.-injectie a` 150 mg/ml, ampul a` 1 ml. Injectievloeistof bevat sesamolie.

Arteopticâ LA. Zie: Carteolol blz. 85 Artesunaat. Derivaat afkomstig van Artemisia annua met schizonticide en mogelijk ook gametocide werking tegen malaria. Weesgeneesmiddel ter behandeling van ernstige malaria door Pl. falciparum. In verband met mogelijke neurotoxiciteit wordt profylactisch gebruik niet aanbevolen. Na i.v.toediening snelle hydrolyse tot het werkzame artenimol. T1/2 ca. 45 min (artesunaat) resp. 2 uur (artenimol). Dosering: intraveneus: 1e dag: 2,4 mg/kg tweemaal daags; 2e-7e dag eenmaal daags 2,4 mg/kg; langzaam toedienen (max. 3 ml/min van oplossing 10 mg/ ml). Bijwerkingen: koorts, afname aantal reticulocyten, huiduitslag, jeuk, gastro-intestinale klachten. Verkrijgbaar als: – Artesunaat, oplossing voor intraveneuze toediening a` 10 mg/ml.

Arthrotecâ. Tabletten met 50 mg diclofenacnatrium en 200 microgram misoprostol en met 75 mg diclofenacnatrium en 200 microgram misoprostol. Bij de behandeling van reumatoı¨de artritis en osteo-artrose.

46

Articaı¨ne. Een middellangwerkend lokaalanestheticum. T½ is ca. 25 min. Dosering: de totale parenterale hoeveelheid bij aanwezigheid van een vasoconstrictor bedraagt 500 mg. Verkrijgbaar als: – Septanestâ N, injectievloeistof a` 40 mg/ml (4%) articaı¨ne HCl en a` 5 microgram/ml (1:200.000) epinefrine (als HCl) in patroon van 1,8 ml. – Septanestâ SP, injectievloeistof a` 40 mg/ml (4%) articaı¨ne HCl en a` 10 microgram/ml (1:100.000) epinefrine (als HCl) in patroon van 1,8 ml. – Ultracaı¨nâ D-S, injectievloeistof a` 40 mg/ml (4%) articaı¨ne HCl en a` 5 microgram/ml (1:200.000) epinefrine (als HCl) in cilinderampul van 1,7 ml. – Ultracaı¨nâ D-S Forte, injectievloeistof a` 40 mg/ml (4%) articaı¨ne HCl en a` 10 microgram/ml (1:100.000) epinefrine (als HCl) in cilinderampul van 1,7 ml.

Artirem â. Zie: Gadoteerzuur blz. 198 Artivisc â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Asacolâ. Zie: Mesalazine blz. 276 AsasantinâRetard. Capsules met 200 mg dipyridamol en 25 mg acetylsalicylzuur. Toegepast ter secundaire preventie na TIA of niet-invaliderend herseninfarct, mits een cerebrale bloeding c.q. hemorragisch infarct is uitgesloten. Dosering: oraal: twee maal daags 1 capsule. Bijwerkingen: hoofdpijn, spierpijn, maagdarmstoornissen, hypotensie, duizeligheid, verlenging van de stollingstijd. Interacties: zie: acetylsalicylzuur en dipyridamol.

Ascalâ. Zie: Carbasalaatcalcium blz. 82 Ascorbinezuur. Vitamine C. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Vitamine C-deficie¨ntie leidt tot scorbuut. Ascorbinezuur komt voor in aardappelen, verse groenten, goed bereide blikgroenten en verse vruchten, vooral citrusvruchten. De minimale behoefte voor volwassenen is ongeveer 50 mg per etmaal; bij een normaal dieet wordt deze hoeveelheid ruim met het voedsel opgenomen. Extra toegediend ascorbinezuur wordt goed uit de darm geabsorbeerd. Dosering: bij scorbuut wordt het in doseringen tot 1 gram per dag oraal toegediend. Zeer hoge doseringen kunnen aanleiding zijn tot een verhoogde uitscheiding van oxaalzuur met de urine. Bijwerkingen: tot 1,5 gram geen bijwerkingen. Bij hogere doses diarree. Bij slechte nierfunctie bestaat de kans op acidose. Bij langdurig gebruik van hoge doses kunnen oxalaatnierstenen worden gevormd. Interacties: bij doses > 1 gram wordt de plasmaconcentratie van ethinylestradiol verhoogd. Verkrijgbaar als: – Ascorbinezuur, tabletten a` 50 mg, a` 100 mg, a` 250 mg en a` 500 mg; injectievloeistof a` 5 ml = 500 mg. – C-Willâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 500 mg. – Dayvital, capsules met gereguleerde afgifte a` 500 mg.

Asenapine. Antipsychoticum met antagonistische werking op D2- en 5-HT2A-receptoren. Toegepast bij de behandeling van (acute) schizofrene psychosen en (acute) manische episoden met of zonder psychosen bij patie¨nten met bipolaire stoornis. Na sublinguale toediening snelle absorptie;

47

A

A

wordt door CYP1A2 omgezet en gekoppeld aan glucuronzuur. T1/2 ca. 24 uur. Dosering: sublinguaal 5 mg (schizofrene psychosen) – 10 mg (manische episoden) tweemaal daags. Bijwerkingen: akathisie, gevoelloosheid in de mond, slaperigheid (schizofrene psychosen); slaperigheid, duizeligheid, extrapiramidale bijwerkingen, gewichtstoename (manische episoden). Interacties: stoffen die CYP1A2 remmen (fluvoxamine) kunnen de plasmaconcentraties verhogen. Verkrijgbaar als: – Sycrestâ, tabletten a` 5 mg en a` 10 mg (nog niet in de handel).

Asparaginase. Enzym verkregen uit Escherichia coli (colaspase) of uit Erwinia chrysanthemi (crisantaspase). Een cytostaticum, dat werkzaam is doordat het asparagine afbreekt, waardoor in cellen, die zelf geen asparagine maken de eiwitsynthese wordt verstoord. Voornamelijk, in combinatie met andere oncolytica, gebruikt bij acute leukemiee¨n, in het bijzonder lymfoblastenleukemiee¨n. Dosering: i.v. NaCl in tenminste 30 minuten: aanvankelijk gedurende 10-28 dagen 50-200 IE per kg lichaamsgewicht per dag; eventueel kan de dosering tot maximaal 1000 IE per kg lichaamsgewicht per dag worden verhoogd. Wegens het gevaar voor allergische reacties wordt aangeraden om tevoren een gevoeligheidstest te doen met 2 tot 10 IE intracutaan. Ook bij onderbreking van de behandeling moet een intracutane test worden gedaan voor de behandeling weer wordt voortgezet. Bijwerkingen: allergische reacties kunnen vroeger of later optreden. Verder koorts, misselijkheid, daling van het gehalte aan stollingsfactoren, verminderde leverfunctie. Interacties: immunologische respons op vaccinatie met levende micro-organismen is verminderd. Bij gelijktijdige toediening met MTX wordt het effect van MTX tegengegaan. Bij toediening vlak voor of na MTX wordt het effect ervan versterkt. Toediening met prednison kan toxiciteit versterken. Verkrijgbaar als: – Paronal â, poeder voor injectievloeistof a` 10.000 IE (colaspase).

Aspegic â. Zie: Acetylsalicylzuur blz. 17 Aspirine â. Zie: Acetylsalicylzuur blz. 17 Aspirine-C â. Bruistabletten met 400 mg acetylsalicylzuur en 240 mg ascorbinezuur (vitamine C).

Asproâ. Zie: Acetylsalicylzuur blz. 17 Asquam â. Zie: Ketoconazol blz. 243 Atacand â. Zie: Candesartan blz. 79 Atacand â Plus 16/12.5. Tabletten met 16 mg candesartan cilexetil een 12,5 mg hydrochloorthiazide. Bij behandeling van hypertensie die onvoldoende reageert op candesartan of hydrochloorthiazide. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet. RV blz. 219 Ataraxâ. Zie: Hydroxyzine &

Atazanavir. Een proteaseremmer, toegepast bij de behandeling van hiv-1geı¨nfecteerde patie¨nten die reeds eerder zijn behandeld met antiretrovirale therapie. Het wordt gecombineerd met andere antiretrovirale middelen. Na 48

orale toediening wordt het in de lever voor een deel via het CYP3A4 gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten. De T½ bedraagt ca. 7 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 300 mg tijdens de maaltijd in combinatie met 200 mg ritonavir, daarna individueel op basis van de respons op de therapie. Bij combinatie met efavirenz of nevirapine: 1 maal daags 400 mg in combinatie met ritonavir 100 mg. Bij combinatie met darunavir, etravirine, lopinavir, saquinavir, tenofovir of een H2-antagonist: e´e´nmaal daags 300 mg en 100 mg ritonavir. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, cardiale stoornissen, leverfunctiestoornissen, hyperbilirubinemie, stijging amylase, psychische klachten, myopathie, koorts, proteı¨nurie, huidafwijkingen. Interacties: remt CYP3A4, CYP1A2, CYP2C9 en UGT. Substraat voor CYP3A4. Bij combinatie met substraten van geremde enzymen wordt de plasmaconcentratie verhoogd. Combinatie gecontra-indiceerd: alprazolam, cisapride, ergotamine, irinotecan, kinidine, methysergide, midazolam parenteraal, pimozide, simvastatine, terfenadine, trazodon. Verminderde absorptie door antacida, inname met tijdsinterval van 2 uur. Enzyminductoren verlagen plasmaconcentraties, tevens wordt toxiciteit carbamazepine versterkt. Indinavir vergroot risico hyperbilirubinemie. Combinatie met bosentan en tipranavir is gecontra-indiceerd. Verkrijgbaar als: – Reyatazâ, capsules a` 150 mg en a` 200 mg (als sulfaat); onverdeeld poeder a` 33,3 mg/gram (als sulfaat).

ATenativâ. Zie: Antitrombine III blz. 42 Atenolol. Een cardioselectieve be`tablokker (tot ongeveer 100 mg), gebruikt bij hypertensie, hartaritmiee¨n, angina pectoris en bij vroege interventie (binnen 12 uur) bij verdenking op een acuut myocardinfarct. Na orale toediening wordt ongeveer 50% geabsorbeerd. Van de geabsorbeerde hoeveelheid wordt 90% onveranderd met de urine uitgescheiden. T½ is ca. 6-7 uur. Dosering: oraal: bij hypertensie: 1 maal daags 50-100 mg, bij uitzondering 1 maal daags 200 mg. Dosering bij angina pectoris: 1 maal daags 50-100 mg of 2 maal daags 50 mg. Bijwerkingen: hartritme- en tensiedaling, koude extremiteiten, hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, bronchoconstrictie, maskering hypoglycemie, maagdarmstoornissen, overgevoeligheid. Interacties: NSAID’s verminderen het effect van atenolol, werkt synergistisch met ander antihypertensiva, alfablokkers. Vermindert effect be`ta-sympaticomimetica. Maskeert hypoglykemiee¨n en vertraagt herstel daarvan. Verkrijgbaar als: – Atenolol, tabletten a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg.

Atenolol/Chloortalidon. Combinatie van een niet-lipofiele cardioselectieve be`tablokker en een thiazide diureticum. Antihypertensivum. Dosering: oraal: 1 maal daags 50 mg/12,5 mg tot 100 mg/25 mg. Verkrijgbaar als:

– Atenolol/Chloortalidon, tabletten a` 50 mg/ 12,5 mg en a` 100 mg/25 mg.

ATG. Zie: Thymocytenimmunoglobuline blz. 425 Atimosâ. Zie: Formoterol blz. 191 Atomoxetine. Een centraal werkende heropnameremmer van noradrenaline toegepast bij de behandeling van ADHD. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever via CYP2D6 omgezet in zowel actieve als 49

A

A

niet-actieve metabolieten. De T½ bedraagt ca. 4 uur, bij langzame metaboliseerders kan de T½ oplopen tot ca. 20 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk per dag 40 mg tot 80 mg in 1 a` 2 doses, eventueel te verhogen tot max. 100 mg per dag. Bij leverfunctiestoornissen is dosisaanpassing nodig. Bijwerkingen: hoofdpijn, slaperigheid, verminderde eetlust, buikpijn, braken, huidreacties, koortsachtige verschijnselen, anorexie, stemmingsstoornissen, mydriasis. Interacties: metabolisme geremd door fluoxetine en paroxetine. Verkrijgbaar als: – Stratteraâ, capsules a` 10 mg, a` 18 mg, a` 25 mg, a` 40 mg en a` 60 mg (als HCl).

Atorvastatine. Een cholesterol- en triglyceridenverlagende stof onder meer door remming van het HMG-CoA reductase en de cholesterolsynthese in de lever. Het vermindert aanmaak van VLDL en LDL, verhoogt de opname in de lever hiervan en heeft een verhogend effect op de HDL-concentratie. Toegepast als adjuvans bij dieet ter verlaging van totaal cholesterol, LDLcholesterol, apolipoproteı¨ne B en triglyceriden bij hypercholesterolemie. Atorvastatine ondergaat een uitgebreid ‘first-pass’ metabolisme. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 12%. In de lever wordt het gemetaboliseerd via CYP3A4. De T½ bedraagt ca. 14 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk 1 maal daags 10 mg te verhogen tot max. 80 mg e´e´nmaal daags. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, myopathie, maagdarmstoornissen, allergische reacties, pijn op de borst, vermoeidheid, hoofdpijn, duizeligheid, slapeloosheid. Interacties: CYP3A4-remmers, grapefruitsap, proteaseremmers verhogen het risico op myopathie, afname van de plasmaconcentratie bij combinatie met inductoren van CYP3A4, efavirenz of nevirapine. Verkrijgbaar als: – Lipitorâ, omhulde tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (als Ca-zout).

Atosiban. Een synthetisch peptide met competitieve antagonistische eigenschappen voor humane oxytocinereceptoren. Het onderdrukt de baarmoedercontracties door vermindering van de frequentie van de contracties en van de uteriene spiertonus. Het verlaagt zo het risico op een vroegtijdige geboorte. De bevalling kan met 1 behandeling max. 7 dagen worden uitgesteld. Dosering: i.v. in 3 fasen: bolusinjectie a` 6,75 mg, gevolgd door een 3 uur durend infuus van 300 microgram per minuut, gevolgd door een infuus van maximaal 45 uur van 100 microgram per minuut. Max. dosis totaal 330 mg. Kuur niet meer dan 3 keer herhalen. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, hoofdpijn, duizeligheid, opvliegers, hyperglykemie, cardiovasculaire bijwerkingen, lokale reactie op injectieplaats. Verkrijgbaar als: – Tractocile â, injectievloeistof a` 0,9 ml = 6,75 (als acetaat); infuusconcentraat a` 5 ml = 37,5 mg (als acetaat).

Atovaquon. Een antiprotozoicum toegepast bij de behandeling van pneumokystose (= longontsteking veroorzaakt door pneumocystis carinii) bij patie¨nten die intolerant zijn voor co-trimoxazol. De biologische beschikbaarheid van atovaquon toegediend met voedsel is voor de suspensie 47%. De plasma-eiwitbinding is 99,9%. De T½ bedraagt 2 tot 3 dagen. Dosering: oraal (suspensie): behandeling: driemaal daags 750 mg met vetrijk voedsel gedurende 21 dagen, profylaxe tweemaal daags 750 mg. Bijwerkin50

gen: huiduitslag, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, slapeloosheid, leverfunctiestoornissen, hyponatrie¨mie, anemie. Interacties: plasmaconcentraties worden verlaagd door ritonavir, metoclopramide, rifabutine, rifampicine. Atavaquon remt de glucuronidering van zidovudine. Verkrijgbaar als: – Wellvoneâ, suspensie a` 150 mg/ml.

Atovaquon/proguanil. Anti-malariamiddel gebruikt bij niet-ernstige malaria door P. falciparum en als reizigersprofylaxe gedurende maximaal 4 weken. Dosering: oraal: bij malaria: >40 kg e´e´nmaal daags 1000 mg in combinatie met 400 mg proguanil gedurende 3 dagen. Als profylaxe: >40 kg e´e´nmaal daags 250 mg in combinatie met 100 mg proguanil te beginnen 1 dag voor aankomst in het malariagebied, tot 7 dagen na vertrek uit het gebied. Verkrijgbaar als: – Malarone Juniorâ, tablet a` 62,5 mg atovaquon en 25 mg proguanil. – Malaroneâ, tablet a` 250 mg atovaquon en 100 mg proguanil.

Atracurium. Een niet-depolariserende neuromusculair blokkerende stof gelijkend op pancuronium en vecuronium. Gebruikt als spierverslappend middel en ter vergemakkelijking van intubatie. Dosering: i.v. infuus: aanvangsdosis 0,3 tot 0,6 mg/kg, onderhoudsdosis 0,1 tot 0,2 mg/kg iedere 15-25 minuten via injectie. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, huidreacties, vasodilatatie met hypotensie, bronchospasmen. Interacties: het effect wordt verminderd door cholinesteraseremmers, theofylline, anti-epileptica, fenytoı¨ne en intraveneuze calcium- en kaliumzouten. Neuromusculaire blokkerende werking wordt versterkt door onder andere aminoglycosiden, colistine, polymixine B, inhalatie-anesthetica. Verkrijgbaar als:

– Atracurium, injectievloeistof a` 2,5 ml = 25 mg, a` 5 ml = 50 mg en 25 ml = 250 mg (dibesilaat). – Tracriumâ, injectievloeistof a` 2,5 ml = 25 mg, a` 5 ml = 50 mg en a` 25 ml = 250 mg (dibesilaat).

Atriance â. Zie: Nelarabine blz. 302 Atripla â. Filmomhulde tabletten met 600 mg efavirenz, 200 mg emtricitabine en 245 mg tenofovir. Toegepast bij de behandeling van hiv-geı¨nfecteerde patie¨nten. Dosering: oraal: op een lege maag 1 maal daags 1 tablet.

Atropine. Atropinesulfaat is een wit poeder, goed oplosbaar in water. Atropine remt de postganglionaire cholinergische effecten. Gebruikt bij spasmen van het maagdarmkanaal en urogenitale organen. Tevens toegepast bij bradycardie, als premedicatie bij intubatie, bestrijden van toxiciteit cholinesteraseremmers en oculair om mydriasis te bevorderen. Het wordt na orale toediening snel geabsorbeerd en door het hele lichaam gedistribueerd. Pupilverwijding en accommodatiestoornis houden meestal 4 dagen of langer aan. Dosering: i.v./i.m: 0,3-0,6 mg zonodig elke 4-6 uur, max. 2 mg per dag. Als premedicatie voor de narcose: i.v./s.c./i.m.: 0,3 tot 0,6 mg. maximale dosis voor s.c. toediening: per keer 1 mg, per etmaal 2 mg. Als antidotum: i.v./i.m.: tot max. 4 mg. Oculair: oogduppels 5-10 mg/ml 1-2 druppels, max. 4 maal daags. 51

A

A

Bijwerkingen: sommige patie¨nten vertonen al bij een zeer lage dosis vergifti-

gingsverschijnselen: mydriasis, droge mond, roodheid en zwelling van de oogleden. Glaucoom. Interacties: versterkt de werking van andere anticholinergica, amantadine kan centrale bijwerkingen versterken, werkt antagonistisch op parasympaticomimetica. Verkrijgbaar als: – Atropine, injectievloeistof a` 1 ml = 0,25 mg, a` 1 ml = 0,5 mg en a` 1 ml = 1 mg (sulfaat); injectievloeistof in wegwerpspuit a` 10 ml = 1 mg (sulfaat); oogdruppels a` 1% (sulfaat). – Atropine FNA, oogdruppels a` 0,25%, a` 0,5% en a` 1% (sulfaat).

Atrovent â. Zie: Ipratropium blz. 234 Augmentin â. Zie: Amoxicilline/Clavulaanzuur blz. 39 Aurorix â. Zie: Moclobemide blz. 290 Aurothiobarnsteenzuur. Een organische goudverbinding als Disease Modifying AntiRheumatic Drug (DMARD) toegepast bij de behandeling van reumatoı¨de artritis en juveniele chronische artritis die progressief is of niet of onvoldoende reageert op andere vormen van behandeling zoals prostaglandinesynthetaseremmers, ‘biologicals’ of auranofine. De werking treedt 2 tot 3 maanden na het instellen van de onderhoudsdosering in. Dosering: i.m. na een proefdosis van 10 mg, iedere week 50 mg gedurende 20 weken waarna bij gunstig effect de dosering kan worden verlaagd door verlenging van het injectie-interval tot 2 tot 4 weken. Bij geen duidelijk effect kan gedurende 10 aansluitende weken een hogere dosis worden toegediend van 75 tot 100 mg. Bijwerkingen: bloedbeeld- en lymfeafwijkingen, aandoeningen van het zenuwstelsel, conjunctivitis, diffuse longinfiltraten, maagdarmstoornissen, dermatitis, stomatitis, hypotensie, tachycardie, lever- en galaandoeningen, proteı¨nurie. Interacties: risico op toxiciteit wordt verhoogd door pyrazolinonderivaten, penicillamine en immunosuppressiva. ACE-remmers kunnen aanleiding geven tot vasomotore reacties. Verkrijgbaar als: – Tauredon â, injectievloeistof a` 0,5 ml=10 mg en a` 0,5 ml=50 mg (di-Na).

Autan â. Zie: Die¨thyltoluamide blz. 135 Auxibâ. Zie: Etoricoxib blz. 167 Avaglimâ. Tabletten met 4 mg rosiglitazon (als maleaat) en 4 mg glimepiride en tabletten met 8 mg rosiglitazon (als maleaat) en 4 mg glimepiride. Toegepast bij de behandeling van diabetes mellitus type 2 indien sulfonylureumderivaten onvoldoende effect sorteren en metformine niet toepasbaar is. Dosering: oraal: 1 maal daags tijdens of vlak voor het eten 1 tablet ’4/4’ of 1 tablet ’8/4’.

Avamys â. Zie: Fluticason blz. 187 Avandametâ. Tabletten met 500 mg metformine en 2 mg rosiglitazon (als maleaat). Toegepast bij de behandeling van diabetes mellitus type 2. Dosering: oraal: aanvankelijk tweemaal daags 2/1000 mg, max. tweemaal

daags 1 tablet van 4/1000 mg of 2 tabletten van 2/500 mg.

52

Avandiaâ. Zie: Rosiglitazon blz. 386

A

Avastin â. Zie: Bevacizumab blz. 62 Avaxim â. Zie: Hepatitis A-vaccin blz. 210 Aveloxâ. Zie: Moxifloxacine blz. 293 Avodart â. Zie: Dutasteride blz. 148 Avonexâ. Zie: Interferon beta blz. 232 Axid â. Zie: Nizatidine blz. 311 Azacitidine. Een oncolyticum dat als antimetaboliet subcutaan wordt toegepast bij myelodysplastische syndromen, chronische myelomonocytaire leukemie en acute myeloı¨de leukemie bij patie¨nten die niet in aanmerking komen voor een beenmergtransplantatie. Het cytotoxische effect komt tot stand door remming van de DNA-, RNA- en eiwitsynthese, incorporatie in RNA en DNA en activatie van processen die leiden tot DNA-schade. Het wordt na subcutane toediening snel geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 90%. Het wordt in gemetaboliseerde vorm voornamelijk uitgescheiden via de nieren. De T½ bedraagt ca. 40 minuten. Dosering: subcutaan: 1 maal daags 75 mg per m2 lichaamsoppervlakte gedurende 7 dagen gevolgd door een rustperiode van 21 dagen. Minimaal 6 cycli. De dosering/frequentie dient te worden aangepast op basis van hematologische waarden en nierfunctie. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, infecties, anorexie, duizeligheid, hoofdpijn, dyspneu, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, spierpijn, hypokalie¨mie, vermoeidheid, reactie op de injectieplaats. Interacties: verminderde immunologische respons op vaccinatie met actieve micro-organismen. Verkrijgbaar als: – Vidazaâ, injectieflacons a` 100 mg poeder voor suspensie.

Azargaâ. Oogduppels met brinzolamide 10 mg/ml en timolol 5 mg/ml. De combinatie van een koolzuuranhydraseremmer en niet-selectieve be`tablokker wordt toegepast bij openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie. Dosering: 2 maal daags 1 druppel.

Azaronâ. Zie: Tripelennamine blz. 444 Azathioprine. Een mercaptopurinederivaat, dat wordt gebruikt om de immunologische reacties na weefseltransplantaties te onderdrukken, bij ernstige vormen van reumatoı¨de artritis, bij SLE, bij ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. In vivo wordt het grotendeels omgezet in o.a. mercaptopurine, dat verder wordt afgebroken tot onwerkzame metabolieten. Slechts een klein gedeelte wordt als azathioprine en mercaptopurine uitgescheiden. Dosering: 1 tot 5 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, stomatitis, beenmergdepressie, bloedbeeldafwijkingen, infecties. Interacties: allopurinol kan toxiciteit versterken, effect van coumarines wordt verminderd. Salicylaten kunnen beenmergtoxiciteit versterken. Verkrijgbaar als:

– Azathioprine, tabletten a` 25 mg en a` 50 mg; poeder voor infusievloeistof a` 50 mg (als Na-zout). 53

A

– Imuranâ, tabletten a` 25 mg en a` 50 mg; poeder voor infusievloeistof a` 50 mg (als Na-zout).

Azelaı¨nezuur. Azelaı¨nezuur heeft keratolytische eigenschappen en heeft een bacteriostatische werking tegen Propionibacterium acnes. Bij melasma gaat het hyperpigmentatie tegen, door remming van de groei van melanocyten en de werking van het enzym tyrokinase. Tyrokinase bevordert de omzetting van tyrosine in melanine. Uit onderzoek is azelaı¨nezuur effectief gebleken bij het reduceren van erytheem en de inflammatoire elementen bij rosacea. Cutaan gebruikt bij acne vulgaris, rosacea en melasma. Dosering: cutaan: 2 maal daags aanbrengen. Bijwerkingen: lokale irritatie, allergische reacties. Verkrijgbaar als: – Azelaı¨nezuur FNA, cre`me a` 20%.

Azelastine. Een histamine H1-antagonist gebruikt bij de behandeling en preventie van de symptomen van allergische rinitis en conjunctivitis. Dosering: nasaal: 2 maal daags 1 verstuiving (0,14 ml) in elk neusgat. Bijwerkingen: voorbijgaande lokale irritatie na toediening. Verkrijgbaar als: – Allergodilâ, neusspray (Nevel) a` 0,1% (HCl). – Otrivinâ azelastine, neusspray a` 0,1% (HCl).

Azidothymidine, AZT. Zie: Zidovudine blz. 467 Azijnzuur. Watervrij azijnzuur bevat 99,6 tot 100% methaancarbonzuur. Het is een kleurloze vloeistof met sterk prikkelende reuk, die bij 16,58C vast wordt. De oplossing in water heeft een antibacterie¨ le werking. Gebruikt bij otitis externa. Toegepast in combinatie met hydrocortison of triamcinolonacetonide. Dosering: auriculair: in combinatie met hydrocortison of triamcinolonacetonide 3 maal daags 3 druppels gedurende 7 dagen, zonodig herhalen. Verkrijgbaar als:

– Zure oordruppels, oordruppels a` 0,72%. – Zure oordruppels FNA, oordruppels azijnzuur a` 0,72%. In combinatie met 0,1% hydrocortison of 0,1% triamcinolonacetonide.

Azilectâ. Zie: Rasagiline blz. 374 Azitromycine. Een uit erythromycine bereid macrolide antibioticum met bacteriostatische eigenschappen. Toegepast bij luchtweg-, huid- en wekedeleninfecties en bij de behandeling van ongecompliceerde chlamydia trachomatis urethritis en cervicitis. De biologische beschikbaarheid na orale toediening is 37%. De weefseldepletiehalfwaardetijd is 2 tot 4 dagen. Dosering: oraal 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd: volwassenen 1,5 gram verdeeld over 3 tot 5 dagen, 1 maal per dag een dosis; bij soa veroorzaakt door chlamydia trachomatis e´e´nmalig 1 gram. Kinderen 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd: totale kuurdosis 30 mg/kg verdeeld over 5 dagen. De eerste dag dubbele dosis t.o.v. de volgende 4 dagen, e´e´nmaal per dag een dosis. Oculair: 2 maal daags 1 druppel gedurende max. 3 dagen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, overgevoeligheidsreacties, centraal zenuwstelseleffecten. Interacties: digoxineconcentratie kan stijgen. Het metabolisme van ergotamine, simvastatine en atorvastatine wordt geremd. Verkrijgbaar als: 54

– Azitromycine, omhulde tabletten a` 250 mg en a` 500 mg (als hemi-ethanolaat); suspensie a` 40 mg/ml (als hemi-ethanolaat). – Azyterâ, oogdruppels a` 1,5%. – Zithromaxâ, omhulde tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; suspensie a` 40 mg/ ml.

Azoptâ. Zie: Brinzolamide blz. 69 Azyter â. Zie: Azitromycine blz. 54 Bacicoline-Bâ. Poeder voor oordruppels dat na reconstitutie per ml 10 mg hydrocortisonacetaat, 500 IE bacitracine en 250.000 E colistinepentanatriummesilaat bevat. Toegepast bij de behandeling van secundair geı¨nfecteerde otitis externa diffusa en eczeem. Dosering: auriculair: 3 maal daags 5 tot 6 druppels gedurende max. 14 dagen.

Bacitracine. Een mengsel van polypeptiden, afkomstig van stammen van de Bacillus subtilisgroep en B. lichenformis. Voornamelijk werkzaam tegen grampositieve kokken; het heeft een bactericide werking. Het wordt niet uit het darmkanaal geabsorbeerd; voor parenteraal gebruik is het te nefrotoxisch. Uitsluitend oculair toegepast. Bijwerkingen: irritatie, overgevoeligheidsreacties. RV . Een derivaat van GABA, dat wordt gebruikt als centraalwerBaclofen &

kend spierrelaxans bij spasmen van de skeletmusculatuur bij multipele sclerose, bij spierspasmen bij ruggenmergaandoeningen en bij spierspasmen van cerebrale oorsprong. Na orale toediening wordt het snel en vrijwel volledig geabsorbeerd. Dosering: spierspasmen: aanvankelijk 3 maal daags 5 mg tijdens de maaltijd, om de 3 dagen te verhogen met 5 mg tot een optimale onderhoudsdosering is bereikt, gewoonlijk 3 maal daags 10 tot 25 mg, tijdens de maaltijd. Trigeminusneuralgie: 50-75 mg per dag in meerdere doses. Maximaal 100 mg per dag. Bijwerkingen: misselijkheid, slaperigheid, duizeligheid. Interacties: baclofen kan de werking van bloeddrukverlagende middelen versterken, sedatie kan toenemen door centraal-depressieve stoffen. Tricyclische antidepressiva kunnen het effect van baclofen versterken. Verkrijgbaar als: – Baclofen, tabletten a` 10 mg en a` 25 mg. – Lioresalâ, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg en a` 25 mg.

Bactrimelâ. Zie: Co-trimoxazol blz. 115 Bactrobanâ. Zie: Mupirocine blz. 294 Balsamum peruvianum. Zie: Perubalsem blz. 340 Balsoclaseâ pentoxyverine. Zie: Pentoxyverine blz. 338 Baracludeâ. Zie: Entecavir blz. 154 Baricolâ. Zie: Bariumsulfaat blz. 55 Bariumsulfaat. Wit, zwaar, reuk- en smaakloos poeder, onoplosbaar in water en verdunde zuren. Suspensies van verschillende sterkte worden gebruikt als contrastmiddel voor ro¨ntgenopnamen van het maagdarmkanaal. Verkrijgbaar als: 55

A

B

– – – – – – – – –

Baricol â, klysma a` 1,05 gram/ml. E-Z-CATâ, suspensie a` 46 mg/g. E-Z-HDâ, poeder voor suspensie a` 980 mg/gram. Liquid Polibar â, suspensie a` 1 gram/ml. Micropaque â, suspensie a` 1 g/ml. Micropaque â Colon, poeder voor klysma a` 923,8 mg/gram. Micropaque â HD Oraal, poeder voor suspensie a` 960 mg/gram. Micropaque â Scanner, suspensie a` 50 mg/ml. Polibar ACBâ, poeder voor klysma a` 935 mg/gram.

Barnidipine. Een calciumantagonist toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Na orale toediening is de absolute biologische beschikbaarheid zeer laag door een hoog ’first pass’ effect. Wordt vooral omgezet door CYP3A. De T½ bedraagt ca. 20 uur. Dosering: oraal: capsules met vertraagde afgifte: 1 maal daags ’s ochtends 10 mg tot 20 mg. Bijwerkingen: perifeer oedeem, duizeligheid, huiduitslag, leverfunctiestoornissen, flushing. Interacties: het metabolisme wordt geremd door cimetidine, claritromycine, erytromycine, fluconazol, fluoxetine, fluvoxamine, itraconazol, ketoconazol, voriconazol. Bloeddrukverlagende werking van alfablokkers (minder bij preparaten met verlengde afgifte) wordt versterkt. Verkrijgbaar als: – Cyressâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 10 mg en a` 20 mg (HCl).

Basiliximab. Een chimeer monoklonaal antilichaam tegen de alfaketen van de interleukine-2-receptor (=CD25) op de T-cellen. Hierdoor wordt de IL-2 gemedieerde proliferatie van T-cellen geblokkeerd. Toegepast in combinatie met andere immunosuppressieve therapie, ter voorkomen van orgaanafstoting bij allogene niertransplantatie (met panel reactieve antilichamen lager dan 80%). De T½ (terminaal) bedraagt ca. 7 dagen. Bij kinderen is de klaring en het verdelingsvolume 50% lager dan bij volwassenen. Dosering: intraveneus: volwassenen en kinderen met een lichaamsgewicht van 35 kg of meer: 20 mg, binnen 2 uur voor de transplantatie, vervolgens 20 mg 4 dagen na de transplantatie; kinderen met een lichaamsgewicht van minder dan 35 kg: 10 mg, binnen 2 uur voor de transplantatie, vervolgens 10 mg 4 dagen na de transplantatie. Bijwerkingen: maagdarmklachten, pijn, oedeem, infecties, hypertensie, hypercholesterolemie, anemie, zelden vorming van humane antimuis-antilichamen. Interacties: azothioprine verlaagt de klaring van basiliximab. Verminderde immunologische respons bij vaccinatie met levende micro-organismen. Verkrijgbaar als: – Simulectâ, poeder voor infusievloeistof a` 10 mg en a` 20 mg.

Baypressâ. Zie: Nitrendipine blz. 309 Bazedoxifeen. Toegepast ter preventie van osteoporose bij een verhoogd fractuurrisico. Dosering: e´e´nmaal daags 20 mg. T½ is ca. 30 uur. Bijwerkingen: opvliegers en spierspasmen, overgevoeligheidsreacties, slaperigheid, droge mond, urticaria, leverfunctiestoornissen. Interacties: concentratie hormoonbindende globulines wordt verhoogd. Verkrijgbaar als: – Conbrizaâ, tabletten a` 20 mg. 56

BCG-vaccin. Gebruikt bij de actieve immunisatie tegen tuberculose, in het bijzonder bij verhoogd besmettingsrisico en bij blaascarcinomen. Dosering: bij actieve immunisatie: intracutaan: zie productinformatie. Dosering bij blaascarcinoom: intravesicaal: 200 miljoen – 3 miljard deeltjes in blaasspoeling gedurende 2 uur, frequentie individueel te bepalen. Verkrijgbaar als:

– BCG-’Medac’, poeder voor instillatievloeistof a` 200 miljoen kiemen. – BCG-vaccin SSI, poeder voor injectievloeistof a` 1,5 mg (SSI = Statens Serum Institut). – OncoTICEâ, poeder voor instillatievloeistof a` 500 miljoen kiemen.

Becaplermin. Een dimeer-proteı¨ne (24.500D) bereid uit Saccharomyces cerevisiae waarin met DNA-technologie het gen van de B-keten van ‘platelet derived growth factor’ is ingebracht. Dit rhPDGF-BB stimuleert de vorming van granulatieweefsel en bevordert het vrijkomen van groeifactoren die van belang zijn bij wondgenezing. Toegepast bij de behandeling van neuropathische diabetische voetulcera van 5 cm2 of kleiner die de volledige dikte van de huid innemen. Dosering: topicaal op de wond: 1 maal daags aanbrengen gedurende max. 20 weken in combinatie met een goede wondverzorging. Niet afdekken met een afsluitend verband. Bijwerkingen: huidreacties, infecties, pijn. Interacties: bij voorkeur geen andere cutane geneesmiddelen toepassen. Verkrijgbaar als: – Regranexâ, gel a` 0,01%

Beclometason. Een synthetisch corticosteroı¨d, bijna onoplosbaar in water. Na inhalatie wordt er slechts weinig van geabsorbeerd, het heeft voornamelijk een lokale werking. Gebruikt bij astma bronchiale, allergische rinitis en rhinitis vasomotorica, bij colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Dosering: tracheaal (exclusief Qvar â): 200 tot 1600 microgram per dag in 2 tot 4 doses; (Qvarâ): 100 tot 800 microgram per dag in 2 doses. Dosering nasaal: 2 maal daags 50 tot 100 microgram in elk neusgat. Dosering rectaal: 3 mg in klysma. Bijwerkingen: candida-infecties in de mond en keel. Verkrijgbaar als: – Beclometason, inhalatiepoeders (cyclocaps) a` 100 microgram, a` 200 microgram en a` 400 microgram per dosis (dipropionaat); dosisae¨rosol a` 50 microgram per dosis, a` 100 microgram per dosis en a` 250 microgram per dosis (dipropionaat); neusspray a` 50 microgram per dosis (dipropionaat). – Beclometason FNA, klysma’s a` 3 mg in 100 gram (dipropionaat). – Qvarâ, extrafijne dosisae¨rosol a` 50 microgram en a` 100 microgram per dosis (dipropionaat); Autohaler a` 50 en a` 100 microgram per dosis; Aerochamper Plus met mondstuk/masker a` 50 microgram en a` 100 microgram.

Beclometason-mesalazine FNA. Klysma’s met 3 mg beclometasondipropionaat en 1 gram mesalazine in 100 gram. Klysma’s met 3 mg beclometasondipropionaat en 2 gram mesalazine in 100 gram. Klysma’s met 3 mg beclometasondipropionaat en 3 gram mesalazine in 100 gram. Klysma’s met 3 mg beclometasondipropionaat en 4 gram mesalazine in 100 gram. Gebruikt bij colitis ulcerosa. Dosering: rectaal: ’s avonds 1 klysma.

Belladonnapreparaten. Preparaten bereid uit stengel en bladeren van Atropa belladonna. Het bevat hyoscyamine en atropine en een kleine hoe57

B

B

veelheid scopolamine. Gebruikt als spasmolyticum, voornamelijk voor het maagdarmkanaal. Dosering: verwrijving van het droge extract met rijstzetmeel 1=3 (4,2 mg alkaloı¨den per gram): volwassenen 50 mg 3x per dag, max. 100 mg 3x per dag.

Belustineâ. Zie: Lomustine blz. 262 Benazepril. Een angiotensine-converting-enzym (ACE)-remmer toegepast bij de behandeling van hartfalen en hypertensie. Na absorptie wordt het gehydrolyseerd tot het werkzame benazeprilaat. De biologische beschikbaarheid bedraagt 27%. De T½ is 10-11 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 2,5 tot 20 mg, max. 40 mg per dag. Bijwerkingen: hoest, duizeligheid, vermoeidheid, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, hypotensie, hartkloppingen, jeuk. Interacties: werkt synergistisch met andere antihypertensiva. Toxiciteit van lithium kan toenemen. NSAID’s kunnen antihypertensief effect verminderen. Verkrijgbaar als: – Cibacen â, tabletten a` 10 mg en 20 mg (HCl).

BeneFIX. Zie: Nonacog alfa blz. 311 Benserazide. Een decarboxylaseremmer, die de perifere omzetting van levodopa tot dopamine tegengaat. Bij gelijktijdige toediening van benserazide en levodopa ontstaan dus hogere bloedconcentraties van levodopa dan na toediening van alleen levodopa. Benserazide passeert de bloed-liquorbarrie`re niet, zodat in de hersenen hogere dopamineconcentraties ontstaan. De combinatie levodopa:benserazide is 4:1. Benserazide vermindert de maagdarmstoornissen die door levodopa worden veroorzaakt. Verkrijgbaar als: – Levodopa-benserazide, capsules 62,5 a` levodopa 50 mg, benserazide 12,5 mg; capsules 125 mg a` levodopa 100 mg en benserazide 25 mg. – Madoparâ, capsule 62,5 a` levodopa 50 mg, benserazide (als HCl) 12,5 mg; capsule met gereguleerde afgifte HBS a` levodopa 100 mg, benserazide 25 mg; dispertablet 125 a` levodopa 100 mg, benserazide 25 mg; tablet 125, 250 a` levodopa 100/200 mg, benserazide 25/50 mg.

Benzac W â. Zie: Benzoylperoxide blz. 59 Benzalkoniumchloride. Een quaternaire ammoniumverbinding, die uitwendig wordt gebruikt als reinigingsmiddel en desinfectans. Werkt voornamelijk op grampositieve bacterie¨n. De werkzaamheid wordt door lichaamsvochten en door zeep sterk verminderd. Dosering: voor het schoonmaken van wonden in 0,1% oplossing. Als conserveermiddel oculair, nasaal, per inhalatie: 0,04-0,1% oplossing. Bijwerkingen: toegepast in inhalatievloeistof kan het bronchoconstrictie geven.

Benzbromaron. Een uricosuricum, gebruikt bij de behandeling van gecompliceerde jicht indien allopurinol niet wordt verdragen of gecontraindiceerd is. Eiwitbinding: 99%. T½ 12-24 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk e´e´nmaal daags 100 mg, gedurende de maaltijd. Onderhoudsdosering: e´e´nmaal daags 50 tot 200 mg, maximaal 300 mg per dag. Bijwerkingen: diarree, huiduitslag, urolithiasis, hepatitis. Periodieke controle van de leverfunctie wordt aanbevolen. Er moet worden gezorgd voor een ruime diurese. In het begin van de behandeling kan exacerbatie 58

van jicht optreden. Interacties: het effect van coumarinederivaten kan worden versterkt. Salicylaten en thiaziden kunnen werking verminderen. Let op bij de combinatie met hepatotoxische middelen. Verkrijgbaar als: – Desuricâ, tabletten a` 100 mg.

Benzocaı¨ne. Lokaalanestheticum. Wordt toegepast als allergeen voor de diagnostiek van contactdermatitis. Vanwege de grote kans op sensibilisatie wordt het gebruik van benzocaı¨ne ontraden. Dosering: cutaan: pleister 0,36 mg, zalf 50 mg/g.

Benzoe ¨zuur. Benzoe¨zuur heeft zwakke antibacterie¨le en fungistatische eigenschappen. In combinatie met salicylzuur gebruikt bij dermatomycosen. Als conserveermiddel gebruikt in dranken en cre`mes. Dosering: cutaan: dermatomycosen: cre`me, zalf 50 mg/g in combinatie met salicylzuur 50 mg/g tweemaal daags aanbrengen (combinatiecre`me wordt Whitfieldcre`me genoemd). Als conserveermiddel: oraal, cutaan, rectaal: 0,10,26%.

Benzoe ¨zuur-salicylzuur FNA. Whitfield. Cre`me en zalf met 5% benzoe¨zuur en 5% salicylzuur. Bij schimmelinfecties van de huid.

Benzoylperoxide. Gebruikt bij acne vulgaris. Toepasbaar zodanig of in combinatie met clindamycine. Bijwerkingen: roodheid, schilfering, droge huid, branderig gevoel, jeuk. Contactdermatitis kan voorkomen. Interacties: niet gelijktijdig toepassen met andere middelen tegen acne. Verkrijgbaar als: – Benzac Wâ, gel a` 5% en a` 10%. – Benzoylperoxide, gel a` 5% en a` 10%. – Duac Acne Gel, gel a` 5% in combinatie met clindamycine a` 1%.

Benzydamine. Prostaglandinesynthetaseremmer met anti-inflammatoire en secundair antipyretische en analgetische werking. Gebruikt bij posttraumatische en postoperatieve zwellingen. De effectiviteit van de cre`me is gering. Werd in het verleden ook oraal gebruikt. Dosering: cutaan: cre`me 3% 1-4 maal daags aanbrengen en inmasseren. Bijwerkingen: huiduitslag, erytheem en fotosensibilisatie. Verkrijgbaar als: – Tantumâ, cre`me a` 3% (HCl).

Benzylalcohol. Kleurloze vloeistof, oplosbaar in 1 in 25 water. Zwak werkend lokaalanestheticum. Het wordt in een concentratie van 1 tot 3% toegevoegd aan injectievloeistoffen om de pijnlijkheid te verminderen. Als conserveermiddel in een concentratie van 1%. Wordt in het lichaam snel omgezet tot benzoe¨zuur. Toxisch voor kinderen.

Benzylbenzoaat. Kleurloze, heldere vloeistof, onoplosbaar in water, oplosbaar in alcohol. Uitwendig gebruikt tegen scabie¨s als een 25% emulsie. Benzylbenzoaat is minder effectief dan permetrine, omdat het de eitjes niet doodt. Dosering: het smeersel wordt dun uitgesmeerd over het hele lichaam tot de kin. Na 24 uur inwerken wordt dit de volgende dagen nog twee keer herhaald. 24 uur na de derde applicatie wordt het afgewassen. Zo nodig de behandeling na 5-7 dagen herhalen. Per patie¨nt is ongeveer 200 ml nodig per applicatie. 59

B

Bijwerkingen: irritatie, jeuk, huidreacties. Verkrijgbaar als:

– Benzylbenzoaat FNA, smeersel a` 25%.

B

Benzylpenicilline. Penicilline G. Een penicilline met een smal werkingsspectrum, afkomstig van Penicillium chrysogenum. Het is het preparaat van de eerste keuze bij infecties met de volgende verwekkers: pneumokokken, be`tahemolytische streptokokken, stafylokokken (behalve penicillinasevormers). Met het oog op het mogelijk allergene karakter van de ontledingsproducten verdient een bereiding kort voor gebruik de voorkeur. Benzylpenicilline-natrium bereikt na intramusculaire toediening Cmax na 15-30 minuten. Het benzathinezout geeft na intramusculaire toediening langzamer benzylpenicilline af, na 24 uur is de plasmaspiegel maximaal; het blijft tot 30 dagen aantoonbaar. Het benzathinezout wordt toegepast bij specifieke indicaties: bij syfilis, treponematosen, profylaxe van acute reuma en profylaxe van recidiverende cellulitis. Het wordt grotendeels uitgescheiden via de urine. Dosering: Na-zout: i.v. of i.m.: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 4 tot 6 maal daags 1.000.000 tot 4.000.000 IE; kinderen tot 12 jaar: 25.000 tot 250.000 IE/kg lichaamsgewicht per dag in 4 tot 6 doses. Het Na-zout bevat 1,8 mmol Na per miljoen IE. Dosering benzathinezout: i.m.: treponematosen: e´e´nmalig 1.200.000 IE; syfilis: e´e´nmalig 2.400.000 IE verdeeld over beide nates. Bij risicopatie¨nten herhalen op dag 8 en 15; profylaxe acuut reuma, profylaxe recidiverende cellulitis: elke 3 tot 4 weken 1.200.000 IE. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, overgevoeligheidsreacties. Bij intramusculaire toediening: ontstekingen, pijn, spiernecrose. Bij intraveneuze toediening: pijn, tromboflebitis. Verkrijgbaar als: – Benzylpenicilline, poeder voor injectievloeistof a` 1.000.000 IE en a` 10.000.000 IE (Na-zout). – Peniduralâ, poeder voor injectievloeistof a` 1.200.000 IE (benzathinezout).

Beriplast Pâ. Zie: Aprotinine blz. 44 Beriplexâ P/N. Protrombinecomplex (stollingsfactoren II, VII, IX en X) met proteı¨ne C en proteı¨ne S. Toegepast bij de behandeling en perioperatieve profylaxe van bloedingen bij verworven en aangeboren deficie¨ntie van de stollingsfactoren van het protrombinecomplex. P/N = pasteurisatie/nanofiltratie ter inactivering van virussen. Dosering: op basis van de INR vo´o´r behandeling en de streefwaarde van de INR. Infuussnelheid max. 0,12 ml/kg lichaamsgewicht per minuut (oplossing 25 IE/ml). Bijwerkingen: trombo-emboliee¨n, heparine-geı¨nduceerde trombocytopenie. Interacties: de werking van coumarinederivaten wordt geantagoneerd.

Berodualâ. Dosisae¨rosol met 50 microgram fenoterol HBr en 20 microgram ipratropiumbromide per dosis. Inhalatiepoeders (Inhaletten) met 100 microgram fenoterol HBr en 40 microgram ipratropiumbromide. Gebruikt bij asthma bronchiale.

Beta Ophtiole â. Zie: Metipranolol blz. 281 Be `tacaroteen. Een provitamine A toegepast bij erytropoe¨tische protoporfirie. In combinatie met anthocyanoside als bestanddeel in Differel â. 60

Betadine. Zie: Povidon-jood blz. 351 Betaferon â. Zie: Interferon beta blz. 232

B

Betaganâ Liquifilm. Zie: Levobunolol blz. 255 Betahistine. Een pyridinederivaat met een histamineachtige werking. Het wordt o.a. gebruikt bij het syndroom van Me´nie`re en andere vormen van paroxismale vertigo. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. T½ is ca. 3,5 uur. Dosering: aanvankelijk 3 maal daags 8 tot 16 mg. Na enkele weken kan de dosering worden verhoogd of verlaagd tot een optimale onderhoudsdosering. Niet meer dan 48 mg per dag. Bijwerkingen: maagklachten, hoofdpijn. Verkrijgbaar als:

– Betahistine, tabletten a` 8 mg en a` 16 mg (di-HCl). – Betasercâ, tabletten a` 8 mg en a` 16 mg (di-HCl).

Betaı¨ne. Betaı¨ne is een metaboliet van de lichaamseigen stof choline. Het werkingsmechanisme van betaı¨ne berust op het remethyleren van homocysteı¨ne tot methionine. Hierdoor neemt de plasmaconcentratie van homocysteı¨ne met 70-80% af. Gebruikt als adjuvans bij homocystinurie ten gevolge van cystathion-b-synthetasedeficie¨ntie, methyleentetrahydrofolaat-reductasedeficie¨ntie of een defect in het metabolisme van cobalamine-cofactor. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 10 jaar: 2 maal per dag 3 gram; kinderen tot 10 jaar: 100 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 doses. Bijwerkingen: verhoogde serummethionineconcentratie. Verkrijgbaar als: – Cystadaneâ, poeder a` 1 gram.

Betamethason. Een synthetisch glucocorticosteroı¨d, dat slechts een geringe werking heeft op de mineraalhuishouding. Betamethasondinatriumfosfaat is een in water oplosbare betamethasonverbinding. Betamethasonvaleraat is een sterk werkend corticosteroı¨d (klasse 3) en wordt uitsluitend uitwendig gebruikt. Betamethasondipropionaat is een sterk werkend corticosteroı¨d (klasse 3) en wordt uitsluitend uitwendig gebruikt. In een propyleenglycolhoudende basis is betamethasondipropionaat een zeer sterk werkend corticosteroı¨d (klasse 4). 0,65 mg betamethason komt overeen met 20 mg hydrocortison. Biologische T½ 36-54 uur, voor de ester-verbinding 7-10 dagen. Dosering: individueel te bepalen. Oraal: algemeen: e´e´nmaal daags 0,25-0,8 mg. i.m. als mengsel van betamethason als acetaat 2,7 mg/ml en betamethason als di-Na-fosfaat 3 mg/ml: begindosering 1-2 ml, als onderhoudsdosering vaak e´e´nmaal per week 1 ml. Rectaal als di-Na-fosfaat: colitis ulcerosa, ziekte van Crohn: e´e´nmaal daags ’s avonds 1 klysma a` 5 mg gedurende 2-4 weken. Cutaan: als valeraat, als dipropionaat. Bijwerkingen: oraal/i.m./i.v.: maagdarmstoornissen, ulcerogene werking, vermindering glucosetolerantie, osteoporose, menstruatiestoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, slapeloosheid, bloedbeeldafwijkingen. Oculair: irritatie, branderig gevoel, verhoogde oogboldruk, cataract. Cutaan: huidatrofie, huidreacties, irritatie, hypopigmentatie, contactallergie. Interacties: plasmaconcentratie daalt door enzyminductoren, ulcerogene werking wordt versterkt door NSAID’s, werking coumarinederivaten wordt beı¨nvloed. Isoniazide en ketoconazol kunnen het metabolisme rem61

B

men. Oestrogenen kunnen het effect versterken. Verkrijgbaar als: – Betamethason, cre`me a` 0,1% (als valeraat); zalf a` 0,1% (als valeraat); lotion a` 0,1% (als valeraat). – Betnelanâ, cre`me a` 0,1% (als valeraat); huidemulsie a` 0,1% (als valeraat); lotion a` 0,1% (als valeraat); zalf a` 0,1% (als valeraat). – Betnesolâ, klysma’s a` 5 mg in 100 ml (als di-Na-fosfaat). – Celestone â, tabletten a` 0,5 mg (als di-Na-fosfaat); injectievloeistof a` 1 ml = 4 mg (acetaat en als di-Na-fosfaat). – Celestone âChronodose, injectievloeistof a` 1 ml = 5,7 mg en a` 5 ml = 28,5 mg (acetaat en di-Na-fosfaat). – Diproleneâ, hydrogel (propyleenglycolhoudend) a` 0,05% (als dipropionaat); zalf (propyleenglycolhoudend) a` 0,05% (als dipropionaat). – Diprosoneâ, cre`me a` 0,05% (als dipropionaat); lotion a` 0,05% (als dipropionaat); zalf a` 0,05% (als dipropionaat).

Betaserc â. Zie: Betahistine blz. 61 Betaxolol. Een cardioselectieve be`tablokker oraal gebruikt bij de behandeling van hypertensie en als oogdruppels ter verlaging van de intraoculaire druk. De suspensie heeft een betere verdraagbaarheid dan de oogdruppeloplossing. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid ongeveer 85%. Van de geabsorbeerde hoeveelheid wordt 15% onveranderd door de nieren uitgescheiden. Betaxolol wordt voor een groot deel in de lever gemetaboliseerd tot onwerkzame metabolieten. De T½ bedraagt 16 tot 22 uur. Dosering: bij hypertensie: aanvankelijk e´e´nmaal daags 10 mg, na 1 week te verhogen tot e´e´nmaal daags 20 mg. Maximaal 40 mg per dag. Dosering als oogdruppel: 2 maal daags 1 druppel. Bijwerkingen: oraal: hartritme- en tensiedaling, koude extremiteiten, hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, bronchoconstrictie, maskering hypoglykemie, maagdarmstoornissen, overgevoeligheid. Oculair: verkleuring cornea. Interacties: oraal: NSAID’s, synergistisch met ander antihypertensiva, alfablokkers. Vermindering effect be`tasympaticomimetica. Maskering hypoglykemiee¨n en vertraging herstel daarvan. Oculair: combinatie met epinefrine kan leiden tot mydriasis. Verkrijgbaar als:

– Betopticâ, oogdruppels a` 0,5% (als HCl). – Betopticâ S, oogdruppels (suspensie) a` 0,25% (als HCl). – Betopticâ S Single Dose, oogdruppels (suspensie) zonder conserveermiddel a` 0,25% (als HCl). – Kerlonâ, tabletten a` 20 mg (HCl).

Betnelan â. Zie: Betamethason blz. 61 Betnesolâ. Zie: Betamethason blz. 61 Betopticâ. Zie: Betaxolol blz. 62 Bevacizumab. Een recombinant DNA-afgeleid chimeer humaan-muis monoklonaal antilichaam gericht tegen vasculaire endotheliale groeifactor (VEGF). Remming van de VEGF leidt tot angiogeneseremming in tumoren waardoor het vermogen van de tumor om te groeien en te metastaseren vermindert. Als eerstelijnsbehandeling toegepast bij gemetastaseerd colon62

of rectumcarcinoom in combinatie met intraveneus 5-fluorouracil/folinezuur met of zonder irinotecan, bij gemetastaseerd mammacarcinoom in combinatie met paclitaxel, bij niet-reseceerbaar, gevorderd, gemetastaseerd of gerecidiveerd niet-kleincellig longcarcinoom in combinatie met platina bevattende chemotherapie en bij gevorderd en/of gemetastaseerd niercelcarcinoom in combinatie met interferon alfa-2a. T½ bedraagt ca. 20 dagen. Dosering: intraveneus als infusie: colon- of rectumcarcinoom: 1 maal per 2 weken 5-10 mg/kg lichaamsgewicht; mammacarcinoom: 1 maal per 2 weken 10 mg/kg lichaamsgewicht of 1 maal per 3 weken 15 mg/kg lichaamsgewicht; bij niet-kleincellig longcarcinoom: 1 maal per 3 weken 7,5 tot 15 mg/kg lichaamsgewicht; bij niercelcarcinoom: 1 maal per 2 weken 10 mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: maagdarmperforaties, openbarsten van wonden, bloedingen en arterie¨le trombo-embolie, hypertensie, proteı¨nurie, stomatitis, maagdarmstoornissen, leukopenie, huidafwijkingen. Interacties: verminderde immunologische respons op vaccinatie met levende micro-organismen. De plasmaconcentratie van de werkzame metaboliet van irinotecan kan worden verhoogd. Verkrijgbaar als: – Avastinâ, infuusconcentraat a` 4 ml = 100 mg en a` 16 ml = 400 mg.

Bexaroteen. Een retinoı¨de dat selectief de retinoı¨de-X-receptoren activeert. Deze receptoren fungeren vervolgens als transcriptoren die o.a. de celdifferentiatie, celproliferatie en apoptose reguleren. Toegepast bij de behandeling van huidaandoeningen bij patie¨nten met gevorderd cutaan-T-cellymfoom (CTCL) waarbij andere systemische middelen niet effectief zijn gebleken. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Vetrijk voedsel bevordert de absorptie. Het wordt in de lever via o.a. CYP3A4 omgezet in inactieve metabolieten. De T½ bedraagt ca. 1-3 uur. Dosering: oraal: e´e´nmaal daags tijdens de maaltijd 300 mg/m2 lichaamsoppervlakte, vervolgens aan te passen op geleide van toxiciteit en effectiviteit. Verhoging tot max. 650 mg/ m2 lichaamsoppervlakte, behandelduur maximaal 118 weken. Bijwerkingen: hyperlipidemie, hypothyreoı¨die, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, fototoxiciteit, oogreacties, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, huidreacties, spierpijn, perifeer oedeem, doofheid. Interacties: combinatie met tetracycline kan intracraniale hypertensie veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Targretinâ, capsules a` 75 mg.

Bezafibraat. Een lipidenverlagend middel toegepast bij de behandeling van hyperlipoproteı¨nemie en hypertriglyceridemie die niet reageren op een streng dieet. Wordt ook toegepast bij hypercholesterolemie als adjuvanstherapie bij dieet. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever gemetaboliseerd. 50% wordt onveranderd door de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt 1 a` 2 uur. Dosering: oraal (preparaat met gereguleerde afgifte): 1 maal daags 400 mg. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast en moet worden uitgeweken naar een famacotherapeutisch alternatief (gewone preparaat niet meer beschikbaar). Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, leverfunctiestoornissen, galsteenvorming, overgevoeligheidsreacties, bloedbeeldveranderingen. Interacties: werking van coumarinederivaten wordt versterkt. 63

B

Verkrijgbaar als:

– Bezalip â, tabletten met gereguleerde afgifte a` 400 mg.

B

Bezalipâ. Zie: Bezafibraat blz. 63 Bicalutamide. Een anti-androgeen toegepast bij de palliatieve behandeling van gemetastaseerd inoperabel prostaatcarcinoom in combinatie met gonadoreline-analogen of als monotherapie of adjuvante behandeling voor radicale prostatectomie of radiotherapie bij plaatselijk vergevorderd prostaatcarcinoom met een hoog risico op ziekteprogressie. Na orale toediening wordt het goed maar langzaam geabsorbeerd. De plasma-eiwitbinding is ca. 96%. Het wordt uitgebreid in de lever gemetaboliseerd en remt zelf CYP3A4. De halfwaardetijd bedraagt ca. 1 week. Het is een racemaat waarvan vrijwel uitsluitend de (R)-enantiomeer werkzaam is. Dosering: oraal: e´e´nmaal daags 50 mg (in combinatietherapie) of 1 maal daags 150 mg (als monotherapie). Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, opvliegers, duizeligheid, jeuk, gynaecomastie, leverfunctiestoornissen. Interacties: combinatie met terfenadine en cisapride wordt ontraden, AUC midazolam stijgt met ongeveer 80%. Verkrijgbaar als: – Bicalutamide, filmomhulde tabletten a` 50 mg en a` 150 mg. – Casodexâ, tabletten a` 50 mg.

Bifonazol. Een imidazoolderivaat gebruikt als uitwendig antimycoticum. Dosering: 1 maal daags voor het slapen gaan cre`me dun aanbrengen. Therapieduur bij mycosen tussen voet en tenen: >6 weken; bij pityriasis versicolor: 2 weken; bij oppervlakkige candidiasis huid: 4 weken. Bijwerkingen: soms huidirritatie. Verkrijgbaar als: – Mycosporâ, cre`me a` 1%. RV blz. 354 Biltricide â. Zie: Praziquantel &

Bimatoprost. Een prostaglandine-F2-analogon, oculair toegepast ter reductie van de verhoogde intra-oculaire druk bij patie¨nten met openkamerhoekglaucoom. Dosering: oculair: ’s avonds 1 maal daags 1 druppel in het aangedane oog. Bijwerkingen: oculaire hyperemie, jeuk, wimpergroei, pigmentatie van de iris, irritatie. Verkrijgbaar als: – Lumiganâ, oogdruppels a` 0,03%.

Binocrit â. Zie: Epoe¨tine blz. 156 Biofenacâ. Zie: Aceclofenac blz. 15 Biolonâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Biperideen. Een anticholinergicum, dat wordt gebruikt bij de ziekte van Parkinson. In steady-state bedraagt de T½ 16-33 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 mg tijdens het eten, geleidelijk te verhogen tot

3-4 maal daags 1-4 mg. Dosering i.m. of i.v.: 2,5 mg tot 20 mg in verdeelde doses per dag. Bijwerkingen: anticholinerge bijwerkingen, smaakverlies, maagdarmklachten, blozen, centrale effecten. Interacties: werking versterkt door geneesmiddelen met anticholinerge werking, amantadine. Verkrijgbaar

64

als:

– Akinetonâ, tabletten a` 2 mg (HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 5 mg (lactaat).

Bisacodyl. Wit poeder, onoplosbaar in water, oplosbaar in polyethyleenglycol. Laxeermiddel, werkzaam door prikkeling van de dikke darm. Dosering: oraal: ’s avonds 5 mg tot 10 mg gedurende maximaal 3 dagen; rectaal: 10 mg tot 20 mg per dag, ontlasting volgt na ongeveer 1 uur. Bijwerkingen: langdurig gebruik kan leiden tot proctitis. Rectaal: lokale irritatie, anale fissuren. Verkrijgbaar als:

– Bisacodyl, maagsapresistente tabletten a` 5 mg; zetpillen a` 5 mg en a` 10 mg; dragee a` 5 mg. – Dulcolaxâ, maagsapresistente tabletten a` 5 mg; zetpillen a` 10 mg. – Laxeerdragee, maagsapresistente tabletten a` 5 mg. – Laxeertablet, maagsapresistente tabletten a` 5 mg. – Nourilaxâ, maagsapresistente tabletten a` 5 mg.

Bismutsubnitraat. Basisch bismutnitraat. Wit poeder, onoplosbaar in water. Het zou een beschermende werking op maag- en darmwand hebben. In combinatiepreparaten gebruikt bij ulcus pepticum en hemorroı¨den.

Bisolbruis acetylcysteı¨neâ. Zie: Acetylcysteı¨ne blz. 17 Bisoltussinâ. Zie: Dextromethorfan blz. 132 Bisolvonâ. Zie: Broomhexine blz. 70 Bisoprolol. Een cardioselectieve be`tablokker zonder intrinsieke sympaticomimetische activiteit, toegepast bij hypertensie, angina pectoris en bij matig tot ernstig stabiel chronisch hartfalen met verminderde systolische ventrikelfunctie als aanvulling op ACE-remmers en diuretica. De biologische beschikbaarheid bedraagt 90%, het ’first pass’ effect is 10%. De klaring geschiedt voor 50% via de lever in werkzame metabolieten en voor 50% via de nier als onveranderde stof. De T½ bedraagt 10 tot 12 uur. Dosering: oraal: hypertensie en angina pectoris: aanvankelijk 1 maal daags 5 mg, eventueel te verhogen tot 1 maal daags 20 mg. Bij patie¨nten met ernstige nier- of leverfunctiestoornissen max. 10 mg per dag; hartfalen: aanvankelijk 1 maal daags 1,25 mg, vervolgens dosering geleidelijk verhogen tot 1 maal daags 5 tot 10 mg. Bijwerkingen: bronchospasmen, bradycardie, hypotensie, duizeligheid, decompensatio cordis, koude cyanotische extremiteiten, maagdarmklachten, vermoeidheid. Interacties: NSAID’s verminderen het effect van bisoprolol, werkt synergistisch met andere antihypertensiva, alfablokkers. Vermindert effect be`ta-sympaticomimetica. Maskeert hypoglykemiee¨n en vertragen herstel. Verkrijgbaar als: – Bisoprolol, tabletten a` 2,5 mg, a` 5 mg en a` 10 mg (fumaraat). – Emcorâ, tabletten a` 5 mg (fumaraat). – EmcorâDECO, filmomhulde tabletten a` 2,5 mg en a` 7,5 mg (fumaraat).

Bisoprolol/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een cardioselectieve be`tablokker zonder intrinsieke sympaticomimetische activiteit en een thiazide diureticum. Gebruikt bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met een be`tablokker of diureticum alleen.

65

B

Dosering: oraal: 1 tablet per dag. Verkrijgbaar als:

B

– Bisoprolol/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 5 mg/12,5 mg en a` 10 mg/25 mg bisoprololfumaraat/hydrochloorthiazide. – Emcoreticâ, tabletten a` 5 mg/12,5 mg en a` 10 mg/25 mg bisoprololfumaraat/ hydrochloorthiazide.

Blastivinâ. Zie: Vinblastine blz. 459 Bleomycine. Een antibioticum, verkregen uit Streptomyces verticillus. Gebruikt als cytostaticum, voornamelijk bij plaveiselcelcarcinoom, oesofagustumoren, testiscarcinoom en maligne lymfomen; ook voor pleurodese. Het kan intraveneus, intramusculair, intra-arterieel of lokaal worden toegediend. Het preparaat veroorzaakt weinig beenmergdepressie. Dosering: individueel. Intraveneuze toediening in 5-10 minuten, als infusie 30 minuten tot 24 uur. Bijwerkingen: stomatitis, koorts; de ernstigste bijwerking bestaat uit interstitie¨le pneumonie, overgaand in longfibrose. In verband hiermee wordt een thoraxfoto elke 2 weken aangeraden. Interacties: de plasmaconcentratie van fenytoı¨ne en valproı¨nezuur wordt beı¨nvloed. Bij chirurgie waarbij zuurstof wordt toegediend kan longtoxiciteit van bleomycine optreden, zelfs maanden na staken van de behandeling. De immunologische respons op actieve vaccinatie is verminderd. De werking van coumarinederivaten kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als: – Bleomycine, poeder voor injectievloeistof a` 15 USP-E (als sulfaat).

Bleu patente ´ Vâ. Zie: Patentblauw blz. 333 BMR-vaccin. Gecombineerd vaccin tegen bof, mazelen en rubella. Bevat per dosis 5000 CCID50 bofvaccin, 1000 CCID50 mazelenvaccin (Edmonstonstam) en 1000 CCID50 rodehondvaccin (RA-27/3 stam). CCID50 = Cell Culture Infective Dose 50%, de dosis die 50% van de celculturen kan infecteren. Dosering: s.c.: kinderen 1 dosis na 14 maanden en 9 jaar.

BMR-Vaccin. Zie: Priorixâ blz. 358 Bocasanâ. Zie: Natriumperboraat blz. 300 Bofvaccin. Een verzwakt levend bofvirus, gebruikt voor actieve immunisatie tegen bof. Dosering: in rijksvaccinatieprogramma opgenomen in combinatie met mazelenvaccin en rubellavaccin (BMR-vaccin).

Bonains vloeistof. Een mengsel van gelijke delen cocaı¨ne (HCl), fenol en levomenthol. Gebruikt voor oppervlakteanesthesie van slijmvliezen in de keel-, neus- en oorheelkunde, niet in de mond toepasbaar.

Bondronatâ. Zie: Ibandroninezuur blz. 219 Bonefos â. Zie: Clodroninezuur blz. 105 Bonviva â. Zie: Ibandroninezuur blz. 219 Boorzuur. Acidum boricum. Toegepast als buffer in oogdruppels tot 2%. Boostrix polio â. Combinatievaccin met lage dosis difterie-, pertussis-, tetanus- en poliomyelitisantigenen (DKTP). Toegepast als boostervaccinatie 66

bij personen ouder dan 4 jaar die al eerder een primaire vaccinatie hebben gehad. Dosering: diep i.m.: 1 dosis bij voorkeur in het buitenste gedeelte van de bovenarm.

Boradrineâ. Zie: Fenylefrine blz. 176 Borax. Toegepast als buffer in oogdruppels tot 2,5%. Bortezomib. Een oncolyticum met een selectief reversibele remmende werking op het 26S-proteasoom. Deze remming voorkomt gerichte proteolyse hetgeen uiteindelijk leidt tot het afsterven van de kankercel. Intraveneus toegepast bij de behandeling van patie¨nten met multipel myeloom, als monotherapie bij patie¨nten die ten minste e´e´n eerdere behandeling hebben gehad en een beenmergtransplantatie hebben ondergaan of hiervoor niet in aanmerking komen, in combinatie met melfalan en prednison als eerstelijnsbehandeling bij patie¨nten die niet in aanmerking komen voor hooggedoseerde chemotherapie en een beenmergtransplantatie. Het wordt in de lever omgezet in inactieve metabolieten. De halfwaardetijd bedraagt 9 tot 15 uur. Dosering: intraveneus (monotherapie): 1,3 mg per m2 lichaamsoppervlakte op dag 1, 4, 8 en 11 bij een cyclusduur van 3 weken, vervolgens deze cyclus herhalen, bij complete remissie met 2 additionele cycli behandelen, bij respons zonder complete remissie met in totaal 8 cycli behandelen; (eerstelijnsbehandeling in combinatie met melfalan en prednison): 1,3 mg per m2 lichaamsoppervlakte op dag 1, 4, 8, 11, 22, 25, 29 en 32 in combinatie met melfalan oraal 9 mg per m2 lichaamsoppervlakte en prednison oraal 60 mg per m2 lichaamsoppervlakte beide op dag 1, 2, 3 en 4 bij een cyclusduur van 6 weken, vervolgens cyclus 3 keer herhalen, vervolgens 1,3 mg per m2 lichaamsoppervlakte op dag 1, 8, 22 en 29 in combinatie met melfalan oraal 9 mg per m2 lichaamsoppervlakte en prednison oraal 60 mg per m2 lichaamsoppervlakte beide op dag 1, 2, 3 en 4 bij een cyclusduur van 6 weken, vervolgens deze cyclus 4 keer herhalen, (in totaal 9 cycli van 6 weken). Op basis van de bijwerkingen wordt de dosis aangepast. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, anorexie, stemmingsstoornissen, infecties, perifere neuropathie, hoofdpijn, duizeligheid, smaakstoornissen, oogaandoeningen, tinnitus, tachycardie, hypotensie, dyspnoe, maagdarmstoornissen, huidreacties, myalgie, nierfunctiestoornissen, moeheid, leverfunctiestoornissen. Interacties: de plasmaconcentratie stijgt door combinatie met ketoconazol. De immunologische respons op vaccinatie met levende micro-organismen kan worden verminderd. Verkrijgbaar als:

– Velcadeâ, poeder voor injectievloeistof a` 3,5 mg (als mannitolboronaatester).

Bosentan. Een endotheline antagonist die de werking van endotheline-1 op de receptoren blokkeert. Endotheline-1 is een sterke vasoconstrictor en is bij patie¨nten met pulmonaire hypertensie in verhoogde mate in de longen aanwezig. Door blokkade van de receptor zal de patie¨nt hemodynamisch verbeteren en zal het uithoudingsvermogen toenemen. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 50%. De plasma-eiwitbinding is meer dan 98%. Het wordt in de lever (CYP3A4 en CYP2C9) omgezet in 3 metabo67

B

B

lieten waarvan er e´e´n 10-20% bijdraagt aan het effect. Het induceert het eigen metabolisme. De T½ is afhankelijk van de dosering en varieert tussen ca. 5 en 7,5 uur. Dosering: oraal: aanvangen met 2 maal daags 62,5 mg gedurende 4 weken, vervolgens verhogen naar de onderhoudsbehandeling 2 maal daags 125 mg. Indien na 12 tot 16 weken geen of onvoldoende effect is getoond dient de behandeling te worden gestopt. De dosering dient in 3 tot 7 dagen te worden afgebouwd. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, verlaging hemoglobineconcentratie, hoofdpijn, blozen, oedeem, anemie, infecties, hartkloppingen, pijn op de borst. Interacties: plasmaconcentratie stijgt door ketoconazol, sildenafil, ciclosporine, sirolimus, tacrolimus. Plasmaconcentratie daalt door combinatie met glibenclamide, rifampicine. Combinatie met proteaseremmers, efavirenz en nevirapine gecontra-indiceerd. Bosentan vermindert het effect van coumarinederivaten, hormonale anticonceptiva en sertindol. Van andere geneesmiddelen die worden gemetaboliseerd door CYP2C9, CYP3A4 en CYP2C19 kan de plasmaconcentratie dalen. Verkrijgbaar als: – Tracleerâ, filmomhulde tabletten a` 62,5 mg en a` 125 mg.

Botgroeifactor 7. Zie: Eptotermine alfa blz. 158 Botoxâ. Zie: Botuline A toxine blz. 68 Botuline A toxine. Een neurotoxine, afgescheiden door de Clostridium botulinum. Het remt de afgifte van acetylcholine en wordt toegepast bij blefarospasme en hemifacialisspasmen. Het effect van de behandeling houdt ca. 8 weken aan. Dosering: bij blefarospasme: in de m. orbicularis oruli: aanvangsdosis 1,25-2,5 E per injectieplaats, mediaal en lateraal in bovenste ooglid en lateraal in onderste ooglid, max. 25 E per oog, na 3 maanden herhalen. Bij onvoldoende effect aanvangsdosis verdubbelen. De cumulatieve dosis in 3 maanden is max. 100 E. Bij hemifacialisspasmen: in de m. orbicularis en m. buccinator: aanvangsdosis 1,25-2,5 E per injectieplaats, na 17 weken herhalen. De cumulatieve dosis per 3 maanden is max. 100 E. Bijwerkingen: ptosis, irritatie, gezwollen oogleden, tranenvloed, keratitis, diplopie, hematoomvorming, spierzwakte, pijn, virale infecties. Interacties: spierrelaxantia en aminoglycosiden kunnen effect versterken. Verkrijgbaar als: – Botoxâ, poeder voor injectievloeistof a` 100 E. – Dysportâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 E.

Botulisme-immunoglobuline. Bevat immunoglobulinen uit het serum van paarden, geı¨mmuniseerd met toxoı¨den van Clostridium botulinum type A, B en E. De effectiviteit bij botulisme bij de mens is controversieel. Dosering: een inspuitbaar antihistaminicum en adrenaline dienen aanwezig te zijn, zodat deze bij anafylactische reacties onmiddellijk kunnen worden gebruikt. Verkrijgbaar als: – Serum tegen botulisme ’NVI’, infusievloeistof a` 250 ml.

Braunol. Zie: Povidon-jood blz. 351 Brevibloc â. Zie: Esmolol blz. 161 Brexine â. Zie: Piroxicam blz. 345 68

Bricanyl â. Zie: Terbutaline blz. 419 Bridionâ. Zie: Sugammadex blz. 406

B

Brietalâ. Zie: Methohexital blz. 277 Brimonidine. Een selectieve alfa-2-agonist met oogdrukverlagende eigenschappen. Toegepast bij openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie. Als monotherapie of als toevoeging aan andere oogdrukverlagende middelen. De werking treedt snel in en is na ca. 1 uur maximaal. Dosering: oculair: iedere 12 uur 1 druppel. Bijwerkingen: lokale allergische reacties, wazig zien, verkleuring hoornvlies, droge mond, hoofdpijn, sufheid. Interacties: bij systemische opname kan de werking van bloeddrukverlagende middelen worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Alphaganâ, oogdruppels a` 0,2% (tartraat). – Brimonidine, oogdruppels a` 0,2% (tartraat).

Brinavess â. Zie: Vernakalant blz. 458 Brinzolamide. Een koolzuuranhydrase-II-remmer toegepast bij openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie. Zonodig in combinatie met een be`tablokker. Het vermindert de productie van natriumwaterstofcarbonaat waardoor het transport van water en zouten afneemt. Dosering: oculair: 1 druppel 2 tot 3 maal daags. In combinatietherapie 1 druppel 2 maal daags. Bijwerkingen: lokale reacties, hoofdpijn, rinitis, bittere of zure smaak. Verkrijgbaar als: – Azoptâ, oogdruppels a` 1%. RV . Een benzodiazepinederivaat, gebruikt als anxiolytiBromazepam &

cum. De halfwaardetijd bedraagt 12 tot 20 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 1,5 mg. Zo nodig kan de dosering na een week worden verhoogd tot 3 maal daags 3 mg. In ernstige gevallen 2 tot 3 maal daags 6 mg tot 12 mg. Bijwerkingen: sufheid, bij hoge doseringen spierzwakte. Interacties: alcohol en centraal-dempende stoffen kunnen de werking versterken. Verkrijgbaar als: – Bromazepam, tabletten a` 3 mg en a` 6 mg.

Bromocriptine. Dopamine D2 agonist, die de secretie van prolactine remt. Bij patie¨nten met acromegalie remt het ook de secretie van somatotrofine. Gebruikt om postpartale lactatie te voorkomen of te onderdrukken. Om lactatie te voorkomen verdient het aanbeveling om de behandeling zo spoedig mogelijk na de partus te beginnen. Ook toegepast bij hyperprolactinemie, leidend tot galactorroe met of zonder amenorroe. Bij onvruchtbaarheid van de man ten gevolge van hyperprolactinemie. Indien bromocriptine wordt toegepast om een bestaande onvruchtbaarheid op te heffen moet de toediening zo spoedig mogelijk na de conceptie worden bee¨indigd. Bij prolactinomen. Bromocriptine wordt vanwege zijn dopaminerge werking ook toegepast bij de ziekte van Parkinson, al of niet in combinatie met levodopa. Dosering: oraal: bij postpartale lactatieremming: 2 maal daags 2,5 mg gedurende 2 a` 3 weken; bij hyperprolactinemie: 2 tot 3 maal daags 1,25 mg tot 2,5 mg; bij acromegalie: aanvankelijk 2,5 mg per dag te verhogen tot 4 maal 69

B

daags 2,5 tot 5 mg; bij infertiliteit van de man: 5 tot 10 mg per dag in 2 tot 4 doses; bij prolactinomen: 2 tot 3 maal daags 1,25 mg eventueel te verhogen op geleide van prolactineconcentratie; bij parkinsonisme: aanvankelijk 1,25 mg 2 maal daags tot max. 20 tot 40 mg per dag. Doseringen tot 150 mg per dag zijn beschreven in de literatuur. Bijwerkingen: misselijkheid, orthostatische hypotensie, obstipatie, slaperigheid, soms verwardheid, psychomotore onrust, hallucinaties, dyskinesiee¨n, droge mond, beenkrampen. Interacties: gaat werking dopamine-antagonisten tegen, macroliden kunnen de plasmaconcentratie verhogen. Verkrijgbaar als: – Parlodelâ, tabletten a` 2,5 mg (als mesilaat); capsules a` 5 mg (als mesilaat).

Bronchicum â. Stroop met 80% saccharose. Gebruikt bij hoest. RV blz. Bronchicum â Extra Sterk nieuwe formule. Zie: Codeı¨ne &

109

Broomhexine. Vermindert de viscositeit van het slijm in de keel. Het wordt gebruikt als expectorans. Dosering: oraal: driemaal daags 4 mg tot 16 mg. Tracheaal: twee- tot driemaal daags 4 mg tot 8 mg. De oplossing kan worden gebruikt als inhalatievloeistof voor een elektrisch ae¨rosolapparaat. Bijwerkingen: duizeligheid en maagklachten, komen weinig voor. Verkrijgbaar als: – Bisolvonâ, tabletten a` 8 mg (HCl); drank a` 0,8 mg/ml (elixer) en a` 1,6 mg/ml (elixer forte) en a` 2 mg/ml (druppelvloeistof) (HCl). – Broomhexine, tabletten a` 8 mg (HCl); drank a` 0,8 mg/ml en a` 1,6 mg/ml (HCl). – Hoestdrank bij vastzittende hoestâ, drank a` 0,8 mg/ml en a` 1,6 mg/ml (HCl). – Hoesttablet bij vastzittende hoestâ, tabletten a` 8 mg (HCl). RV . Klassiek antipsychoticum, dat wordt toegepast bij Broomperidol &

schizofrene psychosen. Dosering: oraal: insluipend tot optimale onderhoudsdosering die gewoonlijk e´e´nmaal daags 5-15 mg is, maximaal 50 mg per dag. i.v.: broomperidoldecanoaat: iedere 4 weken 50 tot 300 mg. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen. Interacties: gaat werking dopamine-antagonisten tegen. Verkrijgbaar als:

– Impromenâ, druppelvloeistof a` 2 mg/ml. – Impromenâ Depot, injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg (als decanoaat). RV . Een benzodiazepine toegepast bij de behandeling van Brotizolam &

slaapstoornissen. Wordt omgezet via CYP3A4 tot inactieve metabolieten. De T½ bedraagt 3 tot 8 uur, bij leverfunctiestoornissen tot 13 uur. Dosering: 125 tot 250 microgram voor het slapen gaan. Interacties: alcohol en centraal-dempende stoffen versterken de werking. Remmers of induceerders van het enzym beı¨nvloeden plasmaconcentratie brotizolam. Verkrijgbaar als: – Lendorminâ, tabletten a` 250 microgram.

Broxil â. Zie: Feneticilline blz. 173 Brufen â. Zie: Ibuprofen blz. 220 70

BSS Plusâ. Een intra-oculaire spoelvloeistof die na samenvoegen van 10 of 20 ml oplossing II en 240 of 480 ml oplossing I 7,14 mg/ml natriumchloride, 0,38 mg/ml kaliumchloride, 0,154 mg/ml calciumchloride-2-water, 0,2 mg/ ml magnesiumchloride-6-water, 0,42 mg/ml dinatriumwaterstoffosfaat, 2,1 mg/ml natriumwaterstofcarbonaat, 0,84 mg/ml oxiglutathion en 0,92 mg/ ml glucose bevat.

BSS â. Een intra-oculaire spoelvloeistof die 6,4 mg/ml natriumchloride, 0,75 mg/ml kaliumchloride, 0,48 mg/ml calciumchloride-2-water, 0,3 mg/ml magnesiumchloride-6-water, 3,9 mg/ml natriumacetaat-3-water en 1,7 mg/ ml natriumcitraat-2-water bevat.

Buccalsoneâ. Zie: Hydrocortison blz. 216 Buckley’s â kinderhoestsiroop. Stroop met 2,1 mg/ml azijnzuur, 2,2 mg/ml ascorbinezuur en 2,9 mg/ml ipecacuanhatinctuur. Gebruikt bij hoest.

Budenofalk. Zie: Budesonide blz. 71 Budesonide. Een synthetisch corticosteroı¨d, vrijwel onoplosbaar in water. Gebruikt bij asthma bronchiale (tracheaal), bij allergische rinitis en bij neuspoliepen (nasaal) en bij distale colitis ulcerosa (rectaal). Verder wordt budesonide als sterk werkend corticosteroı¨d (klasse 3) uitwendig toegepast. Dosering: tracheaal: (ae¨rosol en inhalatiepoeder): 400 tot 800 microgram per dag in 1 tot 4 doses (max 400 microgram per dosis). Nasaal: 1 maal daags 200 microgram in ieder neusgat of 2 maal daags 100 microgram in ieder neusgat. Rectaal: 1 maal daags 2,3 mg (’s avonds). Oraal: e´e´nmaal daags (voor het ontbijt 6 mg tot 9 mg). Bijwerkingen: candida-infecties in mond en keel. Bij exacerbaties moet tijdelijk op een orale corticosteroı¨dtherapie worden overgeschakeld. Interacties: lopinavir, ritonavir, tipranavir remmen metabolisme. Bij verhoging van de pH van de maag wordt de afgifte van oraal budesonide verminderd. Verkrijgbaar als: – Budenofalk, capsules met gereguleerde afgifte a` 3 mg. – Budesonide, inhalatiepoeders (cyclocaps) a` 200 microgram, a` 400 microgram en a` 800 microgram; dosisae¨rosol a` 200 microgram per dosis; inhalatiepoeder Easyhaler a` 200 microgram per dosis en a` 400 microgram per dosis; neusspray a` 50 microgram per dosis en a` 100 microgram per dosis. – Entocortâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 3 mg; klysma a` 2 mg in 100 ml (tablet voor klysma a` 2,3 mg en 115 ml oplossing voor klysma, restvolume 15 ml). – Pulmicortâ, dosisae¨rosol a` 50 microgram per dosis en a` 200 microgram per dosis (eventueel met Nebuhaler); inhalatiepoeder in Turbuhaler a` 100 microgram per dosis, a` 200 microgram per dosis en a` 400 microgram per dosis; inhalatievloeistof (Respules) a` 1 ml = 125 microgram, a` 2 ml = 250 microgram, a` 2 ml = 500 microgram en a` 2 ml = 1 mg. – Rhinocortâ, Nevel, neusspray a` 32 microgram per dosis en a` 64 microgram per dosis. – Rhinocortâ Turbuhaler, nasaal inhalatiepoeder a` 100 microgram per dosis. RV . Een perifere vaatverwijder toegepast bij de behandeling Buflomedil &

van ernstige perifere arterieel occlusieve vaatziekten bij patie¨nten die geen 71

B

B

looptraining kunnen ondergaan of hierop niet hebben gereageerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt 70%. Het wordt in de lever gedeeltelijk omgezet in het werkzame desmethylbuflomedil. De T½ bedraagt ongeveer 3 uur. Dosering: oraal: 600 mg per dag in 2 tot 4 doses gedurende minimaal 12 weken. Bijwerkingen: vertigo, hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, roodheid. Verkrijgbaar als: – Loftylâ, tabletten a` 150 mg (HCl).

Buiktyfusvaccin. Vaccin tegen febris typhoidea. Dosering: i.m.: volwassenen en kinderen ouder dan 5 jaar: e´e´nmalig 0,5 ml. Revaccinatie na 3 jaar voor personen die in endemische gebieden verblijven. Oraal: volwassenen en kinderen vanaf 3 jaar: op de eerste dag 1 uur voor de maaltijd 1 capsule. Dit herhalen op de derde en vijfde dag. Revaccinatie na 3 jaar voor personen die in endemische gebieden verblijven. Voor vakantiereizigers wordt geadviseerd ieder jaar de orale vaccinatie geheel te herhalen. Bijwerkingen: oraal: maagdarmstoornissen, koorts, hoofdpijn. i.m.: injectiereacties, hoofdpijn, koorts. Interacties: werking kan worden verminderd bij gelijktijdige toediening met antibacterie¨le middelen. Houd interval van 3 dagen aan. Antacida beı¨nvloeden opname negatief. Verkrijgbaar als: – Typherixâ, injectievloeistof a` 0,5 ml = 25 microgram. – Typhim Viâ, injectievloeistof a` 0,5 ml = 25 microgram. – Vivotifâ, maagsapresistente capsules a` 2000 Megakiemen.

Bumetanide. Een kort- en sterkwerkend lisdiureticum. De werking van 1 mg bumetanide komt overeen met 40 mg furosemide. Dosering: oraal: 0,5 tot 1 mg 1 tot 4 maal daags. Bij nierinsufficie¨ntie of

onvoldoende respons 2 tot 5 mg 1 tot 4 maal daags. i.v.: bij longoedeem, 0,5 tot 2 mg, zo nodig 2 tot 3 maal herhalen met tussenpozen van 20 min. i.v.: bij nierinsufficie¨ntie, 2 tot 5 mg, zo nodig 3 tot 4 maal daags; eventueel als infuus. Bijwerkingen: hoofdpijn, spierpijn, hypokalie¨mie. Interacties: toxiciteit lithium, digoxine kan toenemen. Hypokalie¨mie bij combinatie met acetazoalmide. NSAID’s kunnen antihypertensief effect verminderen, bij combinatie met RAAS-remmers kans op hypotensie. Combinatie met carbamazepine of oxcarbazepine kan aanleiding geven tot hyponatrie¨mie. Verkrijgbaar als: – Bumetanide, tabletten a` 1 mg, a` 2 mg en a` 5 mg. – Burinexâ, injectievloeistof a` 4 ml = 2 mg.

Bupivacaı¨ne. Een langdurig werkend lokaalanestheticum voor geleidingsanesthesie, epidurale en spinale anesthesie. Dosering: maximale dosering 150 mg met of zonder adrenaline. Verkrijgbaar als:

– Bupivacaı¨ne, injectievloeistof a` 20 ml = 50 mg (0,25%) en a` 20 ml = 100 mg (0,5%) (HCl). – Marcaı¨neâ, injectievloeistof a` 20 ml = 50 mg (0,25%) en a` 20 ml = 100 mg (0,5%) (HCl); injectievloeistof voor intrathecaal gebruik (spinaal) a` 4 ml = 20 mg (0,5%) (HCl). – Marcaı¨neâ-Glucose, injectievloeistof voor intrathecaal gebruik a` 4 ml = 20 mg (0,5%) (HCl) in 7,5% glucose.

72

OW & RV . Opioı¨d, dat postoperatief als narcotisch analgetiBuprenorfine &

cum wordt gebruikt. Tevens gebruikt als onderhoudsbehandeling bij opioı¨dverslaving. Buprenorfine heeft ook narcotisch antagonistische werking zodat combinatie met andere narcotische analgetica vermeden dient te worden. Het wordt grotendeels door de lever gemetaboliseerd door CYP3A4 en in de gal uitgescheiden. Dosering: i.m. of i.v.: 300 tot 600 microgram, eventueel na 6 tot 8 uur herhalen. Sublinguaal: 1 tot 4 maal daags 200 tot 400 microgram. Transdermaal: beginnen met 2 maal per week 1 pleister (afgifte 35 microgram per uur), afhankelijk van effect sterkte verhogen. Bijwerkingen: misselijkheid, sufheid, droge mond, zweten, miosis en ademhalingsdepressie, die niet door nalorfine, gedeeltelijk door naloxon wordt opgeheven. Interacties: efavirenz en nevirapine verlagen plasmaconcentratie, atazanavir, ritonavir en ketoconazol verhogen plasmaconcentratie. Verkrijgbaar als: – BuTransâ, transdermale pleisters a` 5 mg (afgifte 5 microgram per uur), a` 10 mg (afgifte 10 microgram per uur) en a` 20 mg (afgifte 20 microgram per uur). Afgifte gedurende 7 dagen. – Temgesicâ, injectievloeistof a` 1 ml = 300 microgram (als HCl); sublinguale tabletten a` 200 microgram (als HCl). – Transtecâ, transdermale pleisters a` 20 mg (afgifte 35 microgram per uur), a` 30 mg (afgifte 52,5 microgram per uur) en a` 40 mg (afgifte 70 microgram per uur). Afgifte gedurende 4 dagen.

Bupropion. Een selectieve remmer van de heropname van noradrenaline en dopamine toegepast als hulpmiddel bij het stoppen met roken en bij de behandeling van depressieve episodes. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en daarna in de lever uitgebreid gemetaboliseerd. Het remt CYP2D6 in de lever. De halfwaardetijd bedraagt ca. 20 uur, van de 2 werkzame metabolieten ca. 35 uur. Dosering: stoppen met roken (Zybanâ): oraal: startdosis 1 maal daags 150 mg gedurende 6 dagen te verhogen tot 2 maal daags 150 mg gedurende 7 tot 9 weken. Maximale dosis per keer 150 mg en per dag 300 mg. Er dient tenminste 8 uur tijd te zitten tussen twee opeenvolgende doses. Dosering als antidepressivum (WellbutrinâXR): oraal: 1 maal daags 150 mg, zo nodig na 4 weken verhogen tot 1 maal daags 300 mg. Er dient tenminste 24 uur tijd te zitten tussen twee opeenvolgende doses. Aanpassing van de dosering bij lever- en nierfunctiestoornissen kan nodig zijn. Bijwerkingen: slapeloosheid, droge mond, cardiovasculaire bijwerkingen, koorts, centrale bijwerkingen, huidafwijkingen, maagdarmstoornissen, gezichts- en smaakstoornissen. Interacties: plasmaconcentratie kan dalen door efavirenz, lopinavir, ritonavir, nelfinavir. Let op bij geneesmiddelen door CYP2D6 gemetaboliseerd: bijv. be`tablokkers, paroxetine, risperidon. Verkrijgbaar als: – WellbutrinâXR, tabletten met gereguleerde afgifte a` 150 mg en a` 300 mg (HCl). – Zybanâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 150 mg (HCl).

Burinexâ. Zie: Bumetanide blz. 72 Buscopan â. Zie: Scopolaminebutyl blz. 393 73

B

Busereline. Een synthetisch analogon van het natuurlijk voorkomend hy-

B

pothalamushormoon gonadoreline (LH-RH). Toegepast bij (gemetastaseerd) prostaatcarcinoom, gevoelig voor testosteron en bij endometriose. Busereline zet de hypofyse aan tot de productie van LH en FSH. Bij voortgezet gebruik treedt suppressie op door uitputting en ongevoelig worden van de hypofysecellen. Hierdoor daalt bij de man de testosteronconcentratie binnen 4 weken tot castratieniveau. Bij de vrouw dalen de oestrogeen- en progesteronconcentraties en wordt de ovariumfunctie onderdrukt. Dosering: bij prostaatcarcinoom gedurende 7 dagen 3 maal daags 500 microgram subcutaan, vervolgens nasaal 3 maal daags 200 microgram (2 verstuivingen) in beide neusgaten, zodat een dagdosis van 1,2 mg wordt verkregen; elke 2 maanden een subcutane implantatiestift met 6,3 mg of elke 3 maanden met 9,45 mg. Dosering bij endometriose: nasaal: 3 maal daags 150 microgram in beide neusgaten gedurende 6 maanden (max. 9 maanden). Bijwerkingen: opvliegers, verlies van libido en potentie, mictieproblemen, spiervermoeidheid. Verkrijgbaar als: – Suprefact â, neusspray a` 100 microgram/dosis (als acetaat). – Suprefact â Depot, inplantatiestift in wegwerpspuit a` 6,3 mg en a` 9,45 mg (als acetaat).

Busilvexâ. Zie: Busulfan blz. 74 RV . Een anxiolyticum met werking op het cholinerge, dopamiBuspiron &

nerge, (nor)adrenerge en serotonerge systeem in de hersenen. Het bezit geen anticonvulsief en spierrelaxerend effect. Het effect treedt in na ongeveer 2 weken. De biologische beschikbaarheid is ten gevolge van een groot ‘firstpass’-effect laag (1,5% - 30%). Buspiron wordt gemetaboliseerd door CYP3A4. T½ wisselt: 2-33 uur. Dosering: oraal: 2-3 maal daags 5 mg, te verhogen tot een maximale dagdosis van 60 mg. Bijwerkingen: duizeligheid, nervositeit, hoofdpijn, zweten of klamheid, misselijkheid. Interacties: de plasmaconcentratie wordt verhoogd door claritromycine, diltiazem, erytromycine, itraconazol, ketoconazol en verapamil. Grapefruitsap kan de plasmaconcentratie verhogen. Dit is relevant wanneer meerdere glazen per dag worden gedronken. Verkrijgbaar als: – Buspiron, tabletten a` 10 mg (HCl).

Busulfan. Een cytostaticum, voornamelijk toegepast bij chronische myeloı¨de leukemie (oraal) en ter voorbereiding op conventionele hematopoe¨tische stamceltransplantatie (intraveneus). Dosering: oraal: aanvankelijk 0,06 mg/kg lichaamsgewicht per dag, tot het aantal leukocyten is gedaald tot 20 x 109/L. Daarna wordt een individuele onderhoudsdosering gezocht, gewoonlijk 1 maal daags 0,5 tot 2 mg, max. 4 mg; intraveneus: infuus: 0,8 mg/kg lichaamsgewicht, elke 6 uur gedurende 4 dagen (16 doses), na 24 uur gevolgd door 2 cycli cyclofosfamide van 60 mg/kg lichaamsgewicht. Het infuusconcentraat voor gebruik verdunnen tot 0,5 mg/ ml en in 2 uur toedienen. Bijwerkingen: kan ernstige, zelfs irreversibele depressie van het beenmerg veroorzaken. Verdere bijwerkingen zijn: alopecia, pigmentatie, interstitie¨le longfibrose, maagdarmstoornissen. Interacties: itraconazol, ketoconazol en metronidazol verhogen plasmaconcentratie busulfan. Melfelan, tioguanine en cyclofosfamide verhogen het risico op toxi74

citeit. Verkrijgbaar als: – Busilvexâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 60 mg. – Myleranâ, tabletten a` 2 mg.

B

Butazolidinâ. Zie: Fenylbutazon blz. 176 Butoconazol. Een imidazoolderivaat toegepast bij de behandeling van vulvovaginale candidiasis. Dosering: in cre`me of in ovule 100 mg ’s avonds voor het slapengaan ge-

durende 3 dagen, zo nodig behandeling verlengen met nogmaals 3 dagen. Bijwerkingen: lokale irritatie. Verkrijgbaar als: – Gynomykâ, vaginale cre`me a` 2% (nitraat); ovules a` 100 mg (nitraat). OW & RV blz. 73 BuTrans â. Zie: Buprenorfine &

Butylscopolamine. Zie: Scopolaminebutyl blz. 393 Byetta â. Zie: Exenatide blz. 169 C1-esteraseremmer. Een eiwitfractie verkregen uit menselijk bloed dat de activering van complementcomponent C1 remt. Toegepast bij de behandeling van congenitale en verworven C1-esteraseremmerdeficie¨ntie, met name bij de profylaxe en de acute behandeling van angio-oedeem. Dosering: i.v. als infusie: poeder voor infusievloeistof. Gewoonlijk 500-1000 E per keer. Bijwerkingen: allergische reacties. Verkrijgbaar als: – Cetorâ, poeder voor infusievloeistof a` 500 E.

Cabergoline. Een dopaminergicum toegepast ter onderdrukking of voorkoming van de lactatie en hyperprolactinemie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De werking begint binnen 3 uur en houdt 1 tot 4 weken aan. De halfwaardetijd bedraagt ca. 65 tot 100 uur. Dosering: oraal: ter voorkoming van lactatie post partum (primaire remming): e´e´nmalig 1 mg 24 uur na de partus, bij onvoldoende effect ten minste 48 uur daarna 1 mg. Ter onderdrukking van al ingestelde lactatie: elke 12 uur 250 microgram, gedurende 2 dagen. Dosering bij hyperprolactinemie: onderhoudsdosering: 0,25 tot 2 mg per week, maximaal 4,5 mg per week, doses hoger dan 1 mg verdelen over 2 of meerdere doses per week. Bijwerkingen: duizeligheid, hoofdpijn, hypotensie, maagdarmstoornissen, slaperigheid. Na langdurig gebruik zijn fibrotische reacties, waaronder longfibrose, retroperitoneale fibrose en hartklepaandoeningen, opgetreden. Regelmatige controle met behulp van ECG en klinische controle van andere fibrotische voorvallen is vereist. Interacties: dopamine-antagonisten gaan de werking van cabergoline tegen. Verkrijgbaar als: – Cabergoline, tabletten a` 500 microgram. – Dostinexâ, tabletten a` 500 microgram.

Cacitâ. Zie: Calciumcarbonaat blz. 77 CaDâ. Sachets (500/440) met 440 IE colecalciferol (vitamine D3) en 1,25 gram calciumcarbonaat (= 500 mg Ca); sachets (1.000/880) met 880 IE colecalciferol (vitamine D3) en 2,5 gram calciumcarbonaat (= 1 gram Ca). Toegepast ter correctie van gecombineerde calcium- en vitamine D3-deficie¨ntie. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet. 75

Cadexomeerjood. Joodbevattend polysaccharide. Het poeder kan 6 tot 8

C

maal zijn eigen volume aan water opnemen. Gebruikt bij ulcus cruris en decubitus. Dosering: geı¨mpregneerd verbandgaas: aanbrengen op de wond tot kleur gaas verdwenen is, gewoonlijk 2-3 maal per week. Maximaal 150 g per week. Verkrijgbaar als:

– Iodosorbâ, geı¨mpregneerd verband a` 6 x 4 cm en a` 6 x 8 cm; zalf a` 0,9%.

Caelyxâ. Zie: Doxorubicine blz. 144 Calamine. Lichtrood poeder, onoplosbaar in water. Het bestaat uit zinkoxide, gemengd met een kleine hoeveelheid feri-oxide. Gebruik als van zinkoxide. De bereidingen van calamine passen zich beter bij de huidskleur aan dan die van zinkoxide.

Calaminelotion FNA. Schudmixtuur 15% calamine, 0,42% fenol en 5% zinkoxide. Gebruikt bij jeuk.

Calci-Chew D3 â. Kauwtabletten met 1,25 gram calciumcarbonaat (= 500 mg calcium) en 400 IE colecalciferol (= vitamine D3) en 2,5 gram calciumcarbonaat (= 1 gram calcium) en 800 IE colecalciferol (= vitamine D3). Toegepast ter ondersteuning van de behandeling van osteoporose. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 tablet (500 mg/400 IE) of 1 maal daags 1 tablet (1 gram/800 IE).

Calci-Chewâ. Zie: Calciumcarbonaat blz. 77 Calcipotriol. Een vitamine-D3-derivaat toegepast bij de lokale behandeling van milde tot matig ernstige psoriasis vulgaris. Dosering: 2 maal daags dun aanbrengen op de aangedane huid, maximaal 100

gram per week. Oplossing voor de hoofdhuid 2 maal daags aanbrengen, maximaal 60 ml per week. Bijwerkingen: lokale irritatie, periorale dermatitis bij gebruik in het gezicht. Verkrijgbaar als: – Calcipotriol, zalf a` 50 microgram/gram. – Daivonexâ, cre`me a` 50 microgram/gram; zalf a` 50 microgram/gram; lotion a` 50 microgram/ml.

Calcitonine. Een hormoon uit de schildklier, dat de calciumspiegel van het bloed verlaagt. Het wordt gebruikt bij de ziekte van Paget, bij bepaalde vormen van hypercalcie¨mie. Het remt de osteoclasten, direct de osteoclasten en remt de tubulaire reabsorptie van calcium. 1 mg humaan calcitonine = 1 mg varkenscalcitonine = 0,025 mg zalmcalcitonine. 1 mg humaan calcitonine = 100 IE = 100 MRC-E (= Medical Research Council) = 100.000 Hammersmith-E = 10.000 Hirsch-E. Dosering: ziekte van Paget: i.m./s.c.: 100 IE elke 1-2 dagen gedurende 1 maand, vervolgens 50-100 IE 3 maal per week. Hypercalcie¨mie door maligniteiten: s.c./i.m./i.v.: max. 400 IE per dag; i.v. infuus: 10 IE per kg lichaamsgewicht in 500 ml NaCl-oplossing gedurende minimal 6 uur. Postmenopauzale osteoporose: i.m./s.c.: elke 2 dagen 100 IE; nasaal: 1 maal daags 200 IE in 1 neusgat, dagelijks van neusgat wisselen. Bijwerkingen: allergische reacties. Interacties: het effect van digoxine of calciumantagonisten kan worden beı¨nvloed.

76

Verkrijgbaar als:

– Calcitonine Sandozâ, injectievloeistof a` 1 ml = 100 IE (zalmcalcitonine).

Calcitonine Sandoz â. Zie: Calcitonine blz. 76 Calcitriol. 1-alfa-25-dihydroxycolecalciferol. De biologisch actieve vorm van vitamine D. Gebruikt bij renale osteodystrofie, hypoparathyreoı¨die, vitamine D-afhankelijke rachitis en vitamine D-resistente rachitis. Dermaal toegepast bij de behandeling van mild tot matig ernstige psoriasis vulgaris. Dosering: oraal: 0,25 microgram tot 1 microgram per dag, maximaal 12 microgram per week. De dosering moet worden aangepast op geleide van de plasmacalciumconcentratie; Cutaan: 2 maal daags op de aangedane huid aanbrengen. Er is weinig ervaring met langdurige cutane behandeling >6 weken. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, lokale irritatie. Verkrijgbaar als: – Rocaltrolâ, capsules a` 0,25 microgram en a` 0,5 microgram. – Silkis â, zalf a` 3 microgram/gram.

Calcium bruis â. Zie: Calciumcarbonaat blz. 77 Calcium Sandoz â. Zie: Calciumglubionaat blz. 78 Calcium Sandoz â forte. Bruistabletten met 875 mg calciumcarbonaat en 1,132 gram calciumlactogluconaat (500 mg elementair calcium = 12,5 mmol). Verdeelde poeders met 150 mg calciumcarbonaat en 3,405 gram calciumlactoglucomaat (= 500 mg elementair calcium = 12,5 mmol).

Calcium Sandozâ fortissimum. Bruistabletten met 1,75 gram calciumcarbonaat en 2,263 gram lactogluconaat (= 1 gram elementair calcium = 25 mmol).

Calciumacetaat. Toegepast als fosfaatbinder ter voorkoming van hyperfosfatemie bij dialysepatie¨nten. Calciumacetaat bindt fosfaat sterker dan calciumcarbonaat en calciumcitraat terwijl minder calcium wordt geabsorbeerd en de kans op hypercalcie¨mie kleiner is. 1,1 gram calciumacetaat 1-water bevat ongeveer 250 mg calcium. De werking is maximaal bij pH 6-8. Dosering: oraal: op geleide van het fosfaatgehalte van het bloed dat bij voorkeur lager moet zijn dan 1,6 mmol/l. Dit leidt tot een gebruikelijke dosering van 2 tot 3 maal daags 2,2 gram. Bijwerkingen: obstipatie, hypercalcie¨mie, misselijkheid, jeuk. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd. Verkrijgbaar als: – Calciumacetaat, tabletten a` 500 mg (= 126,7 mg elementair calcium) en a` 700 mg (= 177,4 mg elementair calcium). – Phos-exâ, tabletten a` 1,1 gram (= 250 mg elementair calcium). – Phosloâ, tabletten a` 667 mg (= 169 mg elementair calcium).

Calciumcarbonaat. Fijn, wit poeder, onoplosbaar in water. 1 gram calciumcarbonaat bevat ongeveer 400 mg calcium (= 10 mmol). Gebruikt ter voorkoming of behandeling van calciumdeficie¨ntie en als supplement bij osteoporose. Calciumcarbonaat werkt obstiperend. In hoge doseringen kan calciumcarbonaat een rebound-effect teweegbrengen en bij een gestoorde nierfunctie hypercalcie¨mie veroorzaken. Calciumcarbonaat wordt verder toegepast als fosfaatbinder bij dialysepatie¨nten (preparaten zonder citroenzuur zoals Calci-Chewâ). 77

C

Dosering: oraal: 1 tot 4 maal daags 1,25 gram (= 500 mg calcium). Bijwerkingen: zelden maagdarmklachten, huiduitslag, hypercalcie¨mie. Interacties: de

C

absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenitoı¨ne wordt verminderd. Verkrijgbaar als: – Cacitâ, bruistabletten a` 1,25 gram (= 500 mg calcium) en a` 2,5 gram (= 1 gram calcium). – Calci-Chewâ, kauwtabletten a` 1,25 gram (= 500 mg calcium) en a` 2,5 gram (= 1 gram calcium). – Calcium bruisâ, bruistabletten a` 1,25 gram (= 500 mg calcium) en a` 2,5 gram (= 1 gram calcium).

Calciumchloride. Intraveneus toegepast bij ernstige hypocalcie¨mie, hartstilstand of hyperkalie¨mie. Dosering: i.v.: langzaam 1 tot 2 ml per minuut, 5 tot 10 ml per keer van een 10%

injectieoplossing op geleide van calciumplasmaconcentratie en symptomen; intracardiaal 2-4 ml per keer. Bijwerkingen: lokale irritatie. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd. Na i.v.-toediening kan de werkzaamheid van calciumantagonisten worden verminderd.

Calciumcitraat. Toegepast bij hyperfosfatemie door chronische nierinsufficie¨ntie. Calciumcitraat-4 water bevat per gram ongeveer 211 mg calcium. Dosering: op basis van serumconcentratie van calcium en fosfaat, 3 maal daags 250 mg, maximaal 7,1 g per dag in meerdere doses. Bijwerkingen: maagdarmklachten. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd.

Calcium-D-Sandozâ. Bruistabletten a` 1,5 gram calciumcarbonaat (= 600 mg calcium) en a` 400 IE colecalciferol (vitamine D3). Toegepast ter ondersteuning van de behandeling van osteoporose. Dosering: oraal: 1 tot 2 bruistabletten per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd.

Calciumglubionaat. Gebruikt bij de behandeling van calciumdeficie¨ntie. 1 gram komt overeen met 65 mg calcium (= 1,65 mmol). 137,5 mg = 100 mg calciumgluconaat. Dosering: i.v.: 1 tot 3 maal daags 1,375 gram. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd. Na i.v.-toediening wordt het effect van calciumantagonisten verminderd. Verkrijgbaar als: – Calcium Sandozâ, injectievloeistof a` 10 ml = 1,375 gram.

Calciumgluconaat. Wit poeder, oplosbaar 1 in 30 water; 1 gram = 90 mg calcium (= 2,25 mmol). Gebruikt bij calciumdeficie¨ntie en als antidotum na huidcontact met fluorwaterstofzuur of oxalaten. Dosering: oraal: 3 maal daags 0,5 tot 5 gram. I.v.-toediening als langzame injectie of infusie in 3-12 uur van injectievloeistof 0,225 mmol calcium (9mg)/ml op geleide calciumconcentratie. Cutaan: gel wordt toegediend na huidcontact met fluorwaterstof. Bijwerkingen: oraal: maagdarmklachten. I.v.: irritatie op injectieplaats. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, 78

chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd. I.v.toediening kan de werking van calciumantagonisten tegengaan. Verkrijgbaar als:

– Calciumgluconaat, kauwtabletten a` 500 mg (met en zonder pepermuntsmaak); injectievloeistof a` 10 ml = 1 gram. – Calciumgluconaat FNA, hydrogel a` 2,5%.

Calciumhydroxide. Gebluste kalk. Uitwendig wordt kalkwater in koelpasta’s en schudsels gebruikt in combinatie met zinkoxide. Het heeft een adstringerende en verzachtende werking.

Calciumlactaat. Gebruikt om calciumgebrek te voorkomen. 1 gram = 130 mg calcium (=3,25 mmol). Dosering: oraal: 3 maal daags 1 tot 5 gram. Bijwerkingen: maagdarmklachten. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd. Verkrijgbaar als: – Calciumlactaat, kauwtabletten a` 500 mg (met pepermuntsmaak).

Calciumlevulaat. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Gebruikt bij calciumdeficie¨ntie. 1 gram calciumgluconaat komt overeen met 130 mg calcium (= 3,25 mmol). Dosering: i.v. 76,5 mg/ml 10-20 ml per keer, langzaam toegediend. Bijwerkingen: reacties op injectieplaats. Interacties: de absorptie van bisfosfonaten, chinolonen, tetracyclines, thyreomimetica, fenytoı¨ne wordt verminderd. Na i.v.-toediening kan het effect van calciumantagonisten worden verminderd.

Calciumversenaat. Zie: Natriumcalciumedetaat blz. 299 Calmurid HC â. Cre`me met 10% ureum en 1% hydrocortison. Calmuridâ. Zie: Ureum blz. 448 RV blz. 261 Camcolit â. Zie: Lithiumcarbonaat &

Campralâ. Zie: Acamprosaat blz. 14 Camptoâ. Zie: Irinotecan blz. 235 Cancidas â. Zie: Caspofungine blz. 86 Candesartan. Een angiotensine-II-AT1-receptorantagonist toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie en hartfalen. Het is een prodrug, candesartan cilexetil, die via hydrolyse wordt omgezet in het werkzame candesartan. De biologische beschikbaarheid is ca. 40%. De T1/2 is ca. 9 uur. De plasma-eiwitbinding is meer dan 99%. Dosering: oraal: 1 maal daags 4 mg tot 32 mg. Bij matige tot ernstige nier- of leverfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, rugpijn, luchtweginfectie, hyperkalie¨mie. Interacties: effect diuretica en ACE-remmers wordt versterkt. Toxiciteit lithium neemt toe. NSAID kan het hypotensieve effect verminderen en hartfalen verergeren. Verkrijgbaar als: – Atacandâ, tabletten a` 4 mg, a` 8 mg, a` 16 mg en a` 32 mg (cilexetil). – Candesartan, tabletten a` 4 mg, a` 8 mg, a` 16 mg en a` 32 mg (cilexetil).

Canestenâ. Zie: Clotrimazol blz. 109 79

C

OW . Gedroogde bloeiwijzen van de vrouwelijke plant van Cannabis flos &

C

Cannabis sativa L. De werkzame stoffen zijn voornamelijk D-9-tetrahydrocannabinol (D-9THC/dronabinol en in mindere mate delta-9-THC-zuur en delta-8-THC, cannabidiol en cannabinol. Er zijn 3 varianten: Bedrocan met 18% dronabinol en 0,8% cannabidiol, Bedrobinol met 18% dronabinol en 0,2% cannabidiol en Bediol met 4 tot 5% dronabinol en 7% cannabidiol. Als symptomatische behandeling toegepast bij aandoeningen van lichte spasticiteit in combinatie met pijn (multipele sclerose, ruggenmergschade), misselijkheid en braken (bij chemotherapie, radiotherapie en hiv-combinatietherapie), chronische pijn (m.n. van neurogene aard), syndroom van Gilles de la Tourette en palliatieve behandeling van kanker en AIDS. Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags een kop warme of koude thee. 1 gram cannabis flos gedurende 15 min. in 1 liter water in een afgedekte pan koken. Voor gebruik de vaste bestanddelen eruit zeven. Inhalatie via verdamper of sigaret: 1 tot 2 maal daags enkele trekjes tot het gewenste effect is bereikt. Tussen de inhalaties 5 tot 15 minuten wachten. Bijwerkingen: tachycardie, orthostatische hypotensie, hoofdpijn, duizeligheid, rode branderige ogen, spierverslapping, droge mond, irritatie van de luchtwegen (bij inhalatie), rusteloosheid, slaperigheid, psychotische reacties, loomheid, verschijnselen van ‘high’ worden. Interacties: mogelijk kan de dosering van opioı¨den worden verlaagd. Verkrijgbaar als: – Cannabis flos bediol, onverdeeld granulaat. – Cannabis flos bedrobinol, onverdeeld poeder. – Cannabis flos bedrocan, onverdeeld poeder.

Capecitabine. Een pyrimidine-antagonist, als cytostaticum oraal toegepast bij de eerstelijns monotherapie van gemetastaseerd colorectaal carcinoom, bij de tweede- en derdelijnsbehandeling van gemetastaseerd mammacarcinoom en als adjuvante behandeling bij patie¨nten die geopereerd zijn aan stadium III (Dukes C) colonkanker. Na orale toediening wordt ca. 70% geabsorbeerd. De prodrug capecitabine wordt omgezet in fluorouracil dat vervolgens weer intracellulair wordt omgezet in werkzame metabolieten. De uitscheiding van capecitabine en metabolieten vindt grotendeels plaats via de nieren. De T1/2 bedraagt ca. 50 min. Dosering: oraal bij colorectaal carcinoom, mammacarcinoom: 2 maal daags 1250 mg/m2 gedurende 2 weken gevolgd door een rustperiode van 1 week; bij mammacarinoom, eventueel gecombineerd met docetaxel 75 mg/m2 in een 1 uur durend infuus iedere 3 weken. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, ’hand-foot’ syndroom, vermoeidheid, dermatitis, toename bilirubine, anorexia, bloedbeeldafwijkingen, infecties, cardiovasculaire aandoeningen, gecompromitteerd immuunsysteem. Interacties: de werking en toxiciteit neemt toe door foliumzuur (geconstateerd bij 5-15 mg per dag). Plasmaconcentratie fenytoı¨ne kan stijgen. Bij combinatie met interferon alfa 2a dient de maximale dosis te worden aangepast. Daarnaast kan de immunologische respons op actieve vaccinatie worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Xelodaâ, filmomhulde tabletten a` 150 mg en a` 500 mg.

Capsaı¨cine. Capsaı¨cine is een alcoholisch extract uit de Spaanse peper. Capsaı¨cine geeft aanvankelijk een brandend gevoel als gevolg van de vrijzetting van ’substance P’. Bij voortzetting van de therapie treedt depletie van 80

’substance P’ op, waardoor het brandend gevoel afneemt en de geleiding van pijnprikkels naar het centraal zenuwstelsel wordt verhinderd. Cutaan gebruikt bij diabetische polyneuropathie, neuropathische pijn, zoals postherpetische neuralgie en bij pijn bij reumatoı¨de artritis en artrose. Bijwerkingen: warm en branderig gevoel, dat meestal binnen 1 tot 2 weken verdwijnt. Verkrijgbaar als: – Capsaı¨cine FNA, cre`me a` 0,025% en a` 0,075%.

Capsicum comp. Cre`me met 10% glycolsalicylaat, 0,1% histamine di-HCl, 1% methylnicotinaat en 0,1% capsicumextract. Gebruikt om een lokale hyperemie te bewerkstelligen. Verkrijgbaar als: – Cremor capsici compositus, cre`me.

Captopril. Remt de werking van het angiotensine converterende enzym (ACE). Hierdoor treedt een vermindering op van de angiotensine-II-productie. Het wordt gebruikt bij essentie¨le en renovasculaire hypertensie, decompensatio cordis, myocardinfarct en diabetische nefropathie. Dosering: bij hypertensie: begindosering 12,5 mg tot 50 mg per dag in 1 tot 2 doses, indien nodig na 2 weken verhogen tot 100 mg per dag, maximaal 150 mg per dag. Dosering bij decompensatio cordis: begindosering 3 maal per dag 6,25 mg tot 12,5 mg, indien nodig verhogen tot 3 maal daags 25 mg, maximaal 150 mg per dag. Dosering bij myocardinfarct: aanvankelijk 6,25 mg per dag, vervolgens geleidelijk verhogen tot max. 150 mg per dag in meerdere doses. De plasma-halfwaardetijd bedraagt ongeveer 4 uur. Bij nierfunctiestoornis is aanpassing van de dosis noodzakelijk. Bijwerkingen: hoesten, exantheem, jeuk, nefrotisch syndroom, agranulocytose, hypotensie, stomatitis, smaakverlies, fotosensibiliteit. Interacties: werkt synergistisch met andere bloeddrukverlagers, hyperkalie¨mie kan optreden in combinatie met kaliumzouten, kaliumsparende diuretica, aldosteron-antagonisten en heparine. NSAID’s verminderen het effect en kunnen hartfalen verergeren. Toxiciteit lithium kan toenemen. Hypoglykemische werking bloedglucoseverlagende middelen wordt versterkt. Verkrijgbaar als: – Captopril, tabletten a` 12,5 mg, a` 25 mg en a` 50 mg.

Captopril/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een angiotensine converting enzym (ACE)-remmer en een thiazide diureticum. Gebruikt bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met captopril of diureticum alleen. Dosering: oraal: 1 tot 2 tabletten per dag, in 1 tot 2 doses. Verkrijgbaar als: – Captopril/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 50 mg/25 mg.

Carbacholinium. Deze choline-ester (ook bekend als carbachol) heeft dezelfde werking als acetylcholine. Carbacholinium wordt echter niet door cholinesterase gesplitst, waardoor het veel langer werkt. Het kan oraal worden toegediend. Gebruikt bij blaasatonie en bij darmatonie. Uitwendig als 1 tot 4% oogdruppels bij glaucoom. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal daags 2 tot 4 mg, maximaal 3 maal daags 4 mg; intraoculair: maximaal 0,5 ml in voorste oogkamer instilleren. Bijwerkingen: cholinerge bijwerkingen zoals maagdarmstoornissen, speekselvloed, zweten, miosis, bradycardie, hartkloppingen, spierkrampen kunnen optreden. Interacties: werkt synergistisch met be`tablokkers. Verkrijgbaar als: 81

C

– Miostatâ, instillatievloeistof voor intra-oculair gebruik a` 1,5 ml = 150 microgram (chloride).

Carbaglu â. Zie: Carglumaatzuur blz. 84

C

Carbamazepine. Wordt als anti-epilepticum gebruikt bij partie¨le epilepsie, primair gegeneraliseerde epilepsie, bij trigeminusneuralgie en bij de behandeling en profylaxe van maniee¨n bij manisch-depressieve aandoeningen. Wordt voornamelijk omgezet door CYP3A4 en induceert CYP3A4, CYP1A2 en CYP2C9. Dosering: bij epilepsie aanvankelijk 1 of 2 maal daags 200 mg, de dosering wordt geleidelijk verhoogd. Gemiddelde onderhoudsdosering: 2 tot 3 maal daags 400 mg; kinderdosering: 10 tot 20 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses. Bij trigeminusneuralgie: beginnen met 1 of 2 maal daags 200 mg; gemiddelde onderhoudsdosering 3 tot 4 maal daags 200 mg. Bij maniee¨n 200 mg tot 1600 mg per dag in 2 a` 3 doses. Bij oudere patie¨nten doseert men lager. Bijwerkingen: slaperigheid, duizeligheid, ataxie, huidafwijkingen, accommodatiestoornissen, zelden leukopenie of aplastische anemie. Interacties: de plasmaconcentratie wordt verlaagd door nevirapine en efavirenz. Instelling kan bemoeilijkt wordt door diverse oncolytica. Door het enzym-inducerende effect kent carbamazepine veel interacties. Door versterking van het effect van ADH kan het in combinatie met thiazidediuretica en lisdiuretica leiden tot hyponatrie¨mie. Verkrijgbaar als: – Carbamazepine, tabletten a` 100 mg en a` 200 mg; tabletten met gereguleerde afgifte a` 200 mg en a` 400 mg; suspensie a` 20 mg/ml. – Tegretolâ, tabletten a` 100 mg en a` 200 mg; suspensie a` 20 mg/ml. – Tegretolâ, CR Divitab, tabletten met gereguleerde afgifte a` 200 mg en a` 400 mg.

Carbasalaatcalcium. Het calciumzout van acetylsalicylzuur, gestabiliseerd met 13% ureum. Wit, zwak zuursmakend poeder. Oplosbaar 1 in 6,5 water. 600 mg carbasalaatcalcium komt overeen met 500 mg acetylsalicylzuur. In oplossing ontleedt carbasalaatcalcium snel, het kan het best worden voorgeschreven in poeders, die onmiddellijk voor het gebruik in water moeten worden opgelost, waardoor maagklachten minder frequent voorkomen. Carbasalaatcalcium wordt toegepast bij pijn en koorts, bij acuut en chronisch gewrichtsreuma en bij secundaire preventie na TIA en niet-invaliderend herseninfarct. Dosering: bij pijn en koorts: volwassenen: 600 mg tot 1,2 g per keer, max. 4,8 g per dag; kinderen: 10 tot 15 mg/kg lichaamsgewicht per keer, max. 60 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Dosering bij acuut reuma: volwassenen: 6 maal daags 1,2 g, max. 9,6 g; kinderen: 6 maal daags 20 mg/kg lichaamsgewicht. Dosering bij chronisch gewrichtsreuma: volwassenen: 6 maal daags 600 mg tot 1,2 g. Dosering als trombocytenaggregatieremmer: 1 maal daags 100 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, bloedingen. Langdurig gebruik van hoge doseringen kan aanleiding geven tot salicylisme: tinnitus, gehoorverlies, hoofdpijn, duizeligheid, visusstoornis, verwardheid, misselijkheid, zweten, tachycardie. Interacties: tipranavir kan de werking versterken. Opletten bij geneesmiddelen die de bloedingstijd verlengen of een negatief effect hebben op de maag. Verkrijgbaar als: 82

– – – – –

Ascalâ, verdeelde poeders a` 38 mg, a` 100 mg, a` 300 mg en a` 600 mg. Ascalâ Brisper, bruistabletten a` 38 mg. Ascalâ Brisper Cardio-Neuro, bruistabletten a` 100 mg. Ascalâ Cardio, verdeelde poeders a` 100 mg. Carbasalaatcalcium, verdeelde poeders a` 38 mg, a` 100 mg, a` 300 mg en a` 600 mg.

Carbetocine. Een oxytocine-agonist die zich selectief bindt aan de oxytocinereceptoren in de uterus. Het stimuleert uteruscontracties, verhoogt de frequentie van de contracties en verhoogt de tonus van de uterus. Intraveneus toegepast ter preventie van uterusatonie na bevalling door keizersnede onder epidurale of spinale anesthesie. Dosering: intraveneus: e´e´nmalig 100 microgram zo spoedig mogelijk na de bevalling. Bijwerkingen: misselijkheid, hoofdpijn, buikpijn, warmtegevoel, tremor, jeuk, hypotensie, opvliegers, metaalsmaak, anemie, braken, rillingen, borstpijn, dyspnoe. Interacties: prostaglandines kunnen het effect versterken. Verkrijgbaar als: – Pabalâ, injectieflacon a` 100 microgram = 1 ml.

Carbidopa. Een perifere decarboxylaseremmer, die de omzetting van levodopa tot dopamine tegengaat. Bij gelijktijdige toediening van carbidopa en levodopa ontstaan dus hogere bloedconcentraties van levodopa dan na toediening van alleen levodopa. Carbidopa passeert de bloed-liquorbarrie`re niet, zodat in de hersenen hogere dopamineconcentraties ontstaan. Na orale toediening wordt ongeveer de helft uit de darm geabsorbeerd. De rest komt in de feces terecht. Carbidopa is een bestanddeel van Sinemet â.

Carbimazol. Wordt in het lichaam omgezet in thiamazol. 10 mg carbimazol komt overeen met 6-7 mg thiamazol. De halfwaardetijd van de serumconcentratie is ongeveer 6 uur. Het remt de vorming van schildklierhormonen en wordt gebruikt bij hyperthyreoı¨die. Dosering: beginnend met 3 maal daags 10 tot 15 mg. Na ongeveer 8 weken wordt gedaald tot een onderhoudsdosering, gewoonlijk 1 tot 4 maal daags 2,5 mg, maximaal 150 mg per dag. Men kan ook de begindosering blijven geven en er schildklierhormonen bij toedienen om de verschijnselen van hypothyreoı¨die te voorkomen. Bijwerkingen: controle van het leukocytenbeeld is noodzakelijk. Hypothyreoı¨die en struma. Interacties: werking van coumarinederivaten kan toenemen. Verkrijgbaar als: – Carbimazol, tabletten a` 5 mg.

Carbo medicinalis. Zie: Kool geactiveerd blz. 246 Carbocisteı¨ne. Carboxymethylcysteı¨ne. Verlaagt de viscositeit van het slijm in de bronchie¨n. Dosering: oraal: 3 tot 4 maal daags 500 mg tot 750 mg. Bijwerkingen: misselijkheid, diarree, hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Dampoâ Solvopect bij vastzittende hoest, stroop a` 50 mg/ml. – Mucodyneâ, drank a` 50 mg/ml.

Carbomeer. Een zeer licht, hygroscopisch poeder, dat na neutralisatie met alkalihydroxide een viskeuze slijm oplevert. Gebruikt als vetvrije zalfbasis en als verdikkingsmiddel in oogdruppels en ooggels. 83

C

Bijwerkingen: oculair: branderig gevoel en wazig zien. Verkrijgbaar als:

C

– – – – – – –

Carbomeer FNA, hydrogel a` 1% (974P). Dry Eye Gelâ, ooggel a` 0,3% (974P). Lacrinormâ, ooggel a` 0,2% (980). Liposicâ, ooggel a` 0,2% (980). Siccafluidâ, ooggel a` 0,25% (974P). Thilo-Tearsâ, ooggel a` 0,3% (974P). Vidisic Carbogelâ, ooggel a` 0,2% (980).

Carboplatine. Een analogon van cisplatine, dat als cytostaticum wordt toegepast bij gemetastaseerd ovariumcarcinoom. Daarnaast wordt het toegepast bij retinoblastomen. Dosering: intraveneus infuus: 300-400 mg/m2 1 keer per 4 weken, bij nierfunctiestoornissen dient de dosering volgens de op de bijsluiter vermelde formules te worden aangepast; retinoblastoom: aanvankelijk 560 mg/m2 gevolgd door thermotherapie. De kuur herhalen met een interval van 1 maand. Bijwerkingen: myelosuppressie (dosisafhankelijk), nierfunctiestoornissen, gastro-intestinale stoornissen, ototoxiciteit, neurotoxiciteit, allergische reacties, oculaire bijwerkingen, smaakverandering. Interacties: plasmaconcentratie van fenytoı¨ne kan worden verlaagd. De immunologische respons bij actieve vaccinatie kan worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Carboplatine, infuusconcentraat a` 5 ml = 50 mg, a` 15 ml = 150 mg, a` 45 ml = 450 mg en a` 60 ml = 600 mg. – Carbosinâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 50 mg, a` 15 ml = 150 mg a` 45 ml = 450 mg en a` 60 ml = 600 mg.

Carbosin â. Zie: Carboplatine blz. 84 Cardene â. Zie: Nicardipine blz. 305 Cardioxaneâ. Zie: Dexrazoxaan blz. 131 Cardoxâ 5. Tabletten met 50 mg vitamine B6 (pyridoxine), 5 mg vitamine B11 (foliumzuur) en 400 microgram vitamine B12 (cyanocobalamine). Toegepast bij de behandeling van hyperhomocysteı¨nemie bij patie¨nten met cardiovasculaire aandoeningen. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet.

Cardura âXL. Zie: Doxazosine blz. 144 Care Plus Deet â. Zie: Die¨thyltoluamide blz. 135 Care Plus ORSâ. Poeder voor drank met 350 mg natriumchloride, 300 mg kaliumchloride, 590 mg natriumcitraat-2-water en 4 gram glucose-1-water. Gebruikt als orale rehydratievloeistof bij acute diarree die tot dehydratie leidt (met name bij zuigelingen en kleuters). Oplossen in 200 ml gekookt en daarna afgekoeld water. Dosering: op basis van lichaamsgewicht.

Carglumaatzuur. Een analogon van het lichaamseigen N-acetylglutamaat. Het activeert een enzym uit de ureumcyclus (carbamylfosfaatsynthetase). Bij een N-acetylglutamaatsynthetase-deficie¨ntie wordt te weinig N-acetylglutamaat gevormd en neemt carglumaatzuur de rol over van N-ace84

tylglutamaat waardoor de ureumcyclusstoornis wordt hersteld. Na orale toediening is de absorptie ca. 30%. Het wordt in de lever grotendeels gemetaboliseerd. De eliminatie verloopt bifasisch: verdelingsfase T½ 12 uur en eliminatiefase T½ 28 uur. Dosering: oraal: bij kinderen: voor het eten: te beginnen met 100 tot 250 mg/ kg in 2 tot 4 doses, aan te passen op basis van plasma-ammoniakconcentratie, onderhoudsdosering 10 tot 100 mg/kg in 2 tot 4 doses. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, zweten, tachycardie, rusteloosheid. Verkrijgbaar als: – Carbagluâ, dispergeerbare tabletten a` 200 mg.

Carmellose. Carboxymethylcellulosenatrium vormt met water een gel met een groot waterbindend zwellingsvermogen. In een concentratie van 0,5 tot 5% wordt het gebruikt als farmaceutische hulpstof (verdikkingsmiddel). Het wordt verder toegepast bij de symptomatische behandeling van droge ogen en droge mond (kunstspeeksel). Verkrijgbaar als: – Celluviscâ, oogdruppels a` 1% (Na-zout).

Carniteneâ. Zie: Levocarnitine blz. 256 Carteabakâ. Zie: Carteolol blz. 85 Carteolol. Een be`tablokker met be`ta-1- en be`ta-2-blokkerend effect en ISA, lokaal toegepast bij de behandeling van openkamerhoekglaucoom ter verlaging van de oogboldruk. Dosering: oculair: 2 maal daags 1 druppel. Bijwerkingen: lokale oogreacties, systemische bijwerkingen overeenkomstig het gebruik van be`tablokkers bij algemene toepassing. Verkrijgbaar als: – Arteopticâ LA, oogdruppels met verlengde afgifte a` 2% (HCl). – Carteabak â, oogdruppels a` 2% (HCl). – Teopticâ, oogdruppels a` 1% en a` 2% (HCl).

Carvedilol. Een alfa-1-selectieve en be`ta-1- en be`ta-2-receptorblokker met vaatverwijdende eigenschappen toegepast bij de behandeling van hypertensie, stabiele angina pectoris en als adjuvansbehandeling bij standaardtherapie voor matige tot matig-ernstige decompensatio cordis (NYHA II en III). Na orale toediening is door een uitgebreid ‘first pass’ effect de biologische beschikbaarheid ca. 22%. Het wordt in de lever gemetaboliseerd. De T½ bedraagt ca. 6 uur. Bij levercirrose neemt de biologische beschikbaarheid 4x en de maximale plasmaspiegel 5x toe. Dosering: oraal: bij hypertensie: beginnen met 1 maal daags 12,5 mg gedurende 2 dagen, zonodig verhogen tot max. 2 maal daags 25 mg; bij angina pectoris: beginnen met 2 maal daags 12,5 mg, zonodig verhogen tot max. 2 maal daags 50 mg; bij decompensatio cordis: beginnen met 2 maal daags 3,125 mg, zo nodig met intervallen van minimaal 2 weken verhogen tot max. 2 maal daags 50 mg. Bij leverfunctiestoornissen de dosering aanpassen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid, bradycardie, cyanotische vingers, orthostatische hypotensie. Interacties: NSAID’s verminderen het effect van carvedilol, werkt synergistisch met andere antihypertensiva, alfablokkers. Vermindert effect be`ta-sympaticomimetica. Maskeert hypoglykemiee¨n en vertragen herstel. Verkrijgbaar als:

85

C

– Carvedilol, tabletten a` 3,125 mg, a` 6,25 mg, a` 12,5 mg, a` 25 mg en a` 50 mg. – Eucardicâ, tabletten a` 6,25 mg en a` 25 mg.

Casodexâ. Zie: Bicalutamide blz. 64

C

Caspofungine. Een echinocandine met antimycotische eigenschappen intraveneus toegepast bij de behandeling van invasieve aspergillose waarbij andere middelen zoals amfotericine B en itraconazol onvoldoende effect hebben of niet worden verdragen, invasieve candidiasis en empirische therapie bij vermoede schimmelinfecties bij patie¨nten met koorts en neutropenie. Het wordt in de lever gemetaboliseerd. De eliminatie verloopt trifasisch met T½ be`ta van ca. 10 uur en een T½ ypsilon van ca. 45 uur. Dosering: intraveneus als infusie in 1 uur toedienen (volwassenen): oplaaddosis op dag 1 van 70 mg, gevolgd door 1 maal daags 50 mg (patie¨nten zwaarder dan 80 kg 1 maal daags 70 mg); (kinderen van 12 maanden tot 17 jaar): oplaaddosis van 70 mg/m2 lichaamsoppervlak (maximaal 70 mg) op dag 1, gevolgd door 1 maal daags 50 mg/m2 lichaamsoppervlak (maximaal 70 mg). De dosering aanpassen bij leverfunctiestoornissen. Bijwerkingen: koorts, hoofdpijn, buikpijn, lokale reacties op de injectieplaats, maagdarmstoornissen, blozen, longoedeem, anemie, leverfunctiestoornissen. Interacties: plasmaconcentratie daalt door efavirenz en nevirapine. Let op bij combinatie met andere enzyminductoren. Caspofungine vermindert het effect van tacrolimus. Verkrijgbaar als: – Cancidasâ, poeder voor infusievloeistof a` 50 mg en 70 mg (als acetaat).

Cataflam â. Zie: Diclofenac blz. 134 RV blz. 107 Catapresanâ. Zie: Clonidine &

Catumaxomab. Rat-muis-hybride monoklonaal antilichaam gericht tegen het epitheelceladhesiemolecuul (EpCAM; komt overmatig tot expressie bij carcinomen) en het CD3-antigeen (op T-lymfocyten). Wordt intraperitoneaal toegepast bij maligne ascites bij EpCAM-positieve carcinomen indien standaardtherapie niet meer werkzaam is. De farmacokinetiek is zeer wisselend; T1/2 is 0,7-17 dagen. Dosering: intraperitoneaal: opklimmende dosering van 10 mcg tot 150 mcg om de dag; het doseringsinterval kan langer dan 1 dag zijn indien er ernstige bijwerkingen optreden; de totale duur van de behandeling mag niet langer zijn dan 20 dagen. Bijwerkingen: lymfopenie, buikpijn en andere gastrointestinale klachten, vermoeidheid, met de infusie samenhangende verschijnselen (koorts, koude rillingen, misselijkheid, braken). Verkrijgbaar als: – Removabâ, concentraat voor oplossing voor infusie a` 10 mcg en a` 50 mcg.

Cealb â. Zie: Albumine blz. 24 Ceclor â. Zie: Cefaclor blz. 86 Cedaxâ. Zie: Ceftibuten blz. 88 Cedocardâ. Zie: Isosorbidedinitraat blz. 236 Cefaclor. Een semi-synthetisch cefalosporinederivaat, dat na orale toediening goed wordt geabsorbeerd. 60-65% wordt binnen 8 uur onveranderd uitgescheiden via de urine. T½ ca. 30-60 minuten. 86

Dosering: oraal: volwassenen: 3 maal daags 250 mg tot 500 mg, maximaal 4 gram per dag; kinderen: 20 tot 40 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 doses. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie. Verkrijgbaar als: – Ceclorâ, capsules a` 250 mg en a` 500 mg; suspensie a` 25 mg/ml en a` 50 mg/ ml. – Cefaclor, omhulde tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; suspensie a` 25 mg/ml en a` 50 mg/ml.

Cefalexine. Een cefalosporinederivaat van de eerste generatie, dat goed wordt geabsorbeerd uit het maagdarmkanaal en dus oraal kan worden toegediend. De halfwaardetijd van de serumspiegels is ongeveer 1 uur. Dosering: oraal: volwassenen: 4 maal daags 250 mg tot 500 mg, maximaal 4 g per dag; kinderen: 25 tot 100 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 4 doses. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie. Interacties: werkt antagonistisch t.o.v. tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Keforalâ, tabletten a` 500 mg.

Cefalotine. Een cefalosporinederivaat, dat na orale toediening niet wordt geabsorbeerd, het moet parenteraal worden toegediend. De biologische halfwaardetijd is ongeveer 40 minuten. Cefalotine wordt door de lever gedeeltelijk omgezet in het veel minder werkzame desacetylcefalotine. Dosering: i.m. of i.v.: 4 tot 6 maal daags 500 mg tot 1 gram. De intramusculaire injectie is pijnlijk. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie. Interacties: werkt antagonistisch met tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Risico op nefrotische bijwerkingen bij gelijktijdige toediening met aminoglycosiden, polymyxines en furosemide. Verkrijgbaar als: – Keflin â, poeder voor injectievloeistof a` 1 gram (als Na-zout).

Cefamandol. Een cefalosporinederivaat van de tweede generatie voor parenteraal gebruik. De halfwaardetijd van de serumspiegel is 30 tot 70 minuten. Na toevoeging van een oplosmiddel wordt cefamandolnafaat snel gehydrolyseerd tot cefamandol; beide zijn microbiologisch werkzaam in vivo. Dosering: i.m. of i.v.: volwassenen: 3 tot 6 maal daags 500 mg tot 1 gram, bij levensgevaarlijke infecties kan een dosering van 6 maal daags 2 gram nodig zijn; kinderen: 50 tot 150 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 tot 6 doses. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie. Interacties: werkt antagonistisch met tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Bij alcohol tijdens en tot 3 dagen na het gebruik kunnen disulfiram-achtige bijwerkingen optreden. Verkrijgbaar als: – Mandolâ, poeder voor injectievloeistof a` 1 gram en a` 2 gram (als nafaat).

Cefazoline. Een cefalosporinederivaat van de eerste generatie, dat na orale toediening niet wordt geabsorbeerd, het moet parenteraal worden toegediend. De halfwaardetijd van de serumconcentratie is 1½ tot 2 uur. Dosering: i.v. of i.m.: 2 tot 4 maal daags 500 mg tot 1 gram. Bijwerkingen: 87

C

C

allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie. Interacties: werkt antagonistisch met tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Cefazoline, poeder voor injectievloeistof a` 1 gram (als Na-zout). – Kefzol â, poeder voor injectievloeistof a` 1 gram (als Na-zout).

Cefotaxim. Een cefalosporinederivaat van de derde generatie voor parenteraal gebruik. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 75 minuten. Dosering: volwassenen: 2 maal daags 1 gram, bij ernstige infecties 3 tot 4 maal daags 1 gram, maximaal 6 tot 12 gram i.v. Dosering bij gonorroe: e´e´nmaal 1 gram i.m. Dosering voor kinderen: 50 tot 100 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 4 doses. Vanaf 6 gram over 2 doses verdelen. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie. Interacties: werkt antagonistisch met tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Cefotaxim, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg, a` 1 gram en a` 2 gram (als Na-zout). – Claforanâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 mg, a` 500 mg en a` 1 gram (als Na-zout).

Ceftazidim. Een cefalosporinederivaat van de derde generatie voor parenterale toediening. De T½ bedraagt 2,5 uur. Dosering: i.m. of i.v.: volwassenen: 3 tot 4 gram per dag in 2 tot 3 doses. Bij zeer

ernstige infecties 6 gram per dag. Kinderen 50 tot 100 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie. Interacties: werkt antagonistisch met tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Ceftazidim, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg, a` 1 gram en a` 2 gram. – Fortumâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg, a` 1 gram en a` 2 gram.

Ceftibuten. Een derde generatie cefalosporine toegepast bij de behandeling van urineweginfecties. Na orale toediending wordt het goed geabsorbeerd en wordt het onveranderd met de urine uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 3 uur bij normale nierfunctie. Dosering: oraal: volwassenen: 1 maal daags 400 mg, kinderen tot 45 kg: 9 mg/ kg/dag 1 maal daags. Bij nierfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, hoofdpijn, voorbijgaande trombocytopenie. Interacties: werkt antagonistisch t.o.v. tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Cedaxâ, tabletten a` 400 mg (2-water), poeder voor suspensie a` 180 mg/5 ml.

Ceftriaxon. Een cefalosporinederivaat van de derde generatie voor parenteraal gebruik. Eliminatie verloopt bifasisch en de terminale T½ is 5,4-10,9 uur, bij ouderen >75 jaar tot 3 maal verlengd. Dosering: i.m. of i.v.: 1 maal daags 1 tot 2 gram, bij ernstige infecties tot 4 gram per dag; kinderen 20 tot 80 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1 dosis. Bijwerkingen: koliek, hoofdpijn, duizeligheid, hemolytische anemie. Daarnaast kunnen misselijkheid, diarree en allergische reacties optreden. Interacties: werkt antagonistisch t.o.v. tetracyclines. Combinatie met probenecide kan 88

leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Ceftriaxon, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg en a` 1 gram (als di-Nazout); poeder voor infusievloeistof a` 2 gram (als di-Na-zout). – Rocephinâ IM, poeder voor injectievloeistof a` 1 gram (als di-Na-zout) met als oplosmiddel 1% lidocaı¨ne HCl. – Rocephinâ IV, poeder voor injectievloeistof a` 1 gram (als di-Na-zout); poeder voor infusievloeistof a` 2 gram (als di-Na-zout).

Cefuroxim. Een cefalosporinederivaat van de tweede generatie voor parenteraal en oraal gebruik. De orale toediening geschiedt in de vorm van een prodrug, cefuroxim-axetil. Na orale toediening wordt het in de darmmucosa omgezet in het cefuroxim. De orale biologische beschikbaarheid bedraagt bij inname tijdens de maaltijd 60%, bij een lege maag 30%. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 70 minuten. Dosering: i.v. volwassenen: 3 maal daags 750 mg, bij ernstige infecties 3 tot 4 maal daags 1,5 gram. Dosering bij gonorroe: e´e´nmaal 1,5 gram i.m. Dosering i.v. voor kinderen: 30 tot 100 mg per kg lichaamsgewicht per dag in 3 tot 4 doses. Oraal: 2 maal daags 250 tot 500 mg, kinderen (5-12 jaar) 2 maal daags 125 mg. Sterkten en doseringen zijn uitgedrukt als cefuroxim. Bijwerkingen: allergische reacties (ca. 5%), misselijkheid, diarree, voorbijgaande trombocytopenie, slaperigheid, duizeligheid, nervositeit, depressie. Interacties: werkt antagonistisch met tetracyclines. Combinatie met probenecide kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Cefuroxim, poeder voor injectievloeistof a` 750 mg en a` 1,5 gram (als Nazout). – Zinnacefâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 mg, a` 750 mg en a` 1,5 gram; poeder voor infusievloeistof a` 1,5 gram (als Na-zout). – Zinnatâ, tabletten a` 125 mg, a` 250 mg en a` 500 mg (als axetil); suspensie a` 25 mg/ml (als axetil).

Celebrexâ. Zie: Celecoxib blz. 89 Celecoxib. Een selectieve cyclo-oxygenase-2 (COX-2) remmer toegepast bij de behandeling van artrose en reumatoı¨de artritis. Na orale toediening wordt het redelijk goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever voornamelijk via CYP2C9 gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten. Zelf remt het CYP2D6 en in mindere mate CYP2C19. Via de nieren wordt 1% in onveranderde vorm uitgescheiden. De plasma-eiwitbinding is 97%. De T½ bedraagt ca. 10 uur. Dosering: oraal: bij artrose: 200 mg per dag verdeeld over 1 of 2 doses, zonodig 2 maal daags 200 mg; bij reumatoı¨de artritis: 2 maal daags 100 mg tot 200 mg. Bijwerkingen: verhoogd risico op trombotische incidenten (myocardinfarct en CVA), vochtretentie, maagdarmstoornissen, duizeligheid, huiduitslag, bovensteluchtweginfecties, slapeloosheid. Contra-indicatie: ischemische hartziekte en/of cerebrovasculaire ziekte, congestief hartfalen, actief ulcus pepticum of gastro-intestinale bloeding, overgevoeligheid voor sulfonamiden. Interacties: bij combinatie met acetylsalicylzuur in antitrombotische dosering verdwijnt de selectiviteit voor COX-2 en gelden interacties zoals bij nietselectieve NSAID’s. Verhoging van de plasmaconcentratie van dextromethor-

89

C

fan. Verkrijgbaar als: – Celebrexâ, capsules a` 100 mg en 200 mg.

Celestone â. Zie: Betamethason blz. 61

C

Celiprolol. Een selectieve be`ta-1-receptorblokker met vaatverwijdende eigenschappen en intrinsieke sympaticomimetische activiteit (ISA) gericht op de be`ta-2-receptor. Toegepast bij de behandeling van hypertensie en angina pectoris. Na orale toediening wordt het niet volledig geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt 30% bij lage doses en 70% bij hoge doses. Het wordt vrijwel niet gemetaboliseerd en via de nieren (20%) en via gal (50%) met de feces uitgescheiden. De T½ bedraagt ongeveer 5 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 200 tot 400 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, vermoeidheid, duizeligheid, hoofdpijn, koude extremiteiten, depressies, slaapstoornissen. Interacties: NSAID’s verminderen het effect van celiprolol, werkt synergistisch met ander antihypertensiva, alfablokkers. Vermindert effect be`tasympaticomimetica. Maskeert hypoglykemiee¨n en vertragen het herstel daarvan. Verkrijgbaar als: – Celiprolol, tabletten a` 200 mg en a` 400 mg (HCl). – Dilanormâ, tabletten a` 200 mg en a` 400 mg (HCl).

CellCept â. Zie: Mycofenolzuur blz. 294 Cellulose. De geoxideerde vorm wordt lokaal toegepast als absorbeerbaar hemostaticum in de chirurgie. Verkrijgbaar als: – Surgicelâ, verband a` 1,25 x 5 cm, a` 5 x 7,5 cm, a` 5 x 35 cm en a` 10 x 20 cm.

Celluviscâ. Zie: Carmellose blz. 85 Celoftalâ. Zie: Hypromellose blz. 219 Celsentriâ. Zie: Maraviroc blz. 269 Ceprotin â. Zie: Proteı¨ne-C blz. 365 Cerazette â. Zie: Desogestrel blz. 129 Cerezymeâ. Zie: Imiglucerase blz. 224 Cernevit. Zie: Tocoferol, dl-a- blz. 432 Cernevit â. Poeder voor injectievloeistof met 3.500 IE retinolpalmitaat, 220 IE colecalciferol, 10,2 mg dl-alfa-tocoferol, 125 mg ascorbinezuur, 5,8 mg cocarboxylase-4-water, 5,67 mg riboflavinenatriumfosfaat-2-water, 5,5 mg pyridoxine (HCl), 6 microgram cyanocobalamine, 0,414 mg foliumzuur, 16,15 mg dexpanthenol, 0,069 mg biotine en 46 mg nicotinamide. Gebruikt als intraveneus vitaminesupplement bij totale parenterale voeding.

Certicanâ. Zie: Everolimus blz. 168 Certolizumab pegol. TNF-alfablokker toegepast bij reumatoı¨de artritis in combinatie met methotrexaat wanneer de respons op andere DMARD’s onvoldoende is gebleken of als monotherapie met methotrexaat niet wordt verdragen. Het bindt TNFa, waardoor de werking wordt verhinderd. T½ is 14 dagen, effect treedt in na ca. 12 weken. Dosering: s.c.: 2 injecties van 200 mg in week 0, 2, 4; gevolgd door 200 mg elke 90

2 weken. Bij uitblijven reactie na 12 weken behandeling heroverwegen. Bijwerkingen: ernstige infecties, sepsis. Controles op infecties voor begin en tot 5 maanden na het staken van de behandeling. Verder bloedbeeldafwijkingen, hoofdpijn, sensorische afwijkingen, hypertensie, verstoring leverfunctiewaarden, huiduitslag, lokale injectiereacties. Interacties: combinatie met abatacept en anakinra verhoogt risico op infecties. Immunologische respons op vaccinatie met levende vaccins wordt verminderd. Verkrijgbaar als: – Cimziaâ, injectievloeistof a` 1 ml = 200 mg.

Cerubidine â. Zie: Daunorubicine blz. 125 Cervarix â. Zie: Papillomavirusvaccin (humaan) blz. 330 Cetiol Vâ. Een dunvloeibare olie, bestaande uit een mengsel van oliezure esters van verschillende alcoholen, voornamelijk decylalcohol. Wordt niet ranzig. Gebruikt in zalfbases en cre`mes.

Cetirizine. Een H-1-receptorblokkerend antihistaminicum toegepast bij allergische aandoeningen. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 11 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg bij de avondmaaltijd. Bijwerkingen: slaperigheid, hoofdpijn, droge mond, duizeligheid. Verkrijgbaar als:

– – – –

Cetirizine, tabletten a` 10 mg (di-HCl); drank a` 1 mg/ml (di-HCl). Prevalin Allerstop â, tabletten a` 10 mg (di-HCl). Reactineâ, tabletten a` 10 mg (di-HCl). Zyrtecâ, tabletten a` 10 mg (di-HCl); drank a` 1 mg/ml (di-HCl).

Cetomacrogolcre `me FNA. Een hydrofiele basiscre`me met 15% cetomacrogolwas, 20% cetiol V, 2,8% sorbitol en 0,2% sorbinezuur.

Cetomacrogolsmeersel FNA. Een emulsie met 3% cetomacrogolwas, 4% cetiol V, 5,6% sorbitol, 0,13% sorbinezuur en 0,09% kaliumsorbaat.

Cetomacrogolzalf FNA. Een hydrofobe basiszalf met 25,5% cetomacrogalwas, 15% isopropylmyristaat, 21,2% vloeibare paraffine en 38,2% vaseline.

Cetor â. Zie: C1-esteraseremmer blz. 75 Cetrimide. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Een quaternaire ammoniumverbinding, die uitwendig wordt gebruikt als reinigingsmiddel en desinfectans. Werkt voornamelijk op grampositieve bacterie¨n. De werkzaamheid wordt door zeep en lichaamsvochten verminderd. Verkrijgbaar als:

– Cetrimide FNA, cre`me a` 0,5%.

Cetrorelix. Een gonadoreline-(=LHRH [luteinising hormone releasing hormone]) antagonist die zich competitief bindt aan de LHRH-receptoren in de hypofyse. Hierdoor wordt de afgifte van LH en FSH geremd en de plasmaconcentraties van geslachtshormonen verlaagd. Toegepast ter preventie van vroegtijdige ovulatie bij kunstmatige voortplantingstechnieken. Dosering: s.c.: ’s morgens of ’s avonds 1 maal daags 0,25 mg vanaf de 5e of 6e dag van de ovarie¨le stimulatie resp. tot en met de dag van de ovulatie-inductie of tot en met de avond voorafgaand aan de dag van de ovulatie-inductie. Bijwerkingen: lokale huidreacties. Verkrijgbaar als: 91

C

– Cetrotideâ, poeder voor injectievloeistof a` 0,25 mg en a` 3 mg, beide sterktes inclusief solvens.

Cetrotide â. Zie: Cetrorelix blz. 91

C

Ceturaâ. Zie: Estradiol blz. 162 Cetuximab. Een, via DNA-recombinanttechnieken verkregen, chimeer humaan-muis monoklonaal IgG1-antilichaam gericht tegen de epidermale groeifactor receptor (EGFR). Cetuximab bindt zich aan EGFR waardoor uiteindelijk de proliferatie wordt geremd en apoptose van de tumorcellen wordt opgewekt. Gebruikt bij gemetastaseerd colorectaal carcinoom bij patie¨nten met overexpressie van EFGR en het ‘wild type’ KRAS-gen, in combinatietherapie (eerstelijnsbehandeling) of in de vorm van monotherapie (tweedelijnsbehandeling). In combinatie met bestralingstherapie toegepast bij de behandeling van lokaal gevorderd plaveiselcelcarcinoom van het hoofd-halsgebied. Dosering: i.v. infusie: initie¨le dosis 400 mg/m2 lichaamsoppervlak in 2 uur, gevolgd door 1 maal per week een infusie in 1 uur van 250 mg/m2 lichaamsoppervlak. Voorafgaand aan iedere infusie dient premedicatie met antihistaminica te worden toegepast. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, dyspnoe, huidreacties, conjunctivitis, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, koortsachtige verschijnselen. Het verdient aanbeveling een controle van humaan antichimerische antilichaamtiters te bepalen. Verkrijgbaar als: – Erbituxâ, infusievloeistof a` 20 ml = 100 mg en a` 100 ml = 500 mg. RV blz. 454 Champixâ. Zie: Varenicline &

Chenodeoxycholzuur. Een preparaat, dat cholesterolstenen in de gal soms doet oplossen. De behandeling moet vele maanden worden voortgezet. Dosering: 2 maal daags 7,5 mg per kg lichaamsgewicht, gedurende de maaltijd. Er moet worden gestreefd naar een dosering, die nog wordt verdragen; veelal 750-1250 mg per dag. Bijwerkingen: bij te hoge doseringen krijgt de patie¨nt last van diarree en krampen. Voorbijgaande stijging leverfunctiewaarden. Interacties: niet combineren met colestyramine en aluminium bevattende antacida. Absorptie ciclosporine kan toenemen. Verkrijgbaar als: – Chenofalkâ, capsules a` 250 mg.

Chenofalk â. Zie: Chenodeoxycholzuur blz. 92 Chirocaine â. Zie: Levobupivacaı¨ne blz. 255 Chloorambucil. Een cytostaticum met alkylerende werking, gebruikt bij de ziekte van Hodgkin, non-hodgkinlymfomen, chronische lymfatische leukemie, ovarium- en mammacarcinoom. Dosering: oraal: dosering afhankelijk van de indicatie en de toegepaste kuur. Hodgkin (ClVPP-kuur): 6 mg/m2 lichaamsopp. per dag, maximaal 10 mg per dag. Non-hodgkin: 0,1 mg / kg lichaamsgewicht als monotherapie, maximaal 15 mg per dag. Controle van differentieel leukocytenbeeld, trombocytenaantal en hemoglobinegehalte is nodig. Bijwerkingen: maagdarmklachten, irreversibele beschadiging van het beenmerg kan voorkomen. Interacties: verminderde immunologische respons op vaccinatie met levende micro-organismen. 92

Verkrijgbaar als:

– Leukeranâ, filmomhulde tabletten a` 2 mg.

Chlooramfenicol. Een antibioticum, afkomstig van Streptomyces venezuelae. Tegenwoordig wordt het synthetisch bereid. Wit, bitter smakend poeder, oplosbaar 1 in 400 water. Het wordt snel uit de darm geabsorbeerd. De biologische halfwaardetijd is ongeveer 4 uur. Chlooramfenicolpalmitaat is een onoplosbare ester en is dus smaakloos. Na orale toediening wordt in de darm chlooramfenicol afgesplitst. Chlooramfenicolnatriumsuccinaat is goed oplosbaar in water en werd gebruikt voor de parenterale toediening van chlooramfenicol. Het is een zeer werkzaam antibioticum, maar door de ernst van de bijwerkingen is het indicatiegebied beperkt. Oculair gebruikt bij infecties van het oog en de oogleden. Dosering: oculair: oogdruppels: elke 2-3 uur 1 druppel in het aangedane oog. Oogzalf: 2-4 maal daags aanbrengen. Bijwerkingen: irritatie en overgevoeligheidsreacties, agranulocytose, het risico op aplastische anemie bij oculaire toepassing is onduidelijk, veiligheidshalve wordt aangeraden het gebruik te beperken tot maximaal 14 dagen. Verkrijgbaar als: – Chlooramfenicol, oogdruppels a` 0,4% en a` 0,5%; oogzalf a` 1%. – Chlooramfenicol Minims, oogdruppels a` 0,5%.

Chlooramfenicol Minims. Zie: Chlooramfenicol blz. 93 Chlooramine. Zie: Tosylchlooramide blz. 436 Chloorbutanol. Kleurloze kristallen met kamferachtige reuk. Oplosbaar 1 in 125 water. Gebruikt als conserveermiddel in oogdruppels en injectievloeistoffen. Weinig toegepast vanwege instabiliteit bij bewaring. RV . Een benzodiazepinederivaat, dat als tranquilliChloordiazepoxide &

zer wordt gebruikt bij angst- en spanningstoestanden. Het heeft ook een spierrelaxerend effect. Na orale toediening wordt het goed en snel geabsorbeerd. De eliminatie verloopt ook traag, de biologische halfwaardetijd is ongeveer 5 tot 30 uur. Slechts enkele procenten worden in onveranderde vorm met de urine uitgescheiden, de rest wordt omgezet. Twee van de metabolieten zijn eveneens werkzaam. Dosering: oraal: 3 maal daags 5 tot 15 mg, in ernstige gevallen 4 maal daags 25 mg; parenteraal: 50 tot 100 mg, alle bij acute opwindingstoestanden. Maximaal 300 mg per etmaal. Bijwerkingen: slaperigheid, ataxie, verminderd libido. Interacties: metabolisme wordt geremd door ritonavir. Werkt synergistisch met andere centraal-depressieve stoffen. Verkrijgbaar als: – Chloordiazepoxide, dragees a` 5 mg, a` 10 mg en a` 25 mg; tabletten a` 5 mg, a` 10 mg en a` 25 mg.

Chloorhexidine. Een desinfectiemiddel, werkzaam tegen de meeste grampositieve en gramnegatieve bacterie¨n. Het effect op M. tuberculosis en Proteus Rettgeri is gering, tegen sporen is het niet werkzaam. De onderste grens van werkzaamheid is 1 op 10.000. Het wordt door looistoffen onwerkzaam gemaakt, zodat contact met kurk moet worden vermeden. Voor huiddesinfectie, als het gebruik van jood niet gewenst is, in 0,5% oplossing in ethanol 70%. Voor blaasspoeling in een steriele 0,02% oplossing. Verkrijgbaar als: – Chloorhexidine, blaasspoeling a` 0,02% (als digluconaat). 93

C

C

– Chloorhexidine FNA, cre`me a` 1% (digluconaat); oplossing a` 1% in water (digluconaat); oplossing a` 0,5% in ethanol 70% (digluconaat); mondspoeling a` 0,2% (digluconaat). – Corsodylâ, mondspoeling a` 0,2% (digluconaat); mondspray a` 0,2% (digluconaat); tandgel a` 1% (digluconaat). – Hibiscrubâ, zeepoplossing a` 4% (digluconaat). – Hibisolâ, oplossing a` 0,5% in 60% isopropanol (digluconaat). – Hibitaneâ, catheterslijm a` 1% (digluconaat); oplossing a` 20% (digluconaat); zuigtabletten a` 2,5 mg (di-HCl). – Medicanol â, wassing voor handendesinfectie a` 0,5% in ethanol 70% (digluconaat). – Sterilonâ, applicatievloeistof a` 1% (digluconaat); cre`me a` 1% (digluconaat); huidspray a` 1% (digluconaat). – Urogliss-Sâ, catheterslijm a` 0,05% (di-HCl). RV . Een fenothiazinederivaat, dat wordt gebruikt als Chloorpromazine &

neurolepticum. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. Chloorpromazine wordt bijna geheel gemetaboliseerd, dit is een langzaam proces. In de urine komen vele metabolieten voor, o.a. chloorpromazinesulfoxide. De serumhalfwaardetijd bedraagt 15 tot 40 uur. Gebruikt bij angst, opwinding, psychotische toestandsbeelden en acute sterkwerkende analgetica. Daarnaast kan het kortdurend worden ingezet bij behandeling van misselijkheid en braken, wanneer andere geneesmiddelen gecontra-indiceerd zijn. Dosering: rectaal: 3 tot 4 maal daags 50 tot 100 mg. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen, sufheid, droge mond, obstipatie, cholangiolitische afsluitingsicterus, allergische reacties, agranulocytose, hypotensie, retina-afwijkingen, grijze verkleuring van de huid, fotosensibilisatie. Interacties: ritonavir verhoogt de plasmaconcentratie van chloorprometazine. Verlenging QT-interval bij combinatie met andere geneesmiddelen met invloed op het QTinterval. Verkrijgbaar als: – Chloorpromazine FNA, zetpillen a` 25 mg en a` 100 mg (HCl). RV . Klassiek antipsychoticum, dat als neurolepticum Chloorprotixeen &

wordt gebruikt bij acute en chronische psychosen en verwardheidstoestanden. Dosering: oraal: 3 maal daags 25 mg tot 100 mg, tot het klinisch effect is bereikt; daarna dalen tot onderhoudsdosis. Zonodig tot 600 mg per dag. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen, orthostatische hypotensie, tachycardie, slaperigheid, duizeligheid. Interacties: het effect van dopamine-agonisten wordt geantagoneerd. Let op bij geneesmiddelen die CYP2D6 remmen of induceren. Verkrijgbaar als: – Truxalâ, filmomhulde tabletten a` 15 mg en a` 50 mg (HCl).

Chloortalidon. Diureticum, met dezelfde natriuretische potentie en hetzelfde aangrijpingspunt in het nefron als thiazidediuretica. De werking zet pas na enkele uren in, maar de werkingsduur is langer (24 tot 72 uur) dan die van de thiazides. Gebruikt bij hypertensie, renale diabetes insipidus, oedeem, decompensatio cordis en idiopathische hypercalciurie. Dosering: bij hypertensie: oraal: 1 maal daags 12,5 mg tot 50 mg. Dosering bij 94

renale diabetes insipidus: oraal: begindosering 2 maal daags 100 mg, onderhoudsdosering 1 maal daags 50 mg. Dosering bij oedeem: oraal: 1 maal daags 12,5 mg tot 50 mg. Dosering bij decompensatio cordis: oraal: 1 maal daags 12,5 mg tot 50 mg. Dosering bij idiopathische hypercalciurie: oraal: 1 maal daags 25 mg tot 50 mg. Bijwerkingen: kaliumdepletie, hyperurikemie (jicht), verergeren van bestaande diabetes, trombopenie. Interacties: werkt synergistisch met andere antihypertensiva. NSAID’s kunnen de antihypertensieve werking verminderen bij gebruik langer dan 2 weken en eventueel hartfalen verergeren. Toxiciteit lithium kan toenemen. Hypokalie¨mie kan verergeren bij combinatie met acetazolamide en ketanserine, hyponatrie¨mie in combinatie met carbamazepine, oxcarbazepine, SSRI’s of venlafaxine. Verkrijgbaar als: – Chloortalidon, tabletten a` 12,5 mg, a` 25 mg en a` 50 mg.

Chloorthiazide. Thiazide, dat als diureticum wordt gebruikt. Het wordt slecht uit de darm geabsorbeerd, waarna excretie, in onveranderde vorm, door de tubuli volgt. Bij absorptie treedt verzadiging op bij doses hoger dan 250 mg. Werkingsduur ongeveer 12 uur, piekdiurese 4 tot 6 uur na het innemen. Dosering: oraal: 1 maal daags 500 mg tot 2 maal daags 1 gram. Bijwerkingen: hypokalie¨mie, jichtaanvallen, verergeren van bestaande diabetes, trombopenie. Interacties: werkt synergistisch met andere antihypertensiva. NSAID’s kunnen de antihypertensieve werking verminderen bij gebruik langer dan 2 weken en eventueel hartfalen verergeren. Toxiciteit lithium kan toenemen. Hypokalie¨mie kan verergeren bij combinatie met acetazolamide en ketanserine, hyponatrie¨mie in combinatie met carbamazepine, oxcarbazepine, SSRI’s of venlafaxine. Verkrijgbaar als: – Chloorthiazide, tabletten a` 500 mg.

Chloorxylenol. Desinfectiemiddel. De werkzaamheid is verminderd bij aanwezigheid van eiwitten. Verkrijgbaar als: – Dettol â, lotion a` 4,9%. RV . Droge kristallen, goed oplosbaar in water. Het wordt Chloralhydraat &

snel uit het darmkanaal geabsorbeerd, in de bloedbaan wordt het omgezet in trichloorethanol. Dit product wordt in de lever gedeeltelijk gekoppeld aan glucuronzuur en gedeeltelijk geoxideerd tot trichloorazijnzuur. Zowel het glucuronide als trichloorazijnzuur wordt door de nier uitgescheiden. Chloralhydraat wordt gebruikt als slaapmiddel, als sedativum en bij de sedatie van kinderen bij diagnostisch onderzoek. Dosering: als hypnoticum: oraal: volwassenen: ’s avonds 250 mg tot 1 gram, max. 2 gram; kinderen 30 tot 50 mg/kg lichaamsgewicht, max. 1 gram. Als sedativum: oraal: 3 maal daags 250 mg. Bij diagnostisch onderzoek: 50 tot 100 mg/kg lichaamsgewicht, max. 1,5 gram. Bijwerkingen: irritatie maagdarmkanaal, allergische huidreacties, licht gevoel in het hoofd, opwinding, verwardheid, verlenging QT-interval. Interacties: chloralhydraat versterkt de werking van coumarinederivaten. Verkrijgbaar als: – Chloralhydraat FNA, drank a` 100 mg/ml; klysma’s a` 300 mg en a` 600 mg; zetpillen a` 300 mg, a` 500 mg, a` 750 mg en a` 1 gram.

Chloroquine. Een chinolinederivaat, dat wordt gebruikt bij malaria, bij leveramoebiasis en bij reumatoı¨de artritis. Na orale toediening wordt het 95

C

C

snel en bijna volledig uit de darm geabsorbeerd. De eliminatie verloopt zeer langzaam. De serumhalfwaardetijd bedraagt 70 tot 120 uur. 70% wordt onveranderd in de urine teruggevonden. Mag alleen op artsenverklaring worden afgeleverd. Dosering: voor suppressief gebruik bij malaria: e´e´nmaal daags 300 mg gedurende 2 dagen, daarna 1 maal per week. Dosering voor curatief gebruik bij malaria: op de eerste dag 600 mg (eventueel i.m.), 6 uur later 300 mg; op de tweede dag 1 maal 300 mg en op de derde dag 1 maal 300 mg, in het totaal dus 1500 mg. Bij leveramoebiasis wordt 2 maal daags 300 mg chloroquine gegeven gedurende 2 dagen, daarna 300 mg 1 maal per dag gedurende 2 tot 3 weken. Chloroquine wordt ook wel gebruikt bij reumatoı¨de artritis en lupus erythematodes. Dosering: aanvankelijk 600 tot 900 mg per dag; als onderhoudsdosering 150 tot 300 mg per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, jeuk, hoofdpijn, urticaria, spierzwakte, accommodatiestoornissen, retinopathie, QT-verlenging. Chloroquine is bijzonder giftig voor kleine kinderen. Interacties: ritonavir remt het metabolisme van chloroquine. Niet gelijktijdig innemen met antacida en cimetidine. Verkrijgbaar als: – A-CQ 100â, tabletten a` 100 mg (als difosfaat).

Choleravaccin. Geı¨nactiveerde Vibrio cholerae O1 (stammen Inaba klassiek, Inaba El Tor en Ogawa klassiek) met recombinant choleratoxine-Bsubunit. Ee´n orale dosis bevat 1011 bacterie¨n en 1 mg toxine. Toegepast voor actieve immunisatie tegen cholera veroorzaakt door Vibrio cholerae serogroep O1. De beschermingsduur is 2 jaar. Dosering: oraal zonder voedsel of dranken: 2 doses met 1 tot 6 weken tussentijd samen met natriumbicarbonaatoplossing, 150 ml (volwassenen), 75 ml (kinderen van 2 tot 5 jaar). Revaccinatie iedere 2 jaar 1 dosis. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, malaise, hoofdpijn, koorts, huidreacties, luchtwegklachten. Verkrijgbaar als: – Dukoralâ, suspensie a` 3ml en zakje bruisgranulaat met natriumwaterstofcarbonaat.

Cholestagelâ. Zie: Colesevelam blz. 111 Chondroı¨tinezwavelzuur. Een dierlijk mucopolysaccharide toegepast bij oogheelkundige operaties (in combinatie met hyaluronzuur) en als blaasinstallatievloeistof bij interstitie¨le cystitis (als tijdelijke vervanging van de glycosaminoglycaanlaag). Verkrijgbaar als: – Gepan â instill, blaasinstallatievloeistof a` 40 ml = 80 mg (Na-zout). – Uracystâ, blaasspoelvloeistof a` 20 ml = 400 mg (Na-zout).

Choriongonadotrofine. HCG. Glycoproteı¨ne uit de placenta, bereid uit de urine van zwangere vrouwen, met hoofdzakelijk LH (ICSM)-werking. Bij de vrouw wordt de ovulatie geı¨nduceerd en wordt de ontwikkeling van een corpus luteum gestimuleerd. Bij de man worden de interstitie¨le cellen in de testis tot ontwikkeling gebracht en aangezet tot de productie van androgenen. Bij de vrouw in combinatie met menopauzegonadotrofine, urifollitropine of follitropine gebruikt bij infertiliteit ten gevolge van het uitblijven van follikelrijping of ovulatie. Bij de man gebruikt bij hypogonadotroop hypogonadisme, vertraagde puberteit, cryptorchisine en in combinatie met menopauzegonadotrofine of urofollitropine bij infertiliteit bij bepaalde ge96

vallen van gestoorde spermatogenese. Choriongonadotrofine wordt intramusculair toegediend. Dosering: op geleide follikelgrootte en estradiolplasmaconcentratie. Bijwerkingen: maagdarmklachten, pijnlijke borsten, vergroting ovaria. Verkrijgbaar als:

– Pregnylâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 IE, a` 1.500 IE en a` 5.000 IE.

Choriongonadotropine alfa. Het via DNA-recombinanttechnologie geproduceerde humane choriongonadotrofine toegepast ter inductie van de laatste fase van follikelrijping en luteı¨nisatie in het kader van in-vitrofertilisatie (IVF). 250 microgram choriongonadotropine alfa komt overeen met ca. 6500 IE, van het via urine van zwangere vrouwen verkregen, choriongonadotrofine. Dosering: s.c.: individueel op basis van de follikelgrootte en estradiol plasmaspiegels: e´e´nmalig 250 microgram 1 tot 2 dagen na de toediening van een FSHpreparaat. Bijwerkingen: hoofdpijn, pijnlijke borsten, vermoeidheid, lokale injectiereacties. Verkrijgbaar als: – Ovitrelleâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 microgram.

Cialis â. Zie: Tadalafil blz. 412 Cibacen â. Zie: Benazepril blz. 58 Cicatridinaâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Ciclesonide. Een synthetisch glucocorticosteroı¨d dat als prodrug wordt toegediend. Als inhalatiecorticosteroı¨d toegepast bij de behandeling van astma. Na inhalatie wordt het door esterasen in de long gehydrolyseerd tot de actieve metaboliet. Deze metaboliet bindt zich in de longen reversibel aan de aanwezige vetzuren waardoor de verblijfstijd in de longen wordt verlengd. De inhalatiedepositie in de longen bedraagt ca. 50%. De biologische beschikbaarheid van het gedeelte dat in het maagdarmkanaal terecht komt, is minder dan 1%. Dosering: inhalatie: aanvankelijk 1 maal daags 160 microgram, eventueel te verlagen tot 1 maal daags 80 microgram. Bijwerkingen: paradoxaal bronchospasmen, hoest, heesheid, huidreacties, onaangename smaak. Verkrijgbaar als:

– Alvescoâ, dosisae¨rosol a` 80 microgram en a` 160 microgram per dosis.

Ciclopirox. Een hydropyridonderivaat met fungicide en fungostatische eigenschappen. Het is een breedspectrum antimycoticum toegepast bij dermatomycosen. Dosering: cutaan: 1-2 maal daags cre`me aanbrengen gedurende 2-4 weken. Verkrijgbaar als:

– Loproxâ, hydrofiele cre`me a` 1% (olamine).

Ciclosporine. Een cyclisch polypeptide toegepast als immunosuppressivum bij de profylaxe van afstotingsreacties na transplantaties en ernstige vormen van ‘graft versus host disease’ na beenmergtransplantaties, bij de behandeling van psoriasis, het nefrotisch syndroom en reumatoı¨de artritis. Ciclosporine beı¨nvloedt de T-lymfocyten afhankelijk antilichaamvorming. De orale biologische beschikbaarheid bedraagt 20-50%. De T½ bedraagt 5 tot 97

C

C

60 uur. Metabolisme vindt plaats via CYP3A4 en P-gp. Tevens is ciclosporine remmer van P-gp. Dosering: bij orgaantransplantatie: oraal: 10 tot 15 mg/kg per dag in 1 of 2 doses gedurende 1 tot 2 weken, vervolgens wordt de dosering geleidelijk teruggebracht tot een onderhoudsdosering van 2 tot 6 mg/kg per dag. Dosering bij beenmergtransplantatie: oraal: 12,5 tot 15 mg/kg per dag in 1 of 2 doses gedurende 3 tot 6 maanden, vervolgens wordt de dosering geleidelijk teruggebracht tot nihil na 1 jaar; i.v.: 3 tot 5 mg/kg per dag als intraveneus infuus, na 2 weken vervolgen met de orale onderhoudsdosering. Dosering bij psoriasis: 2,5 mg/kg per dag in 2 doses, eventueel verhogen tot maximaal 5 mg/kg per dag. Dosering bij nefrotisch syndroom: 5 mg/kg per dag in 1 of 2 doses. Dosering bij reumatoı¨de artritis: beginnen met 2,5 mg/kg lichaamsgewicht per dag in twee doses, na 6 weken eventueel verhogen tot max. 5 mg/kg lichaamsgewicht per dag. De drank dient voor toediening verdund te worden met melk of vruchtensap. De ampulinhoud dient 1:20 tot 1:100 verdund te worden met NaCl of glucosebevattende infuusvloeistoffen. Voorzichtigheid is geboden bij patie¨nten met lever- en/of nierfunctiestoornissen. Bijwerkingen: branderig gevoel in handen en voeten (na orale toediening), tremor, gastro-intestinale stoornissen en hirsutisme. Interacties: plasmaconcentraties worden veranderd door remmers en inductoren van CYP3A4. Remmers o.a.: amiodaron, macroliden, diltiazem, fluconazol, itraconazol en orale anticonceptiva. Inductoren o.a.: carbamazepine, efavirenz, etravirine, barbituraten, fenytoı¨ne, rifampicine. Absorptie wordt vertraagd door orlistat. Ciclosporine remt metabolisme van statines, everolimus, sirolimus, antracyclines, etoposide. Nefrotoxiciteit wordt versterkt door (val)aciclovir, amfotericine B, aminoglycosiden, co-trimoxazol, NSAID’s, salicylaten en methotrexaat. De digoxineconcentratie kan stijgen. Verkrijgbaar als: – Neoralâ, capsules a` 25 mg en a` 100 mg; drank a` 100 mg/ml. – Sandimmuneâ, infuusconcentraat a` 1 ml = 50 mg.

Cidalâ. Zie: Triclosan â blz. 442 Cidofovir. Een virustaticum intraveneus toegepast bij de behandeling van gezichtsbedreigende cytomegalievirus(CMV)-retinitis bij AIDS-patie¨nten na falende therapie met foscarnet of ganciclovir. De T½ bedraagt ca. 2,5 uur, de intracellulaire T½ 17 tot 65 uur. Dosering: intraveneus als infuus: inductiebehandeling: 5 mg/kg lichaamsgewicht in 1 uur, 1 maal per week gedurende 2 weken. Onderhoudsbehandeling: 5 mg/kg lichaamsgewicht in 1 uur, 1 maal per 14 dagen, te beginnen 2 weken na het voltooien van de inductiebehandeling. Adequate hydratie en toediening van probenicide is noodzakelijk ter beperking van nefrotoxiteit. Bijwerkingen: nefrotoxiteit, neutropenie, neuropathie, alopecia, koorts, metabole alkalose, hoofdpijn. Interacties: let op combinatie met nefrotoxische stoffen, zoals aminoglycosiden, adefovir, amfotericine B en vancomycine. Verkrijgbaar als:

– Vistideâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 375 mg

Cignoline. Zie: Ditranol blz. 140 Cilazapril. Een angiotensine converting enzym (ACE)-remmer toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Na orale toediening wordt het 98

snel geabsorbeerd en in de lever omgezet in het werkzame cilazaprilaat. De T½ bedraagt 40 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 0,5 mg tot 5 mg. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoesten, hypotensie, rinitis, maagdarmstoornissen. Interacties: werkt synergistisch met andere bloeddrukverlagers, hyperkalie¨mie kan optreden in combinatie met kaliumzouten, kaliumsparende diuretica, aldosteron-antagonisten en heparine. NSAID’s verminderen het effect en kunnen hartfalen verergeren. Toxiciteit lithium kan toenemen. Hypoglykemische werking bloedglucoseverlagende middelen wordt versterkt. Verkrijgbaar als: – Vascaseâ, tabletten a` 2,5 mg en a` 5 mg.

Cilestâ. Tabletten met 250 microgram norgestimaat en 35 microgram ethinylestradiol. Oraal anticoncepticum. In verpakkingen met 21 tabletten.

Ciloxanâ. Zie: Ciprofloxacine blz. 101 Cimetidine. Een antihistaminicum, dat de histamine H2-receptoren bezet en daardoor het stimulerende effect van histamine op de zoutzuursecretie in de maag remt. Gebruikt bij ulcus pepticum, bij het zollinger-ellisonsyndroom, bij refluxoesofagitis, bij de preventie van chronisch recidiverende, peptische ulcera en bij peptische ulcera t.g.v. het gebruik van NSAID’s. Na orale toediening wordt het snel en goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 2 uur. Dosering: oraal: bij ulcus pepticum: 1 maal daags 800 mg (voor het slapen) of 2 maal daags 400 mg (bij het ontbijt en voor het slapen) of 3 maal daags 200 mg en 1 maal daags 400 mg (tijdens de maaltijden en voor het slapen), gedurende ten minste 4 weken. Zo nodig kan de dosering worden verhoogd tot 4 maal daags 400 mg. Dosering bij het zollinger-ellisonsyndroom: 3 maal daags 200 mg en 1 maal daags 400 mg (tijdens de maaltijden en voor het slapen). Zo nodig kan de dosering worden verhoogd tot 3 maal daags 400 mg en 1 maal daags 800 mg. Dosering bij refluxoesofagitis: 1 maal daags 800 mg (na de avondmaaltijd). Zo nodig kan de dosering worden verhoogd tot 2 maal daags 800 mg (na het ontbijt en na de avondmaaltijd). Dosering als profylaxe van ulcus pepticum: 1 maal daags 400 mg (voor het slapen). Dosering bij peptische ulcera t.g.v. NSAID-gebruik: 1 maal daags 800 mg (voor het slapen) gedurende 8 weken. De eliminatie vindt overwegend via de nier plaats, zodat aanpassing nodig is bij gestoorde nierfunctie. Bijwerkingen: bij hoge doseringen stijgt de serumkreatinineconcentratie zonder dat er een duidelijke nierinsufficie¨ntie optreedt. De overige bijwerkingen bestaan uit diarree, spierpijn, duizeligheid en huiduitslag, sufheid, leverfunctiestoornissen. Interacties: cimetidine remt leverenzymen, waaronder CYP1A2, CYP2D6 en CYP3A4. Vertoont interacties met verschillende geneesmiddelen, die door de lever worden gemetaboliseerd, met name theofylline en orale anticoagulantia, coumarinederivaten en calciumantagonisten. Verkrijgbaar als: – Cimetidine, tabletten a` 200 mg, a` 400 mg en a` 800 mg; bruistabletten a` 400 mg en a` 800 mg.

Cimzia â. Zie: Certolizumab pegol blz. 90

99

C

Cinacalcet. Een calcimimeticum dat de parathormoon (PTH)-spiegels ver-

C

laagt door het verhogen van de gevoeligheid van de calciumreceptor voor extracellulair calcium. Toegepast bij de behandeling van secundaire hyperparathyreoı¨die bij dialysepatie¨nten met ernstig nierfalen en bij de reductie van hypercalcie¨mie bij patie¨nten met parathyroı¨dcarcinoom. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 25% (na inname met voedsel ca. 60%). Het wordt in de lever gemetaboliseerd (CYP3A4, CYP1A2 en CYP2D6). De metabolieten worden voornamelijk renaal geklaard. De eliminatie verloopt bifasisch met een T½ van ca. 35 uur. Dosering: secundaire hyperparathyreoı¨die: oraal tijdens of vlak na het eten: startdosis 1 maal daags 30 mg, mede op basis van calcium, fosfaat en PTHspiegels met tussenpozen van 2 tot 4 weken te verhogen naar 1 maal daags 120 mg, max. 1 maal daags 180 mg. Parathyroı¨dcarcinoom, primaire hyperparathyreoı¨die: oraal: startdosis 2 maal daag 30 mg, mede op basis van de serumcalciumconcentratie met tussenpozen van 2 tot 4 weken te verhogen naar 2 maal daags 90 mg, maximaal 3 tot 4 maal daags 90 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, myalgie, huidreacties, duizeligheid, convulsies, anorexie, asthenie. Interacties: wordt gemetaboliseerd door CYP3A4, CYP1A2. Zelf remt het CYP2D6. Bij toevoeging sterke CYP3A4 is plasmaconcentratiecontrole wenselijk (bijv. itraconazol, ketoconazol, ritonavir, erytromycine). Bij combinatie met CYP1A2-remmers is geen dosisaanpassing nodig. Verkrijgbaar als:

– Mimparaâ, tabletten a` 30 mg, a` 60 mg en a` 90 mg (als HCl).

Cinchocaı¨ne. Een lokaalanestheticum met een langdurige werking. Gebruikt in de combinatiepreparaten Proctosedyl â en Ultraproctâ bij hemorroı¨den. RV . Een antihistaminicum met zwak sederende, zwak antiCinnarizine &

cholinerge en anti-emetische werking. Gebruikt bij allergische aandoeningen, duizeligheid van vestibulaire oorsprong en reisziekte. T½: 3-4 uur. Dosering: 3 maal daags 12,5 tot 50 mg. Bijwerkingen: sufheid, droge mond. Interacties: alcohol en centraal-dempende stoffen kunnen sufheid versterken. Verkrijgbaar als: – Cinnarizine, tabletten a` 25 mg.

Cipramilâ. Zie: Citalopram blz. 102 Ciprofibraat. Een antilipemicum toegepast bij de behandeling van hyperlipoproteı¨nemie en hypertriglyceridemie die onvoldoende reageren op een streng dieet. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd, in de lever gemetaboliseerd en in geconjugeerde vorm via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 90 uur. De eiwitbinding is 97%-99%. Dosering: oraal: 1 maal daags 100 mg. Aanpassing van de doseerfrequentie bij nierfunctiestoornissen is noodzakelijk. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, huidreacties, impotentie, leverfunctiestoornissen, malaise. Interacties: de werking van coumarines wordt versterkt. De werking van bloedglucoseverlagende middelen kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Modalimâ, tabletten a` 100 mg.

100

Ciprofloxacine. Een chinolon-antibioticum met een breed bactericide werkingsspectrum. Het is effectief tegen grampositieve en gramnegatieve micro-organismen. Daarnaast wordt ciprofloxacine gebruikt bij de behandeling van ernstige lagereluchtweginfecties door P. aerugenosa bij kinderen vanaf 5 jaar met cystische fibrose (CF). De orale biologische beschikbaarheid bedraagt 60%. De T½ bedraagt ongeveer 4 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 250 mg tot 500 mg eventueel te verhogen tot 750 mg. Dosering i.v. als infuus: 2 maal daags 100 mg tot 3 maal daags 400 mg. Dosering bij kinderen vanaf 5 jaar met CF: oraal of i.v.: 2 maal daags 15 mg/kg lichaamsgewicht (max. 1,2 gram per dag). Oculair: oogdruppels: 2 dagen 1 druppel elke 2 uur, vervolgens 1 druppel elke 4 uur gedurende max. 7 dagen; oogzalf: 3 maal daags aanbrengen gedurende 2 dagen. Auriculair: 2 maal daags 4 druppels in het aangedane oor, gedurende 7 dagen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, vermoeidheid, convulsies. Interacties: ciprofloxacine remt CYP1A2. De plasmaconcentratie van tizanidine, clozapine en fenytoı¨ne kan stijgen. De absorptie van chinolonen wordt verminderd door twee- of driewaardige ionen (bv. calcium) en sevelameer. Verkrijgbaar als: – Ciloxanâ, oogdruppels a` 0,3% (als HCl). – Ciprofloxacine, tabletten a` 250 mg, a` 500 mg en a` 750 mg (als HCl); infusievloeistof a` 50 ml = 100 mg, a` 100 ml = 200 mg en a` 200 mg = 400 mg (als lactaat of als waterstofsulfaat of als HCl). – Ciproxinâ, Ciproxinâ, tabletten a` 250 mg, a` 500 mg en a` 750 mg (als HCl); suspensie a` 50 mg/ml en a` 100 mg/ml; infusievloeistof a` 50 ml = 100 mg, a` 100 ml = 200 mg en a` 200 ml = 400 mg (als lactaat).

Ciproxin â. Zie: Ciprofloxacine blz. 101 Circadinâ. Zie: Melatonine blz. 272 Cisapride. Een stimulator van de afgifte van acetylcholine in de plexus myentericus. Cisapride is een prokineticum dat wordt gebruikt bij motiliteitsstoornissen van maag en darm. Door een potentie¨ le verlenging van het QT-interval (dosisafhankelijk) kunnen levensbedreigende ventriculaire ritmestoornissen optreden. De kans hierop wordt verhoogd door het gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die cytochroom P450 3A4 (CYP3A4) remmen en reeds bekende cardiale risicofactoren. Cisapride mag alleen worden voorgeschreven door een specialist in een ziekenhuis. Het gebruik is beperkt tot bewezen pathologische gastro-oesofageale reflux (GOR) die onvoldoende reageert op andere behandelingen bij kinderen tot 3 jaar. Ten gevolge van een ‘first-pass’ effect in de darmwand bedraagt de orale biologische beschikbaarheid 40%. De T½ is ongeveer 12 uur. Dosering: oraal: kinderen tot 3 jaar: 3 tot 4 maal daags 0,2 mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: darmkrampen, diarree. Door de invloed op de maagdarmmotoriek kan de biologische beschikbaarheid van andere geneesmiddelen veranderen (o.a. cimetidine). Interacties: de plasmaconcentratie wordt verlaagd door efavirenz, fluconazol, itraconazol, proteaseremmer en voriconazol. Let op bij geneesmiddelen die het QT-interval verlengen. Door stimulering van de darmperistaltiek kan de opname van coumarines worden versneld. Verkrijgbaar als: – Prepulsidâ, suspensie a` 1 mg/ml. 101

C

Cisatracurium. Een niet-depolariserende neuromusculair blokkerende

C

stof met een intrede van de werking na 2 tot 5 minuten en een werkingsduur van ca. 45 minuten. Het is e´e´n van de 10 isomeren van atracurium. Gebruikt als spierverslappend middel bij algemene anesthesie of tijdens sedatie in de I.C. Dosering: i.v.: aanvangsdosis 150 microgram/kg lichaamsgewicht. Onderhoudsdosis 20 tot 30 microgram/kg lichaamsgewicht per keer; i.v. als infusie: 3 microgram/kg lichaamsgewicht/minuut, gevolgd door 1 tot 2 microgram/kg lichaamsgewicht/minuut als onderhoudsdosis. Bijwerkingen: bradycardie, hypotensie. Interacties: let op bij gelijktijdig gebruik inhalatie-anesthetica. Verkrijgbaar als:

– Nimbexâ, injectievloeistof a` 2,5 ml = 5 mg, a` 5 ml = 10 mg, a` 10 ml = 20 mg en a` 30 ml = 150 mg (als dibesilaat). RV blz. 471 Cisordinolâ. Zie: Zuclopentixol &

Cisplatine. Een cytostaticum, klinisch gebruikt bij gemetastaseerde testistumoren, gemetastaseerde ovariumtumoren, plaveiselcelcarcinomen van hoofd en hals en longtumoren. Dosering: i.v.: 50 tot 120 mg/m2 1 keer per 3 tot 4 weken of 15 tot 20 mg/m2 per dag gedurende 5 dagen elke 3 tot 4 weken. Doses van 1 maal per week 40 mg/ m2 komen ook voor, gedurende een beperkte periode. Bijwerkingen: de voornaamste bijwerking bestaat uit een cumulatieve nefrotoxiciteit; voor iedere toediening moet worden onderzocht of de nierfunctie normaal is. Verdere bijwerkingen bestaan uit misselijkheid, gehoorstoornissen, trombocytopenie, leukopenie, anemie, zelden perifere neuropathie en anafylactische shock. Interacties: instelling op carbamazepine, fenytoı¨ne en valproı¨nezuur wordt bemoeilijkt. Aminoglycosiden, amfotericine B en furosemide vergroten de kans op nefrotoxiciteit. Verkrijgbaar als: – Cisplatine, infuusconcentraat a` 10 ml = 10 mg, a` 20 ml = 10 mg, a` 50 ml = 50 mg, a` 100 ml = 50 mg en a` 100 ml = 100 mg. – Platosinâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 10 mg, a` 50 ml = 50 mg, a` 100 ml = 100 mg.

Citalopram. Een selectieve serotonineheropnameremmer (SSRI) toegepast als antidepressivum. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever omgezet in ook werkzame metabolieten. De halfwaardetijd bedraagt 1,5 dag. Dosering: oraal: 1 maal daags 20 tot 60 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, slapeloosheid, tremor, obstipatie, seksuele stoornissen. Niet gebruiken bij de behandeling van kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Interacties: zwakke remmer CYP2D6. De vorming van de actieve metaboliet van tamoxifen wordt geremd. In combinatie met (irreversibele) MAO-remmers kan het serotoninesyndroom optreden. Verkrijgbaar als: – Cipramilâ, filmomhulde tabletten a` 20 mg en a` 40 mg (als HBr); druppelvloeistof a` 40 mg/ml (als HCl). – Citalopram, filmomhulde tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (als HBr).

Citanestâ. Zie: Prilocaı¨ne blz. 356

102

Citroenglycerol FNA. Orofaryngeale applicatievloeistof met 85% glycerol en 0,5% citroenzuur.

Citroenzuur. Kleurloze kristallen of wit poeder, zeer goed oplosbaar in water. Oromucosaal gebruikt bij aften en droge mond en als zuursmakend corrigens gebruikt in dranken (0,1 tot 0,5%). Verkrijgbaar als: – Citroenzuurglycerol FNA, oromucosale oplossing a` 5 mg/gram.

Citroenzuurglycerol FNA. Zie: Citroenzuur blz. 103 Citroenzuurglycerol FNA. Zie: Glycerol blz. 206 Citrosanâ. Verdeelde bruispoeders met 500 mg paracetamol, 500 mg natriumcitraat en 50 mg ascorbinezuur. Gebruikt bij koorts en pijn.

Cladribine. Een purine-nucleoside dat als oncolyticum wordt toegepast bij de behandeling van haarcelleukemie of B-cel chronische lymfatische leukemie wanneer therapie met tenminste e´e´n alkylerende stof heeft gefaald. Dosering: haarcelleukemie: i.v. als infuus: Leustatin: 0,09 mg/kg/dag toe te dienen als een continu infuus in 24 uur (NaCl 0,9%) gedurende 7 dagen; Litak: 0,14 mg/kg/dag in 24 uur gedurende 5 dagen; bij B-cel chronische lymfatische leukemie: 0,12 mg/kg/dag in 2 uur op dag 1-5 van een 28 dagen cyclus, max. 6 cycli. Bijwerkingen: koorts, beenmergsuppressie, koude rillingen, maagdarmstoornissen, oedeem, malaise, huidreacties, hartkloppingen, duizeligheid, infecties. Interacties: lamivudine kan de werking van cladribine verminderen. De immunologische respons op actieve vaccinatie kan worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Leustatinâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 10 mg. – Litakâ, injectievloeistof a` 5 ml = 10 mg.

Claforan â. Zie: Cefotaxim blz. 88 Clareluxâ. Zie: Clobetasol blz. 105 Claritine â. Zie: Loratadine blz. 263 Claritromycine. Een macrolide antibioticum met bacteriostatische eigenschappen, toegepast bij de behandeling van luchtweg-, wekedelen- en huidinfecties en bij de eradicatie van Helicobacter pylori. De biologische beschikbaarheid na orale toediening bedraagt 50%. Het wordt in de lever gemetaboliseerd tot o.a. de werkzame 14-hydroxymetaboliet. De T½ bedraagt 2-6 uur. Dosering: oraal (gewoon preparaat): volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 2 maal daags 250 mg tot 500 mg; kinderen tot 12 jaar: 15 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 doses, maximaal 1 gram per dag. Bij encefalitis: 2 maal daags 1000 mg gedurende 4-6 weken. Dosering oraal: (preparaat met gereguleerde afgifte): volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 1 maal daags 500 mg tot 1 gram. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, erytheem. Interacties: remt CYP3A4, P-gp en is substraat voor CYP3A4. Plasmaconcentratie claritromycine stijgt in combinatie met proteaseremmers, etravirine of nevirapine. Claritromycine remt het metabolisme van alprazolam, buspiron, calciumantagonisten (behalve amlodipine), carbamazepine, ciclosporine, cinacalcet, colchicine, darifenacine, dasatinib, ergotamine, erlotinib, everolimus, 103

C

C

gefitinib, irinotecan, ivabradine, lapatinib, maraviroc, midazolam, nilotinib, quetiapine, rifabutine, sildenafil, (tem)sirolimus, sunitinib en tacrolimus. Bovendien kan de claritromycineconcentratie dalen door rifabutine. Combinatie met colchicine en ergotamine wordt ontraden.Door remming P-gp kan de concentratie van digoxine stijgen. Het risico op myopathie neemt toe bij gelijktijdig gebruik met simvastatine en atorvastatine. Claritromyine kan QT-interval verlengen. Verkrijgbaar als: – Claritromycine, tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; suspensie a` 25 mg/ml en a` 50 mg/ml. – Clarosip â, granulaat voor orale suspensie (in rietje) a` 125 mg, a` 187,5 mg en a` 250 mg. – Klacidâ, tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; suspensie a` 25 mg/ml en a` 50 mg/ ml. – Klacidâ SR, tabletten met gereguleerde afgifte a` 500 mg.

Clarosipâ. Zie: Claritromycine blz. 103 RV . Een langwerkend antihistaminicum. Clemastine &

Dosering: oraal: 2 maal daags 1 mg, max. 6 mg per dag. Dosering i.m. of i.v.: 2 mg bij acute allergische reacties, eventueel na 15 minuten herhalen. Bijwerkingen: slaperigheid. Interacties: alcohol en centraal-dempende stoffen kunnen slaperigheid versterken. Verkrijgbaar als:

– Tavegilâ, tabletten a` 1 mg (als waterstoffumaraat); injectievloeistof a` 2 ml = 2 mg (als waterstoffumaraat).

Clexaneâ. Zie: Enoxaparine blz. 153 Climaraâ. Zie: Estradiol blz. 162 Climene ‘28’ â. Strip met 16 tabletten estradiol a` 2 mg, 12 tabletten estradiol a` 2 mg en cyproteronacetaat 1 mg.

Clindamycine. Een semisynthetisch antibioticum, gemaakt uit lincomycine. Werkzaam tegen grampositieve bacterie¨n en Bacteroides. Na orale toediening wordt het snel en nagenoeg volledig geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumconcentratie is ongeveer 2,5 uur. Ook toegepast als cutane oplossing bij acne. Dosering: capsules: 4 maal daags 150 tot 300 mg; kinderen om de 6 uur 2 tot 4 mg per kg lichaamsgewicht. Dosering i.v./i.m.: 1200-2700 mg 2-4 maal daags, zonodig tot 4800 mg per dag. Intraveneuze infusie maximaal 1200 mg per uur. Intramusculair maximaal 600 mg/keer. Cutaan: oplossing: 1-2 maal daags aanbrengen bij voorkeur in combinatie met benzoylperoxide of een retinoı¨d, behandelduur 3-6 maanden. Bijwerkingen: misselijkheid, diarree, voorbijgaande neutropenie en eosinofilie, huiduitslag. Enkele gevallen van een pseudomembraneuze colitis met fatale afloop zijn beschreven. In verband hiermee dient bij het optreden van ernstige diarree de behandeling te worden gestaakt. Interacties: proteaseremmers verhogen plasmaconcentratie. Clindamycine kan plasmaconcentratie van ciclosporine verlagen. Bij gelijktijdig gebruik coumarines trombosedienst inlichten. Verkrijgbaar als: – Clindamycine, capsules a` 150 mg en a` 300 mg (als HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 300 mg en a` 4 ml = 600 mg (als diwaterstoffosfaat); cutane oplossing a` 1% (HCl). 104

– Clindamycine FNA, cutane oplossing a` 1% (HCl); vaginale cre`me a` 2% (HCl); gel a` 1% (HCl). – Dalacinâ, capsules a` 150 mg en a` 300 mg (als HCl); suspensie a` 15 mg/ml; injectievloeistof a` 2 ml = 300 mg en a` 4 ml = 600 mg (als diwaterstoffosfaat); cutane oplossing a` 1% (als diwaterstoffosfaat).

ClinOleic â. Mengsel van gezuiverde olijfolie en gefractioneerde sojaolie. Intraveneus als emulsie (250 ml en 500 ml) toegepast als parenterale voeding(scomponent) voor de toevoer van energie en essentie¨le vetzuren. Ee´n liter infusie-emulsie levert 8368 kJ.

Clioquinol. Geel, reukloos poeder, onoplosbaar in water. In combinatiepreparaten gebruikt bij huidaandoeningen met een secundaire bacterie¨le of mycotische infectie. RV . Een benzodiazepinederivaat gebruikt bij angst- en spanClobazam &

ningstoestanden. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 18 uur, van de belangrijkste farmacologisch actieve metaboliet N-desmethyllobazam 40 uur. Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags 10 tot 20 mg, maximaal 60 mg per dag. Als anti-epilepticum: 5-10 mg per dag, zo nodig tot maximaal 80 mg. Bijwerkingen: slaperigheid, duizeligheid. Interacties: stiripentol verhoogt plasmaconcentratie. Sedatieve werking van centraal-dempende stoffen kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Frisiumâ, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg.

Clobetasol. Een zeer sterk werkend synthetisch corticosteroı¨d (klasse 4), dat alleen uitwendig wordt gebruikt. Verkrijgbaar als: – Clareluxâ, schuim voor cutaan gebruik a` 0,05% (propionaat). – Clobexâ, shampoo a` 0,05% (propionaat). – Dermovate â, cre`me a` 0,05% (propionaat); lotion a` 0,05% (propionaat); zalf a` 0,05% (propionaat).

Clobetason. Een vrij sterk werkend synthetisch corticosteroı¨d (klasse 2), dat alleen uitwendig wordt gebruikt. Verkrijgbaar als: – Emovate â, cre`me a` 0,05% (butyraat); zalf a` 0,05% (butyraat).

Clobexâ. Zie: Clobetasol blz. 105 Clodroninezuur. Een bisfosfonaat toegepast bij de behandeling van hypercalcie¨mie ten gevolge van maligne aandoeningen. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid 2%. De T½ is ongeveer 15 uur. Dosering: i.v.: 300 mg tot 500 mg per dag, in 2 uur als infuus, gedurende maximaal 7 dagen, vervolgens oraal 1600 mg tot 3200 mg per dag in 3 tot 4 doses (Bonefos) of 1040 mg tot 2080 mg per dag in 1 tot 2 doses (Ostac) 2 uur voor of na de maaltijd, niet met melk of melkproducten innemen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, nierfunctiestoornissen, leverfunctiestoornissen. Regelmatige controle van serum-calcium, serum-fosfaat en hematologische parameters dient plaats te vinden. Interacties: voedsel, antacida en farmaca met veel calcium, ijzer, aluminium of magnesium kunnen absorptie verminderen. Innemen clodroninezuur ½ uur voor deze middelen. Aluminiumhoudende antacida vermijden. Aminoglycosiden kunnen hypocalcie¨mie veroor105

C

zaken. Bisfosfonaten kunnen effect parathormoon bij osteoporose remmen. Verkrijgbaar als:

C

– Bonefosâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 300 mg (di-Na-zout); capsules a` 400 mg (di-Na-zout); tabletten a` 800 mg (di-Na-zout). – Ostacâ, tabletten a` 520 mg (di-Na-zout).

Clofarabine. Een purine nucleoside-antimetaboliet met antitumoractiviteit, die intracellulair wordt gefosforyleerd tot het actieve clofarabinetrifosfaat. De antitumoractiviteit berust op remming van DNA-polymerase-alfa, remming van ribonucleotidereductase en verstoring van de mitochondriale membraanintegriteit. Intraveneus als infusie toegepast bij de behandeling van acute lymfoblastische leukemie (ALL) bij pediatrische patie¨nten met een recidief of die refractair zijn na minimaal al met twee eerdere regimes te zijn behandeld. De maximale plasmaconcentratie is omgekeerd evenredig met het lichaamsgewicht waardoor bij kinderen onder 20 kg een langere infusieduur moet worden overwogen. Na 24 uur is ca. 60% onveranderd via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 5 uur. Dosering: intraveneus als infusie in 2 uur: gedurende 5 achtereenvolgende dagen 52 mg/m2 lichaamsoppervlakte via verdunningsschema in NaCl 0,9%. Iedere 2 tot 6 weken op basis van genormaliseerde hematopoe¨se herhalen, tot max. 3 cycli. Bijwerkingen: neutropenie, maagdarmstoornissen, pyrexie, ontsteking van de mucosa, vermoeidheid, contusie, tumorlysissyndroom, hoofdpijn, huidafwijkingen, flush, onrust, leverfunctiestoornissen, tachycardie. Interacties: de immunologische respons op actieve vaccinatie kan worden verminderd. De werking van coumarines kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als:

– Evoltraâ, concentraat voor oplossing voor infusie a` 20 ml = 20 mg.

Clomid â. Zie: Clomifeen blz. 106 Clomifeen. Een preparaat, dat de hypofyse stimuleert tot de afgifte van gonadotrofinen. Het wordt gebruikt bij steriliteit door anovulatie. Dosering: 1 maal daags 50 mg, gedurende 5 dagen, te beginnen op de dag 3-5

van de cyclus. Wanneer na 2 of 3 cycli de basale temperatuur niet bifasisch wordt, verhoogt men de dosis tot 1 maal daags 100-150 mg, eveneens gedurende 5 dagen. Bijwerkingen: opvliegers, misselijkheid, visusstoornissen, leverfunctiestoornissen, hoofdpijn, urticaria. Verkrijgbaar als: – Clomidâ, tabletten a` 50 mg (diwaterstofcitraat). – Clomifeen, tabletten a` 50 mg (diwaterstofcitraat). – Seropheneâ, tabletten a` 50 mg (diwaterstofcitraat). RV . Een tricyclisch antidepressivum met serotonerge Clomipramine &

eigenschappen, dat sneller wordt geabsorbeerd dan imipramine. Ook toegepast bij de behandeling van obsessies en dwangstoornissen. N-desmethylclomipramine is de actieve metaboliet. T½ clomipramine is gemiddeld 20 uur, van de actieve metaboliet 35 uur. Dosering: bij depressies: oraal (gewoon preparaat): aanvankelijk 2 maal daags 25 mg, zonodig geleidelijk verhogen tot max. 250 mg; (preparaat met gereguleerde afgifte): 1 maal daags 75 mg, zonodig geleidelijk verhogen tot max. 225 mg. Na verbetering van de depressie zonodig verlagen tot onderhoudsdosering. Bij obsessies en dwangstoornissen: oraal (gewoon preparaat): aanvanke106

lijk 25 mg per dag, zonodig verhogen tot onderhoudsdosering, max. 250 mg per dag. Bijwerkingen: droge mond, tachycardie, duizeligheid, accommodatiestoornissen, hemolyse, gewichtstoename, verhoogde eetlust, vermoeidheid, onrust, zweten, mictiestoornis. Interacties: plasmaconcentratie kan stijgen met CYP26-remmers, benzodiazepines, antipsychotica. Combinatie met een (irreversibele) MAO-remmer kan leiden tot serotoninesyndroom. Verkrijgbaar als:

– Anafranilâ, dragees a` 25 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 75 mg (HCl). – Clomipramine, omhulde tabletten a` 10 mg en a` 25 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 75 mg (HCl).

Clonazepam. Een benzodiazepinederivaat, gebruikt bij de meeste vormen van epilepsie bij kinderen, in het bijzonder absences, ramsay-huntsyndroom en gegeneraliseerde tonisch-klonische crises. Clonazepam kan ook bij epilepsie van volwassenen en bij focale aanvallen worden toegepast. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt 19 tot 46 uur. Dosering: aanvangsdosering: zuigelingen 0,1 mg per dag; kinderen van 2 tot 10 jaar 0,2 mg per dag; volwassenen 0,5 mg per dag. De dosering wordt om de paar dagen verhoogd. Gemiddelde onderhoudsdosering: zuigelingen 0,5 tot 1 mg per dag; kinderen van 1 tot 5 jaar 1,5 tot 3 mg per dag; kinderen van 5 tot 15 jaar 3 tot 6 mg per dag; volwassenen 4 tot 8 mg per dag. De dagdosis dient in 3 tot 4 giften over de dag verdeeld te worden ingenomen. Bij status epilepticus wordt clonazepam parenteraal toegediend. In ampullen a` 1 mg in 1 ml oplosmiddel, te verdunnen met 1 ml steriel water voor i.v.- of i.m.-toediening. Dosering: zuigelingen en kinderen 0,5 mg; volwassenen 1 mg, langzaam intraveneus. Indien nodig kan deze dosis worden herhaald, eventueel ook intramusculair of in langzaam lopende i.v.-infusen. Bijwerkingen: sufheid, spierzwakte, pigmentatie van de huid. Interacties: proteaseremmers remmen het metabolisme van clonazepam. Enzyminductoren versnellen het metabolisme. Centraal-depressieve stoffen kunnen de sedatieve werking versterken. Verkrijgbaar als:

– Rivotrilâ, tabletten a` 0,5 mg en a` 2 mg; druppelvloeistof a` 2,5 mg/ml (1 druppel = 0,1 mg); injectievloeistof a` 1 ml = 1 mg en 1 ml verdunningsvloeistof. RV . Centraal werkend bloeddrukverlagend middel. Clonidine Clonidine &

heeft een stimulerende invloed op de centraal gelegen alfa-2-receptoren. Dit leidt tot een lagere perifere sympathische activiteit en dientengevolge een bloeddrukdaling. Daarnaast toegepast bij migraine en bij de symptomatische behandeling van de somatische verschijnselen van opiaat-onthoudingssyndroom. Dosering: bij hypertensie: oraal: aanvankelijk 3 maal daags 75 microgram, daarna wordt de dosering verhoogd of verlaagd op geleide van de bloeddruk, gebruikelijk 3 maal daags 150-450 microgram, maximaal 1,5 mg per dag (klinisch); s.c. of i.m.: 2 tot 4 maal daags 150 microgram. Na verdunnen met minstens 10 ml fysiologische zoutoplossing kan 150 microgram langzaam (10 minuten) intraveneus worden toegediend, uitsluitend bij liggende patie¨nten. De toediening mag niet plotseling worden gestaakt wegens de kans op een 107

C

C

‘rebound’ effect. Dosering bij migraine: aanvankelijk 2 maal daags 25 microgram, eventueel te verhogen tot 2 maal daags 50 microgram. Dosering bij de symptomatische behandeling van de somatische verschijnselen van het opiaat-onthoudingssyndroom: 2 tot 4 maal daags 100 tot 200 microgram, onder controle van bloeddruk en onthoudingsverschijnselen langzaam verhogen met 100 tot 300 microgram tot maximaal 1,2 mg per dag. Na 7 dagen wordt de dagdosis in 2 a` 3 dagen uitgeslopen. Bijwerkingen: slaperigheid, droge mond, duizeligheid, obstipatie, misselijkheid, exanthemen. Interacties: let op in combinatie met andere bloeddrukverlagende middelen. Be`tablokkers geven aanleiding tot reboundhypotensie na staken clonidine. Bij combinatie met TCA’s kan na staken reboundhypertensie optreden. Verkrijgbaar als: – Catapresanâ, tabletten a` 150 microgram (HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 150 microgram (HCl). – Clonidine, tabletten a` 25 microgram en a` 150 microgram (HCl). – Dixaritâ, tabletten a` 25 microgram (HCl).

Clopidogrel. Een prodrug die in de lever wordt omgezet in het actieve 2-oxo-clopidogrel en in het inactieve carboxylzuurderivaat. De actieve metaboliet bindt zich irreversibel aan de trombocyten als niet-competitieve selectieve antagonist van de door ADP geı¨nduceerde trombocytenaggregatie. Hierdoor wordt de binding van fibrinogeen aan de GPIIb/IIIa-receptoren sterk verminderd. Als antitromboticum toegepast ter vermindering van atherosclerotische complicaties. Na orale toediening wordt ca. 50% geabsorbeerd en vervolgens vrijwel geheel gemetaboliseerd. De werkingsduur is gelijk aan de levensduur van trombocyten. Dosering: oraal: 1 maal daags 75 mg, bij patie¨nten met acuut coronair syndroom starten met een oplaaddosis van 300 mg. Bijwerkingen: bloedingen, trombocytopenie, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, duizeligheid. Interacties: de werking wordt verminderd door tipranavir, protonpompremmers (vooral omeprazol, esomeprazol). Verhoogt risico op bloedingen in combinatie met acetylsalicylzuur, NSAID’s, heparines. Niet combineren met coumarinederivaten. Verkrijgbaar als: – Clopidogrel, filmomhulde tabletten a` 75 mg (als waterstofsulfaat). – Grepidâ, filmomhulde tabletten a` 75 mg (als besilaat). – Iscoverâ, filmomhulde tabletten a` 75 mg (als waterstofsulfaat). – Plavixâ, filmomhulde tabletten a` 75 mg en a` 300 mg (als waterstofsulfaat). RV . Een benzodiazepinederivaat, dat als tranquillizer Clorazepinezuur &

bij angst- en spanningstoestanden, alcoholontwenning en delirium tremens wordt gebruikt. Dosering: oraal: 3 maal daags 5 mg; in ernstige gevallen zo nodig tot 3 maal daags 50 mg. Dosering i.m.: 50 tot 100 mg per keer, max. 200 mg per dag. Bijwerkingen: sedatie, spierzwakte, hoofdpijn, duizeligheid, afvlakking emoties, moeheid. Interacties: combinatie met ritonavir is gecontra-indiceerd. Het gelijktijdig gebruik van alcohol wordt ontraden. Verkrijgbaar als: – Clorazepinezuur, capsules a` 5 mg en a` 10 mg (di-K-zout). – Tranxe`neâ, capsules a` 5 mg en a` 10 mg (di-K-zout); tabletten a` 50 mg (di-Kzout); poeder voor injectievloeistof a` 50 mg (di-K-zout). – Tranxe`neâ MB, tabletten a` 20 mg (di-K-zout) (MB = meervoudig breekbaar). 108

Clotrimazol. Een imidazoolderivaat. Uitwendig gebruikt als antimycoticum. Dosering: candidiasis: vaginaal: als tablet 500 ’s avonds e´e´nmalig, eventueel

als tablet 100 mg ’s avonds gedurende 6 dagen of als tablet 200 mg ’s avonds gedurende 3 dagen; als cre`me 1% ’s avonds gedurende 6 tot 14 dagen; 2% ’s avonds gedurende 3 dagen; 10% ’s avonds e´e´nmalig, zo nodig te herhalen. Vulvitis en balanitis: vaginaalcre`me 1% 2 maal daags aanbrengen bij beide partners gedurende 7 dagen. Dermatomycosen: cutaan: huidspray 1%, cre`me 1% 2 maal daags aanbrengen met als ondersteuning strooipoeder 1% voor schoenen en sokken. Verkrijgbaar als: – Canesten â, cre`me a` 1%; vaginale cre`me a` 1%, a` 2% en a` 10%; vaginale tabletten a` 100 mg, a` 200 mg en a` 500 mg; huidspray a` 1%; strooipoeder a` 1%. – Clotrimazol, cre`me a` 1%.

Clozapine. Een antipsychoticum met sedatieve eigenschappen. Wordt vooral toegepast bij therapieresistente psychiatrische stoornissen. De maximale plasmaconcentratie wordt bereikt na 1-4 uur. De therapeutische dosering ligt tussen 250-750 microgram/liter. In lagere dosering toegepast om psychosen bij parkinsonpatie¨nten te behandelen. Dosering: oraal: 25 mg tot 200 mg per dag in 1 tot 2 doses, maximaal 600 mg per dag. Bij psychose bij ziekte van parkinson wordt maximaal 100 mg per dag toegepast. Bijwerkingen: leukopenie, agranulocytose. Gedurende de eerste 18 weken dient het bloedbeeld wekelijks te worden gecontroleerd, daarna dient controle per maand plaats te vinden. Verder gewichtstoename, slaperigheid, sedatie, duizeligheid, obstipatie, tachycardie en speekselvloed. Interacties: clozapine wordt voornamelijk gemetaboliseerd door CYP1A2 en het metabolisme wordt geı¨nduceerd door aminoglutethimide, barbituraten, carbamazepine, fenytoine, rifampicine en ritonavir. De plasmaconcentratie stijgt door ciprofloxacine, fluoxetine, fluvoxamine, sertraline en mogelijk ook cimetidine en erytromycine. Let op met geneesmiddelen die agranulocytose kunnen veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Clozapine, tabletten a` 25 mg, a` 100 mg en a` 200 mg. – Leponexâ, tabletten a` 25 mg en a` 100 mg.

CoAprovelâ. Filmomhulde tabletten (150/12,5) met 150 mg irbesartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide; filmomhulde tabletten (300/12,5) met 300 mg irbesartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide; filmomhulde tabletten (300/25) met 300 mg irbesartan en 25 mg hydrochloorthiazide. Toegepast bij hypertensie die onvoldoende reageert op de afzonderlijke componenten. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet. OW . Cocaı¨ne HCl is een wit poeder, goed oplosbaar in water. Voor Cocaı¨ne &

oppervlakteanesthesie op slijmvliezen in KNO-gebied in 5 tot 10% oplossing. Het wordt door de slijmvliezen geabsorbeerd. RV . Wit poeder, met bittere smaak; oplosbaar 1 in 120 water; de Codeı¨ne &

oplosbaarheid van het hydrochloride is 1 in 25 water en van het diwaterstoffosfaat 1 in 3 water. Na orale toediening wordt het snel uit het maagdarmkanaal geabsorbeerd. Enkele procenten worden in de lever gedemethyleerd tot morfine en norcodeı¨ne. Excretie via de nieren als codeı¨ne, norcodeı¨ne en morfine in vrije en geconjugeerde vorm. Codeı¨ne vermindert de hoestprik109

C

C

kel. Wordt als analgeticum ook toegepast in combinatie met acetylsalicylzuur en paracetamol. Codeı¨ne heeft ook een obstiperende werking en wordt soms kortdurend bij diarree gebruikt. Dosering: bij hoest: 3 tot 5 maal daags 20 mg, in poeders, tabletten of een drank; als analycticum: 3 maal daags 30 tot 60 mg; bij diarree: 4 maal daags 20 mg. Maximale dosis voor oraal gebruik: per keer 70 mg, per etmaal 350 mg. Bijwerkingen: obstipatie, misselijkheid, braken, duizeligheid, hartkloppingen en jeuk. De kans op verslaving is veel minder groot dan bij morfine. Interacties: de sedatieve werking van alcohol en centraal-depressieve stoffen kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Bronchicumâ Extra Sterk nieuwe formule, stroop a` 0,39 mg/ml (diwaterstoffosfaat). – Codeı¨ne, tabletten a` 10 mg, a` 15 mg en a` 20 mg (diwaterstoffosfaat); tabletten a` 10 mg, a` 15 mg en a` 20 mg (HCl). – Melrosumâ Extra Sterk, stroop a` 0,39 mg/ml (diwaterstoffosfaat).

Co-dergocrine. Gebruikt bij de behandeling van dementiesymptomen bij de vroeg optredende vormen van de ziekte van Alzheimer. Biologische beschikbaarheid is ongeveer 15% en excretie vindt voornamelijk plaats via de feces. Dosering: oraal: 3 maal daags 1,5 mg. Bijwerkingen: verstopte neus, wazig zien, misselijkheid, braken, hoofdpijn, duizeligheid, huiduitslag, orthostatische hypotensie en bradycardie. Verkrijgbaar als: – Co-dergocrine, tabletten a` 1,5 mg (mesilaat).

Co-Diovanâ. Omhulde tabletten met 80 mg valsartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide, met 160 mg valsartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide, met 160 mg valsartan en 25 mg hydrochloorthiazide, met 320 mg valsartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide en met 320 mg valsartan en 25 mg hydrochloorthiazide. Toegepast bij de behandeling van hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met valsartan of hydrochloorthiazide alleen. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet.

Cofactâ. Zie: Protrombine complex blz. 365 Coffeı¨ne. Wit, bitter smakend poeder, oplosbaar 1 in 50 water. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. Het wordt in de lever gedemethyleerd en voornamelijk als methylurinezuur door de nieren uitgescheiden. Gebruikt als stimulans, vaak als toevoeging bij slaapverwekkende geneesmiddelen. Ook gebruikt bij incidentele pijn (in combinatie met acetylsalicylzuur of paracetamol) en bij migraine (in combinatie met ergotamine), bij apneu bij pasgeborenen. Dosering: oraal: 3 maal daags 50 tot 100 mg. Het kan naast orale toediening ook voor parenterale toediening worden gebruikt. Bijwerkingen: slapeloosheid, rusteloosheid, nervositeit. Interacties: het is niet aangetoond dat coffeı¨ne de analgetische werking van paracetamol versterkt. Verkrijgbaar als: – Coffeı¨ne FNA, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg.

Colchicine. Een alkaloı¨d uit de herfsttijloos (Colchicum autumnale). Geel, in water oplosbaar poeder. Na opname ondergaat het een enterohepatische 110

kringloop en de eliminatie geschiedt grotendeels door afbraak in de lever. Het accumuleert in leukocyten en in mindere mate in nier, lever, milt en maagdarmkanaal. Gebruikt bij de behandeling van de acute jichtaanval. Profylaxe met colchicine is niet geı¨ndiceerd omdat de uraatconcentratie in het bloed niet wordt verlaagd. Dosering: oraal: begindosis 1 mg, daarna elke 2 uur 500 microgram tot de pijn verdwijnt of tot diarree optreedt. Maximaal 8 mg bij e´e´n aanval. De kuur mag niet binnen 3 dagen worden herhaald. In lagere doseringen wordt colchicine ook wel voor de intervalbehandeling van jicht toegepast. Bijwerkingen: braken en diarree. Interacties: colchicine is substraat voor CYP3A4 en P-gp. Claritromycine, erytromicine, itraconazol, ketoconazol, verapamil en voriconazol remmen het metabolisme. Niet combineren met ciclosporine vanwege kans op spiertoxiciteit. Verkrijgbaar als: – Colchicine, tabletten a` 500 microgram.

Colecalciferol. Vitamine D3. Het in de natuur voorkomende vitamine D, dat wordt gebruikt ter voorkoming van rachitis en als onderdeel van de behandeling van osteomalacie. Na orale toediening wordt het niet volledig uit de darm geabsorbeerd. In de lever wordt het omgezet in 25-hydroxycalciferol, dat in de nier wordt veranderd in het uiteindelijk werkzame 1-25dihydroxycalciferol. Hoewel colecalciferol reeds lang in zuivere vorm is verkregen, wordt het nog steeds in eenheden gedoseerd: 1 mg = 40.000 IE. Dosering: de behoefte van zuigelingen is 600 tot 800 IE per dag. De fabrieksmatig bereide zuigelingenvoeding bevat meestal 600 IE per dag; pas als de flesvoeding vermindert hoeft dus colecalciferol te worden toegediend. Moedermelk is deficie¨nt aan vitamine D. De behoefte van volwassenen is 400 IE per dag. Bij hypoparathyreoı¨die wordt veel hoger gedoseerd, 50.000 tot 200.000 IE per dag. Ook bij enkele stofwisselingsziekten moet hoog worden gedoseerd. Bij hypofosfatemische vitamine-D-resistente rachitis geeft men 50.000 tot 100.000 IE per dag onder voortdurende controle. Interacties: de absorptie wordt verminderd bij gelijktijdige toediening van aluminiumzouten, colestyramine, sucralfaat vermindert de absorptie. Let op bij combinatie met enzyminducerende stoffen. Verkrijgbaar als: – Colecalciferol FNA, druppelvloeistof in water a` 50.000 IE/ml. – Devaronâ, tabletten a` 400 IE.

Colesevelam. Een galzuurbindend polymeer dat, in combinatie met statine en dieet, wordt toegepast bij de behandeling van patie¨nten met primaire familiaire hypercholesterolemie. Het wordt na orale toediening niet geabsorbeerd. Respons op de therapie is maximaal na 2 weken. Dosering: oraal: 1875 mg 2x per dag of 3750 mg 1x per dag, zo nodig verhogen tot 4375 mg per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen met name obstipatie en flatulentie, stijging serumtriglyceridenconcentratie, deficie¨ntie vitaminen en spoorelementen. Interacties: absorptie of enterohepatische kringloop wordt verminderd van amiodaron, diclofenac, furosemide, hydrocortison, imipramine, metronidazol, paracetamol, piroxicam, pravastatine, tetracyclines, thiazides en valproı¨nezuur. Innemen met interval langer dan 4 uur. Verkrijgbaar als:

– Cholestagelâ, filmomhulde tabletten a` 625 mg (HC1) 111

C

Colestyramine. Deze polystyreenhars is een anionenuitwisselaar in de

C

chloridevorm met sterk bindend vermogen voor galzuren en bilirubine. Het vermindert de pruritus bij gedeeltelijke obstructie van de galwegen. De galzuren worden met de hars in de feces uitgescheiden. Colestyramine heeft een verlagend effect op de cholesterolspiegel van het bloed. Het wordt gebruikt bij de behandeling van diarree. Dosering: oraal: 12-16 gram per dag in 1 tot 2 doses, maximaal 24 gram per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen met name obstipatie, stijging serumtriglyceridenconcentratie, deficie¨ntie vitaminen en spoorelementen. Colestyramine kan maagulcera activeren of verergeren. Interacties: absorptie of enterohepatische kringloop wordt verminderd van amiodaron, diclofenac, furosemide, hydrocortison, imipramine, metronidazol, paracetamol, piroxicam, pravastatine, tetracyclines, thiazides en valproı¨nezuur. Innemen met interval langer dan 4 uur. Verkrijgbaar als: – Questranâ, verdeelde poeders a` 4 gram (bevatten 3,78 gram saccharose per zakje). – Questranâ, -A, verdeelde poeders a` 4 gram (bevatten 30 mg aspartaam per zakje).

Colexâ klysma. Klysma met 60 mg/ml dinatriumwaterstoffosfaat en 160 mg/ml natriumdiwaterstoffosfaat (130 ml). Gebruikt als laxans (ter lediging van het colon).

Colfosceril. Een fosfolipide dat het hoofdbestanddeel is in mengsels van natuurlijke (runderlong of varkenslong) en/of synthetische oorsprong. Het verlaagt de oppervlaktespanning waardoor de alveoli, ook aan het einde van de uitademing, open blijven. Toegepast bij prematuren met een hoog risico voor de ontwikkeling van hyaliene membranenziekte (infant respiratory distress syndrome = IRDS). Dosering: Curosurfâ: tracheaal: 100 tot 200 mg/kg lichaamsgewicht in 1 dosis, zo nodig na 12 en 24 uur herhalen met 100 mg/kg lichaamsgewicht (max. 300 - 400 mg/kg lichaamsgewicht). Dosering Survantaâ: tracheaal: 100 mg/kg lichaamsgewicht in 4 gelijke deeldoses in 4 longkwadranten. De toediening mag max. 3 maal worden herhaald met tussenpozen van tenminste 6 uur. Bijwerkingen: sepsis en kortdurende bradycardie, verminderde zuurstofsaturatie. Verkrijgbaar als: – Curosurfâ, tracheale applicatievloeistof a` 1,5 ml = 120 mg (fosfolipidenfractie, varkenslong). – Survantaâ, poeder voor tracheale applicatievloeistof a` 200 mg (fosfolipiden, runderlong).

Colistine. Polymyxine E. Antibioticum afkomstig van Aerobacillus colistinus. Werkzaam tegen E. coli, Salmonella, Shigella, Klebsiella en in hoge doses ook tegen Pseudomonas aeruginosa; niet werkzaam tegen Proteus en grampositieve bacterie¨n. Colistinesulfaat wordt oraal en colistinepentanatriummesilaat wordt tracheaal toegediend. Colistine wordt oraal gebruikt bij darminfecties en bij selectieve darmdecontaminatie (SDD) en tracheaal bij luchtweginfecties met Pseudomonas aeruginosa bij cystische fibrose (niet geregistreerd). 1 mg colistine = 1,5 mg colistinesulfaat = 2,4 mg colistinepenta-Na-mesilaat. 1 mg colistinesulfaat komt overeen met tenminste 19.000 E. 112

Na orale toediening wordt het vrijwel niet geabsorbeerd, na tracheale toediening wordt een klein deel geabsorbeerd. Colistine is tevens een bestanddeel van bacicoline-B oordruppels. Dosering: tracheaal: 80 tot 480 mg per dag in 2 tot 3 doses (penta-Na-mesilaat). Bijwerkingen: tracheaal: hoesten en bronchospasmen, slechte smaak, irritatie mond-keelholte, overgevoeligheidsreacties. Verkrijgbaar als: – Colistine, poeder voor vernevelvloeistof a` 1.000.000 IE (penta-Na-mesilaat) (komt overeen met ongeveer 80 mg).

Collageen. Een polypeptide afkomstig uit de spierpezen van runderen toegepast als hemostatisch wondafsluitend preparaat. Voor de wondsluiting is verwijdering van het verband vereist. Verkrijgbaar als: – Willospon âForte, verband a` 3x3 cm, a` 5x7 cm en a` 10x12 cm.

Collagenase. Een collageensplitsend enzym, geı¨soleerd uit clostridium histolyticum-culturen toegepast bij enzymatisch debridement van necrotiserende wonden zoals ulcus cruris en decubitus. Dosering: na schoonmaken van de wond 1 of 2 maal per dag in dunne laag (ca. 2 mm) aanbrengen. Bijwerkingen: lokale irritatie en pijn. Verkrijgbaar als: – Novuxolâ, zalf a` 0,3%.

Colofort â. Sachets met poeder voor drank met 64 g macrogol 4000, 5,7 g watervrij natriumsulfaat, 1,68 g natriumwaterstofcarbonaat, 1,46 g natriumchloride en 750 mg kaliumchloride. 1 sachet oplossen in 1 liter drinkwater. Oraal toegepast als reinigende dikkedarmspoeling.

Combiganâ. Oogdruppels met 0,5% timolol (als maleaat) en 0,2% brimonidine (tartraat) toegepast bij openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie. Dosering: oculair: 2 maal daags 1 druppel.

Combivent â. Zie: Ipratropium/Salbutamol blz. 234 Combivir â. Tabletten met 300 mg zidovudine en 150 mg lamivudine. Toegepast bij de behandeling van hiv-infectie. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 tablet. Bij lever- of nierfunctiestoornissen

dient de dosis te worden aangepast.

Competact â. Filmomhulde tabletten met 15 mg pioglitazon en 850 mg metfomine. Toegepast bij de behandeling van diabetes type 2 indien de behandeling met metformine alleen onvoldoende effect heeft. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 tablet.

Comtanâ. Zie: Entacapone blz. 154 OW & RV blz. 279 Concerta â. Zie: Methylfenidaat &

Condyline â. Zie: Podofyllotoxine blz. 347 Conoxiaâ. Zie: Zuurstof blz. 471 Contra haemorrhoides. Zie: Lidocaı¨ne blz. 259 Contra haemorrhoides. Zetpillen met 100 mg bismutsubgallaat en 300 mg zinkoxide. Rectale zalf met 5% lidocaı¨ne HCl. Gebruikt bij hemorroı¨den. 113

C

Contralumâ Ultra. Een smeersel met 3% methylbenzylideenkamfer, 5%

C

avobenzon en 2% novantisolnatrium. Deze stoffen zijn zonnefilters die UVA- en UV-B-straling absorberen.Toegepast bij huidaandoeningen veroorzaakt door zonlicht of andere UV-stralen zoals lichtdermatosen, porfyriee¨n, xeroderma pigmentosum, vitiligo en chloasma.

CopalâG+C. Poeder voor cement met 23,3 mg gentamicine (als sulfaat) en 23,3 mg clindamycine (als HCl) per gram (42,7 gram).

Copaxone â. Zie: Glatirameer blz. 203 Copegus â. Zie: Ribavirine blz. 379 Cordaroneâ. Zie: Amiodaron blz. 37 Co-Renitecâ. Zie: Enalapril/Hydrochloorthiazide blz. 152 Corotropeâ. Zie: Milrinon blz. 286 Corsodyl â. Zie: Chloorhexidine blz. 93 Corticolerine. Een synthetisch polypeptide identiek aan het menselijk hypothalamushormoon, dat de afgifte van corticotropine (ACTH) door de adenohypofyse stimuleert. Intraveneus toegepast als diagnosticum bij het syndroom van Cushing. Dosering: i.v.: als bolusinjectie in 30 sec. 100 microgram of 0,5-1 microgram per kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: kortdurend warmtegevoel, tachycardie, reuk- en smaakstoornissen, overgevoeligheidsreacties. Interacties: het effect wordt geantagoneerd door corticosteroı¨den. Verkrijgbaar als: – CRH Ferringâ, poeder voor injectievloeistof a` 100 microgram (als trifluoracetaat).

Cortisol. Zie: Hydrocortison blz. 216 Cortison. Cortison is een hormoon uit de bijnierschors. Het behoort tot de glucocorticoı¨den, maar heeft daarnaast nog een uitgesproken mineralocorticoı¨d effect. Cortisonacetaat wordt na orale toediening snel geabsorbeerd. Na absorptie wordt het omgezet in het werkzame hydrocortison. De afbraak, voornamelijk in de lever, is eveneens snel, zodat het over de dag verdeeld moet worden toegediend. De afbraakproducten worden met de urine uitgescheiden. Cortison wordt voornamelijk gebruikt bij de ziekte van Addison. Dosering: oraal: 25-50 mg per dag, meestal twee derde toegediend in de ochtend, een derde in de namiddag. Bijwerkingen: maagdarmklachten, verminderde glucosetolerantie waardoor diabetes kan verergeren, invloed op calciumhuishouding en ontwikkeling osteoporose, atrofie, pijn ledematen, menstruatiestoornissen. Verkrijgbaar als: – Cortison, tabletten a` 5 mg en a` 25 mg (acetaat).

Corvertâ. Zie: Ibutilide blz. 221 Cosimilâ. Bevat per tablet perindopril (tert-butylamine) 4 mg, indapamide 1,25 mg. Hypertensie die niet gereageerd heeft op alleen perindopril. Dosering: 1 maal daags 1 tablet. 114

Cosmofer â. Zie: IJzer(III)hydroxyde-dextran-complex blz. 222 Cosopt â. Oogdruppels met 0,5% timolol (als maleaat) en 2% dorzolamide (als hydrochloride). Toegepast bij de behandeling van openkamerhoekglaucoom en pseudo-exfoliatief glaucoom als monotherapie met een b-blokker niet afdoende is. Dosering: oculair: 2 maal per dag 1 druppel.

Co-trimoxazol. Een mengsel van trimethoprim en sulfamethoxazol in de verhouding 1:5. Beide middelen remmen de synthese van foliumzuur in de bacterie; ze hebben een synergistisch effect. De combinatie heeft daardoor een bactericide werking. Werkzaam tegen streptokokken, stafylokokken, E. coli, Haemophilus influenzae, Neisseria, Salmonella, Shigella en Proteus vulgaris. Dosering: oraal of i.v.: volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar: 2 maal daags 160 mg + 800 mg, bij bijzonder ernstige infecties 2 maal daags 240 mg + 1200 mg; kinderen tot 12 jaar: 2 maal daags 3 + 15 mg/kg lichaamsgewicht. Contra-indicatie: zwangerschap. Bijwerkingen: misselijkheid, huidverschijnselen, fotosensibilisatie, toxische hepatitis, methemoglobinemie, trombocytopenie, leukopenie en zelden purpura en agranulocytose. De werking van foliumzuur wordt tegengegaan. Interacties: let op met stoffen die het QTinterval verlengen, co-trimoxazol kan de toxiciteit van methotrexaat verhogen, ciclosporine kan nefrotoxiciteit versterken. Het effect van coumarinederivaten wordt versterkt. De plasmaconcentratie van fenytoı¨ne en lamivudine worden verhoogd. Verkrijgbaar als: – Bactrimelâ, suspensie a` 8 + 40 mg/ml; infuusconcentraat a` 5 ml = 80 + 400 mg (toevoegen aan 125 ml infusievloeistof, de verdunde vloeistof mag niet langer dan 6 uur worden bewaard). – Co-trimoxazol, tabletten a` 20 + 100 mg, a` 80 + 400 mg en a` 160 + 800 mg; suspensie a` 8 + 40 mg/ml.

Coveramargâ. Tabletten met 5 mg perindoprilarginine met resp. 5 of 10 mg amlodipine en tabletten met 10 mg perindoprilarginine met 5 of 10 mg amlodipine. Toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie en stabiele coronaire hartziekte. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet ’s morgens voor de maaltijd.

Coversyl Plus âarg. Filmomhulde tabletten met 5 mg perindopril arginine en 1,25 mg indapamide. Toegepast bij de behandeling van hypertensie die onvoldoende reageert op perindopril alleen. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet.

Coversylâarg. Zie: Perindopril blz. 340 Cozaarâ. Zie: Losartan blz. 264 Cremor capsici compositus. Zie: Capsicum comp blz. 81 Creonâ. Zie: Pancreasenzympreparaat blz. 327 Cresol. Gebruikt als conserveermiddel (0,3%) en als desinfectans (1% tot 2%). Voor de ontsmetting van vloeren, wanden, meubilair en sanitair verkrijgbaar in de vorm van een 50% concentraat in een kalizeepoplossing (Solutio 115

C

kresoli saponata). Verdunningen met leidingwater zijn troebel, die met gedestilleerd of gedemineraliseerd water zijn helder. De onverdunde oplossing is een gevaarlijk etsgif. Verkrijgbaar als: – Kresolzeep Aseptaâ, zeepoplossing a` 50%.

C

Crestorâ. Zie: Rosuvastatine blz. 387 CRH Ferringâ. Zie: Corticolerine blz. 114 Crixivan â. Zie: Indinavir blz. 226 Cromoglicinezuur. Remt het vrijkomen van mediatoren bij de antigeenantilichaamreactie. Dinatriumcromoglicaat wordt gebruikt als profylaxe bij allergie t.g.v. voedingsbestanddelen (oraal), bij allergische en door inspanning geprovoceerde vormen van asthma bronchiale (tracheaal), bij allergische rinitis (nasaal) en bij allergische conjunctivitis (oculair). Dosering: oraal: 4 maal daags 200 mg, zo nodig verhogen tot max. 40 mg/kg per dag. Dosering inhalatieoplossing of inhalatiepoeder: 4 tot 8 maal daags 20 mg. Dosering dosisae¨rosol: 4 tot 8 maal daags 5 mg tot 10 mg. Dosering neusspray: 6 tot 8 maal daags 1 verstuiving per neusgat (2%); 3 tot 4 maal daags 1 verstuiving per neusgat (4%). Dosering neusdruppels: 6 tot 8 maal daags 2 druppels per neusgat. Dosering neusspraycapsules: 4 maal daags 10 mg over beide neusgaten verdeeld. Dosering oogdruppels: 4 tot 6 maal daags 1 tot 2 druppels per oog. Dosering oogzalf: 2 tot 3 maal daags. Bijwerkingen: oraal: misselijkheid, huiduitslag, gewrichtspijnen. Inhalatie/nasaal/oculair: lokale irritatie. Verkrijgbaar als: – Allerg-abakâ, oogdruppels a` 2% (di-Na-zout). – Allergocromâ-COMODâ, oogdruppels zonder conserveermiddel a` 2% (diNa-zout); neusspray zonder conserveermiddel a` 2% (di-Na-zout) (COMODâ = COntinuous MOno Dose). – Cromoglicinezuur, oogdruppels a` 2% (di-Na-zout); neusspray a` 2% en a` 4% (di-Na-zout). – Lomudalâ, inhalatiepoeder in capsules a` 20 mg (di-Na-zout); inhalatieoplossing a` 2 ml = 20 mg (di-Na-zout); dosisae¨rosol a` 5 mg per dosis (di-NaZout). – Lomusolâ, neusspray a` 2% (di-Na-zout). – LomusolâForte, neusspray a` 4% (di-Na-zout). – Nalcromâ, verdeeld granulaat a` 100 mg en a` 200 mg (di-Na-zout); drank a` 20 mg/ml (di-Na-zout). – Opticromâ, oogdruppels a` 2% (di-Na-zout) – Prevalinâ, oogdruppels a` 2% (di-Na-zout); neusspray a` 2% (di-Na-zout). – Vividrinâ, neusspray a` 2% (di-Na-zout); oogdruppels a` 2% (di-Na-zout).

Cubicinâ. Zie: Daptomycine blz. 122 Curacneâ. Zie: Isotretinoı¨ne blz. 236 Curalestâ. Zie: Suxamethonium blz. 410 Curosurfâ. Zie: Colfosceril blz. 112 Cutivateâ. Zie: Fluticason blz. 187 C-Will â. Zie: Ascorbinezuur blz. 47 116

Cyanocobalamine. Vitamine B12. Rood poeder, oplosbaar 1 in 80 water. Cyanocobalamine werd vroeger uit lever verkregen, tegenwoordig wordt het bereid uit cultures van micro-organismen. Het is in staat om bij pernicieuze anemie de progressie van de neurologische verschijnselen te stuiten en het bloedbeeld te herstellen. Na intramusculaire injectie wordt het snel geabsorbeerd. Een deel wordt met de urine uitgescheiden, des te meer naarmate de dosis hoger is. Het verwante hydroxocobalamine wordt wat langzamer uitgescheiden en daarom meer gebruikt. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 mg. i.m.: aanvankelijk 990 microgram per dag tot het verdwijnen van symptomen, vervolgens 0,5 mg tot 1 mg per week tot een klinische verbetering is ingetreden; onderhoudsdosering 1 mg iedere 1 tot 2 maanden. Bijwerkingen: allergische reacties. Verkrijgbaar als: – Cyanocobalamine, injectievloeistof a` 1 ml = 1 mg.

Cyanokit â. Zie: Hydroxocobalamine blz. 217 Cyclaminezuur. Het natrium-zout is een wit poeder, goed oplosbaar in water. Gebruikt als zoetstof, het is ongeveer 25 maal zo zoet als suiker. In concentraties boven 5 mg/ml (0,5%) smaakt het bitter. De ADI bedraagt 7 mg/ kg lichaamsgewicht. RV . Een antihistaminicum dat wordt toegepast bij reisziekten, Cyclizine &

misselijkheid en braken. Dosering: rectaal: 3 maal daags 100 mg; oraal: 1 tot 3 maal daags 50 mg. In geval van misselijkheid en braken tot maximaal 4 maal daags 50 mg. Verkrijgbaar als:

– Cyclizine, tabletten a` 50 mg (HCl). – Cyclizine FNA, zetpillen a` 100 mg (HCl). – Tabletten tegen reisziekte, misselijkheid en brakenâ, tabletten a` 50 mg (HCl).

Cyclofosfamide. Een cytostaticum, dat zelf niet werkzaam is, maar dat na oxidatie pas werkzaam is. De serumhalfwaardetijd bedraagt 2 tot 12 uur. Dosering: sterk individueel bepaald en afhankelijk van indicatie, bloedbeeld

en combinatie met andere cytostatica. Bij voorkeur ’s morgens toedienen, zodat de metabolieten zijn uitgescheiden voor de nacht. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, haaruitval, beenmergsuppressie, complicaties van nier en urinewegen. Cyclofosfamide kan een cystitis veroorzaken, tijdens de kuur moet het urinesediment regelmatig worden gecontroleerd. Ter voorkoming van een hemorragische cystitis wordt mercapto-erhaansulfonzuur (mesna) i.v. toegepast. Interacties: cyclofosfamide wordt omgezet door CYP3A4 en CYP2C9. De effectiviteit wordt verminderd door tamoxifen en proteaseremmers. Cyclofosfamide vermindert het effect van ciclosporine. Instelling op fenytoı¨ne, valproı¨nezuur en carbamazepine wordt beı¨nvloed door de chemokuur. Verkrijgbaar als: – Endoxanâ, dragees a` 50 mg; poeder voor injectievloeistof a` 200 mg, a` 500 mg en a` 1 gram.

Cyclogylâ. Zie: Cyclopentolaat blz. 117 Cyclopentolaat. Een anticholinergicum, gebruikt als mydriaticum. Dosering: 1 druppel 10 mg/ml 30-50 minuten voorafgaand aan het onderzoek, 117

C

zo nodig na 5-15 minuten herhalen. Bijwerkingen: branderig gevoel in de ogen. Verkrijgbaar als: – Cyclogylâ, oogdruppels a` 1% (HCl). – Cyclopentolaat, oogdruppels a` 0,5% en a` 1% (HCl).

C

Cyklokapronâ. Zie: Tranexaminezuur blz. 438 Cymbaltaâ. Zie: Duloxetine blz. 146 Cymevene â. Zie: Ganciclovir blz. 199 Cypher-Cordis. Zie: Sirolimus blz. 397 RV . Een antiallergicum, dat zowel een antihistamine Cyproheptadine &

als een antiserotonine werking heeft. Gebruikt bij allergische aandoeningen. Omdat cyproheptadine sterk sederend werkt, is de toepasbaarheid beperkt. Verminderde eetlust is geen geregistreerde indicatie meer, omdat het effect variabel was. Dosering: oraal: als antiallergicum 3 tot 4 maal daags 4 mg, maximaal 32 mg per dag. Tijdens de toediening moet de patie¨nt geen alcohol of sedativa gebruiken. Bijwerkingen: slaperigheid, droge mond, duizeligheid. Interacties: de werking van SSRI’s kan worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Periactinâ, tabletten a` 4 mg (HCl).

Cyproteron. Een steroı¨de anti-androgeen met progestagene eigenschappen. Gebruikt bij hyperseksualiteit van mannen, bij gemetastaseerd of lokaal doorgegroeid prostaatcarcinoom en bij hirsutisme bij de vrouw. Dosering: bij hyperseksualiteit: oraal: 2 maal daags 50 mg, eventueel 2 maal daags 100 mg; i.m.: 300 mg tot 600 mg per 10 tot 14 dagen. Dosering bij prostaatcarcinoom: oraal: 2 tot 3 maal daags 100 mg. Dosering bij hirsutisme: oraal: 10 mg tot 100 mg per dag in combinatie met ethinylestradiol volgens schema. Bijwerkingen: vermoeidheid, zelden gynaecomastie. Interacties: enzyminductie ten gevolge van chronisch alcoholgebruik kan de werkzaamheid van cyproteronacetaat doen verminderen. Verkrijgbaar als: – Androcurâ, tabletten a` 10 mg en a` 50 mg (acetaat); injectievloeistof a` 3 ml = 300 mg (acetaat). – Cyproteron, tabletten a` 50 mg (acetaat).

Cyproteron/Ethinylestradiol. Combinatie van cyproteron (een steroı¨de anti-androgeen met een antigonadotrope en progestagene werking) en een oestrogeen. Gebruikt bij de behandeling van acne, seborroe of licht hirsutisme bij vrouwen in de geslachtsrijpe leeftijd, voor zover hormonale behandeling noodzakelijk wordt geacht. Dosering: oraal: 1 dragee per dag gedurende 21 dagen, waarna 7 dagen pauze. Verkrijgbaar als:

– Cyproteron/Ethinylestradiol, dragees a` 2 mg (acetaat)/35 microgram. – Diane-35â, dragees a` 2 mg (acetaat)/35 microgram. – Minervaâ, dragees a` 2 mg (acetaat)/35 microgram.

Cyress â. Zie: Barnidipine blz. 56 Cystadane â. Zie: Betaı¨ne blz. 61 Cystagonâ. Zie: Mercaptamine blz. 275 118

Cystistatâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Cytarabine. Een cytostaticum, dat de DNA-synthese remt: het is een pyrimidineantagonist. Het wordt gebruikt bij acute myeloblastenleukemie en bij andere vormen van leukemie. Dosering: individueel bepaald en afhankelijk van indicatie, bloedbeeld en combinatie met andere cytostatica. Bijwerkingen: koorts, tromboflebitis op injectieplaats, hyperurikemie, leverfunctiestoornissen, anorexie, pijn in de buik, maagdarmstoornissen. Interacties: instelling carbamazepine en valproı¨nezuur. Verkrijgbaar als: – Alexanâ, injectievloeistof a` 5 ml = 100 mg; infuusconcentraat a` 10 ml = 500 mg, a` 20 ml = 1 gram en a` 40 ml = 2 gram. – Cytarabine, injectievloeistof a` 5 ml = 100 mg; infuusconcentraat a` 10 ml = 1 gram en a` 20 ml = 2 gram. – DepoCyteâ, suspensie voor injectie a` 5 ml = 50 mg (liposomaal).

Cytomegalie-immunoglobuline. Bevat immunoglobulinen tegen het cytomegalievirus, verkregen uit het plasma van donoren met een hoge titer aan deze immunoglobulinen. Gebruikt voor de passieve immunisatie tegen cytomegalie bij patie¨nten die geen antilichamen tegen het cytomegalievirus bezitten: profylactisch bij immunosuppressie en therapeutisch bij een acute infectie. Het wordt intraveneus toegediend. Verkrijgbaar als: – Megalotectâ, injectievloeistof a` 10 ml = 500 E, 20 ml = 1.000 E en 50 ml = 2.500 E.

Cytomelâ. Zie: Liothyronine blz. 260 Cytotecâ. Zie: Misoprostol blz. 288 Dabigatran. Een competitieve, reversibele directe trombineremmer die wordt toegepast bij preventie van veneuze trombo-embolische aandoeningen bij patie¨nten die een orthopedische operatie (knie, heup) ondergaan. Door trombine te remmen wordt in de stollingscascade de omzetting van fibrinogeen naar fibrine geremd waardoor het ontstaan van trombi wordt tegengegaan. Na orale toediening wordt het dabigatranetexilaat snel omgezet in het werkzame dabigatran. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 6%. Het wordt vrijwel onveranderd uitgescheiden via de nieren. De T½ bedraagt ca. 14 uur. Tijdens preoperatief onderzoek is de bepaling van de leverfunctie aanbevolen. Dosering: oraal: begindosis 1 tot 4 uur na de operatie 110 mg, daarna 10 dagen (knie) en 28-35 dagen (heup) 1 maal daags 220 mg. Bij matige nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden verminderd. Bijwerkingen: bloedingen, leverfunctiestoornissen, postoperatieve anemie. Interacties: dabigatran is substraat voor P-gp. Amiodaron verhoogt de maximale plasmaconcentratie met 50%. Let op bij combinatie met P-gp-remmers en inductoren. Voorzichtigheid bij combinatie met andere geneesmiddelen die de stollingstijd beı¨nvloeden. Verkrijgbaar als: – Pradaxaâ, capsules a` 75 mg en a` 110 mg (etexilaat als mesilaat).

Dacarbazine. Een alkylerend cytostaticum, gebruikt bij de behandeling van gemetastaseerd maligne melanoom, sarcoom en de ziekte van Hodgkin. Dosering: i.v.: 250 tot 750 mg/m2 lichaamsoppervlak afhankelijk van indicatie 119

C

D

en te volgen schema. Bijwerkingen: de ernstige bijwerking bestaat uit beenmergdepressie, tijdens de behandeling moet het bloedbeeld regelmatig worden gecontroleerd. Overige bijwerkingen bestaan uit misselijkheid, alopecia, flushing, zelden lever- en nierfunctiestoornissen. Interacties: instelling op fenytoı¨ne wordt beı¨nvloed, de effecten van methoxsaleen kunnen worden versterkt. De immunologische respons na vaccinatie met levende micro-organismen kan zijn verminderd. De werking van coumarines kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als: – Dacarbazine, poeder voor injectievloeistof a` 200 mg, a` 500 mg en a` 1 gram. – De´tice`neâ, poeder voor injectievloeistof a` 200 mg.

Daclizumab. Immunosuppressivum toegepast om orgaanafstoting te voorkomen na allogene niertransplantatie. Het voorkomt proliferatie van T-lymfocyten door te binden aan het IL-2-receptorcomplex. Dosering: i.v. infuus: 25 uur voor transplantatie 15 mg/kg lichaamsgewicht in 15 minuten toedienen, gevolgd door 1 mg/kg lichaamsgewicht 4 maal, iedere 14 dagen. Bijwerkingen: hypertensie, tremor, slapeloosheid, hoofdpijn, dyspneu, maagdarmstoornissen, spierpijn, oedeem, verhoogde bloedglucosewaarden, vertraagde genezing, posttraumatische pijn. Interacties: verminderde immunologische respons op vaccinatie met actieve micro-organismen. Verkrijgbaar als:

– Zenapaxâ, concentraat voor infusievloeistof a` 5 ml = 25 mg.

Dactinomycine. Antibioticum, verkregen uit Streptomyces antibioticus en Streptomyces chrysomallus. Cytostaticum, gebruikt bij wilmstumoren, testisteratomen, rhabdomyosarcoom, ewingsarcoom uitsluitend onder zorgvuldige klinische controle. De oplossing moet worden toegevoegd aan een i.v. infuus. Dosering: voor volwassenen en kinderen ouder dan 6 maanden: 12-15 microgram/kg lichaamsgewicht per dag, gedurende 5 dagen met een cyclusduur van tenminste 2 weken. Bijwerkingen: misselijkheid, alopecie, nierbeschadigingen, leverstoornissen, beenmergsuppressie, stomatitis. Men dient rekening te houden met het optreden van anafylactische reacties. Verkrijgbaar als: – Lyovac Cosmegenâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 microgram.

Dagynil â. Zie: Oestrogenen, geconjugeerd blz. 316 Daivonexâ. Zie: Calcipotriol blz. 76 Daktacortâ. Zie: Miconazol/Hydrocortison blz. 284 Daktarinâ. Zie: Miconazol blz. 284 Dalacinâ. Zie: Clindamycine blz. 104 RV blz. 186 Dalmadorm â. Zie: Flurazepam &

Dalteparine. Een laag moleculair gewicht heparine (gemiddeld 40006000) met een sterkere anti-Xa en een zwakkere factor IIa activiteit dan ‘gewoon’ heparine. Na subcutane toediening bedraagt de T½ ongeveer 4 uur, na i.v.-toediening 2 uur. Toegepast bij de profylaxe van postoperatieve trombo-embolische aandoeningen en van trombotische complicaties in de extra-corporele circulatie tijdens hemodialyse en hemofiltratie, bij de be120

handeling van acute diepe veneuze trombose en van instabiele angina pectoris en non-Q-wave myocardinfarct. Verder gebruikt bij de behandeling van symptomatische veneuze trombo-emboliee¨n en de langdurige secundaire preventie ervan bij kankerpatie¨nten met vaste tumoren. Dosering: Dosering: s.c.: postoperatief laag risico: 1 maal daags 2.500 IE, hoog risico eerste dag 2 maal 2.500 IE, daarna 1 maal daags 5.000 IE; bij de behandeling van diepe veneuze trombose: 1 maal daags 200 IE/kg lichaamsgewicht (max. 18.000 IE per dag) of 2 maal daags 100 IE/kg lichaamsgewicht bij patie¨nten met een verhoogd bloedingsrisico; bij de behandeling van instabiele coronairaandoeningen (angina pectoris en non-Q-wave myocardinfarct): 2 maal daags 120 IE/kg lichaamsgewicht (max. 10.000 IE per keer) gedurende minimaal 6 dagen (gelijktijdige behandeling met acetylsalicylzuur wordt aanbevolen). i.v. hemodialyse (kortdurend, tot 4 uur) 1 bolusinjectie a` 5.000 IE; hoog risico hemodialyse, bolusinjectie a` 5 tot 10 IE/kg, gevolgd door een infusie a` 4 tot 5 IE/kg/uur. Bijwerkingen: bloedingen. Interacties: de anticoagulerende eigenschappen worden versterkt door andere antitrombotica. Voorzichtigheid bij gelijktijdige toediening met NSAID’s en corticosteroı¨den. Verkrijgbaar als:

– Fragminâ, injectievloeistof in wegwerpspuiten a` 0,2 ml = 2.500 IE, a` 0,2 ml = 5.000 IE, a` 0,3 ml = 7.500 IE, a` 0,4 ml = 10.000 IE, a` 0,5 ml = 12.500 IE, a` 0,6 ml = 15.000 IE en a` 0,72 ml = 18.000 IE (Na-zout), injectievloeistof a` 1 ml = 10.000 IE (Na-zout).

Dampo â bij droge hoest. Zie: Dextromethorfan blz. 132 Dampo â Solvopect bij vastzittende hoest. Zie: Carbocisteı¨ne blz. 83

Dampo â Verkoudheidszalf. Inhalatiezalf met 2,6% kamfer, 2% eucalyptusolie en 4% levomenthol. Gebruikt bij verkoudheid.

Danaparoide. Een directwerkend antitromboticum bestaande uit een mengsel van gesulfateerde glycosaminoglycoronanen uit dierlijke mucosa (heparansulfaat, dermatansulfaat en een geringe hoeveelheid chondroı¨tinesulfaat). Het bevat geen heparine of heparinefragmenten. Toegepast ter preventie van diepe veneuze trombose en ter preventie en behandeling van trombo-embolische complicaties bij patie¨nten met heparinegeı¨nduceerde trombocytopenie (HIT). Na subcutane toediening wordt het snel geabsorbeerd. Na 4 tot 5 uur bereikt de anti-Xa activiteit het maximum. De ratio anti-Xa: anti-IIa is 28. Dosering: DVT-profylaxe niet-HIT-patie¨nten: s.c.: 2 maal daags 750 anti-Xa eenheden (AXa-E) gedurende maximaal 14 dagen. Dosering bij HIT-patie¨nten: zie productinformatie. Bij patie¨nten zonder een verhoogd bloedingsrisico wordt de eerste dosis intraveneus als infusie toegediend, bij vervolgdoses en bij patie¨nten met een hoog bloedingsrisico wordt subcutaan toegediend. Bijwerkingen: verhoogd bloedingsrisico, overgevoeligheidsreacties. Interacties: de anticoagulerende eigenschappen worden versterkt door andere antitrombotica. Voorzichtigheid bij gelijktijdige toediening met NSAID’s en corticosteroı¨den. Verkrijgbaar als: – Orgaranâ, injectievloeistof a` 0,6 ml = 750 AXa-E (Na-zout). 121

D

Danatrolâ. Zie: Danazol blz. 122 Danazol. Een steroı¨d, dat de afgifte van de gonadotrofinen FSH en LH

D

vermindert. Het wordt gebruikt bij endometriose en bij benigne borstaandoeningen, zoals mastopathia fibrocystica. Dosering: aanvankelijk 3 tot 4 maal daags 100 tot 200 mg, te beginnen op de eerste dag van de cyclus. Bij een gunstige reactie wordt de dosering verminderd. Dosering bij benigne borstaandoeningen 100-200 mg per dag gedurende maximaal 9 maanden. Bijwerkingen: waterretentie, opvliegers, verkleining van de borst, regressieve veranderingen van het vagina-epiteel, acne, clitorishypertrofie, hirsutisme, spierkrampen. Contra-indicaties: ernstige leverfunctiestoornissen, zwangerschap. Interacties: de werking van coumarines en carbamazepine kan worden versterkt. De plasmaconcentratie van ciclosporine en tacrolimus kan stijgen. Verkrijgbaar als: – Danatrol â, capsules a` 100 mg en 200 mg. RV blz. 122 Dantriumâ. Zie: Dantroleen & RV . Een spierrelaxans, dat direct op de dwarsgestreepte spier Dantroleen &

werkt. Gebruikt bij spasmen van skeletspieren bij hemiplegie en paraplegie en bij spasmen ten gevolge van multipele sclerose. Dantroleennatrium kan ook worden toegepast bij maligne hyperthermie. Na orale toediening wordt dantroleen traag en onvolledig geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt 8 tot 12 uur. Dosering: aanvankelijk 1-2 maal daags 25 mg: eventueel wordt de dosering na een week verhoogd tot 4 maal daags 25 mg. Als het nodig is kan men de dosering met wekelijks intervallen verder verhogen tot maximaal 400 mg in 3-4 doses. Dosering i.v. 1 mg per kg lichaamsgewicht, zo nodig te herhalen. Totale dosis maximaal 10 mg per kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: in verband met de hepatotoxiciteit moeten voor en tijdens de behandeling leverfunctieproeven worden gedaan. Verdere bijwerkingen bestaan uit sufheid, duizeligheid, algeheel malaisegevoel, hoofdpijn, anorexie, visusstoornissen, huiduitslag en mogelijk fotosensibilisering. Ernstige diarree kan een reden zijn om de toediening te onderbreken of te staken. Interacties: voorzichtigheid met andere hepatotoxische stoffen. Verkrijgbaar als: – Dantriumâ, capsules a` 25 mg en a` 50 mg (Na-zout); poeder voor injectievloeistof a` 20 mg (Na-zout).

Dapson. Een aan sulfonamiden verwant chemotherapeuticum, voornamelijk gebruikt bij lepra en dermatitis herpetiformis. Dosering: oraal: bij lepra: 1 tot 2 maal daags 50 mg; bij dermatitis herpetiformis: 3 tot 4 maal daags 50 mg. Bijwerkingen: daling van het hemoglobinegehalte, huiduitslag, pfeifferachtige syndromen, leverfunctiestoornissen. Interacties: combinatie met foliumzuurantagonisten kan hematologische bijwerkingen versterken. Verkrijgbaar als:

– Dapson, tabletten a` 100 mg.

Daptomycine. Intraveneus als bactericide antimicrobieel middel toegepast bij grampositieve infecties van huid en weke delen. De Cmax wordt na 0,5 tot 1 uur bereikt. Het wordt in de lever gedeeltelijk omgezet in metabo-

122

lieten en voor ca. 50% onveranderd uitgescheiden via de nieren. De T½ bedraagt ca. 9 uur. Dosering: i.v. als infusie in NaCl 0,9% in 30 minuten: 1 maal daags 4 mg/kg lichaamsgewicht gedurende 7 tot 10 dagen. Bij ernstige nierfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, injectieplaatsreacties, hoofdpijn, huidreacties, schimmelinfecties, leverfunctiestoornissen. Verkrijgbaar als: – Cubicinâ, poeder voor infusievloeistof a` 350 mg en a` 500 mg.

Daraprim â. Zie: Pyrimethamine blz. 368 Darbepoe ¨tine alfa. Een via recombinant-DNA-techniek verkregen glycoproteı¨ne met een vergelijkbare werking als het endogene epoe¨tine. Het stimuleert de aanmaak van erytrocyten. Het molecuul bevat in vergelijking met epoe¨tine meer N-gebonden koolhydraatketens waardoor, met behoud van de specificiteit voor de erytropoe¨tinereceptor, de eliminatiehalfwaardetijd t.o.v. epoe¨tine is verlengd. Dit resulteert in een minder frequente toediening om dezelfde biologische respons te bereiken als met r-HuEPO. Toegepast bij de behandeling van anemie bij patie¨nten (volwassenen en kinderen vanaf 1 jaar) met chronische nierinsufficie¨ntie en bij volwassen patie¨nten met kanker (non-myeloı¨de maligniteiten in combinatie met chemotherapie). De halfwaardetijd bedraagt ca. 21 uur bij intraveneuze toediening en ca. 49 uur bij subcutane toediening. De halfwaardetijd is langer dan van epoetı¨ne alfa. Dosering: i.v. of s.c.: bij nierinsufficie¨ntie: 0,45 microgram/kg lichaamsgewicht 1 maal per week titrerend tot de gewenste hemoglobineconcentratie, dosisverhogingen mogen niet frequenter dan eenmaal per 4 weken worden doorgevoerd; bij kanker: 2,25 microgram/kg lichaamsgewicht 1 maal per week of 6,75 microgram/kg lichaamsgewicht 1 maal per 3 weken, afhankelijk van het effect dosering aanpassen. Therapie voortzetten tot 4 weken na het einde van de chemotherapie. Als vuistregel geldt dat bij overschakeling van r-HuEPO naar darbepoe¨tine alfa de weekdosering in microgrammen darbepoe¨tine alfa wordt berekend door de weekdosis r-HuEPO in IE te delen door 200. Bijwerkingen: hypertensie, hoofdpijn, trombose van arterioveneuze shunt. Interacties: bij stijging van HB-gehalte kan aanpassing van de dosis van ciclosporine en tacrolimus nodig zijn. Verkrijgbaar als: – Aranespâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,4 ml = 10 microgram, a` 0,5 ml = 20 microgram, 0,375 ml = 15 microgram, a` 0,3 ml = 30 microgram, a` 0,4 ml = 40 microgram, a` 0,5 ml = 50 microgram, a` 0,3 ml = 60 microgram, a` 0,4 ml = 80 microgram, a` 0,5 ml = 100 microgram, a` 0,65 ml = 130 microgram, a` 0,3 ml = 150 microgram, a` 0,6 ml = 300 microgram en a` 1 ml = 500 microgram. – Aranespâ SureClickâ, injectievloeistof in wegwerppen a` 0,5 ml = 20 microgram, a` 0,4 ml = 40 microgram, a` 0,3 ml = 60 microgram, a` 0,4 ml = 80 microgram, a` 0,5 ml = 100 microgram, a` 0,65 ml = 130 microgram, a` 0,3 ml = 150 microgram, a` 0,6 ml = 300 microgram en a` 1 ml = 500 microgram (voor subcutane toediening).

Darifenacine. Een parasympaticolyticum dat als competitieve specifieke antagonist van de muscarine-M3-receptoren oraal wordt toegepast bij de 123

D

D

behandeling van urge-incontinentie en/of overactieve blaassyndroom. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 17%. Het wordt via CYP3A4 en CYP2D6 gemetaboliseerd tot onwerkzame metabolieten. De T½ bedraagt ca. 16 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 7,5 mg tot 15 mg. Bijwerkingen: droge mond, obstipatie, hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid. Interacties: de plasmaconcentratie stijgt bij combinatie met sterke CYP3A4-remmers, zoals claritromycine, erytromycine, itraconazol, ketoconazol, ritonavir en fluconazol. Darifenacine remt het metabolisme van imipramine. Verkrijgbaar als: – Emselexâ, tabletten met verlengde afgifte a` 7,5 mg en 15 mg (HBr).

Daro. Zie: Propyfenazon blz. 363 Daroderm â trekzalf. Zie: Ichthammol blz. 221 Darolanâ hoestprikkeldempend. Zie: Dextromethorfan blz. 132 Darunavir. Een antiretroviraal middel met selectieve hiv-remmende eigenschappen. In combinatie met 100 mg ritonavir en andere antiretrovirale middelen toegepast bij hiv-geı¨nfecteerde patie¨nten die resistent zijn geworden tegen eerder gebruikte antiretrovirale behandelingen met proteaseremmers. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt in aanwezigheid van ritonavir max. 80%. Het wordt vrijwel uitsluitend via CYP3A4 gemetaboliseerd en remt tevens zelf CYP3A4. De halfwaardetijd bedraagt ca. 15 uur. Dosering: oraal: patie¨nten die nooit eerder zijn behandeld met antiretrovirale therapie: 1 maal daags 800 mg tijdens de maaltijd in combinatie met 1 maal daags ritonavir; patie¨nten die eerder zijn behandeld en bij wie het virus resistent is tegen diverse proteaseremmers: 2 maal daags 600 mg tijdens de maaltijd in combinatie met 2 maal daags 100 mg ritonavir. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, anorexie, hypertriglyceridemie, vermoeidheid, slapeloosheid. Interacties: Darunavir remt het metabolisme van geneesmiddelen die door CYP3A4 worden omgezet. Enzyminductoren verlagen de plasmaconcentratie van Darunavir. Darunavir verlaagt het effect van paroxetine, sertraline, cyclofosfamide, ifosfamide en methadon. Combinatie met bosentan, fosamprenavir, lopinavir, nelfinavir, saquinavir en tipranavir is gecontra-indiceerd. Verkrijgbaar als:

– Prezistaâ, filmomhulde tabletten a` 300 mg, a` 400 mg en a` 600 mg (als ethanolaat).

Dasatinib. Een multi-proteı¨nekinaseremmer (BCR-ABL-kinase, kinases van de SRC-familie en andere oncogenetische kinases zoals c-KIT, ephrin (EPH) receptorkinase en PDGFß-receptor). Oraal toegepast bij de behandeling van patie¨nten met chronische myeloı¨de leukemie (CML) (chronische fase, acceleratiefase en blastaire fase) en van patie¨nten met acute lymfoblastaire leukemie (ALL) Philadelphia-chromosoom positief (Ph+) en lymfoı¨de blasten CML. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd en door de lever vrijwel geheel gemetaboliseerd (CYP3A4). Het is zowel een substraat als remmer van CYP3A4 waardoor het een groot aantal interacties heeft met andere geneesmiddelen. De halfwaardetijd bedraagt ca. 5 uur. 124

Dosering: oraal: CML in chronische fase: 1 maal daags 100 mg, bij onvoldoende

effect 1 maal daags 180 mg; overige indicaties: aanbevolen dosis 1 maal daags 140 mg eventueel te verhogen tot max. 1 maal daags 180 mg. Bij neutropenie en trombopenie is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: vochtretentie, diarree, huiduitslag, hoofdpijn, hemorragie, vermoeidheid, misselijkheid, dyspnoe, anorexie, spierpijn, verlenging QT-interval. Interacties: de absorptie wordt verminderd door antacida, H2-antagonisten en protonpompremmers. Door CYP3A4-inductoren en sterke remmers wordt de plasmaconcentratie van dasatinib veranderd. Voorzichtigheid is geboden bij geneesmiddelen die het QT-interval verlengen. De immunologische respons op actieve vaccinatie kan worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Sprycelâ, filmomhulde tabletten a` 20 mg, a` 50 mg, a` 70 mg en a` 100 mg.

Daunorubicine. Daunomycine. Rubidomycine. Een antibioticum afkomstig van Streptomyces coeruleorubidus, dat wordt gebruikt als cytostaticum bij acute leukemie, lymfoblastaire leukemie en chronische myeloı¨de leukemie. Dosering: intraveneus als infusie: 30 tot 60 mg/m2 lichaamsoppervlak (in combinatietherapie 25 tot 50 mg/m2) per dag gedurende 3 tot 5 dagen, elke 3 tot 6 weken, maximaal cumulatieve dosis 550 mg/m2 lichaamsoppervlak. Bijwerkingen: beenmergdepressie, haaruitval, stomatitis; bij hoge doseringen cardiale afwijkingen, vooral boven 550 mg/m2 lichaamsgewicht. Interacties: hoge dosis ciclosporine remt het metabolisme van daunorubicine. De instelling van carbamazepine kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als: – Cerubidineâ, poeder voor infusievloeistof a` 20 mg (als HCl).

Davitamon Calcium met vitamines D+K. Kauwtabletten met 1 gram calciumcarbonaat, 100 IE colecaciferol en 500 microgram fytomenadion (citroen en sinaasappel). Dosering: oraal: 1 tot 2 kauwtabletten per dag.

Daxas â. Zie: Roflumilast blz. 385 Dayvital. Zie: Ascorbinezuur blz. 47 DDAVP. Zie: Desmopressine blz. 128 Deca-Durabolinâ. Zie: Nandrolon blz. 297 Decanâ. Infuusconcentraat met 1 mg ijzer = 17,9 micromol, 10 mg zink = 153 micromol, 480 microgram koper = 7,55 micromol, 200 microgram mangaan = 3,64 micromol, 1,45 mg fluor = 76,3 micromol, 1,47 microgram kobalt = 0,025 micromol, 1,52 microgram jood = 0,012 micromol, 70 microgram selenium = 0,887 micromol, 25 microgram molybdeen = 0,2610 micromol en 15 microgram chroom = 0,289 micromol per flacon. Spore-elementen voor toevoeging aan totale parenterale voeding op basis van dagelijkse behoeften.

Decapeptylâ. Zie: Triptoreline blz. 444 Deculest â. Hydrofiele cre`me met 10% lanettewas, 10% arachide-olie en 0,2% sorbinezuur.

Deferasirox. Een ijzerchelator (moleculaire verhouding 2:1) oraal toegepast bij de behandeling van patie¨nten met ß-thalassemie major met chronische 125

D

D

ijzerstapeling als gevolg van frequente bloedtransfusies (>7 ml/kg/maand rode bloedcellen). Ook gebruikt indien deferoxamine niet toepasbaar is. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 70%. Voedsel verhoogt de absorptie. De eiwitbinding is 99%. Het wordt in de lever geglucuronideerd (voornamelijk UGT1A1) en via de enterohepatische kringloop opnieuw geabsorbeerd en voornamelijk uitgescheiden via de feces. De halfwaardetijd bedraagt 8 tot 16 uur. Dosering: oraal: 30 min. voor de maaltijd: afhankelijk van hoeveelheid ml rode bloedcellen per maand 10 mg tot 30 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Bijwerkingen: dosisafhankelijke stijging serumcreatinineconcentratie (veelvuldig controleren), leverfunctiestoornissen (voor de start, tweewekelijks gedurende de eerste maand en vervolgens 1 maal per maand controleren), maagdarmstoornissen, onder andere ulceraties en bloedingen, renale tubulopathie, proteı¨nurie, huidreacties, gehoorverlies, lenstroebeling. Interacties: voorzichtigheid geboden met hoge doses ascorbinezuur (>200 mg per dag) vanwege risico op afname linkerventrikelfunctie. Let op bij geneesmiddelen die bloedingen kunnen veroorzaken, zoals NSAID’s, corticosteroı¨den, bisfosfonaten. Verkrijgbaar als: – Exjadeâ, dispergeerbare tabletten a` 125 mg, a` 250 mg en a` 500 mg.

Deferipron. Een orale ijzerchelator toegepast bij de behandeling van ijzerstapeling bij patie¨nten met thalassemie bij wie deferoxamine onvoldoende effectief of gecontra-indiceerd is. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever omgezet in het inactieve glucuronide. De T½ bedraagt 2 tot 3 uur. Wekelijks controle van neutrofielen en 2-maandelijkse controle van serumferritine is noodzakelijk. Dosering: oraal: 3 maal daags 25 mg/kg (max. 100 mg/kg) lichaamsgewicht verdeeld over 2 tot 4 doses. Bijwerkingen: agranulocytose, neutropenie, maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, gewrichtsaandoeningen, verlaagde plasmazinkconcentratie, roodbruine verkleuring van de urine. Interacties: voorzichtigheid geboden met hoge doses ascorbinezuur (>200 mg per dag) wegens risico op afname linkerventrikelfunctie. Verkrijgbaar als: – Ferriproxâ, tabletten a` 500 mg; oplossing 500 ml = 50 gram.

Deferoxamine. Een stof, die ijzerionen complex bindt en die daarom wordt gebruikt bij acute ijzerintoxicaties en bij ijzerstapelingsziekten. Dosering: bij ijzerstapelingsziekten: i.v. infuus, i.m., s.c. als infuus: gemiddeld 20-60 mg/kg lichaamsgewicht per dag; bij een acute ijzerintoxicatie wordt als eerste maatregel 5 tot 10 g oraal toegediend, zo nodig gevolgd door i.m. injectie van 1 of 2 g tot een maximum van 6 gram per 24 uur. Bij ernstige intoxicaties kan het deferoxaminemesilaat aan een langzaam lopend infuus worden toegevoegd. Bijwerkingen: spier- en gewrichtspijn, koorts, misselijkheid, hypertensie, tachycardie, erytheem, urticaria, allergische reacties. Interacties: voorzichtigheid geboden met hoge doses ascorbinezuur (>200 mg per dag) wegens risico op afname linkerventrikelfunctie. Verkrijgbaar als:

– Desferalâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg (mesilaat).

Degarelix. Een selectieve gonadotrofine releasing hormoon (GnRH) antagonist die de afgifte van het luteı¨niserend hormoon (LH) en het follikelsti126

mulerend hormoon (FSH) onderdrukt. Daardoor wordt de testosteronproductie onderdrukt (‘chemische castratie’) en slinkt testosteronafhankelijk prostaatweefsel. Hierdoor daalt de concentratie van PSA (prostaatspecifiek antigeen). Subcutaan toegepast bij de behandeling van hormoonafhankelijke prostaatkanker in een vergevorderd stadium. De afgifte vanuit de plaats van injectie verloopt zeer langzaam. De T½ bedraagt 43 dagen. Dosering: s.c.: aanvangsdosis 240 mg in 2 injecties van 120 mg; onderhoudsdosering: 1 keer per maand 80 mg. Bijwerkingen: reacties op injectieplaats, opvliegers, gewichtstoename, anemie, slapeloosheid, hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, hyperhidrosis, leverfunctiestoornissen, gewrichts- en spierpijn, griepachtige verschijnselen, gynaecomastie. Verkrijgbaar als:

– Firmagonâ, flacons met injectiepoeder a` 80 mg en a` 120 mg (als acetaat). RV blz. 146 Dehydrobenzperidolâ. Zie: Droperidol &

Demeclocycline. Het wordt, na orale toediening beter geabsorbeerd dan tetracyclinechloride. Wordt ook toegepast bij het inappropiate ADH-syndroom. Dosering: oraal: 4 maal daags 150 mg tot 300 mg, onderhoudsdosering 600900 mg per dag. Bijwerkingen: fotosensibilisatie komt vaker voor dan bij andere tetracyclines. Interacties: de absorptie wordt verminderd door antacida, calcium-, magnesium-, zink- en ijzerzouten. De betrouwbaarheid van orale anticonceptiva kunnen worden verminderd. Met voorzichtigheid combineren met retinoı¨den wegens kans op intracranie¨le hypertensie. Verkrijgbaar als:

– Ledermycinâ, capsules a` 300 mg (HCl).

Denorex Rxâ. Shampoo met 7,5% koolteeroplossing en 1,5% levomenthol. Gebruikt bij psoriasis en seborroı¨sch eczeem van de hoofdhuid.

Dentinoxâ suikervrij. Zie: Lidocaı¨ne blz. 259 Depakineâ. Zie: Valproı¨nezuur blz. 451 DepoCyteâ. Zie: Cytarabine blz. 119 Depo-Medrol â. Zie: Methylprednisolon blz. 280 Depo-Medrol â Lidocaı¨ne. Injectievloeistof met 40 mg methylprednisolonacetaat en 10 mg lidocaı¨ne HCl (1%) in 1 ml en met 200 mg methylprednisolonacetaat en 50 mg lidocaı¨ne HCl (1%) in 5 ml.

Deponitâ T. Zie: Nitroglycerine blz. 310 Depo-Proveraâ. Zie: Medroxyprogesteron blz. 271 Dequaliniumâ. Desinfectiemiddel voor mond en keelholte. Dosering: om de 2 a` 3 uur 1 tablet langzaam opzuigen. Verkrijgbaar als:

– Streptofree ’Nattermann’â, zuigtabletten a` 250 microgram (dichloride).

Dermacureâ. Zie: Miconazol blz. 284 Dermovate â. Zie: Clobetasol blz. 105 Deserilâ. Zie: Methysergide blz. 281 127

D

Desferalâ. Zie: Deferoxamine blz. 126 Desfluraan. Een inhalatie-anestheticum met analgetische en spierverslap-

D

pende eigenschappen. Het wordt vrijwel niet gemetaboliseerd en snel uitgescheiden door de longen. De bloed/gas-verdelingscoe¨fficie¨nt is zodanig dat een snel herstel optreedt. Verkrijgbaar als: – Desfluraan, inhalatievloeistof/gas.

Desloratidine. Een histamine-H1-receptorblokker, afgeleid van loratidine, toegepast bij de behandeling van allergische rinitis. In de voorgeschreven dosis treden vrijwel geen sedatie en anticholinergische bijwerkingen op. Het wordt na orale toediening niet in de lever gemetaboliseerd. Dosering: oraal: 1 maal daags 5 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, droge mond, vermoeidheid. Verkrijgbaar als: – Aeriusâ, omhulde tabletten a` 5 mg; stroop a` 500 microgram/ml.

Desmopressine. DDAVP. Synthetisch vasopressinederivaat met een sterkere en langer aanhoudende antidiuretische werking (10-20 uur) dan het natuurlijke vasopressine, terwijl het vaatvernauwend effect en de oxytocische werking minder is. Tevens kan desmopressine de factor VIII-spiegels gedurende 2 uur met een factor 3 doen stijgen. Gebruikt bij de diagnose en de behandeling van diabetes insipidus, bij enuresis nocturna, bij het vaststellen van het renale concentratievermogen, bij diffuse bloedingen tijdens of na chirurgische ingrepen ten gevolge van het gebruik van acetylsalicylzuur en andere NSAID’S, en ter verhoging van de opbrengst aan factor VIII in donorbloed. Desmopressine wordt verder intraveneus toegepast bij lichte vormen van hemofilie A, bij de ziekte van Von Willebrand type I en bij verlengde bloedingstijd. Dosering: bij de behandeling van diabetes insipidus: oraal: 3 maal daags 100 tot 200 microgram; nasaal: testdosis volwassenen 10 microgram, kinderen 5 microgram, zuigelingen 2,5 microgram, op geleide van urineproductie en -osmolariteit de dosering geleidelijk verhogen tot de onderhoudsdosering, voor volwassenen veelal 2 maal daags 10 tot 20 microgram; i.m. of i.v.: volwassenen: 1 maal daags 1 tot 4 microgram; kinderen en zuigelingen: 1 maal daags 0,4 microgram. Dosering bij de diagnose van diabetes insipidus: nasaal: 20 microgram; i.m.: 2 microgram. Dosering bij enuresis nocturna: oraal: begindosis 0,2 mg voor het slapen, eventueel verhogen tot 0,4 mg; sublinguaal: 120 tot 240 microgram voor het slapen gaan. Dosering bij renale functietest: nasaal: volwassenen 40 microgram, kinderen tot 15 jaar 20 microgram en zuigelingen 10 microgram; i.m.: volwassenen 2 tot 4 microgram en kinderen tot 15 jaar 1 tot 2 microgram. Dosering bij diffuse bloedingen: s.c.: 0,3 microgram/kg lichaamsgewicht; i.v.: 0,3-0,4 microgram/kg lichaamsgewicht. Dosering bij bloeddonoren: nasaal: 1 uur voor de bloedafname 300 microgram. Dosering bij hemofilie A, ziekte van Von Willebrand type I en verlengde bloedingstijd: i.v.: 1 uur voor de operatie 0,3 tot 0,4 microgram/kg lichaamsgewicht in 50 tot 100 ml NaCl 0,9% gedurende 20 tot 30 minuten, zo nodig na 12 tot 24 uur herhalen. Bijwerkingen: nasaal: blozen, rode ogen, hoofdpijn, duizeligheid; oraal: misselijkheid, maagpijn, hoofdpijn; i.v.: blozen, hoofdpijn, duizeligheid, hypotensie. Interacties: NSAID’s kunnen de werking versterken. Loperamide kan de plasmaconcentratie verhogen. Let op waterin128

toxicatie bij geneesmiddelen met antidiuretische effect zoals SSRI’s, carbamazepine en TCA’s. Verkrijgbaar als: – Desmopressine, neusspray a` 10 microgram/dosis (acetaat); tabletten a` 100 microgram en a` 200 microgram (acetaat). – Minrinâ, injectievloeistof a` 1 ml = 4 microgram (acetaat); neusdruppels a` 100 microgram/ml (acetaat); neusspray a` 2,5 microgram en a` 10 microgram per dosis (acetaat); tabletten a` 100 microgram en a` 200 microgram (acetaat); oraal lyophilisaat (Melt) a` 120 microgram en a` 240 microgram (als acetaat). – Octostimâ, injectievloeistof a` 2 ml = 30 microgram (acetaat); neusspray a` 150 microgram per dosis (acetaat).

Desogestrel. Een progestageen toegepast als oraal anticonceptivum. De werking berust voornamelijk op de remming van de ovulatie. Dosering: oraal: 1 maal daags 75 microgram zonder onderbreking. Bijwerkingen: onregelmatig bloedverlies, acne, stemmingswisselingen, pijnlijke borsten, misselijkheid, gewichtstoename. Interacties: de betrouwbaarheid wordt verlaagd met enzyminductoren, zoals o.a. carbamazepine, barbituraten, fenytoı¨ne, hypericum. Verkrijgbaar als: – Cerazetteâ, tabletten a` 75 microgram.

Desoximetason. Een synthetisch corticosteroı¨d, dat alleen uitwendig wordt gebruikt. Desoximetason is een sterk werkend corticosteroı¨d (klasse 3). Verkrijgbaar als: – Ibarilâ, cre`me a` 0,25%. – Topicorte â, smeersel (hydrofiele emulsie) a` 0,25%.

Desuric â. Zie: Benzbromaron blz. 58 De ´tice `ne â. Zie: Dacarbazine blz. 119 Detrusitol â. Zie: Tolterodine blz. 434 Dettolâ. Zie: Chloorxylenol blz. 95 Devaronâ. Zie: Colecalciferol blz. 111 Dexagenta-POSâ. Oogdruppels met 0,1% dexamethasondinatriumfosfaat en 0,3% gentamicine (als sulfaat).

Dexamethason. Een synthetisch corticosteroı¨d, dat slechts een geringe werking op de mineraalhuishouding heeft. Ook toegepast in oogdruppels. Dexamethasonacetaat is een slecht oplosbare verbinding voor i.m.-gebruik. Dexamethasondinatriumfosfaat is een in water oplosbare verbinding. Verkrijgbaar als:

– Dexamethason, tabletten a` 0,5 mg en a` 1,5 mg; injectievloeistof a` 1 ml = 5 mg en a` 1 ml = 20 mg (als di-Na-fosfaat); oogdruppels a` 0,1% (als di-Nafosfaat). – Dexamethason FNA, oogdruppels (met en zonder conserveermiddel) a` 0,1% (als di-Na-fosfaat); capsules a` 10 mg, a` 15 mg, a` 20 mg, a` 25 mg, a` 30 mg, a` 35 mg en a` 40 mg. – Dexamethason Monofreeâ, oogdruppels zonder conserveermiddel a` 0,1% (fosfaat als di-Na-zout).

129

D

– Dexa-POSâ, oogdruppels a` 0,1% (di-Na-fosfaat). – Oradexon â, injectievloeistof a` 1 ml = 5 mg (di-Na-fosfaat).

Dexamethason-chlooramfenicol-polymyxine B FNA. Oogdruppels en oordruppels met 0,05% dexamethason (als dinatriumfosfaat), 0,25% chlooramfenicol en 10.000 IE/ml polymyxine B-sulfaat.

D

Dexamethason-neomycine-polymyxine B FNA. Oordruppels met 0,05% dexamethason (als dinatriumfosfaat), 0,5% neomycinesulfaat en 0,1% (10.000 IE/ml) polymyxine B-sulfaat. Dosering: otitis externa: 3 druppels 3 maal daags, gedurende max. 2 weken. Bijwerkingen: irritatie en branderig gevoel, sensibilisatie en vertraagde wondgenezing. OW & RV . Een amfetamine met een sympaticomimetische Dexamfetamine &

werking en een stimulerend effect op het centraal zenuwstelsel. Het wordt ‘off label’ gebruikt bij narcolepsie en ADHD. Dosering: narcolepsie: volwassen en kinderen vanaf 12 jaar: aanvankelijk 10 mg in verdeelde doses, onderhoud 5-60 mg per dag. Kinderen 6-12 jaar: start 5 mg, daarna wekelijks verhogen tot optimum. ADHD: vanaf 6 jaar: 5 mg 1-2 maal daags, daarna wekelijks verhogen tot optimum. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, slapeloosheid, tachycardie, slaperigheid, angst, agressie, buikpijn, misselijkheid, braken. Interacties: synergistische werking met MAO-remmers, die kan leiden tot hoge koorts en sterke stijging van de bloeddruk.

Dexamytrexâ. Oogdruppels met 0,3% gentamicine (als sulfaat) en 0,1% dexamethason (dinatriumfosfaat). Oogzalf met 0,3% gentamicine (als sulfaat) en 0,03% dexamethason. Dosering: 1 druppel 4-6 maal daags of 3-4 maal daags oogzalf aanbrengen, gedurende maximaal 14 dagen. Bijwerkingen: prikkelig of branderig gevoel in het oog.

Dexa-POSâ. Zie: Dexamethason blz. 129 RV . Een antihistaminicum van de eerste generaDexchloorfeniramine &

tie, met sederende en anticholinerge eigenschappen. Wordt snel geabsorbeerd en heeft een T1/2 van 20-24 uur. Dosering: volwassenen en kinderen >12 jaar: gewoon preparaat: 2 mg 3-4 maal daags , maximaal 12 mg per dag; preparaat met gereguleerde afgifte: 2 maal daags 6 mg. Kinderen 6-12 jaar: 1 mg 3-4 maal daags, maximaal 6 mg per dag. Kinderen 2-6 jaar: 0,5 mg 3-4 maal daags, maximaal 3 mg per dag. Bijwerkingen: sedatie en droge mond. Interacties: let op bij prostaathyperplasie, de urineretentie kan verergerd worden. Verkrijgbaar als: – Polaramineâ, tabletten a` 2 mg (waterstofmaleaat); tabletten met gereguleerde afgifte (repetabs) a` 6 mg (waterstofmaleaat); stroop a` 400 microgram/ ml (waterstofmaleaat).

Dexibuprofen. De S-enantiomeer van ibuprofen, remt synthese van prostaglandinen; toegepast bij de behandeling van pijn en ontsteking bij artrose, menstruatiepijn en symptomatische behandeling van milde tot matige pijn. Na orale toediening wordt het bijna volledig geabsorbeerd en in de lever 130

gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten. De maximale plasma-concentratie wordt na 1-2 uur bereikt . De T½ is 1,8 tot 3,5 uur. Dosering: oraal: 600 mg tot 900 mg per dag in 3 doses, maximaal 1,2 gram per dag. Bij leverfunctiestoornissen begindosering verlagen. Bijwerkingen: vergelijkbaar met ibuprofen: gastro-intestinale stoornissen, cardiovasculaire bijwerkingen, verlenging bloedingstijd, perifeer oedeem, vermindering van de nierfunctie. Interacties: versterking van de werking van coumarines, wateren zoutretentie, afname van de werking van antihypertensiva en van de uitscheiding van o.a. lithium, methotrexaat en ciclosporine. Verkrijgbaar als: – Seractil â, omhulde tabletten a` 200 mg en a` 400 mg.

Dexketoprofen. De S-(+)-isomeer van ketoprofen, prostaglandine-synthetaseremmer; toegepast bij de symptomatische behandeling van milde tot matige pijn. Na 30 minuten wordt de maximale concentratie bereikt. Het wordt voornamelijk uitgescheiden met de urine en is te verwijderen met behulp van dialyse. Dosering: 4 tot 6 maal daags 12,5 mg of 3 maal daags 25 mg, maximaal 75 mg per dag. Bij voorkeur innemen op een lege maag, 30 minuten voor de maaltijd: voedsel vermindert en vertraagt de absorptie; ouderen en patie¨nten met een milde tot matige leverfunctiestoornis en gering verminderde nierfunctie maximaal 50 mg per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, verlenging van de bloedingstijd, afname van de nierfunctie. Interacties: versterking van de werking van coumarines, water- en zoutretentie, afname van de werking van antihypertensiva en van de uitscheiding van o.a. lithium, methotrexaat en ciclosporine, verhoging van de kans op bloedingen bij gebruik van SSRI’s en op maagbeschadiging bij gebruik van corticosteroı¨den. Verkrijgbaar als: – Stadiumâ, tabletten a` 25 mg.

Dexrazoxaan. Een cyclisch afgeleide van edetinezuur (EDTA) intraveneus toegepast bij de extravasatie van antracyclinederivaten en als preventie van chronische cumulatieve cardiotoxiciteit door doxorubicine of epirubicine. De cardioprotectieve werking berust op het wegvangen van metaalionen, waardoor het ontstaan van vrije radicalen voorkomen wordt. Het wordt ten dele gemetaboliseerd en 35-60% wordt onveranderd via de nieren uitgescheiden. De T1/2 bedraagt 2 tot 9 uur. Dosering: extravasatie: gedurende 3 dagen, begin zo snel mogelijk, binnen 6 uur na het incident: in 1 tot 2 uur in een grote ader in een gebied dat niet is aangetast 1 gram/m2 lichaamsoppervlakte op dag 1 en dag 2; dag 3 0,5 g/m2 lichaamsoppervlakte. Max. 2 gram per dag. Preventie cardiotoxiciteit intraveneus als kortdurende infusie (duur 15 min) een halfuur voorafgaande aan de toediening. Bij anthracycline in een dosis van 20 keer de doxycycline-equivalente dosis of 10 keer de epirubicine-equivalente dosis. Bij nierfunctiestoornissen (creatinineklaring <40ml/min) is halvering van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: veel bijwerkingen worden veroorzaakt door de toegediende oncolytica. Reacties op de injectieplaats, bloedbeeldafwijkingen, leverfunctiestoornissen, maagdarmstoornissen, infecties van de bovenste luchtwegen, overgevoeligheidsreacties. Verkrijgbaar als: – Cardioxaneâ, poeder voor infusievloeistof a` 500 mg (als HCl). – Saveneâ, poeder voor infusievloeistof a` 500 mg (als HCl). 131

D

Dextromethorfan. Een centraal werkende hoestprikkeldempende stof,

D

gebruikt bij niet-productieve hoest. Door CYP2D6 wordt dextromethorfan omgezet in een actieve metaboliet. De werking treedt in na 15-30 minuten. De werking van de stroop houdt 3-6 uur aan en van de tablet met gereguleerde afgifte 8 uur. Dosering: vanaf 12 jaar: 10 tot 20 mg elke 4 uur, max. 120 mg per dag; 6-11 jaar 5-10 mg elke 4 uur; 2-5 jaar 2,5-5 mg elke 4 uur. Gereguleerde afgifte: 29,5 mg, zonodig elke 8 uur herhalen. Stroop innemen na de maaltijd. Bij ernstige nierinsufficie¨ntie de dosering verlagen. Bijwerkingen: misselijkheid, slaperigheid, neuropsychiatrische verschijnselen. Interacties: let op het serotoninesyndroom bij MAO-remmers, paroxetine en fluoxetine. Verkrijgbaar als: – Bisoltussinâ, stroop a` 2 mg/ml (HBr). – Dampoâ bij droge hoest, stroop a` 3 mg/ml (HBr). – Darolanâ hoestprikkeldempend, capsules met gereguleerde afgifte a` 29,5 mg (als HBr); stroop a` 1,5 mg/ml (HBr). – Dextromethorfan, stroop a` 1,5 mg/ml (HBr). – Pectofreeâ adult, drank a` 1,33 mg/ml (HBr) – Pectofreeâ junior, drank a` 1 mg/ml (HBr). – Vaposiroop bij droge hoest Vicksâ, stroop a` 1,33 mg/ml (HBr). OW & RV . Een opiaat, dat wordt gebruikt bij hevige pijn, Dextromoramide &

bijvoorbeeld na een operatie, tumoren en kolieken. De pijnstillende werking treedt na orale toediening na 20-30 min. in en houdt 3-8 uur aan. Dosering: oraal of s.c. of i.m.: begindosering is 2,5-5 mg, zonodig 3 tot 4 maal daags 2,5-5 mg, max. 20 mg per dag. Bijwerkingen: als van andere opiaten, waaronder sufheid, verwardheid, obstipatie, misselijkheid en braken, ademhalingsdepressie en urineretentie. De ademhalingsdepressie is sterker dan bij morfine. Interacties: buprenorfine, nalbufine en pentazocine kunnen het effect verminderen. Verkrijgbaar als: – Palfaceâ, injectievloeistof a` 1 ml = 5 mg (als waterstoftartraat). – Palfiumâ, tabletten a` 5 mg (als waterstoftartraat).

DHPG. Zie: Ganciclovir blz. 199 RV blz. 403 Diacomitâ. Zie: Stiripentol &

Diacureâ. Zie: Loperamide blz. 263 Diafenylsulfon. Zie: Dapson blz. 122 DiamicronâMR. Zie: Gliclazide blz. 204 OW & RV . (Heroı¨ne) Sterk en snel werkend opiaat, waaruit o.a. Diamorfine &

morfine ontstaat. Wordt uitsluitend gebruikt als adjuvans bij de behandeling van langdurige heroı¨neverslaafden met methadon. Dosering: de dosering wordt getitreerd, de orale dosering ligt veelal tussen de 485 en 617 mg in 2-3 doses en de i.v.-dosering tussen 434 en 520 mg in 2-3 doses. Bijwerkingen: als van opiaten, in combinatie met methadon zijn verder griepachtige verschijnselen, hoest, longontsteking, dyspneu, astma, eczeem en huiduitslag gemeld.

Diamoxâ. Zie: Acetazolamide blz. 16 132

Diane-35 â. Zie: Cyproteron/Ethinylestradiol blz. 118 Diarreeremmer â. Zie: Loperamide blz. 263 RV blz. 133 Diazemuls â. Zie: Diazepam & RV . Een benzodiazepine met sedatieve, anticonvulsieve en Diazepam &

spierrelaxerende eigenschappen gebruikt bij angst en spanning, slapeloosheid, spierspasmen en epileptische aanvallen. Het wordt na orale toediening snel en goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever gemetaboliseerd tot o.a. desmethyldiazepam, temazepam en oxazepam, die nauwelijks bijdragen aan de werking. T1/2 van diazepam bedraagt ca. 48 uur en van desmethyldiazepam ca. 42 tot 96 uur. Diazepam heeft zwangerschapscategorie C en gaat in geringe mate over in de moedermelk. Dosering: bij angst en spanning: 2 mg 3 maal daags, klinisch 10-20 mg, maximaal 60 mg per dag gedurende 1 week. Bij slapeloosheid: 5-20 mg voor het slapen gaan. Bij spierspasmen: 5-10 mg 3 maal daags. Als premedicatie voor operaties 10 mg i.m. 1 uur voor de operatie. Bij status epilepticus 10 tot 20 mg rectaal, kinderen <1 jaar 2,5 mg, 1-3 jaar 5 mg en kinderen >3 jaar 10 mg. Bij ouderen lager doseren! Bijwerkingen: spierzwakte, hoofdpijn, duizeligheid, afvlakking van emoties, moeheid; deze verdwijnen meestal na herhaalde toediening. Vanaf een week gebruik kunnen na acuut staken ‘rebound’ verschijnselen optreden; na weken gebruik is geleidelijke vermindering van de dosering nodig. Bij langdurig gebruik kunnen er (irreversibele) cognitieve effecten optreden, zoals afname van het geheugen. Interacties: hiv-remmers kunnen het metabolisme remmen. Doseringsaanpassing is nodig bij leverfunctiestoornissen. Verkrijgbaar als: – Diazemulsâ, injectievloeistof a` 2 ml = 10 mg. – Diazepam, tabletten a` 2, 5 en 10 mg; injectievloeistof a` 2 ml = 10 mg; rectiolen a` 2,5 ml = 5 mg en a` 2,5 ml = 10 mg. – Stesolidâ, tabletten a` 2, 5 en 10 mg; rectiolen a` 2,5 ml = 5 mg en a` 2,5 ml = 10 mg.

Diazoxide. Benzothiadiazinederivaat zonder diuretische werking. Gebruikt bij hypoglykemie door hyperinsulinemie wegens remming van de insulinesecretie en stimulering afgifte catecholaminen. Dosering: volwassenen aanvankelijk 100-200 mg 2-3 x daags, maximaal 800 mg. Kinderen tot 18 jaar 5-20 mg/kg/dag in 2-3 doses. Bijwerkingen: water- en zoutretentie, hyperglykemie, tachycardie, hypotensie, maagdarmstoornissen. Interacties: verlaging van de plasmaconcentratie van fenytoı¨ne, mogelijk versterking van de werking van coumarinen. Verkrijgbaar als: – Proglicemâ, capsules a` 100 mg.

Dibotermine alfa. Recombinant humaan botgroeifactor 2. Toegepast als aanvullende behandeling van acute tibiafracturen naast het zetten van open fracturen en mergpinfixatie. Het leidt tot de aanmaak van nieuw bot op de plaats van de implantatie. Verder kan het worden toegepast bij ’single level’ anterieure fusie van de lumbale wervels L4-S1. Wordt nauwelijks in de systemische circulatie geabsorbeerd. Dosering: intralaesionaal bij tibiafractuur: 12 tot 24 mg aanbrengen op de breukvlakken op het moment dat de weke delen worden gesloten. Bij ‘single 133

D

level’ anterieure fusie: 2-4 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, tachycardie, hypomagnesemie, verhoogde amylaseconcentratie en botvorming in het omliggende weefsel. Verkrijgbaar als: – InductOsâ, kit voor implantatie met flacon a` 12 mg, 10 ml water voor injectie en rundercollageenmatrix.

D

Dicloabakâ. Zie: Diclofenac blz. 134 Diclofenac. Prostaglandinesynthetaseremmer, toegepast bij uiteenlopende soorten pijn. Wordt na orale toediening snel geabsorbeerd. Dosering: gewone preparaten bij voorkeur voor het eten innemen en prepa-

raten met gereguleerde afgifte tijdens het eten. Dosering algemeen: maagsapresistente tabletten: 3 maal daags 25 tot 50 mg. Dosering tabletten met gereguleerde afgifte: 1-2 maal daags 75-100 mg. Er is geen afzonderlijke rectale dosering. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, gastro-intestinale stoornissen, cardiovasculaire bijwerkingen, verlenging bloedingstijd, perifeer oedeem, afname van de nierfunctie. Interacties: versterking van de werking van coumarines, water- en zoutretentie, afname van de werking van antihypertensiva en van de uitscheiding van o.a. lithium, methotrexaat en ciclosporine, verhoging van de kans op bloedingen bij gebruik van SSRI’s en op maagbeschadiging bij gebruik van corticosteroı¨den. Verkrijgbaar als: – Cataflamâ, omhulde tabletten a` 50 mg (K-zout). – Dicloabak â, oogdruppels a` 0,1% (Na-zout). – Diclofenac, maagsapresistente tabletten a` 25 mg en a` 50 mg (Na-zout); zetpillen a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg (Na-zout); tabletten met gereguleerde afgifte a` 75 mg en 100 mg (Na-zout); injectievloeistof a` 3 ml = 75 mg (Nazout). – Naclofâ, oogdruppels a` 0,1%, 5ml (Na-zout) en unidose, oogdruppels (zonder conserveermiddel) a` 0,1%, 0,3 ml (Na-zout). – Voltarenâ, omhulde tabletten a` 12,5 mg en a` 25 mg (K-zout); tabletten met gereguleerde afgifte a` 75 mg (Na-zout); injectievloeistof a` 3 ml = 75 mg (Nazout); gel a` 1,16% (die¨thylamine).

Didanosine. DDI. Een nucleoside-analoog, dat na intracellulaire omzetting viraal reverse transcriptase remt; toegepast bij de behandeling van patie¨nten met hiv-infectie in combinatie met andere antiretrovirale middelen. Dosering: maagsapresistente capsules innemen 2 uur voor of 2 uur na het eten. Dosering afhankelijk van het lichaamsgewicht: meer dan 60 kg 400 mg in 1-2 doses, minder dan 60 kg 250 mg in 1-2 doses. Bij een creatinineklaring <50 ml/ min is aanpassing van de dosering nodig. Bijwerkingen: diarree, misselijkheid, braken, moeheid, neuropathie, pancreatitis, hoofdpijn, huiduitslag. Interacties: wegens het antacidum in het poeder voor drank, dienen de volgende middelen gescheiden (>2 uur) te worden ingenomen: tetracycline, chinolonen, itraconazol, ketoconazol, bifosfonaten, thyreomimetica, penicillamine en digoxine. Tenofovir verhoogt blootstelling aan didanosine met 55%: dosering verlagen naar 250 mg resp. 125 mg per dag. Verkrijgbaar als: – Videxâ, maagsapresistente capsules a` 125 mg, a` 200 mg, a` 250 mg en a` 400 mg en poeder voor drank 2 g.

134

Didrokitâ. Combinatieverpakking met 14 tabletten etidronaatnatrium a` 400 mg en 76 bruistabletten calciumcarbonaat a` 1,25 gram. Toegepast bij postmenopauzale osteoporose. Dosering: oraal in cycli van 90 dagen: 14 dagen 1 maal daags 400 mg etidronaatnatrium gevolgd door 76 dagen calciumcarbonaat 1 maal daags 1,25 gram. Max. 3 jaar gebruiken.

D

Didronel. Zie: Etidroninezuur blz. 165 Die ¨thylstilbestrol. Synthetisch bereide oestrogene stof, waarvan sinds 1983 geen producten meer in de handel zijn. Staat op de lijst van kankerverwekkende stoffen en heeft zwangerschapscategorie X.

Die ¨thyltoluamide. Een insektenwerend middel, met name tegen malariamuggen maar ook andere insecten, dat cutaan wordt toegepast. Ongeveer 10% van de cutane dosis wordt geabsorbeerd. De werking houdt 4 tot 8 uur aan, afhankelijk van de dosering. Voor gebruik in de tropen wordt de Care Plus Deet â aanbevolen. Verkrijgbaar als: – Autan â, huidspray a` 200 mg/ml; stick a` 200 mg/ml. – Care Plus Deetâ, gel a` 300 mg/g, huidspray a` 400 mg/g en lotion a` 500 mg/ g.

Differinâ. Zie: Adapaleen blz. 20 Diflucan â. Zie: Fluconazol blz. 182 Diflucortolon. Een sterk werkend synthetisch corticosteroı¨d (klasse 3) dat alleen cutaan wordt gebruikt bij oppervlakkige, niet-infectieuze huidaandoeningen. Verkrijgbaar als: – Nerisona â, cre`me a` 0,1% (valeraat).

Difterievaccin. Difterietoxoı¨de, verkregen door de inwerking van formaldehyde op het toxine van Corynebacterium diphteriae en aansluitend gezuiverd en geadsorbeerd. Gebruikt voor de actieve immunisatie tegen difterie. In combinatie met tetanusvaccin, poliomyelitisvaccin (DTP-vaccin) en kinkhoestvaccin (DaKTP-vaccin) opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma op de leeftijd van 2, 3, 4 en 11 maanden en 4 en 9 jaar.

Digitalis-Antidot ’BM’ â. Zie: Digoxine-antilichaamfragmenten blz. 136

Digoxine. Een hartglycoside, gebruikt bij hartfalen, met name wanneer in combinatie met atriumfibrilleren en bij atriumfibrilleren met een snel ventrikelritme. Digoxine remt de geleiding en verlengt de refractaire periode van de AV-knoop en verlaagt de sinusfrequentie. Wordt matig geabsorbeerd en grotendeels onveranderd in de urine uitgescheiden. De halfwaardetijd van de bloedconcentratie is ca. 30 tot 40 uur; deze halfwaardetijd neemt toe met de leeftijd en kan bij nierfunctiestoornissen oplopen tot 100 uur. Dosering: dient individueel bepaald te worden aan de hand van leeftijd, nierfunctie en lichaamsgewicht. Oplaaddosis is niet altijd nodig. Algemeen: begindosering voor volwassenen: 1 maal daags 250 tot 750 microgram, voor de maaltijd. Onderhoudsdosering 1 maal daags 125 microgram tot 500 microgram. Begindosering voor kinderen: 10 tot 20 microgram/kg lichaamsgewicht 135

D

met tussenpozen van 6 uur, totdat, gewoonlijk na 2 tot 4 doses, het therapeutisch effect is verkregen. Onderhoudsdosering: 10 tot 20 microgram/kg lichaamsgewicht per dag. Voor snelle digitalisatie kan digoxine ook i.v. worden toegediend: de intramusculaire injectie is pijnlijk en de absorptie onvoorspelbaar. Bijwerkingen: kleine therapeutische breedte! Bijwerkingen komen eigenlijk alleen voor bij overdosering en bij patie¨nten met hypokalie¨mie: hartritmestoornissen, anorexie, misselijkheid, braken, diarree, stoornissen in het kleurzien. Interacties: verschillende middelen kunnen de digoxineconcentratie verhogen: o.a. kinidine, amiodaron, hiv-remmers, propafenon, ciclosporine, macroliden, itraconazol, ketoconazol, diltiazem en verapamil. Antacida verminderen de absorptie van digoxine. Verkrijgbaar als: – Lanoxinâ, tabletten a` 62,5 microgram, a` 125 microgram en a` 250 microgram; drank a` 50 microgram/ml; injectievloeistof a` 2 ml = 500 microgram.

Digoxine-antilichaamfragmenten. Worden als antidotum toegepast bij levensbedreigende digoxine-intoxicatie. Dosering: 80 mg digoxine-antilichaamfragment is in staat 1 mg digoxine te

binden. Intraveneus als infuus: infuussnelheid 80 mg (of meer indien nodig) in 30 minuten. Bijwerkingen: hypokalie¨mie, die normaliseert na 2-6 uur, overgevoeligheidsreacties komen vaak voor, verder kan verergering van decompensatio cordis of ritmestoornissen optreden. Verkrijgbaar als: – Digitalis-Antidot ’BM’â, poeder voor injectievloeistof a` 80 mg. Alleen leverbaar op artsenverklaring.

Dihydral â. Zie: Dihydrotachysterol blz. 136 Dihydrotachysterol. Een vitamine D-product dat verwant is aan ergocalciferol. Het wordt gebruikt bij hypoparathyreoı¨die, renale osteodystrofie en vitamine D-resistente rachitis. Dosering: aanvankelijk 200 microgram per dag, daarna dosering bepalen aan de hand van serumcalciumconcentratie. Bijwerkingen: bij fysiologische doseringen meestal geen bijwerkingen, bij hogere dosering kan hypercalcie¨mie optreden. Verkrijgbaar als: – Dihydralâ, tabletten a` 200 microgram.

Dilanorm â. Zie: Celiprolol blz. 90 Diltiazem. Calciumantagonist en anti-arrhythmicum. Vermindert het binnendringen van calciumionen in de hartspier en gladde spiercellen van de coronaire en perifere arterie¨n. Verder vertraagt het de geleiding en het verlengt de refractaire periode van de AV-knoop en in geringe mate van de SAknoop. Wordt gebruikt bij angina pectoris, essentie¨le hypertensie, atriumfibrilleren en atriumfladderen met verhoogde ventrikelfrequentie (oraal) en bij preventie van myocardischemie tijdens algehele anesthesie bij patie¨nten met coronaire aandoeningen (intraveneus). Wordt voornamelijk door CYP3A4 gemetaboliseerd. Dosering: bij angina pectoris: gewone tabletten: 3 tot 4 maal daags 60 mg tot maximaal 3 maal daags 120 mg; tabletten met gereguleerde afgifte: 2 maal daags 90 mg tot 120 mg; XR-capsules: 1 maal daags 200 tot 300 mg. Bij hypertensie: tabletten: 3 maal daags 60 tot 120 mg; XR-capsules: 1 maal daags 200 tot 300 mg. Bij preventie van myocardischemie: intraveneus: tenminste 30 min. 136

voor anesthesie: bolusinjectie met 0,15 mg/kg in 2 minuten, gevolgd door een continu infuus met 0,2 tot 0,3 mg/kg/uur gedurende maximaal 72 uur. Bijwerkingen: orthostatische hypotensie, duizeligheid, hoofdpijn, opvliegers, maagdarmstoornissen, oedeem in de benen, droge mond, malaise en voorbijgaande stijging van transaminasewaarden. Interacties: CYP3A4-remmers verhogen de plasmaconcentraties van diltiazem. Diltiazem verhoogt de plasmaconcentratie van digoxine en een aantal andere stoffen w.o. carbamazepine, ciclosporine, everolimus, sirolimus, tacrolimus en versterkt de antiaritmische en antihypertensive werking van be`tablokkers. Verkrijgbaar als: – Diltiazem, tabletten a` 60 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 90 mg en a` 120 mg (HCl); capsules met gereguleerde afgifte a` 120 mg, a` 180 mg, a` 200 mg, a` 240 mg en a` 300 mg (HCl). – Tildiemâ, tabletten a` 60 mg (HCl), CR, tabletten met gereguleerde afgifte a` 90 mg en a` 120 mg (HCl), XR, capsules met gereguleerde afgifte a` 200 mg en a` 300 mg (HCl).

Dimethylaminofenol, 4-. DMAP. Een antidotum toegepast bij cyanideintoxicaties. Het reageert met hemoglobine tot methemoglobine dat het cyanide kan binden. Dosering: intraveneus: 3 tot 4 mg/kg lichaamsgewicht onmiddellijk via dezelfde naald gevolgd door natriumthiosulfaat. Eventueel herhalen op basis van methemoglobineconcentratie (20-25% metHb). Bijwerkingen: na i.m.toediening pijnlijke necrose. Verkrijgbaar als: – DMAP, ampullen a` 250 mg = 5 ml.

Dimethylpolysiloxaam. Zie: Dimeticon blz. 137 Dimethylsulfoxide. DMSO. Een kleurloze, lijvige vloeistof, die mengbaar is met water. DMSO heeft anti-inflammatoire, zwak bacteriostatische, diuretische en vaatverwijdende eigenschappen en wordt gebruikt bij interstitie¨le cystitis, extravasatie van oncolytica en bij het complex regionaal pijnsyndroom. De stof dringt na uitwendige toediening door de huid heen en wordt omgezet in dimethylsulfon en dimethylsulfide. Dimethylsulfoxide verhoogt door collageenafbraak de permeabiliteit van de huid voor andere geneesmiddelen. Dosering: interstitie¨le cystitis: blaasspoeling 50 ml 500 mg/g, gedurende 15 min., elke 2 weken. Extravasatie oncolytica: meeste oncolytica: lokale applicatie oplossing 990 mg/ml. Pijnsyndroom: 500 mg/g 3-5x daags opbrengen. Bijwerkingen: huid en adem ruiken naar knoflook. Verder lokaal: erytheem, jeuk en schilfering. Na absorptie: maagdarmstoornissen en sedatie. Verkrijgbaar als:

– Dimethylsulfoxide FNA, cre`me a` 50%, 30 gram.

Dimeticon. Wordt gebruikt bij aerofagie, meteorisme, flatulentie, opgeblazen gevoel en ter verwijdering van gas, lucht of schuim vo´o´r radiologisch onderzoek of endoscopie. Wordt verder ‘off label’ gebruikt bij hoofdluis, bescherming van de huid en bij littekens. Dosering: oraal: volwassenen 40-120 mg 4x daags, na het eten en voor het slapen gaan. Hoofdluis: lotion 40 mg/ml. Bescherming van de huid: cre`me: 200 mg/g. Bijwerkingen: misselijkheid, obstipatie. Verkrijgbaar als: – Silicon, cre`me a` 20%. 137

D

RV . Antihistaminicum van de eerste generatie. Wordt in de Dimetindeen &

D

lever gedeeltelijk omgezet en zowel onveranderd als in de vorm van metabolieten voornamelijk in de gal uitgescheiden. Dosering: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 3 maal daags 1 tot 2 mg. Kinderen 3-11 jaar: 0,75-1 mg 3x per dag. Kinderen 1-2 jaar: 0,5-0,75 mg 3x per dag. Kinderen van 1 maand tot 1 jaar 0,15-0,5 mg 3x per dag. Bijwerkingen: sufheid, slaperigheid, zelden allergische huidreacties. Interacties: de sedatie wodt versterkt door alcohol en andere centraal-depressieve stoffen. Verkrijgbaar als:

– Fenistilâ, druppelvloeistof a` 1 mg/ml (waterstofmaleaat) 20 druppels=1 ml.

Dinoproston. Prostaglandine E2. Een prostaglandine met overwegend een oxytocische werking. Klinisch gebruikt voor het inleiden van de baring en bevordering van de cervixrijping bij inleiding van de baring. Dosering: inleiding van de baring, oraal: begindosering 0,5 mg gevolgd door om het uur 0,5 tot 1 mg tot voldoende uteruscontracties optreden. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, diarree, buikkrampen. Verder kan koorts, hoofdpijn, duizeligheid, hypotensie en bradycardie optreden. Verkrijgbaar als: – Prepidilâ, gel a` 0,167 mg/g. – Propessâ, vaginaal toedieningssysteem a` 10 mg. – Prostin E2â, tabletten a` 0,5 mg, gel a` 3 gram = 1 mg en a` 3 gram = 2 mg.

Diopineâ. Zie: Dipivefrine blz. 138 Diovanâ. Zie: Valsartan blz. 452 Dipentum â. Zie: Olsalazine blz. 317 Dipeptivenâ. Zie: Alanylglutamine blz. 23 Diphantoı¨neâ. Zie: Fenytoı¨ne blz. 177 OW & RV blz. 344 Dipidolor â. Zie: Piritramide & RV blz. 343 Dipiperonâ. Zie: Pipamperon &

Dipivefrine. Sympaticomimeticum voor oculair gebruik ter verlaging van de oogboldruk bij openkamerhoekglaucoom. Wordt in het hoornvlies en de voorste oogkamer omgezet in het actieve epinefrine. Werking begint na ongeveer 30 minuten en is na 1 uur maximaal. Dosering: oogdruppels 1 mg/ml, elke 12 uur 1 druppel in het aangedane oog. Bijwerkingen: branderig gevoel, irratie, jeuk. Verkrijgbaar als: – Diopine â, oogdruppels a` 1 mg/ml (HCl).

Diprivanâ. Zie: Propofol blz. 361 Diproleneâ. Zie: Betamethason blz. 61 Diprosalicâ. Zalf met 0,05% betamethason (als dipropionaat) en 3% salicylzuur. Wordt gebruikt bij oppervlakkige niet-infectieuze huidaandoeningen. Dosering: 2x daags, soms 1x daags aanbrengen.

Diprosoneâ. Zie: Betamethason blz. 61 138

Dipyridamol. Trombocytenaggregatieremmer. Wordt gebruikt als adjuvans bij operaties waarbij de hartklep wordt vervangen door een prothese in combinatie met een coumarine. Verder in combinatie met acetylsalicylzuur na een TIA of CVA of indien acetylsalicylzuur is gecontra-indiceerd. De intraveneuze vorm van dipyridamol wordt toegepast bij de diagnostiek van ischemische hartziekten. De toepassing bij angina pectoris is achterhaald. De terminale halfwaardetijd is ca. 15 uur. Dosering: bij hartklepoperaties: 400 mg per dag in 4 doses (gewoon preparaat) of 2 maal daags 150 tot 200 mg (preparaat met gereguleerde afgifte). Secundaire profylaxe: preparaat met gereguleerde afgifte: 200 mg 2x daags. Dosering als diagnostisch hulpmiddel: i.v.: 140 microgram/kg lichaamsgewicht per minuut, gedurende precies 4 minuten. Bijwerkingen: duizeligheid, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, aritmie, hypotensie, angina pectoris, opvliegers. Interacties: tipranavir kan het effect versterken. Verkrijgbaar als: – Dipyridamol, dragees a` 25 mg en a` 75 mg. – PersantinâRetard, capsules met gereguleerde afgifte a` 150 mg en a` 200 mg, injectievloeistof a` 10 ml = 50 mg.

Disopyramide. Anti-arrhytmicum. Een stof, die de refractaire periode verlengt en de prikkelbaarheid van het myocard vermindert. Het heeft een gering negatief inotroop effect en geeft geringe vertraging van de atrioventriculaire geleiding. Het wordt om zijn antiaritmisch effect toegepast bij supra- en ventriculaire extrasystolie en bij tachyaritmiee¨n. De werking houdt bij een gewoon preparaat ongeveer 6 uur aan en bij een preparaat met gereguleerde afgifte ongeveer 12 uur. De serumhalfwaardetijd bedraagt 4 tot 9 uur. De uitscheiding geschiedt grotendeels door de nieren, waarvan 60% in onveranderde vorm. Dosering: oraal (gewoon preparaat): 4 maal daags 100-150 mg, maximaal 300 mg 4 x daags, preparaten met gereguleerde afgifte: 2 maal daags 250 mg, zo nodig 375 mg 2 x daags. Dosering bij hartfalen halveren. Bijwerkingen: anticholinerge effecten, zoals droge mond en obstipatie. Verder verergering hartfalen en hypotensie. Interacties: CYP3A4-remmers kunnen het effect versterken en inductoren verminderen. Let op gebruik met andere stoffen die het QT-interval verlengen. Verkrijgbaar als: – Disopyramide, capsules a` 100 mg (als fosfaat). – Ritmoforine â Retard, tabletten met gereguleerde afgifte a` 250 mg (als fosfaat).

Distigmine. Een indirect werkend parasympaticomimeticum (reversibele cholinesteraseremmer), gebruikt bij darm- en blaasatonie en bij myasthenia gravis. De werking houdt 2 tot 3 dagen aan. Dosering: 1x daags 5 mg 30 min. voor of 2 uur na de maaltijd, vervolgens op geleide effect, veelal 5 mg 1x elke 2-3 dagen. Bijwerkingen: bradycardie, maagdarmstoornissen, zweten. Verkrijgbaar als: – Ubretidâ, tabletten a` 5 mg (dibromide).

Disulfiram. Gebruikt als hulpmiddel bij de behandeling van alcoholisme. Het remt het enzym aldehydedehydrogenase, waardoor de afbraak van acetaldehyde (metaboliet van alcohol), geremd wordt. Het kan 3 tot 12 uur en soms wel 48 uur duren voordat het effect optreedt. De werking houdt onge139

D

D

veer 7-14 dagen aan. Na alcoholgebruik ontstaan er onaangename bijwerkingen. Disulfiram heeft invloed op de frequentie van het alcoholgebruik, maar niet op blijvende onthouding. Dosering: aanvankelijk 750-800 mg per dag gedurende 2-3 dagen, onderhoudsdosering: 1x daags 125 tot 250 mg of 2x per week 400 tot 800 mg. Bijwerkingen: met name de eerste 2 weken: slaperigheid, vermoeidheid, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, metaal- en knoflookachtige smaak. Na 5-15 minuten na inname van alcohol: rood gelaat, hoofdpijn, dyspneu, misselijkheid, braken, dorst, hyperventilatie, tachycardie, angst, verwardheid. Interacties: in combinatie met metronidazol kans op psychotische reacties en verwardheid. Let op in combinatie met dranken, waaronder de hiv-remmers in drankvorm, deze kunnen alcohol en/of propyleenglycol bevatten, Verder remt disulfiram het metabolisme van theofylline, coumarines en fenytoı¨ne. Verkrijgbaar als:

– Antabusâ, bruistabletten a` 400 mg. – Refusalâ, tabletten a` 250 mg.

Ditranol. Antraline. Cignoline. Keratolyticum, gebruikt bij psoriasis. Remt de mitoseactiviteit van de opperhuid en brengt de vorming van vrije radicalen teweeg. Het effect is pas na enige tijd te beoordelen. Moet niet in het gezicht worden gebruikt wegens irritatie van de ogen. Dosering: cutaan, korte contacttherapie: 0,1% tot 3% in cre`me of zalf, gedurende 15-60 minuten. 24-uurstherapie: cre`me 0,1-0,4% in cre`me ’s avonds voor het slapengaan dun aanbrengen en ’s ochtends verwijderen. Bijwerkingen: branderig gevoel, irritatie, conjunctivis. Geeft onuitwasbare paarse verkleuring van kleding en linnengoed. Tevens kan tijdelijke paarse verkleuring van haren, nagels en huid optreden. Verkrijgbaar als: – Ditranol FNA, cre`me en zalf a` 0,05%, a` 0,1%, a` 0,2%, a` 0,3%, a` 0,4%, a` 0,6%, a` 0,8%, a` 1%, a` 2% en a` 3%.

Ditranol-salicylzuur FNA. Cutane applicatievloeistof (collodium) met 3% ditranol en 25% salicylzuur.

DiurAce â. Zie: Fosinopril/Hydrochloorthiazide blz. 193 Divotel CNâ. Zie: Natriumhypochloriet blz. 300 RV blz. 107 Dixarit â. Zie: Clonidine &

DMAP. Zie: Dimethylaminofenol, 4- blz. 137 Dobutamine. Een be`ta-1-adrenergicum. Het heeft met name een agonistische werking op de b1-receptor. Het mist de rechtstreekse werking op de nieren, zoals die wordt uitgeoefend door dopamine. Dobutamine heeft niet de vaatvernauwende werking, die bij hoge doses dopamine optreedt en ook wordt de norepinefrine-afgifte niet gestimuleerd. Het wordt gebruikt bij acuut hartfalen. De halfwaardetijd van de plasmaconcentratie is ongeveer 2 minuten. Dosering: i.v. (als infusie): 2,5 tot 10 microgram/kg lichaamsgewicht per minuut op geleide van hartfrequentie, bloeddruk, urineproductie en hartminuutvolume. Bijwerkingen: verhoogde hartfrequentie, eosinofilie, remming trombocytenaggregatie, hoofdpijn, duizeligheid, kortademigheid, misselijk140

heid, bonchospasmen en pijn op de borst. Verkrijgbaar als: – Dobutamine, infusievloeistof a` 50 ml = 250 mg (als HCl); infuusconcentraat a` 20 ml = 250 mg (als HCl).

Docetaxel. Een oncolyticum als monotherapie toegepast bij de behandeling van lokaal gevorderd of gemetastaseerd mammacarcinoom of nietkleincellig longcarcinoom, nadat voorafgaande chemotherapie heeft gefaald. In combinatie met doxorubicine (mammacarcinoom) of cisplatine (niet-kleincellig longcarcinoom) als eerstelijnsbehandeling. Gebruikt bij gemetastaseerd maagdarmcarcinoom, inclusief oesofaguscarcinoom in combinatie met cisplatine en fluorouracil en bij hormoonongevoelig gemetastaseerd prostaatcarcinoom in combinatie met prednison. Wordt voor een groot gedeelte in de vorm van metabolieten uitgescheiden via de gal met de feces. De T½ bedraagt ca. 11 uur. Dosering: afhankelijk van carcinoom: algemeen i.v.: 75 tot 100 mg/m2 als 1-uurs intraveneus infuus elke 3 weken. Vervolgdoseringen op geleide van bloedbeeld. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, bloedbeeldafwijkingen, overgevoeligheidsreacties, ernstige vochtretentie, spierpijn, infecties, cardiale effecten. Interacties: coumarines. Niet vaccineren met levende micro-organismen. Verkrijgbaar als: – Taxotereâ, infuusconcentraat a` 0,5 ml = 20 mg en a` 2 ml = 80 mg.

Docosanol. Een antiviraal middel lokaal toegepast bij de vroege behandeling van een herpes simplex infectie van de lippen (‘koortslip’). Het werkingsmechanisme is niet goed bekend. Dosering: lokaal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 5 maal per dag (overdag iedere 3 uur) een dun laagje aanbrengen over de gehele koortslip, behandelen zo snel mogelijk na eerste symptomen en voortzetting tot genezing. Bijwerkingen: droge huid, huiduitslag. Verkrijgbaar als: – Erazabanâ, cre`me a` 10% in tubes van 2 g.

Docusaat FNA. Zie: Docusinezuur blz. 141 Docusinezuur. Het natrium-zout van docusinezuur verlaagt de oppervlaktespanning van water, waardoor de darminhoud water vasthoudt. Wordt toegepast bij obstipatie en bij lediging van de darm voor endoscopie. Na rectale toediening treedt de werking binnen 5-12 minuten in. Dosering: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar 120 mg in klysma. Zo nodig dezelfde of volgende dag herhalen. Bijwerkingen: bij langdurig gebruik een branderig gevoel en zeer zelden diarree of paradoxale obstipatie. Verkrijgbaar als:

– Docusaat FNA, klysma’s a` 100 ml = 100 mg (Na-zout). – Norgalax, klysma’s a` 10 gram = 120 mg (Na-zout). RV blz. 408 Dogmatilâ. Zie: Sulpiride &

Domperidon. Dopamine-antagonist, gebruikt als anti-emeticum; werkt waarschijnlijk door binding aan D2-receptor in de chemoreceptortriggerzone. Verder bevordert het de ontlediging van de maag. Passeert niet de bloed-hersenbarrie`re. Ernstige nierfunctiestoornissen verlengen de halfwaardetijd van 7-9 uur tot 21 uur. Dosering: misselijkheid en braken: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 35 141

D

D

kg: 3 tot 4 maal daags 10 mg tot 20 mg; kinderen tot 35 kg: 3 tot 4 maal daags 0,25-0,5 mg/kg lichaamsgewicht. Rectaal: volwassenen en kinderen vanaf 35 kg: 2 maal daags 60 mg; kinderen 15-35 kg: 2 maal daags 30 mg; kinderen 5-15 kg: 2 maal daags 10 mg. Bij een migraineaanval 10 mg per keer in combinatie met een analgeticum. Bijwerkingen: voorbijgaande darmkrampen, diarree, jeuk, galactorroe en amenorroe. Interacties: ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme. Verder niet gebruiken in combinatie met stoffen die het QT-interval verlengen. Verkrijgbaar als:

– Domperidon, tabletten a` 10 mg (als waterstofmaleaat); zetpillen a` 10 mg, a` 30 mg en a` 60 mg. – Maagklachten en misselijkheid Domperidonâ, tabletten a` 10 mg (als waterstofmaleaat). – Motiliumâ, tabletten a` 10 mg (als waterstofmaleaat); suspensie a` 1 mg/ml; zetpillen a` 10 mg, a` 30 mg en a` 60 mg.

Dopamine. Een catecholamine, dat bij cardiogene shock wordt gebruikt. Het verhoogt de cardiac output, de renale doorbloedingen en de diurese. Dopamine geeft minder kans op tachycardie en aritmiee¨n dan isoprenaline. De werkingsduur is zeer kort: 5 min. na begin van de toediening en eindigt 10 minuten na staken van de toediening. Dopamine wordt uitsluitend toegevoegd aan een i.v.-infuus toegediend. Dosering: op geleide van effect per minuut: 1-2 mg/kg: verbetering diurese, glomerulaire filtratie en uitscheiding van natrium; 2-10 mg/kg: tevens sterk positief inotroop effect; 10-20 mg/kg: tevens perifere vaatvernauwing; >20 mg/ kg: verbetering renale doorbloeding neemt af. Bijwerkingen: ritmestoornissen, angina pectoris, misselijkheid, braken, hypertensie, hoofdpijn. Interacties: combinatie met MAO-remmers kan tot hypertensieve crisis leiden. Afname van de werking van anti-psychotica. Verkrijgbaar als: – Dynatraâ Dopamine, infuusconcentraat a` 5 ml = 200 mg (HCl).

Dopramâ. Zie: Doxapram blz. 143 Doribax â. Zie: Doripenem blz. 142 Doripenem. Een intraveneus be`ta-lactam antibioticum uit de carbapenems met een breed werkingsspectrum t.o.v. grampositieve, gramnegatieve en anaerobe micro-organismen. Het heeft een bactericide werking door remming van de synthese van de bacteriecelwand. Het wordt hoofdzakelijk onveranderd via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 1 uur. Dosering: i.v. als infusie: 3 maal daags 500 mg in een 1 uur durend infuus. Behandelingsduur is 5-14 dagen. Bij creatinineklaring tussen 30-50 ml/min: 3 maal daags 250 mg. Creatinineklaring tussen 10-30 ml/min.: 2x daags 250 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, misselijkheid, diarree, jeuk, huiduitslag, schimmelinfecties, stijging leverenzymwaarden. Interacties: niet combineren met tetracyclines wegens antagonistische werking. Valproı¨nezuurconcentraties kunnen bij gecombineerd gebruik dalen. Indien coumarines worden gebruikt, dient de trombosedienst te worden ingelicht. Verkrijgbaar als: – Doribaxâ, poeder voor oplossing voor infusie a` 500 mg (als 1-water).

Dormicumâ. Zie: Midazolam blz. 285 142

RV blz. 263 Dormonoct â. Zie: Loprazolam &

Dornase. Recombinant humaan deoxyribonuclease I (rhDNase) toegepast bij patie¨nten met cystic fibrose om de viscositeit van het slijm te verlagen, waardoor verbetering van de longfunctie optreedt na ongeveer 3 dagen gebruik. Het enzym splitst door hydrolyse het extracellulair aanwezige DNA in de luchtwegen. Na tracheale toediening is er vrijwel geen systemische absorptie. Dosering: tracheaal: 2,5 mg 1 x per dag via drukvernevelaar vernevelen. Vanaf 21 jaar zo nodig 2 x daags. Niet vernevelen via ultrasone vernevelaar en niet mengen met andere te vernevelen geneesmiddelen. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, verder stemverandering, faryngitis, laryngitis, huidreacties, koorts. Verkrijgbaar als: – Pulmozymeâ, inhalatievloeistof a` 2,5 ml = 2,5 mg (alfa).

Dorzolamide. Een koolzuuranhydrase II remmer die de oogboldruk verlaagt. Wordt toegepast bij openkamerhoekglaucoom en bij pseudo-exfoliatief glaucoom. Zonodig in combinatie met een be`tablokker. Wordt gedeeltelijk systemisch opgenomen, maar er zijn geen farmacologische effecten waargenomen. Dosering: oculair: 3 maal per dag 1 druppel, indien combinatie met be`tablokker 2 maal per dag. Bijwerkingen: prikkende/brandende ogen en andere lokale reacties, hoofdpijn, vermoeidheid, bittere smaak. Verkrijgbaar als: – Dorzolamide, oogdruppels a` 2% (als HCl), 5ml. – Trusoptâ, oogdruppels a` 2% (als HCl), 0,2 en 5 ml.

Dostinexâ. Zie: Cabergoline blz. 75 RV . Een tricyclisch antidepressivum, toegepast bij de behanDosulepine &

deling van depressies. Remt met name de heropname van noradrenaline, maar ook wel van serotonine. Heeft verder sterke anticholinerge en antihistaminerge eigenschappen. Dosering: oraal: aanvankelijk 75 mg per dag in 1-3 doses, eventueel verhogen naar 150 mg per dag. Ouderen 50-75 mg per dag. Doseringen tot 150 mg kunnen in 1 keer worden ingenomen, bij voorkeur voor het naar bed gaan. Bijwerkingen: droge mond, obstipatie, sedatie, duizeligheid, wazig zien, transpireren, urineretentie. Cave uitlokking glaucoomaanval. Interacties: ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme van dosulepine. Let op in combinatie met andere antidepressiva i.v.m. het ontstaan van het serotoninesyndroom. Verkrijgbaar als: – Prothiadenâ, capsules a` 25 mg (HCl); dragees a` 75 mg (HCl).

Dotarem â. Zie: Gadoteerzuur blz. 198 Dovobet â. Zalf met per gram 50 microgram calcipotriol en 0,5 mg betamethason. Cutaan toegepast bij de behandeling van psoriasis vulgaris. Dosering: cutaan op de aangedane plekken: 1 maal daags opbrengen gedu-

rende maximaal 4 weken, max. 15 gram per dag, max. 100 gram per week, op max 30% van het lichaamsoppervlak.

Doxapram. Een analepticum met relatief selectieve werking op de ademhaling door stimulering van de chemoreceptoren en centrale ademhalings143

D

D

centra. Gebruikt bij sommige gevallen van respiratoire insufficie¨ntie ter ondersteuning van de longventilatie in combinatie met zuurstofbehandeling. De werking treedt in na 20-40 seconden en is na 1-2 minuten maximaal. Dosering: intraveneus als infusie: 1,5 mg/min. in combinatie met 24 of 28% zuurstof, eventueel elk half uur verhogen met stappen van 0,5 mg/min. tot maximaal 3 mg/min. gedurende max. 4 dagen. Contra-indicaties: epilepsie, hypertensie, cerebraal oedeem, hyperthyreoı¨die, feochromocytoom. Bijwerkingen: bloeddrukverhoging, misselijkheid, tremoren, spiertrekkingen, tachycardie, aritmiee¨n, convulsies, zweten, jeuk, hoofdpijn, pupilverwijding, onwillekeurige bewegingen. Verkrijgbaar als: – Dopramâ, infuusvloeistof a` 500 ml = 1 gram (HCl)

Doxazosine. Een postsynaptische alfa-1-receptorblokker, die wordt toegepast bij hypertensie en bij functionele symptomen van benigne prostaathyperplasie. De hypotensieve werking is maximaal na 2-6 uur en houdt ongeveer 24 uur aan. Dosering: oraal (preparaat met gereguleerde afgifte): 1 maal daags 4 mg, op geleide van het effect verhogen tot max. 1 maal daags 8 mg. Bijwerkingen: luchtweginfecties, spierpijn, perifeer oedeem, uringeweg infecties, hoesten, hartkloppingen, dyspneu. Interacties: niet combineren met sildenafil, tadalafil en vardenafil wegens mogelijke sterke daling van de bloeddruk. Verkrijgbaar als:

– CarduraâXL, tabletten met gereguleerde afgifte a` 4 mg en a` 8 mg (als mesilaat). – Doxazosine, tabletten met gereguleerde afgifte a` 4 mg (als mesilaat). RV . Een tricyclisch antidepressivum. Remt de heropname van Doxepine &

norepinefrine en in geringe mate die van serotonine en heeft een sterke antihistaminerge werking. Wordt voor 55-87% in de lever omgezet tot een actieve metaboliet. Dosering: oraal op aanvankelijk 25 mg, daarna 2x daags 25 mg, vervolgens elke 2-3 dagen verhogen met 25 mg tot onderhoudsdosering. Veelal 150 mg per dag. Maximaal 300 mg per dag, ouderen maximaal 150 mg. Doseringen tot 150 mg kunnen in 1 x worden ingenomen, het liefst ’s avonds. Bijwerkingen: droge mond, obstipatie, sedatie, duizeligheid, wazig zien, seksuele stoornissen, transpireren. Interacties: ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme van doxepine. Let op combinatie met andere antidepressiva i.v.m. het ontstaan van het serotoninesyndroom. Cimetidine remt het metabolisme, waardoor meer bijwerkingen kunnen ontstaan. Verkrijgbaar als: – Sinequan â, capsules a` 10 mg, a` 25 mg en a` 50 mg (als HCl).

Doxorubicine. Een antibioticum, antracyclinederibaat, afkomstig van Streptomyces peucetius. Gebruikt als cytostaticum voor uiteenlopende myelomen. Het werkingsmechanisme is nog niet volledig bekend, maar berust waarschijnlijk op een cytotoxische werking door remming van de synthese van DNA en RNA of op interactie met topo-isomerase II. Wordt voor ongeveer 50% onveranderd uitgescheiden in de gal. Dosering: dosering is afhankelijk van soort kanker en wordt individueel vastgesteld. Max. totaaldosis 550 mg/m2. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, 144

alopecia, beenmergdepressie, stomatitis, cardiotoxiciteit (meestal vertraagd). Interacties: het effect van fenytoı¨ne, valproı¨nezuur en carbamazepine kan afnemen. Ciclosporine en proteaseremmers kunnen de plasmaconcentraties van doxorubicine verhogen. Verder beı¨nvloedt doxorubicine het effect van coumarines. Verkrijgbaar als: – Caelyxâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 20 mg en a` 25 ml = 50 mg (HCl, liposomaal). – Doxorubicine, injectievloeistof a` 5 ml = 10 mg, a` 25 ml = 50 mg en a` 100 ml = 200 mg (HCl). – Doxorubinâ, injectievloeistof a` 5 ml = 10 mg, a` 10 ml = 20 mg, a` 25 ml = 50 mg en a` 100 ml = 200 mg (HCl). – Myocetâ, poeder voor infuusconcentraat a` 50 mg + 1,9 ml oplosmiddel (HCl, liposomaal).

Doxorubinâ. Zie: Doxorubicine blz. 144 Doxycycline. Een tetracycline, dat na orale toediening volledig uit het maagdarmkanaal wordt geabsorbeerd. Toegepast bij infecties van onder andere de luchtwegen, maagdarmkanaal, urogenitale stelsel, huid en ogen. Het wordt langzaam uitgescheiden, de halfwaardetijd van de serumconcentratie bedraagt ongeveer 20 uur. Dosering: oraal of i.v.: dosering is afhankelijk van de infectie. Veelal de eerste dag 200 mg, daarna 1 maal per dag 100 mg, totaal gedurende 7 dagen. Bij sommige infecties 100 mg 2x daags of zelfs 200 mg 2x daags. Bijwerkingen: irritatie van de slokdarm, diarree, buikpijn, droge mond, hypertensie, angst, pijn en stijging bloedglucosewaarden. Directe blootstelling aan zonlicht vermijden wegens fototoxiciteit. Interacties: niet gebruiken in combinatie met retinoı¨den: beide kunnen tot intracranie¨le drukverhoging leiden. Antacida, zink, magnesium, calcium, ijzer en didanosine kunnen de opname verminderen. Tevens verlagen barbituraten, carbamazepine, fenytoı¨ne en rifampicine de plasmaconcentratie. Niet combineren met be`ta-lactam antibiotica wegens antagonistische werking. Verkrijgbaar als: – Doxycycline, tabletten a` 100 mg (als hyclaat); dispergeerbare tabletten a` 100 mg (als 1-water). – Vibramycinâ, injectievloeistof a` 5 ml = 100 mg (als hyclaat).

Dridase â. Zie: Oxybutynine blz. 323 OW . Delta-9-tetrahydrocannabinol (THC). Een van de beDronabinol &

standdelen van marihuana (Cannabis sativa). Een cannabinoı¨d toegepast bij de behandeling van misselijkheid en braken ten gevolge van chemotherapie, bij chronische pijn en ter stimulatie van de eetlust bij kanker en AIDSpatie¨nten. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid 10-20%. De T½ bedraagt 1-1½ dag. De werking begint 0,5-1 uur na toediening. Dosering: : als anti-emeticum: 5 mg/m2 lichaamsoppervlak 1 tot 3 uur voor de chemotherapie en elke 2-4 uur na de chemotherapie. In totaal 4 tot 6 maal daags, eventueel met 2,5 mg/m2 verhogen tot maximaal 15 mg/m2. Bij chronische pijn 10-20 mg per dag. Ter stimulering van de eetlust: 2 maal daags 2,5 tot 10 mg voor het middag- en avondeten. Bijwerkingen: CZS, waaronder slaperigheid, verwardheid, verminderde coo¨rdinatie, depressie, desorie¨ntatie en verder cardiale bijwerkingen zoals tachycardie, hypotensie en positieve 145

D

inotropie. Verkrijgbaar als: – Marinol â, capsules a` 2,5 mg. RV . Een dopamine-antagonist, die intraveneus wordt gebruikt Droperidol &

D

bij de behandeling en preventie van misselijkheid en braken. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 2 uur. Dosering: i.v.: profylaxe van postoperatieve misselijkheid en braken: 0,625 tot 1,25 mg 30 minuten voor het einde van de operatie; behandeling van postoperatieve misselijkheid en braken: 0,625-1,25 mg, zo nodig maximaal 2,5 mg; profylaxe van misselijkheid en braken door opioı¨den: 0,05-0,1 mg bij elke injectie van morfine. Bijwerkingen: verlenging QT-interval. Interacties: let op in combinatie met andere stoffen die het QT-interval verlengen. Niet gebruiken bij parkinsonpatie¨nten. Verkrijgbaar als: – Dehydrobenzperidolâ, injectievloeistof IV a` 1 ml = 2,5 mg.

Drotrecogin alfa, geactiveerd. Geactiveerd proteı¨ne C. Intraveneus als infusie toegepast bij de behandeling van ernstige sepsis met meervoudig orgaanlijden wanneer het wordt toegevoegd aan de standaardbehandeling. Het is een, via recombinant DNA-techniek verkregen, humane vitamine K afhankelijke stollingsfactor met een sterk anticoagulerend effect: het remt de vorming van trombine door inactivering van geactiveerde factor V en VIII. De meeste patie¨nten met een ernstige sepsis met acute orgaandisfunctie hebben een verlaagde spiegel geactiveerd proteı¨ne C. Dosering: beginnen binnen 48 uur, liefst 24 uur, na eerste verschijnselen: intraveneus als infusie (in NaCl 0,9%): 24 microgram/kg lichaamsgewicht/ uur gedurende 96 uur. Bijwerkingen: ernstige bloedingen. Verkrijgbaar als: – Xigrisâ, poeder voor infusievloeistof a` 5 mg en a` 20 mg.

Druivesuiker. Zie: Glucose blz. 206 Dry Eye Gel â. Zie: Carbomeer blz. 83 DTP-vaccin ’NVI’. Gecombineerd, geadsorbeerd vaccin tegen difterie, tetanus en poliomyelitis en bevat 5 IE difterieoxoı¨de, 20 IE tetanustoxoı¨de en 20 DE type 1, 2 DE type 2 en 3,5 DE type 3 geı¨nactiveerd poliomyelitisvirus per ml.

Duac Acne Gel. Zie: Benzoylperoxide blz. 59 Dukoralâ. Zie: Choleravaccin blz. 96 Dulcodruppels â. Zie: Picozwavelzuur blz. 341 Dulcolaxâ. Zie: Bisacodyl blz. 65 Dulcopearls â. Zie: Picozwavelzuur blz. 341 Duloxetine. Een selectieve remmer van de heropname van serotonine en noradrenaline en een zwakke remmer van de heropname van dopamine toegepast bij de behandeling van depressieve episoden, van diabetische neuropathische pijn en van gegeneraliseerde angststoornis. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd met een grote spreiding in de individuele biologische beschikbaarheid (30% tot 80%), die afneemt tot 10% door voedsel. Het wordt in de lever uitgebreid gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten 146

door CYP2D6 en CYP1A2. De halfwaardetijd bedraagt gemiddeld 12 uur. De antidepressieve werking is na 2-4 weken waarneembaar. Dosering: oraal: bij depressie 1 maal daags 60 mg; bij diabetische neuropathie: 1 maal daags 60 mg zo nodig verhogen tot maximaal 120 mg per dag; bij gegeneraliseerde angststoornis: begindosis 1 maal daags 30 mg, zonodig verhogen tot de gebruikelijke onderhoudsdosering van 1 maal daags 60 mg, bij onvoldoende respons verhogen tot 90 mg of 120 mg per dag. Bijwerkingen: misselijkheid, droge mond, duizeligheid, slaperigheid, hoofdpijn en verder o.a. maagdarmstoornissen, slapeloosheid, verminderde eetlust, libidovermindering, hartkloppingen, vermoeidheid, vertraagde urinelozing. Interacties: let op in combinatie met andere antidepressiva, met name (irreversibele) MAO-remmers, wegens het serotoninesyndroom. Ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als:

– Cymbaltaâ, maagsapresistente capsules a` 30 mg en a` 60 mg (als HCl).

Duodopa â. Gastro-intestinale gel (in PVC-zak van 100 ml) met per ml 20 mg levodopa en 5 mg carbidopa (als monohydraat). Via pompsysteem aangesloten op een naso-duodenale sonde of transabdominale duodenale sonde toegepast bij de behandeling van gevorderde ziekte van Parkinson. Dosering: individueel volgens behoefte van de patie¨nt.

Duofilm â. Applicatievloeistof met 16,7% melkzuur en 16,7% salicylzuur. Gebruikt bij wratten. Dosering: 1x per dag met tussenpozen van enkele minuten 1-4 x aanstippen gedurende 1 week, zo nodig 2 weken.

DuoTravâ. Oogdruppels met per ml 5 mg timolol (als maleaat) en 40 microgram travoprost. Oculair toegepast bij openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie. Dosering: 1 druppel 1 x per dag.

Duoviscâ. Een verpakking met 0,5 ml Viscoat â en 0,55 ml Provisc â. Een visco-elasticum met cohesive en dispergive eigenschappen. Toegepast bij oogoperaties van het voorste oogsegment. LV = Large Volume.

Duoviscâ LV. Een verpakking met 0,5 ml Viscoatâ en 0,55 ml hyaluronzuur (Proviscâ). Een visco-elasticum met cohesive en dispergive eigenschappen. Toegepast bij oogoperaties van het voorste oogsegment. LV = Large Volume.

Duphalacâ. Zie: Lactulose blz. 248 Duphastonâ. Zie: Dydrogesteron blz. 148 Duratears â. Oogdruppels met 0,1% dextran 70 en 0,3% hypromellose. Gebruikt ter voorkoming van uitdrogende ogen. Dosering: naar behoefte 1-2 druppels in het oog.

Duratears âFree. Zie: Polyvidon blz. 350 Duratears âZ. Oogzalf met 3% vloeibare paraffine, 3% wolvet en 94% witte vaseline. Gebruikt ter voorkomen van uitdroging van de ogen bij letsel aan de oogleden, bij verminderde traanproductie en bij oogoperaties. 147

D

OW & RV blz. 175 Durogesicâ. Zie: Fentanyl &

Durolaneâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Duspatal â. Zie: Mebeverine blz. 271 Dutasteride. Een 5-alfa-reductaseremmer die de omzetting van testoste-

D

ron in dihydrotestosteron remt. Toegepast bij de behandeling van matige tot ernstige benigne prostaathyperplasie (BPH) en preventie van urologische complicaties. In de lever wordt het uitgebreid gemetaboliseerd door o.a. CYP3A4. De plasma-eiwitbinding is meer dan 99,5%. De T½ bedraagt 3 tot 5 weken. Bij BPH kan soms pas na 6 maanden worden bepaald of de behandeling effectief is. Dosering: oraal: 1 maal daags 0,5 mg. Bijwerkingen: impotentie, ejaculatiestoornissen, gynaecomastie, afgenomen libido. Vermindering van de fertiliteit kan niet worden uitgesloten. Interacties: ritonavir, efavirenz, nevirapine en etravirine kunnen het metabolisme versnellen en daardoor leiden tot afname van de effectiviteit. Verkrijgbaar als: – Avodartâ, capsules a` 0,5 mg.

Dydrogesteron. Een progestatieve stof zonder androgene bijwerkingen en zonder ovulatieremmende werking. Gebruikt bij verschillende menstrutatieproblemen, zoals dysmenorroe en ontregeling van de cyclus. Dosering: afhankelijk van indicatie, meestal 10 mg op dag 11 t/m 24 van de cyclus. Bijwerkingen: doorbraakbloedingen, onregelmatige cyclus, hypomenorroe, amenorroe. Verkrijgbaar als: – Duphaston â, tabletten a` 10 mg.

Dynastatâ. Zie: Parecoxib blz. 332 Dynatra â Dopamine. Zie: Dopamine blz. 142 Dysport â. Zie: Botuline A toxine blz. 68 Dyta-Ureseâ. Zie: Triamtereen/Epitizide blz. 441 Dyta-Ureseâ. Combinatiepreparaat met per capsule 50 mg triamtereen en 4 mg epitizide. Wordt gebruikt bij oedeem en hypertensie die onvoldoende verbeteren op monotherapie met een thiazidediureticum. Dosering: hypertensie: aanvankelijk 2 x daags 1 capsule na het eten, vervolgens veelal 1 x daags 1 capsule. Oedeem: aanvankelijk 2 x daags 1 capsule na het eten, vervolgens 1 capsule elke 1-2 dagen, maximaal 4 capsules per dag.

Dytenzideâ. Zie: Triamtereen/Hydrochloorthiazide blz. 442 Dytenzideâ. Combinatiepreparaat met per tablet 50 mg triamtereen en 25 mg hydrochloorthiazide. Wordt gebruikt bij oedeem en hypertensie die onvoldoende verbeteren op monotherapie met een thiazidediureticum. Dosering: hypertensie: aanvankelijk 1 x daags 1 tablet na het eten, onderhoudsdosering van 0,5 tot max 2 tabletten per dag. Oedeem: aanvankelijk 1 x daags 1 tablet na het eten, onderhoudsdosering 1 tablet per 1-2 dagen, max 4 tabletten per dag.

Ebastine. Een antihistaminicum (H1) toegepast bij de behandeling van seizoensgebonden allergische rinitis. Na orale toediening wordt het goed 148

geabsorbeerd en vrijwel geheel gemetaboliseerd tot de actieve metaboliet carebastine. De T½ bedraagt ca. 17 uur. De werking treedt in na ongeveer 1 uur en houdt meer dan 48 uur aan. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 1 maal daags 10 mg, zo nodig 20 mg. Bij ernstige leverfunctiestoornissen maximaal 10 mg per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, droge mond, sufheid, maagdarmstoornissen, huiduitslag. Verkrijgbaar als: – Kestineâ, tabletten a` 10 mg.

E

Ebixa â. Zie: Memantine blz. 273 Ebrantil â. Zie: Urapidil blz. 447 Ecaltaâ. Zie: Anidulafungine blz. 42 Econazol. Een imidazoolderivaat gebruikt als uitwendig antimycoticum. Dosering: cre`me: 10 mg/g, 2 x daags aanbrengen. Na verdwijnen symptomen behandeling nog 1 week voortzetten. Bijwerkingen: huidirritaties met roodheid en een branderig gevoel. Verkrijgbaar als: – Pevarylâ, cre`me a` 1% (nitraat).

Edetaat FNA. Zie: Edetinezuur blz. 149 Edetinezuur. EDTA. Chelaatvormer, als diagnosticum bij verdenking op primaire hyperparathyreoı¨die en bij kalkafzetting in de cornea. Verder wordt natriumedetaat gebruikt als farmaceutische hulpstof om sporen zware metalen te binden en op deze wijze de stabiliteit te verbeteren. Dosering: als diagnosticum: intraveneus als infusie: 50 mg/kg in 2 uur in combinatie met procaı¨nehydrochloride in glucoseoplossing. Kalkafzetting in de cornea: oculair: oogwassing 4 of 20 mg per ml of oogdruppels 4 mg/ ml. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, huidreacties. Verkrijgbaar als: – Edetaat FNA, oogdruppels a` 0,4% (di-Na-zout); oogwassing a` 0,4% en a` 2% (di-Na-zout).

Efavirenz. Een niet-nucleoside reverse transcriptaseremmer, in combinatie met andere antivirale middelen toegepast bij de behandeling van hiv-1-infecties. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever door CYP-enzymen gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten. De plasma-eiwitbinding is 99,6 %. De halfwaardetijd bedraagt 40 tot 55 uur. Dosering: oraal, capsule: voor het slapen gaan op een lege maag: volwassenen: 1 maal daags 600 mg; kinderen, 3-17 jaar, met een lichaamsgewicht van 13-15 kg 1 maal daags 200 mg, van 15-20 kg 1 maal daags 250 mg, van 20-25 kg 1 maal daags 300 mg, 25-32,5 kg 1 maal daags 350 mg, 32,5-40 kg 1 maal daags 400 mg, meer dan 40 kg 1 maal daags 600 mg. Oraal, drank: 720 mg, 1 x per dag. Bijwerkingen: huidreacties, syndroom van Stevens-Johnson (zeldzaam), neurologische bijwerkingen, leverfunctiestoornissen, psychologische stoornissen, maagdarmstoornissen, duizeligheid, slapeloosheid, abnormaal dromen, hoofdpijn, vermoeidheid, angst en depressie. Interacties: let op wanneer gebruikt in combinatie met andere hiv-remmers, betrouwbaarheid anticonceptiepil neemt af. Kan leiden tot daling van de plasmaconcentratie van immunosuppressiva. Spiegels van terfenadine, coumarines en asapride kunnen stijgen. Verder kan de spiegel van efavirenz dalen door carbamazepine, feny149

toı¨ne, dexamethason, fenobarbital en rifampicine. Verkrijgbaar als: – Stocrinâ, filmomhulde tabletten capsules a` 50 mg, a` 200 mg en a` 600 mg; drank a` 30 mg/ml.

Efedrine. Een linksdraaiend alkaloı¨d uit Ephedra vulgaris, tegenwoordig

E

synthetisch gemaakt. Efedrine is een sympaticomimeticum met alfa- en be`ta-2-effecten en wordt gebruikt bij hypotensie optredend bij spinale anesthesie of ganglionblokkade; niet geregistreerd voor toepassing bij bronchospasmen. Het effect op het hart en bloeddruk houdt na toediening ongeveer 1 uur aan. Dosering: i.m. of s.c.: 25 mg tot 50 mg, zo nodig herhalen; i.v.: 5 tot 25 mg per keer, zo nodig na 5-10 minuten herhalen. Bijwerkingen: stimulering van het CZS, waaronder nervositeit, angst en slapeloosheid. Verder cardiovasculaire bijwerkingen. Interacties: niet gebruiken in combinatie met MAO-remmers i.v.m. met kans op hypertensieve crisis. Verkrijgbaar als: – Efedrine, injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg (HCl). RV blz. 456 Efexor â XR. Zie: Venlafaxine &

Efient â. Zie: Prasugrel blz. 353 Efudixâ. Zie: Fluorouracil blz. 185 Elaprase â. Zie: Idursulfase blz. 222 RV blz. 393 Eldepryl â. Zie: Selegiline &

Eletriptan. Een selectieve partie¨le serotonine-agonist van vooral de 5HT1Ben 5HT1D-receptor in het intracranie¨le vaatbed. Toegepast bij de acute behandeling van de hoofdpijnfase van migraineaanvallen met en zonder aura. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 50%. Het wordt via CYP3A4 gemetaboliseerd tot 1 actieve en 1 niet-actieve metaboliet. De actieve metaboliet draagt niet veel bij aan de werking. De T½ bedraagt 4 uur en de Tmax is 1½ uur. Dosering: oraal: bij een aanval 40 mg, eventueel 80 mg. Een tweede dosis van 40 mg mag niet binnen twee uur worden gegeven, een tweede dosis van 80 mg niet binnen 24 uur. Bij milde en matige nierfunctiestoornissen is de begindosis 20 mg, max. 40 mg per 24 uur. Bijwerkingen: hoofdpijn, asthenie, slaperigheid, maagdarmstoornissen, duizeligheid, warmtesensatie, transpireren, hypertonie, droge mond, gevoel van zwakte, rugpijn, hartkloppingen en tachycardie. Verkrijgbaar als: – Relpaxâ, tabletten a` 40 mg (als HBr).

Elidelâ. Zie: Pimecrolimus blz. 342 Eligard â. Zie: Leuproreline blz. 254 Ellaoneâ. Zie: Ulipristal blz. 447 Elmexâ Medical Carie ¨sprotectiegel. Tandgel met 3% olaflur, 0,29% dectaflur en 2,2% natriumfluoride (= 12,5 mg fluor/gram). Gebruikt bij profylaxe van carie¨s, bij een hoog risico. Dosering: applicatie 1 maal per week voor het slapen met tandenborstel aan-

150

brengen, daarna 3-4 minuten laten zitten. Niet doorslikken. Bij voorkeur niet gebruiken bij kinderen jonger dan 6 jaar.

Eloconâ. Zie: Mometason blz. 291 EloHAES â. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218 Eloxatin â. Zie: Oxaliplatin blz. 321 Eltroxin â. Zie: Levothyroxine blz. 258

E

Emadine â. Zie: Emedastine blz. 151 Emcor â. Zie: Bisoprolol blz. 65 Emcoretic â. Zie: Bisoprolol/Hydrochloorthiazide blz. 65 Emcoretic â. Combinatiepreparaat in twee sterkten: 5 mg bisoprololfumaraat met 12,5 mg hydrochloorthiazide en 10 mg bisoprololfumaraat met 25 mg hydrochloorthiazide. Gebruikt bij hypertensie wanneer monotherapie met een be`tablokker of een diureticum niet voldoende is. Dosering: ’s morgens 1 tablet.

Emedastine. Een histamine-H1-antagonist als oogdruppel toegepast bij seizoensgebonden allergische conjunctivitis. Dosering: volwassenen en kinderen vanaf 3 jaar: oogdruppels 0,5 mg/ml 1 druppel 2 x daags. Bijwerkingen: veelal lokale bijwerkingen, zoals oogpijn,

jeukende ogen, oogirritatie, wazig zien, droge ogen, verkleuring van de cornea en hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Emadine â, oogdruppels a` 0,05% (als difumaraat).

Emend â. Zie: Aprepitant blz. 43 RV . Combinatiepreparaat. Tabletten en zetpillen met 12,5 Emesafeneâ &

mg meclozine di-HCl en 25 mg pyridoxine HCl. Meclozine is een antihistaminicum. Gebruikt als anti-emeticum. Dosering: postoperatief braken: 2 tabletten of 2 zetpillen per keer, zo nodig herhalen. Misselijkheid door bestraling: 2 tabletten of 2 zetpillen kort voor of na de bestraling. Zwangerschapsbraken: oraal: 1 tablet na het slapen gaan, na inname van wat voedsel, gedurende 7-10 dagen, zo nodig ’s ochtends nog 1 tablet. Rectaal: voor het slapen gaan 1 zetpil, gedurende 7-10 dagen, zo nodig elke 4 uur, maximaal 4 doses per 24 uur, gedurende maximaal 2 dagen.

Emlaâ. Een eutectisch mengsel van gelijke delen lidocaı¨ne en prilocaı¨ne. Cre`me met 2,5% lidocaı¨ne en 2,5% prilocaı¨ne. Pleisters met 25 mg lidocaı¨ne en 25 mg prilocaı¨ne. Toegepast voor analgesie van de intacte huid voor een oppervlakkige ingreep en analgesie van het slijmvlies van de genitalie¨n. Analgesie van de huid wordt bereikt na 60 minuten applicatie.

Emovateâ. Zie: Clobetason blz. 105 Emselexâ. Zie: Darifenacine blz. 123 Emthexateâ PF. Zie: Methotrexaat blz. 277 Emtricitabine. Een nucleoside analoog, remmer van reverse transcriptase, in combinatie met andere antiretrovirale middelen toegepast bij de behan151

E

deling van met hiv-1 geı¨nfecteerde patie¨nten. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 90% voor de capsule. Passeert de bloed-hersenbarrie`re. Wordt voor een groot deel onveranderd via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 10 uur. Dosering: oraal, capsule: volwassenen en kinderen vanaf 33 kg: 1 maal daags 200 mg. Drank: volwassenen 240 mg 1 x daags. Bij nierfunctiestoornissen is verlaging van de doseringsfrequentie noodzakelijk. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, lipidenspectrumstoornissen, maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, huidafwijkingen, verhoogde creatinekinase- en transaminasewaarden. Verkrijgbaar als: – Emtrivaâ, capsules a` 200 mg.

Emtriva â. Zie: Emtricitabine blz. 151 Enalapril. Na orale toediening wordt enalapril gehydrolyseerd tot enalaprilaat dat de werking van het angiotensine converting enzym remt (ACEremmer). Hierdoor wordt minder het angiotensine-II gevormd en neemt de aldosteronsecretie af. Het wordt gebruikt bij hypertensie en hartfalen. De halfwaardetijd van enalaprilaat bedraagt 11 uur. De bloeddrukverlagende werking begint na 1 uur en houdt 24 uur aan. Dosering: hypertensie: volwassenen aanvankelijk 5-20 mg 1 x per dag, onderhoudsdosering veelal 20 mg, max. 40 mg 1 x per dag. Hartfalen: oplopend schema: dag 1-3: 1 x daags 2,5 mg, 4-7 2 x daags 2,5 mg, daarna 10 mg per dag in week 2 en 20 mg per dag in 1-2 doses vanaf week 3. Bij creatineklaring 30-50 ml/min. maximaal 10 mg per dag en bij klaring 10-30ml/min. maximaal 5 mg. Bijwerkingen: hoest, duizeligheid, hoofdpijn, wazig zien, asthenie. Interacties: lithiumconcentratie kan stijgen door verminderde uitscheiding. Gebruik van NSAID’s kan het hartfalen verergeren en de bloeddruk verhogen. Verkrijgbaar als:

– Enalapril, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg , a` 20 mg en a` 40 mg (waterstofmaleaat). – Enalapril FNA, drank a` 1 mg/ml (waterstofmaleaat). – Renitecâ, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg (waterstofmaleaat).

Enalapril/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een angiotensine converting enzym (ACE)-remmer en een thiazidediureticum. Gebruikt bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met enalapril of diureticum alleen. Dosering: aanvankelijk 1 x daags 1 tablet 20/6, zo nodig verhogen tot 20/12,5, maximaal twee tabletten 20/12,5 1 x daags. Verkrijgbaar als: – Co-Renitecâ, tabletten a` 20/12,5 mg enalaprilwaterstofmaleaat/hydrochloorthiazide. – Enalapril/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 20/6mg en a` 20/12,5 mg enalaprilwaterstofmaleaat/hydrochloorthiazide. – Renitec Plusâ, tabletten a` 20/6 mg enalaprilwaterstofmaleaat/hydrochloorthiazide.

Enbrel â. Zie: Etanercept blz. 164 Endofalkâ. Poeder voor drank met per sachet 52,5 gram macrogol 3350, 715 mg natriumwaterstofcarbonaat, 1,4 gram natriumchloride en 185 mg ka-

152

liumchloride. Toegepast als reinigende darmoplossing voorafgaande aan darmonderzoek. Dosering: oraal: 2 sachets oplossen in 1 liter water. Totaal 3 tot 4 liter van deze oplossing innemen, in 1 dosering ’s avonds of twee doseringen, waarbij de laatste minimaal 4 uur voor het onderzoek.

Endoxan â. Zie: Cyclofosfamide blz. 117 Enfuviritide. Een synthetisch peptide van 36 aminozuren dat als hiv-fusieremmer de fusie van het hiv-membraan en de gastheercel blokkeert waardoor wordt voorkomen dat viraal RNA de gastheercel binnenkomt. Subcutaan toegepast bij de behandeling van hiv-1 geı¨nfecteerde patie¨nten, in combinatie met andere antiretrovirale middelen. De biologische beschikbaarheid na subcutane toediening bedraagt ca. 80%. De T½ bedraagt ongeveer 4 uur. Het wordt in het lichaam afgebroken tot de afzonderlijke aminozuren. Dosering: s.c.: volwassenen en kinderen vanaf 16 jaar: 2 maal daags 90 mg in bovenarm, dijbeen of buik. Voor kinderen geldt een doseerschema per kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, perifere neuropathie, eosinofilie, gewichtsafname en verder o.a. diabetes mellitus, afwijkingen laboratoriumwaarden en nachtmerries. Interacties: de toxiciteit van tipranavir kan toenemen. Verkrijgbaar als: – Fuzeonâ, flacon met poeder voor injectie a` 90 mg.

Engels zout. Zie: Magnesiumsulfaat blz. 268 Engerix-B â. Zie: Hepatitis B-vaccin blz. 211 Engerix-B âJunior. Zie: Hepatitis B-vaccin blz. 211 Enoxaparine. Een laag moleculair gewicht heparine (± 4500 Dalton) met een sterkere anti-Xa en een zwakkere factor IIa activiteit dan ‘gewoon’ heparine. Toegepast bij de profylaxe van trombo-embolische aandoeningen in het bijzonder bij orthopedische en algemene chirurgische ingrepen, bij de behandeling van diepe veneuze trombose en bij de behandeling van instabiele angina pectoris en Non-Q-Wave infarct in combinatie met acetylsalicylzuur. De T½ bedraagt ongeveer 4 uur na eenmalige toediening en 7 uur na herhaalde toediening. De werking is maximaal na 3-5 uur. Enoxaparine wordt afgebroken tot kleinere fragmenten. Dosering: bij de profylaxe van trombo-embolische aandoeningen: afhankelijk van tromboserisico 1 maal daags 20 mg tot 40 mg. Dosering bij de behandeling van diepe veneuze trombose: 2 maal daags 1 mg/kg lichaamsgewicht of 1 x daags 1,5 mg/kg lichaamsgewicht. Dosering bij instabiele angina pectoris en Non-Q-Wave infarct: s.c.: 2 maal daags 1 mg/kg lichaamsgewicht gedurende 2 tot 8 dagen. Bijwerkingen: bloedingen. Verkrijgbaar als: – Clexaneâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,2 ml = 20 mg, a` 0,4 ml = 40 mg, a` 0,6 ml = 60 mg, a` 0,8 ml = 80 mg en a` 1 ml = 100 mg (Na-zout); injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,8 ml = 120 mg en a` 1 ml = 150 mg (Na-zout).

Enoximon. Een cardiotonicum met positief-inotrope en vaatverwijdende eigenschappen. Toegepast bij de kortdurende behandeling van decompen153

E

E

satio cordis of na open hartchirurgie. Het kan in combinatie met hartglycosiden worden toegepast. Het werkingsmechanisme is niet geheel opgehelderd. De postitief-inotrope werking berust tenminste gedeeltelijk op een selectieve remming van cardiaal fosfodie¨sterase III met als gevolg een toename van intracellulaire cyclisch AMP. De T½ bedraagt 6-8 uur. Toename van hartminuutvolume is maximaal na 10-30 minuten. Bij gebruik van 1-3 maanden neemt de effectiviteit af. Dosering: i.v. aanvangsdosis 0,5-1 mg/kg met een infuussnelheid van max. 12,5 mg/min gevolgd door een dosis van 0,5 mg/kg om de 30 min. tot voldoende effect of een totale cumulatieve dosis van 3 mg/kg. De behandeling kan ook worden begonnen met 90 microgram/kg/min gedurende 10 tot 30 minuten tot voldoende effect. I.v.-onderhoudsdosering: 4 tot 8 keer de aanvangsdosis (max. 3 mg/kg) of een continu of onderbroken infuus van 5 tot 20 microgram/kg/min gedurende maximaal 48 uur. De dosis dient te worden verlaagd bij leverstoornissen. Bijwerkingen: cardiovasculaire bijwerkingen, hoofdpijn, slapeloosheid, maagdarmstoornissen, stijging leverenzymen, trombocytopenie, urineretentie, koude rillingen, spierpijn. Verkrijgbaar als: – Perfan â, infuusconcentraat a` 20 ml = 100 mg.

Entacapone. Een selectieve en reversibele remmer van het enzym catecholO-methyltransferase (COMT) dat bijdraagt aan de afbraak van levodopa. Hierdoor neemt de biologische beschikbaarheid van levodopa toe. Het wordt toegepast bij de ziekte van Parkinson en kan met name worden gebruikt bij ‘wearing-off’ effecten. De absorptie is individueel zeer verschillend, het uitgebreide ’first pass’ metabolisme geeft een biologische beschikbaarheid van ca. 35%. De plasma-eiwitbinding bedraagt 98%. De T½ is ca. 30 min. Dosering: oraal: 200 mg per keer samen met het levodopa-preparaat innemen, max. 10 maal per dag. Bijwerkingen: dyskinesiee¨n, misselijkheid, diarree, buikpijn, droge mond, orthostatische hypotensie, roodbruine verkleuring van de urine. Verkrijgbaar als: – Comtanâ, tabletten a` 200 mg.

Entecavir. Een nucleoside-analogon van guanosine met activiteit tegen hepatitis B-virus polymerase dat intracellulair wordt omgezet in het actieve trifosfaat. Hierdoor wordt de synthese van het hepatitis B-virus DNA geremd. Toegepast bij de behandeling van patie¨nten met chronische hepatitis B virusinfectie met gecompenseerde leverziekte, met actieve virale replicatie en aanhoudende stijging van ALAT. In hogere concentraties zou het ook effectief zijn tegen hiv. De biologische beschikbaarheid bedraagt ten minste 70%. Voor 75% wordt het onveranderd via de urine uitgescheiden. De T½ bedraagt 128-149 uur. Dosering: oraal: bij nucleoside-naı¨eve patie¨nten 1 maal daags 0,5 mg met of zonder voedsel; bij lamivudine-refractaire patie¨nten 1 maal daags 1 mg op een lege maag. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: slapeloosheid, hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid, braken, diarree, maagdarmstoornissen, stijging ALAT-concentratie, lactaatacidose. Verkrijgbaar als: – Baracludeâ, filmomhulde tabletten a` 0,5 mg en 1 mg (als monohydraat). 154

Entocortâ. Zie: Budesonide blz. 71 Entosorbine-Nâ. Zie: Tannalbumine blz. 413 Epanutinâ. Zie: Fenytoı¨ne blz. 177 Epaxalâ’Berna’. Zie: Hepatitis A-vaccin blz. 210 EpiAnal(comb.)â. Zie: Polidocanol blz. 347 EpiAnalâ. Rectale cre`me met 10% oleaatnatrium en 2% lauromacrogol 400. Zetpillen met 200 mg oleaatnatrium en 20 mg lauromacrogol. Gebruikt bij hemorroı¨den. Dosering: rectaal: 2 x daags 1 zetpil of cre`me aanbrengen.

Epinefrine. Adrenaline. Het waterstoftartraat (bitartraat) is goed oplosbaar; 1 mg epinefrine = 1,8 mg epinefrinewaterstoftartraat. Stimuleert de a- en b-receptoren. Bij zeer lage doseringen overheerst het b-effect. Bij hoger worden van de dosering treedt steeds meer het a-effect op. Wordt toegepast bij hartstiltand en anafylaxie, en als vaatvernauwende stof bij lokaalanesthetica. Oraal is epinefrine niet werkzaam. Wordt vrijwel volledig omgezet door COMT en MAO. Het effect is kortdurend. Dosering: afhankelijk van indicatie; hartstilstand: intraveneus 0,5-1 mg. Intramusculair veelal 0,2-1 mg per keer. Bijwerkingen: necrose van de huid op de injectieplaats, angst, rusteloosheid, tremor, hoofdpijn, duizeligheid, bleekheid. Interacties: be`tablokkers kunnen het effect van epinefrine tenietdoen. Verkrijgbaar als:

– Anapenâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,3 ml = 150 microgram (junior) en a` 0,3 ml = 300 microgram (als HCl). – Epinefrine, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 10 ml = 1 mg (als HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 1 mg (als waterstoftartraat). – EpiPenâ, injectievloeistof in auto-injector a` 0,3 ml = 150 microgram en a` 0,3 ml = 300 microgram (als HCl).

EpiPenâ. Zie: Epinefrine blz. 155 Epirubicine. Een antracycline, stereo-isomeer van doxorubicine. Gebruikt als cytostaticum bij non-hodgkin-lymfoom, leukemie, mamma-, ovarium-, maag- en coloncarcinoom en wekedelensarcoom. De T½ bedraagt 30-40 uur. Dosering: afhankelijk van carcinoom: veelal i.v.: 60 tot 90 mg per m2 elke 3 weken. Bijwerkingen: beenmergdepressie, alopecia, maagdarmklachten, cardiotoxiciteit. Interacties: hoge doses ciclosporine kunnen de plasmaconcentratie van epirubicine doen stijgen. Let op effectiviteit coumarines. Verkrijgbaar als:

– Epirubicine, infusievloeistof a` 5 ml = 10 mg, a` 25 ml = 50 mg, a` 50ml = 100 mg en a` 100 ml = 200 mg (HCl). – Farmorubicineâ RTU, infusievloeistof a` 5 ml = 10 mg en a` 25 ml = 50 mg (HCl).

Epitizide/Triamtereen. Zie: Triamtereen/Epitizide blz. 441 Epivir â. Zie: Lamivudine blz. 249

155

E

Eplerenon. Een selectieve aldosteronreceptorantagonist als kaliumsparend

E

diureticum toegepast als adjuvanttherapie bij de standaardbehandeling bij patie¨nten met linkerventrikeldisfunctie en hartfalen na een recent myocardinfarct. Voedsel heeft geen invloed op de waarschijnlijk goede absorptie en eplerenon wordt in de lever gemetaboliseerd door CYP3A4. De T½ bedraagt ca. 4 uur. De serumkaliumconcentratie dient vooraf, na de 1ste week en maand en tijdens de behandeling regelmatig te worden gecontroleerd. Dosering: oraal: aanvankelijk 1 maal daag 25 mg, vervolgens binnen 4 weken titreren naar onderhoudsdosering van veelal 50 mg 1 x per dag. Bij serumkalium van 5,5-5,9 dosering 1 x 25 mg per 2 dagen. Vanaf serumkalium van 6 behandeling staken. Bijwerkingen: hyperkalie¨mie, hypotensie, maagdarmstoornissen, nierfunctiestoornissen, duizeligheid, huiduitslag. Verkrijgbaar als:

– Inspraâ, filmomhulde tabletten a` 25 en a` 50 mg

Epoe ¨tine. Recombinant humaan erytropoe¨tine is een glycoproteı¨ne dat wordt toegepast bij de behandeling van anemie ten gevolge van chronische nierinsufficie¨ntie bij dialysepatie¨nten, bij de behandeling van anemie bij kankerpatie¨nten die worden behandeld met chemotherapie, ter verhoging van de opbrengst aan autoloog bloed van patie¨nten in een autoloog bloeddonatieprogramma, voor de behandeling van volwassen patie¨nten die een grote electieve orthopedische operatie moeten ondergaan met een aanzienlijk verwacht bloedverlies en de preventie van anemie bij prematuren. Erytropoe¨tine stimuleert de aanmaak van erytrocyten. Het duurt 2-6 weken voordat een stijging van de hoeveelheid erytrocyten waarneembaar is. De T½ bedraagt na i.v. toediening ongeveer 4 uur en na s.c. toediening 24 uur. Dosering: afhankelijk van preparaat en indicatie (zie productinformatie). Veelal i.v. of s.c.: 2-3 x per week 75-150 IE/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: hoofdpijn, misselijkheid, gewrichtspijn, koorts en griepachtige symptomen. Verder o.a. hypertensie, insulten, diarree, braken, trombose van fistel of shunt, allergische reacties. Subcutane toediening van epoe¨tine alfa (Eprexâ) is gecontra-indiceerd bij patie¨nten met chronische nierinsufficie¨ntie wegens het risico op erytrocytaire aplasie. Interacties: bij hypertensie de bloeddruk goed controleren. Verkrijgbaar als: – Abseamedâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 1.000 IE, a` 1 ml = 2.000 IE, a` 0,3 ml = 3.000 IE, a` 0,4 ml = 4.000 IE, a` 0,5 ml = 5.000 IE, a` 0,6 ml = 6.000 IE, a` 0,8 ml = 8.000 IE en a` 1 ml = 10.000 IE (alfa). – Binocrit â, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 1.000 IE, a` 1 ml = 2.000 IE, a` 0,3 ml = 3.000 IE, a` 0,4 ml = 4.000 IE, a` 0,5 ml = 5.000 IE, a` 0,6 ml = 6.000 IE, a` 0,8 ml = 8.000 IE en a` 1 ml = 10.000 IE (alfa). – Eprexâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 1.000 IE, a` 0,5 ml = 2.000 IE, a` 0,3 ml = 3.000 IE, a` 0,4 ml = 4.000 IE, a` 0,5 ml = 5.000 IE, a` 0,6 ml = 6.000 IE, a` 0,7 ml = 7.000 IE, a` 0,8 ml = 8.000 IE, a` 0,9 ml = 9.000 IE, a` 1 ml = 10.000 IE, a` 0,5 ml = 20.000 IE, a` 0,75 ml = 30.000 IE en a` 1 ml = 40.000 IE (alfa). – NeoRecormonâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,3 ml = 1.000 IE, a` 0,3 ml = 2.000 IE, a` 0,3 ml = 3.000 IE, a` 0,3 ml = 4.000 IE, a` 0,3 ml = 5.000 IE, a` 0,3 ml = 6.000 IE, a` 0,6 ml = 10.000 IE, a` 0,6 ml = 20.000 IE en a` 0,6 ml = 30.000 IE (beta). 156

– Retacritâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,3 ml = 1.000 IE, a` 0,6 ml = 2.000 IE, a` 0,9 ml = 3.000 IE, a` 0,4 ml = 4.000 IE, a` 0,5 ml = 5.000 IE, a` 0,6 ml = 6.000 IE, a` 0,8 ml = 8.000 IE, a` 1 ml = 10.000 IE, a` 0,5 ml = 20.000 IE, a` 0,75 ml = 30.000 IE en a` 1 ml = 40.000 IE (zeta).

Epoprostenol. Prostacycline. Epoprostenol is een van nature voorkomend prostaglandine (PGI2) met trombocytenaggregatieremmende en vaatverwijdende eigenschappen. Toegepast voor profylaxe van trombotische complicaties in de extracorporale circulatie tijdens hemodialyse indien heparine is gecontra-indiceerd en een antitrombotisch effect gewenst is, en bij de behandeling van primaire en secundaire pulmonale hypertensie. De T½ bedraagt 2 tot 3 min. Wordt niet in de longen gemetaboliseerd. Effect verdwijnt binnen 30 minuten na staken van de toediening. Dosering: i.v. (als infusie): hemodialyse: aanvankelijk 4 nanogram/kg/min, zo nodig aan te passen bij hypotensie; pulmonale hypertensie: beginnen met 2 nanogram/kg/min, elke 15 min. met stappen van 2 nanogram/kg/min verhogen tot maximaal effect of bijwerkingen. Bijwerkingen: bloeddrukdaling, flushing, duizeligheid, gastro-intestinale stoornissen, tachycardie, bradycardie, hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Flolanâ, voor infusievloeistof a` 500 microgram en a` 1,5 mg (als Na-zout).

Eposin â. Zie: Etoposide blz. 166 Eprexâ. Zie: Epoe¨tine blz. 156 Eprosartan. Een angiotensine-II-receptorantagonist toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 13%. De plasma-eiwitbinding is ca. 98%. De T½ is 5-9 uur. De bloeddrukverlagende werking is maximaal na 1-2 uur en houdt minimaal 24 uur aan. Dosering: oraal: 1 maal daags 600 mg, zonodig 800 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, depressie, hartkloppingen, pijn op de borst, hoesten, luchtweg-, urineweg- en virale infecties, maagdarmklachten, pijnen, verhoogd serum-kaliumgehalte, verlaagd Hb-gehalte, rinitis, hypertriglyceridemie en oedeem. Interacties: let op verhoging toxiciteit van lithium i.v.m. verminderde uitscheiding; NSAID’s antagoneren de natriuretische werking; combinatie met kaliumsparende diuretica kan leiden tot hyperkalie¨mie. Verkrijgbaar als: – Tevetenâ, tabletten a` 400 mg en a` 600 mg (als mesilaat).

Eptacog alfa, geactiveerd. Bloedstollingsfactor VIIa. Het activeert direct de omzetting van factor X in factor Xa, dat de omzetting van protrombine in trombine katalyseert. Het activeert ook de omzetting van factor IX in IXa. Toegepast bij bloedingen en operaties bij patie¨nten die antistoffen tegen factor VIII of factor IX hebben ontwikkeld, bij patie¨nten met factor VII-deficie¨ntie en bij patie¨nten met de ziekte van Glanzmann die antilichamen hebben tegen glycoproteı¨ne IIb-IIIa en ongevoelig zijn voor trombocytentransfusie. 1.000 IE komen overeen met 20 microgram. Dosering: als i.v.-injectie toedienen in 2-5 minuten. Hoeveelheid is afhankelijk van ernst van de bloeding, soort operatie en toestand van de patie¨nt, veelal 90 microgram/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: vorming van antistoffen, 157

E

veneuze trombo-embolische complicaties, huidreacties, koorts, jeuk. Verkrijgbaar als:

– NovoSevenâ, poeder voor injectievloeistof a` 1 mg (50.000 IE), a` 2 mg (100.000 IE) en a` 5 mg (250.000 IE).

Eptifibatide. Een reversibele, competitieve GPIIb/IIIa-receptorantagonist.

E

Door binding aan de GPIIb/IIIa-receptoren op het oppervlakte van de trombocyten wordt de binding van adhesieve glycoproteı¨nen, waaronder fibrinogeen, verhinderd. Hierdoor wordt de trombocytenaggregatie geremd. Intraveneus toegepast ter voorkoming van acute ischemische complicaties bij patie¨nten met instabiele angina pectoris, non-Q-wave myocardinfarct of bij patie¨nten die waarschijnlijk een PTCA zullen ondergaan. De behandeling dient plaats te vinden in combinatie met ongefractioneerde heparine en acetylsalicylzuur. De T½ bedraagt ca. 2,5 uur. Binnen 1 uur is er aanzienlijke remming van de trombocytenaggregatie. Na staken van de toediening herstelt de trombocytenfunctie zich binnen 4 uur en de stollingstijd in 2-8 uur. Dosering: i.v.: 180 microgram/kg lichaamsgewicht als bolus, gevolgd door een infusie van 2 microgram/kg lichaamsgewicht/minuut gedurende max. 72 uur; bij creatinineklaring van 10-50 ml/min: 180 microgram/kg lichaamsgewicht als bolus, gevolgd door een infusie van 1 microgram/kg lichaamsgewicht/ minuut. Bijwerkingen: bloedingen, hypotensie, shock, atriumfibrilleren, hartfalen, AV-blok en hartritmestoornissen. Verkrijgbaar als: – Integrilinâ, injectievloeistof a` 10 ml = 20 mg; infusievloeistof a` 100 ml = 75 mg.

Eptotermine alfa. Recombinant humaan botgroeifactor 7. Intralaesionaal toegepast bij de behandeling van na 9 maanden nog niet geheelde tibiabreuken. Door binding aan mesenchymcellen uit het beenmerg, het periost en de spieren worden chondroblasten en osteoblasten gevormd die de botgroei bevorderen. Het wordt nauwelijks geabsorbeerd in de systemische circulatie. Dosering: intralaesionaal: 3,3 tot 6,6 mg op de breukvlakken. Herhaling wordt niet aanbevolen. Bijwerkingen: reacties op de plaats van implantatie, botvorming op abnormale plaatsen, spierontstekingen en immunogene reacties. Verkrijgbaar als: – Osigraftâ, poeder voor implantatiesuspensie a` 3,3 mg. OW & RV blz. 279 EquasymâXL. Zie: Methylfenidaat &

Erazaban â. Zie: Docosanol blz. 141 Erbitux â. Zie: Cetuximab blz. 92 Ergocalciferol. Vitamine D2. Toegepast bij behandeling en profylaxe van vitamine D-deficie¨ntie en als suppletie bij totale parenterale voeding (TPV). Wordt in de nieren omgezet tot de werkzame metaboliet. Dosering: vitamine D-deficie¨ntie: 400-800 IE/dag. Suppletie bij TPV: volwassenen en kinderen vanaf 11 jaar: 200 IE/dag. Bijwerkingen: bij fysiologische doseringen meestal geen. Bij hogere doseringen kan hypercalcie¨mie optreden. RV . Zetpillen met 1 mg ergotaminetartraat en 100 mg Ergocoffeı¨ne FNA &

coffeı¨ne. Gebruikt bij migraine. 158

Dosering: rectaal: bij het begin van de aanval 1 zetpil, eventueel na 1 uur

herhalen; max. 4 zetpillen per 24 uur, max. 4 zetpillen per week.

Ergotamine. Een van de alkaloı¨den uit moederkoorn, voornamelijk gebruikt bij de bestrijding van migraine. Het middel wordt bij het optreden van de migraineaanval zo snel mogelijk toegediend, vaak gecombineerd met coffeı¨ne. De farmacologische werking is complex; onder andere sterk is er een vasoconstrictief effect; het is tevens agonist van 5-HT-, a-adrenerge en D2-receptoren. Dosering: rectaal: 1-2 mg bij het begin van een aanval, zo nodig na 1 uur herhalen. Max. 4 mg per dag, 1 x per week. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, overgevoeligheidsreacties, buikpijn, diarree, zwakte in de benen, stijve extremiteiten, dorst, vermoeidheid, duizeligheid, gevoelloosheid en tintelingen, spierpijn. Interacties: niet gebruiken in combinatie met macroliden i.v.m. remming van de omzetting en daardoor kans op toxische concentraties van ergotamine, die tot ernstige vaatspasmen en zelfs amputaties kunnen leiden. Let ook op bij gelijktijdig gebruik van proteaseremmers.

Erlotinib. Een selectieve remmer van ‘epidermal growth factor receptor (EGFR) tyrosine kinase’ die leidt tot celdood en/of celstasis bij EGFR-positieve tumoren. Toegepast bij de behandeling van niet-kleincellig longcarcinoom na falen van tenminste e´e´n voorafgaand chemotherapieregime. In combinatie met gemcitabine gebruikt bij gemetastaseerd pancreascarcinoom. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 60%. Het wordt voornamelijk omgezet door CYP3A4 in de lever. De T½ bedraagt ca. 36 uur. Bij rokers neemt de klaring toe. Dosering: oraal: 1 maal daags 150 mg (longcarcinoom) of 1 maal daags 100 mg (pancreascarcinoom), tenminste 1 uur vo´o´r of 2 uur na de maaltijd, zonodig dosering verlagen in stappen van 50 mg. Bijwerkingen: huidafwijkingen, diarree, anorexie, vermoeidheid, dyspneu, hoest, misselijkheid, braken, infectie, jeuk, droge huid, conjunctivitis, leverfunctiestoornissen. Een verhoogd risico op gastro-intestinale perforatie. Zelden, maar ernstig: hypokalie¨mie, nierfalen en leverfalen. Interacties: rifampicine, anti-epileptica, dexamethason en ritonavir kunnen de plasmaconcentraties van erlotinib verlagen terwijl remmers van CYP3A4 deze juist verhogen. Niet gelijktijdig innemen met antacida. Verkrijgbaar als: – Tarcevaâ, filmomhulde tabletten a` 25 mg, a` 100 mg en a` 150 mg (als HCl).

Ertapenem. Een parenteraal toe te passen carbapenem-antibioticum met een breed werkingsspectrum t.o.v. grampositieve, gramnegatieve en aerobe en anaerobe bacterie¨n. Ertapenem heeft een bactericide werking door remming van de synthese van de bacteriecelwand. De T½ bedraagt ca. 4 uur. Dosering: i.v. als infusie: volwassenen en kinderen vanaf 13 jaar: 1 maal daags 1 gram in 30 min.; veelal gedurende 3-14 dagen; kinderen 3 maanden-12 jaar: 2 maal daags 15 mg/kg lichaamsgewicht in 30 min, 2x per dag, max. 1 gram per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, flebitis, leverfunctiestoornissen, huidreacties. Interacties: niet combineren met tetracyclines i.v.m. antagonistische werking. Niet gebruiken met valproı¨nezuur i.v.m. zeer sterke daling van de plasmaconcentratie van valproı¨nezuur. Gebruik

159

E

melden aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Invanzâ, poeder voor infusie a` 1 gram (als Na).

EryACNE. Zie: Erytromycine blz. 160 Erythrocineâ. Zie: Erytromycine blz. 160 Erytromycine. Een macrolide-antibioticum met bacteriostatische werking

E

door remming van de eiwitsynthese. Het antibacterie¨le spectrum is vrijwel gelijk aan dat van penicilline: infecties van luchtwegen, maagdarmkanaal, huid en weke delen. Verder wordt erytromycine gebruikt bij acne. De stof is niet gevoelig voor penicillinase, maar erytromycineresistente mutanten van Staphylococcus aureus ontstaan gemakkelijk. Het gebruik bij infecties met resistente stafylokokken is daarom vrijwel verlaten. Bij penicillineovergevoelige individuen vormt erytromycine een bruikbaar middel bij infecties met pneumokokken en streptokokken. Ook bij endocarditisprofylaxe bij een bestaand vitium cordis wordt het toegepast. Mycoplasma is goed gevoelig voor erytromycine. Wordt ook toegepast bij Legionella-infecties. Erytromycine is onstabiel in zuur milieu, het wordt daarom in enteric coated tabletten of in maagzuurbestendige micro-pellets toegediend of in de vorm van esters zoals stearaat en ethylsuccinaat. De esters worden in de dunne darm in de base omgezet. Maximale bloedconcentraties na 1 tot 4 uur, de biologische halfwaardetijd is 2 tot 3 uur. Slechts een gering deel wordt onveranderd met de urine uitgescheiden; de rest wordt met de gal uitgescheiden en komt in de feces terecht. De concentratie in de liquor is gering. Dosering: infecties algemeen, oraal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar 4 maal daags 250 tot 500 mg; intraveneus: 250 mg elke 4-6 uur, zo nodig tot 4 gram per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, waaronder anorexie, buikkrampen, misselijkheid. Interacties: erytromycine remt CYP3A4 en daardoor het metabolisme van onder andere buspiron, carbamazepine, ciclosporine, ergotamine, digoxine, simvastatine, theofylline, diltiazem en verapamil. Verkrijgbaar als: – EryACNE, gel a` 2%. – Erythrocineâ, tabletten a` 250 mg (als stearaat); tabletten a` 500 mg (als ethylsuccinaat); suspensie a` 25 mg/ml en a` 50 mg/ml (als ethylsuccinaat); granulaat voor suspensie a` 1 gram (als ethylsuccinaat); poeder voor injectievloeistof a` 1 gram (als lactobionaat). – Erytromycine, maagsapresistente tabletten a` 250 mg en a` 500 mg (als stearaat); granulaat voor suspensie a` 500 mg en a` 1 gram (als ethylsuccinaat); poeder voor injectievloeistof a` 1 gram (als lactobionaat). – Erytromycine FNA, oogzalf a` 0,5%. – Indermâ, applicatievloeistof a` 1%. – Stiemycinâ, applicatievloeistof a` 2%. – Zinerytâ, applicatievloeistof a` 4% (als zinkacetaat-complex)

Escitalopram. De s-enantiomeer van citalopram als selectieve serotonineheropnameremmer (SSRI) toegepast bij de behandeling van depressies, paniekstoornis, sociale angststoornis, gegeneraliseerde angststoornis en obsessief-compulsieve stoornis (OCS). Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid is ca. 80% Het wordt in de lever 160

door voornamelijk CYP2C19 omgezet in grotendeels farmacologische actieve metabolieten. De halfwaardetijd bedraagt ca. 30 uur. Dosering: oraal: bij depressies gegeneraliseerde angststoornis en OCS: aanvankelijk 1 maal daags 10 mg, zo nodig verhogen tot 1 maal daags 20 mg; bij ouderen beginnen met 1 x 5 mg; bij paniekstoornissen: aanvangsdosering 1 maal daags 5 mg gedurende de eerste behandelweek, op basis van de respons gevolgd door 1 maal daags 10 mg tot maximaal 20 mg; bij sociale angststoornissen: aanvangsdosering 1 maal daags 10 mg, afhankelijk van de respons te verlagen tot 1 maal daags 5 mg of te verhogen tot maximaal 1 maal daags 20 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slaapstoornissen, overmatig transpireren, verminderde eetlust, ejaculatiestoornissen, verwardheid, angst. Niet gebruiken bij de behandeling van kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Interacties: let op combinaties met andere antidepressiva en triptanen i.v.m. het serotoninesyndroom, in het bijzonder die met de irreversibele remmers van MAO. In combinatie met NSAID’s neemt het risico op maagbloedingen toe. In combinatie met thiaziden kan een hyponatrie¨mie ontstaan. Verkrijgbaar als:

– Lexaproâ, filmomhulde tabletten a` 10 mg, a` 15 mg en a` 20 mg (als oxalaat); druppels a` 20 mg/ml (als oxalaat).

Eserine. Zie: Fysostigmine blz. 196 Eskazole â. Zie: Albendazol blz. 23 Esketamine. Een NMDA-antagonist, gebruikt als intraveneus anestheticum bij kortdurende chirurgische ingrepen, waarbij geen spierrelaxatie nodig is, voor de inductie van algemene anesthesie en als adjuvans bij andere anesthetica. Esketamine is e´e´n van de stereo-isomeren van het racemische mengsel ketamine. Het anesthetisch effect treedt na i.v.- resp. i.m.-toediening op na 30 sec. resp. 3-4 min. en houdt 5-10 min. resp. 12-25 min. aan. Dosering: i.v.: 0,5 tot 1 mg/kg lichaamsgewicht in 60 sec., zo nodig voor onderhoud van de anesthesie een halve tot hele inductiedosis; i.m.: 3,3 tot 6,5 mg/kg lichaamsgewicht, zo nodig voor onderhoud van de anesthesie een halve tot hele inductiedosis. Bijwerkingen: tijdelijk verhoging hartfrequentie en bloeddruk. Tijdens het herstel van het bewustzijn kunnen psychische stoornissen, zoals verwardheid en hallucinaties optreden. Verkrijgbaar als: – Ketanest-Sâ, injectievloeistof a` 5 ml = 25 mg, a` 20 ml = 100 mg en a` 10 ml = 250 mg (als HCl).

Esmeronâ. Zie: Rocuronium blz. 385 Esmolol. Een ultra-kortwerkende intraveneuze be`tablokker toegepast bij een kortdurende behandeling van supraventriculaire tachycardie en hoge bloeddruk en tachycardie tijdens de peri-operatieve fase. Het heeft voornamelijk een be`ta-1-blokkerend effect, geen ISA en geen membraanstabiliserende eigenschappen. De halfwaardetijd bedraagt 9 minuten. Dosering: i.v.: bij supraventriculaire tachycardiee¨n, 500 microgram/kg/ in 1 min., gevolgd door 50 microgram/kg/min gedurende 4 minuten. Dit 5 minutenschema kan worden herhaald met 500 microgram/kg/min. gedurende de eerste minuut, gevolgd door gedurende 4 min. een nieuwe onderhoudsdosis, die telkens, in stappen van 50 microgram/kg/min per 4 minuten wordt ver161

E

E

hoogd tot een maximum van 200 microgram/kg/min.; bij peri-operatieve tachycardie en hypertensie: tijdens narcose 80 mg in 15 tot 30 sec. gevolgd door 150 tot 300 microgram/kg/min.; bij ontwaken uit narcose gedurende 4 minuten 500 microgram kg/min. gevolgd door 300 microgram/kg/min.; postoperatief het 5 minutenschema van 500 microgram/kg/min. gedurende 1 min. gevolgd door 50 microgram/kg/min. gedurende 4 minuten, te verhogen, na telkens dezelfde oplaaddosis gedurende 1 min., in stappen van 50 microgram/kg/keer tot max. 300 microgram/kg/min. Bijwerkingen: hypotensie en overige cardiovasculaire complicaties, overmatig transpireren, maagdarmstoornissen, bronchospasmen, hoofdpijn, bij oudere patie¨nten gegeneraliseerde convulsies. Interacties: let op bij verapamil en diltiazem i.v.m. verwante werking op het hart. Verkrijgbaar als: – Breviblocâ, injectievloeistof a` 10 ml = 100 mg (HCl). – Esmolol, injectievloeistof a` 10 ml = 100 mg (HCl); infuusconcentraat a` 10 ml = 2,5 gram (HCl).

Esomeprazol. De S-isomeer van omeprazol die als protonpompremmer de protonpomp (H+/K+-ATPase) van de parie¨tale cel specifiek remt. In de parie¨tale cel wordt het omgezet in de actieve vorm. Toegepast bij de behandeling van de gastro-oesofageale refluxaandoeningen, de eradicatie (in combinatie met geschikte antibiotica) van Helicobacter pylori (HP), de behandeling en preventie van gastrische ulcera door gebruik van NSAID’s en de behandeling van het zollinger-ellisonsyndroom. Na orale toediening van de maagsapresistente granules in een tablet wordt het goed en vrijwel volledig geabsorbeerd. Het wordt volledig gemetaboliseerd door het CYP-systeem voornamelijk door het enzym CYP2C19. De halfwaardetijd bedraagt ca. 1,3 uur. Dosering: oraal (volwassenen): bij erosieve refluxoesofagitis, 1 maal daags 40 mg gedurende 4 weken, zonodig te herhalen; onderhoudsbehandeling ter voorkoming van recidieven 1 maal daags 20 mg; bij symptomatische behandeling van reflux 1 maal daags 20 mg gedurende 4 weken zo nodig gevolgd door ‘on demand’ gebruik van 1 maal daags 20 mg. Profylaxe van ulcera t.g.v. NSAID’s: 1 x daags 20 mg. Bij HP-eradicatie 2 maal daags 20 mg in combinatie met 1 gram amoxicilline en 500 mg claritromycine gedurende 7 dagen. Dosering bij zollinger-elllisonsyndroom: 2 maal daags 40 tot 80 mg. Dosering oraal (kinderen van 1 tot 11 jaar): 1 maal daags 10 tot 20 mg. Dosering i.v.: 1 maal daags 20 tot 40 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, duizeligheid, droge mond, stijging leverenzymwaarden. Interacties: door verlaging van de pH kan de opname van itraconazol, ketoconazol, hiv-remmers en cefuroxim verminderen. Geef het gebruik door aan de trombosedienst. Plasmaconcentratie van fenytoı¨ne kan stijgen. Verkrijgbaar als: – Nexiumâ, maagsapresistente tabletten a` 20 mg en a` 40 mg (als Mg-zout); maagsapresistent granulaat voor suspensie a` 10 mg (als Mg-zout); poeder voor injectievloeistof a` 40 mg (als Na-zout).

Estracyt â. Zie: Estramustine blz. 163 Estradiol. Een sterk werkzame oestrogene stof, die in de lever ten dele wordt omgezet in estron en estriol. Zowel estradiol als zijn metabolieten worden als glucuroniden en sulfaten met de urine uitgescheiden. Estradiol wordt gebruikt bij symptomen van oestrogeendeficie¨ntie bij vrouwen na de meno162

pauze, preventie van postmenopauzale osteoporose en als hormonale anticonceptie. Alleen het valeraat kan oraal worden toegediend. Dosering: transdermaal: 2 maal per week 1 pleister aanbrengen, eventueel bij oestrogeendeficie¨ntie 1x per week; nasaal: 1 tot 2 maal daags 150 microgram, 1 verstuiving in elk neusgat. Vaginaal: aanvankelijk 1 tablet van 0,025 mg 1 x per dag, gedurende 2 weken, daarna 1 tablet 2 x per week. Oraal: als anticonceptie 1-3 mg per dag in combinatie met die¨nogest. Bijwerkingen: misselijkheid, hoofdpijn, gevoelige borsten, doorbraakbloedingen, depressie, nervositeit, stemmingsveranderingen, acne, buikkrampen. Interacties: de betrouwbaarheid indien gebruikt als anticonceptie kan bij gebruik van bepaalde antibiotica en carbamazepine afnemen. Niet gebruiken bij tamoxifen i.v.m. antagonistische werking. Verkrijgbaar als: – Aerodiolâ, neusspray a` 150 microgram/dosis. – Ceturaâ, tablet a` 0,5 mg (als 0,5-water). – Climaraâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 3,9 mg (afgifte 50 microgram/24 uur), afgifte gedurende 7 dagen. – Estradiol, pleisters met gereguleerde afgifte a` 4 mg (afgifte 50 microgram/ 24 uur gedurende 3 tot 4 dagen), a` 8 mg (afgifte 100 microgram/24 uur gedurende 3 tot 4 dagen), tabletten a` 2 mg. – Estrofemâ, tabletten a` 2 mg. – Meno-Implantâ, implantatietabletten a` 20 mg. – Progynovaâ, dragees a` 1 mg en a` 2 mg (valeraat). – Systenâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 3,2 mg (afgifte 50 microgram/ 24 uur), a` 4,8 mg (afgifte 75 microgram/24 uur) en a` 6,4 mg (afgifte 100 microgram/24 uur), afgifte gedurende 3 tot 4 dagen. – Vagifemâ, vaginaaltabletten a` 25 microgram. – Zumenonâ, tabletten a` 2 mg.

Estramustine. Een verbinding van een stikstofmosterdderivaat en estradiol. Gebruikt bij gevallen van prostaatcarcinoom, die niet (meer) reageren op een oestrogeenbehandeling. Is zwak oncolytisch en zwak oestrogeen en heeft geen immunosuppresieve werking. Wordt gedefosforyleerd tot een actieve metaboliet. Dosering: oraal: 10 tot 16 mg/kg/24 uur in 2 tot 3 doses, 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd. Bij geen effect behandeling na 4-6 weken staken. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, impotentie, vochtretentie, oedeem, trombo-emboliee¨n, hartfalen en ischemische hartaandoeningen. Interacties: meld gebruik aan de trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Estracytâ, capsules a` 140 mg (diwaterstoffosfaat, als di-Na-zout).

Estriol. Estriol is een metaboliet van estradiol. Het heeft slechts een zwak oestrogeen effect; het heeft zeer weinig invloed op het endometrium en veroorzaakt daardoor geen onttrekkingsbloedingen. Toegepast bij oestrogeendeficie¨ntie, en pre- en postoperatief bij menopauzale vrouwen die een vaginale operatie ondergaan. Dosering: oraal: 4-8 mg 1 x per dag, gedurende 1 tot max. 4 weken/2 weken voor de operatie; daarna verlagen tot onderhoudsdosering 1-2 mg per dag/na de operatie. Vaginaal: 0,5 mg in ovule of cre`me 1 mg/g voor het slapen gaan/2 weken voor de operatie. Daarna verlagen tot onderhoudsdosering max. 2 x per week/na de operatie. Bijwerkingen: misselijkheid, hoofdpijn, gevoelige bor163

E

sten, depressie, nervositeit, stemmingsveranderingen, acne, buikkrampen. Interacties: niet gebruiken bij tamoxifen i.v.m. antagonistische werking. Verkrijgbaar als:

– Synapause E3â, ovules a` 0,5 mg; vaginaalcre`me a` 0,1%; tabletten a` 1 mg en a` 2 mg.

Estrofem â. Zie: Estradiol blz. 162 Etalpha â. Zie: Alfacalcidol blz. 26

E

Etanercept. Een fusie-eiwit van twee recombinant P75 TNF-receptoren met het Fc-fragment van humaan IgG1. Het bindt zich specifiek aan TNFalfa waardoor TNF-alfa zich niet aan de receptor kan binden en de TNFgemedieerde cellulaire respons wordt voorkomen. TNF-alfa is een cytokine dat een rol speelt in de pathogenese van inflammatoire aandoeningen. Subcutaan toegepast bij de behandeling van reumatoı¨de artritis, juveniele reumatoı¨de artritis, psoriasis arthropathica, psoriasis vulgaris en spondylitis ankylopoetica. De halfwaardetijd is ca. 70 uur. Het effect treedt na enkele weken op. Dosering: s.c.: reumatoı¨de artritis, psoriasis arthropathica en spondylitis ankylopoetica: 2 maal per week 25 mg of 1 maal per week 50 mg, juveniele reumatoı¨de artritis: vanaf 2 jaar 2 maal per week 0,4 mg/kg lichaamsgewicht (max. 25 mg per keer), interval 3-4 dagen; psoriasis vulgaris: 2 maal per week 25 mg of 1 maal per week 50 mg, zonodig gedurende max. 12 weken de dosering verhogen tot 2 maal per week 50 mg. Bijwerkingen: plaatselijke reacties, infecties van de bovenste luchtwegen, bronchitis, cystitis, huidinfecties, antilichaamvorming. Interacties: let op gebruik met abatacept of IL-1 remmers in verband met sterk verhoogde kans op infecties. Verkrijgbaar als: – Enbrelâ, poeder voor injectievloeistof a` 25 mg; injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 25 mg en a` 1 ml = 50 mg.

Ethambutol. Tuberculostaticum, gewoonlijk toegepast in combinatie met isoniazide, rifampicine en pyrazinamide. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumconcentratie is ongeveer 4 uur. De uitscheiding geschiedt grotendeels door de nieren. Dosering: 1 maal daags 15 tot 20 mg per kg lichaamsgewicht tijdens de 1ste fase van 2 maanden, zo nodig met dezelfde dosering doorgaan gedurende 4 maanden, max. 1600 mg per keer. Bijwerkingen: vermindering van de visus; regelmatige controle is gedurende de behandeling noodzakelijk. Maagdarmstoornissen. Interacties: meld gebruik aan de trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Myambutolâ, tabletten a` 400 mg (di-HCl).

Ethinylestradiol. Aethynyloestradiolum. Een derivaat van estradiol, dat oraal kan worden toegediend. Toegepast bij climacterische klachten, bij metastaserend mammacarcinoom, bij remmen van de groei en als anticonceptivum. Bij mannen wordt het toegepast bij de behandeling van prostaatcarcinoom. Dosering: bij climacterische klachten: 10 tot 150 microgram per dag; bij mammacarcinoom 1-3 mg per dag in 2-3 doses; remmen van de groei: aanvankelijk 0,1 mg per dag in 2 doses, gedurende 14 dagen, daarna 0,2 mg per dag; als anticonceptivum: 0,02-0,05 mg per dag, bij prostaatcarcinoom 50 microgram 164

tot 2 mg per dag. Bijwerkingen: vooral bij hoge doseringen: misselijkheid, doorbraakbloedingen, hoofdpijn. Interacties: let op de betrouwbaarheid bij gebruik als anticonceptivum bij anti-epileptica, hiv-remmers. Verkrijgbaar als:

– Lynoralâ, tabletten a` 50 microgram.

Ethinylestradiol/Gestodeen. Combinatie van een oestrogeen en een progestageen, gebruikt als oraal anticonceptivum. Dosering: oraal: 1 dragee per dag gedurende 21 dagen per cyclus. Verkrijgbaar als:

– Ethinylestradiol/Gestodeen, dragees a` 20/75 microgram en a` 30/75 microgram. – Femodeenâ, dragees a` 30/75 microgram. – Minuletâ, dragees a` 30/75 microgram.

Ethinylestradiol/Levonorgestrel. Combinatie van een oestrogeen en een progestageen, gebruikt als oraal anticonceptivum. Dosering: oraal: 1 dragee per dag gedurende 21 dagen per cyclus. Verkrijgbaar als:

– Ethinylestradiol/Levonorgestrel, dragees a` 20/100 microgram en 30/150 microgram. – Lovetteâ, dragees a` 20/100 microgram. – Microgynon â, dragees a` 20/100 microgram, a` 30/150 microgram en a` 50/125 microgram. – Stedirilâ, dragees a` 30/150 microgram.

Ethosuximide. Ethylmethylsuccinimide. Een anti-epilepticum, gebruikt bij absences die niet reageren op andere anti-epileptica. De plasmahalfwaardetijd bedraagt ongeveer 2,5 dag bij volwassenen. Therapeutische concentraties liggen tussen de 40 en 100 mg/l. Regelmatige controle van het bloedbeeld wordt aanbevolen door de fabrikant. Dosering: oraal: aanvankelijk 2 maal daags 250 mg, zonodig de dagdosis elke 4 tot 7 dagen verhogen met 125-250 mg tot maximaal 1,5 tot 2 gram per dag in 3 tot 4 doses. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slaperigheid, gedragsstoornissen, verergering van depressie, huidafwijkingen. Interacties: ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme van ethosuximide. Verkrijgbaar als: – Ethymalâ, maagsapresistente capsules a` 250 mg; stroop a` 62,5 mg/ml. RV blz. 24 Ethylalcohol. Zie: Alcohol &

Ethylparahydroxybenzoaat. Ethylparabeen, Nipagin A. Gebruikt als conserveermiddel (0,1-0,2%) in vooral dranken.

Ethymalâ. Zie: Ethosuximide blz. 165 Ethyolâ. Zie: Amifostine blz. 35 Etidroninezuur. EHDP. Ethaanhydroxydifosfonaat. Een bisfosfonaat gebruikt in combinatie met een calciumzout bij preventie en behandeling van osteoporose. Het wordt niet gemetaboliseerd. Aanvankelijk wordt de botafbraak geremd en later ook de botaanmaak gestimuleerd. Het is geen eerste 165

E

keus middel i.v.m. mindere werkzaamheid en de smalle therapeutische breedte. Dosering: oraal: in combinatie met calciumzout: 400 mg 1 x per dag, tenminste 2 uur voor of 2 uur na het eten, gedurende 14 dagen. Daarna 500 mg calcium gedurende 76 dagen. Cyclus telkens herhalen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen. Interacties: niet tegelijk innemen met thyreomimetica. Verkrijgbaar als:

– Didronel, tabletten a` 400 mg.

E

Etomidaat. Kortwerkend i.v.-hypnoticum voor de inductie van algemene anesthesie. De werking treedt in binnen 10 seconden en duurt 4-5 minuten. Dosering: i.v.: 0,15 tot 0,3 mg per kg lichaamsgewicht, max. 60 mg in 15-60 seconden, ouderen 0,15-0,2 mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: misselijk-

heid, braken, spiertrekkingen, pijn in de vene, voorbijgaande hypotensie, hoesten, hik, bibberen, kortdurende ademhalingsdepressie en apneu. Verkrijgbaar als:

– Etomidaat-Lipuroâ, injectievloeistof a` 10 ml = 20 mg (in vetemulsie). – Hypnomidateâ, injectievloeistof a` 10 ml = 20 mg.

Etomidaat-Lipuro â. Zie: Etomidaat blz. 166 Etonogestrel. De actieve metaboliet van desogestrel als implantaat, subcutaan en vaginaal, toegepast als langdurige hormonale anticonceptie. De werking berust voornamelijk op ovulatieremming en cervixslijmveranderingen waardoor zaadcellen minder goed kunnen penetreren. De T½ bedraagt 25-29 uur. Na verwijdering van het implantaat is de vruchtbaarheid binnen 7 dagen hersteld. Dosering: subdermaal als implantaat aan de binnenkant van de niet-dominante arm. Implantaat kan 3 jaar blijven zitten. Inbrengen op dag 1-5 na begin van de menstruatie. Vaginaal als ring (combinatiepreparaat). De ring moet worden ingebracht op de 1ste dag van de menstruatie. Kan 21 dagen blijven zitten en er volgt dan een stopweek van 7 dagen. Bijwerkingen: wisselend bloedverlies, dat 26 weken kan duren, hoofdpijn, gewichtstoename, gevoelige borsten, acne, haaruitval, duizeligheid, depressieve stemming, libidoverandering, vermoeidheid, opvliegers. Interacties: betrouwbaarheid wordt verminderd door gelijktijdig gebruik van anti-epileptica, rifampicine, rifabutine, hypericum, modafinil, griseofulvine en aprepitant. Verkrijgbaar als: – Implanonâ, implantatievorm (staafje) a` 68 mg.

Etoposide. Een semi-synthetisch derivaat van een alkaloı¨d uit Podofyllum peltatum, een topo-isomerase-II-remmer. Cytostaticum gebruikt bij onder andere de behandeling van leukemie, kleincellig longcarcinoom en gemetastaseerd testiscarcinoom. Heeft een actieve metaboliet. Dosering: oraal bij voorkeur voor het eten: 2 maal zo hoog als intraveneus, verder afhankelijk van soort tumor. Bijwerkingen: beenmergdepressie, gastro-intestinale stoornissen, haaruitval, trombocytopenie, anemie, infecties, anorexie. Interacties: hiv-remmers remmen het metabolisme van etoposide. Controleer de plasmaconcentraties van valproı¨nezuur, carbamazepine, fenobarbital en fenytoı¨ne. Meld gebruik aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Eposinâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 100 mg. – Etoposide, infuusconcentraat a` 5 ml = 100 mg, a` 10 ml = 200 mg en a` 20 ml = 166

400 mg en a` 50 ml = 1 gram. – Toposinâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 100 mg en a` 10 ml = 200 mg. – Vepesidâ, capsules a` 50 mg en a` 100 mg en infuusconcentraat a` 5 ml = 100 mg.

Etoricoxib. Een selectieve cyclo-oxygenase-2 (COX-2) remmer, toegepast bij de behandeling van artrose, reumatoı¨de artritis, spondylitis ankylopoetica en acute jichtartritis en ‘off label’ bij dysmenorroe. Na orale toediening wordt het volledig geabsorbeerd en in de lever via het CYP450-enzymsysteem vrijwel volledig gemetaboliseerd tot 5 vrijwel inactieve metabolieten. De plasma-eiwitbinding bedraagt ca. 90%. De halfwaardetijd bedraagt ca. 22 uur. Minder dan 1% wordt onveranderd via de nieren uitgescheiden. Bij artrose treedt de werking in na ongeveer 1 week. Contra-indicaties: ischemische hartziekte en/of cerebrovasculair lijden, congestief hartfalen, hypertensie, ulcus pepticum of gastro-intestinale bloeding. Binnen 2 weken na begin van de behandeling moet de bloeddruk worden gecontroleerd en regelmatig daarna. Dosering: oraal: bij artrose: 1 maal daags 30 tot 60 mg; bij reumatoı¨de artritis en spondylitis ankylopoetica: 1 maal daags 90 mg; bij acute jichtartritis: 1 maal daags 120 mg gedurende max. 8 dagen. Dysmenorroe: 1 x daags 60 mg. Bij lichte en ernstige nier- en/of leverfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: verhoogd risico op trombotische incidenten (myocardinfarct en CVA), hypertensie, vochtretentie, maagdarmstoornissen, lever- en nierfunctiestoornissen, bovensteluchtweginfecties, duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid. Interacties: let op bij gebruik van diuretica, be`tablokkers en RAAS-remmers. NSAID’s zorgen voor stijging van de concentraties van lithium en methotrexaat. Let op bij gebruik van ciclosporine i.v.m. nefrotoxiciteit. Meld gebruik aan de trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Arcoxiaâ, filmomhulde tabletten a` 30 mg, a` 60 mg, a` 90 mg en a` 120 mg. – Auxibâ, filmomhulde tabletten a` 60 mg.

Etravirine. Een non-nucleoside reverse transcriptaseremmer in combinatie met een proteaseremmer en andere antiretrovirale middelen toegepast bij de behandeling van patie¨nten met hiv-1 infectie. Is versneld toegelaten en de werkzaamheid en veiligheid is nog onvoldoende vastgelegd. Na orale toediening wordt de maximale plasmaconcentratie binnen 4 uur bereikt. De eiwitbinding bedraagt 99,9%. Het wordt voornamelijk gemetaboliseerd door CYP3A4 en in mindere mate door CYP2C9 en CYP2C19. De T½ bedraagt ca. 30-40 uur. Dosering: oraal: in combinatie met andere antiretrovirale middelen 2 maal daags 200 mg na de maaltijd. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, myocardinfarct, trombocytopenie, anemie, perifere neuropathie, hoofdpijn, nierfalen, huidreacties, hypertensie, slapeloosheid, angst, verstoorde glucose- en vetstofwisseling, angst, nachtelijk zweten. Interacties: plasmaconcentraties van ciclosporine, amiodaron, itraconazol, simvastatine, propafenon en everolimus, sirolimus en tacrolimus kunnen dalen. Gelijktijdig gebruik van carbamazepine, dexamethason, fenobarbital, fenytoı¨ne en hypericum kan de concentraties van etravirine verlagen. Niet gebruiken in combinatie met claritromycine en ketoconazol. Verkrijgbaar als: – Intelenceâ, tabletten a` 100 mg. 167

E

Eucardic â. Zie: Carvedilol blz. 85 Eucreasâ. Omhulde tabletten met 50 mg vildagliptine en 850 mg metforminehydrochloride of met 50 mg vildagliptine en 1 gram metforminehydrochloride. Oraal toegepast bij de behandeling van diabetes type 2. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 tablet.

Eusol. Een natriumwaterstofcarbonaathoudende natriumhypochlorietop-

E

lossing, die minimaal 2,5 mg actief chloor bevat. De pH is 8 tot 8,4. Eusol met paraffine is een emulsie van gelijke volume delen eusol en vloeibare paraffine met 1% witte was.

Euthyroxâ. Zie: Levothyroxine blz. 258 Everolimus. Een analoog van sirolimus dat de T-cel-activering en -proliferatie remt door remming van het kinase (mammalian target of rapamycin=mTOR). Hierdoor vindt remming van de lymfocytenactivatie plaats. Toegepast bij de profylaxe van orgaanafstoting bij patie¨nten met een immunologisch risico na allogene nier- of harttransplantatie, in combinatie met ciclosporine en corticosteroı¨den. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. In de lever wordt het voornamelijk door CYP3A4 gemetaboliseerd. De T½ bedraagt ca. 28 uur. Controle van de everolimusconcentratie in volbloed wordt aanbevolen. Dosering: oraal: 2 maal daags 0,75 mg zo snel mogelijk na transplantatie, in combinatie met corticosteroı¨den en gelijktijdig met ciclosporine. Daarna o.a. op geleide van de volbloedconcentratie. Streefwaarde dalconcentratie: 3-8 mg/ l. Bijwerkingen: hypercholesterolemie, leukopenie, hyperlipidemie, pericardiale en pleurale effusie en verder o.a. bloedbeeldafwijkingen, maagdarmstoornissen, infecties, lymfoproliferatieve aandoeningen, leverfunctiestoornissen, acne. Interacties: let op bij gebruik van inductoren en remmers van CYP3A4. Ciclosporine verhoogt de concentratie van everolimus. Verkrijgbaar als:

– Certicanâ, tabletten a` 0,25 mg en tabletten a` 0,75 mg en dispergeerbare tabletten a` 0,25 mg.

Evistaâ. Zie: Raloxifen blz. 372 Evoltra â. Zie: Clofarabine blz. 106 Evraâ. Pleisters met gereguleerde afgifte met 600 microgram ethinylestradiol en 6 mg norelgestromine. Transcutaan toegepast als anticonceptivum. Geeft per dag gemiddeld 20 mg ethinylestradiol en 150 mg norelgestromine af. Dosering: transcutaan: 1 pleister per week gedurende 3 weken per cyclus.

Exelonâ. Zie: Rivastigmine blz. 384 Exemestaan. Een aromatase-remmer als antihormoon toegepast bij hormoonafhankelijk mammacarcinoom bij postmenopauzale vrouwen na therapie van 2-3 jaar met tamoxifen en bij gemetastaseerd hormoongevoelig mammacarcinoom. T½ bedraagt ca. 24 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 25 mg na de maaltijd, gedurende 2-3 jaar. Bijwerkingen: opvliegers, misselijkheid, slapeloosheid, hoofdpijn, moeheid, 168

transpiratie en gewrichts- en skeletspierpijn en bij 20% een voorbijgaande daling van de leukocyten. Interacties: niet gebruiken in combinatie met oestrogenen. Verkrijgbaar als: – Aromasinâ, omhulde tabletten a` 25 mg.

Exenatide. Een synthetisch analogon van exendine-4, een eiwit uit het speeksel van de Noord-Amerikaanse wrathuidhagedis. Het is een peptide van 39 aminozuren. Het heeft als incretinemimeticum een werking die overeenkomt met het glucagonachtig peptide-1 (GLP-1). Het activeert de GLP-1 receptor, verhoogt de insulinesecretie, vertraagt de glucagonafgifte en vertraagt de maaglediging. Toegepast als oraal bloedglucoseverlagend middel bij de behandeling van diabetes mellitus type 2 al dan niet in combinatie met andere orale antidiabetica. Na s.c.-toediening is de maximale concentratie na ca. 2 uur bereikt. De T½ bedraagt ca. 2,4 uur. Bij toevoeging aan een sulfonylureumderivaat indien mogelijk de dosering hiervan verlagen. Dosering: s.c. binnen 60 minuten voor het eten: beginnen met 2 maal daags 5 microgram gedurende 1 maand, zo nodig te verhogen tot maximaal 2 maal daags 10 microgram. Bijwerkingen: hypoglykemie, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, verminderde eetlust, schrikachtigheid, vormen van antilichamen. Verkrijgbaar als: – Byettaâ, injectievloeistof in voorgevulde pen a` 1,2 ml = 300 microgram (20 microliter = 5 microgram) en a` 2,4 ml = 600 microgram (40 microliter=10 microgram).

Exforgeâ. Filmomhulde tabletten met amlodipine (als besilaat) en valsartan in een combinatie van 5/80 mg, 5/160 mg en 10/160 mg. Toegepast bij de behandeling van hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met amlodipine of valsartan alleen. Dosering: oraal: 1 tablet per dag.

Exjadeâ. Zie: Deferasirox blz. 125 Exlutonâ. Zie: Lynestrenol blz. 265 E-Z-CATâ. Zie: Bariumsulfaat blz. 55 Ezetimibe. Een antilipemicum dat de absorptie van cholesterol en aanverwante plantensterolen remt. Hierdoor wordt de totale cholesterol-, triglyceriden- en LDL-plasmaconcentratie verlaagd. Het HDL wordt enigszins verhoogd. In combinatie met een cholesterolsyntheseremmer (statine) of als monotherapie toegepast bij de behandeling van hypercholesterolemie. Het wordt na orale toediening snel geabsorbeerd en geglucuronideerd tot het actieve ezetemibeglucuronide dat evenals ezetimib een enterohepatische kringloop ondergaat. De werking treedt in binnen 1 week en is maximaal na 2-4 weken. De T½ bedraagt ca. 22 uur. Dosering: oraal: in combinatie met dieet en zonodig een cholesterolsyntheseremmer (statine): 1 maal daags 10 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, vermoeidheid, spierpijn, stijging leverenzymen. Interacties: niet gelijktijdig innemen met colestyramine. Verkrijgbaar als: – Ezetrolâ, tabletten a` 10 mg. 169

E

Ezetrolâ. Zie: Ezetimibe blz. 169 E-Z-HD â. Zie: Bariumsulfaat blz. 55 Fablyn â. Zie: Lasofaxifeen blz. 251 Fabrazymeâ. Zie: Agalsidase beta blz. 22 Factor 1. Zie: Fibrinogeen blz. 179

E

Factor IX. Antihemofilie B-factor. Bloedstollingsfactor IX is een zeer ver gezuiverd concentraat, bereid uit protrombine complex. Gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij hemofilie B en andere aandoeningen die gepaard gaan met factor IX-deficie¨ntie. Dosering: afhankelijk van de gewenste toename van de factor IX-concentratie. Toedieningssnelheid afhankelijk van preparaat, maar maximaal tussen 1 en 2,25 minuten. Bijwerkingen: zelden overgevoeligheidsreacties, shock, koorts en nefrotisch syndroom. Verkrijgbaar als: – Mononineâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 IE en a` 1.000 IE. – Nanotivâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 IE en a` 1.000 IE. – Nonafactâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 IE en a` 1.000 IE.

Factor VII. Bloedstollingsfactor VII wordt bereid uit humaan plasma en gebruikt bij de bloedingen ten gevolge van ernstige congenitale factor VIIdeficie¨ntie. Dosering: afhankelijk van mate van factor VII-deficie¨ntie, de ernst en de plaats van de bloeding en van de conditie van de patie¨nt. Bijwerkingen: allergische reacties, trombo-embolische complicaties. Verkrijgbaar als: – Factor VII-concentraat ’CLB’, poeder voor injectievloeistof a` 500 IE en a` 600 IE.

Factor VII, geactiveerd recombinant. Zie: Eptacog alfa, geactiveerd blz. 157

Factor VIII. Antihemofiliefactor. Bloedstollingsfactor VIII wordt bereid uit humaan plasma en wordt gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij patie¨nten met hemofilie A en andere aandoeningen die gepaard gaan met factor VIII-deficie¨ntie. Dosering: afhankelijk van mate van factor VIII-deficie¨ntie, de ernst en de plaats van de bloeding en van de conditie van de patie¨nt. Maximale toedieningssnelheid afhankelijk van preparaat van 2, 3, 4 of 10 ml/min. Bijwerkingen: vorming van neutraliserende antistoffen, allergische reacties. Verkrijgbaar als:

– Aafactâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 IE, a` 500 IE en a` 1.000 IE. – Octanateâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 IE, a` 500 IE en a` 1.000 IE.

Factor XIII. Bloedstollingsfactor XIII wordt bereid uit humaan plasma en gebruikt als weefsellijm en bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij patie¨nten met een congenitale factor XIII-deficie¨ntie. Dosering: afhankelijk van mate van factor XIII-deficie¨ntie, de ernst en de plaats van de bloeding en van de conditie van de patie¨nt. Maximale toedieningssnelheid is 4 ml/min. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, koorts, shock, vorming van neutraliserende antistoffen. Verkrijgbaar als: 170

– Fibrogammin Pâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 E en 1.250 E (alleen verkrijgbaar op artsenverklaring).

Famciclovir. Een prodrug van penciclovir toegepast bij infecties van het herpessimplexvirus en het varicellazostervirus. De T½ is ca. 2 uur (van penciclovir), de intracellulaire T½ 10 tot 20 uur. Dosering: oraal: herpes genitalis; 3 x daags 250 mg gedurende 5 dagen, bij recidieven 250 mg 2 x daags gedurende 5 dagen. Herpes zoster en herpes simplex; 3 x daags 500 mg gedurende 7 dagen. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden aangepast. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, verwardheid, moeheid. Verkrijgbaar als: – Famciclovir, tabletten a` 125 mg en a` 500 mg. – Famvirâ, tabletten a` 125 mg en a` 500 mg.

Famotidine. Een histamine H2-receptorantagonist, toegepast bij ulcus duodeni, ulcus ventriculi, refluxoesofagitis, gastro-oesofageale reflux en het zollinger-ellison syndroom. De orale biologische beschikbaarheid bedraagt 45%. De T½ bedraagt 3 uur. Het wordt in de lever omgezet in de onwerkzame sulfoxide-metaboliet. Dosering: oraal: bij ulcus 1 maal daags 40 mg gedurende 4-8 weken, onderhoudsdosering 1 maal daags 20 mg; bij refluxoesofagitis 2 maal daags 20 tot 40 mg; gastro-oesofageale reflux 10-20 mg per keer, bij klachten die verband houden met voedsel, 1 uur voor het eten; bij zollinger-ellison 4 maal daags 20 mg, te verhogen tot maximaal 800 mg per dag. Bij ernstige nierfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk, voorkeur heeft verlagen van de doseerfrequentie. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, convulsies, vermoeidheid. Interacties: verminderd opname van itraconazol en ketocanol (door verhoging van de pH), innemen met een zure drank. Verminderd opname van cefuroxim, hiv-remmers, dasatinib, erlotinib, gefitinib en nilotinib. Verkrijgbaar als: – Famotidine, tabletten a` 20 mg en a` 40 mg. – Maagzuurremmer famotidineâ, tabletten a` 10 mg. – Pepcidinâ, tabletten a` 20 mg en a` 40 mg.

Famvir â. Zie: Famciclovir blz. 171 Farestonâ. Zie: Toremifen blz. 436 Farmorubicineâ RTU. Zie: Epirubicine blz. 155 Faslodexâ. Zie: Fulvestrant blz. 194 Fasturtecâ. Zie: Rasburicase blz. 374 Feiba S-TIM 4â. Zie: Protrombine complex, geactiveerd blz. 366 Felbamaat. Een structuuranaloog van meprobamaat, toegepast als antiepilepticum als adjuvante behandeling bij patie¨nten vanaf 4 jaar met het syndroom van Lennox-Gastaut, indien geen verbetering op andere antiepileptica. Verlaagt waarschijnlijk de aanvalsdrempel en vermindert de verspreiding van de aanval. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en grotendeels via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt 15-23 uur. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 14 jaar aanvankelijk 600 tot 171

F

F

1200 mg per dag in 2 tot 3 doses, per weekinterval te verhogen met 600-1200 mg per dag tot max. 3600 mg per dag in 3 tot 4 doses. Kinderen van 4 tot 14 jaar: 7,5 tot 15 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses, per weekinterval te verhogen tot 45 mg/kg lichaamsgewicht per dag met een max. van 3600 mg per dag in 3 tot 4 doses. Bij verminderde nierfunctie aanvangsdosering halveren. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, bloedbeeldafwijkingen (aplastische anemie), leverfunctiestoornissen, visusstoornissen, hoofdpijn, gewichtsverlies, vermoeidheid, duizeligheid. Interacties: enzymremmers chlooramfenicol, disulfiram, esomeprazol, fenylbutazon, fluoxetine, fluconazol, isoniazide, omeprazol, voriconazol kunnen de concentraties van felbamaat verhogen. Verkrijgbaar als: – Taloxaâ, tabletten a` 400 mg en a` 600 mg; suspensie a` 120 mg/ml.

Felodipine. Een calciumantagonist toegepast bij de behandeling van hypertensie en angina pectoris. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt t.g.v. een aanzienlijk ’firstpass’ effect 15%. De T½ is ongeveer 25 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk 5 mg 1 x per dag ’s morgens. Bij angina pectoris maximaal 10 mg en bij hypertensie 20 mg per dag. Bij ouderen beginnen met 2,5 mg. Bijwerkingen: perifeer oedeem, hoofdpijn, blozen, moeheid, duizeligheid, tintelingen, tachycardie, palpitaties, huiduitslag, gastro-intestinale stoornissen. Interacties: de hiv-remmers remmen het metabolisme van felodipine. Felodipine remt het metabolisme van tacrolimus. Verkrijgbaar als: – Felodipine, tabletten met gereguleerde afgifte a` 5 mg en a` 10 mg. – Plendil â, tabletten met gereguleerde afgifte a` 2,5 mg, a` 5 mg en a` 10 mg.

Femaraâ. Zie: Letrozol blz. 254 Femodeenâ. Zie: Ethinylestradiol/Gestodeen blz. 165 Femoston â 1/10. Witte tabletten met 1 mg estradiol en grijze tabletten met 1 mg estradiol en 10 mg dydrogesteron. Gebruikt bij oestrogeendeficie¨ntie en ter preventie van postmenopauzale osteoporose. In verpakkingen met 14 witte en 14 grijze tabletten. Dosering: 1 witte gedurende 14 dagen, gevolgd door 1 grijze gedurende 14 dagen.

Femoston â 2/10. Oranje tabletten met 2 mg estradiol en gele tabletten met 2 mg estradiol en 10 mg dydrogesteron. Gebruikt bij oestrogeendeficie¨ntie en ter preventie van postmenopauzale osteoporose. In verpakkingen met 14 oranje en 14 gele tabletten. Dosering: 1 oranje tablet gedurende 14 dagen, gevolgd door 1 gele tablet gedurende 14 dagen.

Femoston â continu 1/5. Tabletten met 1 mg estradiol en 5 mg dydrogesteron. Gebruikt bij oestrogeendeficie¨ntie en ter preventie van postmenopauzale osteoporose. In verpakkingen van 28 tabletten. Dosering: 1 x daags 1 tablet.

Fenacetine. Acetofenetidine. Een analgeticum en antipyreticum, dat vaak in combinatie met andere middelen werd gebruikt. Het wordt in de lever grotendeels omgezet in paracetamol. Sinds 1 januari 1984 mogen apothekers 172

deze stof niet meer afleveren (Staatscourant 1983, 44 en Wet op de Geneesmiddelenvoorziening). De overweging bij dit verbod is ‘dat langdurig of veelvuldig gebruik ernstige nierbeschadiging, kanker van de urinewegen en bloedafwijkingen teweeg kan brengen en dat fenacetine vervangbaar is door andere niet-narcotische analgetica’.

Fenazon. Klassiek maar inmiddels obsoleet analgeticum. Gebruikt als analgeticum en antipyreticum. Het wordt snel en volledig uit het maagdarmkanaal opgenomen. Fenazon wordt gelijkmatig door het hele lichaam verspreid. Het wordt langzaam in de lever gemetaboliseerd. Slechts 5% wordt onveranderd met de urine uitgescheiden, 35% komt als hydroxyfenazon in de urine. Bijwerkingen: misselijkheid, huiduitslag. Fenazon kan agranulocytose veroorzaken, de kans is minder groot dan bij aminofenazon.

Fendrixâ. Zie: Hepatitis B-vaccin blz. 211 RV . Een irreversibele mono-amino-oxidase (MAO)-remmer toeFenelzine &

gepast bij de behandeling van ernstige depressie en sociale angststoornissen die niet in Nederland is geregistreerd. Het remt zowel MAO-A als MAO-B. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever geacetyleerd. De metabolieten worden met de urine uitgescheiden. Het effect is pas na 1012 weken waarneembaar. Dosering: oraal: depressie: aanvankelijk 3 maal daags 15 mg, verhogen tot minimaal 60 mg per dag, tot max. 120 mg per dag. Daarna geleidelijk verminderen tot onderhoudsdosering, bijvoorbeeld 15 mg per dag. Angststoornis: aanvankelijk 30 mg per dag. Op geleide van bijwerkingen elke 3 dagen verhogen met 15 mg tot max. 90 mg per dag. Bijwerkingen: orthostatische hypotensie, duizeligheid, slaapstoornissen, seksuele stoornissen, hypertensieve crisis na het nuttigen van grote hoeveelheden tyramine in het voedsel, maagdarmstoornissen. Interacties: niet gebruiken in combinatie met amfetamine en levodopa i.v.m. grote stijging van de bloeddruk. Let op in combinatie met andere antidepressiva, tramadol, dextromethorfan i.v.m. het serotoninesyndroom. Verkrijgbaar als: – Nardilâ, tabletten a` 15 mg (sulfaat) (alleen verkrijgbaar op artsenverklaring).

Feneticilline. Een penicilline met een smal werkingsspectrum. Toegepast bij KNO-infecties, infecties onderste luchtwegen, huid en weke delen en als secundaire profylaxe van acuut reuma. Dosering: 1 uur voor of 2 uur na het eten: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 10 jaar: 3 tot 6 maal daags 250 mg tot 500 mg, veelal gedurende 7-10 dagen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, allergische reacties. Interacties: niet tegelijk gebruiken met tetracyclines i.v.m. antagonistische werking. Meld gebruik bij de trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Broxilâ, capsules a` 250 mg en a` 500 mg (als K-zout); stroop a` 25 mg/ml (als K-zout). RV blz. 138 Fenistilâ. Zie: Dimetindeen & RV . Wit, zwak bitter smakend poeder, oplosbaar 1 tot 1000 Fenobarbital &

water. Gebruikt als anti-epilepticum. Na orale toediening wordt het goed 173

F

F

geabsorbeerd uit het maagdarmkanaal. In het bloed is slechts een gering percentage gebonden aan plasma-eiwitten. Het wordt voor het grootste deel in de lever omgezet, de rest wordt als zodanig met de urine uitgescheiden. De eliminatiehalfwaardetijd is 2-6 dagen bij volwassen. Als slaapmiddel is het dan ook niet bruikbaar. De therapeutische plasmaconcentratie is 10-40 mg/l. Dosering: als anti-epilepticum 60 tot 250 mg per dag in 1-2 doses. Bij status epilepticus 200 tot 300 mg i.v., zo nodig herhalen tot max 15 mg/kg. Bijwerkingen: sufheid, lusteloosheid, hoofdpijn, dubbelzien, maagdarmstoornissen, huidreacties, duizeligheid, zelden megaloblastaire anemie en trombocytopenie. Interacties: fenobarbital heeft zeer veel interacties. Valproı¨nezuur en stiripentol kunnen het effect van fenobarbital versterken. Methotrexaat en fenobarbital beı¨nvloeden elkaars plasmaconcentraties. Fenobarbital vermindert de werkzaamheid van onder andere anticonceptiva, ciclosporine, clozapine, corticosteroı¨den, coumarines, hiv-remmers, haloperidol, tacrolimus en theofylline. Verkrijgbaar als: – Fenobarbital, tabletten a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg; injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg en a` 1 ml = 100 mg (als Na-zout). – Fenobarbital FNA, drank a` 4 mg/ml.

Fenol. Carbolzuur. Kleurloze of lichtroze kristallen, oplosbaar 1 in 12 water. Gebruikt als conserveermiddel in vloeibare preparaten, als neurolyticum bij chronische pijn en bij het cauteriseren van ingegroeide teennagels. Vloeibaar fenol (phenolum liquefactum) bestaat uit een mengsel van 100 delen fenol en 20 delen water. Dosering: conserveermiddel: 2,5-5 mg/l. Bijwerkingen: donkere verkleuring huid en cornea, buikpijn, ademhalingsdepressie, bij cutane toepassing o.a. branderigheid en brandwonden.

Fenoterol. Een sympaticomimeticum, dat selectief de be`ta-2-receptoren van o.a. de bronchi stimuleert. Het veroorzaakt een bronchusverwijding. De werking houdt 6 uur aan. Intraveneus toegediend heeft fenoterol een sterk relaxerend effect op de uterusmusculatuur.Het wordt daarom toegepast bij de behandeling van voortijdige of te sterke weee¨nactiviteit. Dosering: i.v. als infuus: volwassenen aanvankelijk 0,5 microgram/min., op geleide van effect en bijwerkingen elke 15-20 minuten verhogen tot max. 3 microgram/min.; na verdwijnen van de weee¨n de dosering geleidelijk verlagen en vervolgens staken. Per inhalatie: in combinatie met ipratropium 0,1 mg per keer, zo nodig na 5 minuten herhalen. Bijwerkingen: hartkloppingen, tremor, hoofdpijn, hoesten, tachycardie, rusteloosheid, tremor, misselijkheid, transpireren. Interacties: het effect kan verminderd worden door gebruik van niet-selectieve be`tablokkers. Verkrijgbaar als: – Partusistenâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 500 microgram (HBr).

Fenoxymethylpenicilline. Een antibioticum afkomstig van Penicillium notatum. Vooral werkzaam tegen streptokokkeninfecties. Grotendeels uitgescheiden door de nieren. T1/2 is ca. 40 minuten. Dosering: oraal 1 uur voor of 2 uur na het eten: volwassenen en kinderen ouder dan 10 jaar: 3 x daags 250 mg tot 500 mg, gedurende 7-10 dagen; kinderen 2-10 jaar: 250 mg 3 x per dag; kinderen jonger dan 2 jaar: 125 mg 3 x per dag. 174

Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, allergische reacties. Interacties: niet gebruiken i.c.m. tetracyclines i.v.m. antagonistische werking. Gebruik melden aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Fenoxymethylpenicilline, capsules a` 250 mg (als K-zout).

Fenprocoumon. Een anticoagulans, dat de synthese van protrombine en enkele andere stollingsfactoren remt. Na orale toediening wordt de optimale werking na 48 tot 72 uur bereikt. Het is een langwerkend middel, de werking is 7 tot 14 dagen na het staken van de behandeling nog merkbaar. Dosering: oraal, inname ’s avonds: de eerste dag 9-12 mg, de tweede dag 6 mg, de derde dag 3 mg, daarna dalend op geleide van de protrombinetijdbepaling (INR). Bijwerkingen: bloedingen. Interacties: veel geneesmiddelen hebben invloed op het effect van coumarines. Meestal volstaat melding van gebruik van andere geneesmiddelen aan de trombosedienst (zo mogelijk dezelfde dag). Verkrijgbaar als: – Fenprocoumon, tabletten a` 3 mg. – Marcoumar â, tabletten a` 3 mg. OW & RV . Een synthetische opiaatagonist met sterk analgetische Fentanyl &

werking. Fentanyl heeft na intraveneuze toediening binnen 3 minuten een analgetisch effect dat 30 tot 60 minuten aanhoudt. Gebruikt als analgeticum tijdens anesthesie, transdermaal bij chronische hevige pijn en oromucosaal of intranasaal bij doorbraakpijn bij chronische maligne pijn die reeds behandeld wordt met opioı¨den. De werking van een pleister begint na 12 tot 24 uur en kan 72 uur aanhouden. Intranasaal fentanylcitraat heeft binnen 10 minuten een analgetisch effect dat ongeveer 60 minuten aanhoudt. Dosering: i.v. tijdens anesthesie: volwassenen voor inductie: 200 tot 600 microgram, zo nodig na 30-45 minuten gevolgd door 50 tot 200 microgram. Parenterale doses hoger dan 200 microgram mogen slechts onder beademing worden toegediend. Transdermaal (pleister): aanvankelijk elke 2 tot 3 dagen een pleister met een afgifte van 12 of 25 microgram/uur, zo nodig de dosering in stappen van 12 of 25 microgram/uur verhogen. Oromucosaal (doorbraakpijn): zuigtablet op applicator (‘lolly’), volwassenen aanvankelijk 200 microgram per keer, 15 min. in de mondholte tegen de wang houden en verplaatsen, er mag op worden gezogen, maar niet gekauwd, bij onvoldoende effect binnen 15 min. zo nodig herhalen; zo nodig verhogen naar een hogere sterkte, max. 1600 microgram per keer; (premedicatie): volwassenen 5 microgram/kg lichaamsgewicht; kinderen 5 tot 15 microgram/kg lichaamsgewicht; max. 400 microgram per dag. Intranasaal (doorbraakpijn): neusspray: volwassenen aanvankelijk 50 mg per keer in e´e´n neusgat, bij onvoldoende effect na 10 min. zo nodig herhalen (in het andere neusgat); max. 4 doorbraakepisodes per 24 uur behandelen; zo nodig dosis per keer verhogen naar een neusspray met hogere sterkte van 100 mg of 200 mg per keer; max. 1600 microgram per dag. Op basis van directe biologische beschikbaarheid (via mucosa) is de neusspray van 50 microgram vergelijkbaar met 200 microgram oromucosaal. Bijwerkingen: obstipatie, misselijkheid, sufheid, verwardheid, insulten, myokloniee¨n, urineretentie, ademhalingsdepressie, allergische huidreacties. Interacties: buprenorfine, nalbufine en pentazocine gaan het effect gedeeltelijk tegen. Ritonavir en lopinavir vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Actiqâ, zuigtabletten op applicator (‘lolly’) a` 200 microgram, a` 400 micro175

F

F

gram, a` 600 microgram en a` 800 microgram (als diwaterstoffosfaat). – Durogesicâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 2,1 mg (afgifte 12 microgram/uur), a` 4,2 mg (afgifte 25 microgram/uur), a` 8,4 mg (afgifte 50 microgram/uur), a` 12,6 mg (afgifte 75 microgram/uur) en a` 16,8 mg (afgifte 100 microgram/uur). – Fentanyl, injectievloeistof a` 2 ml = 100 microgram en a` 10 ml = 500 microgram (als diwaterstofcitraat); pleisters met gereguleerde afgifte a` 2,1 mg (afgifte 12 microgram/uur), a` 4,2 mg (afgifte 25 microgram/uur), a` 8,4 mg (afgifte 50 microgram/uur), a` 12,6 mg (afgifte 75 microgram/uur) en a` 16,8 mg (afgifte 100 microgram/uur). – Instanylâ, intranasaal fentanylcitraat a` 50, a` 100 of a` 200 microg/dosis 1,8 ml (= 10 doses) 5,0 ml (= 40 doses). Instanyl m.b.t. 100 ul per dosis.

Fentolamine. Blokkeert de alfareceptoren van het adrenergische systeem (alfa-adrenoceptorantagonist). Gebruikt bij behandeling van hypertensie voor en tijdens operatie van feochromocytoom. Dosering: i.v. of i.m.: 2-5 mg intraveneus of 5 mg intramusculair 2 uur voor de operatie. Zo nodig tijdens de operatie herhalen. Bijwerkingen: acute en langdurige hypotensie. Verkrijgbaar als: – Regitineâ, injectievloeistof a` 1 ml = 10 mg (mesilaat).

Fenylbutazon. Een pyrazolinonderivaat, klassiek middel, met analgetische, antiflogistische en antipyretische werking. Fenylbutazon wordt in verband met bijwerkingen uitsluitend nog toegepast bij sero-negatieve spondyloartropathiee¨n, zoals spondylitis ankylopoetica (Bechterew) en het syndroom van Reiter, die niet of onvoldoende verbetering tonen op andere prostaglandinesythetaseremmers. Na orale toediening wordt het vrijwel volledig geabsorbeerd. In het bloed is het bijna geheel aan plasma-eiwitten gebonden. Het wordt vrijwel volledig in de lever omgezet in de actieve metaboliet oxyfenbutazon. De biologische halfwaardetijd is ca. 3 dagen. Dosering: toediening tijdens of vlak na het eten: aanvankelijk 400 mg per dag, zo spoedig mogelijk te verminderen tot een onderhoudsdosering van 200 mg ’s ochtends om de dag. Bijwerkingen: beenmergdepressie, maagbloedingen, vochtretentie, dyspnoe. Interacties: dezelfde als andere NSAID’s: o.a. lithium, antihypertensiva, coumarines en ciclosporine. Verkrijgbaar als: – Butazolidinâ, dragees a` 200 mg. – Fenylbutazon FNA, capsules a` 100 mg.

Fenylefrine. Een adrenergicum (alfa-adrenoceptoragonist), gebruikt als mydriaticum en ter vermindering van de zwelling van de conjunctiva. Het mydriatisch effect begint na 20 minuten en houdt 5-7 uur aan. Dosering: mydriaticum: oogdruppels 25-100 mg/ml; irritatie van de conjunctiva: oogdruppels 1,25 mg/ml 1-2 druppels 3 x per dag. Bijwerkingen: lokale bijwerkingen, zoals branderige en jeukende ogen. Verkrijgbaar als: – Boradrine â, oogdruppels a` 0,25% (HCl). – Fenylefrine, oogdruppels a` 2,5%, a` 5% en a` 10% (HCl). – Visadronâ, oogdruppels a` 0,125% (HCl).

Fenylkwik(II)boraat. Phenylhydrargyri boras. Fenylmercuriboraat. Wit poeder, oplosbaar 1 in 500 water. Het geeft met chloriden een neerslag. Ge176

bruikt als conserveermiddel in oogdruppels (0,01 tot 0,04 mg/ml). Fenylkwikverbindingen kunnen aanleiding geven tot sensibilisatie.

Fenylkwik(II)nitraat. Phenylhydrargyri nitras. Fenylmercurinitraat. Gebruikt als conserveermiddel in cutane preparaten (0,02 mg/g). Fenylkwikverbindingen kunnen aanleiding geven tot sensibilisatie.

Fenylmercuriboraat. Zie: Fenylkwik(II)boraat blz. 176 Fenytoı¨ne. Anti-epilepticum, meest gebruikt bij partie¨le epilepsie en tonisch-klonische insulten bij primair gegeneraliseerde epilepsie. Ook wel bij neuropathische pijn gebruikt (‘off label’). Het wordt na orale toediening bij de meeste patie¨nten goed geabsorbeerd. Slechts een klein deel komt onveranderd in de urine terecht, het grootste deel wordt in de lever omgezet in hydroxyfenytoı¨ne, dat als glucuronide wordt uitgescheiden in gal en urine. De halfwaardetijd is dosisafhankelijk (niet-lineaire farmacokinetiek) en is te schatten met de formule (1,5 x de plasmaconcentratie in mg/l) +10 uur. Ook bij ventriculaire aritmiee¨n bij intoxicatie met digoxine wordt het langzaam intraveneus toegediend onder ECG-controle. Dosering: oraal bij epilepsie: aanvankelijk 2-5 mg per kg lichaamsgewicht per dag, dosering per 7-10 dagen op geleide van de bloedconcentratie aanpassing. Bij status epilepticus wordt het langzaam intraveneus, 150-250 mg toegediend. Bij ventriculaire aritmiee¨n: aanvankelijk i.v. 3,5 – 5 mg/kg (totaal 700 – 1000 mg) en aanpassen op geleide van de plasmaconcentratie (10 – 20 microg/ ml). Bijwerkingen: duizeligheid, spraakstoornissen, verwardheid, tremor, maagdarmstoornissen, veranderingen in het bloedbeeld. Interacties: fenytoı¨ne beı¨nvloedt 2C9, 2C19 en 3A4 en is substraat voor 2C9 en 2C19. Verschillende oncolytica beı¨nvloeden de plasmaconcentratie van fenytoı¨ne. Ritonavir, rifampicine en theofylline verlagen de fenytoı¨neconcentratie. Onder andere amiodaron, coumarines, esomeprazol, co-trimoxazol, fluconazol en trimethoprim verhogen de concentratie. Verminderd effect van valproı¨nezuur. Verkrijgbaar als:

– Diphantoı¨neâ, injectievloeistof a` 5 ml = 250 mg (als Na-zout). – Diphantoı¨ne-Z, tabletten a` 23 mg (overeenkomend met 25 mg Na-zout), a` 46 mg (overeenkomend met 50 mg Na-zout), a` 69 mg (overeenkomend met 75 mg Na-zout) en a` 92 mg (overeenkomend met 100 mg Na-zout). – Epanutinâ, injectievloeistof a` 5 ml = 250 mg (Na-zout).

Ferinjectâ. Zie: Ferricarboxymaltose blz. 177 Fermathronâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Ferogradumet â. Zie: Ferrosulfaat blz. 178 Ferricarboxymaltose. Een complex van ijzer (III) met een koolhydraatpolymeer. Intraveneus toegepast bij de behandeling van ijzerdeficie¨ntie als orale ijzerpreparaten geen effect hebben of niet mogen worden gebruikt. Wordt na toediening snel opgeslagen in lever, milt en beenmerg. Dosering: individueel vaststellen aan de hand van lichaamsgewicht en Hbgehalte. i.v. als bolusinjectie: maximaal 4 ml (=200 mg ijzer) per dag, maximaal 3 keer per week; intraveneus als druppelinfuus: 15 mg/kg, 1 x per week, maximaal 20 ml (=1000 mg ijzer). Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, 177

F

reactie op injectieplaats, maagdarmstoornissen, huiduitslag, voorbijgaande daling van de fosfaatconcentratie, stijging van ALAT. Verkrijgbaar als: – Ferinjectâ, injectieflacons voor intraveneuze toepassing a` 2 ml = 100 mg ijzer en 10 ml = 500 mg ijzer (als ijzer(III)carboxymaltose).

Ferrioxidesaccharaat. IJzerhydroxidesaccharosecomplex. Toegepast

F

bij de parenterale behandeling van ijzergebrek in die gevallen waarbij orale ijzerpreparaten onvoldoende resultaat hebben of niet gebruikt kunnen worden. De T1/2 is ca. 6 uur. Dosering: individueel vaststellen aan de hand van lichaamsgewicht en Hbgehalte. Intraveneus als bolus of als infusie verdund in NaCl 0,9%: kinderen 0,15 ml = 3 mg ijzer/kg lichaamsgewicht, volwassenen: 2 tot 3 maal per week 100 tot 200 mg ijzer (= 5 tot 10 ml). Bijwerkingen: allergische reacties, hypotensie, hypertensie, smaakstoornissen i.h.b. metaalsmaak, maagdarmstoornissen, lokale reacties, hartkloppingen. Verkrijgbaar als: – IJzerhydroxide saccharose complex, injectievloeistof a` 5 ml = 100 mg ijzer. – Venoferâ, injectievloeistof a` 5 ml = 100 mg ijzer.

Ferriprox â. Zie: Deferipron blz. 126 Ferrochloride. Ferrosi chloridum. Gebruikt als spoorelement bij parenterale voeding en bij ferriprieve anemie (‘off label’). 1 gram ferrochloride bevat 281 mg ijzer. Dosering: zie betreffende product. Verkrijgbaar als: – Ferrochloride FNA, drank a` 45 mg/ml.

Ferrofumaraat. Ferrosi fumaras. Oplosbaar 1 in 1000 water. Gebruikt bij ijzergebreksanemie. Door de geringe oplosbaarheid is de ijzersmaak van dit zout minder uitgesproken. 1 gram ferrofumaraat bevat 325 mg ijzer. Dosering: oraal: 3 maal daags 100 mg. Bij inname tijdens of na het eten 200 mg. Verkrijgbaar als: – Ferrofumaraat, tabletten a` 100 mg (= 32,5 mg ijzer) en a` 200 mg (= 65 mg ijzer); suspensie a` 20 mg/ml (= 6,5 mg ijzer/ml).

Ferrogluconaat. Ferrosi gluconas. Geelachtig poeder, oplosbaar 1 in 8 water. 1 gram ferrogluconaat 2-water bevat 115 mg ijzer. Gebruikt bij ijzergebreksanemie en bij parenterale voeding. Dosering: oraal: 1 maal daags 695 mg (1 bruistablet) een half uur voor het eten. Wanneer ernstig max. 3 maal daags 695 mg. Verkrijgbaar als: – Losferronâ, bruistabletten a` 695 mg (= 80 mg ijzer).

Ferrosulfaat. Ferrosi sulfas. Ferrosulfaat is het meest stabiele ijzerzout. Gebruikt bij ijzergebreksanemie. Als bij alle ferroverbindingen is de absorptie sterk afhankelijk van de behoefte. 1 gram ferrosulfaat 7-water bevat 200 mg ijzer. 1 gram gedroogd ferrosulfaat bevat 323 mg ijzer. Dosering: oraal (als gedroogd): volwassenen en kinderen vanaf 10 jaar 287 mg 1 x per dag voor het ontbijt. Verkrijgbaar als: – Ferogradumetâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 287 mg (= 105 mg ijzer).

178

Ferumoxsil. Siloxaangecoate paramagnetische ijzeroxidekristallen (300 nanometer), oraal toe te passen bij kernspinresonantie van het maagdarmkanaal. Er vindt geen absorptie plaats. Dosering: oraal: binnen 1 uur voorafgaand aan het onderzoek: 157,5 mg ijzer in 3 doses. Rectaal: direct voorafgaand aan het onderzoek: 52,5-105 mg ijzer. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, sensorische neuropathie, koudegevoel. Verkrijgbaar als:

– Lumiremâ, suspensie oraal en rectaal a` 175 microgram/ml (ijzer).

Fesoterodine. Een parasympaticolyticum toegepast bij de behandeling van urge-incontinentie (overactieve blaas). Na orale toediening wordt het door hydrolyse omgezet in het werkzame 5-hydroxymethylfesoterodine. Deze metaboliet wordt verder via CYP3A4 en CYP2D6 omgezet in inactieve metabolieten. De T½ van de werkzame mataboliet is ca. 7 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk 1 maal daags 4 mg, zo nodig verhogen tot 8 mg. Bij ernstige nierfunctiestoornis en matige leverfunctiestoornis max. 4 mg/ dag. Bijwerkingen: droge mond, duizeligheid, slapeloosheid, maagdarmstoornissen, droge ogen, droge keel, hoofdpijn. Interacties: stoffen die CYP3A4 en/of CYP2D6 remmen (zoals o.a. ketoconazol) verhogen de concentratie van de actieve metaboliet terwijl inductoren van CYP3A4 zoals fenytoı¨ne, rifampicine e.d. deze verlagen. Verkrijgbaar als: – Toviazâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 4 mg en a` 8 mg (fumaraat).

Fevarinâ. Zie: Fluvoxamine blz. 188 Fexofenadine. Een niet-sederend H-1-receptorblokkerend antihistaminicum toegepast bij allergische rinitis (hooikoorts) en chronische idiopathische urticaria (netelroos). Fexofenadine is een farmacologisch actieve metaboliet van terfenadine. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. De halfwaardetijd bedraagt 11-15 uur. Dosering: oraal, volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: bij hooikoorts: 1 maal daags 120 mg; bij netelroos: 1 maal daags 180 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, sufheid, duizeligheid, misselijkheid, vermoeidheid. Interacties: ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 en lopinavir remmen vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Fexofenadine, omhulde tabletten a` 120 mg en a` 180 mg (HCl). – STP freeâ, omhulde tabletten a` 120 mg (HCl). – Telfastâ, omhulde tabletten a` 180 mg (HCl). – Telfastâ Junior, omhulde tabletten a` 30 mg (HCl).

Fibrinogeen. Factor 1. Bereid uit menselijk plasma. Gebruikt bij ernstige bloedingen, die worden veroorzaakt door een te groot verbruik of een te kleine productie van fibrinogeen. Dosering: i.v. (als infusie): max. 5 ml/min van 20 mg/ml: aanvankelijk 1 gram tot 2 gram, in ernstige gevallen 4 gram tot 8 gram, afhankelijk van de plasmafibrinogeenconcentratie en de reactie van de patie¨nt. Bijwerkingen: zelden allergische reactie. Trombo-embolische complicaties. Verkrijgbaar als: – Haemocomplettanâ P, poeder voor infusievloeistof a` 1 gram.

Fibrogammin P â. Zie: Factor XIII blz. 170 179

F

Filgrastim. De met recombinant-DNA-technologie verkregen niet-geglyco-

F

syleerde methionyl humane granulocyten kolonie-stimulerende factor (rmetHu G-CSF). Het regelt de vorming en afgifte van neutrofiele granulocyten door het beenmerg. Toegepast voor verkorting van de duur van de neutropenie en van de incidentie van febriele neutropenie bij patie¨nten die worden behandeld met oncolytica, de mobilisatie van autologe perifere bloedvoorlopercellen, bij bepaalde chronische vormen van neutropenie, bij acute myeloı¨de leukemie en bij aanhoudende neutropenie bij hiv-patie¨nten. 1 microgram = 100.000 Eenheden. De T½ bedraagt ongeveer 3,5 uur. Binnen 1-2 dagen neemt het aantal neutrofiele granulocyten toe. Dosering: s.c. of i.v.: 1 maal daags 5 microgram/kg, niet eerder dan 24 uur na de cytotoxische chemotherapie en op basis van het aantal neutrofielen, veelal toedienen gedurende 10-14 dagen. Bijwerkingen: spier- en skeletpijn, reversibele en dosisafhankelijke stijging van lactaatdehydrogenase, alkalische fosfatase, urinezuur of gamma-glutamyltranspeptidase (gamma-GT), leukocytose en voorbijgaande trombocytopenie. Verkrijgbaar als: – Neupogenâ, injectievloeistof a` 1 ml = 300 microgram. – Neupogenâ Singlejectâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 300 microgram en a` 0,5 ml = 480 microgram.

Finasteride. Een 5-alfa-reductaseremmer toegepast bij de behandeling van benigne prostaathyperplasie en bij de behandeling van alopecia androgenetica (vroege stadia). Het remt de omzetting van testosteron in het veel activere alfa-dehydrotestosteron. De biologische beschikbaarheid bedraagt 80%. De eliminatie geschiedt voor 60% in de feces en voor 40% als metabolieten in de urine. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 6 uur. Dosering: oraal: bij prostaathyperplasie: 1 maal daags 5 mg; bij alopecia: 1 maal daags 1 mg, gedurende minstens 3-6 maanden. Bijwerkingen: impotentie, verminderd libido, maagdarmstoornissen, hartkloppingen, stijging leverenzymwaarden en overgevoeligheidsreacties. Interacties: efavirenz en nevirapine kunnen het effect verminderen. Verkrijgbaar als: – Finasteride, filmomhulde tabletten a` 5 mg. – Propeciaâ, filmomhulde tabletten a` 1 mg. – Proscarâ, tabletten a` 5 mg.

Finimal Câ. Bruistabletten met 500 mg paracetamol, 50 mg coffeı¨ne en 100 mg ascorbinezuur. Toegepast bij pijn en koorts. Dosering: volwassenen en kinderen vanaf 15 jaar: 1-2 bruistabletten per keer, max. 6 per dag. Kinderen 12-15 jaar: 1 tablet per keer, max. 4-6 per dag.

Finimalâ. Tabletten met 500 mg paracetamol en 50 mg coffeı¨ne. Zie verder Paracetamol/Coffeı¨ne.

Firmagonâ. Zie: Degarelix blz. 126 Fischer’s zalfbasis FNA. Oculentum simplex. Een steriele zalfbasis, die 2,5% cetostearylalcohol, 6% wolvet, 51,5% witte vaseline en 40% vloeibare paraffine bevat.

Flagylâ. Zie: Metronidazol blz. 283

180

Flammacerium â. Cre`me met 1% zilversulfadiazine en 2,2% cerium (III) nitraat. Gebruikt ter preventie en behandeling van infecties bij ernstige brandwonden. Cerium (III) nitraat versterkt de antibacterie¨le eigenschappen van zilversulfadiazine en versnelt de korstvorming. Dosering: 2-3 mm cre`me minstens 1 x per dag, direct op de wond of op een steriel gaasje.

Flammazineâ. Zie: Zilversulfadiazine blz. 468 Flavoxaat. Parasympaticolyticum gebruikt bij urge-incontinentie. Wordt goed geabsorbeerd. Dosering: oraal: 3 maal daags 200 tot 400 mg na het eten. Bijwerkingen: misselijkheid, droge mond, duizeligheid, hoofdpijn, slaperigheid, verwardheid, wazig zien, obstipatie. Verkrijgbaar als: – Urispasâ, dragees a` 200 mg (HCl).

Flebogammaâ. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Flebogammadifâ. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Flecaı¨nide. Een klasse 1C-antiaritmicum, toegepast bij ventriculaire tachycardiee¨n, ventriculaire extrasystolen, re-entry tachycardiee¨n en atriumfibrilleren. Het vertraagt vooral de geleiding in het his-purkinje-systeem. De T½ bedraagt 10 tot 21 uur. De uitscheiding vindt hoofdzakelijk in de urine plaats. Dosering: oraal (gewoon preparaat): 2 maal daags 50 mg tot max. 300 mg/dag; (preparaat met gereguleerde afgifte): 1 maal daags 100 tot 300 mg; i.v.: 2 mg/kg lichaamsgewicht als bolusinjectie in 10 min. of als mini-infuus in glucose 5% in 30 min. Intraveneuze infusie: eerste 30 min. 2 mg/kg, daaropvolgende uur 1,5 mg/kg, de daaropvolgende uren 0,25 mg/kg lichaamsgewicht/uur. Intraveneus: 2 mg/kg, max. 150 mg, in minstens 10 min. Bijwerkingen: visusstoornissen, misselijkheid en braken, duizeligheid, buikpijn, dyspepsie, anorexie, obstipatie, diarree, dyspneu, afname van aantallen erytrocyten, trombocyten en witte bloedcellen, vermoeidheid. Interacties: let op bij hiv-remmers i.v.m. remming van het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Flecaı¨nide, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (acetaat). – Tambocorâ, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (acetaat); injectievloeistof a` 15 ml = 150 mg (acetaat). – TambocorâCR, capsules met gereguleerde afgifte a` 50 mg, a` 100 mg, a` 150 mg en a` 200 mg (acetaat)(CR = controlled release).

Flixonase â. Zie: Fluticason blz. 187 Flixotideâ. Zie: Fluticason blz. 187 Flolan â. Zie: Epoprostenol blz. 157 Florinef â. Zie: Fludrocortison blz. 183 Floxapenâ. Zie: Flucloxacilline blz. 181 RV blz. 186 Fluanxolâ. Zie: Flupentixol &

Flucloxacilline. Een be`ta-lactamase resistent penicilline met een smal werkingsspectrum van vooral grampositieve kokken. Het wordt zowel oraal 181

F

F

als intramusculair en intraveneus toegediend. Wordt na orale toediening voor ongeveer 50% geabsorbeerd. Heeft een T1/2 van ca. 1 uur. Dosering: oraal, 1 uur voor of 2 uur na het eten: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 3 maal daags 500 mg gedurende 5-10 dagen. Bij ernstige infecties 3 maal daags 1 gram; kinderen tot 12 jaar: 25-50 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3-4 doses. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, huiduitslag, urticaria, purpura. Interacties: niet combineren met tetracylines i.v.m. antagonistische werking. Gebruik melden aan de trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Floxapenâ, suspensie a` 25 mg/ml (als Na-zout); poeder voor injectievloeistof a` 250 mg, a` 500 mg en a` 1 gram (als Na-zout). – Flucloxacilline, capsules a` 250 mg en a` 500 mg (als Na-zout); poeder voor injectievloeistof a` 250 mg, a` 500 mg en a` 1 gram (als Na-zout).

Fluconazol. Een triazoolderivaat dat als antimycoticum wordt toegepast bij de behandeling van vaginale, orofaryngeale, oesofageale en systemische candidiasis en cryptokokkenmeningitis en de profylaxe van orofaryngeale candidiasis en cryptokokkenmeningitis. Wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. De penetratie in liquor is goed. De T½ bedraagt ca. 30 uur. Dosering: oraal of intraveneus (afhankelijk van de klinische toestand): bij vaginale candidiasis, e´e´nmalig 150 mg; bij behandeling en profylaxe van orofaryngeale candidiasis, 1 maal daags 50 tot 100 mg; bij oesofageale candidiasis, 1 maal daags 50 tot 200 mg; bij systemische candidiasis en cryptokokkenmeningitis, 1 maal daags 200 tot 400 mg; bij profylaxe cryptocokkenmeningitis, 1 maal daags 200 mg. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden aangepast. Dosering bij kinderen ouder dan 1 maand: oraal: 1 maal daags 3 mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, huiduitslag, hoofdpijn. Interacties: fluconazol remt CYP2C9, CYP2C19 en CYP3A4. Tiprinavir remt het metabolisme. Fluconazol remt het metabolisme van o.a. simvastatine, atorvastatine, calciumantagonisten, carbamazepine, tacrolimus, terfenadine en ciclosporine. Verkrijgbaar als: – Diflucanâ, capsules a` 50 mg, a` 150 mg en a` 200 mg; suspensie a` 10 mg/ml en a` 40 mg/ml; infusievloeistof a` 50 ml = 100 mg en a` 200 ml = 400 mg. – Fluconazol, capsules a` 50 mg, a` 150 mg en a` 200 mg; infusievloeistof a` 50 ml = 100 mg, a` 100 ml = 200 mg en a` 200 ml = 400 mg.

Flucytosine. Een antimycoticum gebruikt bij gegeneraliseerde candidiasis, cryptokokkose (waaronder cryptokokkenmeningitis) en chromoblastomycose. Combinatie met amfotericine B versterkt de werking, maar ook de toxiciteit. Wordt in de schimmel omgezet tot 5-fluorouracil. Het wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. Het wordt in onveranderde toestand met de urine uitgescheiden. De plasmahalfwaardetijd is 3 tot 6 uur, bij prematuren 6,5 tot 7 uur. Soms treedt snel resistentievorming op. Dosering: 4 maal daags 37,5 tot 50 mg/kg lichaamsgewicht oraal of i.v. als infuus in 30 minuten. Bij verminderde nierfunctie dosering aanpassen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, huiduitslag, dosisafhankelijke beenmergdepressie, fotosensibiliteit, hoofdpijn, sedering, verwardheid, vertigo, hallucinaties, stijging van de leverenzymen. Verkrijgbaar als: – Ancotilâ, infusievloeistof a` 250 ml = 2,5 gram en tablet a` 500 mg.

Fludaraâ. Zie: Fludarabine blz. 183 182

Fludarabine. Een purine-antagonist toegepast bij B-cel chronisch lymfatische leukemie. Fludarabinefosfaat wordt eerst gedefosforyleerd en vervolgens intracellulair gefosforyleerd tot het werkzame fludarabinetrifosfaat dat voornamelijk de DNA-synthese remt. De terminale halfwaardetijd bedraagt ca 20 uur. Dosering: oraal: 40 mg per m2 lichaamsoppervlak per dag gedurende 5 opeenvolgende dagen in een cyclus van 28 dagen; intraveneus: 25 mg per m2 lichaamsoppervlak per dag als bolus of 30 min. infuus gedurende 5 opeenvolgende dagen in een cyclus van 28 dagen. In het algemeen kan worden volstaan met 6 cycli. Bij nierfunctiestoornissen dosis aanpassen. Bijwerkingen: beenmergdepressie, koorts, infectie, neutropenie, trombocytopenie, hoesten, maagdarmstoornissen, anemie, vermoeidheid, visusstoornissen, zwakte. Interacties: meld gebruik aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Fludaraâ, omhulde tabletten a` 10 mg (fosfaat); poeder voor injectievloeistof a` 50 mg (fosfaat). – Fludarabine, injectievloeistof a` 2 ml = 50 mg (fosfaat).

Fludrocortison. Fluorhydrocortison. Een synthetisch corticosteroı¨d, dat voornamelijk mineralocorticosteroı¨de werking heeft: het vermindert de uitscheiding van natrium en bevordert de uitscheiding van kalium. Gebruikt bij bijnierschorsinsufficie¨ntie, otitis externa (in combinatie met neomycine en polymixine B) en (‘off label’) orthostatische hypotensie. Dosering: oraal: 0,1 mg 3 x per week tot 0,0625-0,2 mg per dag. Auriculair: oordruppels 1 mg/ml. Orthostatische hypotensie: 0,1 mg per dag, max. 1 mg per dag. Bijwerkingen: hyperglykemie, verhoogde eiwitafbraak, osteoporose, remming van de groei, menstruatiestoornissen, maagdarmstoornissen. Interacties: gelijktijdig gebruik met NSAID’s kan de kans op een ulcus vergroten. Aminoglutethimide, barbituraten, carbamazepine, fenytoı¨ne, primidon, rifampicine zorgen voor afname van de effectiviteit. Verkrijgbaar als: – Florinefâ, tabletten a` 100 microgram (acetaat). – Fludrocortison, tabletten a` 62,5 microgram (acetaat). RV . Een fenothiazinederivaat, klassiek antipsychoticum toeFlufenazine &

gepast bij psychosen, manie en ernstige symptomen van onrust en opwinding. Heeft ten opzichte van de antidopaminerge werking een matig sterke a1-blokkerende, een sterke antihistaminerge, een te verwaarlozen anticholinerge en een relatief zwakke antiserotonerge werking. Dosering: i.m. (decanoaat): aanvangdosis 12,5 mg, na 4-7 dagen gevolgd door 25 mg, gewoonlijk 25 mg, max. 100 mg, elke 3 tot 4 weken 12,5 mg tot 100 mg. Bijwerkingen: anorexie, droge mond, extrapiramidale stoornissen, verlies van eetlust, seksuele functiestoornissen, gewichtstoename, hypotensie. Interacties: flufenazine gaat de werking van dopaminerge middelen tegen. Verkrijgbaar als:

– Anatensolâ Decanoaat, injectievloeistof a` 0,5 ml = 12,5 mg, a` 1 ml = 25 mg, a` 10 ml = 250 mg, a` 0,5 ml = 50 mg en a` 1 ml = 100 mg (decanoaat).

Fluimucilâ. Zie: Acetylcysteı¨ne blz. 17 Flumazenil. Een imidazobenzodiazepinederivaat toegepast als benzodiazepineantagonist bij intoxicatie met benzodiazepinen. De werking berust op competitieve verdringing van de benzodiazepinereceptor. De T½ be183

F

draagt 40 tot 80 minuten, waardoor vaker moet worden toegediend. Flumazenil wordt vrijwel geheel in de lever gemetaboliseerd tot onwerkzaam carbonzuur. Dosering: i.v.: aanvangsdosis 0,3 mg, zo nodig telkens na 60 sec. gevolgd door 0,1 mg tot gewenste bewustzijnsgraad, max. 2 mg. Bijwerkingen: misselijkheid, braken. Verkrijgbaar als: – Anexateâ, injectievloeistof a` 5 ml = 500 microgram. – Flumazenil, injectievloeistof a` 5 ml = 500 microgram.

Flumetason. Een synthetisch corticosteroı¨d, dat alleen cutaan en auriculair

F

wordt gebruikt bij oppervlakkige niet-infectieuze huidaandoeningen. Flumetasonpivalaat is een matig sterk werkzaam corticosteroı¨d (klasse 2). Verkrijgbaar als:

– Locacorten â, cre`me a` 0,02% (pivalaat). RV . Een ‘calcium overload blocker’ met antivasoconstrictieve Flunarizine &

eigenschappen en waarschijnlijk afnemende acitiviteit dopamineneuronen in het striatum. Gebruikt bij migraine en duizeligheid. De halfwaardetijd is ca. 18 dagen. Dosering: eerste 2 maanden van de behandeling: 10 mg voor het slapen gaan; patie¨nten ouder dan 65 jaar: 5 mg voor het slapen gaan. Onderhoudsdosering: een lagere dosis elke 2 dagen of 5 dagen wel en 2 dagen niet, gedurende max. 6 maanden. Bijwerkingen: lusteloosheid, slaperigheid, gewichtstoename, toegenomen eetlust. Wanneer depressieve symptomen, parkinsonisme of extrapiramidale stoornissen optreden, dient de behandeling te worden gestaakt. Verkrijgbaar als:

– Flunarizine, capsules a` 5 mg en a` 10 mg (als di-HCl). – Sibeliumâ, tabletten a` 10 mg (als di-HCl).

Flunisolide. Een synthetisch corticosteroı¨d intranasaal toegepast bij allergische rinitis. De biologische beschikbaarheid is 20%, maar wordt snel omgezet in actieve metabolieten. Dosering: volwassenen en kinderen vanaf 15 jaar, aanvankelijk 50 microgram in elk neusgat 2-3 x daags. Hierna verlagen tot onderhoudsdosering. Bijwerkingen: congestie van het neusslijmvlies, heesheid, keelirritatie, verandering of verlies van reuk en/of smaak (bij ca. 30% is dit irreversibel). Verkrijgbaar als: – Syntarisâ, neusspray a` 25 microgram per dosis. RV & OW . Een benzodiazepinederivaat, gebruikt bij kortFlunitrazepam &

durende behandeling van verschillende vormen van ernstige slaapstoornissen. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. De halfwaardetijd bedraagt 16-35 uur. Flunitrazepam heeft toch een betrekkelijk korte werkingsduur, omdat het een groot verdelingsvolume heeft. Dosering: oraal: ’s avonds 0,5 tot 1 mg. Bij een onvoldoende effect kan de dosering worden verhoogd tot 2 mg. Het middel moet vlak voor het naar bed gaan worden ingenomen. Bij oudere patie¨nten en bij leverfunctiestoornissen 0,5 mg, bij uitzondering 1 mg. Bijwerkingen: soms ademhalingsdepressie, hypotensie, vermeerderde speekselvloed, transpiratie, amnesie, sedatie. Verkrijgbaar als: – Flunitrazepam, tabletten a` 1 mg en a` 2 mg. 184

Fluoresceı¨ne. Fluoresceı¨nenatrium is een oranjerood poeder, zeer goed oplosbaar in water. De oplossing fluoresceert sterk, ook in grote verdunning. Gebruikt bij onderzoek van de oogvasculatuur, als diagnosticum bij corneadefecten en aanwezigheid van vreemde deeltjes in het oog, bij het aanmeten en de controle van harde contactlenzen en bij applanatie-tonometrie. Dosering: oculair: 1 of meer oogdruppels 2,5-20 mg/ml. Intraveneus bij onderzoek van de oogvasculator: 200 of 500 mg intraveneus. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, jeuk, syncope, gele verkleuring huid en urine. Verkrijgbaar als:

– Fluoresceı¨ne, injectievloeistof a` 5 ml = 500 mg (di-Na-zout); oogdruppels a` 2% (di-Na-zout). – Fluoresciteâ, injectievloeistof a` 5 ml = 500 mg (als di-Na-zout).

Fluorescite â. Zie: Fluoresceı¨ne blz. 185 Fluormetholon. Een synthetisch corticosteroı¨d, dat alleen oculair wordt gebruikt bij niet-infectieuze ontstekingen in en van het oog. Dosering: volwassenen: oogdruppels 1 mg/ml. Verkrijgbaar als:

– FML-Liquifilmâ, oogdruppels a` 0,1% in 1,4% polyvinylalcohol.

Fluorouracil. Een pyrimidinederivaat, gebruikt als cytostaticum. Het wordt toegepast bij een groot aantal tumoren. Wordt intracellulair omgezet in de actieve metaboliet 5-FU en dat zorgt voor DNA-fragmentatie en celdood. Uitwendig gebruikt in 5% cre`me bij solaire en seniele keratosen en oppervlakkige basaliomen. Dosering: afhankelijk van carcinoom en gebruikte kuur. Cutaan: 5% cre`me 1-2 x daags gedurende 3-4 weken of langer. Bijwerkingen: intraveneus: beenmergdepressie, alopecie, stomatitis, maagdarmstoornissen, hand-foot syndroom. Bij cutane toepassing treedt eerst een lokale ontstekingsreactie op, gekenmerkt door intens en vlekkerig erytheem, gevolgd door blaasjesvorming, vervolgens een necrotische fase, gekenmerkt door huiderosie en soms ulceratie en ten slotte genezing. Dit is vaak pijnlijk. Blootstelling aan de zon kan de verschijnselen verergeren. Interacties: fluorouracil beı¨nvloedt de instelling van fenytoı¨ne. Niet gebruiken i.c.m. foliumzuur en metronidazol. Bij kuur met cyclofosfamide en methotrexaat (CMF) niet gelijktijdig gebruiken met tamoxifen. Meld gebruik aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Efudixâ, cre`me a` 5%. – Fluorouracil, injectievloeistof a` 5 ml = 250 mg, a` 10 ml = 500 mg, a` 20 ml = 1 gram en a` 100 ml = 5 gram (als Na-zout). – Fluracedylâ, injectievloeistof a` 100 ml = 5 gram (als Na-zout).

Fluoxetine. Een selectieve remmer van de heropname van serotonine, toegepast als antidepressivum, bij obsessief-compulsieve stoornis (OCS) en bij boulimia nervosa. Wordt ten dele omgezet in de actieve metaboliet norfluoxetine. De T½ van fluoxetine bedraagt 4 tot 6 dagen, die van norfluoxetine ongeveer 4 tot 16 dagen. Dosering: bij depressie: 1 maal daags 20 mg, zo nodig elke 3 weken verhogen tot 60 mg per dag. Bij OCS: aanvankelijk 20 mg, eventueel elke 2 weken verhogen tot max. 60 mg per dag. Bij boulimia nervosa: aanvangsdosis 20 mg, binnen enkele dagen verhogen tot 1 maal daags 60 mg, gedurende max. 3 maanden. Bijwerkingen: duizeligheid, slapeloosheid, droge mond, zweten, 185

F

gastro-intestinale stoornissen, seksuele stoornissen. Interacties: fluoxetine remt CYP2D6 en enigszins CYP3A4 en vertraagt aldus het metabolisme van o.a. alprazolam, calciumantagonisten (behalve amlodipine), carbamazepine, clozapine, fenytoı¨ne, metoprolol, midazolam, perfenazine en tamoxifen. Verkrijgbaar als:

– Fluoxetine, capsules a` 20 mg (als HCl); tabletten a` 20 mg (als HCl); dispergeerbare tabletten a` 20 mg (als HCl). – Prozacâ, dispergeerbare tabletten a` 20 mg (als HCl). RV . Een thioxantheenderivaat, klassiek antipsychoticum dat Flupentixol &

F

wordt gebruikt bij manie en psychose. Heeft ten opzichte van de antidopaminerge werking een matig sterke a1-blokkerende, een relatief zwak antihistaminerge en antiserotonerge en een te verwaarlozen anticholinerge werking. De orale behandeling met flupentixol (als di-HCl) kan zo nodig worden voortgezet met de intramusculaire toediening van het decanoaat. Het flupentixoldecanoaat is opgelost in olie en komt langzaam vrij. Dosering: oraal: volwasenen aanvankelijk een lage dosering die langzaam wordt verhoogd tot een onderhoudsdosering, veelal 5-20 mg per dag in 3 doses, max. 40 mg per dag. Dosering i.m.: volwassenen 4 x de orale onderhoudsdosis elke 2 weken of 6 x de orale onderhoudsdosis elke 4 weken, veelal 20-40 mg elke 2-4 weken, zo nodig hogere doses of kortere intervallen. Bijwerkingen: droge mond, obstipatie, slapeloosheid, extrapiramidale stoornissen, depressie. Interacties: gaat werking van dopaminerge middelen tegen. Verkrijgbaar als:

– Fluanxolâ, dragees a` 500 microgram, a` 1 mg en a` 5 mg (als di-HCl). – Fluanxolâ Depot, injectievloeistof a` 1 ml = 20 mg en a` 1 ml = 100 mg (decanoaat).

Fluracedyl â. Zie: Fluorouracil blz. 185 RV . Een benzodiazepinederivaat, dat als slaapmiddel wordt Flurazepam &

gebruikt. Het wordt betrekkelijk snel gemetaboliseerd, maar de voornaamste metaboliet, desalkylflurazepam, heeft eveneens een hypnotische werking. De plasmahalfwaardetijd van desalkylflurazepam wisselt van 40 tot 100 uur. Werking treedt in na ca.20 min. en houdt 7-8 uur aan. Vanwege cumulatie niet geschikt voor dagelijkse toediening. Dosering: ’s avonds 15-30 mg voor het slapen gaan; bij ouderen en patie¨nten met nier- of leverfunctiestoornissen: ’s avonds 15 mg. Bijwerkingen: sedatie overdag, hoofdpijn, duizeligheid, spierzwakte, afvlakken emoties, moeheid. Interacties: ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme en verlengen daardoor de werking. Verkrijgbaar als:

– Dalmadormâ, capsules a` 15 mg en a` 30 mg (HCl). – Flurazepam, capsules a` 15 mg en a` 30 mg (HCl).

Flurbiprofen. Een propionzuurderivaat met analgetische, anti-inflammatoire en antipyretische eigenschappen, gebruikt bij o.a. reumatoı¨de artritis, arthrosis deformans en spondylitis ankylopoetica. Het wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. De plasmahalfwaardetijd is ca. 4-6 uur. Dosering: toediening tijdens of vlak na het eten oraal (gewoon preparaat): 150 tot 200 mg per dag in 2 tot 4 doses, zo nodig 300 mg per dag; oraal (preparaat 186

met gereguleerde afgifte): ’s avonds 200 mg. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, dyspepsie, hoofdpijn, duizeligheid, huiduitslag, exarcerbatie van een bestaande colitis, trombopenie. Interacties: als voor andere NSAID’s: o.a. met lithium, antihypertensiva, coumarines en ciclosporine. Verkrijgbaar als:

– Frobenâ, dragees a` 50 mg; capsules met gereguleerde afgifte a` 200 mg. RV . Een difenylbutylpiperidinederivaat, dat als antipsychoFluspirileen &

ticum wordt gebruikt bij chronische schizofrenie. Het wordt alleen intramusculair toegediend en heeft een werkingsduur van 5-15 dagen. Heeft ten opzichte van de antidopaminerge werking een relatief zwakke antiserotonerge en een te verwaarlozen a1-blokkerende, antihistaminerge en anticholinerge werking. Dosering: i.m.: volwassenen 1-12 mg 1 x per week, gemiddeld 2-4 mg 1 x per week voor ambulante en 4-8 mg 1 x per week voor opgenomen patie¨nten, max. 20 mg 1 x per week. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen, vermoeidheid, maagdarmstoornissen, slaperigheid. Interacties: gaat werking van dopaminerge middelen tegen. Verkrijgbaar als: – Imapâ, injectievloeistof a` 0,75 ml = 1,5 mg en a` 6 ml = 12 mg.

Flutamide. Een anti-androgeen dat de androgeenreceptoren voor testosteron blokkeert. Toegepast bij de behandeling van gemetastaseerd inoperabel prostaatcarcinoom. Het wordt in de lever omgezet in het werkzame hydroxyflutamide met een T1/2 van 6-8 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 250 mg na het eten. Bijwerkingen: gynaecomastie, galactorroe, slapeloosheid, slaperigheid, voorbijgaande afwijkende leverfunctiewaarden, gastro-intestinale stoornissen. Verkrijgbaar als: – Flutamide, tabletten a` 250 mg.

Fluticason. Een corticosteroı¨d dat tracheaal wordt toegepast bij de profylactische behandeling van asthma bronchiale, bij astmatische kinderen van 1 tot 4 jaar met recidiverende klachten van hoesten en piepen en bij de symptomatische behandeling van matige tot ernstige COPD, en dat nasaal wordt toegepast bij allergische rinitis, rhinitis vasomotorica en neuspoliepen. Verder is fluticasonpropionaat een sterk werkend corticosteroı¨d (klasse 3) dat cutaan wordt gebruikt. Dosering: tracheaal (propionaat): (dosisae¨rosol en inhalatiepoeder) volwassenen 2 maal daags 100 tot 500 microgram, max. 2 mg per dag; kinderen vanaf 4 jaar: 2 maal daags 50 tot 200 microgram; kinderen van 1 tot 4 jaar: 2 maal daags 100 microgram; COPD: 500 microgram 2 x daags. Dosering nasaal (propionaat): volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 1 maal daags 50 tot 100 microgram in ieder neusgat, zo nodig 2 x daags; Dosering nasaal (furoaat): volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 1 maal daags 55 microgram (2 verstuivingen) in ieder neusgat, indien mogelijk verlagen tot 1 verstuiving in elk neusgat; kinderen vanaf 6 tot 12 jaar: 1 maal daags 27,5 microgram (1 verstuiving) in ieder neusgat. Cutaan: 1 x daags aanbrengen, gedurende max. 1-2 weken. Bijwerkingen: candida-infecties in mond en keel, heesheid, pneumonie, huidatrofie. Interacties: niet gebruiken met itraconazol i.v.m. verhoging van de plasmaconcentratie van fluticason. Darunavir, lopinavir, ritonavir en tipranavir remmen het metabolisme. Verkrijgbaar als: 187

F

– – – – – – –

F

– –

Avamysâ, neusspray a` 27,5 microgram per dosis (furoaat). Cutivateâ, cre`me a` 0,05% (propionaat); zalf a` 0,005% (propionaat). Flixonase â, neusspray a` 50 microgram per dosis (propionaat). Flixonase â Nasule, neusdruppels a` 0,4 ml = 400 microgram (propionaat). Flixotide â, dosisae¨rosol a` 50 microgram, a` 125 microgram en a` 250 microgram per dosis (propionaat). Flixotide â Diskus, inhalatiepoeders a` 100 microgram, a` 250 microgram en a` 500 microgram per dosis (propionaat). Flixotide â Nebule, inhalatievloeistof (zonder conserveermiddelen) a` 2 ml = 0,5 mg en a` 2 ml = 2 mg (propionaat). Flixotide â Volumatic, dosisae¨rosol a` 50 microgram, a` 125 microgram en a` 250 microgram per dosis met Volumatic (propionaat). Fluticason, neusspray a` 50 microgram per dosis (propionaat)

Fluvastatine. Een cholesterolverlagende stof, die als HMG-CoA reductaseremmer de biosynthese van cholesterol remt. Het heeft een verlagend effect op de LDL- en een verhogend effect op de HDL-concentraties. Toegepast als adjuvanstherapie bij dieet bij patie¨nten met primaire hypercholesterolemie. Het ondergaat na een goede absorptie een uitgebreid ‘first-pass’ metabolisme. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 25%. De halfwaardetijd bedraagt 1,5 tot 3 uur bij gewone afgifte en ca. 7 uur bij verlengde afgifte. Dosering: normaal preparaat inname ’s avonds, met gereguleerde afgifte elk moment van de dag. Oraal: aanvankelijk 20-40 mg, zo nodig na tenminste 4 weken verhogen tot 1 x daags 80 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, slapeloosheid, vermoeidheid, huiduitslag, spierpijn, leverfalen. Interacties: combinatie met proteaseremmers en etravirine verhoogt de kans op myopathie. Verkrijgbaar als: – Fluvastatine, capsules a` 20 mg en 40 mg (als Na-zout); tabletten met gereguleerde afgifte a` 80 mg (als Na-zout). – Lescolâ, capsules a` 20 mg en 40 mg (als Na-zout). – LescolâXL, tabletten met gereguleerde afgifte a` 80 mg (als Na-zout).

Fluvoxamine. Een antidepressivum dat selectief de serotonineheropname remt in de presynaptische neuronen. Ook gebruikt bij paniekstoornis, obsessief-compulsieve stoornis en posttraumatische stressstoornis. De halfwaardetijd is na meervoudige toediening 17-22 uur. Werkzaamheid en veiligheid niet aangetoond bij kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Dosering: oraal: bij voorkeur in 1 dosis ’s avonds, meer dan 150 mg in 2-3 doses. Depressie: aanvankelijk 2x 50-100 mg per dag te verhogen tot maximaal 300 mg per dag in 2 a` 3 doses. Stoornissen: startdosering 50 mg per dag. Streefdosering veelal 100-150 mg per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slaperigheid, agitatie, tremor, asthenie, malaise, palpitaties, seksuele stoornissen, tachycardie. Interacties: fluvoxamine remt CYP1A2 en enigszins CYP3A4 en CYP2C9 en vertraagt daardoor het metabolisme van o.a. alprazolam, calciumantagonisten (behalve amlodipine), carbamazepine, clozapine, midazolam, mirtazapine, olanzapine, theofylline en tizanidine. Verkrijgbaar als: – Fevarinâ, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (waterstofmaleaat). – Fluvoxamine, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (waterstofmaleaat).

FML-Liquifilm â. Zie: Fluormetholon blz. 185 188

Folinezuur. Citrovorumfactor. Folinezuur speelt een rol in de nucleı¨nezuurstofwisseling. In normale omstandigheden wordt folinezuur in het lichaam gevormd uit tetrahydrofoliumzuur, dat wordt verkregen door reductie van foliumzuur. Foliumzuur wordt als vitamine met de voeding opgenomen. Methotrexaat verhindert de omzetting van foliumzuur in tetrahydrofoliumzuur. Folinezuur wordt gebruikt bij overdosering van methotrexaat en ter vermindering van de toxiciteit van hoge doses methotrexaat (‘rescue’-therapie). Verder wordt folinezuur, in combinatie met 5-fluorouracil, gebruikt voor de behandeling van gemetastaseerd colorectaal carcinoom. Folinezuur is een racemisch mengsel; de actieve isomeer is levofolinezuur. Folinezuur wordt toegediend als Ca-zout. Dosering: bij rescue van methotrexaat: oraal, i.v. of i.m.: 6-12 mg/m2, 12-24 uur na methotrexaatdosering, elke 6 uur herhalen, gedurende 72 uur. Ter vermindering van bijwerkingen van methotrexaat: 2,5 mg 1 x per week bij een dosering tot 15 mg en 5 mg 1 x per week bij een dosering vanaf 15 mg. Bij overdosering methotrexaat: oraal, i.v. of i.m.: hoeveelheid gelijk aan of iets groter dan de hoeveelheid methotrexaat, bij voorkeur binnen 1 uur na intoxicatie toedienen. Bijwerkingen: bij minder dan 1% koorts na parenterale toediening; zelden allergische reacties. Verkrijgbaar als: – Folinezuur, injectievloeistof a` 5 ml = 50 mg, a` 10 ml = 100 mg, a` 20 ml = 200 mg en a` 35 ml = 350 mg (als Ca-zout). – Leucovorineâ, tabletten a` 15 mg (als Ca-zout). – Rescuvolin â, tabletten a` 15 mg (als Ca-zout); injectievloeistof a` 5 ml = 50 mg, a` 10 ml = 100 mg, a` 20 ml = 200 mg, a` 30 ml = 300 mg (als Ca-zout); poeder voor injectievloeistof a` 15 mg, a` 50 mg, a` 100 mg en a` 500 mg (als Ca-zout). – VoriNaâ, injectievloeistof a` 2 ml = 50 mg, a` 4 ml = 100 mg en a` 14 ml = 350 mg (als di-Na-zout).

Foliumzuur. Pteroylglutaminezuur. Vitamine B11. Geel poeder, zeer weinig oplosbaar in water; het natriumzout is wel oplosbaar. Foliumzuur is een vitamine, bij deficie¨ntie treedt o.a. megaloblastaire anemie op. De dagelijkse behoefte van de mens is ongeveer 500 microgram. Gebruikt bij megaloblastaire voedings- en zwangerschapsanemie en bij preventie van neuralebuisdefecten en ter vermindering van bijwerkingen van methotrexaat bij reumatoı¨de artritis. Foliumzuur wordt in het lichaam omgezet in tetrahydrofoliumzuur. Dosering: 0,5 tot 1 mg per dag. Dosering ter preventie van neuralebuisdefecten: 1 maal daags 0,5 mg (1 maand vo´o´r de conceptie tot 2 maanden na de conceptie). Vermindering van bijwerkingen van methotrexaat: 1 mg/dag, bij methotrexaatdoses vanaf 15 mg: 2 mg per dag, behalve op dag dat methotrexaat wordt gegeven. Voor een wekelijkse dosering is geen onderbouwing. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties. Interacties: de werking en toxiciteit van fluorouracil en capecitabine nemen toe. Foliumzuur verlaagt de plasmaconcentratie van fenytoı¨ne. Verkrijgbaar als: – Foliumzuur, tabletten a` 0,5 mg en a` 5 mg.

Follitropine. Humaan follikelstimulerend hormoon (FSH), een glycoproteı¨ne verkregen met recombinant-DNA-technologie. Het bestaat uit een complex van een alfa-subunit (92 aminozuren) en be` ta-subunit (111 aminozuren) met een molecuulmassa van 40.000-50.000 D. Er zijn 2 vormen ver189

F

F

krijgbaar: follitropine-alfa en follitropine-be`ta. Het subunitgedeelte van deze twee vormen is identiek, de verschillen zitten in het koolhydraatgedeelte. Toegepast bij IVF (in-vitrofertilisatie) ter stimulering van follikelgroei en bij anovulatie met infertiliteit als gevolg. Dosering: s.c. (alfa); s.c., i.m. (be`ta) individueel op geleide van de follikelgrootte en estradiolconcentratie. Bijwerkingen: lokale reacties, hoofdpijn, gynaecomastie, ovarieel hyperstimulatiesyndroom, maagdarmstoornissen, oligurie, gewichtstoename, acne, spataderbreuk. Verkrijgbaar als: – Gonal Fâ, poeder voor injectievloeistof a` 75 IE , a` 150 IE, a` 450 IE en a` 1.050 IE (alfa); injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 300 IE, a` 0,75 ml = 450 IE en a` 1,5 ml = 900 IE (alfa). – Puregonâ, injectievloeistof a` 0,5 ml = 50 IE, a` 0,5 ml = 100 IE en a` 0,5 ml = 150 IE (be`ta); injectievloeistof in patroon a` 0,36 ml = 300 IE, a` 0,72 ml = 600 IE en a` 1,08 ml = 900 IE (be`ta).

Fomepizol. Een antidotum dat intraveneus wordt toegepast bij de behandeling van ethyleenglycolintoxicaties. Het remt de omzetting van ethyleenglycol in toxische metabolieten door een competitief antagonisme voor het enzym alcoholdehydrogenase. Het wordt in de lever omgezet in onwerkzame metabolieten. Dosering: i.v. als infusie: aanvankelijk 15 mg/kg lichaamsgewicht gedurende 30 min., gevolgd door 4 maal een dosis van 10 mg/kg lichaamsgewicht iedere 12 uur, daarna 15 mg/kg lichaamsgewicht elke 12 uur tot de ethyleenglycolconcentratie in het bloed lager is dan 200 mg/l. Bijwerkingen: hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, buikpijn, convulsies, leverfunctiestoornissen, pijn of ontsteking op plaats van injectie, hypotensie, allergische reacties. Verkrijgbaar als:

– Antizolâ, infuusconcentraat infusie a` 1,5 ml = 1,5 gram..

Fondaparinux. Een synthetisch pentasaccharide dat specifiek de omzetting remt van factor X in factor Xa. Subcutaan toegepast o.a. ter preventie van trombo-embolische aandoeningen bij patie¨nten die een orthopedische ingreep ondergaan aan de onderste ledematen zoals een heup- of knieoperatie. De T½ bedraagt 17-21 uur. Dosering: s.c.: veelal 2,5 mg 1 x/dag. Bij behandeling van diepe veneuze trombose 7,5 mg bij lichaamsgewicht 50-100 kg. Bijwerkingen: bloedingen, jeuk, huiduitslag. Verkrijgbaar als: – Arixtraâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,3 ml = 1,5 mg en a` 0,5 ml = 2,5 mg (Na-zout).

Foradilâ. Zie: Formoterol blz. 191 Forcidâ. Zie: Amoxicilline/Clavulaanzuur blz. 39 Forene â. Zie: Isofluraan blz. 235 Forlax Juniorâ. Zie: Macrogol blz. 266 Forlaxâ. Zie: Macrogol blz. 266 Formaldehyde. Een gas met desinfecterende eigenschappen. Het prikkelt neusslijmvlies en conjunctiva. Formaldehyde tast kleren, metalen en rubber niet aan. Gebruikt voor de desinfectie van levenloze oppervlakken (oplos190

sing 1 tot 5% of gas) en voor het bewaren en fixeren van weefsels. Formaline is een oplossing van ongeveer 37%. Het wordt opgenomen door de huid en dan snel omgezet in mierenzuur.

Formaline. Zie: Formaldehyde blz. 190 Formoterol. Een sympaticomimeticum met een selectief effect op de be`ta2-adrenoceptoren waardoor bronchusverwijding ontstaat. De werking treedt na inhalatie na 1-3 minuten in en houdt ongeveer 12 uur aan. Toegepast bij astma en COPD. Gezien de snelle werking ook toegepast voor directe klachtenverlichting (zo nodig gebruik). Dosering: tracheaal: ae¨rosol: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 2 maal daags 12 microgram eventueel te verhogen tot 2 maal daags 24 microgram, maximaal 48 microgram per dag. Inhalatiepoeder: volwassenen 12-24 microgram 1-2 x per dag, max. 48 microgram per dag als onderhoud, in totaal max. 36 microgram per keer en max. 72 microgram per dag. Turbuhaler: volwassenen 6-24 microgram 1-2 x per dag, als onderhoudsbehandeling max. 48 microgram per dag, in totaal (inclusief aanvalsbehandeling) max. 36 microgram per keer en max. 72 microgram per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, tremor van de handen, droge mond, nervositeit, tachycardie, hoesten, hartkloppingen. Interacties: ritonavir, lopinavir en tipranavir remmen het metabolisme. Niet selectieve be`tablokkers kunnen het effect tegengaan. Verkrijgbaar als:

– Atimosâ, dosisae¨rosol a` 12 microgram/dosis (fumaraat). – Foradilâ, dosisae¨rosol a` 12 microgram/dosis (fumaraat); inhalatiepoeder a` 12 microgram (fumaraat). – Formoterol, inhalatiepoeder a` 6 microgram en a` 12 microgram per dosis (fumaraat). – Oxisâ, inhalatiepoeder in Turbuhalerâ a` 6 microgram en a` 12 microgram per dosis (fumaraat).

Formule Wâ. Zie: Salicylzuur blz. 389 Forsteo â. Zie: Teriparatide blz. 419 RV blz. 337 Fortralâ. Zie: Pentazocine &

Fortum â. Zie: Ceftazidim blz. 88 Fortzaarâ. Tabletten met 100 mg losartan en 25 mg hydrochloorthiazide. Toegepast bij de behandeling van patie¨nten met essentie¨le hypertensie die onvoldoende hebben gereageerd op monotherapie en de dosering 50/12,5 onvoldoende werkt. Dosering: 1 tablet per dag.

Fosamaxâ. Zie: Alendroninezuur blz. 25 Fosamprenavir. Een prodrug van amprenavir dat als antivirale proteaseremmer, in combinatie met ritonavir en andere antiretrovirale middelen, wordt toegepast bij de behandeling van met hiv-1 geı¨nfecteerde patie¨nten. Na orale toediening wordt het door fosfatasen vrijwel volledig gehydrolyseerd in het werkzame amprenavir. Het wordt in de lever vrijwel volledig gemetaboliseerd door CYP 3A4. De T½ bedraagt 7-11 uur. Matige tot ernstige 191

F

F

leverfunctiestoornissen verhogen de beschikbaarheid van amprenavir met een factor 3 tot 4. Bij combinatie met ritonavir neemt de T½ toe tot ca. 20 uur. Dosering: suspensie innemen op een lege maag, oraal: 2 maal daags 700 mg samen met 100 mg ritonavir, Bij matige leverfunctiestoornissen 450 mg 2 x daags en bij ernstige stoornissen 300 mg 2 x daags. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, stijging concentratie van triglyceriden, hoofdpijn, duizeligheid, huidreacties, vermoeidheid, angio-oedeem. Interacties: amprenavir remt en is substraat voor CYP3A4. Het remt het metabolisme van o.a. alprazolam, cisapride, ergotamine, methysergide, pimozide, terfenadine, trazodon en simvastatine. Verkrijgbaar als: – Telzirâ, filmomhulde tabletten a` 700 mg (als Ca-zout); suspensie a` 50 mg/ ml (als Ca-zout).

Fosaprepitant. Een prodrug van aprepitant die na intraveneuze toediening snel wordt omgezet in het werkzame aprepitant, dat een selectieve neurokinine1-antagonist is. Fosaprepitant 115 mg intraveneus is bio-equivalent aan aprepitant 125 mg oraal. Intraveneus samen met een corticosteroı¨d en een 5-HT3-antagonist toegepast ter preventie van misselijkheid en braken bij matig tot hoog emetogene chemotherapie. Dosering: intraveneus als infusie: 115 mg op dag 1 30 min. vo´o´r de chemotherapie in plaats van oraal 125 mg aprepitant. Bijwerkingen: dezelfde als van aprepitant, o.a. hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, oprispingen, asthenie, anorexie, maagdarmstoornissen, hik, stijging van transaminasewaarden. Interacties: rifampicine en andere inductoren van CYP3A4 verminderen het effect en ritonavir en andere CYP3A4 remmers versterken het effect. Aprepitant versnelt het metabolisme van o.a. coumarines, anticonceptiva. Minipil en ‘prikpil’ niet gebruiken. Verkrijgbaar als: – Ivemendâ, poeder voor infusievloeistof a` 115 mg (als dimeglumine).

Fosavanceâ. Tabletten met 70 mg alendroninezuur (als Na-zout) en 2800 IE of 5600 IE colecalciferol (=Vitamine D). Toegepast bij de behandeling van postmenopauzale osteoporose bij patie¨nten met een risico op vitamine-Dinsufficie¨ntie. Dosering: oraal: 1 maal per week 1 tablet in te nemen, staand een half uur voor het eten. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, gewrichts- en spierpijn.

Foscarnet. Een antiviraal middel toegepast bij de behandeling van cytomegalievirus (CMV) retinitis bij patie¨nten met AIDS. Het remt DNA-polymerase van herpesvirussen. Het wordt onveranderd in de urine uitgescheiden en gedeeltelijk opgenomen door het botweefsel. Dosering: i.v als infusie: 60 mg/kg in 1 uur elke 8 uur, gedurende 3 weken, gevolgd door een onderhoudsdosering van 90 mg/kg in 2 uur elke dag, zo nodig 120 mg/kg. De dosering dient te worden aangepast aan de hand van nierfunctieparameters. Extra vochttoediening vermindert de kans op nierfunctiestoornissen. Bijwerkingen: nierfunctiestoornissen, verstoring van natrium-, magnesium-, kalium- en fosfaathuishouding, tromboflebitis, anemie, insulten, leverfunctiestoornissen, braken, hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Foscavirâ, infusievloeistof a` 250 ml = 6 gram (tri-Na-zout). 192

Foscavirâ. Zie: Foscarnet blz. 192 Fosfomycine. Een antibacterieel middel toegepast bij de behandeling van ongecompliceerde urineweginfecties bij volwassenen en jonge vrouwen. Het werkt bactericide door remming van de synthese van de celwand. De biologische beschikbaarheid bedraagt 30-55%. De T½ is 2,5 tot 7 uur. Dosering: oraal: volwassen en meisjes vanaf 12 jaar die zwaarder zijn dan 50 kg e´e´nmalig 3 gram, op een lege maag. Meisjes jonger dan 12 jaar die lichter zijn dan 50 kg, eenmalig 2 gram. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, huidreacties. Interacties: meld gebruik aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Monuril â, sachets a` 3 gram (als trometamol).

Fosinopril. Een angiotensine-converting-enzyme (ACE)-remmer toegepast bij de behandeling van hypertensie en decompensatio cordis. Na orale toediening wordt 36% geabsorbeerd en gedeeltelijk omgezet in het werkzame fosinoprilaat. De T½ bedraagt ca. 12 uur na herhaalde toediening. Dosering: oraal: e´e´nmaal daags 10 mg, te verhogen tot e´e´nmaal daags 40 mg. Bij ernstig hartfalen of gebruik van diureticum: aanvangsdosering 5 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoest, maagdarmstoornissen, hypotensie, stemmingswisselingen, infecties van de bovenste luchtwegen, misselijkheid, braken, diarree, huiduitslag, pijn in spieren en botten, moeheid en hyperkalie¨mie. Interacties: toxiciteit van lithium kan toenemen door verminderde uitscheiding. NSAID’s kunnen hartfalen verergeren. Verhoogt het kaliumgehalte, pas daarom op met kaliumsparende diuretica. Verkrijgbaar als:

– Fosinopril, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg (Na-zout). – Newaceâ, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg (Na-zout).

Fosinopril/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een ACE-remmer en een thiazidediureticum. Gebruikt bij de behandeling van hypertensie die onvoldoende reageert op een ACE-remmer of een diureticum. Dosering: oraal: 1 maal daags 1/2 tot 1 tablet. Verkrijgbaar als: – DiurAceâ, tabletten a` 20 mg/12,5 mg fosinopril (Na-zout)/hydrochloorthiazide. – Fosinopril/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 20 mg/12,5 mg fosinopril (Nazout)/hydrochloorthiazide.

Fosrenolâ. Zie: Lanthaancarbonaat blz. 251 Foster â. Dosisae¨rosol met per dosis 100 microgram beclometasondipropionaat en 6 microgram formoterolfumaraat. Toegepast bij de onderhoudsbehandeling van astma. Dosering: inhalatie: 2 maal daags 1 tot 2 doses, max. 4 doses per dag.

Fostimonâ. Zie: Urofollitropine blz. 448 Fragmin â. Zie: Dalteparine blz. 120 Framycetine. Een aminoglycoside, antibioticum afkomstig van Streptomyces decaris. Oculair, auriculair toegepast en rectaal bij hemorroı¨den. Sedert 2003 uit de handel als monopreparaat.

Fraxiparineâ. Zie: Nadroparine blz. 296 193

F

Fraxodiâ. Zie: Nadroparine blz. 296 RV blz. 105 Frisium â. Zie: Clobazam &

Froben â. Zie: Flurbiprofen blz. 186 Fromirex â. Zie: Frovatriptan blz. 194 Frovatriptan. Een selectieve 5-hydroxytryptamine1-subtype receptor-an-

F

tagonist met vaatvernauwende eigenschappen, vooral in het intracranie¨le vaatbed. Toegepast bij de acute behandeling van de hoofdpijnfase van migraine-aanvallen, met of zonder aura. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 25%. Het wordt in de lever gemetaboliseerd door voornamelijk CYP1A2. De T½ bedraagt ca. 25 uur. De werking treedt binnen 1-4 uur in. Dosering: oraal: 1 maal 2,5 mg, na minimaal 2 uur eventueel te herhalen. Maximale dagdosis is 5 mg. Bijwerkingen: duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid, paresthesie, maagdarmstoornissen, zweten, droge mond, slaperigheid, hypo-esthesie, afwijkend temperatuurgevoel, pijn op de borst, hartkloppingen, skeletpijn, opvliegers, visusstoornissen. Verkrijgbaar als: – Fromirexâ, tabletten a` 2,5 mg (als succinaat).

Fructose. Laevulose. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Wordt gebruikt als zoetstof en in parenterale voeding. Het levert 15,7 kJ/gram en heeft een relatieve zoetkracht ten opzichte van saccharose van 1,5. Bij personen met fructose-intolerantie kunnen hypoglykemie, tremoren, coma en convulsies optreden.Tijdens infusie wordt de lactaatvorming in de lever aangezet, zodat zelfs bij normalen een stijging van het lactaat optreedt. Fructosetoediening is gecontra-indiceerd in alle situaties met reeds toegenomen lactaatvorming (shock, hypoxemie, decompensatio cordis) of afgenomen lactaateliminatie (ernstige leveraandoeningen). Ontregelde diabetes mellitus gaat reeds gepaard met toegenomen lactaatvorming en vormt dus een contraindicatie. Alcohol doet het evenwicht pyruvaat/lactaat ten gunste van lactaat verschuiven. Combinaties van alcohol en fructose, zoals vroeger in aminozuurinfusen wel voorkwamen, zijn gevaarlijk. Omdat de meeste indicaties voor een parenterale koolhydraattoediening gepaard gaan met een potentie¨le stoornis in de lactaatvorming, lijkt het parenteraal fructosegebruik niet goed toepasbaar.

FSME-Immunâ. Zie: Tekenmeningo-encefalitisvaccin blz. 415 Fucidinâ. Zie: Fusidinezuur blz. 195 Fucithalmic â. Zie: Fusidinezuur blz. 195 Fulvestrant. Een selectieve oestrogeenreceptorantagonist intramusculair toegepast bij de behandeling van postmenopauzale vrouwen met oestrogeenreceptor positieve, lokaal gevorderde of gemetastaseerde borstkanker bij recidief na of tijdens adjuvante anti-oestrogeenbehandeling of progressie van de ziekte tijdens anti-oestrogeenbehandeling. Fulvestrant heeft een selectieve anti-oestrogene werking en zorgt voor een ’down’-regulatie van oestrogeenreceptoren in borstkankercellen. Dosering: i.m.: in bilspier: 1 maal per maand 250 mg. Bijwerkingen: opvlie194

gers, maagdarmstoornissen, misselijkheid, injectieplaatsreacties, rash, hoofdpijn, asthenie, urineweginfecties, veneuze trombo-embolie. Verkrijgbaar als:

– Faslodexâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 5 ml = 250 mg.

Fungizoneâ. Zie: Amfotericine B blz. 34 Furabidâ. Zie: Nitrofurantoı¨ne blz. 310 Furadantineâ. Zie: Nitrofurantoı¨ne blz. 310 Furosemide. Kort- en sterkwerkend lisdiureticum. Het plafond van de natriumexcretie bij stijgende dosis ligt veel hoger dan bij de thiazides, zodat het een effectiever diureticum is. Furosemide grijpt bovendien aan over een groter deel van het nefron en kan daarom nog werkzaam zijn als andere diuretica falen. Na orale toediening wordt ongeveer 60% van de toegediende hoeveelheid geabsorbeerd. Het is werkzaam van 30-60 minuten tot 4-8 uur na de toediening. Na i.v.-toediening werkt het reeds na enkele minuten, de werkzaamheid houdt dan tot 2 uur aan. Dosering: oraal: bij oedeem: aanvankelijk 1 maal daags 20 mg of om de andere dag 40 mg, in ernstige gevallen 40 tot 120 mg per dag, bij oedeem bij nefrotisch syndroom tot 500 mg per dag, bij nierinsufficie¨ntie en decompensatio cordis zo nodig tot 1500 mg per dag, bij hypertensie: 20 tot 40 mg per dag. Dosering langzaam i.v.: om de andere dag 20 mg tot 3 maal daags 40 mg (max. 4 mg/ min.); bij patie¨nten met een ernstige nierfunctiestoornis (glomerulaire filtratiesnelheid kleiner dan 20 ml/minuut): proefdosis van 40 tot 80 mg, bij onvoldoende effect binnen 30 min. 250 mg als 1-uurs infuus, zonodig 1 uur na staken van de infusie 500 mg, zonodig herhalen, max. 1,5 gram per dag (max. 4 mg/min). Bijwerkingen: hypovolemie, elektrolytstoornissen, hyperlipidemie; het diabetogene effect zou geringer zijn dan bij de thiazides; hyperurikemie en jichtaanvallen komen even frequent voor. Bloeddyscrasiee¨n zijn zeer zeldzaam. Gehoorstoornissen zijn waargenomen bij patie¨nten met zeer hoge bloedconcentraties. Interacties: bij toevoeging van een RAAS-remmer kan plotselinge daling van de bloeddruk optreden; NSAID’s verminderen de werking en kunnen hartfalen verergeren. Cisplatine verhoogt het risico op nefrotoxiciteit. Verkrijgbaar als: – Furosemide, tabletten a` 20 mg en a` 40 mg; injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg en a` 4 ml = 40 mg; infuusconcentraat a` 25 ml = 250 mg. – Furosemide FNA, drank a` 2 mg/ml. – Lasilettenâ, tabletten a` 20 mg. – Lasixâ, tabletten a` 40 mg en a` 500 mg; capsules met gereguleerde afgifte a` 60 mg; injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg en a` 4 ml = 40 mg; infuusconcentraat a` 25 ml = 250 mg.

Fusidinezuur. Een antibioticum, afkomstig van Fusidium coccineum. Heeft primair een bacteriostatische werking door remming van de bacterie¨le eiwitsynthese. Hoge concentraties zijn in vitro bactericide ten opzichte van stafylokokken. Wordt oraal en ook cutaan en oculair toegepast. Het spectrum omvat grampositieve bacterie¨n. Gramnegatieve bacterie¨n zijn resistent, met uitzondering van Neisseria en Corynebacterium. Er bestaat geen kruisresistentie met andere antibiotica. 195

F

Dosering: oraal: vanaf 12 jaar: 3 maal daags 500 mg. Cutaan: 2% 3 x daags aanbrengen. Oculair: 1% 2-6 x daags aanbrengen. Bijwerkingen: bij orale

inname: misselijkheid, braken, dyspepsie, pijn in de onderbuik, diarree. Cutaan gebruik: huidreacties, zoals jeuk, irritatie, branderig of prikkelend gevoel, droge huid, erytheem, huiduitslag. Interacties: saquinavir en ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Fucidinâ, omhulde tabletten a` 250 mg (Na-zout); cre`me a` 2%; zalf a` 2% (Nazout); geı¨mpregneerd verband a` 10 x 10 cm (Na-zout). – Fucithalmicâ, ooggel a` 1%; ooggel unit dose a` 1%.

F

Fuzeonâ. Zie: Enfuviritide blz. 153 Fysostigmine. Eserine. Een reversibele cholinesteraseremmer, gebruikt bij ernstige intoxicaties met parasympaticolytica. De werking begint na 0,5-5 minuten en houdt 1,5-2 uur aan. Dosering: i.v.: volwassenen 0,04 mg/kg langzaam (ca. 1 mg/min.) toedienen, zo nodig herhalen. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, verhoging van de maagzuursecretie, dyspepsie, diarree, buikkrampen, speekselvloed, toegenomen bronchiale secretie, zweten, tranenvloed, miosis, bradycardie, hartkloppingen, AV-blok, bundeltakblok, syncope, spierkrampen, parese, spierzwakte. Verkrijgbaar als: – Fysostigmine FNA, injectievloeistof a` 2 ml = 2 mg.

Fytomenadion. Vitamine K. Gebruikt bij overdosering van coumarinederivaten, profylaxe en behandeling van bloedingen door vitamine K-deficie¨ntie en bij hemorragie van pasgeborenen. Het duurt ongeveer 3 uur voordat de werking intreedt. Overdosering van fytomenadion maakt een hernieuwde instelling van de patie¨nt op coumarinederivaten zeer moeilijk. Dosering: bij overdosering van anticoagulantia: oraal 1-3 mg indien er geen bloedingen zijn, 10-15 mg bij lichte bloedingen en in ernstige gevallen max. 10 mg. Dosering voor de preventie van hemorragie bij pasgeborenen: oraal 1 mg in de eerste uren na de geboorte, vervolgens 1 mg 1 x per week. Dosering bij vitamine K-deficie¨ntie: oraal 10 tot 30 mg per dag. Bijwerkingen: reacties op injectieplaats. Interacties: gaat de werking van coumarines tegen. Verkrijgbaar als:

– Fytomenadion FNA, drank a` 10 mg/ml. – Konakionâ MM, injectievloeistof a` 0,2 ml = 2 mg en a` 1 ml = 10 mg.

Gabapentine. Een anti-epilepticum met structuurverwantschap met gamma-aminoboterzuur (GABA) met een nog niet opgehelderd werkingsmechanisme. Toegepast als adjuvanttherapie bij patie¨nten met refractaire partie¨le epilepsie met en zonder secundaire gegeneraliseerde aanvallen en bij perifere neuropathie. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid 60%. Het transportmechanisme in de darmen is verzadigbaar (vanaf 1800 mg per dag). De T½ bedraagt 5-7 uur. Bij perifere neuropathie treedt de werking na 1-3 weken op. Dosering: oraal, epilepsie: in 3 dagen opbouwen van 1 x 300 mg naar 3 x 300 mg. De onderhoudsdosering bedraagt 900 mg tot 3600 mg per dag in 3 doses met een max. dosisinterval van 12 uur. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast. Perifere neuropathie: in 3 dagen opbouwen van 1 196

x 300 mg naar 3 x 300 mg, daarna onderhoudsdosering. Bijwerkingen: slaperigheid, ataxie, duizeligheid, koorts, nystagmus, tremor, dysartrie, vermoeidheid, maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen. Verkrijgbaar als: – Gabapentine, capsules a` 100 mg, a` 300 mg en a` 400 mg; filmomhulde tabletten a` 600 mg en a` 800 mg. – Neurontinâ, capsules a` 100 mg, a` 300 mg en a` 400 mg; filmomhulde tabletten a` 600 mg en a` 800 mg.

Gadobeenzuur. Een MRI-contrastmiddel voor onderzoek van CZS, lever en abdominale of perifere arterie¨n. Dosering: i.v.: voor onderzoek van het centrale zenuwstelsel en angiografie: 105,8 mg/kg; lever: 52,9 mg/kg. Bijwerkingen: cardiovasculaire klachten. Verkrijgbaar als:

– MultiHanceâ, injectieflacons a` 10 ml = 5,29 gram, 15 ml = 7,935 gram en 20 ml = 10,58 gram (dimeglumine).

Gadobutrol. Een stabiele niet-iogene chelaatverbinding van het paramagnetische metaal gadolinium. Een MRI-contrastmiddel voor onderzoek van CZS, lever, nieren en angiografie. Dosering: i.v.: centraal zenuwstelsel, lever en nieren: 0,1 mmol/kg; angiografie: tot 75 kg: 7,5 mmol. Vanaf 75 kg 0,1-0,15 mmol/kg. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, hoofdpijn, duizeligheid, paresthesie, misselijkheid, braken, smaak- en reukstoornissen, kortademigheid, vaatverwijding, convulsies, koude rillingen. Verkrijgbaar als: – Gadovistâ 1.0, injectievloeistof a` 7,5 ml = 7,5 mmol, a` 10 ml = 10 mmol, a` 15 ml = 15 mmol, a` 20 ml = 20 mmol en a` 30 ml = 30 mmol.

Gadodiamide. Een non-ionisch contrastmiddel voor MRI voor onderzoek van CZS, gehele lichaam, angiografie en coronaire vaataandoeningen. Het is een mengsel van een stabiele chelaatverbinding van gadolinium met DTPABMA (= die¨thyleentriaminepentaazijnzuur-bis methylamide) en het Na-Cacomplex van DTPA-BMA. Dosering: i.v. centraal zenuwstelsel: 0,1 mmol/kg, max. 10 mmol; gehele lichaam: 0,1 mmol/kg, zo nodig 0,3 mmol/kg. Niet gebruiken bij patie¨nten met ernstige nierfunctiestoornissen, bij levertransplantatiepatie¨nten of patie¨nten die een levertransplantatie zullen ondergaan wegens het risico op nefrogene systemische fibrose (NSF). Bijwerkingen: reacties op injectieplaats, hoofdpijn, duizeligheid, paresthesie, misselijkheid, braken, smaak- en reukstoornissen, kortademigheid, vaatverwijding, convulsies, koude rillingen. Verkrijgbaar als:

– Omniscanâ, injectievloeistof a` 10 ml = 5 mmol, a` 15 ml = 7,5 mmol en a` 20 ml = 10 mmol, a` 50 ml = 25 mmol en a` 100 ml = 50 mmol.

Gadofosveset. Een contrastmiddel voor MRI-angiografisch onderzoek van bloedvaten van buik en ledematen. Dosering: i.v. vanaf 18 jaar: 0,03 mmol/kg in max. 30 sec, gevolgd door 25-30 ml fysiologisch zout. Bijwerkingen: brandend gevoel. Verkrijgbaar als: – Vasovistâ, injectievloeistof a` 10 ml = 2,5 mmol.

Gadopentetinezuur. Een contrastmiddel voor MRI van onderzoek van het CZS, gehele lichaam, buik en bekken. Het is een stabiele chelaatverbin197

G

ding (DTPA) met het metaal gadolinium als paramagnetisch contrastmiddel. Dosering: i.v. centraal zenuwstelsel en gehele lichaam: 0,1 mmol/kg; rectaal/ oraal buik en bekken: oplosing 0,938 mg/ml, 100-500 ml. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, hoofdpijn, duizeligheid, paresthesie, misselijkheid, braken, smaak- en reukstoornissen, kortademigheid, vaatverwijding, convulsies, koude rillingen. Verkrijgbaar als: – Magnevistâ, injectievloeistof a` 10 ml = 4,69 gram, a` 15 ml = 7,04 gram, a` 20 ml = 9,38 gram en a` 30 ml = 14,08 gram (dimeglumine).

Gadoteerzuur. Een contrastmiddel voor MRI-tomografieonderzoek bij

G

intracranie¨le en spinale aandoeningen, MRI van het hele lichaam en angiografie. Het is een stabiele chelaatverbinding van gadolinium met DOTA. Dosering: i.v. centraal zenuwstelsel: 0,1-0,3 mmol/kg; andere organen en angiografie: 0,1 mmol/kg. Bijwerkingen: paresthesie, reacties op de injectieplaats, hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, braken, smaak- en reukstoornissen, kortademigheid, vaatverwijding, convulsies, koude rillingen. Verkrijgbaar als:

– Artiremâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 20 ml = 0,05 mmol (als meglumine). – Dotaremâ, injectievloeistof a` 10 ml = 5 mmol, a` 15 ml = 7,5 mmol en a` 20 ml = 10 mmol (meglumine).

Gadoteridol. Een contrastmiddel voor MRI van het CZS en het gehele lichaam. Het is een stabiele niet-ionogene chelaatverbinding van gadolinium. Dosering: i.v.: 0,1 mmol/kg. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, hoofdpijn, duizeligheid, paresthesie, misselijkheid, braken, smaak- en reukstoornissen, kortademigheid, vaatverwijding, convulsies, koude rillingen. Verkrijgbaar als:

– ProHanceâ, injectievloeistof a` 5 ml = 2,5 mmol, a` 10 ml = 5 mmol, a` 15 ml = =7,5 mmol en a` 20 ml = 10 mmol.

Gadoversetamide. Een contrastmiddel voor MRI-onderzoek bij pathologie van de lever en het CZS. Het is een stabiele chelaatverbinding van gadolinium met als ligand versetamide. 330,9 mg gadoversetanide is equivalent aan 500 micromol. Dosering: intraveneus als bolusinjectie: 0,1 mmol/kg lichaamsgewicht, gevolgd door 5 ml fysiologisch zout. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, hoofdpijn, duizeligheid, paresthesie, misselijkheid, braken, smaak- en reukstoornissen, kortademigheid, vaatverwijding, convulsies, koude rillingen. Verkrijgbaar als:

– Optimarkâ, injectievloeistof in voorgevulde spuiten a` 10 ml = 5 mmol, 15 ml= 7,5 mmol, 20 ml = 10 mmol en 30 ml = 15 mmol.

Gadovist â 1.0. Zie: Gadobutrol blz. 197 Gadoxetinezuur. Een contrastmiddel voor MRI-tomografieonderzoek van de lever, ter detectie van leverlaesies. Dosering: i.v.: 0,025 mmol/kg. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, hoofdpijn, duizeligheid, paresthesie, misselijkheid, braken, smaak- en reuk198

stoornissen, kortademigheid, vaatverwijding, convulsies, koude rillingen. Verkrijgbaar als:

– Primovistâ, injectievloeistof a` 0,25 mmol/ml in 10 ml voorgevulde spuit.

Galantamine. Een indirect werkend parasympaticolyticum, een acetylcholinesterase-remmer. Daarnaast versterkt het de activiteit van acetylcholine op de nicotinereceptor. Toegepast bij de symptomatische behandeling van milde tot matig ernstige dementie van het alzheimertype. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt voor een groot gedeelte in de lever gemetaboliseerd door CYP2D6 en CYP3A4 tot metabolieten met een geringe werking. De T½ bedraagt 7-8 uur. Dosering: oraal: normaal preparaat: 2 maal daags tijdens de ochtend- en avondmaaltijd gedurende de eerste 4 weken 4 mg, vervolgens gedurende 4 weken 2 maal daags 8 mg. Daarna op geleide van het klinisch beeld 2 maal daags 8 tot 12 mg. Gereguleerde afgifte: aanvankelijk 8 mg 1 x per dag bij het ontbijt gedurende 4 weken, daarna verhogen tot 16 mg 1 x daags, zo nodig 24 mg 1 x daags. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slaapstoornissen, anorexie, duizeligheid, hoofdpijn, rinitis, infecties van urinewegen, hypertensie, verwardheid, depressie (zelden met suı¨cidaal gedrag), tremor, syncope, anorexie, gewichtsverlies, koorts, malaise, accidenteel vallen. Interacties: ritonavir en andere remmers van CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen/vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Reminylâ, filmomhulde tabletten a` 4 mg (als HBr); capsules met gereguleerde afgifte a` 8 mg, a` 16 mg en a` 24 mg (als HBr).

Galvus â. Zie: Vildagliptine blz. 459 Gammagard â S/D. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Gammanorm â. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Ganciclovir. DHPG. Een virustaticum toegepast bij de behandeling van gezichtsbedreigende cytomegalovirus (CMV)-retinitis bij AIDS-patie¨nten en bij de preventie van levens- of gezichtsbedreigende CMV-infecties bij beenmergtransplantatiepatie¨nten met een aangetoonde asymptomatische CMV-infectie. De intracellulaire T½ bedraagt 12-24 uur. Dosering: i.v.: inductiebehandeling: 5 mg/kg lichaamsgewicht elke 12 uur, gedurende 2 a` 3 weken; onderhoudsbehandeling: 5 mg/kg lichaamsgewicht. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: hematologische bijwerkingen, gastro-intestinale stoornissen, insulten, leverfunctiestoornissen, onderdrukking van de spermatogenese en fertiliteit, psychose, oedeem, centrale bijwerkingen, zoals slaperigheid, neuropathie en verwardheid. Interacties: niet combineren met zidovudine i.v.m. verhoogd risico op neutropenie. Ganciclovir verhoogt de beschikbaarheid van didanosine. Verkrijgbaar als: – Cymeveneâ, poeder voor infusievloeistof a` 500 mg (als Na-zout).

Ganfort â. Oogdruppels met per ml 5 mg timolol (als maleaat) en 0,3 mg bimatoprost. Oculair toegepast bij openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie. Dosering: oculair: ’s ochtends 1 maal daags 1 druppel. 199

G

Ganirelix. Een gonadoreline-(=LHRH luteinising hormone releasing hor-

G

mone) antagonist die zich competitief bindt aan de LHRH-receptoren in de hypofyse. Hierdoor wordt de afgifte van LH en FSH geremd en de plasmaconcentraties van geslachtshormonen verlaagd. Toegepast in combinatie met FSH ter voorkoming van een voortijdige piek van LH bij kunstmatige voortplantingstechnieken, gecontroleerde ovarie¨le hyperstimulatie (COH). Dosering: s.c.: 1 maal daags 0,25 mg beginnend op dag 6 van de FSH toediening tot en met de dag van de ovulatie-inductie (bij ochtenddosering van ganirelix) of tot en met de avond voorafgaand aan de dag van de ovulatieinductie (bij avonddosering van ganirelix). Bijwerkingen: lokale reacties op de plaats van de injectie, hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, vermoeidheid, malaise. Verkrijgbaar als: – Orgalutranâ, injectievloeistof a` 0,5 ml= 250 microgram.

Garacolâ. Zie: Gentamicine blz. 202 Gardasilâ. Zie: Papillomavirusvaccin (humaan) blz. 330 GastroGas â. Sachets met bruisgranulaat met 2,21 gram natriumwaterstofcarbonaat en 1,53 gram citroenzuur (watervrij). Toegepast als gasproducerend (CO2) middel voor radiologisch dubbelcontrastonderzoek met bariumsulfaat van het bovenste gedeelte van het maagdarmkanaal. Elk sachet produceert tenminste 400 ml CO2 per dosis. Elke sachet bevat ca. 600 mg natrium. Dosering: oraal: de inhoud van een sachet wordt achter op de tong geplaatst en met 15 ml water ingenomen. De maximale distentie vindt plaats na ca. 20 sec. Na deze maximale distentie kan de bariumsulfaatsuspensie worden toegediend. Bijwerkingen: boeren, buikongemakken, allergische reacties.

Gastrografinâ. Zie: Amidotrizoı¨nezuur blz. 35 Gavisconâ. Kauwtabletten met 250 mg alginezuur, 133,5 mg natriumwaterstofcarbonaat en 80 mg calciumcarbonaat. Suspensie met 50 mg/ml alginaatnatrium en 26,7 mg/ml natriumwaterstofcarbonaat. Dosering: oraal: 4 maal daags 2 tot 4 kauwtabletten of 10 tot 20 ml suspensie, na de maaltijd en voor het naar bed gaan.

Gefitinib. Tyrosinekinaseremmer specifiek aangrijpend op de ‘epidermal growth factor receptor’ (EGFR) die tumorgroei, metastasering en angiogenese remt en apoptose van EGFR-positieve tumoren bevordert. Toegepast bij plaatselijk voortgeschreden of gemetastaseerd niet-kleincellig longcarcinoom met activerende EGFR-TK-mutaties. Wordt na orale toediening redelijk geabsorbeerd; omzetting door CYP3A4 en CYP2D6; T1/2 ca. 41 uur. Dosering: oraal: 250 mg per dag. Bijwerkingen: anorexie, diarree, misselijkheid en braken, stomatitis, asthenie, huid- en nagelafwijkingen, stijging van transaminasen- en bilirubinewaarden, interstitie¨le longziekte, conjunctivitis, blefaritis. Interacties: gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die de pH in de maag verhogen leidt tot afname van de absorptie; stoffen die CYP3A4 induceren (o.a. carbamazepine, fenytoı¨ne, hypericum) of remmen (claritromycine, erytromycine, itraconazol, voriconazol) kunnen de plasmaconcentratie verlagen resp. verhogen. Verkrijgbaar als: – Iressaâ, tabletten a` 250 mg. 200

Gelatine. De absorbeerbare vorm die in water oplosbaar is wordt als spons of film toegepast als hemostaticum. Gelatine kan vele malen zijn eigen gewicht aan bloed absorberen. Verkrijgbaar als: – Gelfoam â, spons 12 a` 2 x 6 x 0,7 cm. – Spongostan â, spons standaard 7 x 5 x 1 cm, spons speciaal 7 x 5 x 0,1 cm, spons film 20 x 7 x 0,05 cm, spons anaal 8 x 3 cm en spons dentaal 1 x 1 x 1 cm. – Willospon â, spons dentaal 1 x 1 x 1 cm, spons speciaal 8 x 5 x 0,1 cm, spons standaard 8 x 5 x 1 cm, spons tampon 8 x 3 cm.

Gelekoortsvaccin. Levend, verzwakt gelekoortsvirus, gekweekt in kippenembryo’s. Gebruikt voor de actieve immunisatie tegen gele koorts van volwassenen en kinderen ouder dan 6 maanden bij reizen naar gebieden waar gele koorts endemisch is. Immuniteit ontstaat 10 dagen na vaccinatie en houdt ten minste 10 jaar aan. Dosering: s.c.: tenminste 1.000 E, na tenminste 10 jaar met 1 dosis herhalen. Bijwerkingen: lokale reacties op de injectieplaats, hoofdpijn, koorts, asthenie, misselijkheid, diarree, braken, myalgie. Interacties: pas op met immunosuppressiva, corticosteroı¨den en oncolytica i.v.m. onderdrukking van het immuunsysteem. Verkrijgbaar als: – Stamarilâ, poeder voor injectievloeistof a` tenminste 1.000 E.

Gelfoamâ. Zie: Gelatine blz. 201 Gelofusineâ. Plasmavervangmiddel met 4% gemodificeerde gelatine (moleculegewicht ca. 30.000). 154 mmol natrium, 125 mmol chloride en < 0,4 mmol calcium en kalium per liter, pH 7,1 tot 7,7, osmolariteit 279 mOsmol/l, colloı¨d-osmotische druk (COD) 465 mm H2O. In PVC-zakken a` 500 ml voor i.v.-toediening.

Geloplasmaâ. Plasmavervangmiddel, dat 3% gemodificeerde gelatine (moleculegewicht 30.000 tot 40.000 D) bevat; verder 152 mmol Na, 5 mmol K, 1,5 mmol Mg, 100 mmol Cl en 30 mmol lactaat per liter. De pH is ca. 6. In infuusverpakkingen a` 500 ml.

Gemcirenaâ. Zie: Gemcitabine blz. 201 Gemcitabine. Een oncolyticum toegepast bij de behandeling van lokaal gevorderd of gemetastaseerd niet-kleincellig longcarcinoom, van lokaal gevorderd of gemetastaseerd adenocarcinoom van de pancreas, van een inoperabel of gemetastaseerd blaascarcinoom en van lokaal terugkerend of gemetastaseerd mammacarcinoom. Het wordt omgezet in gemcitabinedifosfaat en -trifosfaat die beide op een specifieke wijze de DNA-synthese remmen. De halfwaardetijd is 0,7-12 uur. Dosering: afhankelijk van carcinoom en toestand patie¨nt, veelal i.v als infusie: 1000 mg/m2 lichaamsoppervlakte gedurende 30 min., e´e´nmaal per week. Bij longcarcinoom gedurende 3 weken, bij pancreascarcinoom gedurende max. 7 weken, gevolgd door 1 week rust. Bijwerkingen: beenmergdepressie, misselijkheid, braken, proteı¨nurie, hematurie, leverfunctiestoornissen, huiduitslag, dyspnoe, oedeem, alopecia. Interacties: meld gebruik aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Gemcirenaâ, poeder voor infusievloeistof a` 200 mg en a` 1 gram (als HCl). 201

G

– Gemcitabine, poeder voor infusievloeistof a` 200 mg en a` 1 gram (als HCl). – Gemzarâ, poeder voor infusievloeistof a` 200 mg en a` 1 gram (als HCl).

Gemfibrozil. Een fibraat toegepast bij de behandeling van hyperlipopro-

G

teı¨nemie gekenmerkt door hypertriglyceridemie die niet reageert op een streng dieet. Wordt ook toegepast bij hypercholesterolemie als adjuvanstherapie bij dieet. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever omgezet in metabolieten. De T½ bedraagt 1,3-1,5 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 900 mg tot 2 maal daags 600 mg een half uur voor de maaltijd. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, leverfunctiestoornissen, huiduitslag, visusstoornissen, spierpijn, duizeligheid. Interacties: verhoogde kans op myopathie bij combinatie met statines. Combinatie wordt wel vaak gegeven. Gebruik melden aan trombosedienst. Bij gelijktijdig gebruik van repaglinide grotere kans op hypoglykemie door verhoging AUC en Cmax. Verkrijgbaar als: – Gemfibrozil, tabletten a` 600 mg en a` 900 mg. – Lopidâ, tabletten a` 600 mg en a` 900 mg.

Gemzar â. Zie: Gemcitabine blz. 201 Genotropin â. Zie: Somatropine blz. 400 Gentamicine. Een antibioticum, afkomstig van Micromonospora purpurea. De werking is bactericide. Het wordt voornamelijk toegepast bij infecties veroorzaakt door gramnegatieve bacterie¨n. Na orale toediening wordt het niet geabsorbeerd. Na i.m.-injectie wordt het snel in de bloedbaan opgenomen. De penetratie in de liquor is gering. Gentamicine wordt voor het grootste deel onveranderd met de urine uitgescheiden. De plasmahalfwaardetijd is 2-3 uur. Ook verkrijgbaar als oogdruppels en voor implantatie als kralen, kettingen en sponzen. Dosering: i.v als infusie in 1-2 uur, i.m. of i.v.: aanvankelijk 1 maal daags 5 tot 6 mg/kg lichaamsgewicht, bij voorkeur ’s morgens, dosering zo nodig aanpassen op geleide van bloedconcentratiebepalingen. Bij verminderde nierfunctie wordt het doseringsinterval verlengd. Bijwerkingen: vooral bij hoge doseringen: evenwichtsstoornissen, ototoxiciteit. Gentamicine kan reversibele nierbeschadigingen veroorzaken. Interacties: bij gelijktijdig gebruik van ciclosporine neemt de kans op nefrotoxiciteit toe. Meld gebruik aan trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Garacol â, implantatiespons a` 32,5 mg (5 x 5 x 0,5 cm) en a` 130 mg (10 x 10 x 0,5 cm) (als sulfaat). – Gentamicine, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg, a` 2 ml = 80 mg en a` 10 ml = 400 mg (als sulfaat); oogdruppels a` 0,5% (sulfaat); oogdruppels a` 0,3% (als sulfaat). – Optipac Refobacin Plusâ, poeder voor cement a` 12,5 mg/gram (als sulfaat). – Optipac Refobacin Râ, poeder voor cement a` 12,5 mg/gram (als sulfaat). – Palacos LV-40 met gentamicineâ, poeder voor cement a` 25 mg/gram (als sulfaat). – Palacos R-40 met gentamicineâ, poeder voor cement a` 12,5 mg/gram (als sulfaat). – Palamed Gâ, poeder voor cement a` 12,5 mg/gram (als sulfaat). – Refobacinâ Plus, poeder voor cement a` 12,5 mg/gram (als sulfaat). 202

– Refobacinâ R, poeder voor cement a` 12,5 mg/gram (als sulfaat). – Septocollâ E, implantatiegazen a` 35 mg (5 x 4 cm), a` 70 mg (5 x 8 cm) en a` 140 mg (10 x 8 cm) (als sulfaat en als crobefaat). – Septopalâ, kettingen met implantatiekralen a` 2,8 mg (sulfaat) met 3,9 mg zirkoniumdioxide en a` 7,5 mg (sulfaat) met 20 mg zirkoniumdioxide als ro¨ntgencontrastmiddel.

Gentiaanviolet. Zie: Methylrosaniline blz. 281 Gepanâ instill. Zie: Chondroı¨tinezwavelzuur blz. 96 Geroxalenâ. Zie: Methoxsaleen blz. 278 Gestrinon. Een antiprogestatieve stof met geringe androgene werking. Het remt de synthese en afgifte van gonadotrofinen door de hypofyse. Toegepast bij ernstige endometriose. De T1/2 is ca. 24 uur. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal per week 2,5 mg, te beginnen op de eerste of tweede dag van de cyclus, gedurende 6 maanden. Bijwerkingen: acne, hirsutisme, doorbraakbloedingen, opvliegers, vochtretentie, gewichtstoename. Verkrijgbaar als:

– Nemestran â, capsules a` 2,5 mg.

GHRH. Zie: Somatoreline blz. 400 Gigaseptâ. Oplossing met 0,34% barnsteenzuurdialdehyde en 0,225% formaldehyde. In een verdunning van 1:10 gebruikt bij de desinfectie van thermolabiele medische hulpmiddelen en instrumenten.

Ginkgo biloba. EGb761. Een gestandaardiseerd extract van de Ginkgo biloba bladeren dat 24% flavoglycosiden en 6% terpeenlactonen bevat. Door het antagonisme van PAF (Platelet Activating Factor) wordt de trombocytenaggregatie geremd. Het zou de stromingseigenschappen van het bloed verbeteren doordat het de vervormbaarheid van de erytrocyt verhoogt en de neiging tot aggregatie vermindert. Daardoor verbetert mogelijk de doorbloeding van perifere en cerebrale weefsels. Toegepast bij de behandeling van claudicatio intermittens. Dosering: oraal: 3 maal daags 40 mg, gedurende minimaal 6 weken. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, huidreacties, duizeligheid, hartkloppingen. Interacties: effectiviteit van een aantal hiv-remmers kan afnemen. Verkrijgbaar als: – Tavoninâ, omhulde tabletten a` 40 mg.

Glaminâ. Zie: Aminozuren blz. 37 Glandosane â. Mondspray met 10 mg/ml carmellosenatrium, 30 mg/ml sorbitol, 1,2 mg/ml kaliumchloride, 0,843 mg/ml natriumchloride, 0,05 mg/ml magnesiumchloride, 0,15 mg/ml calciumchloride en 0,342 mg/ml kaliummonowaterstoffosfaat. Gebruikt als kunstmatig speeksel.

Glatirameer. Een synthetische polypeptide met een molecuulmassa van 5000 tot 9000 D, bestaande uit wisselende hoeveelheden alanine, glutaminezuur, lysine en tyrosine. Het heeft een immunosuppresieve werking en wordt toegepast ter reductie van de frequentie van het aantal recidieven bij ambulante patie¨nten (die zonder hulp kunnen lopen) met relapsing-remit203

G

ting multipele sclerose gekenmerkt door tenminste 2 aanvallen met neurologische verschijnselen in de voorgaande 2 jaar. Waarschijnlijk worden T-helper 2 cellen geı¨nduceerd. Dosering: s.c.: 1 maal daags 20 mg op steeds een andere injectieplaats. Bijwerkingen: huidreacties op de injectieplaats, griepachtige verschijnselen, maagdarmstoornissen, duizeligheid, hoofdpijn, angst, depressie, artralgie, asthenie, hypertonie, rugpijn, vasodilatatie en zweten; ‘onmiddellijke post-injectie-reactie’ w.o. vasodilatatie, pijn op de borst, dyspnoe, hartkloppingen en tachycardie. Verkrijgbaar als: – Copaxoneâ, injectievloeistof a` 20 mg (acetaat).

Glibenclamide. Een sulfonylureumderivaat, dat als oraal antidiabeticum

G

wordt gebruikt. Het is soms nog werkzaam in gevallen, waarbij tolbutamide niet meer effectief is. Na orale toediening wordt het bijna volledig uit de darm geabsorbeerd. De werking begint na 15-60 min., is maximaal na 1-2 uur en kan tot 24 uur aanhouden. Het wordt voor ongeveer 50% met de feces en voor 50% met de urine uitgescheiden. Dosering: beginnen met 1 maal daags 2,5 mg (’s morgens kort voor of tijdens het ontbijt); zo nodig elke 4 weken verhogen met 2,5 mg, maximaal 15 mg per dag. Hoeveelheden van meer dan 10 mg in 2 doses bij ontbijt en avondmaaltijd innemen. Bij verminderde nierfunctie aanvangsdosering halveren. Bijwerkingen: hypoglykemie, maagdarmstoornissen, voorbijgaande visusstoornissen, allergische huidreacties. Interacties: niet-selectieve be`tablokkers zorgen voor een trager herstel uit een hypoglykemie en maskering van de symptomen voor de patie¨nt. Ritonavir remt het metabolisme. Niet combineren met bosentan: de plasmaconcentraties van beide middelen dalen en kans op verhoogde leveraminotransferasewaarden neemt toe. Verkrijgbaar als: – Glibencamide, tabletten a` 2,5 mg en a` 5 mg.

Gliclazide. Een sulfonylureumderivaat, dat als oraal antidiabeticum wordt gebruikt. Het is soms nog werkzaam in gevallen, waarbij tolbutamide niet meer effectief is. Na orale toediening wordt het langzaam uit de darm geabsorbeerd. Er zijn twee tabletten beschikbaar met gereguleerde afgifte. Van de 80 mg tablet begint de werking na 4-5 uur en houdt 24 uur aan, de halfwaardetijd is 6-14 uur. Van de 30 mg tablet is de halfwaardetijd 12-20 uur. Wordt in de lever omgezet in inactieve metabolieten en met de urine uitgescheiden. Dosering: oraal: (tabletten met gereguleerde afgifte a` 80 mg): aanvankelijk 2 maal daags 80 mg, daarna aanpassen, 1 tot 3 maal daags 80 mg, tijdens de maaltijd; (tabletten met gereguleerde afgifte a` 30 mg): aanvankelijk 1 maal daags 30 mg, daarna zo nodig verhogen tot max. 120 mg, tijdens het ontbijt. Bijwerkingen: hypoglykemie, maagdarmstoornissen, voorbijgaande visusstoornissen, allergische huidreacties. Interacties: niet-selectieve be`tablokkers zorgen voor een trager herstel uit een hypoglykemie en maskering van de symptomen voor de patie¨nt. Ritonavir remt het metabolisme. Verkrijgbaar als:

– DiamicronâMR, tabletten met gereguleerde afgifte a` 30 mg (MR = modified release). – Gliclazide, tabletten met gereguleerde afgifte a` 30 mg en a` 80 mg. 204

Glimepiride. Een sulfonylureumderivaat dat als oraal antidiabeticum wordt toegepast. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever omgezet in zwak werkende metabolieten. De T½ bedraagt 5 tot 8 uur. De werking is maximaal na 2-4 uur en houdt 24 uur aan. Dosering: oraal: aanvankelijk 1 x 1 mg, zo nodig intervallen van 2-4 weken verhogen tot 4 mg, max. 6 mg per dag. Bijwerkingen: hypoglykemie, maagdarmstoornissen, huidreacties, voorbijgaande visusstoornissen. Interacties: niet-selectieve be`tablokkers zorgen voor een trager herstel uit een hypoglykemie en maskering van de symptomen voor de patie¨nt. Ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als:

– Amaryl â, tabletten a` 1 mg, a` 2 mg, a` 3 mg en a` 4 mg. – Glimepiride, tabletten a` 1 mg, a` 2 mg, a` 3 mg, a` 4 mg en a` 6 mg.

G

Glivec â. Zie: Imatinib blz. 223 GlucaGenâ. Zie: Glucagon blz. 205 Glucagon. Een polypeptide, geproduceerd in de A-cellen van de eilandjes van Langerhans in de pancreas. Het veroorzaakt een stijging van het glucosegehalte van het bloed door een versnelde afbraak van glycogeen in de lever. Gebruikt bij ernstige hypoglykemie. Het heeft een korte werkingsduur, bij i.v. 5-20 min. en na intramusculaire toediening 10-40 min. Toegepast als diagnosticum bij feochromocytoom. In hogere dosering wordt glucagon gebruikt om zijn positief inotroop effect op het myocard bij overdosering van be`tablokkers. Dosering: 1 mg, s.c., i.m. of i.v., eventueel na 20 minuten te herhalen onder controle van het bloedglucosegehalte. Bijwerkingen: misselijkheid. Interacties: effect van coumarinederivaten wordt versterkt bij doseringen vanaf 25 mg per dag. Verkrijgbaar als: – GlucaGenâ, poeder voor injectievloeistof a` 1 mg (als HCl).

Glucobayâ. Zie: Acarbose blz. 15 Glucoprotamine. Een derivaat van kokosolie gekoppeld aan L-glutaminezuur met reinigende en desinfecterende eigenschappen. Toegepast bij de reiniging en desinfectie van instrumenten. Dosering: in het algemeen opl. 15 mg/ml gedurende 1 uur, opl. 25 mg/ml gedurende 30 min. of opl. 40 mg/ml gedurende 15 min. Verkrijgbaar als: – Sekusept Plusâ, poeder a` 250 mg/gram.

Glucosamine. Een aminomonosaccharide dat als bouwstof dient voor de in alle weefsels, inclusief kraakbeen, voorkomende glycosaminoglycanen en proteoglycanen. Daarnaast stimuleert het de kraakbeencellen tot de synthese van glycosaminoglycanen en proteoglycanen en remt het ontstekingsfactoren. Toegepast bij artrose met pijn van het kniegewricht. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid is 25% door een aanzienlijk ‘first-pass’-effect. De halfwaardetijd bedraagt ca. 60 uur. De veronderstelde werking begint na ca. 2 weken. Dosering: oraal: 3 maal daags 400 mg of 1 maal daags 1,2 gram. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, slaperigheid, vermoeidheid, dyspepsie, verergering van symptomen van astma, huiduitslag, erytheem, jeuk, urticaria 205

en angio-oedeem. Verkrijgbaar als: – Glucosamine, capsules a` 400 mg (als sulfaatkaliumchloride).

Glucose. Dextrose. Druivensuiker. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Gebruikt voor glucosebelastingsproef bij diabetes mellitus, als spoeling bij transurethrale resectie van de prostaat, bij blaasonderzoek en gedurende en na operatie van de blaas en als intraveneuze infusievloeistof voor de toevoer van vocht en/of energie. Een 5% oplossing is isosmotisch. Glucose levert 15,7 kJ per gram. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, verstoringen elektrolyten. Verkrijgbaar als:

– Glucose, injectievloeistof a` 5%, a` 10%, a` 20%, a` 40%, a` 50% en a` 70%.

G

Glucose/Natriumchloride. Infusievloeistof met 2,5%/0,45%, 3,3%/0,3% en 3,75%/0,225% glucose resp. natriumchloride.

Glucovance â. Tabletten met 500 mg metformine HCl en 2,5 mg of 5 mg glibenclamide. Als vervanging van bestaande combinatietherapie toegepast bij de behandeling van type-2-diabetes mellitus. Dosering: 500/2,5: max. 6 tabletten verdeeld over 1-3 giften (vanaf 5 tabletten over minimaal 3 giften); 500/5: 1-3 tabletten verdeeld over 1-3 giften.

Glutaaraldehyde. Zie: Glutaral blz. 206 Glutaral. Glutaaraldehyde. Een desinfectiemiddel, dat minder onaangenaam ruikt dan formaldehyde. Een oplossing van 20 mg/ml werkt binnen 10 min. bactericide (inclusief de tuberkelbacterie), virucide (inclusief hiv- en hepatitis-B-virus) en fungicide. Bacteriesporen worden binnen 3 uur gedood. Voor het gebruik wordt de pH op 8 gebracht, de oplossing is dan 14 dagen houdbaar. Bijwerkingen: irriterend op de ogen, huid en longen. Verkrijgbaar als: – Thermosept EDâ, oplossing a` 20%.

Glycerofosforzuur. Infuusconcentraat intraveneus toegepast als aanvulling van fosfaat tijdens totale parenterale voeding. In het plasma wordt het gehydrolyseerd tot anorganisch fosfaat en glycerol. Dosering: concentraat voor infusievloeistof. 216 mg/ml: volwassenen 10-20 ml toevoegen aan de infusievloeistof of het mengsel voor totale parenterale voeding. Verkrijgbaar als: – Glycophosâ, infuusconcentraat a` 20 ml = 4,32 gram (=1 mmol fosfaat/ml) (di-Na-zout).

Glycerol. Propaantriol. Een hygroscopische vloeistof die in elke verhouding mengbaar is met water. Gebruikt als farmaceutische hulpstof, als laxans en ter lediging van het colon en rectum. Dosering: als laxans: rectaal: volwassenen en kinderen ouder dan 6 jaar 3 gram in klysma, kinderen jonger dan 6 jaar 1-1,5 gram in klysma. Bijwerkingen: irritatie, branderig gevoel, kramp. Verkrijgbaar als: – Citroenzuurglycerol FNA, oromucosaal 0,5%.

Glycine. Een niet-essentieel aminozuur, gebruikt als spoeling bij transurethrale resectie van de prostaat. Dosering: spoeling 15 en 21 g/l. Bijwerkingen: hyperammonie¨mie (bij lever206

functiestoornis), vloeistof- en elektrolytverstoringen, cardiovasculaire en pulmonale effecten. Verkrijgbaar als: – Glycine, blaasspoeling a` 21 mg/ml.

Glycophos â. Zie: Glycerofosforzuur blz. 206 Glycosaminoglycaanheparine. Zie: Nadroparine blz. 296 Glypressin â. Zie: Terlipressine blz. 419 Golimumab. Humaan monoklonaal antilichaam gericht tegen tumornecrosefactor-alfa. Toegepast bij de behandeling van actieve reumatoı¨de artritis in combinatie met methotrexaat, spondylitis ankylopoetica en psoriasis arthropathica (soms in combinatie met methotrexaat). Na subcutane toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 50%; T1/2 is 9-15 dagen. Dosering: subcutaan 50 mg per maand; patie¨nten >100 kg en onvoldoende verbetering na 3-4 weken zo nodig 100 mg per maand. Bijwerkingen: verschillende soorten infecties (controle op tuberculose voor aanvang van de behandeling kan zijn aangewezen), anemie, allergische reacties, depressie, slapeloosheid, hoofdpijn, duizeligheid, verhoging van transaminasenwaarden, afwijkingen van het bloedbeeld, huidkanker. Verkrijgbaar als: – Simponiâ, oplossing voor injectie a` 50 mg.

Gonadoreline. Een decapeptide, dat door de hypothalamus wordt geproduceerd en dat de afgifte van LH en FSH door de adenohypofyse stimuleert. Het preparaat wordt thans synthetisch bereid en gebruikt als diagnosticum. Ook toegepast bij de behandeling van infertiliteit. Dosering: als diagnosticum: i.v.: 100 microgram. Dosering bij infertiliteit: i.v., s.c. of infuuspompje: 5 tot 15 microgram per puls met pulsinterval van 90 min. Bijwerkingen: pijnlijke borsten, gynaecomastie. Verkrijgbaar als: – Lutrelef â, poeder voor injectievloeistof a` 800 microgram en a` 3,2 mg (diacetaat), beide toedieningsvormen worden geleverd met vulpatronen, geschikt voor Zyklomat pulspomp; injectievloeistof a` 1 ml = 100 microgram (diacetaat).

Gonal F â. Zie: Follitropine blz. 189 Goptenâ. Zie: Trandolapril blz. 437 Gosereline. Een synthetisch analogon van gonadoreline = LHRH. Toegepast bij testosterongevoelig gemetastaseerd prostaatcarcinoom (medische castratie), bij endometriose, bij mammacarcinoom, preoperatief bij fibromyomen van de uterus en bij disfunctionele uteriene bloedingen. Wordt geleidelijk uit het implantaat afgegeven. Dosering: s.c.: 1 maal per 4 weken 3,6 mg of 1 maal per 12 weken 10,8 mg (in de buikwand). Bijwerkingen: opvliegers, impotentie, gynaeconastrie, exantheem. Verkrijgbaar als: – Zoladexâ, implantatiestift in wegwerpspuit a` 3,6 mg en a` 10,8 mg (als acetaat).

GPO ’CLB’. Zie: Albumine blz. 24 Gramicidine. Een antibioticum, afkomstig van Bacillus brevis. Het heeft een bacteriostatische werking. Bij inwendige toediening is het zeer hepato207

G

en nefrotoxisch, het wordt dan ook alleen lokaal toegepast, bij infecties van oog, oor en huid, in combinatie met andere antibiotica. Dosering: cutaan: 0,25 mg/g, oculair en auriculair: 0,5 mg/ml.

Granisetron. Een selectieve serotonine-antagonist van de 5HT3-receptor

G

toegepast bij preventie en behandeling van acute misselijkheid en braken veroorzaakt door emetogene cytostatische therapie. De T½ bedraagt 9 uur. Dosering: i.v.: minimaal 1 uur voor chemotherapie 3 mg, zo nodig binnen 24 uur herhalen. Injectie in 30 sec. en infuus in 5 min. Dosering oraal: 1 maal daags 2 mg of 2 maal daags 1 mg. Bijwerkingen: slaperigheid, huiduitslag, hoofdpijn, obstipatie, leverfunctiestoornissen. Verkrijgbaar als: – Granisetron, omhulde tabletten a` 1 mg en a` 2 mg (als HCl); infuusconcentraat a` 1 ml = 1 mg en a` 3 ml = 3 mg (als HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 1 mg. – Kytril â, tabletten a` 1 mg en a` 2 mg (als HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 1 mg (als HCl); infuusconcentraat a` 3 ml = 3 mg (als HCl).

Granocyteâ. Zie: Lenograstim blz. 253 Graspollen allergeen extract. Een gestandaardiseerd allergeenextract van pollen van thimotheegras (Phleum pratense) in een concentratie van 75.000 E per lyofylisaat (smelttablet). Sublinguaal toegepast bij patie¨nten met een aangetoonde specifieke IgE-gemedieerde allergie, veroorzaakt door graspollen, met klachten zoals rinitis en rinoconjunctivitis. Dosering: sublinguaal voorafgaande en tijdens graspollenseizoen: 1 maal daags 1 smelttablet onder de tong laten smelten (niet doorslikken). Bijwerkingen: (ernstige) allergische reacties, hoofdpijn, duizeligheid, neusirritaties, hoesten, oedeem en jeuk in de mond, maagdarmstoornissen. Verkrijgbaar als: – Grazaxâ, lyofilisaat (smelttabletten) a` 75.000 E per smelttablet.

Grazaxâ. Zie: Graspollen allergeen extract blz. 208 Grepid â. Zie: Clopidogrel blz. 108 Griepvaccin huisartsinentingscampagne â. Zie: Influenzavaccin blz. 228

Growth hormone releasing hormone. Zie: Somatoreline blz. 400 Guaifenesine. De glycerolether van guaiacol. Kristallen, oplosbaar 1 in 20 water. Gebruikt als expectorans in hoestdranken.

Gutronâ. Zie: Midodrine blz. 285 Gyno-Daktarin â. Zie: Miconazol blz. 284 Gynomyk â. Zie: Butoconazol blz. 75 Haemaccelâ. Zie: Polygeline blz. 348 Haemate Pâ. Poeder voor injectievloeistof met Factor VIII-concentraat en vonwillebrandfactor (250 IE/600 IE, 500 IE/1.200 IE en 1.000/2.400 IE). Gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij een aangeboren en verworven factor VIII-deficie¨ntie en bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij de ziekte van Von Willebrand-Ju¨rgens met factor VIII-deficie¨ntie. 208

Haemocomplettanâ P. Zie: Fibrinogeen blz. 179 Haemophilus influenzae B-vaccin. Is opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Dosering: i.m.: op de leeftijd van 2, 3, 4 en 11 maanden, in DKTP-Hib(-HepB)combinatievaccin. Bijwerkingen: prikkelbaarheid, reacties op de injectieplaats. Verkrijgbaar als: – Act-HIBâ, poeder voor injectievloeistof a` 10 microgram.

HAES-sterilâ. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218 Halamid â. Zie: Tosylchlooramide blz. 436 RV blz. 209 Haldol â. Zie: Haloperidol & RV . Een klassiek antipsychoticum, dat wordt gebruikt bij Haloperidol &

psychische en motorische opwindingstoestanden. Ook toepasbaar bij tics en choreatische bewegingen, nausea en braken. Heeft ten opzichte van de antidopaminerge werking een relatief zwakke a1-blokkerende werking en een te verwaarlozen antihistaminerge, anticholinerge en antiserotonerge werking. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. Het wordt voornamelijk onveranderd door de nier uitgescheiden, de plasmahalfwaardetijd is 12 tot 38 uur. Dosering: oraal: bij psychosen: 0,5 tot 7 mg per dag, in uitzonderlijke gevallen verhogen tot 15 mg per dag; manie: tot 10 mg per dag; bij misselijkheid en braken: tot 1,5 mg per dag; ernstige opwinding en onrust: 1-5 mg per dag. Dosering i.m. (depotpreparaat): bij chronische psychosen: elke 4 weken 25-75 mg, max. 100 mg. Dosering i.v.: bij braken: 2,5 mg per keer langzaam injecteren. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, gevoel van vermoeidheid, extrapiramidale stoornissen. Interacties: barbituraten, carbamazepine, fenytoı¨ne, primidon en rifampicine induceren het metabolisme en ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme. Pas op met stoffen die het QT-interval verlengen. Verkrijgbaar als: – Haldol â, tabletten a` 1 mg, a` 5 mg en a` 10 mg; druppelvloeistof a` 2 mg/ml (1 ml = 20 druppels); injectievloeistof a` 1 ml = 5 mg; injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg, a` 1 ml = 100 mg en a` 3 ml = 150 mg (als decanoaat). – Haloperidol, tabletten a` 1 mg.

Hamamelis. Uit de bast van Hamamelis virginiana worden verschillende extracten gemaakt, die adstringerende eigenschappen hebben. De hamamelispreparaten worden voornamelijk bij hemorroı¨den gebruikt, de werking is niet bewezen. Verwerkt in homeopatische en fytotherapeutische preparaten. Verkrijgbaar als:

– Hametum, zalf a` 25%.

Hametum. Zie: Hamamelis blz. 209 Havrixâ. Zie: Hepatitis A-vaccin blz. 210 HB-VAX-Proâ. Zie: Hepatitis B-vaccin blz. 211 HCG. Zie: Choriongonadotrofine blz. 96 Healonâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 209

H

Helicobacter Test INFAI. Zie: 13C-Ureum blz. 13 HelixateâNexGen. Zie: Octocog alfa blz. 315 Hemine. Een enzymremmer uit erytrocyten die samen met L-arginine het hemine-arginaat vormt. Hemine bevat ca. 10% ijzer. Toegepast bij de behandeling van acute aanvallen van porfyrie. Dosering: i.v. als infusie: 3 mg/kg lichaamsgewicht in 15 min., gedurende 4 tot 7 dagen. Bijwerkingen: moeilijke veneuze toegang, pijn op de plaats van infusie, zwelling, tromboflebitiden. Verkrijgbaar als: – Normosangâ, concentraat van infusievloeistof a` 10 ml = 250 mg (als arginaat).

Hemohes â. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218

H

Heparine. Wit of cre`mekleurig poeder, goed oplosbaar in water. Het heft de stolbaarheid van het bloed op, zowel in vivo als in vitro. De werking treedt in na 20-30 min. Een deel wordt onveranderd met de urine uitgescheiden, de rest wordt in de lever door een heparinase afgebroken. Een van de afbraakproducten, het uroheparine, wordt in de urine uitgescheiden. Heparine wordt gebruikt ter behandeling en preventie van trombose. 1 mg is ca. 150 IE. Dosering: i.v. aanvankelijk 5000 IE als injectie, daarna 20.000-40.000 IE per 24 h; subcutaan 250 IE/kg elke 12 uur. De toediening vindt plaats onder controle van de stollingstijd van het bloed. Voor de preventie van trombose in de diepe venen na een operatie wordt 2 maal daags 5.000 IE subcutaan ingespoten. Bijwerkingen: allergische reacties, bloedingen, reacties op de injectieplaats, stijging van leverenzymwaarden. Verkrijgbaar als: – Heparine ’Leo’â, injectievloeistof a` 5 ml = 25.000 IE (Na-zout).

Hepatect CP â. Zie: Hepatitis B-immunoglobuline blz. 210 Hepatitis A-vaccin. Gezuiverd, geı¨nactiveerd (dood) geabsorbeerd hepatitis A-virus van een geschikte stam, gekweekt op menselijke diploı¨de cellen. Gebruikt voor de actieve immunisatie tegen hepatitis A van personen die een risico lopen op blootstelling aan hepatitis A-virus. Dosering: i.m.: 1 dosis, afhankelijk van product. Bijwerkingen: pijn op injectieplaats, hoofdpijn, vermoeidheid. Verkrijgbaar als: – Avaximâ, injectiesuspensie in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 160 E. – Epaxal â’Berna’, injectie-emulsie in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 24 E. – Havrixâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 720 E en a` 1 ml = 1440 E. – Vaqtaâ, injectiesuspensie in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 25 E.

Hepatitis B-immunoglobuline. Bevat immunoglobulinen tegen het ‘hepatitis B surface antigen’ (HBsAg), verkregen uit plasma van HBsAgnegatieve donoren met een hoge titer aan deze immunoglobulinen. Profylactisch gebruikt voor passieve immunisatie tegen het hepatitis B-virus na incidentele besmetting met HBsAg-positief materiaal, bij voortdurend besmettingsrisico wanneer vaccinatie niet mogelijk is en bij neonaten van moeders die chronisch draagster zijn of een acute hepatitis B-infectie hebben doorgemaakt. Dosering: na incidentele besmetting binnen 24 uur en voortdurend risico elke 210

2 maanden herhalen. Bijwerkingen: reacties op injectieplaats. Verkrijgbaar als:

– Hepatect CPâ, infusievloeistof a` 10 ml = 500 IE en a` 40 ml = 2.000 IE. – HepBQuinâ, injectievloeistof a` 1,5 ml = 150 IE en a` 5 ml = 500 IE.

Hepatitis B-vaccin. Op biotechnologische wijze verkregen hepatitis B-oppervlakteantigeen (HBsAg), een eiwit uit het hepatitis B-virus. Gebruikt voor de actieve immunisatie tegen hepatitis B van personen die een risico lopen op blootstelling aan hepatitis B-virus. Er zijn aan aluminiumverbindingen geadsorbeerde vaccins (Engerix-Bâ en HB-Vax-Proâ) en er is een met AS04C-adjuvans geformuleerd vaccin (Fendrix â). Dosering: Engerix-Bâ: i.m.: kinderen tot 16 jaar: 0,5 ml = 10 microgram; volwassenen en kinderen vanaf 16 jaar: 1 ml = 20 microgram en dialysepatie¨nten 2 ml = 40 microgram. HB-VAX-Pro â: i.m.: kinderen tot 16 jaar: 0,5 ml = 5 microgram, volwassenen en kinderen vanaf 16 jaar: 1 ml = 10 microgram en dialysepatie¨nten 1 ml = 40 microgram. Fendrixâ: i.m.: personen vanaf 15 jaar met nierfunctiestoornis (inclusief (pre)hemodialysepatie¨nten) 0,5 ml = 20 mg. Volwassenen en kinderen krijgen volgens normaal schema 3 doses, waarvan de eerste op maand 0, de tweede op maand 1 en de derde op maand 6-12; bij volwassenen die op korte termijn na aanvang van het vaccinatieschema een verhoogd risico lopen, kan een versneld schema worden toegepast bestaande uit 3 doses met telkens 1 week tussentijd, gevolgd door een vierde dosis 6 tot 12 maanden na de eerste dosis. Bijwerkingen: reacties op injectieplaats, vermoeidheid, hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Engerix-Bâ, injectiesuspensie in wegwerpspuit a` 1 ml = 20 microgram. – Engerix-BâJunior, injectiesuspensie in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 10 microgram. – Fendrixâ, injectiesuspensie in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 20 microgram. – HB-VAX-Proâ, injectiesuspensie a` 0,5 ml = 5 microgram, a` 1 ml = 10 microgram en a` 1 ml = 40 microgram.

HepBQuinâ. Zie: Hepatitis B-immunoglobuline blz. 210 Hepsera â. Zie: Adefovir blz. 21 Herceptinâ. Zie: Trastuzumab blz. 438 OW & RV blz. 132 Heroı¨ne. Zie: Diamorfine &

Hexabrixâ. Zie: Joxaglinezuur blz. 240 Hexachlorofeen. Een desinfectiemiddel, dat voornamelijk bactericide werkzaam is tegen grampositieve bacterie¨n. Het wordt gedeeltelijk aan de huid geadsorbeerd en is daardoor - uitsluitend bij geregeld gebruik - langdurig werkzaam. Nawassen met alcohol en wassen met gewone toiletzeep verwijderen hexachlorofeen van de huid. Toepassing op beschadigde huid kan leiden tot stimulering van het centraal zenuwstelsel, convulsies en de dood.

Hexamine. Zie: Methenamine blz. 277 Hexaminolevulinaat. Intravesicaal toegepast als diagnosticum van blaaskanker, in combinatie met standaardcystoscopie met wit licht en fluo211

H

rescentiecystoscopie met blauw licht. Het veroorzaakt een stapeling van porfyrines in de cellen van letsels in de blaaswand. Deze porfyrines zenden rood licht uit als ze worden aangeslagen met wit licht. Als gevolg zullen premaligne en maligne letsels rood oplichten tegen een blauwe achtergrond. Dosering: intravesicaal in een gedraineerde blaas: 50 ml (1,7 mg/ml) inbrengen. De oplossing ca. 1 uur inhouden. Na blaaslediging moet het cystoscopisch onderzoek met blauw licht binnen ca. 1 uur beginnen. Bijwerkingen: blaasspasmen, pijn in de blaas, dysurie, hoofdpijn, urineretentie, hematurie, frequente urine, maagdarmreacties, koorts. Verkrijgbaar als: – Hexvixâ, poeder a` 85 mg (als HCl) en 50 ml oplosmiddel.

Hexetidine. Een perhydropyrimidineverbinding, gebruikt als desinfectie-

H

middel voor mond- en keelholte. De werking houdt 10-12 uur aan. Dosering: 15 ml 2 x daags na het eten, na het tanden poetsen gedurende 30 sec. Bijwerkingen: smaakstoornissen. Verkrijgbaar als: – Hextril â, mondspoeling a` 0,1%.

Hextril â. Zie: Hexetidine blz. 212 Hexvixâ. Zie: Hexaminolevulinaat blz. 211 Hibicet â concentraat. Concentraat voor oplossing met 1,5% chloorhexidinedigluconaat en 15% cetrimide. Voor gebruik 1 op 100 verdunnen. Desinfectans.

Hibicet â verdunning. Oplossing met 0,015% chloorhexidinedigluconaat en 0,15% cetrimide. Desinfectans.

Hibiscrub â. Zie: Chloorhexidine blz. 93 Hibisolâ. Zie: Chloorhexidine blz. 93 Hibisolâ. Combinatie oplossing met 0,5% chloorhexidinedigluconaat en 60% isopropanol.

Hibitaneâ. Zie: Chloorhexidine blz. 93 Hirudoidâ. Cre`me met heparinoı¨den. Toegepast bij de uitwendige behandeling van tromboflebitis.

Histamine. Natuurlijk voorkomende stof in mestcellen en als neurotransmitter in het centrale zenuwstelsel. Gebruikt als provocatietest bij astma en COPD en ook bij iontoforese om erytheem op te wekken.

Hoestdrank bij prikkelhoest noscapine HClâ. Zie: Noscapine blz. 313

Hoestdrank bij vastzittende hoestâ. Zie: Broomhexine blz. 70 Hoestdrank FNA. Mixtura resolvens. Drank met 20 mg/ml ammoniumchloride, 20 mg/ml zoethoutextract, 0,4 mg/ml anijsolie en 0,2 mg/ml ammoniak.

Hoesttablet bij vastzittende hoestâ. Zie: Broomhexine blz. 70 Holoxanâ. Zie: Ifosfamide blz. 222 212

Homatropine. Homatropine is een parasympaticolyticum en wordt gebruikt als mydriaticum en cycloplegicum, voornamelijk voor diagnostische doeleinden. De mydriasis is maximaal na 10 tot 30 minuten en houdt 6 uur tot 4 dagen aan. Cycloplegie is maximaal binnen een uur, houdt 10 tot 48 uur aan. Homatropine is sneller en korter werkzaam dan atropine. Bij kinderen geeft het geen volledige cycloplegie. Dosering: volwassenen oogdruppels 1-2 druppels voorafgaand aan het onderzoek, zo nodig na 5-10 min. herhalen; kinderen oogdruppels 1 druppel voorafgaand aan het onderzoek, zo nodig na 10 min. herhalen. Bijwerkingen: irritatie, wazig zien, fotofobie, verhoogde oogdruk, allergische reacties. Verkrijgbaar als:

– Homatropine, oogdruppels a` 2% (HBr).

Hoofdlotion ’Noury’ â. Zie: Malathion blz. 269 Hoofdpijnpoeders Daroâ. Verdeelde poeders met 150 mg propyfenazon, 250 mg paracetamol en 46 mg coffeı¨ne. Gebruikt bij pijn en koorts. Dosering: per keer 1 sachet, max 6 per dag.

Hot Coldrexâ. Verdeelde poeders met 500 mg paracetamol en 30 mg ascorbinezuur. Gebruikt bij pijn en koorts. Dosering: per keer 1 sachet, max 6 per dag.

Houtteer. Pix liquida. Verkregen door droge destillatie van hout. Uitwendig gebruikt bij roos, seborroı¨sche dermatitis, psoriasis en chronisch eczeem.

Humalogâ. Zie: Insuline lispro blz. 231 Humatin â. Zie: Paromomycine blz. 333 Humatrope â. Zie: Somatropine blz. 400 Humiraâ. Zie: Adalimumab blz. 20 Humuline â Regular. Zie: Insuline blz. 229 Hyabak â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Hyal-drop â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Hyaluronidase. Een uit bacterie¨n geı¨soleerd mucolytisch enzym, dat hyaluronzuur afbreekt en daardoor de weefsels meer doorlaatbaar maakt. Het wordt gebruikt als hulpstof ter verhoging van het effect van lokale anesthetica bij oogheelkundige ingrepen. Dosering: retrobulbair of peribulbair: 150 IE toevoegen aan 10 ml oplossing van een lokaal anestheticum. Bij toepassing peribulbair 6-10 ml en retrobulbair 5 ml. Bijwerkingen: overgevoeligheid. Verkrijgbaar als: – Hyasonâ, poeder voor injectievloeistof a` 150 IE.

Hyaluronzuur. Polymeer van een disaccharide bereid uit hanenkammen of door bacterie¨le fermentatie. Toegepast als hulpmiddel bij bepaalde oogheelkundige ingrepen (intra-oculair), bij osteoartritis, artrose en pijn en bij beperkte beweeglijkheid van synoviale gewrichten (intra-articulair), bij cystitis (intravesicaal) en bij verminderd draagcomfort tijdens het dragen van 213

H

H

contactlenzen (oculair). Bij intra-articulaire injectie blijft het 12-24 uur in het gewricht, maar na 5 injecties houdt het effect 6 maanden aan. Dosering: intra-articulair: 20-25 mg 1 x per week, gedurende 3-5 weken. Bijwerkingen: verhoogde oogdruk. Verkrijgbaar als: – Adantâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 2,5 ml = 25 mg (Na-zout). – Artiviscâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,85 ml = 8,5 mg (Na-zout). – ArtiviscâPlus, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,85 ml = 11,9 mg (Nazout). – Biolon â, injectievloeistof a` 1 ml = 10 mg (Na-zout). – Cicatridinaâ, ovule a` 5 mg (Na-zout). – Cystistatâ, blaasspoeling a` 0,8 mg/ml, 50 ml. – Durolaneâ, injectievloeistof a` 3 ml = 60 mg (Na-zout). – Fermathronâ, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg (Na-zout). – Healonâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,55 ml = 5,5 mg en a` 0,85 ml = 8,5 mg (Na-zout). – Healonâ GV, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,55 ml = 7,7 mg en a` 0,85 ml = 11,9 mg (Na-zout). – Healonâ5, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,6 ml = 13,8 mg (Na-zout). – Hyabakâ, oogdruppels a` 0,15% (Na-zout). – Hyal-dropâ, oogdruppels a` 0,2% (Na-zout). – Hylo-COMODâ, oogdruppels zonder conserveermiddel a` 0,1% (Na-zout) (COMOD = Continuous MOno Dose). – Hylo-Lasopâ, oogdruppels a` 0,1% (Na-zout). – Laservisâ, oogdruppels a` 0,25% (Na-zout). – Ocumed Tearsâ, oogdruppels a` 0,2% (Na-zout). – Orthoviscâ, injectievloeistof a` 2 ml = 30 mg (Na-zout). – Ostenilâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 1 ml = 10 mg en a` 2 ml = 20 mg (Na-zout). – Proviscâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,55 ml = 5,5 mg en a` 0,85 ml = 8,5 mg (Na-zout). – Supartzâ, injectievloeistof a` 2,5 ml = 25 mg (Na-zout). – Synacromâ, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg (Na-zout). – Viscosealâ, injectievloeistof a` 10 ml = 50 mg (Na-zout). – Visiolâ, injectievloeistof a` 1 ml = 20 mg (Na-zout). – Vismedâ, oogdruppels a` 0,18% en a` 0,1% en ooggel a` 0,3% (Na-zout). – Visustrinâ, oogdruppels a` 0,4% (Na-zout). – Vitrax IIâ, injectievloeistof a` 0,65 ml = 19,5 mg (Na-zout).

Hyasonâ. Zie: Hyaluronidase blz. 213 Hycamtin â. Zie: Topotecan blz. 435 Hydralazine. Een vaatverwijder, gebruikt als bloeddrukverlagend middel, meestal in combinatie met be` tablokkers en/of diuretica en bij hartfalen indien er intolerantie is voor ACE-remmers en AT-II antagonisten, in combinatie met nitraten. Absorptie bij lege maag 30% tot 50%, bij volle maag tot 100%. De serumhalfwaardetijd is genetisch bepaald en bedraagt veelal 2 tot 4 uur. De eliminatie geschiedt grotendeels door afbraak. De werkingsduur is 4-8 uur. Dosering: hypertensie: aanvankelijk 10-25 mg 2-3 x daags, na de maaltijd. Zo 214

nodig verhogen tot onderhoudsdosering, veelal 25-50 mg 2 x daags, eventueel 25-50 mg 3-4 x daags. Hartfalen: aanvankelijk 50-100 mg per dag na het eten, zo nodig verhogen tot individuele onderhoudsdosering, veelal 200-600 mg per dag in 2-4 doses. Bijwerkingen: tachycardie (wordt tegengegaan door een ß-blokkker); natrium- en waterretentie (te voorkomen door een diureticum); hoofdpijn, blozen, duizeligheid, hartkloppingen, maagdarmstoornissen en nasale congestie. Deze bijwerkingen verminderen of verdwijnen veelal bij voortgezette behandeling. Verkrijgbaar als: – Hydralazine, tabletten a` 10 mg (HCl); dragees a` 50 mg (HCl).

Hydreaâ. Zie: Hydroxycarbamide blz. 217 Hydrochinon. Veroorzaakt een reversibele depigmentatie van de huid door remming van de melanine-synthese in de melanocyt. Wordt opgenomen in de bloedbaan: 30% 1 uur na aanbrengen. Het kan 4-6 weken duren voordat het effect zichtbaar is. Dosering: cutaan: aanvankelijk cre`me 2%, daarna eventueel 5%, 1-2 x daags aanbrengen eventueel in combinatie met tretinoı¨ne. Bijwerkingen: lokale irritatie, vlekkerige depigmentatie, sensibilisatie erytheem, branderig gevoel, droge huid, jeuk. Huid beschermen tegen zonlicht, want zorgt voor een omgekeerde werking. Verkrijgbaar als: – Hydrochinon FNA, cre`me a` 2% en a` 5%.

Hydrochinon FNA. Zie: Hydrochinon blz. 215 Hydrochloorthiazide. Een thiazidediureticum, dat met name wordt gebruikt bij hypertensie en hartfalen. Diuretisch effect is minder dan van lisdiuretica. Het wordt voor 70% uit de darm geabsorbeerd, waarna een snelle excretie, veelal in onveranderde vorm, door de tubuli volgt. Werkingsduur is 6-12 uur. Dosering: oraal, tot 50 mg bij voorkeur in 1 dosis ’s morgens: aanvankelijk 1 maal daags 12,5 mg, bij onvoldoende effect verhogen tot 1 x 25 mg, max. 50 mg. Hartfalen: aanvankelijk 25-50 mg per dag, op geleide van het effect zo nodig verhogen tot max. 100 mg. Aanvangsdosering aanpassen bij verminderde nierfunctie. Bijwerkingen: orthostatische hypotensie, hypokalie¨mie, jichtaanvallen, verergering van bestaande diabetes, trombopenie, hyperlipidemie. Interacties: in combinatie met een NSAID neemt het effect af en kan hartfalen verergeren. Bij langdurig NSAID-gebruik kan de bloeddruk stijgen. Bij toevoeging van een RAAS-remmer kan de bloeddruk plotseling dalen: staak eerst diureticagebruik en/of geef lage dosering RAAS-remmer. Toxiciteit van lithium kan toenemen doordat de uitscheiding afneemt. Kans op hyponatrie¨mie wordt verhoogd bij gebruik van SSRI’s en venlafaxine. Verkrijgbaar als: – Hydrochloorthiazide, tabletten a` 12,5 mg, a` 25 mg en a` 50 mg. – Hydrochloorthiazide FNA, drank a` 0,5 mg/ml.

Hydrochloorthiazide/Amiloride. Zie: Amiloride/Hydrochloorthiazide blz. 36

Hydrochloorthiazide/Triamtereen. Zie: Triamtereen/Hydrochloorthiazide blz. 442

Hydrocobamine â. Zie: Hydroxocobalamine blz. 217 215

H

Hydrocortison. Een natuurlijk voorkomend bijnierschorshormoon met

H

een belangrijke invloed op de koolhydraatstofwisseling en minder invloed op de elektrolytenhuishouding. Na orale toediening wordt het snel uit de darm geabsorbeerd. Hydrocortison wordt in de lever gemetaboliseerd, de metabolieten (o.a. tetrahydrocortison en dihydrocortisol) worden met de urine uitgescheiden. De eliminatie verloopt snel, de biologische halfwaardetijd is ongeveer 100 minuten. Hydrocortisonacetaat is de azijnzure ester van hydrocortison en is nagenoeg onoplosbaar in water. Wordt voornamelijk uitwendig toegepast. Hydrocortisonbutyraat wordt uitsluitend uitwendig gebruikt. Cutane preparaten met hydrocortisonacetaat zijn zwak werkzaam (klasse 1) en die met hydrocortisonbutyraat sterker werkzaam (klasse 2). Hydrocortisonnatriumsuccinaat is goed oplosbaar in water en wordt gebruikt voor intraveneuze toediening. Dosering: individueel. Cutaan 1-2 x daags aanbrengen. Bijwerkingen: cutaan: dunner wordende huid, vertraagde wondgenezing, acne, hirsutisme, zweten, kleine bloedingen in de huid, erytheem van het gezicht. Oraal/intraveneus: verschillende effecten op het CZS, cardiovasculair, maagdarmstoornissen, hyperglykemie, osteoporose. Interacties: risico op maagbloedingen bij gelijktijdig gebruik van NSAID’s neemt toe. Aminoglutethimide, carbamazepine, fenobarbital, fenytoı¨ne en rifampicine kunnen het effect verminderen. Verkrijgbaar als:

– Buccalsoneâ, zuigtabletten a` 2 mg (als Na-succinaat). – Hydrocortison, cre`me a` 1% (acetaat); poeder voor injectievloeistof a` 100 mg (als Na-succinaat); tabletten a` 20 mg; zalf a` 1%. – Hydrocortison FNA, cre`me a` 1% (acetaat); zalf a` 1% (acetaat); rectale cre`me a` 1% (acetaat); emulsie cutaan a` 1% (acetaat). – Locoidâ, cre`me a` 0,1% (butyraat); lotion a` 0,1% (butyraat); vetcre`me a` 0,1% (butyraat); oleogel a` 0,1% (butyraat) huidemulsie a` 0,1% (butyraat). – Solu-Cortefâ, poeder voor injectievloeistof a` 100 mg (als Na-succinaat).

Hydrocortison-ureum FNA. Zalf met 1% hydrocortisonacetaat en 10% ureum.

Hydrokinine. Gebruikt bij nachtelijke spierkrampen en ‘restless legs’. Wegens de bijwerkingen wordt langdurig gebruik ontraden. Dosering: oraal: 200 mg bij het avondeten, gevolgd door 100 mg voor het slapen gaan, gedurende 2-4 weken. Wanneer klachten terugkomen nog 2 weken behandelen. Bijwerkingen: verschijnselen van cinchonisme, hypoglykemie. Zelden cardiovasculaire klachten en bloedbeeldafwijkingen. Verkrijgbaar als:

– Inhibinâ, dragees a` 100 mg (HBr). OW . Een opiaatagonist toegepast bij de behandeling van Hydromorfon &

hevige pijn bij patie¨nten met kanker. Alleen orale toedieningsvorm is geregistreerd. Wordt in de lever omgezet tot voornamelijk glucuronide dat in de urine wordt uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 3 uur. De werking begint na 15-30 min. van een gewoon preparaat, is maximaal na 30-90 min. en houdt 4-5 uur aan. Bij een preparaat met gereguleerde afgifte houdt de werking 12 uur aan. Dosering: oraal: 4 tot 6 maal daags 1,3 tot 2,6 mg (capsule Immediate Release); 216

2 maal daags 2 tot 8 mg (capsule Slow Release). Zo nodig dosering verhogen; er bestaat geen maximum. Bijwerkingen: afhankelijkheid, obstipatie, misselijkheid, sufheid verwardheid, braken, ademhalingsdepressie, myokloniee¨n, epileptische insulten, urineretentie. Interacties: buprenorfine, nalbufine of pentazocine gaan het effect tegen. Verkrijgbaar als: – Palladonâ, capsules a` 1,3 mg en 2,6 mg (Immediate Release) (HCl), capsules a` 4 mg, 8 mg, 16 mg en 24 mg (Slow Release) (HCl).

Hydrotalciet. Aluminiummagnesiumhydroxidecarbonaathydraat in kristallijne vorm. Het heeft een zuurbindend vermogen en vermindert de pepsineactiviteit. Gebruikt bij maagklachten. Dosering: oraal: 500-1000 mg meermalen per dag, tussen de maaltijden door en voor het slapen gaan of als zich door maagzuur veroorzaakte klachten voordoen, max. 4 gram per dag. Bijwerkingen: obstipatie, grotere kans op infecties door daling pH. Interacties: de absorptie van onder andere bifosfonaten, itraconazol, tetracyclines, thyreomimetica, chinolone, digoxine, hivremmers en ijzer wordt verminderd. Gescheiden innemen. Verkrijgbaar als: – Ultacitâ, kauwtabletten a` 500 mg.

Hydroxocobalamine. Nauw verwant aan cyanocobalamine (vitamine B12), zie aldaar. Hydroxocobalamine wordt langzamer uitgescheiden dan cyanocobalamine en heeft dus een langduriger werking. Dosering: i.m., diep s.c.: begindosis: 10 keer 1 mg met een interval van tenminste 3 dagen; onderhoudsdosis: 1 mg iedere 2 maanden of 0,3 mg elke maand. Bijwerkingen: allergische reacties, acneı¨forme dermatitis. Verkrijgbaar als:

– Cyanokitâ, poeder voor injectievloeistof a` 2,5 mg. – Hydrocobamineâ, injectievloeistof a` 2 ml = 1 mg (HCl). – Hydroxocobalamine, injectievloeistof a` 2 ml = 1 mg (HCl).

Hydroxyboterzuur. Een lichaamseigen neurotransmitter die de serotonine- en acetylcholineconcentratie verhoogt en in lage dosering de dopamineafgifte verlaagt maar deze in hoge dosering verhoogt. Toegepast bij de behandeling van kataplexie bij narcolepsie. Wordt ook gebruikt als ‘smart drug’ wegens vermeende euforiserende en libidoverhogende effecten. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 25%. Vetrijke maaltijd vermindert de opname. De T½ bedraagt 30 tot 60 minuten. Dosering: oraal: 2 maal daags 2,25 gram, eerste dosis bij het slapen gaan en 2,5-4 uur later de volgende. Op basis van werkzaamheid en verdraagbaarheid aan te passen in stappen van 1,5 gram per 2 weken, max. 9 gram per dag. De orale oplossing dient voor inname te worden verdund met 60 ml water. Bij leverfunctiestoornissen aanvangsdosering halveren. Bijwerkingen: slaapstoornis, duizeligheid, hoofdpijn, overgevoeligheid, wazig zien, anorexia, maagdarmstoornissen, transpireren, huidreacties, enuresis nocturna, hypertensie, vermoeidheid, vallen, angst, nervositeit, oedeem, spierklachten. Verkrijgbaar als:

– Xyremâ, drank a` 500 mg/ml (Na-zout).

Hydroxycarbamide. Een cytostaticum gebruikt bij chronische myeloı¨de leukemiee¨n in combinatie met andere cytostatica, idiopathische trombocytose en plaveiselcelcarcinoom van hoofd en nek. Waarschijnlijk werkt het als 217

H

een antimetaboliet en remt het zo de DNA-synthese. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd uit het maagdarmkanaal. Ongeveer 50% wordt in de lever gemetaboliseerd en met de urine uitgescheiden als ureum en door de longen als CO2. Dosering: oraal: afhankelijk van carcinoom: leukemie: 20 tot 30 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Plaveiselcelcarcinoom: 80 mg/kg om de 3 dagen. Trombocytose: 15-30 mg/kg 1 x per dag op geleide van aantal witte bloedcellen. Bijwerkingen: beenmergdepressie, misselijkheid, diarree, obstipatie, leukopenie, megaloblastose, alopecia. Interacties: instelling op carbamazepine kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als: – Hydreaâ, capsules a` 500 mg. – Hydroxyurea, capsules a` 500 mg. – Siklosâ, tabletten a` 1 gram.

H

Hydroxychloroquine. Nauw verwant aan chloroquine. Toegepast bij reumatoı¨de artritis, de behandeling en profylaxe van malaria, bij lupus erythematodes en fotodermatosen. Regelmatige controle van de ogen is aanbevolen in verband met ophoping in het oog. Dosering: oraal, tijdens of vlak na het eten: bij reumatoı¨de artritis: begindosis 400 mg per dag, na 3 maanden de dosis verlagen tot 200 mg per dag en later eventueel tot 200 mg om de dag. Bij lupus erythematodes en fotodermatosen: oraal: begindosis 400 tot 600 mg per dag gedurende enige weken, onderhoudsdosis 200 tot 400 mg per dag. Bijwerkingen: verergering porfyrie, vertigo, tinnitus, gevoelsstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, nervositeit, gehoorverlies, hartgeleidingsstoornis, biventriculaire hypertrofie, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, spierzwakte, verminderde peesreflexen. Verkrijgbaar als:

– Plaquenilâ, tabletten a` 200 mg (sulfaat).

Hydroxyethylrutosiden. Toegepast bij chronische veneuze insufficie¨ntie als het dragen van elastische kousen alleen onvoldoende is. De werkzaamheid is aan twijfel onderhevig. Dosering: oraal: 1 tot 1,5 gram per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, opvliegers, huiduitslag. Verkrijgbaar als: – Venorutonâ, tabletten a` 500 mg.

Hydroxyethylzetmeel. Polymeren van D-glucopyranose, afkomstig van een zetmeelsoort die meer dan 90% amylopectine bevat, gedeeltelijk ‘veretherd’ met hydroxyethylgroepen. Plasmavervangingsmiddel, gebruikt bij shock, bloedingen en vochtverlies door brandwonden, operaties en andere traumata. Dosering: gelet op de mogelijkheid van ernstige overgevoeligheidsreacties, eerste 10-20 ml onder zorgvuldige controle toedienen. Hoeveelheid is afhankelijk van preparaat. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, hoofdpijn, braken, verhoogde alfa-amylase- en bilirubinewaarden, rillingen, spierpijn en lokale reacties langs de geı¨nfundeerde vena. Verkrijgbaar als: – EloHAESâ, infusievloeistof a` 6%. – HAES-sterilâ, infusievloeistof a` 6% en a` 10%. – Hemohesâ, infusievloeistof a` 6% en a` 10%. – HyperHAES, infusievloeistof a` 6% in 7,2% NaCl. 218

– – – –

PlasmaVolume Redibagâ, infusievloeistof a` 6% met elektrolyten. Venofundin â, infusievloeistof a` 6%. Volulyteâ, infusievloeistof a` 6% met elektrolyten. Voluvenâ, infusievloeistof a` 6%.

Hydroxyurea. Zie: Hydroxycarbamide blz. 217 RV . Een antihistaminicum, dat bij allergische huidaandoeHydroxyzine &

ningen wordt gebruikt. Heeft ook een sederende, matige anticholinerge en anti-emetische werking. Dosering: oraal: 50-100 mg per dag in verdeelde dosis. Bijwerkingen: hoofdpijn, slaperigheid, droge mond. Interacties: pas op bij prostaathyperplasie i.v.m. mogelijke urineretentie. Verkrijgbaar als: – Ataraxâ, stroop a` 2 mg/ml (di-HCl), tabletten a` 10 mg, a` 25 mg en a` 100 mg (di-HCl). – Hydroxyzine, tabletten a` 10 mg en a` 25 mg (di-HCl).

Hylo-COMOD â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Hylo-Lasop â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 RV blz. 392 Hyoscine. Zie: Scopolamine &

HyperHAES. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218 Hypnomidateâ. Zie: Etomidaat blz. 166 Hypromellose. Hydroxypropylmethylcellulose. Gebruikt als verdikkingsmiddel en traanvervangend middel. Dosering: oogdruppels 3 mg/ml, zo nodig elk uur, bij warm weer elk kwartier. Bijwerkingen: wazig zien, prikkelend of branderig gevoel. Verkrijgbaar als:

– Celoftal â, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 1,5 ml = 30 mg. – Hypromellose, oogdruppels a` 0,3%. – Hypromellose Monofree, oogdruppels (zonder conserveermiddel) a` 0,3%. RV blz. 418 Hytrinâ. Zie: Terazosine &

Hyzaarâ. Een combinatie van 50 mg losartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide. Toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie die onvoldoende reageert op monotherapie. Dosering: 1 tablet per dag, zo nodig 2 tabletten 1 x per dag.

Ibandroninezuur. Een bifosfonaat, intraveneus en oraal toegepast bij de behandeling van door tumoren veroorzaakte hypercalcie¨mie, ter preventie van ‘skeletal events’ bij patie¨nten met borstkanker en botmetastasen en bij de behandeling van osteoporose. Het remt de osteoclastische botresorptie. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 0,6%. De T½ is zeer wisselend (10 tot 72 uur). Dosering: orale toediening na een nacht van ten minste 6 uur vasten en 30-60 min. voor het ontbijt. Ter preventie van ‘skeletal events’ bij patie¨nten met borstkanker en botmetastasen: oraal: 1 maal daags 50 mg; intraveneus: iedere 3-4 weken 6 mg als infuus in NaCl 0,9% of glucose 5% gedurende 1 uur in te lopen. Dosering bij de behandeling van door tumor veroorzaakte hypercalcie¨mie: intraveneus: 2 tot 6 mg in 500 ml NaCl 0,9% of glucose 5% gedurende 2 219

H

uur in te lopen. Dosering bij osteoporose: oraal: 1 maal per maand 150 mg. Bijwerkingen: hypocalcie¨mie, botpijn, pyrexie, hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, myalgie, koortsachtige verschijnselen, dyspepsia, spierpijn, stijfheid van skeletspieren, gewrichtspijn, vermoeidheid en zwakte. Interacties: minimaal een half uur eerder innemen dan antacida, ijzer en calcium. Verkrijgbaar als: – Bondronatâ, infuusconcentraat a` 6 ml = 6 mg (als Na-zout); filmomhulde tabletten a` 50 mg (als Na-zout). – Bonvivaâ, fimomhulde tabletten a` 150 mg (als Na-zout); injectievloeistof in wegwerpspuit a` 3 ml = 3 mg (als Na-zout).

Ibaril â. Zie: Desoximetason blz. 129 Ibopamine. Een dopaminerge stof (op DA1- en DA2-receptoren), toegepast

I

bij de behandeling van lichte decompensatio cordis (NYHA klasse II) in combinatie met diuretica, wanneer ACE-remmers en AT-II-antagonisten niet toegepast kunnen worden of niet werkzaam zijn. Tijdens een onderzoek bij patie¨nten met matig ernstig en ernstig hartfalen (NYHA klasse III en IV) werd een hogere sterfte gezien in de ibopaminegroep dan in de placebogroep. Het gebruik bij deze patie¨nten wordt derhalve afgeraden. Voorzichtigheid is geboden bij patie¨nten met ernstige ventriculaire tachycardie, instabiele angina pectoris, recent myocardinfarct, ernstige hypertensie. Ibopamine geeft perifere en renale vaatverwijding (DA1). Het is een prodrug en wordt gehydrolyseerd tot het actieve epinine. De T½ van epinine bedraagt 4 uur. Dosering: oraal bij voorkeur 1 uur voor het eten: 3 maal daags 100 mg of 2 maal daags 200 mg, in combinatie met diuretica. Bij ouderen en leverfunctiestoornissen: 2 x 100 mg, onderhoudsdosering 3 x 100 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hartkloppingen, hypertensie, rusteloosheid, aritmie, tachycardie, tremor, pijn op de borst, hoofdpijn, palpitaties. Interacties: niet combineren met dopamineantagonisten i.v.m. tegengaande werking. Niet combineren met amiodaron. Verkrijgbaar als: – Inopamilâ, tabletten a` 100 mg (als HCl).

Ibuprofen. Heeft antiflogistische, analgetische en antipyretische eigenschappen en wordt voornamelijk gebruikt bij koorts en pijn, bij reumatische aandoeningen, bij extra-articulaire aandoeningen en bij de behandeling van primaire dysmenorroe. Ibuprofen wordt na orale toediening voor 80% geabsorbeerd. Het wordt snel uitgescheiden, met name als niet werkzame metabolieten. De halfwaardetijd van de serumspiegel is 1,5-2,5 uur. Dosering: bij koorts en pijn en bij primaire dysmenorroe: oraal: aanvangsdosis 400 mg, vervolgens zo nodig elke 4 tot 6 uur 200 mg tot 400 mg, max. 1600 mg per dag (gewoon preparaat). Dosering bij reumatische aandoeningen: oraal: 1200-1600 mg in 3-4 doses (gewoon preparaat), of 1600 mg ’s avonds, eventueel aangevuld met 800 mg ’s ochtends (preparaat met gereguleerde afgifte). Dosering bij extra-articulaire aandoeningen: oraal: 3 tot 4 maal daags 400 mg (gewoon preparaat) of 2 tot 3 maal daags 600 mg of 1600 mg ’s avonds, eventueel aangevuld met 800 mg ’s ochtends (preparaat met gereguleerde afgifte). Dosering rectaal: het effect van 500 mg rectaal is vergelijkbaar met dat van 400 mg oraal. Bijwerkingen: maagdarmklachten, maagbloedingen, 220

exantheem, oedeem, bronchospasmen, leukopenie, verslechtering van de nierfunctie en zelden toxische amblyopie. Interacties: verhoging van het bloedingsrisico, extra verhoogd in combinatie met coumarines, SSRI’s en corticosteroı¨den. Verhoogt de toxiciteit van lithium en ciclosporine. Vermindert het effect van anti-hypertensiva en kan verergering hartfalen veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Advilâ, filmomhulde tabletten a` 400 mg; vloeistofgevulde capsules a` 200 mg en a` 400 mg. – Brufenâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 800 mg; bruisgranulaat a` 600 mg. – Ibuprofen, dragees a` 200 mg en a` 400 mg; tabletten a` 200 mg, a` 400 mg en a` 600 mg; zetpillen a` 500 mg. – Nurofenâ, dragees a` 200 mg; tabletten a` 200 mg en a` 400 mg; smelttabletten a` 200 mg; suspensie a` 20 mg/ml; verdeeld bruisgranulaat a` 400 mg ; capsules a` 400 mg ; tablet ‘femal’ a` 400 mg ; zetpil a` 125 mg. – Pedeaâ, injectievloeistof a` 2 ml = 10 mg. – Sarixellâ, omhulde tabletten a` 400 mg (als Na-zout). – Spidifenâ, filmomhulde tabletten a` 400 mg (als arginine). – Zafenâ, verdeeld granulaat a` 400 mg.

Ibutilide. Een klasse III-anti-arrhythmicum toegepast bij de acute conversie van atriumflutter en atriumfibrilleren naar sinusritme. Het verlengt de duur van de actiepotentiaal en van de refractaire periode van de atria en de ventrikels en vertraagt de geleiding in de AV-knoop. Tijdens infusie en tenminste 4 uur daarna moet het hartritme worden gecontroleerd. De T½ varieert van 2 tot 12 uur. Dosering: intraveneus als infusie: vanaf 60 kg 870 microgram in 10 minuten; tot 60 kg 0,0087 mg kg/lichaamsgewicht in 10 minuten; zo nodig 1 maal herhalen. Bijwerkingen: verlengd QT-interval, ritmestoornissen, hypertensie, angina pectoris, vasodilatie, AV-blok, hypotensie. Interacties: niet combineren met andere stoffen die het QT-interval verlengen. Verkrijgbaar als: – Corvertâ, infusievloeistof a` 10 ml = 870 microgram (fumaraat).

ICG-pulsionâ. Zie: Indocyaninegroen blz. 227 Ichthammol. Zwarte trekzalf. Sulfobituminosum ammonicum. Ichtyol. Een geneutraliseerd zwavelhoudend destillatieproduct van bitumineuze gesteenten. Bruinzwarte, onaangenaam riekende, stroopdikke vloeistof, oplosbaar in water. Door de aanwezigheid van fenolen heeft het een antibacterieel en antimycotisch effect. De effectiviteit bij furunkels is niet vastgesteld. Bij chronisch eczeem is ichthammol minder werkzaam dan koolteer. Wordt nauwelijks meer toegepast. Dosering: chronisch eczeem: 40 mg/ml in zinkoxideschudsel, 1-2 x daags dun aanbrengen en afdekken met een droog verband. Bijwerkingen: irritatie van de huid, onaangename geur, verkleuring van de huid, haren en kleding. Verkrijgbaar als:

– Darodermâ trekzalf, zalf a` 10%. – Trekzalf Dr. Swaab, zalf a` 10%.

Icodextrine. Wordt gebruikt als bestanddeel van vloeistof voor peritoneale dialyse. Werkt als osmotisch agens. Bestanddeel van Extraneal â. 221

I

Dosering: zie productinformatie. Bijwerkingen: buikpijn, duizeligheid,

hoofdpijn, zwakte, hypertensie, hypotensie, hypovolemie, dehydratie, hypochloremie, hyponatrie¨mie, oedeem, huidreacties, stijging van alkalisch fosfatase en daling van amylase.

Idarubicine. Een antracyclinederivaat, een analogon van doxorubicine toegepast als cytostaticum bij acute myeloı¨de en lymfatische leukemie. Dosering: i.v.: 12 mg/m2 per dag gedurende 3 dagen al dan niet in combinatietherapie. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, alopecia, beenmergdepressie, maagdarmklachten, anemie, ernstige leukopenie, neutropenie, granulocytopenie, trombocytopenie, infecties, mucositis, rode verkleuring van de urine, koorts. Interacties: ciclosporine verhoogt de plasmaconcentraties. Meld gebruik aan de trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Zavedosâ, poeder voor injectievloeistof a` 5 mg en a` 10 mg (HCl)

Idursulfase. Recombinant humaan iduronaat-2-sulfatase (=idursulfase),

I

wordt als intraveneuze infusie toegepast bij patie¨nten met mucopolysaccharidose type II (ziekte van Hunter). Patie¨nten met de ziekte van Hunter missen het lisosomale enzym idursulfase. Het wordt gemetaboliseerd via hydrolyse. De T½ bedraagt ca. 48 min. Is een weesgeneesmiddel. Dosering: i.v. als infusie: e´e´nmaal per week 0,5 mg/kg lichaamsgewicht als druppelinfuus in NaCl 0,9%. Infusieduur aanvankelijk 3 uur. Indien er geen met de infusie samenhangende bijwerkingen worden waargenomen kan de duur worden teruggebracht naar 1 uur. Bijwerkingen: vorming van IgG- en IgM-antilichamen waardoor infusiereacties, huidreacties, koorts, hoofdpijn, hypertensie, perifeer oedeem, longembolie, aritmie, longaandoeningen, blozen, cyanose, gezwollen tong. De infusiereacties kunnen worden verminderd door verlaging van de infusiesnelheid of door toediening van antihistaminica, antipyretica, corticosteroı¨den of inhalatie van een be`tasympaticomimeticum. Verkrijgbaar als:

– Elapraseâ, concentraat voor infusie a` 6 mg = 3 ml

Ifosfamide. Een alkylerend cytostaticum, o.a. gebruikt bij ovariumcarcinoom, testistumoren en longcarcinoom. Is een prodrug en wordt geactiveerd door CYP3A4. Na herhaalde toediening duurt de blootstelling aan de werkzame metabolieten langer. Dosering: liefst in de ochtend, 50 tot 60 mg per kg lichaamsgewicht per dag, gedurende 5 dagen. Deze kuur kan, afhankelijk van het aantal leukocyten, na 4 tot 6 weken worden herhaald. Bijwerkingen: braken, misselijkheid, haaruitval, beenmergdepressie, hemorragische cystitis, zelden neurologische uitvalsverschijnselen, beenmergdepressie, leukopenie, neutropenie, misselijkheid, braken, encefalopathie, sufheid, (micro)hematurie en koorts. Ter voorkoming van de hemorragische cystitis kan mercapto-ethaansulfonzuur (mesna) i.v. worden toegepast. Interacties: effectiviteit kan verminderen door proteaseremmers. Instelling op valproı¨nezuur kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als:

– Holoxan â, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg, a` 1 gram en a` 2 gram.

IJzer(III)hydroxyde-dextran-complex. Intraveneus of intramusculair toegepast bij de behandeling van ijzerdeficie¨ntie indien orale ijzerpre222

paraten niet kunnen worden gebruikt. Bevat per gram ongeveer 160 mg ijzer. Dosering: intraveneus als druppelinfuus: 100 tot 200 mg ijzer (2 tot 4 ml) verdund in 100 ml NaCl 0,9 % of glucose 5%. De eerste 25 mg in tenminste 15 min. toedienen. Indien zich geen bijwerkingen voordoen kan de resterende hoeveelheid in 15 min. worden toegediend; intraveneus 100 tot 200 mg 2-3 x per week. i.m.: 100 mg per injectie. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, warmtegevoel, opvliegers, anafylactische reacties. Verkrijgbaar als: – Cosmoferâ, injectievloeistof a` 2 ml = 100 mg ijzer en a` 10 ml = 500 mg ijzer.

IJzerhydroxide saccharose complex. Zie: Ferrioxidesaccharaat blz. 178

Ikorelâ. Zie: Nicorandil blz. 306 Ilomedineâ. Zie: Iloprost blz. 223 Iloprost. Een prostacycline-analoog als intraveneuze infusie toegepast bij de behandeling van het gevorderde stadium van thrombo-angiitis obliterans (ziekte van Buerger) met ernstige ischemie van de extremiteit, in gevallen waarbij revascularisatie niet is geı¨ndiceerd, bij ernstige chronische ischemie in de extremiteiten in gevallen waarbij reconstructieve vaatchirurgie of percutane transluminale angioplastiek niet meer mogelijk is en bij primaire pulmonale hypertensie. De T1/2 is 30 min. Dosering: i.v.: eerste 2-3 dagen 0,5 ng/kg per min. gedurende 30 min. Daarna dagelijks tot max. 2 nanogram/kg lichaamsgewicht/min gedurende 6 uur als infuus. Dosering per inhalatie: 6 tot 9 maal per dag 2,5 tot 5 microgram. Bijwerkingen: flush, hoofdpijn, malaise, sedatie, bloeddrukveranderingen, maagdarmstoornissen, zweten. Verkrijgbaar als: – Ilomedineâ, infuusconcentraat a` 0,5 ml = 50 microgram (als trometamol). – Ventavisâ, vernevelvloeistof a` 1 ml = 10 microgram (als trometamol). RV blz. 187 Imapâ. Zie: Fluspirileen &

Imatinib. Een oncolyticum onder andere toegepast bij de behandeling van patie¨nten met Philadelphia (Ph)-chromosoom positieve chronische myeloı¨de leukemie (CML) in de chronische fase na het falen van therapie met interferon-alfa, in de blastaire fase of in de acceleratiefase. Imatinib veroorzaakt apoptose door remming van BCR-ABL, een tyrosinekinase dat wordt geproduceerd door het Philadelphia (Ph)-chromosoom. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid ca. 98%. Het wordt in de lever omgezet door CYP3A4 in o.a. een werkzame metaboliet. De T½ bedraagt ca. 18 uur. Dosering: oraal, tijdens het eten met veel water: 1 maal daags 400 mg tot 600 mg bij patie¨nten in de chronische fase of 1 maal daags 600 mg tot 2 maal daags 400 mg bij patie¨nten in de acceleratiefase of blastaire fase. Bij leukemie 1 x 100 mg, max. 400 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, spierpijnen, bloedbeeldafwijkingen, hoofdpijn, oedeem, leverfunctiestoornissen, huidafwijkingen vermoeidheid, gewrichtspijn, botpijn, vochtretentie, oedeem, gewichtstoename, anemie, neutropenie en trombocytopenie. Patie¨nten met hartfalen of met risicofactoren voor hartfalen dienen zorgvuldig te worden gecontroleerd. Interacties: imatinib remt CYP3A4. Kans op myopathie is ver223

I

groot bij gebruik van simvastatine en atorvastatine. Concentratie van imatinib kan dalen door rifampicine, anti-epileptica, dexamethason en hypericum en stijgen door gebruik van ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen. Verkrijgbaar als: – Glivecâ, filmomhulde tabletten a` 100 mg en a` 400 mg (als mesilaat).

Imiglucerase. Een met rDNA-technologie geproduceerde, gemodificeerde vorm van humaan-be`ta-glucocerebrosidase. Het katalyseert de splitsing van glucocerebroside in glucose en ceramide. Toegepast bij de ziekte van Gaucher type I en type 3 zonder neurologische verschijningen. De T½ bedraagt 3,6 tot 10 min. Dosering: intraveneus als infusie max 1E/kg per min: aanvankelijk 60 E/kg lichaamsgewicht per keer, gewoonlijk elke 2 weken op geleide van de respons de dosering aanpassen. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, antistofontwikkeling, maagdarmstoornissen. Verkrijgbaar als: – Cerezymeâ, poeder voor infusievloeistof a` 200 E en a` 400 E.

I

Imigranâ. Zie: Sumatriptan blz. 409 Imipenem/Cilastatine. Een be`ta-lactam antibioticum dat parenteraal wordt toegepast als breedspectrum antibioticum. Het is werkzaam tegen grampositieve, gramnegatieve (inclusief Ps. aeruginosa) en anaerobe bacterie¨n. Om te voorkomen dat imipenem in de nieren grotendeels wordt afgebroken tot nefrotoxische stoffen door het enzym dehydropeptidase I (DPA I) is een gelijke hoeveelheid cilastatine toegevoegd. Cilastatine is een specifieke remmer van het DPA I en bezit zelf geen antibacterie¨le activiteit. Dosering: i.v.: afhankelijk van infectie 3 tot 4 maal daags 500 mg tot 1 gram, 250 mg 4 x daags of 500 mg 4 x daags. De oplossing dient een concentratie van 5 mg/ml te hebben. Dosering i.m.: 2 maal daags 500 mg tot 750 mg. Bij nierfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, lokale reacties op de injectieplaats, maagdarmstoornissen, tandverkleuring, voorbijgaande eosinofilie, leukopenie, neutropenie en trombocytopenie. Interacties: plasmaconcentratie van valproı¨nezuur kan dalen. Tetracyclines antagoneren het bactericide effect van imipenem. Verkrijgbaar als: – Imipenem/cilastatine, poeder voor infusievloeistof a` 500 mg/500 mg imipenem en cilastatine (als Na-zout). – Tie¨namâ, poeder voor infusievloeistof a` 500 mg/500 mg imipenem en cilastatine (als Na-zout). RV . Een dibenzazepinederivaat, gebruikt als antidepressiImipramine &

vum. Het heeft ook matige anticholinergische, a1-blokkerende en antihistaminerge eigenschappen. Remt met name serotonine en norepinefrine. De actieve metaboliet desimipramine remt met name norepinefrine. Imipramine wordt goed uit het maagdarmkanaal geabsorbeerd. Het wordt door de nier uitgescheiden, 2% in onveranderde vorm, de rest als deels werkzame metabolieten (o.a. desipramine). De serumhalfwaardetijd bedraagt 8 tot 20 uur, van desimipramine 12 tot 76 uur. Dosering: aanvankelijk 25-75 mg per dag, geleidelijk verhogen tot 150-200 mg per dag, max 300 mg. Bij oude mensen wordt lager gedoseerd. Bijwerkingen: droge mond, accommodatiestoornissen, obstipatie, maagdarmstoornissen, 224

tachycardie, duizeligheid, hyperreflexie, orthostatische hypotensie, urineretentie, seksuele stoornissen, extrapiramidale verschijnselen. Interacties: let op bij combinatie met andere antidepressiva i.v.m. het serotoninesyndroom. Cimetidine, darifenacine, kinidine en terbinafine kunnen de plasmaconcentraties verhogen. Verkrijgbaar als: – Imipramine, dragees a` 10 mg en a` 25 mg (HCl).

Imiquimod. Een immuunmodulator lokaal toegepast bij condylomata acuminata (genitaal en peri-anaal) veroorzaakt door humaanpapillomavirus en bij superficieel basaalcelcarcinoom (sBCC). Wordt voor een heel klein deel opgenomen door de huid en met de urine uitgescheiden. Dosering: cutaan: anogenitale wratten: 3 maal per week cre`me aanbrengen gedurende maximaal 16 weken; superficieel basaalcelcarcinoom: 5 maal per week aanbrengen gedurende 6 weken. Na 6 tot 10 uur de cre`me verwijderen met water en zeep. Bijwerkingen: jeuk en pijn op de aangedane plaats, infecties, hoofdpijn, misselijkheid, vermoeidheid, spierpijn, hypopigmentatie, rugpijn, bloeding, erytheem. Verkrijgbaar als: – Aldaraâ, cre`me a` 5%.

Immucothelâ. Zie: Immunocyanine blz. 225 Immukineâ. Zie: Interferon gamma 1b blz. 233 Immunate â. Poeder voor injectievloeistof met Factor VIII-concentraat en vonwillebrandfactor (500 IE/250 IE en 1000 IE/500 IE). Gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij een aangeboren en verworven factor VIII-deficie¨ntie en bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij de ziekte van Von Willebrand-Ju¨rgens met factor VIII-deficie¨ntie.

Immunocyanine. Een stabiele modificatie van de bloedkleurstof haemocyanine van een zeeslak (Megathura crenulata). Een activator van het cellulaire en humorale immuunsysteem in het blaasslijmvlies. Na subcutane immunisatie worden haemocyanine-specifieke IgM- en IgG-antilichamen gevormd. Toegepast bij het voorkomen van recidief blaascarcinoom na transurethrale resectie (TUR) en na falen van voor deze indicatie geaccepteerde behandeling. Dosering: subcutaan, intracutaan: proefdosis a` 1 mg in de linkeronderarm (bij linkshandigen in de rechteronderarm). Indien geen erytheem als teken van overgevoeligheid binnen 4 dagen optreedt dan 2 maal herhalen in 2 tot 4 dagen. Onderhoudstherapie intravesicaal: 20 mg in blaasspoeling 1 x per week gedurende 6 weken, gevolgd door 20 mg 1 x per maand gedurende 1 jaar. Bijwerkingen: subfebriele temperaturen, allergische reacties van de blaas, rood worden en zwellen van de injectieplaats, urinedrang, pijnlijke blaas. Verkrijgbaar als: – Immucothelâ, poeder voor injectievloeistof a` 1 mg; poeder voor instillatievloeistof a` 10 mg.

Immunoglobuline, normaal. Bevat de immunoglobulinen die normaal in het bloed van gezonde volwassenen aanwezig zijn. Bestaat hoofdzakelijk uit IgG, de overige immunoglobulinen en enkele serumeiwitten zijn in geringe hoeveelheden aanwezig. Toegepast bij verschillende aandoeningen, waaronder profylaxe mazelen, hepatitis A, leukemie en bij MMN. 225

I

I

Dosering: afhankelijk van aandoening. Bijwerkingen: koorts, hoofdpijn, reacties op de injectieplaats. Verkrijgbaar als: – Flebogammaâ, infusievloeistof a` 50 ml = 2,5 gram, a` 100 ml = 5 gram en a` 200 ml = 10 gram. – Flebogammadifâ, infusievloeistof a` 50 ml = 2,5 gram, a` 100 ml = 5 gram, a` 200 ml = 10 gram en a` 400 ml = 20 gram. – Gammagardâ S/D, poeder voor infusievloeistof a` 2,5 gram, a` 5 gram en a` 10 gram; poeder voor injectievloeistof a` 500 mg. – Gammanormâ, injectievloeistof a` 10 ml = 1,65 gram. – Kiovigâ, infusievloeistof a` 10 ml = 1 gram, a` 25 ml = 2,5 gram, a` 50 ml = 5 gram, a` 100 ml = 10 gram en a` 200 ml = 20 gram. – Nanogamâ, infusievloeistof a` 20 ml = 1 gram, a` 50 ml = 2,5 gram, a` 100 ml = 5 gram, a` 200 ml = 10 gram en a` 400 ml = 20 gram. – Octagamâ, infusievloeistof a` 50 ml = 2,5 gram, a` 100 ml = 5 gram a` 200 ml = 10 gram. – Subcuviaâ, injectievloeistof a` 5 ml = 800 mg en a` 10 ml = 1,6 gram. – Vivaglobinâ, injectievloeistof a` 10 ml = 1,6 gram.

Imodium â. Zie: Loperamide blz. 263 Imogam Rabies â. Zie: Rabiesimmunoglobuline blz. 371 RV blz. 470 Imovaneâ. Zie: Zopiclon &

Implanonâ. Zie: Etonogestrel blz. 166 Importalâ. Zie: Lactitol blz. 248 RV blz. 70 Impromenâ. Zie: Broomperidol &

Imuranâ. Zie: Azathioprine blz. 53 Indapamide. Een thiazidediureticum, gebruikt als antihypertensivum. Het heeft diuretische en vaatverwijdende eigenschappen. De werking begint na 2 weken en is maximaal na 2-4 weken. Wordt vaak gecombineerd met perindopril. Indapamide wordt in hoofdzaak uitgescheiden in de vorm van metabolieten. Dosering: oraal: gewoonlijk 1 maal daags 2,5 mg ’s morgens. In combinatie met perindopril 1,25 mg. Bijwerkingen: hypokalie¨mie, hyponatrie¨mie, hyperglykemie, hyperlipidemie. Interacties: NSAID’s kunnen hartfalen verergeren en de antihypertensieve werking tegengaan. Vermindert de uitscheiding van lithium. Wanneer een RAAS-remmer wordt toegevoegd, kan plotseling hypotensie optreden. Kans op hyponatrie¨mie wordt vergroot i.c.m. SSRI’s en venlafaxine. Verkrijgbaar als: – Indapamide, dragees a` 2,5 mg; tabletten a` 2,5 mg.

Indermâ. Zie: Erytromycine blz. 160 Indinavir. Een antiviraal middel dat selectief hiv-proteasen remt in combinatie met e´e´n of meerdere antiretrovirale nucleoside-analogen toegepast bij de symptomatische behandeling van hiv-infectie. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. Calorie-, vet- en eiwitrijk voedsel vermindert de absorptie aanzienlijk. Het wordt in de lever door met name CYP3A4 omgezet in 7 inactieve metabolieten. In combinatie met ritonavir en andere stoffen 226

die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen is dit minder. De T½ bedraagt 1,8 uur, bij leverfunctiestoornissen ca. 3 uur. Dosering: oraal: op een lege maag elke 8 uur 800 mg. Bij leverfunctiestoornissen 600 mg. In combinatie met andere hiv-remmers dosering aanpassen. Kinderen worden gedoseerd op metabool gewicht. Bijwerkingen: nierstenen, maagdarmstoornissen, asthenie, droge mond, pruritus, slaapstoornissen, myalgie, hoofdpijn, duizeligheid, smaakstoornissen, huiduitslag, droge huid, geı¨soleerde asymptomatische hyperbilirubinemie, verminderd aantal neutrofielen, hematurie, proteı¨nurie. Interacties: niet combineren met H2remmer en protonpompremmers i.v.m. verminderde absorptie. Indinavir remt het metabolisme van onder andere alprazolam, amiodaron, carbamazepine, ciclosporine, cisapride, clindamycine, colchicine, coumarinederivaten, diltiazem, doxorubicine, ergotamine, erytromycine, everolimus, pimozide, (tem)sirolimus, tacrolimus, terfenadine, trazodon, verapamil. Zorgt voor een stijging van de concentraties van statines en claritromycine. Inductie van CYP3A4 leidt tot lagere plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Crixivanâ, capsules a` 400 mg (als sulfaat). RV blz. 227 Indocidâ. Zie: Indometacine & RV blz. 227 Indocollyreâ. Zie: Indometacine &

Indocyaninegroen. Een groene kleurstof, gebruikt voor het bepalen van de cardiac output en voor leverfunctieproef. Dosering: 0,1-0,5 mg/kg per keer. Verkrijgbaar als:

– ICG-pulsionâ, poeder voor injectievloeistof a` 25 mg en a` 50 mg. – Infracyanineâ, poeder voor injectievloeistof a` 25 mg. RV . Remt cyclo-oxygenase en de synthese van prostaglanIndometacine &

dines; een preparaat met analgetische, antipyretische en antiflogistische eigenschappen, onder andere gebruikt bij reumatoı¨de artritis en jicht. Na orale en rectale toediening wordt het goed geabsorbeerd, ongeveer twee derde wordt met de urine uitgescheiden. De serumhalfwaardetijd bedraagt 3 tot 11 uur. Dosering: oraal tijdens of vlak na het eten: bij reumatoı¨de artritis 2 tot 3 maal daags 25 mg, zo nodig tot 3 maal daags 50 mg. Bij een jichtaanval 3 tot maximaal 4 maal daags 50 mg. Dosering Retard: 1 of 2 maal daags 75 mg. Dosering zetpillen: 1-2 maal daags 100 mg of 2-4 maal daags 50 mg. Dosering oogdruppels, toegepast bij afaak cystoı¨d macula oedeem (ACME) na cataractoperatie, 4 maal daags 1 druppel dag voor operatie. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, maagbloedingen, vermoeidheid, depressie, verwardheid (ook bij rectale toediening). Interacties: verhoogt het bloedingsrisico, extra verhoogd in combinatie met coumarines, SSRI’s en corticosteroı¨den. Verhoogt de toxiciteit van lithium en ciclosporine. Vermindert effect van antihypertensiva en kan verergering hartfalen veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Indocidâ, poeder voor injectievloeistof a` 1 mg (als Na-zout). – Indocollyreâ, oogdruppels a` 0,1%. – Indometacine, capsules a` 25 mg en a` 50 mg; capsules met gereguleerde afgifte a` 75 mg; zetpillen a` 50 mg en a` 100 mg. – Indometacine FNA, oogdruppels a` 0,1%. 227

I

InductOsâ. Zie: Dibotermine alfa blz. 133 Inegyâ. Tabletten met 10 mg ezetimibe en 20 mg, 40 mg of 80 mg simvastatine. Toegepast bij de behandeling van hypercholesterolemie. Dosering: oraal: 1 maal daags ’s avonds 1 tablet. Bijwerkingen: myalgie, maag-

darmstoornissen, asthenie, duizeligheid, hoofdpijn.

Infanrix hexa â. Combinatievaccin voor (re)vaccinatie voor zuigelingen tegen difterie, kinkhoest, tetanus, poliomyelitis, hepatitis B en infectie veroorzaakt door Haemophilus Influenza type B.

Infanrix-IPV+Hib â. Combinatievaccin voor (re)vaccinatie voor zuigelingen tegen difterie, kinkhoest, tetanus, poliomyelitis en infecties veroorzaakt door Haemophilus Influenza type B.

Infanrix-IPVâ. Combinatievaccin voor (re)vaccinatie voor zuigelingen tegen difterie, kinkhoest, tetanus en poliomyelitis.

I

Infliximab. Een chimerisch IgG1 monoklonaal antilichaam gericht tegen tumornecrosefactor-alfa (TNF-alfa). Dit TNF-alfa is een cytokine dat een belangrijke rol speelt bij inflammatoire aandoeningen. Intraveneus toegepast bij de behandeling van ernstige, actieve vormen van de ziekte van Crohn, bij actieve reumatoı¨de artritis, bij matige tot ernstige psoriasis vulgaris, bij spondylitis ankylopoetica en bij matige tot ernstige colitis ulcerosa. De T½ bedraagt 8 tot 9,5 dagen. Voor en tijdens de behandeling moet de patie¨nt op tuberculose worden onderzocht. Dosering: intraveneus als infusie (2 uur), dosis herhalen na 2 en 6 weken, daarna elke 8 weken: ernstige, actieve ziekte van Crohn en fistels: volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar: 5 mg/kg lichaamsgewicht; bij reumatoı¨de artritis: 3 mg/kg lichaamsgewicht; bij spondylitis ankylopoetica: 5 mg/kg lichaamsgewicht; bij psoriasis: 5 mg/kg lichaamsgewicht. Een herbehandeling bij reumatoı¨de artritis en de ziekte van Crohn tot 16 weken na de laatste infusie kan worden gegeven. Bijwerkingen: acute infusiereacties, verhoogd risico op infecties, overgevoeligheidsreacties, invloed op normale immuunreacties, hoofdpijn, duizeligheid, hypertensie, maagdarmstoornissen, vermoeidheid, pijn op de borst. Interacties: gelijktijdig gebruik van abatecept en IL-1 remmers verhoogt het risico op ernstige infecties. Verkrijgbaar als: – Remicadeâ, poeder voor infusievloeistof a` 100 mg.

Influenzavaccin. Geı¨nactiveerd influenzavirus wordt gebruikt voor de actieve immunisatie tegen influenza. De vaccins, die worden ingedeeld in gesplitst-virus vaccins en subunit-vaccin, bevatten varianten van het A-virus en het B-virus. De duur van de bescherming bedraagt 6 tot 12 maanden. De immunisatie geschiedt dan ook gewoonlijk in oktober/november. Bijwerkingen: lichte temperatuurverhoging, hoofdpijn, pijn, erytheem, zwelling en verharding op de injectieplaats, vermoeidheid, spierpijn, gewrichtspijn. Verkrijgbaar als: – Griepvaccin huisartsinentingscampagne â, injectievloeistof a` 0,5 ml (in wegwerpspuit). – Influvacâ, injectievloeistof a` 0,5 ml (in wegwerpspuit). – Vaxigripâ, injectievloeistof a` 0,5 ml (in wegwerpspuit). 228

Influvac â. Zie: Influenzavaccin blz. 228 Infracyanine â. Zie: Indocyaninegroen blz. 227 INH. Zie: Isoniazide blz. 235 Inhibinâ. Zie: Hydrokinine blz. 216 Innohepâ. Zie: Tinzaparine blz. 428 Inopamilâ. Zie: Ibopamine blz. 220 Inspraâ. Zie: Eplerenon blz. 156 OW & RV blz. 175 Instanylâ. Zie: Fentanyl &

Instillagelâ. Glijmiddel met desinfecterende en lokaal verdovende werking. Bevat 2% lidocaı¨ne HCl en 0,05% chloorhexidinedigluconaat. In wegwerpspuiten van 6 ml en 11 ml. Dosering: vrouwen en kinderen 6 ml. Mannen 11 ml.

Insulatard â. Zie: Insuline blz. 229 Insuline. Insuline wordt gevormd door de B-cellen van de eilandjes van Langerhans in de pancreas. De handelsinsuline bestaat uit een steriele oplossing van met rDNA-techniek verkregen humane insuline. Insuline veroorzaakt daling van het bloedsuikergehalte, vermindering van de ketonemie en ketonurie en vermeerdering van de glycogeenhoeveelheid in de lever en in de spieren. Insuline wordt bij diabetes mellitus subcutaan toegediend in doseringen, die sterk wisselen met de ernst van de ziekte en de dieet- en leefgewoonten van de patie¨nt. Op de injectieplaats kunnen lokale reacties optreden zoals lipodystrofie. Bij coma diabeticum geeft men zeer hoge doses op geleide van de bloedglucosewaarde. Een hypoglykemie, die kan ontstaan door overdosering van insuline, wordt bestreden met glucose of suikerklontjes per os; zo nodig glucose intraveneus. Verkrijgbaar als: – Actrapid â, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (Penfill) en a` 10 ml = 1.000 IE (flacon) gewone, humane insuline (kortwerkend). – Humuline â 30/70, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (penvulling) van een mengsel met 30% gewone, humane insuline (Regular) en 70% isofane, humane insuline (NPH). – Humuline â NPH, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (penvulling) isofane, humane insuline (middellang werkend). – Humuline â NPH Pen, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 3 ml = 300 IE isofane, humane insuline (middellang werkend). – Humuline â Regular, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (penvulling) gewone, humane insuline (kortwerkend). – Insulatard â, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (Penfill), a` 3 ml = 300 IE (FlexPen) en a` 10 ml = 1.000 IE (flacon) isofane, humane insuline (middellang werkend). – Insumanâ Basal, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (patroon) en a` 3 ml = 300 IE (OptiSet) isofane, humane insuline (middellang werkend). – Insumanâ Comb 15, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (patroon) van een mengsel met 15% gewone, humane insuline (Rapid) en 85% isofane, humane insuline (Basal). 229

I

I

– Insumanâ Comb 25, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (patroon), a` 3 ml = 300 IE (OptiSet) en a` 5 ml = 500 IE (flacon) van een mengsel met 25% gewone, humane insuline (Rapid) en 75% isofane, humane insuline (Basal). – Insumanâ Comb 50, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (patroon) van een mengsel met 50% gewone, humane insuline (Rapid) en 50% gewone, humane insuline (Basal). – Insumanâ Infusat, infuusvloeistof a` 3,15 ml = 315 IE gewone, humane insuline (kortwerkend) in een gebufferde oplossing voor toediening via een infusor. – Insumanâ Rapid, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (patroon), a` 3 ml = 300 IE (OptiSet) en a` 5 ml = 500 IE (flacon) gewone, humane insuline (kortwerkend). – Mixtard â 30, injectievloeistof a` 10 ml = 1.000 IE (flacon) en a` 3 ml = 300 IE (Penfill) van een mengsel met 30% gewone, humane insuline (Actrapid â) en 70% isofane, humane insuline (Insulatard â). – Mixtard â 40, injectievloeistof 3 ml = 300 IE (Penfill) van een mengsel met 40% gewone, humane insuline (Actrapid â) en 60% isofane, humane insuline (Insulatardâ). – Mixtard â 50, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (Penfill) van een mengsel met 50% gewone, humane insuline (Actrapidâ) en 50% isofane, humane insuline (Insulatard â).

Insuline aspart. Een analogon van humane insuline waarbij op de positie B28 het aminozuur proline is vervangen door asparaginezuur. Een via DNArecombinant techniek verkregen snel werkende insuline. De werking treedt in binnen 15 minuten, is max. na 1 tot 3 uur en houdt 3 tot 5 uur aan. In combinatiepreparaat is de werking maximaal na 1-4 uur en houdt 24 uur aan. Verkrijgbaar als:

– NovoMixâ30, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (Penfill) en a` 3 ml (FlexPen) van een mengsel met 30% opgelost insuline aspart en 70% insuline aspart protamine (kristallijne vorm). – NovoMixâ50, injectievloeistof a` 3 ml (FlexPen) van een mengsel met 50% opgelost insuline aspart en 50% insuline aspart protamine (kristallijne vorm). – NovoMixâ70, injectievloeistof a` 3 ml (FlexPen) van een mengsel met 70% opgelost insuline aspart en 30% insuline aspart protamine (kristallijne vorm). – NovoRapid â, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (Penfill), a` 3 ml = 300 IE (FlexPen) en a` 10 ml = 1.000 IE (flacon).

Insuline detemir. Een analogon van humane insuline waarbij aan lysine op positie B29 in de aminozuurketen een vetzuur is gekoppeld. Een via DNA-recombinant techniek verkregen langwerkend insuline. Na subcutane toediening wordt het goed geabsorbeerd en bindt zich via het vetzuur op B29 aan albumine in het bloed. Vanuit dit complex dissocieert het langzaam. De werking houdt maximaal 24 uur aan, waardoor 2 x daagse toediening nodig kan zijn. Verkrijgbaar als: – Levemir â, injectievloeistof a` 3 ml = 300E (Penfill), a` 3 ml = 300E (FlexPen) en a` 3 ml = 300E (InnoLetâ). 230

Insuline glargine. Een analogon van humane insuline waarbij het aminozuur asparagine op positie A21 is vervangen door glycine en de B-keten is verlengd met 2 moleculen arginine. Een via DNA-recombinant techniek verkregen langwerkend insuline. Na subcutane injectie van de zure oplossing vindt neutralisatie plaats die leidt tot microprecipitatie waaruit voortdurend kleine hoeveelheden vrijkomen. De werkingsduur bedraagt ca. 24 uur. Verkrijgbaar als: – Lantus â, injectievloeistof a` 10 ml = 1.000 IE (flacons), a` 3 ml = 300 IE (OptiSetâ), a` 3 ml = 300 IE (SoloStar), a` 3 ml = 300 IE (OptiClikâ) en a` 3 ml = 300 IE (patronen).

Insuline glulisine. Een analogon van humane insuline waarbij de aminozuren op positie B3 en B29 zijn verwisseld: op positie B3 lysine in plaats van asparaginase en positie B29 glutaminezuur in plaats van lysine. Een via DNA-recombinant techniek verkregen kort werkend insuline. De werking treedt in binnen 10-20 min. is max. na ca. 1 uur en houdt 2 tot 5 uur aan. Verkrijgbaar als:

– Apidraâ, injectievloeistof a` 10 ml = 1.000 IE (flacons), a` 3 ml = 300 IE (OptiSetâ), a` 3 ml = 300 IE (SoloStar), a` 3 ml = 300 IE (OptiClikâ) en a` 3 ml = 300 IE (patronen).

Insuline lispro. Een analogon van humane insuline waarbij op de aminozuurpositie 28 lysine en op positie 29 proline aanwezig is, terwijl dit bij humane insuline andersom is. Een met rDNA-techniek verkregen snel werkende insuline. De werking treedt in binnen 15 min., is maximaal na 1-3 uur en duurt 2-5 uur. Verkrijgbaar als: – Humalogâ, injectievloeistof a` 1,5 ml = 150 IE (patroon), a` 3 ml = 300 IE (patroon) en a` 10 ml = 1.000 IE; injectievloeistof in wegwerpspuit a` 3 ml = 300 IE en a` 3 ml =300 IE (penfill). – Humalogâ Mix25, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (patroon) en injectievloeistof in wegwerpspuit a` 3 ml = 300 IE van een mengsel met 25% insuline lispro en 75% insuline lispro protamine (een neutrale kristallijne suspensie van een complex van insuline lispro, protamine en een geringe hoeveelheid zink). – Humalogâ Mix50, injectievloeistof a` 3 ml = 300 IE (patroon) van een mengsel met 50% insuline lispro en 50% insuline lispro protamine (een neutrale kristallijne suspensie van een complex van insuline lispro, protamine en een geringe hoeveelheid zink).

Insumanâ Basal. Zie: Insuline blz. 229 Integrilin â. Zie: Eptifibatide blz. 158 Intelenceâ. Zie: Etravirine blz. 167 Interferon alfa. Een polypeptide, bereid met rDNA-techniek, bestaande uit 165 aminozuren, met als subtypes 2a en 2b, afhankelijk van de aminozuren op plaats 23 en 34. Interferon alfa beı¨nvloedt de biologische respons door bestaande afweermechanismen tegen maligne cellen te activeren en moduleert de immuunafweer. De precieze werking is niet bekend. Het wordt toegepast bij de behandeling van haarcelleukemie, chronische myeloı¨de leukemie, cutaan T-cellymfoom, basaalcelcarcinoom, condyloma acu231

I

I

minata, chronisch actieve hepatitis B, chronisch actieve hepatitis non A - non B, multipel myeloom, juveniele laryngeale papillomatosis en AIDS-gerelateerd kaposisarcoom. Dosering: subcutane toediening bij haarcelleukemie: 1 maal daags 3 miljoen IE. Na 16 tot 24 weken een onderhoudsdosering van 3 maal per week 3 miljoen IE. Interferon alfa-2b: 3 maal per week 2 miljoen IE/m2, afhankelijk van respons en tolerantie verhogen tot maximaal 10 miljoen IE/m2. De laagste effectieve dosering staat niet vast. Dosering bij chronisch myeloı¨de leukemie: Interferon alfa-2a: Inductie: 1 maal daags 3 miljoen IE gedurende 3 dagen, gevolgd door 1 maal daags 6 miljoen IE gedurende 3 dagen, gevolgd door 1 maal daags 9 miljoen IE gedurende 78 dagen. Onderhoud: 1 maal daags 9 miljoen IE totdat een volledige hematologische/cytogenetische respons is bereikt (max. 18 maanden). Dosering bij cutaan T-cellymfoom: Interferon alfa-2b: 3 maal per week 1 miljoen IE per laesie in minimaal 2 laesies gedurende tenminste 4 weken. Dosering bij basaalcelcarcinoom: Interferon alfa-2b: 3 maal per week 0.5 miljoen IE per cm2 laesie (minimum 1.5 miljoen IE per laesie) gedurende 3 weken (maximaal 1 laesie per dag). Dosering bij condyloma acuminata: Interferon alfa- 2b: 3 maal per week 1 miljoen IE per laesie (maximaal 5 laesies) gedurende 3 weken. Dosering bij chronisch actieve hepatitis B: Interferon alfa-2a en 2b: 3 maal per week 2.5 tot 5 miljoen IE/m2 gedurende 4 tot 6 maanden. De optimale dosering staat nog niet vast. Dosering bij chronisch actieve hepatitis non A - non B: Interferon alfa-2b: 3 maal per week 3 miljoen IE gedurende 6 maanden. De optimale dosering staat nog niet vast. Dosering bij multipel myeloom: Interferon alfa-2b: 3 maal per week 3 miljoen IE/m2. Dosering bij juveniele laryngeale papillomatosis: Interferon alfa-2a: 6 tot 10 miljoen IE per week in 2 tot 3 doses. Dosering bij kaposisarcoom: Interferon alfa-2a: inductiebehandeling dagelijks 36 miljoen IE, na 4 tot 10 weken gevolgd door 36 miljoen IE 3 maal per week. Interferon alfa-2b: 3 tot 5 maal per week 30 miljoen IE/m2. Aanpassing van de dosering is soms nodig in verband met de ernst van de bijwerkingen. Bijwerkingen: behandeling wordt op den duur veelal slecht verdragen. Griepachtige verschijnselen, verlies van eetlust, gastro-intestinale stoornissen, cardiovasculaire stoornissen, leukocytendaling, proteı¨nurie, neuropathiee¨n, pijnen. Verkrijgbaar als: – Intron Aâ, injectievloeistof in multidose pen a` 1,2 ml = 18 miljoen IE, a` 1,2 ml = 30 miljoen IE en a` 1,2 ml = 60 miljoen IE (interferon alfa-2b). – Roferonâ-A, injectievloeistof in wegwerpspuiten a` 0,5 ml = 3 miljoen IE, a` 0,5 ml = 4.5 miljoen IE, a` 0,5 = 6 miljoen IE en a` 0,5 = 9 miljoen IE (interferon alfa-2a); injectievloeistof in patroon a` 0,6 ml = 18 miljoen IE (interferon alfa2a).

Interferon beta. Een polypeptide, bereid met rDNA-techniek, bestaande uit 165 aminozuren met als subtypes 1a en 1b. 1a heeft een cysteı¨negroep op postitie 17 en is wel geglycosyleerd. 1b heeft een serinegroep op positie 17 en is niet-geglycosyleerd. Subtype 1a is identiek met endogeen interferon beta. Toegepast bij multipele sclerose ter reductie van het aantal exacerbaties. Interferon beta heeft een stimulerend effect op de bij MS-patie¨nten verlaagde supressorcelactiviteit en antagoneert bepaalde immunologische effecten van interferon gamma. 1 mg interferon beta 1a = 200/273 miljoen IE. 1 mg interferon beta 1b = 32 miljoen IE. 232

Dosering: s.c.: Betaferonâ: 62,5 microgram op dag 1, 3 en 5, daarna 125 microgram op dag 7, 9 en 11, daarna 187,5 microgram op dag 13, 15 en 17 en vervolgens elke 2 dagen 250 microgram (= 8 miljoen IE); Rebifâ: 3 maal per week 44 microgram, indien dit niet wordt verdragen zonodig verlagen tot 3 maal per week 22 microgram. Dosering i.m.: Avonexâ: 1 maal per week 30 microgram (= 6 miljoen IE). Bijwerkingen: vorming van neutraliserende antilichamen, reactie of ontsteking op de injectieplaats, anemie, leukopenie, neutropenie, lymfopenie, trombocytopenie, hoofdpijn, leverfunctiestoornissen, influenzaachtige verschijnselen, moeheid, verwardheid. Verkrijgbaar als: – Avonexâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 5 ml = 30 microgram (= 6 miljoen IE) (1a); poeder voor injectievloeistof a` 30 microgram (= 6 miljoen IE) (1a). – Betaferonâ, poeder voor injectievloeistof a` 9,6 miljoen IE (1b). – Rebifâ, injectievloeistof a` 0,5 ml = 22 microgram (= 6 miljoen IE), a` 0,5 ml = 44 microgram (= 12 miljoen IE), a` 0,2 ml= 8,8 microgram (= 2,4 miljoen IE), a` 1,5 ml = 110 microgram (= 36 miljoen IE) en a` 1,5 ml = 66 microgram (=18 miljoen IE) (1a).

Interferon gamma 1b. Een polypeptide, bereid met rDNA-techniek, bestaande uit 140 aminozuren. Toegepast als ondersteunende therapie voor het verlagen van de frequentie waarmee ernstige infecties voorkomen bij patie¨nten met chronische granulomateuze ziekte (CGD). 50 microgram is 1 miljoen IE. Dosering: s.c.: 3 maal per week 50 microgram/m2 bij patie¨nten met een lichaamsoppervlakte groter dan 0,5 m2 en 1,5 microgram per kg lichaamsgewicht bij patie¨nten met een lichaamsoppervlakte kleiner dan 0,5 m2. Bijwerkingen: koude rillingen, pijn op de injectieplaats, huiduitslag, stijging van ALAT- en ASAT-waarden, koorts, hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid, braken, misselijkheid. Verkrijgbaar als: – Immukineâ, injectievloeistof a` 0,5 ml = 100 microgram.

Interleukine-2. Zie: Aldesleukine blz. 24 Intralipid â. Zie: Sojaolie blz. 399 Intron A â. Zie: Interferon alfa blz. 231 Inuline. Een polysaccharide, gebruikt bij de bepaling van de glomerulusfiltratiesnelheid. De halfwaardetijd is 3,7 uur. Dosering: volwassenen 50 mg/kg lichaamsgewicht in 5-10 min, gevolgd door infusie van 18,8 mg/m2 lichaamsoppervlakte/min.

Invanz â. Zie: Ertapenem blz. 159 Invega â. Zie: Paliperidon blz. 326 Invertsuiker. Een mengsel van gelijke delen glucose en fructose, gemaakt door inverteren van saccharose. Wordt zeer weinig toegepast.

Inviraseâ. Zie: Saquinavir blz. 391 Iodosorb â. Zie: Cadexomeerjood blz. 76 Iomeronâ. Zie: Jomeprol blz. 239 233

I

Iopidineâ. Zie: Apraclonidine blz. 43 Ipecacuanhapreparaten. Het voornaamste bestanddeel van de Ipecacuanhawortel is emetine. Gebruikt bij productieve hoest (in combinatiepreparaten). Het gebruik als emeticum wordt afgeraden.

Ipramolâ. Zie: Ipratropium/Salbutamol blz. 234 Ipratropium. Een anticholinergicum dat wordt gebruikt bij astma en chro-

I

nisch obstructieve longziekte (COPD). Tevens gebruikt bij longfunctie-onderzoek ter bepaling van de reversibiliteit van de bronchusobstructie. Bij ae¨rosol en poeder treedt de werking in na 15 min. en houdt 3-6 uur aan. Dosering: bij luchtwegaandoeningen: tracheaal (ae¨rosol of inhalatiepoeder): volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar: 3 tot 4 maal daags 40 microgram; (inhalatievloeistof): volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 3 tot 4 maal daags 500 microgram. Dosering bij longfunctie-onderzoek: tracheaal (ae¨rosol): volwassenen ouder dan 60 jaar: 80 microgram. Bijwerkingen: droge mond, duizeligheid, bronchospasme, heesheid, hoest, plaatselijke irritatie aan de luchtwegen, keelontsteking, griepachtige symptomen, diarree, obstipatie, braken, hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Atroventâ, dosisae¨rosol a` 20 microgram per dosis (bromide); inhalatiepoeders a` 40 microgram (bromide); inhalatievloeistof (zonder conserveermiddel) a` 2 ml = 250 microgram en a` 2 ml = 500 microgram (bromide). – Ipratropium, inhalatiepoeders (cyclocaps) a` 40 microgram per dosis (bromide). – Ipraxaâ, vernevelvloeistof zonder conserveermiddel a` 1 ml = 250 microgram en a` 2 ml = 500 microgram (bromide).

Ipratropium/Salbutamol. Combinatie van een anticholinergicum en een be`ta-2-sympaticomimeticum. Gebruikt bij bronchospasmen, bij chronische bronchitis en emfyseem. Dosering: 3-4 inhalaties per dag. Verkrijgbaar als: – Combiventâ, inhalatievloeistof zonder conserveermiddel a` 2,5 ml = 500/ 2500 microgram ipratropiumbromide en salbutamol (als sulfaat). – Ipramolâ, inhalatievloeistof zonder conserveermiddel a` 2,5 ml = 500/2500 microgram ipratropiumbromide en salbutamol (als sulfaat). – Ipratropium/salbutamol FNA, inhalatievloeistof a` 100/1000 microgram/ml en a` 250/2500 microgram/ml ipratropiumbromide en salbutamol (als sulfaat).

Ipraxa â. Zie: Ipratropium blz. 234 Irbesartan. Een angiotensine-II-receptorantagonist toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie en nefropathie bij patie¨nten met hypertensie en type 2 diabetes mellitus. Bij hartfalen wanneer ACE-remmers niet verdragen worden. De bloeddrukverlagende werking begint binnen 1 uur en houdt meer dan 24 uur aan. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 70%. De T½ bedraagt 11 tot 15 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 150 mg tot 300 mg. Bijwerkingen: hyperkalie¨mie, duizeligheid, blozen, maagdarmstoornissen, pijn aan de skeletspieren, orthostatische hypotensie, vermoeidheid. Interacties: NSAID’s kunnen hart234

falen verergeren en het antihypertensieve effect verminderen. Vermindert de uitscheiding van lithium. Verkrijgbaar als: – Aprovelâ, filmomhulde tabletten a` 150 mg en a` 300 mg.

Iressaâ. Zie: Gefitinib blz. 200 Irinotecan. Een topoisomerase-I-remmer als oncolyticum toegepast bij de behandeling van therapieresistent gemetastaseerd colorectaal carcinoom. Het remt daarnaast acetylcholinesterase. Het wordt door carboxylase voor 12% omgezet in het sterker werkzame SN-38. Dosering: i.v. als infuus in 30-90 min: 350 mg/m2 lichaamsoppervlakte elke 3 weken. Bij ernstige neutropenie of bij ernstige diarree dient de dosis te worden verlaagd of de behandeling te worden uitgesteld. Bijwerkingen: diarree, neutropenie, anemie, trombocytopenie, maagdarmstoornissen, acuut cholinergisch syndroom, koorts, alopecia. Verkrijgbaar als: – Camptoâ, infuusconcentraat a` 2 ml = 40 mg, a` 5 ml = 100 mg en a` 15 ml = 300 mg (HCl). – Irinotecan, infuusconcentraat a` 2 ml = 40 mg, a` 5 ml = 100 mg en a` 25 ml = 500 mg (HCl).

Iscoverâ. Zie: Clopidogrel blz. 108 Isentressâ. Zie: Raltegravir blz. 372 Isofluraan. Vluchtig niet-explosief narcosemiddel. Voor nauwkeurige dosering is speciale apparatuur vereist. Bij combinatie met niet-depolariserende spierrelaxantia dient de dosering hiervan met ongeveer de helft te worden teruggebracht. Verkrijgbaar als: – Forene â, inhalatievloeistof/gas. – Isofluraan, inhalatievloeistof/gas.

Isoniazide. INH. Een chemotherapeuticum, gebruikt bij tuberculose. Werkt bactericide door verstoring van de synthese van mycolzuur, een bestanddeel van de bacteriewand. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Maximumbloedspiegel 1 a` 2 uur na het innemen. Isoniazide wordt door het hele lichaam verspreid; ook in de liquor komt een werkzame concentratie. In het lichaam wordt het gedeeltelijk geacetyleerd, enkele metabolieten zijn hepatotoxisch. De snelheid van de acetylering is erfelijk bepaald. De halfwaardetijd varieert van 1-4 uur. Dosering: e´e´nmaal daags 4-8 mg per kg lichaamsgewicht, veelal 5 mg, 1 x per dag. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen obstipatie, droge mond, hoofdpijn, intolerantie voor alcohol. Vooral bij hoge doseringen komen polyneuritis en convulsies voor door een pyridoxinegebrek. Gelijktijdige toediening van 50 mg pyridoxinechloride per dag is in deze gevallen gewenst. Interacties: concentraties van carbamazepine, fenytoı¨ne en theofylline kunnen stijgen. Meld gebruik aan de trombosedienst. Verkrijgbaar als: – Isoniazide, tabletten a` 200 mg. – Isoniazide FNA, drank a` 10 mg/ml, injectievloeistof a` 2 ml = 200 mg.

Isopropanol. Wordt gebruikt voor huiddesinfectie, in een concentratie van 50 tot 70%. Bij inwendig gebruik is het giftiger dan ethanol.

Isopropylalcohol. Zie: Isopropanol blz. 235 235

I

Isoptinâ. Zie: Verapamil blz. 457 Isordilâ. Zie: Isosorbidedinitraat blz. 236 Isosorbidedinitraat. Een vaatverwijdend middel, dat wordt gebruikt bij

I

angina pectoris en hartfalen. Na oromucosale toediening begint de werking later dan bij de toediening van nitroglycerine maar houdt langer aan. Na orale toediening van een gewoon preparaat werkt het na 20-30 min.; de werking houdt ca. 4 uur aan. Bij gereguleerde afgifte komt het geleidelijk vrij gedurende 8-10 uur. Rectaal gebruik bij anale fissuren die langer dan 6 weken bestaan. Dosering: bij een aanval 2,5 tot 10 mg, sublinguaal. Onderhoudsbehandeling: gewoon preparaat 30 mg 2-4 x daags. Gereguleerde afgifte: 10-20 mg 1-2 x daags, max. 80 mg 2 x daag. Dosering intraveneus als infusie: op geleide van de vullingsdruk 0,5 microgram per kg lichaamsgewicht per min., te verhogen iedere 30 minuten tot een maximum van 3,5 microgram per kg lichaamsgewicht per min. Dosering rectaal: gedurende 6 tot 12 weken elke 3 uur ongeveer 1 gram cre`me aanbrengen (behalve ’s nachts). Bijwerkingen: hoofdpijn, blozen, orthostatische hypotensie, duizeligheid. Interacties: combinatie met sildenafil, tadalafil of vardenafil kan leiden tot sterke bloeddrukdaling. Verkrijgbaar als: – Cedocardâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg; infuusconcentraat a` 10 ml = 10 mg. – Isordilâ, sublinguale tabletten a` 5 mg; tabletten a` 30 mg. – Isosorbidedinitraat, sublinguale tabletten a` 5 mg; tabletten met gereguleerde afgifte a` 20 mg, cre`me a` 1%. – Isosorbidedinitraat FNA, cre`me a` 1%.

Isosorbidemononitraat. De belangrijkste actieve metaboliet van isosorbidedinitraat als vaatverwijdend middel gebruikt bij angina pectoris. Bij gewone tabletten begint de werking na 15-20 min.; de werking houdt 8 uur aan. Dosering: oraal: 2-3 maal daags 10 mg tot 40 mg (gewoon preparaat) of 1 maal daags 25 mg tot 120 mg (preparaat met gereguleerde afgifte). Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hartkloppingen, orthostatische hypotensie, slaperigheid, reflextachycardie, gevoel van zwakte, vermoeidheid. Interacties: combinatie met sildenafil, tadalafil of vardenafil kan leiden tot sterke bloeddrukdaling. Verkrijgbaar als: – Isosorbidemononitraat, tabletten met gereguleerde afgifte a` 60 mg; tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg. – Mono-Cedocard â Retard, capsules met gereguleerde afgifte a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg. – Promocardâ Durettes, tabletten met gereguleerde afgifte a` 30 mg, a` 60 mg en a` 120 mg.

Isotretinoı¨ne. Een stereo-isomeer van vitamine-A-zuur (tretinoı¨ne) gebruikt bij de behandeling van ernstige vormen van acne, die onvoldoende is verbeterd op voorafgaande behandeling. Wordt omgezet in actieve metabolieten. De symptomen kunnen eerst verergeren. Dosering: oraal: aanvankelijke dosering 0,5 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1 tot 2 doses tijdens de maaltijd gedurende 4 weken. Daarna zo nodig te 236

verlagen tot 0,1 tot 1 mg/kg per dag gedurende 12-20 weken. Bijwerkingen: droge lippen en slijmvliezen, jeuk, alopecia. Contra-indicaties: zwangerschap, lever- en nierfunctiestoornissen, hypervitaminose-A. Interacties: niet combineren met tetracyclines, beide middelen kunnen zorgen voor bloeddrukverhoging in de schedel. Ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Curacneâ, capsules a` 5 mg, a` 10 mg en a` 20 mg. – Isotretinoı¨ne, capsules a` 10 mg en a` 20 mg. – Roaccutaneâ, capsules a` 10 mg en a` 20 mg.

Isradipine. Een calciumantagonist toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Door een groot ‘first pass’ effect bedraagt de biologische beschikbaarheid 15-20%. De T½ bedraagt ongeveer 8,4 uur. Het wordt volledig gemetaboliseerd. Bloeddrukdaling is maximaal na 3-4 weken. Dosering: oraal: 2 maal daags 2,5 mg tot 5 mg (gewoon preparaat) of 1 maal daags 5 mg (preparaat met gereguleerde afgifte). Bij ouderen en bij verminderde lever- en nierfunctie moet de dosering worden aangepast. Bijwerkingen: perifeer oedeem, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, duizeligheid, leverfunctiestoornissen. Interacties: cimetidine, claritromycine, erytromycine, fluconazol, fluoxetine, fluvoxamine, itraconazol, ketoconazol en voriconazol remmen het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Lomirâ, tabletten a` 2,5 mg. – Lomirâ SROâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 5 mg (SRO = Slow Release Orally).

Itraconazol. Een synthetische triazolverbinding met een fungicide activiteit tegen dermatofyten, gisten, Aspergillus spp. en andere pathogene fungi. De biologische beschikbaarheid vertoont grote interindividuele variatie. De plasma-eiwitbinding bedraagt 99,8%. De T½ is 17 uur bij eenmalige dosis en 35-40 uur in steady state. Dosering: oraal: tijdens of vlak na het eten of als drank 1 uur voor het eten. Bij vulvovaginale candidose: oraal: 2 maal daags 200 mg gedurende 1 dag of 2 maal daags 100 mg gedurende 3 dagen. Dosering bij spruw, tinea carparis, tinea cruris: oraal: 1 maal daags 100 mg gedurende 2 weken. Dosering bij tinea pedis, tinea manus: oraal: 1 maal daags 100 mg gedurende 4 weken. Dosering bij pityriasis versicolor: oraal: 1 maal daags 200 mg gedurende 1 week. Dosering bij onychomycose: oraal: continue behandeling: 1 maal daags 200 mg gedurende 3 maanden; pulstherapie: 2 maal daags 200 mg gedurende 1 week, gevolgd door 3 medicatievrije weken, in totaal 3 pulsen. Dosering bij de behandeling van orale en/of oesofageale candidose bij hiv-positieve of andere immuun gecompromitteerde patie¨nten: orale oplossing: 2 maal daags 100 tot 200 mg. Dosering intraveneus: 2 maal daags 200 mg gedurende de eerste 2 dagen, vervolgens 1 maal daags 200 mg. De veiligheid bij een gebruik gedurende perioden langer dan 14 dagen is niet vastgesteld. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, jeuk, maagdarmstoornissen, huiduitslag, perifere neuropathie, leverfunctiestoornissen. Interacties: itraconazol heeft zeer veel interacties. Verlaging van de pH zorgt voor verminderde opname. Concentratie kan dalen door carbamazepine, efavirenz, etravirine, fenytoı¨ne, nevirapine, rifabutine en rifampicine. Itraconazol remt het metabolisme 237

I

van o.a. calciumantagonisten, ciclosporine, colchicine, disopyramide, erlotinib, everolimus, fluticason, gefitinib, irinotecan, quetiapine, sildenafil, (tem)sirolimus, sunitinib, tacrolimus, terfenadine en statines. Verkrijgbaar als: – Itraconazol, capsules a` 100 mg. – Trisporalâ, capsules a` 100 mg; infuusconcentraat a` 25 ml = 250 mg; drank a` 10 mg/ml.

Ivabradine. Een cardiaal middel dat de hartfrequentie verlaagt via speci-

I

fieke en selectieve remming van de cardiale pacemaker If stroom in de sinusknoop. Toegepast bij de symptomatische behandeling van stabiele angina pectoris bij patie¨nten met een normaal sinusritme die een contraindicatie hebben voor be` tablokkers of deze middelen niet verdragen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en ondergaat het een aanzienlijk ‘first pass’-effect, waardoor de biologische beschikbaarheid ca. 40% is. De halfwaardetijd bedraagt ca. 11 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 5 tot 7,5 mg tijdens de maaltijd. Bijwerkingen: gezichtsveldaandoeningen, bradycardie, hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen. Interacties: barbituraten, carbamazepine, efavirenz, etravirine, fenytoı¨ne, hypericum, nevirapine, rifabutine en rifampicine kunnen de plasmaconentraties doen dalen; CYP3A4-remmers zoals atazanavir, claritromycine, diltiazem, erytromycine, itraconazol, ketoconazol, ritonavir en verapamil verhogen de plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als: – Procoralanâ, filmomhulde tabletten a` 5 mg en a` 7,5 mg (als HCl).

Ivelipâ. Zie: Sojaolie blz. 399 Ivemend â. Zie: Aprepitant blz. 43 Ivemend â. Zie: Fosaprepitant blz. 192 Ivermectine. Toegepast bij de behandeling van intestinale strongyloidiasis, van door Wuchereria bancrofti veroorzaakte microfilaremie en bij scabie¨s. Het wordt na orale toediening in de lever gemetaboliseerd. Uitscheiding vindt vervolgens bijna geheel plaats via de feces. De T½ van ivermectine is ca. 12 uur, die van de metabolieten ca. 3 dagen. Dosering: oraal tenminste 2 uur voor of na de maaltijd: bij intestinale strongyloidiasis e´e´nmalig een dosis van 200 microgram per kg lichaamsgewicht; bij microfilaremie 1 maal per jaar 300 tot 400 microgram per kg lichaamsgewicht of ieder half jaar 150 tot 300 microgram per kg lichaamsgewicht; bij scabie¨s e´e´nmalig een dosis van 200 microgram per kg lichaamsgewicht, eventueel na 14 dagen te herhalen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, huidreacties, hoofdpijn, koorts, oedeem, slaperigheid, duizeligheid, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, conjunctivitis, tremoren, pijnen. Interacties: ritonavir en andere stoffen die CYP2D6 en/of CYP3A4 remmen vertragen het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Stromectolâ, tabletten a` 3 mg.

Janumetâ. Filmomhulde tabletten met 50 mg sitagliptine en 850 of 1000 mg metforminehydrochloride. Oraal toegepast bij de behandeling van diabetes type 2. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 tablet. 238

Januvia â. Zie: Sitagliptine blz. 398 Javlorâ. Zie: Vinflunine blz. 460 Jobitridol. Een niet-ionogeen, jodiumhoudend laag osmolair ro¨ntgencontrastmiddel. Toegepast bij flebografie, computertomografie (CT), angiografie, urografie, arteriografie en angiocardiografie. Wordt snel en onveranderd met de urine uitgescheiden. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als: – Xenetixâ, injectievloeistof a` 548 mg/ml (= 250 mgI/ml)( 100 ml en 500 ml), a` 658 mg/ml (= 300 mgI/ml)(20 ml, 50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml) en a` 768 mg/ ml (= 350 mgI/ml)(20 ml, 50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml).

Jodixanol. Een non-ionisch, hexagejodeerd dimeer ro¨ntgencontrastmiddel voor angiografie, urografie, flebografie en CT-aankleuring. T1/2 is ca. 2 uur. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als: – Visipaqueâ, injectievloeistof a` 550 mg/ml (= 270 mgI/ml) (20 ml, 50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml) en a` 652 mg/ml (= 320 mgI/ml) (20ml, 50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml).

Johexol. Een derivaat van trijoodbenzoe¨zuur (niet-geı¨oniseerde monomeer). Een ro¨ntgencontrastmiddel voor angiografie, urografie, computertomografie en myelografie. T1/2 is ca. 2 uur. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als: – Omnipaqueâ, injectievloeistof a` 302 mg/ml (=140 mg I/ml) (200 ml); a` 388 mg/ml (=180 mg I/ml) (10 ml, 15 ml); a` 431 mg/ml (=200 mg I/ml) (50 ml), a` 518 mg/ml (=240 mg I/ml) (10 ml, 20 ml, 50 ml, 200 ml); a` 647 mg/ml (=300 mg I/ ml) (10 ml, 20 ml, 50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml) en a` 755 mg/ml (=350 mg I/ ml) (20 ml, 50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml).

Jomeprol. Een laag osmolair, niet-ionogeen ro¨ntgencontrastmiddel voor angiografie, urografie, flebografie, coronaire arteriografie, angiocardiografie, pyelo-ureterografie, urethrografie, cholangiografie en myelografie, het zichtbaar maken van lichaamsholten en het aankleuren van weefsels bij computertomografie. De halfwaardetijd is 8-11 uur. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als: – Iomeronâ, injectievloeistof a` 306 mg/ml (=150 mg I/ml) (100 ml), a` 612 mg/ ml (=300 mg I/ml) (20 ml, 50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml), a` 714 mg/ml (=350 mg I/ml) (50 ml, 100 ml, 200 ml) en a` 816 mg/ml (=400 mg I/ml) (50 ml, 75 ml, 100 ml, 150 ml, 200 ml, 250 ml).

Jood. Jodium. Metaalachtige plaatjes, zeer weinig oplosbaar in water; wel oplosbaar in alcohol en in waterige jodide-oplossingen. Gebruikt voor de desinfectie van de huid en van kleine wonden.

Jopromide. Een laag osmolair, niet-ionogeen ro¨ntgencontrastmiddel voor angiografie, arteriografie, artrografie, urografie, flebologie. T1/2 is ca. 2 uur. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als:

– Ultravistâ, injectievloeistof a` 312 mg/ml (= 150 mg I/ml) (50 ml); a` 499 mg/ ml (=240 mg I/ml) (50 ml); a` 623 mg/ml (=300 mg I/ml) (20 ml, 50 ml, 100 ml, 500 ml) en a` 769 mg/ml (=370 mg I/ml) (50 ml, 100 ml, 200 ml, 500 ml).

239

J

Joversol. Een derivaat van trijoodbenzoe¨zuur (niet-geı¨oniseerde monomeer) toegepast als contrastmiddel met lage osmolaliteit. T1/2 is ca. 2 uur en verlengd bij verminderde nierfunctie. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als: – Optirayâ, 240 (bevat 24% jood), flacons a` 50 ml en 100 ml; Optiray 300 (bevat 30% jood), flacons a` 20 ml, 50 ml, 75 ml, 100 ml, 125 ml, 200 ml en 500 ml; Optiray 320 (bevat 32% jood), flacons a` 50 ml en 100 ml; Optiray 350 (bevat 35% jood), flacons a` 50 ml, 75 ml, 100 ml, 125 ml, 200 ml en 500 ml.

Joxaglinezuur. Een ro¨ntgencontrastmiddel voor angiografie, urografie en artrografie. T1/2 is ca. 11 uur. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als:

– Hexabrixâ, 200, injectievloeistof a` 122,7 mg/ml (Na-zout) en 245,4 mg/ml (meglumine) (= 200 mg jood/ml) (flacons a` 50 ml en 100 ml). – Hexabrixâ 320, injectievloeistof a` 196,5 mg/ml (Na-zout) en 393 mg/ml (meglumine) (= 320 mg jood/ml) (flacons a` 10 ml, a` 20 ml, a` 50 ml, a` 100 ml en a` 200 ml).

J

Joxitalaminezuur. Een derivaat van trijoodbenzoe¨zuur (geı¨oniseerde monomeer). Een ro¨ntgencontrastmiddel. Vrijwel volledig en onveranderd met de nieren uitgescheiden. Dosering: zie productinformatie. Verkrijgbaar als: – Telebrixâ, 12S, injectievloeistof a` 210 mg/ml (Na-zout) (= 120mg jood/ml) (flacons a` 250 ml). – Telebrixâ, injectievloeistof a` 660 mg/ml (meglumine) (= 300 mg jood/ ml)(flacons a` 30 ml en a` 100 ml). – Telebrixâ, 350, injectievloeistof a` 650,9 mg/ml (meglumine) en 96,6 mg/ml (Na-zout) (= 350 mg jood/ml) (flacons a` 50 ml, a` 100 ml en a` 200 ml). – Telebrixâ, Polyvidon, instillatievloeistof a` 551 mg/ml (meglumine) (= 250 mg jood/ml) (flacons a` 20 ml). – Telebrixâ, Gastro, oplossing a` 660 mg/ml (meglumine)(= 300 mg jood/ml) (flacons a` 50 ml en a` 100 ml).

Kabiven â. All-in-one parenterale voeding, waarbij de aminozuurcomponent, de koolhydraatcomponent en de vetcomponent voor gebruik moeten worden gemengd. In verpakkingen a` 2566 ml (2300 kcal, 250 g glucose, 100 g vet en 13,5 g stikstof), a` 2053 ml (1900 kcal, 200 g glucose, 80 g vet, 10,8 g stikstof), a` 1540 ml (1400 kcal, 150 g glucose, 60 g vet en 8,1 g stikstof) en a` 1026 ml (950 kcal, 100 g glucose, 40 g vet, 5,4 g stikstof). Dosering: 19-38 ml/kg in 12-24 uur.

Kabiven â, perifeer. All-in-one parentale voeding met per liter 3000 kJ = 714 kCal bestaande uit 67,6 g glucose, 35,4 g sojaolie gefractioneerd en 23,6 g aminozuren (incl. glycine). Toegepast als perifere parenterale voeding in infusen a` 1440 ml, a` 1920 ml en 2400 ml. Bijwerkingen: tromboflebitis, verhoging van de lichaamstemperatuur, verhoging leverenzymen. Zeer zelden allergische reacties. Interacties: coumarinederivaten (i.v.m. aanwezigheid van een kleine hoeveelheid vitamine K).

Kaletra â. Lopinavir is een antiretroviraal middel, behorend tot de proteaseremmers. Het werkingsspectrum van lopinavir omvat hiv-1 en -2. Rito240

navir is toegevoegd als booster: het remt het metabolisme van lopinavir en verhoogt hierdoor de plasmaconcentraties van lopinavir. Door inname met voedsel stijgt de biologische beschikbaarheid van de drank, maar niet van de tabletten. Eliminatie verloopt voor 80% via de feces, plasmahalfwaardetijd bedraagt ongeveer 5 uur. Dosering: volwassenen en kinderen  40 kg of met een lichaamsoppervlak > 1,3 m2: 2 x/dag lopinavir 400 mg/ ritonavir 100 mg. Kinderen ouder dan 2 jaar: 230 mg lopinavir en 57,5 mg ritonavir/m2 lichaamsoppervlak 2 x/dag, tot een maximale dosis van 400 mg lopinavir en 100 mg ritonavir 26/dag. Bijwerkingen: zeer vaak: diarree, verhoogde triglyceriden- en cholesterolwaarden, verhoogde leverenzymen. Vaak: misselijkheid, braken, buikpijn, flatulentie, asthenie, hoofdpijn. Soms: anemie, leukopenie, lymfadenopathie, syndroom van Cushing, hypothyreoı¨die. Interacties: geneesmiddelen die substantieel via CYP3A worden gemetaboliseerd. Lopinavir/ritonavir zijn remmers van CYP3A. Betrouwbaarheid van orale anticonceptiva kan afnemen. Verkrijgbaar als:

– Kaletraâ, drank (300 ml) bevat lopinavir 80 mg/ml en ritonavir 20 mg/ml; tablet (omhuld) bevat lopinavir 100 mg en ritonavir 25 mg; tablet (omhuld) bevat lopinavir 200 mg, ritonavir 50 mg.

K

Kalii perchloras, Ph. Eur. Zie: Kaliumperchloraat blz. 242 Kaliumchloride. Kleurloze, zoutsmakende kristallen oplosbaar 1 in 3 water; 1 g bevat 13,4 mmol (=524 mg) kalium. Gebruikt om kaliumdeficie¨ntie te voorkomen of te behandelen. Dosering: volwassenen 1,2-7,5 g per dag in verdeelde doses in een drank of in tabletten met gereguleerde afgifte. Intraveneuze toediening uitsluitend op geleide van serumkaliumconcentratie en ECG: max 20-40 mmol/uur, 2-3 mmol/kg per dag, max. concentratie infuusvloeistof 40 mmol/l (via centrale lijn). Bijwerkingen: na orale toediening zelden maagdarmstoornissen. Na i.v.-toediening pijn op injectieplaats, flebitis, hyperkalie¨mie, (bij te snelle toendiening) hartritmestoornissen. Interacties: verhoogde kans op hyperkalie¨mie in combinatie met kaliumsparende diuretica of RAAS-remmers. Verkrijgbaar als:

– Kaliumchloride, infuusconcentraat a` 74,6 mg/ml (= 1 mmol/ml), a` 100 mg/ ml (= 1,34 mmol/ml) en a` 149 mg/ml (= 2 mmol/ml). – Kaliumchloride FNA, drank a` 74,6 mg/ml (= 1 mmol/ml). – Slow-Kâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 600 mg (= 8 mmol).

Kaliumjodide. Witte kristallen, goed oplosbaar in water. Gebruikt bij de pre-operatieve behandeling van een strumectomie, bij de schildklierblokkering vo´o´r bestraling en bij profylaxe bij personen die blootgesteld zijn aan een stralingsdosis van tenminste 25 rem uit radioactieve jodiden uit het milieu. Het wordt na orale toediening goed uit de darm geabsorbeerd en betrekkelijk langzaam met de urine uitgescheiden; de biologische halfwaardetijd is ongeveer 65 uur. Dosering: vo´o´r strumectomie: 50-250 mg 3 maal per dag, gedurende 10 tot 14 dagen voor een strumectomie. Profylaxe bij straling: 130 mg per dag gedurende 3 tot 10 dagen. Kinderen jonger dan 1 jaar: 65 mg per dag. Bijwerkingen: door uitscheiding met het speeksel veroorzaakt het een metaalsmaak. Lang241

durig gebruik kan aanleiding geven tot acne. Jodiden verlagen de concentratie van schildklierhormonen in het bloed; het gebruik als expectorans moet dan ook zo veel mogelijk worden vermeden. Overgevoeligheidsreacties zoals conjunctivitis en rinitis kunnen voorkomen. Interacties: verhoogde kans op hyperkalie¨mie in combinatie met kaliumsparende diuretica of RAAS-remmers. Verkrijgbaar als: – Kaliumjodide FNA, capsules a` 50 mg en a` 200 mg.

Kaliumperchloraat. Wit poeder, oplosbaar 1 in 65 water. Het remt het opnemen van jood door de schildklier. Wordt goed geabsorbeerd na orale toediening. Dosering: hyperthyreoı¨die: initieel 200 tot 250 mg 4 x per dag. De onderhoudsdosering is 200 tot 500 mg 2-3 x per dag. Bijwerkingen: exanthemen, aplastische anemie, misselijkheid, braken. Interacties: tijdens de behandeling mogen geen joodhoudende geneesmiddelen worden toegediend, omdat daardoor de werking wordt verminderd. Verkrijgbaar als: – Kalii perchloras, Ph. Eur,

Kaliumwaterstoftartraat. Een kaliumzout gebruikt bij hypokalie¨mie

K

met metabole acidose en hyperchloremie. Bevat ongeveer 5,3 mmol kalium per gram. Dosering: oraal: 2 maal daags 1,88 gram tot 3 maal daags 6,58 gram. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen. Verkrijgbaar als: – Kaliumwaterstoftartraat FNA, suspensie a` 188 mg/ml (= 1,0 mmol K/ml).

Kamfer. Kleurloze kristallen, oplosbaar 1 in 650 water, goed oplosbaar in spiritus en vette olie. Uitwendig tegen jeuk, in wrijfmiddelen bij spierpijn en bij verkoudheid. Als combinatiepreparaat bij verkoudheid. Verkrijgbaar als verkoudheidsbalsem, inhalatiescapsule, verschillende fabrikanten. Dosering: verkoudheid: zalf 26-100 mg/g aanbrengen op de borst; per inhalatie: toevoegen aan kom heet water en gedurende 5-10 minuten diep inademen met handdoek over het hoofd. Bijwerkingen: nasale toepassing bij zuigelingen kan ademhalingsproblemen in de hand werken.

Kamille. De bloemhoofdjes van Chamomilla recutita bevatten een vluchtige olie. De vluchtige olie bevat bestanddelen met antiflogistische, antibacterie¨le en antimycotische eigenschappen, met een beschermende werking op het maagslijmvlies en met een spasmolytische werking. Gebruikt bij ontsteking, irritatie en verwonding van huid en slijmvliezen en bij maagen darmziekten. Dosering: verkoudheid: 6 gram oplossen in 1 liter heet water. Maagdarmklachten: kinderen > 3 jaar: 2 gram 3 maal per dag, volwassenen 2 tot 8 gram, 3 maal per dag. Bijwerkingen: zeer zelden allergische reacties. RV & OW blz. 291 Kapanol â. Zie: Morfine &

Keflin â. Zie: Cefalotine blz. 87 Keforal â. Zie: Cefalexine blz. 87 Kefzolâ. Zie: Cefazoline blz. 87 Kenacort-A. Zie: Triamcinolonacetonide blz. 440 242

Kentera â. Zie: Oxybutynine blz. 323 Kepivanceâ. Zie: Palifermine blz. 326 Keppra â. Zie: Levetiracetam blz. 255 Kerlonâ. Zie: Betaxolol blz. 62 Kerulacâ. Zie: Tilactase blz. 427 Kerutabsâ. Zie: Tilactase blz. 427 Kestineâ. Zie: Ebastine blz. 148 Ketanest-S â. Zie: Esketamine blz. 161 Ketanserine. Een serotonine-S2-receptorblokker toegepast bij essentie¨le hypertensie bij ouderen en acute hypertensieve perioden tijdens of na operaties. De orale biologische beschikbaarheid bedraagt ten gevolge van een groot ‘first-pass-effect’ 50%. De T½ bedraagt ongeveer 15 uur. Dosering: oraal bij hypertensie bij ouderen: 2 maal daags 20 tot 40 mg. Bij acute hypertensie: op geleide van het effect intramusculair 10 mg zonodig te herhalen, max. 30 mg. Intraveneus: 5 mg in 10 sec. zonodig te herhalen, max. 30 mg. Als infuus snel: 3 mg/min, max. 30 mg eventueel gevolgd door een langzaam lopend infuus, max. 150 mg/24 uur. Als infuus langzaam: 25 tot 100 microgram/min. Bijwerkingen: lusteloosheid, concentratieverlies, hoofdpijn, moeheid, oedemen, en bij parenterale toediening hypotensie, hypovolemie, aritmiee¨n. Interacties: in combinatie met thiaziden of lisdiuretica kan gevaarlijke hypokalie¨mie optreden. Verkrijgbaar als: – Ketensinâ, tabletten a` 20 mg (als waterstoftartraat); injectievloeistof a` 2 ml = 10 mg en a` 10 ml = 50 mg (als waterstoftartraat).

Ketensin â. Zie: Ketanserine blz. 243 Ketoconazol. Een imidazoolderivaat gebruikt als oraal en uitwendig antimycoticum. Systemisch toegepast bij profaryngeale en oesofageale candidiasis en systemische schimmelinfecties. Vanwege het risico op ernstige levertoxiciteit alleen systemisch gebruiken als er geen andere werkzame antischimmelbehandelingen aanwezig zijn. Ketoconazol remt CYP3A4 en P-gp en is substraat voor CYP3A4. Dosering: oraal: volwassen: 1 maal daags 200 mg (max. 400 mg per dag) tijdens de maaltijd; kinderen vanaf 2 jaar: 4 tot 6 mg/kg lichaamsgewicht. Dermatomycosen: e´e´nmaal per dag dun aanbrengen gedurende enkele weken. Bijwerkingen: (bij systemische toepassing) hepatitis, gastro-intestinale stoornissen, hoofdpijn, duizeligheid; (bij cutane toepassing) branderigheid, jeuk, irritatie, contactdermatitis. Interacties: de absorptie kan worden verlaagd door gelijktijdig gebruik van stoffen die de pH in de maag verhogen. Kan de plasmaconcentratie verhogen van o.a. coumarines, proteaseremmers, ergotamine, tacrolimus, trimetrexaat, alfentanil, sildenafil, alprazolam en digoxine. Verkrijgbaar als:

– Asquamâ, shampoo a` 2%. – Ketoconazol, cre`me a` 2%; shampoo a` 2%. – Nizoralâ, tabletten a` 200 mg; cre`me a` 2%; shampoo a` 2%. 243

K

Ketoprofen. Een arylpropionzuurderivaat toegepast bij de behandeling van reumatoı¨de artritis, osteo-artritis en spondylitis ankylopoetica. Ketoprofen heeft analgetische, antiflogistische en antipyretische eigenschappen. Het wordt na orale en rectale toediening goed geabsorbeerd. De T½ bedraagt ongeveer 2 uur. Dit kan bij ouderen met enkele uren verlengd zijn. Dosering: oraal: 100 mg tot 200 mg, zo nodig kortdurend 300 mg per dag in 2 tot 4 doses (gewoon preparaat) of in 1 tot 2 doses (preparaat met gereguleerde afgifte). Dosering rectaal: 2 tot 3 maal daags 100 mg. Ketoprofen heeft een remmend effect op de bloedplaatjesaggregatie. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, slapeloosheid. Interacties: gelijktijdig gebruik van coumarines, SSRI’s of corticosteroı¨den kan gastro-intestinale ulceraties veroorzaken. Kan de plasmaconcentratie van lithium en methotrexaat verhogen. Verkrijgbaar als:

– Ketoprofen, capsules met gereguleerde afgifte a` 100 mg en a` 200 mg. – Orudisâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 200 mg. – Oscorelâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 150 mg en a` 200 mg.

Ketorolac. Een antiflogisticum met zwak antipyretische eigenschappen.

K

Als oogdruppel toegepast ter preventie van postoperatieve ontstekingsreacties na extracapsulaire cataractextracties met of zonder implanteren van een intra-oculaire lens. Dosering: oculair: 3 maal daags 1 druppel gedurende 3 weken te beginnen 24 uur voor de operatie. Bijwerkingen: prikkelend gevoel bij indruppelen, allergische reacties. Verkrijgbaar als: – Acularâ, oogdruppels a` 0,5% (trometamol). RV . Een antihistaminicum, met mestcelstabiliserende eigenKetotifen &

schappen gebruikt bij de onderhoudstherapie van allergische astma. Als oogdruppel gebruikt bij de symptomatische behandeling van seizoensgebonden allergische conjunctivitis. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 mg, zo nodig 2 maal daags 2 mg. Bijwerkingen: (vaak) opgewondenheid, prikkelbaarheid; (soms) slapeloosheid, droge mond, misselijkheid. Verkrijgbaar als: – Ketotifeen, stroop (suikervrij) a` 200 microgram/ml (als waterstoffumaraat). – Zaditen â, tabletten a` 1 mg (als waterstoffumaraat); druppelvloeistof a` 1 mg/ ml (als waterstoffumaraat); stroop (suikervrij) a` 200 microgram/ml (als waterstoffumaraat); oogdruppels a` 0,025% (als waterstoffumaraat).

Kinderneusdruppels voor verstopte neus. Zie: Xylometazoline blz. 466

Kinderneusspray voor verstopte neus. Zie: Xylometazoline blz. 466

Kinderparacetamol â. Zie: Paracetamol blz. 330 Kineretâ. Zie: Anakinra blz. 40 Kinidine. Kinidine is een klasse Ia anti-arritmicum. Na orale toediening wordt kinidine goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt ongeveer 3 tot 16 uur. De therapeutische spiegel is 2 tot 6 microgram per ml. De snelheid van eliminatie is sterk afhankelijk van de pH van 244

de urine; als de urine alkalisch is, wordt slechts weinig kinidine uitgescheiden. Contra-indicaties: decompensatio cordis, AV-blok. Kinidine kan bij patie¨nten, die kort ervoor bij een operatie met spierrelaxantia zijn behandeld, recurarisatie veroorzaken. Dosering: oraal: 3 tot 4 maal daags 200 mg. Indien nodig kan de dosering na enkele dagen langzaam worden verhoogd tot 4 maal daags 400 mg. Bijwerkingen: frequent maagdarmstoornissen, minder frequent: ventriculaire tachycardie en verlenging QT-interval. Interacties: de toediening van kinidine verhoogt de serumspiegel van digoxine, metoprolol en perfenazine. CYP3a4 remmers kunnen de plasmaconcentratie van kinidine verhogen, terwijl inductoren de spiegel kunnen verlagen. Verkrijgbaar als: – Kinidine, dragees a` 200 mg (sulfaat).

Kinine. Gebruikt bij de behandeling van de acute aanval van malaria. Kinine wordt goed uit de darm geabsorbeerd. De excretie heeft voornamelijk via de nieren plaats, ook in geringe mate via speeksel en gal. Als de urine zuur is verloopt de excretie veel sneller dan bij alkalische urine. Slechts 5% komt in onveranderde vorm in de urine. Dosering: na de maaltijd 600 mg, 3 maal per dag. Kinderdosering: 10 mg/kg 3 maal per dag. Doseringsregime dient gehandhaafd te worden tot 7 dagen na het verdwijnen van de koortsverschijnselen. Bijwerkingen: cinchonisme, visusstoornissen, veranderde smaakperceptie. Interacties: het effect van spierrelaxantia kan worden versterkt, tevens kunnen digoxineplasmaspiegels stijgen. Pyrimethamine kan de kinineconcentratie verhogen. Verkrijgbaar als: – Kinine, dragees a` 200 mg (sulfaat). – Kinine FNA, infuusconcentraat a` 5 ml = 600 mg (HCl).

Kinkhoestvaccin. Geı¨nactiveerde Bordetella pertussis, als zodanig of geadsorbeerd aan aluminiumfosfaat, algeldraat of calciumfosfaat (cellulair vaccin), of een combinatie van drie gee¨xtraheerde, gezuiverde en ontgifte componenten van Bordetella pertussis, pertussistoxoı¨de, filamenteuze pertussishemagglutinine en pertussispertactine (acellulair- of component vaccin). Gebruikt voor de actieve immunisatie tegen kinkhoest. In combinatie met difterievaccin, tetanusvaccin en poliomyelitisvaccin (DKTP-vaccin) opgenomen in het rijksvaccinatieprogramma. Verkrijgbaar als: – Acellulair kinkhoestvaccin â, injectiesuspensie a` 0,5 ml (50 microgram pertussistoxoı¨de, 50 microgram filamenteus pertussishemagglutinine en 16 microgram pertussispertactine).

Kinzalkomb â 80. Toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met telmisartan alleen. Werkingsduur: 24 uur. Tabletten met 40 mg telmisartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide en tabletten met 80 mg telmisartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet. Bijwerkingen: zie telmisartan en hydrochloorthiazide. Interacties: zie telmisartan en hydrochloorthiazide.

Kinzalmono â. Zie: Telmisartan blz. 415 Kiovig â. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 245

K

Kivexa â. Combinatiepreparaat met hiv-1 en hiv-2 remmende eigenschappen. Toegepast bij de antiretrovirale behandeling van hiv-infecties. Filmomhulde tabletten met twee nucleoside-analogen, 600 mg abacavir (als sulfaat) en 300 mg lamivudine. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet. Bijwerkingen: overgevoeligheid voor abacavir, lactaatacidose, maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, trombocytopenie, malaise, huiduitslag, vermoeidheid, slapeloosheid. Niet gebruiken bij patie¨nten die drager zijn van het allel HLA-B*5701 (verhoogd risico op overgevoeligheidsreacties). Interacties: voorzichtigheid is geboden met hoge doses co-trimoxazol en middelen die de huidtoxiciteit kunnen verhogen.

Klacid â. Zie: Claritromycine blz. 103 Klean-Prepâ. Toegepast als reinigende darmspoeling. Osmotisch laxans

K

met toevoeging van elektrolyten, waardoor er nagenoeg geen uitwisseling van elektrolyten plaatsvindt in het maagdarmkanaal. Poeder voor drank met 59 g macrogol 3350, 5,685 g watervrij natriumsulfaat, 1,685 g natriumwaterstofcarbonaat, 1,465 g natriumchloride, 0,7425 g kaliumchloride. Na vermenging van 1 sachet met 1 liter water bevat deze oplossing: 17,6 mmol macrogol, 125 mmol Na, 10 mmol K, 40 mmol sulfaat, 35 mmol chloride, 20 mmol bicarbonaat. Dosering: 1 zakje oplossen in 1 liter lauw water. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen. Interacties: geneesmiddelopname kan worden verstoord.

Klean-Prepâ [Norgine bv]. Zie: Macrogol blz. 266 Kliogestâ. Tabletten met 2 mg estradiol en 1 mg norethisteronacetaat. Gebruikt bij de behandeling van climacterische klachten en oestrogeendeficie¨ntie. In verpakkingen met 28 tabletten. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet. Bijwerkingen: veel gemeld, onregelmatig vaginaal bloedverlies vooral gedurende de eerste maanden van de therapie. Interacties: enzyminductoren kunnen de werkzaamheid verlagen.

Klistier. Klysma (130 ml) met 18,02 gram natriumbifosfaat en 8,02 gram natriumfosfaat per 100 ml. Gebruikt als laxans (ter lediging van het rectum).

Klyxâ. Klysma met 30 g sorbitol en 120 mg docusaatnatrium in 120 ml. Gebruikt als laxans ter voorbereiding van onderzoek. Dosering: 1 klysma.

Koelzalf FNA. Unguentum leniens. Hydrofobe cre`me met 12,5% witte was, 57,5% arachide-olie en 5% monoleı¨ne.

Kogenate â. Zie: Octocog alfa blz. 315 Konakionâ MM. Zie: Fytomenadion blz. 196 Kool geactiveerd. Carbo absorbens. Carbo activatus. Carbo medicinalis. Zwart poeder met adsorberende eigenschappen voor ongeladen, organische moleculen. Het wordt gebruikt bij verschillende vergiftigingen (als suspensie) en bij diarree. Dosering: oraal: bij vergiftigingen (volwassenen en kinderen > 12) 50g per keer, (kinderen < 12) 1g/kg per keer, zo nodig enkele malen herhalen; bij 246

diarree: volwassenen 600-800 mg in capsules of 750-1125 mg in tabletten per keer, max. 2,4 g in capsules of 3,375 g in tabletten per dag. Bijwerkingen: obstipatie, zwartkleuring ontlasting. Verkrijgbaar als: – Carbomix, poeder voor suspensie a` 50 gram. – Noritâ, tabletten a` 125 mg; capsules a` 200 mg.

Koolteer. Pix lithanthracis. Verkregen door droge destillatie van steenkool. Uitwendig gebruikt bij roos, seborroı¨sche dermatitis, psoriasis en chronisch eczeem.

Koolteer FNA. Zie: Koolteeroplossing blz. 247 Koolteer/zinkoxide FNA. Pasta met 5% koolteer en 23,8% zinkoxide. Koolteeroplossing. Solutio carbonis detergens. Een oplossing van koolteer en saponine in 70% ethanol. Verkrijgbaar als: – Koolteer FNA, cre`me a` 10% en a` 20%; zalf a` 10% en a` 20%.

Koortslipcre `me â. Zie: Aciclovir blz. 18 Kresolzeep Asepta â. Zie: Cresol blz. 115 Kuvanâ. Zie: Sapropterine blz. 390

K

Kytrilâ. Zie: Granisetron blz. 208 Labetalol. Een alfa- en be`ta-antiadrenergicum, dat wordt gebruikt bij alle vormen van hypertensie en bij angina pectoris. De orale biologische beschikbaarheid is ongeveer 40%, toenemend bij leverinsufficie¨ntie. De serumhalfwaardetijd bedraagt 4 uur. Dosering: aanvankelijk 2 maal daags 200 mg. Na 1 of 2 weken kan deze dosering worden verhoogd tot 2 maal daags 400 mg, na de maaltijd. Deze dosering kan, indien nodig, geleidelijk verder worden verhoogd; bij ernstige hypertensie tot maximaal 2400 mg per dag. In ampullen gebruikt bij hypertensieve crises. Dosering: 50 mg intraveneus, indien nodig om de 5 minuten te herhalen. Maximaal 200 mg. Ook kan men een infuus toedienen met 1 mg per ml; 2 mg per minuut op geleide van de bloeddruk. Bijwerkingen: hypotensie, bradycardie. Interacties: bij combinatie met diltiazem of verapamil kan de remmende werking op de AV-geleiding en de antihypertensieve werking worden versterkt, met als gevolg bradycardie, AV-blok en hypotensie. Verkrijgbaar als:

– Labetalol, tabletten a` 100 mg, a` 200 mg en a` 400 mg (HCl). – Trandateâ, injectievloeistof a` 20 ml = 100 mg (HCl).

Lacidipine. Een dihydropyridine calciumantagonist toegepast bij de behandeling van lichte tot matige hypertensie. De calciumflux via de L-type calciumkanalen in glad spierweefsel wordt geremd. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt door het grote ’first pass’ effect 2-9%. De T½ is 7-8 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 4 mg tot 6 mg. Bij ouderen en bij patie¨nten met een leverfunctiestoornis moet de dosis worden aangepast. Bijwerkingen: hoofdpijn, roodheid in het gezicht, oedeem, hartkloppingen. Interacties: gelijktijdig gebruik van cimetidine kan de plasmaconcentratie van lacidipine verhogen. Voorzichtigheid is geboden met stoffen die het QT-interval verlen247

gen. Verkrijgbaar als: – Motensâ, tabletten a` 2 mg en a` 4 mg.

Lacosamide RV. Een anti-epilepticum dat selectief de langzame inactivatie van voltageafhankelijke natriumkanalen verhoogt zonder dat het de snelle inactivatie beı¨nvloedt. Daardoor wordt de neurale overgevoeligheid verminderd. Als adjuvans toegepast bij de behandeling van partieel beginnende epileptische aanvallen met of zonder secundaire generalisatie. Na orale toediening wordt het vrijwel volledig geabsorbeerd. Het wordt gedeeltelijk gemetaboliseerd door CYP2C19. Via de nieren wordt 40% in onveranderde vorm uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 13 uur. Dosering: aanvangsdosis 2 maal daags 50 mg, na een week te verhogen tot 2 maal daags 100 mg eventueel te verhogen tot 2 maal daags 200 mg. Bij ernstige nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden verlaagd. Bijwerkingen: duizeligheid, maagdarmstoornissen, dubbelzien, hoofdpijn, coo¨rdinatiestoornissen, vermoeidheid, depressie. Interacties: voorzichtigheid is geboden met stoffen die het PR-interval verlengen. Verkrijgbaar als: – Vimpat â, filmomhulde tabletten a` 50 mg, 100 mg, 150 mg en 200 mg; stroop a` 15 mg/ml, flacons met oplossing voor infusie a` 200 mg = 20 ml.

Lacrinormâ. Zie: Carbomeer blz. 83

L

Lactase. Zie: Tilactase blz. 427 Lactitol. Een synthetisch derivaat van lactose, dat in het colon wordt gesplitst in organische zuren w.o. melkzuur en azijnzuur. De zuren verlagen de pH en oefenen een lokaal osmotische werking uit. Toegepast als laxans en ter behandeling en preventie van coma of precoma hepaticum. Dosering: als laxans: oraal: ’s morgens 10 gram tot 20 gram. Kinderdosering: begindosering 0,25 g/kg per dag. Dosering bij precoma en coma hepaticum: oraal: volwassenen aanvankelijk 0,5-0,7 g/kg lich.gewicht per dag in 3 doses tijdens het eten, onderhoudsdosering individueel op geleide van de defecatie (max. 2-3 x per dag zachte ontlasting pH 5,0-5,5). Bijwerkingen: flatulentie, darmkrampen. Verkrijgbaar als: – Importal â, verdeelde poeders a` 10 gram; onverdeeld poeder; drank a` 667 mg/ml.

Lactose. Saccharum lactis. Melksuiker. Wit, nagenoeg smaakloos poeder, oplosbaar 1 in 5 water. Het wordt gebruikt als neutraal aanvulmiddel in poeders en tabletten. Lactose wordt in de darm door lactase gesplitst in glucose en galactose. Gesteriliseerde melksuiker wordt als basis voor wondstrooipoeder gebruikt. Verkrijgbaar als absorbeerbaar strooipoeder FNA.

Lactulose. Een disaccharide, opgebouwd uit galactose en fructose. In de dunne darm wordt het niet gesplitst en niet geabsorbeerd. In het colon wordt het door bacterie¨n omgezet in melkzuur en azijnzuur. Deze zuren hebben naast een osmotisch effect ook een lokaal prikkelend effect. Toegepast als laxans en bij de behandeling en preventie van (pre)coma hepaticum, waarbij het ammoniakgehalte van het bloed daalt door de pH-verlaging van de darminhoud. Dosering: bij obstipatie: ’s morgens 15 tot 30 ml stroop of 12 tot 24 gram granulaat. Na 3 dagen de dosering halveren. Dosering bij coma hepaticum: 248

aanvankelijk 3 maal daags 30 tot 50 ml stroop of 24 tot 30 gram granulaat. Onderhoudsdosering individueel instellen op geleide van de defecatie. Bijwerkingen: flatulentie, buikpijn, diarree. Verkrijgbaar als: – Duphalacâ, stroop a` 67% (670 mg/ml = 500 mg/gram). De stroop bevat ook lactose en galactose. – Lactulose, verdeeld granulaat a` 6 gram en a` 12 gram; stroop a` 67% (670 mg/ ml = 500 mg/gram). De stroop bevat ook lactose en galactose. – Laxeerdrank lactulose, stroop a` 67% (670 mg/ml = 500 mg/gram). – Laxeersiroop ’SAN’, stroop a` 67% (670 mg/ml = 500 mg/gram). De stroop bevat ook lactose en galactose. – Legendalâ, verdeeld granulaat a` 6 gram en a` 12 gram.

Lamictal â. Zie: Lamotrigine blz. 249 Lamisilâ. Zie: Terbinafine blz. 418 Lamivudine. Een dideoxy-analogon van cytidine met antiretrovirale eigenschappen toegepast bij de symptomatische behandeling van hiv-infectie in combinatie met andere antiretrovirale middelen en bij de behandeling van volwassen patie¨nten met chronische hepatitis B en tekenen van virale replicatie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt vrijwel onveranderd via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 6 uur. Dosering: oraal: bij hiv-infectie: volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar 2 maal daags 150 mg of 300 mg 1 maal per dag; kinderen van 3 maanden tot 12 jaar: 2 maal daags 4 mg/kg lichaamsgewicht tot maximaal 300 mg per dag; bij hepatitis B: 1 maal daags 100 mg. Aanpassing van de dosering bij nierfunctiestoornissen is noodzakelijk. Bijwerkingen: malaise, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, bloedbeeldafwijkingen, leverfunctiestoornissen, pancreatitis, perifere neuropathie. Interacties: de plasmaconcentratie wordt verhoogd door trimetoprim; tijdens gebruik van hoge doses co-trimoxazol dient lamivudine tijdelijk te worden gestaakt, intraveneus ganciclovir of foscarnet moet worden vermeden. Verkrijgbaar als: – Epivirâ, tabletten a` 150 mg en a` 300 mg; drank a` 10 mg/ml. – Zeffixâ, tabletten a` 100 mg; drank a` 5 mg/ml.

Lamotrigine. Een anti-epilepticum toegepast bij de behandeling van gegeneraliseerde epilepsie, bij partie¨le epilepsie met of zonder gegeneraliseerde aanvallen, het syndroom van Lennox-Gastaut en bij de preventie van depressieve episodes bij patie¨nten met een bipolaire stoornis. Het remt het vrijkomen van de neurotransmitter glutamaat dat een sleutelrol speelt bij het ontstaan van insulten. Na orale toediening wordt het goed en snel geabsorbeerd. In de lever wordt het omgezet in niet-actieve metabolieten. De T½ bedraagt ca. 30 uur, in combinatie met fenytoı¨ne of carbamazepine 14 uur, in combinatie met valproı¨nezuur ca. 70 uur. Dosering: oraal: monotherapie: 1 maal daags 25 mg gedurende 2 weken, daarna 1 maal daags 50 mg gedurende 2 weken, onderhoudsdosering 100 mg tot 200 mg per dag in 1 tot 2 doses, max. 500 mg per dag. Combinatietherapie zonder valproı¨nezuur: 1 maal daags 50 mg gedurende 2 weken, daarna 2 maal daags 50 mg gedurende 2 weken, onderhoudsdosering 200 mg tot 400 mg per dag in 2 doses. In combinatie met valproı¨nezuur aanvankelijk 25 mg elke 2 dagen gedurende 2 weken, daarna 1 maal daags 25 mg, onderhoudsdosering 249

L

100 mg tot 200 mg in 1 tot 2 doses. Bijwerkingen: hoofdpijn, huidreacties, duizeligheid, maagdarmstoornissen, slaapstoornissen. Interacties: valproaat kan de halfwaardetijd van lamotrigine verdubbelen. Gebruik van anticonceptiva met een stopweek wordt ontraden vanwege de te grote variatie in de lamotrigineconcentratie tijdens de stopweek. Verkrijgbaar als: – Lamictalâ, dispergeerbare tabletten a` 2 mg, a` 5 mg, a` 25 mg, a` 50 mg, a` 100 mg en a` 200 mg. – Lamotrigine, dispergeerbare tabletten a` 2 mg, a` 5 mg, a` 25 mg, a` 50 mg, a` 100 mg en a` 200 mg.

Lanettecre `me I FNA. Hydrofiele basiscre`me. Lanettecre `me II FNA. Hydrofiele basiscre`me. Lanettesmeersel FNA. Emulsie met 3% lanettewas SX, 4% cetiol V, 0,56% sorbitol, 0,12% sorbinezuur en 0,09% kaliumsorbaat.

Lanettezalf FNA. Hydrofobe basiszalf. Lanoline. Zie: Wolvet blz. 464 Lanoxinâ. Zie: Digoxine blz. 135 Lanreotide. Een synthetisch analogon van somatostatine toegepast bij

L

acromegalie ter normalisering van de secretie van groeihormonen na chirurgie en/of radiotherapie en de behandeling van klinische symptomen van carcinoı¨den. Het heeft een grotere werkzaamheid en een langere werkingsduur dan het natuurlijke somatostatine. De T½ bedraagt 3-8 dagen. Dosering: i.m. (PR): 30 mg elke 14 dagen, bij onvoldoende effect 30 mg elke 10 dagen; s.c. (AutoSolution): 60 mg tot 120 mg elke 28 dagen. Bijwerkingen: gastro-intestinale bijwerkingen, reactie op de injectieplaats, galsteenvorming. Verkrijgbaar als: – Somatulineâ AutoSolution, oververzadigde oplossing voor injectie a` 0,2 ml = 60 mg, a` 0,3 ml = 90 mg en a` 0,4 ml = 120 mg (als acetaat). – Somatulineâ PR, poeder voor injectievloeistof a` 30 mg (als acetaat) (PR = Prolonged Release).

Lansoprazol. Een protonpompremmer, die de basale en gestimuleerde maagzuursecretie remt. Lansoprazol wordt in het zuurcompartiment van de parie¨tale cel geprotoneerd en gecumuleerd en vervolgens omgezet in de actieve remmer, die reageert met het maagzuurproducerende enzym H+/K+ATPase. Toegepast bij de behandeling van ulcus duodeni, ulcus ventriculi en refluxoesofagitis. Metabolisering vindt plaats door CYP2C19 en CYP3A4. De halfwaardetijd is ongeveer 1 a` 2 uur en kan flink verlengd worden door een leverfunctiestoornis of bij hoge leeftijd. Dosering: oraal: 1 maal daags 15 tot 60 mg, ongeveer ½ uur voor of na de maaltijd. Antacida en lansoprazol dienen met een tussenpoos van tenminste 1 uur te worden ingenomen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, duizeligheid, hoofdpijn, allergische reacties. Interacties: antacida verminderen de biologische beschikbaarheid; gelijktijdig gebruik met clopidogrel dient te worden vermeden. Inductoren van CYP2C19 en CYP3A4 kunnen de plasmaconcentratie verlagen. Verkrijgbaar als: 250

– Lansoprazol, maagsapresistente capsules a` 15 mg en a` 30 mg. – Prezalâ, maagsapresistente capsules a` 15 mg en a` 30 mg.

Lanthaancarbonaat. Lanthaancarbonaat is oplosbaar in een verdund zuur milieu en de lanthaan-ionen vormen na orale toediening met fosfaationen in het maagdarmkanaal onoplosbare complexen. Eliminatie verloopt grotendeels via de feces. Toegepast als fosfaatbinder bij hyperfosfatemie bij patie¨nten met chronisch nierfalen. Dosering: oraal: 3 maal daags tijdens de maaltijd 500 mg tot 750 mg op geleide van de serumfosfaatspiegel. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hypocalcie¨mie. Interacties: de inname van tetracyclinen en chinolonen dient gescheiden te zijn van die van lanthaancarbonaat i.v.m. mogelijke absorptievermindering. Verhoogt de zuurgraad van de maag en kan daardoor de opname van bepaalde geneesmiddelen beı¨nvloeden. Verkrijgbaar als: – Fosrenolâ, kauwtabletten a` 500 mg en a` 750 mg (carbonaat x-water, overeenkomend met lanthaan).

Lantus â. Zie: Insuline glargine blz. 231 Lanvisâ. Zie: Tioguanine blz. 429 Lariam â. Zie: Mefloquine blz. 272 Laronidase. Recombinant humaan a-L-iduronidase toegepast bij de behandeling van patie¨nten met mucopolysaccharidosis type 1. Deze patie¨nten missen het enzym a-L-iduronidase waardoor de glycosaminoglycanen dermatan- en heparansulfaat cumuleren. Dit tekort veroorzaakt stijfheid van gewrichten, lever- en miltvergroting, afwijking aan hartkleppen, troebeling van de cornea, skeletafwijkingen, verminderde longcapaciteit, mentale retardatie. Na intraveneuze infusie wordt het snel in de lysosomen opgenomen. Wordt via hydrolyse gemetaboliseerd. De T½ bedraagt ca. 3 uur. Dosering: intraveneus als infusie: 1 maal per week 100 IE/kg lichaamsgewicht in 3 tot 4 uur. Aanvankelijk een inloopsnelheid van 2 IE/kg lichaamsgewicht per uur, ieder kwartier te verhogen tot max. 43 IE/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: antilichaamvorming, infusiereacties, gewrichtsaandoeningen, buikpijn, hoofdpijn, huidreacties, rugpijn. Interacties: intracellulaire opname wordt mogelijk verminderd door chloroquine. Verkrijgbaar als: – Aldurazymeâ, flacons met concentraat voor infusie a` 500IE = 5ml.

Laservis â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Lasilettenâ. Zie: Furosemide blz. 195 Lasixâ. Zie: Furosemide blz. 195 Lasofaxifeen. Heeft oestrogene werking op de botten en anti-oestrogene werking op de borsten; het verhoogt de botdichtheid, vermindert de kans op borstkanker en heeft geen invloed op de kans op endometriumcarcinoom. Het wordt toegepast bij de behandeling van osteoporose met verhoogde kans op fracturen. Wordt na orale toediening langzaam geabsorbeerd; omzetting en conjugatie in de lever en uitscheiding voornamelijk met de feces. T1/2 ca. 6 dagen. Dosering: oraal: 500 mcg per dag. Bijwerkingen: spierspasmen, opvliegers, 251

L

endometriumhypertrofie, blaasbreuk, vaginale afwijkingen incl. afscheiding, verhoging van ASAT-waarden, gastro-intestinale klachten. Interacties: er is geen ervaring met combinatie met oestrogenen of geneesmiddelen tegen borstkanker; stoffen die CYP3A4 induceren (o.a. carbamazepine, fenytoı¨ne, hypericum) kunnen de plasmaconcentratie verlagen. Stoffen die CYP3A4 en CYP2D6 remmen kunnen de plasmaconcentraties in geringe mate verhogen. Verkrijgbaar als:

– Fablynâ, tabletten a` 500 mcg.

Latanoprost. Een prostaglandine F2-analoog toegepast ter reductie van verhoogde intra-oculaire druk bij patie¨nten met openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie. Het is een prodrug (isopropylester) die na hydrolyse het werkzame latanoprost vormt. De werking treedt in na 3 tot 4 uur en houdt 24 uur aan. Dosering: oculair: ’s avonds e´e´nmaal daags e´e´n druppel in het aangedane oog. Bijwerkingen: versterkte bruine pigmentatie van de iris door stimulering van melatonineproductie, oogirritatie en wimperveranderingen. Interacties: de oogdruk kan verhogen door gelijktijdig gebruik van 2 prostaglandine-analogen. Verkrijgbaar als: – Xalatanâ, oogdruppels a` 50 microgram/ml (1 druppel = 1,5 microgram).

Laxeerdragee. Zie: Bisacodyl blz. 65

L

Laxeerdrank lactulose. Zie: Lactulose blz. 248 Laxeersiroop ’SAN’. Zie: Lactulose blz. 248 Laxeertablet. Zie: Bisacodyl blz. 65 Ledermycinâ. Zie: Demeclocycline blz. 127 Ledertepa â. Zie: Thiotepa blz. 424 Leflunomide. Een prodrug die wordt omgezet in de actieve metaboliet A771726, als Disease Modifying Anti Rheumatic Drug (DMARD) toegepast bij de behandeling van reumatoı¨de artritis. Het remt mogelijk de pyrimidine-synthese in de T-cellen. Na orale toediening wordt het vrijwel geheel geabsorbeerd en volledig omgezet in de actieve metaboliet. De T½ van de actieve metaboliet bedraagt ca. 2 weken. Het therapeutisch effect begint na 4 tot 6 weken en kan in effect blijven toenemen tot 4-6 maanden na aanvang van de therapie. Dosering: oraal: eerste 3 dagen 100 mg 1 keer per dag, daarna onderhoudsbehandeling 1 maal per dag 10 mg tot 20 mg. Bij artritis psoriatica is de onderhoudsdosering 20 mg per dag. Bijwerkingen: hypertensie, maagdarmstoornissen, bloedbeeldafwijkingen, huidafwijkingen, leverfunctiestoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, anafylaxie. Interacties: het gebruik met hepatotoxische geneesmiddelen en alcohol dient te worden vermeden. Actieve kool en colestyramine versnellen de eliminatie van de actieve metaboliet. Verkrijgbaar als:

– Aravaâ, tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 100 mg.

Legendalâ. Zie: Lactulose blz. 248 252

Lenalidomide. Een immuunmodulator met anti-neoplastische, anti-angiogene, pro-erytropoe¨tische en immuunmodulerende eigenschappen. Geeft minder kans op neuropathie dan thalidomide. Oraal toegepast bij multipel myeloom (ziekte van Kahler) in combinatie met dexamethason. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. Lenalidomide is een racemisch mengsel. In plasma is 56% S-enantiomeer en 44% R-enantiomeer. Het wordt voornamelijk via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt 3 tot 9 uur en is verlengd bij nierfunctiestoornissen. Bij aanvang van de therapie is een volledig bloedbeeld noodzakelijk waarna iedere week gedurende 8 weken, daarna iedere maand. Zwangerschap is een contra-indicatie vanwege de verwantschap met thalidomide. Op basis van preklinisch onderzoek kan een teratogeen effect in de mens worden verwacht. Dosering: oraal: aanvangsdosis 1 maal daags 25 mg op dag 1-21 van herhaalde cycli van 28 dagen; gecombineerd met dexamethason, oraal: 1 maal daags 40 mg op dag 1-4, 9-12 en 17-20 van elke cyclus van 28 dagen gedurende de eerste 4 behandelcycli en vervolgens 1 maal daags 40 mg op dag 1-4 van elke cyclus van 28 dagen. Op basis van klinische bevindingen en laboratoriumuitslagen wordt de dosering voortgezet of aangepast. Neutropenie, trombocytopenie of nierfunctiestoornissen kunnen aanleiding zijn de dosering te verlagen. Bijwerkingen: veneuze trombo-embolie, ernstige bloedbeeldafwijkingen, maagdarmstoornissen, huiduitslag, spierkrampen, vermoeidheid, perifeer oedeem, asthenie, slapeloosheid. Interacties: voorzichtigheid is geboden bij gebruik van andere myelosuppressieve middelen. Verkrijgbaar als: – Revlimidâ, capsules a` 5 mg, a` 10 mg, a` 15 mg en a` 25 mg. RV blz. 70 Lendorminâ. Zie: Brotizolam &

Lenograstim. De via recombinant-DNA-technologie verkregen humane granulocyt-kolonie-stimulerende factor (r-HU G-CSF). Het stimuleert de precursorcellen van de neutrofielen. Toegepast ter reductie van de duur van de neutropenie bij patie¨nten die worden behandeld met cytostatische chemotherapie, die een gerede kans geven op febriele neutropenie en bij de mobilisatie van autologe perifere bloedvoorlopercellen (PBPC’s). 5 microgram = 640.000 IE. De T½ bedraagt ca. 4 uur; na herhaaldelijke s.c. toediening bedraagt de T½ ca. 1,5 uur. Dosering: s.c.: 150 microgram/m2 lichaamsoppervlak per dag, niet eerder dan 24 uur na bee¨indigen van de chemotherapie, gedurende max. 28 dagen; bij mobilisatie zonder chemotherapie: 10 microgram/kg lichaamsgewicht per dag. Bijwerkingen: spier- en skeletpijn, dysurie, leukocytose, leverfunctiestoornissen. Verkrijgbaar als: – Granocyteâ, poeder voor injectievloeistof a` 105 microgram en a` 263 microgram.

Lepirudine. De via recombinant-DNA-productietechniek verkregen structuuranalogon van hirudine, het coagulans afgescheiden door de medicinale bloedzuiger (Hirudo medicinalis). Het is een selectieve remmer van trombine met directe werking door een irreversibele binding met alfa-trombine. Toegepast, indien parenterale antistollingstherapie noodzakelijk is, bij patie¨nten met heparine-geassocieerde trombocytopenie (HIT) en een trom-

253

L

bo-embolisch proces. De halfwaardetijd is ca. 1,3 uur, met een verlenging bij nierfunctiestoornissen. Dosering: i.v.: bolus van 400 microgram/kg lichaamsgewicht gevolgd door een continue infusie van 150 microgram/kg lichaamsgewicht per uur gedurende de periode dat het klinisch noodzakelijk is, op basis van aPTT (geactiveerde partie¨le tromboseplastinetijd) wordt de dosering aangepast. Bij nierfunctiestoornissen moet de dosering worden verlaagd. Bijwerkingen: bloedingen, allergische reacties, koorts, huidreacties, vorming van antilichaam tegen hirudine. Interacties: de combinatie met alle geneesmiddelen die de bloedplaatjesaggregatie beı¨nvloeden kan het bloedingsrisico vergroten. Verkrijgbaar als:

– Refludanâ, poeder voor injectie/infusievloeistof a` 50 mg.

Leponexâ. Zie: Clozapine blz. 109 Lercanidipine. Een calciumantagonist toegepast bij de behandeling van

L

essentie¨le hypertensie. Lercandipine remt de calciuminflux via L-type kanalen in glad spierweefsel. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid is laag door een hoog ’first pass’ effect. De T½ bedraagt ca. 3,5 uur. Dosering: oraal: 15 min. voor de maaltijd: 1 maal daags 10 mg, eventueel te verhogen tot 1 maal daags 20 mg. Bijwerkingen: flushing, perifeer oedeem, hoofdpijn, tachycardie, duizeligheid. Interacties: CYP3A4-remmers verhogen de plasmaconcentratie van lercandipine in grote mate, terwijl CYP3A4inductoren de plasmaspiegel kunnen verlagen. Alcohol versterkt het effect van lercandipine. Verkrijgbaar als: – Lerdipâ, omhulde tabletten a` 10 mg en a` 20 mg (HCl).

Lerdip â. Zie: Lercanidipine blz. 254 Lescolâ. Zie: Fluvastatine blz. 188 Letrozol. Een aromataseremmer die de productie van oestrogenen onderdrukt. Als antihormoon toegepast bij de behandeling van gevorderd hormoonafhankelijk mammacarcinoom bij postmenopauzale vrouwen waarbij anti-oestrogenen geen effect meer hebben. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever omgezet in inactieve metabolieten. De T½ bedraagt ca. 2 dagen. Dosering: oraal: 1 maal daags 2,5 mg. Bijwerkingen: gerelateerd aan de daling van de oestrogeenspiegel: opvliegers, toegenomen transpiratie. Verder hoofdpijn, maagdarmstoornissen, perifeer oedeem, vermoeidheid, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen. Interacties: plasmaconcentratie kan dalen door tamoxifen. Verkrijgbaar als: – Femaraâ, filmomhulde tabletten a` 2,5 mg.

Leucovorineâ. Zie: Folinezuur blz. 189 Leukeranâ. Zie: Chloorambucil blz. 92 Leuproreline. Een gonadoreline (= LH-RH) analoog met een stimulerende werking op de afgifte van LH en FSH. Na een aanvankelijke stijging treedt binnen 2 tot 4 weken een daling op van testosteron- resp. oestrogeenconcentraties tot op castratie- resp. postmenopauzaal niveau. Leuprorelineace254

taat wordt toegepast bij testosterongevoelig, gemetastaseerd prostaatcarcinoom. Het depotpreparaat wordt tevens toegepast bij endometriose en leiomyomata uteri (preoperatief). Het preparaat Eligard heeft een continuousrelease afgifteprofiel. Dosering: bij prostaatcarcinoom: subcutaan: 1 maal daags 1 mg (= 0,2 ml); s.c. of i.m.: 1 maal per maand 3,75 mg of 1 maal per 3 maanden 11,25 mg van een preparaat met gereguleerde afgifte. Dosering bij endometriose en leiomyomata uteri: s.c. of i.m.: 1 maal per maand 3,75 mg of 1 maal per 3 maanden 11,25 mg van een preparaat met gereguleerde afgifte. Bijwerkingen: opvliegers, duizeligheid, impotentie, botpijn, oedeem. Verkrijgbaar als: – Eligardâ, poeder voor injectievloeistof a` 7,5 mg en a` 22,5 mg (acetaat). – Lucrinâ, injectievloeistof a` 2,8 ml = 14 mg (acetaat). – Lucrinâ PDS Depot, poeder voor injectievloeistof a` 3,75 mg en a` 11,25 mg (acetaat).

Leustatin â. Zie: Cladribine blz. 103 Levemir â. Zie: Insuline detemir blz. 230 Levetiracetam. Een anti-epilecticum toegepast als monotherapie en als adjuvante therapie voor de behandeling van partieel beginnende aanvallen met of zonder secundaire generalisatie bij patie¨ nten met epilepsie, als adjuvante therapie bij juveniele myoklone epilepsie en als adjuvante therapie bij primair gegeneraliseerde tonisch-klonische aanvallen. Het heeft invloed op de gevoeligheid van GABA-erge neuronen. Na orale toediening wordt het volledig geabsorbeerd en wordt 66% onveranderd uitgescheiden via de nieren. T½ bedraagt ca. 7 uur. Dosering: oraal of i.v. infuus: 2 maal daags 500 mg tot 1,5 gram. Bijwerkingen: slaperigheid, asthenie, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, huidafwijkingen. Verkrijgbaar als:

– Keppraâ, filmomhulde tabletten a` 250 mg, 500 mg en a` 1 gram; drank a` 110 mg/ml; infuusconcentraat a` 5 ml = 500 mg.

Levitraâ. Zie: Vardenafil blz. 454 Levobunolol. Een niet-selectieve be`tablokker, uitsluitend lokaal toegepast bij de behandeling van verhoogde intra-oculaire druk en glaucoom. Werking na 2 tot 6 uur, houdt minstens 12 uur aan. Dosering: oculair: 2 maal daags 1 druppel in het te behandelen oog. Bijwerkingen: oogirritatie, visusstoornissen, hartklachten. Interacties: simultaan gebruik van be`tablokkers kan additief werken. Verkrijgbaar als: – Betaganâ Liquifilm, oogdruppels a` 0,25% en a` 0,5% (HCl).

Levobupivacaı¨ne. Een langwerkend lokaalanestheticum voor geleidings-, epidurale en spinale anesthesie. Linksdraaiende enantiomeer van bupivacaı¨ne die minder cardiotoxische bijwerkingen heeft dan bupivacaı¨ne zelf. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 80 minuten. Metabolisering geschiedt in de lever door o.a. CYP3A4 en CYP1A2; uitscheiding geschiedt ca. 70% via de urine. Dosering: epiduraalanesthesie: 5-7,5 mg/ml, 10-20 ml in 5 minuten toedienen, max 150 mg (keizersnee). Interacties: CYP3A4-en CYP1A2-remmers kunnen de werkzaamheid vergroten. Verkrijgbaar als: 255

L

– Chirocaineâ, injectievloeistof a` 10 ml = 25 mg (0,25%), a` 10 ml = 50 mg (0,5%) en a` 10 ml = 75 mg (0,75%) (als HCl); infusievloeistof a` 100 ml = 125 mg (0,125%) en a` 200 ml = 250 mg (0,125%).

Levocabastine. Een selectief H1-antihistaminicum als oogdruppel toegepast bij seizoensgebonden allergische conjunctivitis waaronder conjunctivitis vernalis en als neusspray toegepast bij seizoengebonden allergische rinitis. Werkt gedurende enkele uren. Dosering: oculair: 2 tot 4 maal daags een druppel per oog; nasaal: 2 tot 4 maal daags 2 verstuivingen per neusgat. Bijwerkingen: na toediening plaatselijke irritatie. Verkrijgbaar als: – Livocabâ, oogdruppels a` 0,05% (als HCl); neusspray a` 0,05% (als HCl).

Levocarnitine. Een lichaamseigen stof, die noodzakelijk is bij het lange-

L

keten-vetzuurtransport over de mitochondriale membraan. Het wordt toegepast bij aandoeningen ten gevolge van een carnitinedeficie¨ntie (encefalopathie, spierzwakte). De biologische beschikbaarheid na orale toediening bedraagt minder dan 10%. Dosering: op geleide van de klinische en biochemische symptomen van 1 tot 2 gram in 2 a` 3 doses, maximaal 10 gram. Bijwerkingen: een hoge dosis kan leiden tot diarree. Verkrijgbaar als: – Carniteneâ, tabletten a` 330 mg; drank a` 100 mg/ml; injectievloeistof a` 5 ml = 1 gram.

Levocetirizine. De werkzame R-enantiomeer van cetirizine (racemisch mengsel) met histamine-1-blokkerende eigenschappen. Toegepast bij de behandeling van allergische rinitis, conjunctivitis en urticaria. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt voornamelijk onveranderd via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 8 uur. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar: 1 maal daags 5 mg; kinderen van 2 tot 6 jaar: 2 maal daags 1,25 mg. Bij nierfunctiestoornissen moet de dosis worden aangepast. Bijwerkingen: hoofdpijn, slaperigheid, droge mond, migraine, buikpijn, keel- en neusontsteking. Verkrijgbaar als: – Levocetirizine, filmomhulde tabletten a` 5 mg (di-HCl). – Xyzalâ, filmomhulde tabletten a` 5 mg (di-HCl); drank a` 500 microgram/ml (di-HCl).

Levodopa. Gebruikt bij de ziekte van Parkinson. Levodopa wordt in het lichaam omgezet in het uiteindelijk werkzame dopamine. Dopamine passeert de bloed-liquorbarrie`re niet, levodopa wel. Door de toediening van levodopa kan men dus een werkzame spiegel van dopamine in de hersenen bereiken. De absorptie van levodopa is wisselend. Levodopa kan zinvol worden gecombineerd met een decarboxylaseremmer, zie hiervoor Madoparâ en Sinemetâ. Dosering: beginnen met 2 maal daags 125 mg, langzaam te verhogen tot een optimale onderhoudsdosering, gewoonlijk ongeveer 3 g per dag. Maximaal 8 g per dag. Bijwerkingen: misselijkheid, orthostatische hypotensie, spiertrekkingen in het gezicht, hoofdpijn. Soms is de urine donker gekleurd door oxidatieproducten. Interacties: antipsychotica kunnen het effect tegengaan. Bij een eiwitrijk dieet kan de opname van levodopa verstoord raken. 256

Levodopa/Carbidopa. Carbidopa (zie aldaar) gaat de extracerebrale omzetting van levodopa tot dopamine tegen, waardoor hogere bloedspiegels van levodopa ontstaan en meer levodopa naar de hersenen wordt getransporteerd. Gebruikt bij de ziekte van Parkinson. Dosering: insluipend tot de optimale onderhoudsdosering is bereikt. Eventuele toediening van levodopa alleen moet tenminste 8 uur tevoren worden gestaakt. Bijwerkingen: misselijkheid en orthostatische hypotensie komen in mindere mate voor dan bij toediening van alleen levodopa; spiertrekkingen in het gezicht en psychische veranderingen kunnen verergeren. Interacties: MAO-remmers kunnen leiden tot hypertensieve crises. IJzerverbindingen kunnen de absorptie verminderen. Verkrijgbaar als: – Levodopa/Carbidopa 110, tabletten a` 100 mg en 10 mg carbidopa. – Levodopa/Carbidopa 125, tabletten a` 100 mg levodopa en 25 mg carbidopa. – Levodopa/Carbidopa 275, tabletten a` 250 mg levodopa en 25 mg carbidopa. – Levodopa/Carbidopa 62,5, tabletten a` 50 mg levodopa en 12,5 mg carbidopa. – Levodopa/Carbidopa Retard 125, tabletten met gereguleerde afgifte a` 100 mg levodopa en 25 mg carbidopa. – Levodopa/Carbidopa Retard 250, tabletten met gereguleerde afgifte a` 200 mg levodopa en 50 mg carbidopa. – Sinemetâ, 62,5, tabletten a` 50 mg levodopa en 12,5 mg carbidopa. – Sinemetâ, 110, tabletten a` 100 mg levodopa en 10 mg carbidopa. – Sinemetâ, 125, tabletten a` 100 mg levodopa en 25 mg carbidopa. – Sinemetâ, 275, tabletten a` 250 mg levodopa en 25 mg carbidopa. – Sinemetâ, CR 125, tabletten met gereguleerde afgifte a` 100 mg levodopa en 25 mg carbidopa. – Sinemetâ, CR 250, tabletten met gereguleerde afgifte a` 200 mg levodopa en 50 mg carbidopa.

Levodopa-benserazide. Zie: Benserazide blz. 58 Levofloxacine. De linksdraaiende isomeer van ofloxacine, toegepast als reserve bactericide breedspectrum quinolon-antibioticum. Het is werkzaam tegen de meest voorkomende grampositieve en -negatieve bacterie¨n. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De T½ bedraagt ca. 7 uur. Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags 250 tot 500 mg gedurende 7-14 dagen. Als infusie (60 min.): 1 tot 2 maal daags 500 mg. Bij nierfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, interacties met als gevolg afremmende absorptie treden op met ijzer-, magnesium-, en aluminiumzouten en sucralfaat. Interacties: een verminderde klaring treedt op bij gelijktijdig gebruik van probenicide of cimetidine. De T½ van ciclosporine wordt met 30% verhoogd. Gelijktijdige inname van twee- en driewaardige kationen, waaronder aluminium- en magnesiumzouten, vermindert de opname van levofloxacine. Verkrijgbaar als:

– Tavanicâ, tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; infusievloeistof a` 100 ml = 500 mg.

Levomenthol. Kleurloze, aromatisch ruikende en smakende kristallen. Oplosbaar 1 in 2500 water, goed oplosbaar in alcohol. Uitwendig gebruikt bij jeuk, bij verkoudheid en als wrijfmiddel in combinatiepreparaten. 257

L

Bijwerkingen: toepassing in de neus bij zuigelingen en jonge kinderen kan onmiddelijke collaps veroorzaken. Allergische contactdermatitis kan optreden. Verkrijgbaar als: – Menthol FNA, stoomdruppels a` 50 mg/ml; strooipoeder a` 2%.

Levomenthol/zinkoxide FNA. Cutane suspensie met 1% levomenthol en 13,9% zinkoxide.

Levomepromazine. Dit fenothiazinederivaat heeft een sederend effect en een geringe pijnstillende werking met antipsychotische effecten. Dosering: pijn: 50 mg 2-5 x per dag. Maximaal 500 mg/dag. Bijwerkingen: bloeddrukdaling, extrapiramidale stoornissen, anticholinergische verschijnselen. Interacties: gelijktijdig gebruik van antidepressiva, slaapmiddelen en andere sedativa versterken het sederende en anticholinerge effect. Verkrijgbaar als:

– Levomepromazine, tabletten a` 25 mg (als waterstofmaleaat). – Nozinanâ, tabletten a` 25 mg (als waterstofmaleaat); injectievloeistof a` 1 ml = 25 mg (als HCl).

Levonorgestrel. Een progestageen in combinatiepreparaten gebruikt als

L

oraal hormonaal anticonceptivum. Daarnaast wordt levonorgestrel in een IUD toegepast. Gedurende 5 jaar komt 20 microgram per dag vrij. Verder wordt levonorgestrel gebruikt als nood-anticonceptie (‘morning after’-methode). Dosering: oraal: hormonale anticonceptie: 50 tot 250 microgram per dag cyclisch in combinatie met een oestrogeen (eenfase-, tweefasen- of driefasenpil); nood-anticonceptie: 1,5 mg zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk 72 uur na onbeschermd geslachtsverkeer. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, diarree. Interacties: enzyminductoren kunnen de werking verminderen. Verkrijgbaar als:

– Mirenaâ, IUD a` 52 mg. – NorLevo â, tabletten a` 1,5 mg. – Postinorâ, tabletten a` 1,5 mg.

Levothyroxine. Een hormoon uit de schildklier, tegenwoordig synthetisch bereid. Roomkleurig poeder, oplosbaar 1 in 680 water (Na-zout). Na orale toediening wordt het in wisselende hoeveelheden geabsorbeerd. De biologische halfwaardetijd is 6 tot 8 dagen. Gebruikt bij hypothyreoı¨die. Dosering: bij ernstige vormen beginnen met een dosering van 12,5 microgram. Aanvankelijk 1 maal daags 50 microgram, na 2 weken 1 maal daags 100 microgram, weer 2 weken hierna 1 maal daags 150 microgram enz., op geleide van de bepaling van de schildklierhormonen in het bloed. Levothyroxine moet vo´o´r de maaltijd worden ingenomen. Bijwerkingen: te hoge doses kunnen leiden tot de symptomen behorende bij hyperthyreoı¨die zoals tachycardie en koorts. Interacties: ijzerzouten, sucralfaat en antacida verminderen de opname van levothyroxine. Een gescheiden inname van meer dan 2 uur wordt aanbevolen. Verkrijgbaar als:

– Eltroxinâ, tabletten a` 50 microgram en a` 100 microgram (Na-zout). – Euthyroxâ, tabletten a` 25 microgram, a` 50 microgram, a` 75 microgram, a` 100 microgram, a` 125 microgram, a` 150 microgram, a` 175 microgram en a` 200 microgram (Na-zout). 258

– Levothyroxine, tabletten a` 50 microgram en a` 100 microgram (Na-zout). – Thyraxâ, tabletten (duotabs) a` 25 microgram, a` 100 microgram en a` 150 microgram (als Na-zout).

Lexaproâ. Zie: Escitalopram blz. 160 LH-RH. Zie: Gonadoreline blz. 207 Lidocaı¨ne. Lidocaı¨ne HCl is een wit poeder, zeer goed oplosbaar in water. Een lokaalanestheticum met sneller, sterker en langduriger werking dan procaı¨ne. Toegepast bij infiltratie-, geleidings-, epidurale, spinale, en regionale intraveneuze anesthesie, oppervlakteanesthesie van huid- en slijmvliezen. Lidocaı¨ne kan worden gecombineerd met verschillende vaatvernauwers (epinefrine, mepinefrine, felypressine) waardoor (bij lokale toepassing) de absorptie afneemt en de werkingsduur wordt verlengd. De halfwaardetijd bedraagt 1,5 uur. Bij ventriculaire aritmiee¨n, ook bij die ten gevolge van een digitalisintoxicatie, wordt lidocaı¨ne parenteraal toegediend. Dosering: i.v. 50 tot 100 mg in 2 tot 3 minuten eventueel te herhalen, gevolgd door een infuus: 1 tot 4 mg per minuut van een oplossing van 1 tot 2 mg per ml. Maximale parenterale dosering als lokaal anestheticum 400 mg zonder en 600 mg met adrenaline. Voor doseringen bij andere toepassingen wordt verwezen naar de productinformatie. Bijwerkingen: bij i.v.- en i.m.-toediening zijn (in opklimmende aard van ernst): paresthesiee¨n, gehoorstoornissen, misselijkheid, onrust, psychose, epileptiforme insulten en hypotensie. Interacties: bblokkers, cimetidine en CYP3A4-remmers kunnen de afbraak van lidocaı¨ne doen vertragen. Verkrijgbaar als: – Contra haemorrhoides, rectale zalf a` 5% (HCl). – Dentinoxâ suikervrij, orofaryngeale applicatievloeistof a` 0,4% (HCl). – Lidocaı¨ne, injectievloeistof a` 10 ml = 100 mg (1%), a` 20 ml = 200 mg (2%), a` 5 ml = 100 mg (2%), a` 10 ml = 200 mg (2%) en a` 20 ml = 400 mg (2%) (HCl); infuusconcentraat 10 ml = 1 gram (10%) (HCl); oogdruppels a` 4% (HCl); oordruppels a` 0,5% (HCl). – Lidocaı¨ne FNA, cre`me a` 3%; drank a` 20 mg/ml (HCl); hydrogel a` 2% (HCl); oogdruppels a` 4% (HCl); oordruppels a` 0,5% (HCl); zalf a` 5%. – Lignospanâspecial, injectievloeistof a` 1,8 ml = 36 mg (2%) met 12,5 microgram/ml epinefrine (als waterstoftartraat). – Nolaidâ, zuigtabletten a` 8 mg (HCl). – Otalganâ, oordruppels a` 0,63% (HCl). – Xylocaineâ, injectievloeistof a` 20 ml = 200 mg (1%) en a` 20 ml = 200 mg (2%); spray a` 10%; gel a` 2%; zalf a` 5%. – Xylocaineâ-Adrenaline, injectievloeistof a` 20 ml = 200 mg (1%) (HCl) met 5 microgram/ml epinefrine (als waterstoftartraat); injectievloeistof a` 20 ml = 400 mg (2%) (HCl) met 5 microgram/ml epinefrine (als waterstoftartraat).

Lidocaı¨ne/zinkoxide FNA. Pasta met 5% lidocaı¨ne en 54% zinkoxide. Lidocaı¨ne-fluoresceı¨ne. Oogdruppels met 4% lidocaı¨ne HCl en 0,25% fluoresceı¨nedinatrium. Gebruikt bij de diagnose van corneadefecten, het aanmeten en de controle van harde contactlenzen en de meting van de intra-oculaire druk.

259

L

Lidocaı¨ne-levomenthol FNA. Huidgel met 1% lidocaı¨ne en 1% levomenthol.

Lignospanâspecial. Zie: Lidocaı¨ne blz. 259 Lindaan. Werd vooral toegepast bij scabie¨s, vroeger ook bij pediculosis capitis, corporis en pubis; deze toepassingen zijn verlaten. Toepassing van lindaan is sinds 2008 verboden vanwege toxiciteit. Het alternatief bij scabie¨s is permetrine.

Linezolid. Een oxazolidinon met antimicrobie¨le eigenschappen tegen

L

grampositieve bacterie¨n. Het is tevens een reversibele niet-selectieve mono-amino-oxydase remmer (MAO-remmer). Als bacteriostaticum remt het een vroege stap in de bacterie¨le eiwitsynthese. Intraveneus of oraal toegepast bij de behandeling van nosocomiale pneumonie, community acquired pneumonie (CAP) en gecompliceerde huid- en wekedeleninfecties alleen wanneer uit microbiologisch onderzoek is gebleken dat de infectie wordt veroorzaakt door gevoelige grampositieve bacterie¨n en een gramnegatieve infectie kan worden uitgesloten. Na orale toediening wordt het volledig geabsorbeerd. Het wordt in de lever gedeeltelijk gemetaboliseerd, 30% wordt onveranderd uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 6 uur. Dosering: oraal of intraveneus als infusie: 2 maal daags 600 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, candidiasis, bloedbeeldafwijkingen, leverfunctiestoornissen, metaalsmaak, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen. Interacties: bij gelijktijdig gebruik met serotonerge middelen moet men bedacht zijn op symptomen van het serotoninesyndroom. Verkrijgbaar als: – Zyvoxidâ, filmomhulde tabletten a` 600 mg; infusievloeistof a` 300 ml = 600 mg. RV blz. 55 Lioresalâ. Zie: Baclofen &

Liothyronine. Roomkleurig poeder, nagenoeg onoplosbaar in water. Een van de hormonen uit de schildklier: het is de actieve metaboliet van levothyroxine en wordt gebruikt bij hypothyreoı¨die. Het is ongeveer 4 x potenter en werkt sneller en korter dan levothyroxine. De halfwaardetijd van de serumspiegel is 20 tot 40 uur. Dosering: oraal: de begindosering is 1 maal daags 5 tot 25 microgram (bij ernstige vormen beginnen met 5 microgram), de onderhoudsdosering is zeer individueel. Bijwerkingen: te hoge doses kunnen leiden tot de symptomen behorende bij hyperthyreoı¨die zoals tachycardie, koorts. Interacties: ijzerzouten, sucralfaat en antacida verminderen de opname van thyreomimetica. Een gescheiden inname van meer dan 2 uur is aanbevolen. Verkrijgbaar als:

– Cytomelâ, tabletten a` 25 microgram (als Na-zout).

Lipiodolâ ultra fluide. Zie: Vetzuurethylesters, gejodeerd blz. 458 Lipitor â. Zie: Atorvastatine blz. 50 Lipofundin â MCT/LCT. Zie: Sojaolie blz. 399 Lipoplus â. Intraveneuze vet-emulsie met per 1000 ml 100 g triglyceriden met middellange vetzuurketens, 80 g gezuiverde soja-olie en 20 g visolie rijk 260

aan omega-3-vetzuren. Toegepast als onderdeel van totale parenterale voeding. Bevat per liter 1910 kcal = 7,9 MJ. Verkrijgbaar als 20% emulsie in 100 ml, 250 ml en 500 ml. Dosering: intraveneus als infusie: 1 tot 2 g vet/kg lichaamsgewicht/dag = 5 tot 10 ml emulsie/kg lichaamsgewicht/dag.

Liposic â. Zie: Carbomeer blz. 83 Lipoveno ¨s â. Zie: Sojaolie blz. 399 Liquid Polibarâ. Zie: Bariumsulfaat blz. 55 Lisinopril. Een angiotensine-converting-enzym (ACE)-remmer toegepast bij de behandeling van essentie¨le en renovasculaire hypertensie, decompensatio cordis (hartfalen), secundaire preventie na een myocardinfarct en beginnende diabetische nefropathie met micro-albuminurie. Na orale toediening wordt 25% geabsorbeerd. De halfwaardetijd bedraagt 12 uur. Het wordt onveranderd in de urine uitgescheiden. Dosering: bij essentie¨le hypertensie: oraal: 1 maal daags 10 tot 40 mg, max. 80 mg. Dosering bij renovasculaire hypertensie: oraal: te beginnen met 1 maal daags 2,5 tot 5 mg, op geleide van bloeddruk langzaam te verhogen. Dosering bij decompensatio cordis: oraal: startdosis 1 maal daags 2,5 mg, te verhogen tot een onderhoudsdosering van 5 tot 20 mg, max. 35 mg. Dosering bij diabetische nefropathie: oraal: 1 maal daags 10 tot 20 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoest, diarree, hypotensie. Interacties: starten of toevoegen aan een therapie met een diureticum kan leiden tot een plotselinge bloeddrukdaling. Combinatie met andere kaliumverhogende geneesmiddelen kan een hyperkalie¨mie in de hand werken. Verkrijgbaar als: – Lisinopril, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg en a` 30 mg. – Zestrilâ, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg en a` 30 mg.

Lisinopril/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een ACE-remmer en een thiazide diureticum. Gebruikt bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met lisinopril of hydrochloorthiazide alleen. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg/6,25 mg tot 40 mg/25mg. Verkrijgbaar als:

– Lisinopril/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 20 mg/12,5 mg. – Zestoreticâ, tabletten a` 20 mg/12,5 mg.

Litakâ. Zie: Cladribine blz. 103 RV . Wit poeder, oplosbaar 1 in 75 water. Het wordt Lithiumcarbonaat &

gebruikt als stemmingsstabilisator o.a. bij de behandeling van bipolaire stoornis. De werkingswijze is onbekend. Lithium wordt renaal geklaard. De eliminatiehalfwaardetijd is gemiddeld 24 uur, maar varieert van 12 tot 48 uur, afhankelijk van de duur van de behandeling, de nierfunctie en de leeftijd. Bij chronisch gebruik kan de halfwaardetijd oplopen tot 60 uur. Dosering: de hoogte van de dosering moet worden vastgesteld op geleide van de bloedspiegelbepalingen. Men begint met 400 mg (= 10,8 mmol) per dag en verhoogt deze dosering om de andere dag. De plasmaconcentratie moet 0,6 tot 1,2 mmol (Li+) per liter zijn. Bij concentraties boven 1,5 mmol per liter heeft de patie¨nt doorgaans last van bijwerkingen, boven 2,0 mmol per liter spreekt 261

L

men van een intoxicatie. Bijwerkingen: tremor van de handen, struma, hypothyreoı¨die, ECG-veranderingen. Bij te hoge bloedspiegels: braken, diarree, polyurie, polydipsie, hypothyreoı¨die, ritmestoornissen, spiertrekkingen, hyperreflexie. Interacties: bij natriumdepletie bestaat een lithiumretinerende tendens, waardoor gemakkelijk intoxicatieverschijnselen kunnen optreden. Gelijktijdige toediening van prostaglandinensynthetaseremmers verhoogt de lithiumspiegel. Toediening tijdens zwangerschap wordt ontraden. Bij toepassing van tabletten met vertraagde absorptie vertoont de plasmaspiegel minder hoge pieken. Verkrijgbaar als: – Camcolitâ, tabletten a` 400 mg (zelfde afgiftepatroon als preparaat met gereguleerde afgifte). – Lithiumcarbonaat, tabletten a` 200 mg, a` 300 mg en a` 400 mg. – Lithiumcarbonaat FNA, capsules a` 100 mg, a` 150 mg, a` 225 mg en a` 300 mg. – Priadelâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 400 mg (= 10,8 mmol).

Liticanâ. Zie: Alizapride blz. 29 Livial â. Zie: Tibolon blz. 426 Livocabâ. Zie: Levocabastine blz. 256 Locacorten â. Zie: Flumetason blz. 184

L

Locacorten-Vioform. Cre`me met 0,02% flumetasonpivalaat en 3% clioquinol. Oordruppels met 0,02% flumetasonpivalaat en 1% clioquinol.

Locasalen. Zalf met 0,02% flumetasonpivalaat en 3% salicylzuur. Locoid â. Zie: Hydrocortison blz. 216 RV blz. 71 Loftylâ. Zie: Buflomedil &

Lomir â. Zie: Isradipine blz. 237 Lomudalâ. Zie: Cromoglicinezuur blz. 116 Lomusolâ. Zie: Cromoglicinezuur blz. 116 Lomustine. Een stikstofmosterdverbinding, gebruikt als cytostaticum. De aanname is dat lomustine de DNA- en RNA-synthese remt. Lomustine wordt na orale toediening goed geabsorbeerd; het passeert de bloed-liquorbarrie`re. Als monotherapie of in combinatie met andere cytostatica gebruikt bij primaire of gemetastaseerde hersentumoren, epidermale bronchopulmonaire carcinomen, kleincellig longcarcinoom, hodgkin- en non-hodgkinlymfomen, myelomen en kwaardaardige melanomen. De halfwaardetijd van lomustine en zijn metabolieten bedraagt ongeveer 16 tot 48 uur. Dosering: oraal: 1 maal per 6 weken 100 tot 130 mg per m2 lichaamsoppervlakte, bij voorkeur voor het slapen gaan. Aangeraden wordt om 30 minuten voor het innemen een anti-emeticum (bijv. metoclopramide) toe te dienen. Bijwerkingen: beenmergremming. Interacties: fenobarbital vermindert de effectiviteit van lomustine. Verkrijgbaar als: – Belustineâ, capsules a` 40 mg.

Lonnotenâ. Zie: Minoxidil blz. 287 262

Loperamide. Antidiarrhoicum. Vermindert de darmmotiliteit, waardoor het fecale volume afneemt en de consistentie van de feces verbetert. De biologische beschikbaarheid is zeer laag. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 9 tot 14 uur. Dosering: oraal: e´e´nmaal 4 mg, gevolgd door zo nodig elke 2 uur 2 mg. Bij chronische diarree zo nodig 1 tot 6 maal daags 2 mg. Maximaal 16 mg per dag. Kinderen niet jonger dan 2 jaar: 2 tot 3 maal daags 0,1 tot 0,3 mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: misselijkheid, duizeligheid, droge mond. Verkrijgbaar als:

– – – –

Diacureâ, tabletten a` 2 mg (HCl); drank a` 200 microgram/ml (HCl). Diarreeremmer â, capsules a` 2 mg (HCl). Imodiumâ, capsules a` 2 mg (HCl); drank a` 200 microgram/ml (HCl). Loperamide, capsules a` 2 mg (HCl); drank a` 200 microgram/ml (HCl).

Loperamide-oxide. Een prodrug van loperamide die in de dikke darm wordt omgezet in het werkzame loperamide. De biologische beschikbaarheid is 50% vergeleken met loperamide. Toegepast bij de behandeling van acute diarree. Dosering: oraal: te beginnen met 2 mg, vervolgens zo nodig bij elke dunne ontlasting 1 mg; maximaal 8 mg per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, duizeligheid, droge mond. Verkrijgbaar als: – Arestal â, tabletten a` 1 mg.

Lopid â. Zie: Gemfibrozil blz. 202 RV . Een benzodiazepinederivaat gebruikt bij slaapstoornisLoprazolam &

sen en als premedicatie op de avond voorafgaande aan operatieve ingrepen. De halfwaardetijd bedraagt 6-8 uur. Dosering: oraal: 0,5 tot 1 mg ’s avonds, max. 2 mg. Bijwerkingen: duizeligheid, ataxie. Interacties: centraal-dempende stoffen en alcohol versterken het effect van loprazolam. Verkrijgbaar als: – Dormonoctâ, tabletten a` 1 mg (als mesilaat).

Loproxâ. Zie: Ciclopirox blz. 97 Loratadine. Een histamine-H1-receptorblokkerende stof met mestcelstabiliserende eigenschappen. Toegepast bij de behandeling van allergische rinitis. In de voorgeschreven dosis van 10 mg treden geen sedatie en anticholinergische bijwerkingen op. Wordt in de lever door CYP3A4 gemetaboliseerd tot de actieve metaboliet desloratadine. Halfwaardetijd van desloratadine is 20 uur. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen zwaarder dan 30 kg: 1 maal daags 10 mg; kinderen vanaf 2 jaar en lichter dan 30 kg: 1 maal daags 5 mg. Bijwerkingen: vermoeidheid, maagdarmstoornissen, slaapstoornissen. Interacties: CYP3A4-remmers kunnen de plasmaconcentratie van loratadine verhogen. Verkrijgbaar als:

– Allerfreâ, tabletten a` 10 mg. – Claritineâ, tabletten a` 10 mg; stroop a` 1 mg/ml. – Loratadine, tabletten a` 10 mg; stroop a` 1 mg/ml.

263

L

RV . Een benzodiazepinederivaat, dat bij angst- en spanningsLorazepam &

toestanden wordt gebruikt. De halfwaardetijd van de serumspiegel is 8 tot 24 uur. Dosering: oraal: als tranquillizer: 2 tot 3 maal daags 1 mg; voor psychiatrische patie¨nten 1 tot 3 maal daags 2,5 mg. Bij premedicatie: 0,044 mg/kg intraveneus, 0,05 mg/kg intramusculair. Bijwerkingen: slaperigheid, duizeligheid, vermoeidheid. Interacties: gelijktijdig gebruik van alcohol wordt ontraden. In combinatie met valproı¨nezuur of probenecide dient de inname van lorazepam gehalveerd te worden. Verkrijgbaar als: – Lorazepam, tabletten a` 1 mg en a` 2,5 mg. – Temestaâ, injectievloeistof a` 1 ml = 4 mg. RV . Een benzodiazepinederivaat gebruikt bij slaapstoorLormetazepam &

nissen. De halfwaardetijd van de plasmaspiegel is ongeveer 10 uur. Dosering: 0,5 tot 2 mg voor het naar bed gaan. Bijwerkingen: slaperigheid, duizeligheid, vermoeidheid overdag. Interacties: gelijktijdig gebruik van alcohol of andere centraal-dempende stoffen kunnen het effect van lormetazepam versterken. Verkrijgbaar als: – Lormetazepam, tabletten a` 1 mg en a` 2 mg. – Noctamidâ, tabletten a` 1 mg en a` 2 mg.

Losartan. Een angiotensine-II-receptorantagonist toegepast bij de behan-

L

deling van essentie¨le hypertensie. Na absorptie wordt in de lever een actieve carboxylzuurmetaboliet gevormd. De biologische beschikbaarheid bedraagt 33%. De T½ bedraagt 6 tot 9 uur. 4% wordt na orale toediening onveranderd door de nieren uitgescheiden. Dosering: oraal: 1 maal daags 50 mg tot 100 mg. Bij leverfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk evenals bij hemodialysepatie¨nten. Bijwerkingen: duizeligheid, orthostatische hypotensie, huiduitslag, hyperkalie¨mie. Interacties: andere bloeddrukverlagers kunnen het effect versterken. Combinatie met andere kaliumsparende middelen kan een hyperkalie¨mie in de hand werken. Verkrijgbaar als: – Cozaar â, filmomhulde tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (K-zout).

Losec â. Zie: Omeprazol blz. 318 Losferronâ. Zie: Ferrogluconaat blz. 178 Lotio alba FNA. Zie: Schudmixtuur FNA blz. 392 Lotio alba spirituosa FNA. Zie: Schudmixtuur, spiritueus FNA blz. 392 Lovetteâ. Zie: Ethinylestradiol/Levonorgestrel blz. 165 Loxazolâ. Zie: Permetrine blz. 340 Lucentis â. Zie: Ranibizumab blz. 373 Lucrin â. Zie: Leuproreline blz. 254 Lumiganâ. Zie: Bimatoprost blz. 64 Lumirem â. Zie: Ferumoxsil blz. 179 Lutrelefâ. Zie: Gonadoreline blz. 207 264

Lutropine alfa. Het via DNA-recombinanttechnologie geproduceerde humane luteı¨niserend hormoon (r-hLH), in combinatie met FSH, toegepast ter stimulatie van de ontwikkeling van 1 Graafse follikel bij vrouwen met een ernstig tekort aan LH en FSH. De halfwaardetijd is 10-12 uur. Dosering: s.c. individueel op basis van follikelgrootte en estradiol plasmaspiegels: 75 IE per dag, samen met 75 tot 150 IE FSH. Een eventuele doseringsverhoging dient intervalsgewijs plaats te vinden (7-14 dagen) met ongeveer 37,4-75 IE/keer. Bijwerkingen: hoofdpijn, pijnlijke borsten, reactie op de injectieplaats, maagdarmstoornissen. Verkrijgbaar als: – Luverisâ, poeder voor injectievloeistof a` 75 IE.

Luufâ verkoudheidsbalsem voor babies. Inhalatiezalf met 5% kamfer, 1,5% eucalyptusolie, 4% terpentijnolie en 1% marjoleinolie. Gebruikt bij verkoudheid. Dosering: 2 maal daags borst en rug inwrijven. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties.

Luufâ verkoudheidsbalsem voor kinderen. Inhalatiezalf met 5% kamfer, 2,75% levomenthol, 1,5% eucalyptusolie en 5% terpentijnolie. Gebruikt bij verkoudheid. Dosering: 2 maal daags borst en rug inwrijven. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties.

Luufâ verkoudheidsbalsem voor volwassenen. Inhalatiezalf met 10% kamfer, 2,75% levomenthol, 5% eucalyptusolie, 5% terpentijnolie, 3% bergdennenolie en 2,5% dennenaaldenolie. Gebruikt bij verkoudheid. Dosering: 2 maal daags borst en rug inwrijven. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties.

Luveris â. Zie: Lutropine alfa blz. 265 Lynestrenol. Een progestatief middel, dat oraal kan worden toegediend. Wordt gemetaboliseerd tot actief norethisteron met een halfwaardetijd van 2 tot 4 uur. Dosering: als er zonder onderbreking 1 maal daags 5 mg van wordt toegediend worden ovulatie en menstruatie beide onderdrukt. Mocht er een doorbraakbloeding optreden, dan verhoogt men de dosis gedurende 3 tot 5 dagen tot 10 mg per dag. Polymenorroe: 5 mg per dag tijdens dag 14 t/m dag 25 van de cyclus, waarbij dag 1 de eerste dag van de menstruatie is. Lynestrenol wordt in lagere doseringen als oraal anticonceptivum gebruikt. Daartoe wordt zonder onderbreking 1 maal daags 500 microgram toegediend, te beginnen op de eerste dag van de menstruatie. Vooral in de eerste cycli kunnen hierbij onregelmatigheden optreden. Verkrijgbaar als: – Exlutonâ, tabletten a` 500 microgram. – Orgametrilâ, tabletten a` 5 mg.

Lynoralâ. Zie: Ethinylestradiol blz. 164 Lyovac Cosmegenâ. Zie: Dactinomycine blz. 120 Lyrica. Zie: Pregabaline blz. 355

265

L

Maagklachten en misselijkheid Domperidonâ. Zie: Domperidon blz. 141

Maagzuurremmer famotidineâ. Zie: Famotidine blz. 171 Maagzuurremmer ranitidineâ. Zie: Ranitidine blz. 373 Maaloxâ. Kauwtabletten met 200 mg aluminiumoxide (als algeldraat) en 400 mg magnesiumhydroxide. Suspensie met 90 mg/ml aluminiumoxide (als algeldraat) en 60 mg/ml magnesiumhydroxide. Verdeelde suspensie met 900 mg aluminiumoxide (als algeldraat) en 600 mg magnesiumhydroxide in 10 ml. Gebruikt bij zuurbranden, refluxoesofagitis, ulcus ventriculi en duodeni, hemorragische gastritis en profylaxe van stress-ulcera. Dosering: 1 tablet 1 uur na de maaltijd of voor de nacht. Maximaal om de 2 uur 1 tablet. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen. Interacties: de opname van bepaalde geneesmiddelen, zoals digoxine en tetracyclinen kan verstoord worden door het gebruik van Maalox, een gescheiden inname van minstens 2 uur is hierbij op zijn plaats.

Maaloxâ Plus. Kauwtabletten met 100 mg aluminiumoxide (als algel-

M

draat), 200 mg magnesiumhydroxide en 25 mg dimeticon. Gebruikt bij zuurbranden en refluxoesofagitis. Dosering: oraal: 2 tot 4 kauwtabletten e´e´n uur na elke maaltijd en voor het slapen gaan. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen. Interacties: de opname van bepaalde geneesmiddelen, zoals digoxine en tetracyclinen kan verstoord worden door het gebruik van Maalox plus, een gescheiden inname van minstens 2 uur is hierbij op zijn plaats.

MabCampathâ. Zie: Alemtuzumab blz. 25 Mabtheraâ. Zie: Rituximab blz. 383 Macrogol. Mengsel van condensatieproducten van ethyleenoxide en water. Het getal waarmee de verschillende macrogolen worden onderscheiden, duidt op de gemiddelde molecuulmassa. Macrogol heeft een op osmose gebaseerde laxerende werking. Toegepast bij de behandeling van obstipatie en in combinatiepreparaten met elektrolyten voor de ontlediging van het colon ter voorbereiding op een diagnostisch onderzoek of een chirurgische ingreep. Tevens wordt macrogol gebruikt als farmaceutische hulpstof (bindmiddel, zwelmiddel, oplosmiddel). Macrogol wordt niet geabsorbeerd. Dosering: oraal bij obstipatie (4000): 4 tot 20 gram per dag opgelost in water, bij voorkeur in te nemen als e´e´n enkele dosis. Bijwerkingen: opgeblazen gevoel, diarree, misselijkheid. Verkrijgbaar als: – Forlax Juniorâ, poeder voor drank a` 4 gram. – Forlaxâ, poeder voor drank a` 10 gram. – Klean-Prepâ [Norgine bv], Poeder; in sachet. Bevat per sachet: kaliumchloride 742,5 mg, macrogol 3350 59 g, natriumchloride 1,465 g, natriumwaterstofcarbonaat 1,685 g, natriumsulfaat (watervrij) 5,685 g. De sachet bevat 49,4 mg aspartaam, overeenkomend met 28 mg fenylalanine. – Movicolonâ ’Junior’ [Norgine bv], Poeder ’Junior’ naturel; in sachet. Bevat per sachet: kaliumchloride 25,1 mg, macrogol 3350 6,56 g, natriumchloride 175,4 mg, natriumwaterstofcarbonaat 89,3 mg. Bevat ge´e´n hulpstoffen. 266

– Moviprepâ [Norgine bv], Poeder; in sachet A + B. Bevat per sachet A: kaliumchloride 1015 mg, macrogol 3350 100 g, natriumchloride 2,69 g, natriumsulfaat (watervrij) 7,5 g. Bevat per sachet B: ascorbinezuur 4,7 g, natriumascorbaat 5,9 g. De sachet A bevat tevens 233 mg aspartaam, overeenkomend met ca. 130 mg fenylalanine.

Macugenâ. Zie: Pegaptanib blz. 334 Madicureâ. Zie: Mebendazol blz. 270 Madoparâ. Zie: Benserazide blz. 58 Madoparâ. Capsules ’62,5’ met 50 mg levodopa en 12,5 mg benserazide, dispertabletten en tabletten ‘125’ met 100 mg levodopa en 25 mg benserazide en tabletten ‘250’ met 200 mg levodopa en 50 mg benserazide en capsules ‘125’ met gereguleerde afgifte (HBS = Hydrodynamically Balanced System) met 100 mg levodopa en 25 mg benserazide. Gebruikt bij de ziekte van Parkinson. Benserazide (zie aldaar) gaat de extracerebrale omzetting van levodopa tot dopamine tegen, waardoor hogere bloedspiegels van levodopa ontstaan en meer levodopa naar de hersenen wordt getransporteerd. Dosering: aanvankelijk 2 maal daags 1 capsule 100/25. De dosering kan langzaam worden verhoogd tot een optimale onderhoudsdosering is bereikt. Eventuele toediening van levodopa alleen moet tenminste 8 uur tevoren worden gestaakt. Bijwerkingen: misselijkheid en orthostatische hypotensie komen in mindere mate voor dan bij toediening van alleen levodopa; spiertrekkingen in het gezicht en psychische veranderingen kunnen verergeren. Interacties: MAO-remmers kunnen leiden tot hypertensieve crises. Twee- en driewaardige kationen, zoals ijzerverbindingen, kunnen de absorptie verminderen.

Magnesiumcitraat. Gebruikt als laxans en als component van een blaasspoeling ter voorkoming of ter oplossing van fosfaatstenen.

Magnesiumhydroxide. Wit poeder, onoplosbaar in water. Gebruikt als antacidum en als laxans, 724 mg magnesiumhydroxide komt overeen met 500 mg magnesiumoxide. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen. Interacties: de opname van bepaalde geneesmiddelen, zoals digoxine en tetracyclinen kan verstoord worden door het gebruik van magnesiumhydroxide, een gescheiden inname van minstens 2 uur is hierbij aan te raden. Verkrijgbaar als: – Magnesiumhydroxide, kauwtabletten a` 724 mg (= 500 mg magnesiumoxide).

Magnesiumoxide. Er bestaan 2 vormen nl. een zware en een lichte vorm. Magnesiumoxide is kwantitatief het meest werkzame antacidum. Het veroorzaakt geen gasvorming bij de neutralisatie en kan, ook als het in overmaat wordt toegediend, geen alkalose veroorzaken. Dosering: 3 tot 5 maal daags 500 mg tot 1 g, in poeders. In doseringen boven 2 g per dag kan het laxerend werken. Als dit ongewenst is kan men het met algeldraat combineren. Bijwerkingen: diarree. Interacties: de opname van bepaalde geneesmiddelen, zoals digoxine en tetracyclinen kan verstoord wor-

267

M

den door het gebruik van magnesiumoxide. Verkrijgbaar als: – Magnesiumoxide, kauwtabletten a` 500 mg.

Magnesiumperoxide. Een mengsel van 75% magnesiumoxide en 25% magnesiumperoxide. Dit laatste wordt door het maagzuur omgezet in magnesiumchloride en waterstofperoxide. Gebruikt als antacidum en als laxans. Dosering: 500 mg 1 uur na de maaltijd en/of voor het slapen. Bijwerkingen: bij langdurig gebruik kan hypermagnesie¨mie optreden. Interacties: de opname van bepaalde geneesmiddelen, zoals ijzer en fluorochinolonen kan verstoord worden door het gebruik van magnesiumperoxide. Verkrijgbaar als: – Magnesiumperoxide, tabletten a` 500 mg.

Magnesiumsubcarbonaat. Er bestaan 2 soorten nl. een lichte en een zware vorm. Eenzelfde gewicht van de zware vorm heeft slechts een vierde van het volume van de lichte soort. Gebruikt als antacidum. Dosering: 5 maal daags 500 mg tot 1 g. Het veroorzaakt koolzuurgasontwikkeling in de maag. Bijwerkingen: diarree. Interacties: de opname van bepaalde geneesmiddelen, zoals ijzer en ciprofloxacine kan verstoord worden door het gebruik van magnesiumperoxide.

Magnesiumsulfaat. Bitterzout. Engels zout. Kleurloze kristallen, goed

M

oplosbaar in water, 1 gram = 4,1 mmol. Gebruikt als osmotisch werkend laxans, bij magnesiumdeficie¨ntie, bij convulsie bij (pre)eclampsie, bij kinderen bij convulsies ten gevolge van acute nefritis, bij status asthmaticus bij kinderen en bij dreigend acuut myocardinfarct. Dosering: obstipatie: 10-30 gram poeder in de ochtend of avond. (Pre)eclampsie: i.v. 4 gram in 250 ml glucose 5%, onderhoudsdosering 5 gram/liter glucose 5%. Acuut nefritis: i.m. 20–40 mg/kg lichaamsgewicht als 15% oplossing. Verkrijgbaar als:

– Magnesiumsulfaat, injectievloeistof a` 5 ml = 500 mg, a` 10 ml = 1 gram en a` 5 ml = 750 mg. – Magnesiumsulfaat FNA,

Magnevist â. Zie: Gadopentetinezuur blz. 197 Malarone Junior â. Zie: Atovaquon/proguanil blz. 51 Malarone â. Tabletten met 250 mg atovaquon en 100 mg proguanil HCl. Toegepast bij de profylaxe en behandeling van acute ongecompliceerde Plasmodium Falciparum malaria (Malaria tropica). De halfwaardetijd van atovaquon en proguanil bedragen respectievelijk ongeveer 2 dagen en 15 uur. Dosering: profylaxe bij een verblijf van max. 28 dagen: oraal: volwassenen en kinderen boven de 40 kg: 1 maal daags 1 tablet, starten 1 a` 2 dagen voor het betreden van het risicogebied en tot 7 dagen na het verlaten van het gebied continueren. Dosering behandeling: oraal: volwassenen en kinderen boven 40 kg: 1 maal daags 4 tabletten gedurende 3 dagen; kinderen van 11-20 kg: 1 maal daags 1 tablet gedurende 3 dagen; kinderen van 21-30 kg: 1 maal daags 2 tabletten gedurende 3 dagen; kinderen van 31-40 kg: 1 maal daags 3 tabletten gedurende 3 dagen. Tabletten iedere dag op hetzelfde tijdstip innemen met voedsel. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, hoesten, leverfunctiestoornissen, anemie. Interacties: CYP2C19-inductoren verlagen de plasmaspiegels. 268

Malarone â. Zie: Atovaquon/proguanil blz. 51 Malathion. Cholinesteraseremmer, een insecticide, dat werkzaam is tegen hoofdluizen en schaamluizen. Het doodt niet alleen de luizen, maar ook de neten. Bovendien bezit het een residuwerking, zodat e´e´n behandeling doorgaans voldoende is. Dosering: 10-20 ml lotium op het haar aanbrengen en na 12 uur uitwassen. Bijwerkingen: zelden bijwerkingen, soms een toename van hoofdroos. Interacties: chloor verzwakt het effect van malathion. Chloorhoudend water dient te worden vermeden tijdens en de week na aanvang van de behandeling. Verkrijgbaar als:

– Hoofdlotion ’Noury’ â, lotion a` 0,5%. – Priodermâ, lotion a` 0,5%; shampoo a` 1%.

Mandolâ. Zie: Cefamandol blz. 87 Mangafodipir. Een contrastmiddel voor MRI (Magnetic Resonance Imaging)-onderzoek bij levermetastasen. Het is een chelaatverbinding van mangaan en fodipir (dipyridotylfosfaat) dat wordt gebonden aan de vitamine B-6 receptor van de hepatocyt. Indien de levertumor hepatocyten bevat wordt het mangafodipir opgenomen waardoor een signaal ontstaat. Verkrijgbaar als:

– Teslascan â, infusievloeistof a` 50 ml = 0,5 mmol (als tri-Na-zout)

Mannitol. Wit poeder met zoete smaak, oplosbaar 1 in 6 water. Gebruikt als blaasspoeling bij transuretrale resectie van de prostaat, als diureticum bij acute nierinsufficie¨ntie, ter verlaging van de intracraniale druk en ter verlaging van de intra-oculaire druk en bij intoxicaties waarbij geforceerde diurese van belang is. Van intraveneus toegediend mannitol wordt ongeveer 80% onveranderd met de urine uitgescheiden. Verkrijgbaar als: – Mannitol, infusievloeistof a` 10% en a` 20%. – Osmosteril â, infusievloeistof a` 20%. RV . Een dibenzobicyclo-octadieenderivaat, gebruikt als antiMaprotiline &

depressivum. Het is een sterke norepinefrineheropnameremmer. De halfwaardetijd van de bloedspiegel is ongeveer 52 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 25 mg tot 50 mg of 1 maal daags (’s avonds) 75 mg tot 150 mg. Bijwerkingen: droge mond, vermoeidheid, duizeligheid, allergische huidreacties, lichte voorbijgaande daling van de bloeddruk. Interacties: de werking van alcohol wordt versterkt. QT-verlenging is mogelijk in combinatie met diuretica en klasse I anti-arrhythmica. Enzyminductoren kunnen de plasmaspiegel verlagen. Mag niet gecombineerd worden met MAO-remmers of binnen 14 dagen na het staken van het gebruik van een MAO-remmer. Verkrijgbaar als:

– Maprotiline, tabletten a` 25 mg, a` 50 mg en a` 75 mg (HCl).

Maraviroc. Een CCR5-antagonist die selectief bindt aan de humane chemokinereceptor CCR5. Daarmee wordt voorkomen dat CCR5-troop hiv-1 de gastheercel binnendringt. Oraal toegepast in combinatie met andere hivmiddelen bij hiv-geı¨nfecteerden die alleen zijn geı¨nfecteerd met het CCR5troop hiv-1. Na orale toediening wordt het gedeeltelijk geabsorbeerd. De 269

M

biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 25%. Het wordt via CYP3A4 gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten. De T½ bedraagt 13 uur. Dosering: oraal: in combinatie met andere hiv-middelen 2 maal daags 150 tot 600 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, hoofdpijn, gewichtsvermindering, asthenie, huidreacties. Interacties: combinatie met CYP3A4-remmers kan de spiegel verhogen. Verkrijgbaar als: – Celsentri â, filmomhulde tabletten a` 150 mg en 300 mg.

Marcaı¨neâ. Zie: Bupivacaı¨ne blz. 72 Marcoumar â. Zie: Fenprocoumon blz. 175 OW blz. 145 Marinol â. Zie: Dronabinol &

Marvelonâ. Tabletten met 150 microgram desogestrel (progestativum) en 30 microgram ethinylestradiol (oestrogeen). Gebruikt als oraal anticonceptivum. In verpakkingen met 21 tabletten. Dosering: cyclisch toe dienen, te beginnen op de eerste dag van de cyclus. Na 21 tabletten dient een stopweek van 7 dagen te worden ingelast waarin de onttrekkingsbloeding plaatsvindt. Bijwerkingen: veneuze trombose, gevoelige borsten, verandering in libido, misselijkheid, braken. Interacties: leverenzyminductoren verminderen de betrouwbaarheid van de anticonceptiepil. Antibiotica verstoren de enterohepatische kringloop en kunnen de betrouwbaarheid verminderen.

M

Maxaltâ. Zie: Rizatriptan blz. 384 Maxitrolâ. Oogdruppels (suspensie) en oogzalf met 0,1% dexamethason, 0,35% neomycine (als sulfaat) en 6000 IE/ml of 6000 IE/gram polymyxine B-sulfaat. Dexamethason is een sterkwerkend corticosteroı¨d. Neomycine en polymixine werken bactericide. Dosering: 1-2 druppels 4-6 keer per dag gedurende enkele dagen tot maximaal 2 weken. Bijwerkingen: contactexceem.

Mazelenvaccin. Een sterk verzwakt, ‘levend’ mazelenvirus, gebruikt voor actieve immunisatie tegen mazelen. In combinatie met bofvaccin en rubellavaccin (BMR-vaccin) opgenomen in het rijksvaccinatieprogramma.

Mebendazol. Een benzimidazoolderivaat, gebruikt als wormmiddel. Het werkt door remming van de glucose-opname van de parasieten. Na orale toediening wordt slechts een klein deel (ongeveer 9%) uit de darm geabsorbeerd. Dosering: zowel voor volwassenen als voor kinderen: bij oxyuriasis e´e´nmaal 100 mg, na twee weken nogmaals e´e´nmaal 100 mg en zonodig iedere 14 dagen herhalen; bij ascariasis, trichuriasis, en ankylostomiasis ’s morgens en ’s avonds 100 mg, gedurende 3 dagen; bij taeniasis 2 maal daags 3 tabletten gedurende 3 dagen. Toepassing van laxantia bij de behandeling is overbodig. Bijwerkingen: hoofdpijn, buikpijn, diarree. Verkrijgbaar als: – Anti-Wormâ, tabletten a` 100 mg. – Madicureâ, suspensie a` 20 mg/ml. – Mebendazol, tabletten a` 100 mg. – Vermoxâ, tabletten a` 100 mg. – Wormkuurâ, tabletten a` 100 mg. 270

Mebeverine. Een musculotroop spasmolyticum. Vertraagt de natrium- en calciuminflux in de gladde spiercel. Gebruikt bij spastische functiestoornissen van het maagdarmkanaal, met name van het colon. Het wordt na orale toediening volledig geabsorbeerd. Dosering: oraal: 2 maal daags 200 mg (capsules met gereguleerde afgifte). Bijwerkingen: zeer zelden immunologische reacties. Verkrijgbaar als: – Duspatalâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 200 mg (HCl). RV . Een tetrahydrocarbolinederivaat, gebruikt als antihisMebhydroline &

taminicum. De sederende en anticholinerge eigenschappen zijn zeer zwak. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal daags 50 tot 100 mg, tijdens of na de maaltijd.

Kinderen 2-5 jaar: 50-150 mg per dag, kinderen van 5 tot 10 jaar: 100-200 mg/ dag. Bijwerkingen: Mebhydroline geeft weinig kans op slaperigheid. Interacties: alcohol en centraal-dempende stoffen kunnen de sederende effecten versterken. Verkrijgbaar als: – Mebhydroline, dragees a` 50 mg (als napadisilaat).

Mebutanâ. Zie: Nabumeton blz. 295 RV . Een piperazinederivaat met H1-receptorblokkerende Meclozine &

eigenschappen. Gebruikt bij misselijkheid en braken, vertigo en reisziekte. Uitscheiding verloopt via de feces. De halfwaardetijd is ongeveer 6 uur. Dosering: bij misselijkheid en braken, bij vertigo: oraal: 3 tot 4 maal daags 25 mg. Dosering bij reisziekte: oraal: 25 mg tot 50 mg 1 uur voor vertrek, vervolgens zo nodig elke 6 tot 8 uur 25 mg. Kinderen ouder dan 6 jaar: 12,5 mg, kinderen in de leeftijd van 3 tot 6 jaar: 6,25 mg. Bijwerkingen: slaperigheid. Interacties: alcohol en centraal-dempende stoffen kunnen de sederende effecten versterken. Verkrijgbaar als: – Suprimalâ, tabletten a` 12,5 mg (di-HCl).

Medacinaseâ. Zie: Urokinase blz. 448 Medicanol â. Zie: Chloorhexidine blz. 93 OW & RV blz. 279 Medikinet â. Zie: Methylfenidaat &

Medroxyprogesteron. Een progestatief werkzaam steroı¨d, dat ook oraal kan worden toegediend. Toegepast bij dreigende en habituele abortus, bij menstruatiestoornissen, bij endometriose, als ‘prikpil’ en bij gemetastaseerd mammacarcinoom. Dosering: bij hormoongevoelige tumoren wordt het oraal in hoge doseringen gegeven, 200 tot 400 mg per dag. Intramusculaire toediening van 150 mg medroxyprogesteronacetaat voorkomt zwangerschap gedurende tenminste 3 maanden. Bijwerkingen: onregelmatige bloedingen. Interacties: ritonavir remt het metabolisme. Verkrijgbaar als: – Depo-Proveraâ, injectiesuspensie in wegwerpspuit a` 1 ml = 150 mg (acetaat); injectiesuspensie a` 3,3 ml = 500 mg (acetaat). – Medroxyprogesteron, tabletten a` 100 mg en a` 500 mg (acetaat). – Megestronâ, injectiesuspensie a` 1 ml = 150 mg (acetaat). – Proveraâ, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg, a` 100 mg, a` 200 mg en a` 250 mg (acetaat).

271

M

Mefloquine. Een chinolinederivaat toegepast bij de profylaxe en behandeling van malaria, met name veroorzaakt door falciparum die resistent zijn tegen andere malariamiddelen. De halfwaardetijd bedraagt 2 tot 4 weken. Dosering: oraal: individueel bij acute aanval of profylaxe en afhankelijk van lichaamsgewicht en verblijf in malariagebieden. Bijwerkingen: bij hoge dosis: maagdarmstoornissen, duizeligheid. Interacties: gelijktijdig gebruik van chinolonen, carbamazepine en valproı¨nezuur kan aanleiding geven tot convulsies. Verkrijgbaar als: – Lariamâ, tabletten a` 250 mg (als HCl).

Megalotect â. Zie: Cytomegalie-immunoglobuline blz. 119 Megestrol. Een progestatief middel, werkzaam na orale toediening. Gebruikt bij endometriumcarcinoom en gemetastaseerd mammacarcinoom. Dosering: oraal: individueel, varie¨rend van 40 mg tot 320 mg per dag in 1 tot 4 doses. Bijwerkingen: doorbraakbloedingen bij aanvang van de therapie, misselijkheid. Verkrijgbaar als: – Megestrol, tabletten a` 40 mg en a` 160 mg (acetaat).

Megestronâ. Zie: Medroxyprogesteron blz. 271 Melatonine. Het hormoon uit de pijnappelklier (epifyse) dat oraal wordt

M

toegepast bij primaire slaapstoornissen en een slechte slaapkwaliteit. Na orale toediening wordt het volledig geabsorbeerd. Door een hoog ‘first pass effect’ is de biologische beschikbaarheid slechts 15%. Het wordt gemetaboliseerd door verschillende CYP-enzymen. De T½ bedraagt ca. 7 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 2 mg voor het slapen gaan, gedurende 3 weken. Bijwerkingen: rusteloosheid, maagdarmstoornissen, asthenie, gewichtstoename. Interacties: fluvoxamine kan de spiegel laten stijgen. CYP1A2-inductoren verlagen de plasmaspiegels van melatonine. Verkrijgbaar als: – Circadinâ, tabletten met verlengde afgifte a` 2 mg.

Melfalan. Een alkylerende stof, gebruikt als cytostaticum, die interfereert met de mitose in sneldelend weefsel. Metabolisatie vindt plaats in het plasma. De halfwaardetijd is ongeveer 90-110 minuten. Dosering: individueel en tumorafhankelijk. Bijwerkingen: melfalan remt het beenmerg, het bloedbeeld moet dan ook nauwkeurig worden gevolgd. Interacties: combinatie met ciclosporine kan leiden tot een achteruitgang van de nierfunctie. Verkrijgbaar als: – Alkeranâ, tabletten a` 2 mg; poeder voor infusievloeistof a` 50 mg.

Melksuiker. Zie: Lactose blz. 248 Melkzuur. Heldere, kleurloze vloeistof, mengbaar met water. In combinatie met salicylzuur gebruikt bij wratten. Deze toevoeging is niet rationeel omdat melkzuur onvoldoende keratolytische werking heeft. De werkzaamheid van melkzuur in vaginale spoelingen en ovules is niet aangetoond.

Meloxicam. Een benzothiazine-derivaat dat als NSAID wordt toegepast bij de kortdurende symptomatische behandeling van exacerbaties van osteoartrosis en bij de langdurige symptomatische behandeling van reumatoı¨de artritis of ankyloserende spondylitis. Na orale toediening bedraagt de bio272

logische beschikbaarheid ca. 90%. Het grootste gedeelte wordt na oxidatie door de nieren en feces uitgescheiden. De T½ bedraagt 20 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 7,5 mg tot 15 mg; rectaal: 1 maal daags 15 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen (buikpijn, misselijkheid, dyspepsie, peptische ulcera), huidreacties, bloedbeeldafwijkingen, enkeloedeem, hoofdpijn, duizeligheid. Interacties: versterkt de werking van orale anticoagulantia maar dit komt niet altijd tot uiting in het INR. SSRI’s, corticosteroı¨den en andere NSAID’s kunnen aanleiding geven tot maagbloedingen. Verkrijgbaar als:

– Meloxicam, tabletten a` 7,5 mg en a` 15 mg. – Movicoxâ, tabletten a` 7,5 mg en a` 15 mg; zetpillen a` 15 mg. RV blz. 109 Melrosumâ Extra Sterk. Zie: Codeı¨ne &

Melrosumâ Natterman. Stroop met 14% glucose, 28% honing, 27% saccharose, 0,39 mg/ml codeı¨ne. Gebruikt bij hoest.

Memantine. Een NMDA (N-methyl-D-aspartaat)-receptorantagonist die oraal wordt toegepast bij de behandeling van matig-ernstige tot ernstige vormen van de ziekte van Alzheimer. Het blokkeert de effecten van overmatige stimulering door glutamaat en heeft daardoor een neuroprotectief effect. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid vrijwel 100%. Ca. 20% wordt in de lever gemetaboliseerd tot onwerkzame metabolieten. De T½ bedraagt ca. 80 uur. Dosering: oraal: via een titratieschema van 4 weken, te beginnen met 5 mg per dag in 1 dosis naar 20 mg per dag in 1 dosis. Bij ernstige nierfunctiestoornissen de dosering verlagen tot 10 mg per dag in 1 dosis. Bijwerkingen: verwardheid, duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid, hallucinaties. Interacties: combinatietherapie met andere NMDA-receptorantagonisten dient te worden vermeden. In combinatie met orale anticoagulantia dient de INR gemonitord te worden, in verband met een mogelijke verhoging van de INR. Verkrijgbaar als:

– Ebixaâ, filmomhulde tabletten a` 10 mg en a` 20 mg (HCl), druppelvloeistof a` 10 mg/gram (1 mg = 2 druppels).

Mencevax ACWYâ. Zie: Meningokokkenvaccin blz. 273 Meningokokkenvaccin. Gezuiverde antigene polysacchariden uit de kapsels van Neisseria meningitidis groep A, C, W135 en Y (Mencevax ACWYâ) en groep C, geconjugeerd aan tetanustoxoı¨de (NeisVac-C â). Gebruikt voor de actieve immunisatie tegen cerebrospinale meningitis (nekkramp). Immuniteit wordt 10 dagen na vaccinatie bereikt en houdt 3 jaar aan. Dosering: s.c. (Mencevax ACWYâ): volwassenen en kinderen vanaf 2 jaar: 1 dosis vaccin met 50 microgram van elk soort polysaccharide. Dosering: i.m. (NeisVac-Câ): volwassenen en kinderen vanaf 1 jaar: 1 dosis vaccin met 10 microgram; zuigelingen tot 1 jaar: 3 doses, de eerste dosis vanaf 2 maanden, de daaropvolgende doses met een interval van tenminste 1 maand. Verkrijgbaar als:

– Mencevax ACWYâ, poeder voor injectievloeistof (groep A, C, W en Y; alleen

273

M

verkrijgbaar op artsenverklaring). – NeisVac-C â, injectiesuspensie a` 0,5 ml = 10 microgram (groep C).

Meno-Implant â. Zie: Estradiol blz. 162 Menopauzegonadotrofine. HMG. Menotrofine. Gezuiverd en gestandaardiseerd extract uit de urine van vrouwen in de postmenopauze, dat FSH en LH bevat. Bij de vrouw in combinatie met choriongonadotrofine gebruikt bij infertiliteit ten gevolge van anovulatie, onvoldoende follikelrijping en als gevolg hiervan optredende corpus luteum-insufficie¨ntie. Bij de man in combinatie met choriongonadotrofine gebruikt bij bepaalde gevallen van gestoorde spermatogenese. Menopauzegonadotrofine wordt intramusculair toegediend. Eliminatie vindt voornamelijk via de urine plaats. De halfwaardetijd bedraagt 4 tot 12 uur. Bijwerkingen: allergische reacties op de injectieplaats, koorts. Interacties: de combinatie met clomifen kan de reactie op de follikels versterken. Verkrijgbaar als:

– Menopurâ, poeder voor injectievloeistof a` 75 IE.

Menopur â. Zie: Menopauzegonadotrofine blz. 274 Menthol FNA. Zie: Levomenthol blz. 257 Mepivacaı¨ne. Een lokaalanestheticum van het amidetype met lange wer-

M

kingsduur. Bij infiltratie-, geleidings- en epidurale anesthesie. De eliminatiehalfwaardetijd is bij volwassenen 2 tot 3 uur. Metabolisering vindt voornamelijk plaats in de lever. Dosering: maximale dosering 350 mg met of zonder epinefrine epiduraal 20 ml, 10 mg/ml. Bijwerkingen: zelden overgevoeligheidsreacties. Interacties: NSAID’s, anticoagulantia en dextranen kunnen het bloeden na injectie vergroten. Verkrijgbaar als: – Mepivacaı¨ne, injectievloeistof a` 20 ml = 200 mg (1%) en a` 10 ml = 200 mg (2%) (HCl). – Scandonestâ zonder vasoconstrictor, injectievloeistof a` 1,8 ml = 54 mg (3%) (HCl). RV . Sedativum, wit poeder, oplosbaar 1 in 240 water. GeMeprobamaat &

bruikt bij angst- en spanningstoestanden. Dit middel vindt in de praktijk weinig toepassing. De absorptie uit het maagdarmkanaal is volledig en snel. Het wordt voor het grootste deel in de lever gemetaboliseerd tot hydroxymeprobamaat, dat met de urine wordt uitgescheiden, voor een deel in geglucuronideerde vorm. Dosering: oraal: 3 maal daags 200 tot 400 mg, maximaal 2,4 gram per dag. Bijwerkingen: slaperigheid, allergische huidreacties, duizeligheid, hypotensie en spierzwakte. Interacties: alcohol versterkt het sederende effect. Verkrijgbaar als:

– Meprobamaat, tabletten a` 200 mg en a` 400 mg.

Merbromine. Mercurochroom. Het natriumzout van dibroomhydroxymercurifluoresceı¨ne. Roodbruin poeder, goed oplosbaar in water. De oplossing is rood. De toepassing als desinfectans is vrijwel verlaten.

274

Mercaptamine. Het zet cystine om in cysteı¨ne en zet het gevormde cysteı¨ne om in een disulfide. Toegepast bij het zeldzaam voorkomende recessief-erfelijke nefropathische cystinose. Deze cystine-stapelingsziekte uit zich door orgaanbeschadiging (nieren, ogen, spieren) door cystinekristallen (o.a syndroom van Fanconi). De T½ bedraagt na orale toediening ca. 5 uur. Dosering: oraal: bij nefropathische cystinose; volwassenen en kinderen onder de 12 jaar 2 g per dag verdeeld in 4 doses, eventueel op te hogen tot max. 1,95g/ m2 per dag verdeeld in 4 doses; kinderen tot 12 jaar 1,3 g/m2 per dag verdeeld in 4 doses. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, anorexie, koorts, apathie, huiduitslag, slechte adem, onaangename lichaamsgeur, hypertensie, psychische bijwerkingen, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen. Verkrijgbaar als:

– Cystagonâ, capsules a` 50 mg en a` 150 mg (als waterstoftartraat).

Mercapto-ethaansulfonzuur. Mesna. Gebruikt om de viscositeit van het slijm te verlagen. Mesna wordt ook toegepast ter voorkoming van hemorragische cystitis bij gebruik van oxazafosforinen (cyclofosfamide en ifosfamide). Dosering: tracheaal (als mucolyticum): 1 tot 4 maal daags 100 mg tot 600 mg. Dosering i.v. (ter voorkoming van hemorragische cystitis): 20% van de oxazafosforine dosis op tijdstip 0, dan na 4 en dan na 8 uur. Bijwerkingen: prikkelhoest, bronchospasmen, gastro-intestinale stoornissen. Interacties: gelijktijdige toediening met gentamicine, kanamycine, neomycine en streptomycine dient te worden ontraden. Verkrijgbaar als: – Mistabronâ, inhalatievloeistof a` 1 ml = 200 mg en a` 3 ml = 600 mg (Na-zout). – Uromitexanâ, tabletten a` 400 mg en a` 600 mg (Na-zout); injectievloeistof a` 4 ml = 400 mg en a` 10 ml = 1 gram (Na-zout).

Mercaptopurine. Een purineantagonist, gebruikt als cytostaticum bij o.a. acute leukemie en bij chronische myeloı¨de leukemie. Verder als immunosuppressivum bij Inflammatory Bowel Disease (IBD). Actieve metaboliet van azathioprine. Het wordt voor 50% uit het maagdarmkanaal geabsorbeerd; de halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 1 uur. Dosering: oraal: (ALL, CML) 50 tot 75 mg/m2 lichaamsoppervlak per dag, (IBD) 1,5 mg/kg 1x per dag. Bijwerkingen: stomatitis, anorexie, diarree, leverfunctiestoornissen. Interacties: allopurinol vermindert de afbraak van mercaptopurine in grote mate. Verkrijgbaar als: – Puri-Netholâ, tabletten a` 50 mg.

Mercilonâ. Tabletten met 150 microgram desogestrel (progestativum) en 20 microgram ethinylestradiol (oestrogeen). Gebruikt als oraal anticonceptivum. In verpakkingen met 21 tabletten. Dosering: cyclisch toe dienen, te beginnen op de eerste dag van de cyclus. Na 21 tabletten dient een stopweek van 7 dagen te worden ingelast waarin de onttrekkingsbloeding plaatsvindt. Bijwerkingen: veneuze trombose, gevoelige borsten, verandering in libido, misselijkheid en braken. Interacties: leverenzyminductoren verminderen de betrouwbaarheid van de anticonceptiepil. Antibiotica verstoren de enterohepatische kringloop en kunnen de betrouwbaarheid verminderen.

Meronemâ. Zie: Meropenem blz. 276 275

M

Meropenem. Een carbapenem antibioticum met een breed werkingsspectrum t.o.v. grampositieve, gramnegatieve en anaerobe bacterie¨n. Eliminatie geschiedt via de urine, de T½ bedraagt 1 uur. Dosering: i.v.: volwassenen: 3 maal daags 500 mg tot 2 gram; kinderen: 3 maal daags 10 tot 40 mg/kg lichaamsgewicht. De dosis dient bij nierfunctiestoornissen te worden aangepast. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, kans op stijging van serum transaminasen, pijn op de injectieplaats. Interacties: tetracyclinen kunnen het effect van meropenem antagoneren, daarnaast kan meropenem de plasmaspiegel van valproı¨nezuur verlagen. Verkrijgbaar als: – Meronemâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg en a` 1 gram.

Mesalazine. 5-aminosalicylzuur. Therapeutisch werkzame metaboliet van

M

salazosulfapyridine toegepast bij proctitis, colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Werkt lokaal anti-inflammatoir; het werkingsmechanisme is niet geheel opgehelderd. De halfwaardetijd ligt tussen de 0,5 en 1,5 uur. Dosering: oraal: 2 tot 4 maal daags 250 mg tot 1 gram. Tabletten met gereguleerde afgifte zijn slechts gedeeltelijk uitwisselbaar. Dosering zetpillen: 3 maal daags 250 mg tot 500 mg of 1 maal daags 1 gram. Dosering klysma’s: 1 maal daags voor het slapen gaan. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, duizeligheid. Interacties: darm-pH-verlagende middelen kunnen de afgifte van mesalazine verminderen. Verkrijgbaar als: – Asacolâ, maagsapresistente tabletten a` 400 mg en a` 800 mg; klysma’s a` 2 gram in 50 gram. – Mesalazine, maagsapresistente tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; zetpillen a` 250 mg en a` 500 mg. – Mezavantâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 1,2 gram. – Pentasaâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 500 mg; verdeeld granulaat met gereguleerde afgifte a` 1 gram en a` 2 gram; zetpillen a` 1 gram; klysma’s a` 1 gram in 100 ml. – Salofalkâ, maagsapresistente tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; zetpillen a` 250 mg en a` 500 mg; klysma’s a` 2 gram in 30 gram, a` 2 gram in 60 gram en a` 4 gram in 60 gram; rectaal schuim a` 1 gram/dosis. – SalofalkâGranu-Stixâ, verdeeld granulaat met gereguleerde afgifte a` 500 mg, a` 1 gram en a` 1,5 gram.

Mesna. Zie: Mercapto-ethaansulfonzuur blz. 275 Mestinonâ. Zie: Pyridostigmine blz. 367 Metalyseâ. Zie: Tenecteplase blz. 417 Metamucil â Suikervrij Lemon. Zie: Plantago ovatapreparaat blz. 345 Metformine. Een oraal antidiabeticum, gebruikt bij diabetes mellitus type 2, vooral bij overgewicht, indien een dieet en lichamelijke inspanning onvoldoende effectief zijn. De werking berust onder andere op de remming van de gluconeogenese en de glycogenolyse. Het wordt al dan niet in combinatie met een sulfonylureumderivaat of insuline toegepast. Metformine wordt in onveranderde vorm met de urine uitgescheiden, met een halfwaardetijd van ongeveer 6 uur. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal daags 500 mg tot 1 gram, max. 3 gram per dag, tijdens of na de maaltijd. De dosis dient te worden aangepast bij patie¨nten met 276

verminderde nierfunctie. Bijwerkingen: maagdarmklachten, smaakstoornissen. Zelden: lactaatacidose. Interacties: het metabolisme van metformine wordt geremd door ritonavir. Jodiumhoudende contrastmiddelen kunnen in combinatie met metformine nierfalen in de hand werken. Verkrijgbaar als: – Metformine, tabletten a` 500 mg, a` 850 mg en a` 1 gram (HCl). OW & RV . Een pijnstillend opiaatagonist met een langere werMethadon &

kingsduur dan morfine. Wordt gebruikt bij chronische, hevige pijn en bij onthoudingsverschijnselen na staken van andere opioı¨den. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever gemetaboliseerd, de metabolieten worden betrekkelijk langzaam uitgescheiden met de urine. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt 24 tot 48 uur. Dosering: oraal: 3 tot 4 maal daags 5 mg tot 10 mg. Bijwerkingen: misselijkheid, ademhalingsdepressie. Sommige verslaafden kunnen door een continue behandeling met 80 mg tot 150 mg methadon oraal per dag in een sociaal aangepaste toestand worden gebracht. Interacties: maagdarmstoornissen, droge mond. Verkrijgbaar als: – Methadon, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg en a` 20 mg (HCl). – Methadon FNA, drank a` 5 mg/ml (HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg (HCl). – Pinadone Methadonâ, drank a` 1 mg/ml (HCl). – Symoronâ, tabletten a` 5 mg (HCl).

Methenamine. Hexamine. Gebruikt bij urineweginfecties. De werking berust op de omzetting in zuur milieu in formaldehyde. Controle van de pH van de urine is daarom noodzakelijk. Eliminatie vindt grotendeels via de urine plaats. Dosering: oraal: 4 maal daags 1 gram. Bijwerkingen: allergische reacties, rash, pruritis, maagdarmstoornissen. Interacties: geneesmiddelen die de pH van de urine verhogen, verminderen de effectiviteit. Verkrijgbaar als: – Refluxâ, maagsapresistente tabletten a` 500 mg (amygdalaat).

Methergin â. Zie: Methylergometrine blz. 279 Methohexital. Een anestheticum dat korter werkt dan thiopental. Dosering: inslaapdosis: 5 tot 12 ml van een oplossing met 10 mg/ml. Eventueel

de narcose onderhouden met hoeveelheden van 2 tot 4 ml elke 4 tot 7 minuten. Dezelfde voorzorgen moeten worden genomen als bij de toediening van thiopental (zie aldaar). Verkrijgbaar als: – Brietalâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg (Na-zout).

Methotrexaat. Werkt als cytostaticum doordat het de omzetting van foliumzuur in tetrahydrofoliumzuur verhindert. De werking kan worden opgeheven door calciumfolinaat, een derivaat van tetrahydrofoliumzuur. Wordt ook ingezet bij reumatoı¨de artritis, M. Crohn en ectopische zwangerschap. Metabolisering vindt in de lever plaats en de halfwaardetijd varieert tussen de 3 en 15 uur, afhankelijk van de dosis. Dosering: de oplossing van het natriumzout wordt in zeer verschillende dosering intramusculair, intraveneus, intrathecaal ingespoten. Wordt ook oraal toegepast. Bijwerkingen: huidreacties, alopecie, stomatitis, maagdarmklachten, leverafwijkingen, nefrotoxiciteit. Interacties: methotrexaat ondergaat 277

M

plasma-eiwitbinding; in combinatie met andere geneesmiddelen, bv. NSAID’s en salicylaten, met deze eigenschap kan de vrije fractie van methotrexaat verhoogd worden. De combinatie met co-trimoxazol en trimetoprim vermijden. Verkrijgbaar als: – Emthexateâ PF, injectievloeistof a` 2 ml = 5 mg, a` 2 ml = 50 mg, a` 10 ml = 250 mg, a` 20 ml = 500 mg, a` 40 ml = 1 gram, a` 10 ml = 1 gram en a` 50 ml = 5 gram zonder conserveermiddel (als di-Na-zout). – Methotrexaat, tabletten a` 2,5 mg en a` 10 mg (als di-Na-zout). – Metojectâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 1 ml =10 mg, a` 1,5 mg = 15 mg, a` 2 ml = 20 mg en a` 2,5 ml = 25 mg (als di-Na-zout).

Methoxsaleen. 8-MOP. Een furochromeenderivaat, gebruikt bij de foto-

M

chemotherapie van ernstige vormen van psoriasis (PUVA). Het bindt zich aan het DNA van de huid, waar het wordt geactiveerd door UV-licht. Patie¨nten jonger dan 18 jaar, mogen niet met methoxsaleen worden behandeld. De halfwaardetijd bedraagt circa 2 uur en de eliminatie vindt grotendeels via de urine plaats. Dosering: voor personen van 51 tot 65 kg 30 mg; voor personen van 66 tot 80 kg 40 mg; voor personen van 81 tot 90 kg 50 mg. Deze dosis moet 2 uur voor de aanvang van de UV-A-belichting worden ingenomen met melk of voedsel. Deze vorm van behandeling van psoriasis komt slechts in aanmerking in daartoe gespecialiseerde dermatologische centra. Bijwerkingen: voornamelijk in de beginfase: overmatig erytheem, misselijkheid, pruritus, oedeem van het onderbeen, duizeligheid, hoofdpijn, huidafwijkingen. Interacties: geneesmiddelen die lichtovergevoeligheid kunnen veroorzaken dienen te worden vermeden (tetracyclinen, diuretica). Alcohol dient te worden vermeden op de dag van de therapie. Verkrijgbaar als: – Geroxalenâ, capsules a` 10 mg.

Methoxypolyethyleenglycol-epoe ¨tine beta. Conjugaat van via recombinant DNA-technologie geproduceerde epoe¨tine beta met methoxypolyethyleenglycol. Het molecuulgewicht bedraagt ca. 60 kDa. Subcutaan en interveneus toegepast bij de behandeling van symptomatische anemie gerelateerd aan chronische nierziekte. Het heeft een langere werkingsduur dan het epoe¨tine beta. De T½ bedraagt ca. 140 uur. Dosering: s.c. en i.v.: aanvangsdosering 0.6 microgram/kg lichaamsgewicht 1 keer per 2 weken. Daarna op geleide van het Hb 1 keer per 4 weken een onderhoudsdosering. Het doel van de behandeling is een Hb-concentratie tussen 6,21 en 7,45 mmol/l. Bijwerkingen: hypertensie, verlaging van het aantal trombocyten, hoofdpijn, shunttrombose. Verkrijgbaar als: – Mirceraâ, wegwerpspuiten a` 0,3 ml met 50, 75, 100, 150, 200 en 250 microgram.

Methylaminolevulinaat. De methylester van aminolevulinezuur. Aminolevulinezuur is een prodrug die wordt omgezet in protoporfirine IX, een fotoactieve stof. Bij belichting met rood licht met een continue spectrum van 570-670 nm ontstaan vrije radicalen die schade toebrengen aan de cellen en celdood veroorzaken. Toegepast bij de fotodynamische therapie bij keratosis actinica van gezicht en schedel en bij superficieel en nodulair basaalcelcarcinoom indien andere therapiee¨n niet geschikt zijn. 278

Dosering: cutaan: cre`me aanbrengen onder occlusie op en rond de, van schilfers en korsten ontdane, laesies. Na 3 uur afwassen met NaCl 0,9% oplossing, direct daarna belichten met rood licht (570-670 nm) in een totale dosis van 75J/ cm2. Bij keratosis actinica 1 behandeling en bij basaalcelcarcinoom 2 behandelingen met een tussenpoos van 1 week. Bijwerkingen: fototoxiciteit met pijn, branderig gevoel, lokaal oedeem, jeuk, blaarvorming. Verkrijgbaar als: – Metvixâ, cre`me a` 16% (als HCl).

Methylcellulose. Een verdikkingsmiddel, dat in 2 tot 3% oplossing in suspensies of emulsies wordt gebruikt. Oogdruppels met methylcellulose worden gebruikt bij aandoeningen met verminderde traansecretie. Dosering: 1 druppel 2-6 maal daags. Bijwerkingen: oogirritatie. Interacties: de werking van andere oogpreparaten kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Methylcellulose, oogdruppels a` 0,5% en a` 1,25%. RV . Gebruikt als bloeddrukverlagend middel, de Methyldopa (L-vorm) &

werking berust op verlaging van de perifere weerstand. De metaboliet werkt als agonist van de a2-sympaticomimetische receptoren in het centraal zenuwstelsel. Wordt ingezet bij zwangerschapshypertensie. Na orale toediening wordt ongeveer de helft uit de darm geabsorbeerd, de rest wordt met de feces uitgescheiden. De stof en zijn metabolieten worden met de urine gee¨limineerd; de urine is daardoor soms donker gekleurd. Dosering: oraal: aanvangsdosering is 2 tot 3 maal daags 250 mg, na enkele dagen de dosis geleidelijk verhogen tot een individuele onderhoudsdosering, veelal 500 mg tot 2 gram per dag in 2 tot 4 doses, maximaal 3 gram per dag. Bijwerkingen: sufheid, orthostatische hypotensie, depressie, agranulocytose. Interacties: de combinatie met MAO-remmers wordt ontraden. IJzer kan de opname van methyldopa flink verminderen. Verkrijgbaar als: – Methyldopa, tabletten a` 125 mg, a` 250 mg en a` 500 mg.

Methyleenblauw. Zie: Methylthionine blz. 281 Methylergometrine. Ergotalkaloı¨d, gebruikt bij bloedingen post partum. Het werkt snel en langdurig op glad spierweefsel als uterotonicum. De halfwaardetijd is ongeveer 3 uur. Dosering: i.m., s.c. of i.v.: 100 tot 200 microgram, zo nodig na minimaal 2 uur herhalen. Bijwerkingen: buikpijn, hypertensie, hoofdpijn. Interacties: vasoconstrictieve eigenschappen van andere geneesmiddelen kunnen worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Metherginâ, injectievloeistof a` 1 ml = 200 microgram (waterstofmaleaat). OW & RV . Wekamine, gebruikt bij narcolepsie en bij somMethylfenidaat &

mige vormen van hyperkinesie bij kinderen (ADHD). De eigenschappen in vivo komen overeen met de eigenschappen van amfetaminen. De maximale plasmaspiegel is afhankelijk van het toegepaste preparaat. Dosering: oraal (gewoon preparaat): bij narcolepsie: volwassenen: 10 tot 60 mg per dag in 2 tot 3 doses; bij ADHD: kinderen vanaf 6 jaar: aanvankelijk 0,25 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 doses, geleidelijk te verhogen op geleide van effect tot 2 mg/kg lichaamsgewicht per dag, maximaal 60 mg per dag; (preparaat met gereguleerde afgifte): kinderen vanaf 6 jaar en adolescenten: 1 maal daags 10 tot 60 mg (’s ochtends). Bijwerkingen: hoofdpijn, eetlustverlies, 279

M

slapeloosheid, maagpijn. Interacties: MAO-remmers zijn gecontra-indiceerd. Geneesmiddelen die de urine alkalisch maken, vertragen de uitscheiding. Verkrijgbaar als:

– Concertaâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 18 mg, a` 36 mg en a` 54 mg (HCl). – EquasymâXL, capsules met gereguleerde afgifte a` 10 mg, a` 20 mg en a` 30 mg (HCl). – Medikinetâ, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg en a` 20 mg (HCl); capsules met gereguleerde afgifte a` 10 mg, a` 20 mg, a` 30 mg en a` 40 mg (HCl). – Methylfenidaat, tabletten a` 5 mg en a` 10 mg (HCl). – Ritalinâ, tabletten a` 10 mg (HCl).

Methylnaltrexon. Een quaternair amine dat, als selectieve antagonist van

M

de opiaat-receptoren in het maagdarmkanaal, subcutaan wordt toegepast bij de behandeling van opiaatgeı¨nduceerde obstipatie bij patie¨nten met gevorderde ziekte die palliatieve zorg krijgen en waarbij de respons op een gebruikelijke behandeling met laxantia onvoldoende is. Na subcutane toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 80%. Het wordt gedeeltelijk omgezet in werkzame en onwerkzame metabolieten en voor de helft via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 8 uur. Het passeert in beperkte mate de bloed-hersenbarrie`re. Dosering: subcutaan: om de dag 8 tot 12 mg (afhankelijk van het lichaamsgewicht), toegevoegd aan de bestaande behandeling met laxantia. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, duizeligheid, reacties op plaats van injectie. Verkrijgbaar als:

– Relistor â, injectieflacons a` 12 mg = 0,6 ml (bromide).

Methylnicotinaat. De methylester van nicotinezuur. Wit poeder, oplosbaar in olie. Vaatverwijder, uitwendig gebruikt in 1 tot 5% zalven en smeersels, die een lokale hyperemie moeten veroorzaken.

Methylparabeen. Zie: Methylparahydroxybenzoaat blz. 280 Methylparahydroxybenzoaat. Methylparabeen. Nipagin A. Gebruikt als conserveermiddel (0,05-0,2%) in cre`mes, emulsies, dranken en oplossingen.

Methylprednisolon. De werking van 4 mg methylprednisolon komt ongeveer overeen met die van 5 mg prednisolon. De azijnzure ester, methylprednisilonacetaat, is nagenoeg onoplosbaar in water en wordt als depotinjectie toegediend. Methylprednisolonnatriumsuccinaat is goed oplosbaar in water. De halfwaardetijd bedraagt 12 tot 36 uur. Dosering: afhankelijk van de indicatie tot 1g per dag. Bijwerkingen: langdurig gebruik: osteoporose, ulcus pepticum, oedeem. Interacties: CYP3A4remmers kunnen de afbraak vertragen. Verkrijgbaar als: – Depo-Medrol â, injectievloeistof a` 1 ml = 40 mg en a` 5 ml = 200 mg (acetaat). – Solu-Medrolâ, poeder voor injectievloeistof a` 40 mg (als Na-succinaat); poeder voor infusievloeistof a` 125 mg, a` 500 mg en a` 1 gram (als Na-succinaat).

280

Methylrosaniline. Gentiaanviolet. Een antimycoticum, voornamelijk uitwendig gebruikt bij Candida-infecties. Het veroorzaakt paarse vlekken op huid en linnengoed. Dosering: na vooraf reinigen 2 maal per dag aanbrengen tot de aandoening is verdwenen. Bijwerkingen: huidverkleuring, irritatie. Verkrijgbaar als: – Methylrosaniline FNA, oplossing a` 1% (chloride).

Methylsalicylaat. De methylester van salicylzuur is een kleurloze, aangenaam ruikende vloeistof, onoplosbaar in water, oplosbaar in spiritus. Het wordt uitwendig gebruikt tegen reumatische pijnen. Het wordt door de huid geabsorbeerd; bij gebruik van grote hoeveelheden op grote oppervlakten levert het gevaar voor salicylaatintoxicatie op.

Methylthionine. Methyleenblauw. Blauwgroen poeder, dat in water met een diepblauwe kleur oplost. Gebruikt bij acute en chronische methemoglobinemie, bij de behandeling en profylaxe van neurotoxiciteit ten gevolge van ifosfamide en als diagnosticum. Wordt ook ingezet als diagnosticum bij de lokalisatie van fistels, onderzoek van eileiders en test op naadlekkage. Dosering: i.v.: acute methemoglobinemie: 1 tot 2 mg/kg lichaamsgewicht, eventueel na 1 uur herhalen. Bijwerkingen: koorts, misselijkheid, braken. Verkrijgbaar als:

– Methylthionine FNA, injectievloeistof a` 10 ml = 100 mg (chloride).

Methysergide. Een anti-adrenergicum, werkzaam als serotonineantagonist (5-HT2B-antagonist). Gebruikt bij de profylactische behandeling van ernstige migraine en het syndroom van Horton. Wordt in de lever gemetaboliseerd tot methylergometrine. De halfwaardetijd hiervan is 3,5 uur. De halfwaardetijd van methysergide bedraagt circa 1 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 1 tot 2 mg, maximaal 6 mg per dag. Bijwerkingen: misselijkheid, duizeligheid, slaperigheid, visusstoornissen. Na langdurig gebruik zijn gevallen van retroperitoneale fibrose waargenomen. In verband hiermee is controle tijdens de behandeling noodzakelijk. Ook wordt aangeraden om na een behandeling van een half jaar de toediening enkele weken te staken. Interacties: vasoconstrictieve medicatie en CYP3A4-remmers zijn gecontra-indiceerd. Verkrijgbaar als: – Deserilâ, dragees a` 1 mg (als waterstofmaleaat).

Metipranolol. Een be`tablokker toegepast bij de behandeling van glaucoom. Het heeft geen invloed op de pupildiameter en de accommodatie. De werking vangt aan na ongeveer 20 minuten. Dosering: op geleide van effect, initieel iedere 12 uur 1 druppel 0,3%. Bijwerkingen: oogirritatie, visusstoornissen. Interacties: b-blokkers kunnen additieve effecten veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Beta Ophtioleâ, oogdruppels a` 0,1%, a` 0,3% en a` 0,6% (als HCl). RV . Dit preparaat bevordert de peristaltiek van het Metoclopramide &

maagdarmkanaal en wordt daarom wel gebruikt bij het ro¨ntgenologisch maagdarmonderzoek en na operaties. Verder is het een werkzaam anti-emeticum door antagonisme van D2-receptoren in de chemoreceptortriggerzone, bij braken door diverse oorzaken, waaronder cytostaticatherapie. Dosering: oraal: volwassenen: 3 tot 4 maal daags 5 mg tot 10 mg; kinderen: 3 281

M

tot 4 maal daags 0,1 mg/kg lichaamsgewicht. Dosering rectaal: 1 tot 3 maal daags 20 mg. Dosering i.v. of i.m.: 1 tot 3 maal daags 10 mg tot max. 10 mg/kg per dag. Aan kinderen niet meer dan 0,5 mg/kg lichaamsgewicht per dag in verdeelde porties toedienen. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen, slaperigheid, asthenie. Interacties: gelijktijdig gebruik van opioı¨den en parasympaticolytica kan de werking verminderen. Combinatie met antipsychotica kan eventuele extrapiramidale bijwerkingen versterken. De sedatieve werking van alcohol en andere centraal-depressieve stoffen kan worden versterkt. Verkrijgbaar als:

– Metoclopramide, tabletten a` 10 mg (HCl). – Primperanâ, tabletten a` 10 mg (HCl); druppelvloeistof a` 2,6 mg/ml = 0,1 mg/ druppel (HCl); drank a` 1 mg/ml (HCl); zetpillen a` 10 mg en a` 20 mg; injectievloeistof a` 2 ml = 10 mg (HCl); infuusvloeistof a` 5 ml = 100 mg (HCl).

Metoject â. Zie: Methotrexaat blz. 277 Metopironâ. Zie: Metyrapon blz. 283 Metoprolol. Een cardioselectieve be`tablokker, gebruikt bij hypertensie,

M

angina pectoris, aritmiee¨n, als profylacticum bij migraine en ter voorkoming van een hernieuwd myocardinfarct. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 4 uur. Dosering: bij hypertensie: aanvankelijk 1 maal daags 100 mg, eventueel te verhogen tot 2 maal daags 200 mg. Als de bloeddruk goed onder controle is kan de dagelijkse hoeveelheid in e´e´n gift worden gegeven (’s morgens). Men geeft dan i.p.v. 2 maal daags 100 mg 1 maal daags 200 mg en i.p.v. 2 maal daags 200 mg 1 maal daags 300 mg. Dosering bij angina pectoris: 2 maal daags 50 mg, eventueel te verhogen tot 2 maal daags 100 mg, als profylacticum bij migraine: 1 a` 2 maal daags 100 a` 200 mg. Bij hartritmestoornissen: i.v. 5 mg in 5 minuten, maximale totale dosis 10 tot 15 mg. Bij hartfalen: start met 25 mg 1 maals daags, vervolgens elke 2 weken verdubbelen tot max 200 mg 1 maal per dag. Bijwerkingen: contra-indicatie: hartinsufficie¨ntie, atrioventriculair blok, bradycardie. Het mag aan astmapatie¨nten worden toegediend, mits tegelijkertijd be`ta-adrenergica worden gegeven. Vermoeidheid, duizeligheid, orthostatische hypotensie. Interacties: herstel van hypoglykemie verloopt mogelijk trager, bovendien kunnen de symptomen van een hypo worden gemaskeerd. Verkrijgbaar als: – Metoprololtartraat, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg; tabletten met gereguleerde afgifte a` 200 mg; tabletten met gereguleerde afgifte a` 25 mg, a` 50 mg, a` 100 mg en a` 200 mg (als metoprololsuccinaat). – Selokeenâ, injectievloeistof a` 5 ml = 5 mg. – Selokeenâ ZOC, tabletten met gereguleerde afgifte a` 25 mg, a` 50 mg, a` 100 mg en a` 200 mg (als metoprololsuccinaat) (ZOC = Zero Order Control).

Metoprolol/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een b-blokker en een thiazide diureticum. Gebruikt bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met een b-blokker of een diureticum alleen. Dosering: oraal: volwassenen 1 tablet ’s morgens. Bijwerkingen: zie afzonderlijke stofnamen. Interacties: zie afzonderlijke stofnamen. Verkrijgbaar als: – Metoprolol/Hydrochloorthiazide, tabletten met gereguleerde afgifte a` 100 mg/12,5 mg metoprololsuccinaat (als tartraat)/hydrochloorthiazide. 282

– Selokombâ ZOC, tabletten met gereguleerde afgifte a` 100 mg/12,5 mg metoprololsuccinaat (als tartraat)/hydrochloorthiazide.

Metoprololtartraat. Zie: Metoprolol blz. 282 Metronidazol. Een nitro-imidazoolderivaat, gebruikt bij infectie met verschillende protozoe¨n en anaerobe bacterie¨n en als profylaxe bij gynaecologische en buikchirurgie. Het wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt 7 tot 8 uur. Metronidazol wordt uitwendig gebruikt bij acne rosacea. Dosering: bij anaerobe infecties: oraal of i.v.: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 3 maal daags 500 mg; kinderen tot 12 jaar: 20 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 doses. Bij amoebendysenterie is metronidazol zowel in het darmlumen als in de weefsels werkzaam. Dosering: oraal: 3 maal daags 750 mg gedurende 5 tot 10 dagen, gevolgd door een kuur met een contactamoebicide (clioquinol of diloxanidefuroaat). Dosering bij giardiasis: oraal: 3 maal daags 250 mg gedurende 7 dagen of 1 maal daags 2 g gedurende 2 tot 3 dagen. Dosering bij trichomoniasis: oraal: 2 maal daags 250 mg gedurende 10 dagen of e´e´nmaal 2 g, partner meebehandelen. Bij vrouwen kan metronidazol ook lokaal worden toegepast. Dosering: intravaginaal: ’s avonds 500 mg gedurende 10 dagen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, metaalsmaak, voorbijgaande leukopenie, stomatitis, hoofdpijn, vertigo. Interacties: coumarine anticoagulantia worden in werking versterkt. Gedurende de toediening van metronidazol moet geen alcohol worden gebruikt i.v.m. disulfiramreactie. Verkrijgbaar als:

– Flagylâ, suspensie a` 40 mg/ml (als benzoaat); ovules a` 500 mg; infusievloeistof a` 100 ml = 500 mg en 300 ml = 1,5 gram. – Metronidazol, tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; infusievloeistof a` 100 ml = 500 mg en a` 300 ml = 1,5 gram; cre`me a` 1%. – Metronidazol FNA, gel a` 1%. – Rosicedâ, cre`me a` 0,75%. – Rozexâ, hydrogel a` 0,75%.

Metvixâ. Zie: Methylaminolevulinaat blz. 278 Metyrapon. Blokkeert de invoering van een 11-be`tahydroxygroep in de steroı¨dering, met als gevolg remming van de synthese van cortisol (hydrocortison), corticosteron en aldosteron. Hierdoor wordt de secretie van corticotrofine versterkt, dat op zijn beurt weer de bijnierschors stimuleert tot de vorming van de voorproducten van cortisol en corticosteron. Als diagnosticum gebruikt bij hypofysevoorkwabfunctieproef. Metyrapon remt ook de aldosteronproductie; het wordt therapeutisch wel toegepast bij de behandeling van resistente oedemen ten gevolge van hyperaldosteronisme. Dosering: 30 mg/kg, max. 3 g. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, duizeligheid, allergische huidreacties. Interacties: voorzichtigheid is geboden met bijnierschorshormonen. Verkrijgbaar als: – Metopironâ, capsules a` 250 mg.

Mezavant â. Zie: Mesalazine blz. 276 RV . Remt de heropname van epinefrine en bevordert de vrijMianserine &

gifte ervan door blokkade van presynaptische a2-receptoren. Wordt gebruikt 283

M

bij de behandeling van verschillende vormen van depressie. De absorptie is goed en metabolisering geschiedt grotendeels via CYP2D6. De halfwaardetijd bedraagt 20-60 uur. Dosering: oraal: te beginnen met 30 mg a` 40 mg per dag, aan te passen op geleide van het therapeutisch effect, maximaal 120 mg per dag. In verband met de optredende slaperigheid is het raadzaam de dagdosis voor het naar bed gaan in te nemen. Bijwerkingen: convulsies, geelzucht, bloedbeeldafwijkingen. Niet gebruiken bij de behandeling van kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Interacties: gelijktijdig gebruik alcohol en andere centraal-depressieve stoffen wordt afgeraden. Niet combineren met MAO-remmers. Verkrijgbaar als:

– Mianserine, tabletten a` 10 mg en a` 30 mg (HCl). – Tolvonâ, tabletten a` 10 mg, a` 30 mg en a` 60 mg (HCl).

Micardisâ. Zie: Telmisartan blz. 415 MicardisPlusâ. Tabletten met 40 mg telmisartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide, 80 mg telmisartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide en 80 mg telmisartan en 25 mg hydrochloorthiazide. Bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met telmisartan alleen. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet.

Miconazol. Een imidazoolderivaat gebruikt bij mycosen, verwekt door

M

Candidaspecies, Cryptococcus neoformans, Blastomycesspecies, Histoplasmaspecies, Coccidioides immitis, Paracoccidioides brasiliensis en sommige Aspergillusspecies. Dosering: oraal: 4 maal daags 2,5 tot 5 ml gel, zo lang mogelijk in de mond te houden. Dosering vaginaal: 100 mg in vaginaalcre`me gedurende 14 dagen of 1 maal daags 400 mg in capsule gedurende 3 dagen of 1,2 gram in capsule e´e´nmalig. Bijwerkingen: allergische reacties. Interacties: verhoogt de concentratie van geneesmiddelen die worden afgebroken door CYP3A en CYP2C9. Verkrijgbaar als: – Daktarinâ, orale gel a` 20 mg/gram; cre`me a` 2% (nitraat); strooipoeder a` 2% (nitraat); applicatievloeistof (tinctuur) a` 2%. – Dermacureâ, cre`me a` 2% (nitraat); strooipoeder a` 2% (nitraat). – Gyno-Daktarinâ, vaginale cre`me a` 2% (nitraat); vaginale capsules a` 400 mg en a` 1,2 gram (nitraat). – Miconazol, cre`me a` 2% (nitraat); strooipoeder a` 2% (nitraat);vaginaalcre`me a` 2% (nitraat). – Miconazol FNA, oordruppels a` 2%; zalf a` 2% (nitraat).

Miconazol/Hydrocortison. Combinatie van een antimycoticum en een zwak werkzaam corticosteroı¨d (klasse 1). Gebruikt bij de kortdurende behandeling van huidinfecties door dermatofyten of Candida-soorten, voor zover de inflammatoire verschijnselen symptomatische behandeling met een corticosteroı¨d vereisen. Verkrijgbaar als: – Daktacortâ, cre`me a` 2%/1% miconazol (nitraat) en hydrocortison; zalf a` 2%/ 1% miconazol (nitraat) en hydrocortison. – Miconazol/Hydrocortison, cre`me a` 2%/1% miconazol (nitraat) en hydrocortison. 284

Miconazol/zinkoxide FNA. Pasta met 2% miconazolnitraat en 57,6% zinkoxide (smeersel) en pasta met 2% miconazolnitraat en 32,3% zinkoxide (’ZOK-zalf’).

Microgynonâ. Zie: Ethinylestradiol/Levonorgestrel blz. 165 Microlaxâ. Microklysma met 3,125 gram sorbitol en 45 mg natriumlaurysulfoacetaat in 5 ml. Na toediening van dit microklysma treedt na 5 tot 20 minuten defecatie op. Dosering: 1 klysma toedienen. Bijwerkingen: lokale irritatie.

Micropaqueâ. Zie: Bariumsulfaat blz. 55 Midazolam. Een kortwerkend benzodiazepinederivaat gebruikt als premedicatie, inleiding van de narcose, sedatie bij ingrepen onder lokaalanesthesie en bij slaapstoornissen. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt ongeveer 2 uur. Metabolisatie verloopt grotendeels via CYP3A4. Dosering: i.m. premedicatie volwassenen 0,07 tot 0,1 mg/kg 20-30 min. voor de ingreep of 5-10 min. voor ingrepen onder loco-regionaalanesthesie of diagnostische ingrepen; de dosering moet zo nodig worden aangepast aan de hand van de leeftijd en de conditie van de patie¨nt; kinderen 0,15-0,2 mg/kg. Inleiding van anesthesie bij kinderen kan geschieden door i.m. toediening van 0,15-0,2 mg/kg lichaamsgewicht in combinatie met 8 mg/kg ketamine. i.v. premedicatie: 1-5 mg langzaam (1 mg per 30 seconden), met een gebruikelijke begindosis van 2,5 mg. Bij ouderen en patie¨nten in slechte conditie dient de begindosis te worden verlaagd naar 1-1,5 mg. Zo nodig kunnen hoeveelheden van 1 mg extra worden toegediend. i.v. inleiding anesthesie 0,15 tot 0,2 mg/kg samen met een analgeticum langzaam i.v. (2,5 mg per 10 sec.) Voor sedatie in de i.c. moet de dosis i.v. worden getitreerd tot de gewenste sedatie is bereikt. De begindosis is 0,03-0,3 mg/kg; de onderhoudsdosering is 0,03-0,2 mg/kg per uur. Waarschuwing: i.v.-toediening van midazolam dient bij voorkeur door anesthesiologen of anesthesiologisch geschoolde artsen te geschieden en in aanwezigheid van reanimatiefaciliteiten in verband met het mogelijk optreden van apnoe of hypotensie bij hypovolemische of hypothermische patie¨nten. Binnen drie uur na parenterale toediening mag de patie¨nt het ziekenhuis niet verlaten, en daarna liefst onder begeleiding. Binnen 12 uur mag de patie¨nt geen voertuig of machines bedienen. Bij slaapstoornissen: dosering oraal 7,5 mg tot 15 mg voor het slapen gaan. Bijwerkingen: hypotensie, stijging hartfrequentie, ademdepressie, misselijkheid, retrograde amnesie. Interacties: gelijktijdig gebruik van CYP3A4-remmers kan leiden tot hogere spiegels. Verkrijgbaar als:

– Dormicumâ, injectievloeistof a` 1 ml = 5 mg, a` 3 ml = 15 mg en a` 10 ml = 50 mg (als HCl); tabletten a` 7,5 mg en a` 15 mg (als maleaat). – Midazolam, injectievloeistof a` 5 ml = 5 mg, a` 1 ml = 5 mg, a` 3 ml = 15 mg, a` 10 ml = 50 mg en a` 18 ml = 90 mg (als HCl).

Midodrine. Een prodrug die door afsplitsing van glycine wordt omgezet in het actieve desglymidodrine. Dat heeft a1-sympaticomimetische eigenschappen (-enantiomeer) en wordt toegepast bij ernstige orthostatische hypotensie, als gevolg van insufficie¨ntie van het autonome zenuwstelsel. De T½ van desglymidodrine bedraagt ca. 3 uur. 285

M

Dosering: oraal: 3 maal daags 2,5 mg te verhogen tot 3 maal daags 10 mg.

Wegens het risico op hypertensie in liggende positie niet ’s avonds innemen. Bijwerkingen: hypertensie, kippenvel, koude sensaties, kriebeling, drang tot

urineren, cardiale stoornissen, tranende ogen, zweten, exantheem, urineretentie bij mannen met prostatisme. Interacties: in combinatie met geneesmiddelen die invloed hebben op de hartfrequentie, is extra monitoring aangewezen. A-sympaticolytica gaan de werking tegen. Verkrijgbaar als: – Gutronâ, tabletten a` 2,5 mg en a` 5 mg (HCl).

Mifegyneâ. Zie: Mifepriston blz. 286 Mifepriston. Een synthetisch steroı¨d met een antiprogestatieve werking waardoor de werking van progesteron op het endo- en myometrium wordt geblokkeerd. Hierdoor krijgt de stimulering van het endometrium door prostaglandines de overhand en wordt de uteruscontractiliteit gestimuleerd. In combinatie met een prostaglandine-analoog toegepast bij de chemische abortus. Wordt gemetaboliseerd via CYP3A4. Dosering: oraal: afbreken van de zwangerschap: e´e´nmalig 600 mg, 36 tot 48 uur later gevolgd door 0,4 mg misoprostol. Bijwerkingen: vaginaal bloedverlies, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, malaise. Interacties: spiegel kan stijgen bij gelijktijdig gebruik van CYP3A4-remmers. Verkrijgbaar als: – Mifegyneâ, tabletten a` 200 mg.

Miglustat. Een remmer van glucosyltransferase waardoor de vorming van

M

glucocerebroside wordt geblokkeerd. Hierdoor neemt de stapeling van glucosylceramide af bij patie¨nten met de ziekte van Gaucher type 1. Toegepast bij de behandeling van patie¨nten met de ziekte van Gaucher type 1 indien behandeling met imiglucerase niet in aanmerking komt. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en onveranderd in de urine uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 7 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 100 mg. Aanpassing van de dosering bij nierfunctiestoornissen is noodzakelijk: bij een creatinineklaring van 50-70 ml/ min.: 100 mg 2 maal daags; 30-50 ml/min.: 100 mg 1 maal daags. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, gewichtsverlies, tremoren, duizeligheid, hoofdpijn, gezichtsstoornissen, perifere neuropathie. Verkrijgbaar als: – Zavescaâ, capsules a` 100 mg.

Migrafinâ. Een combinatiepreparaat met lysine-acetylsalicylaat en metoclopramide toegepast bij de behandeling van migraine. Sachets met 900 mg acetylsalicylzuur (als 1620 mg lysine-acetylsalicylaat) en 10 mg metoclopramide. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 sachet, max. 3 sachets per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, langdurig gebruik kan leiden tot bloedarmoede. Interacties: de werking van anticoagulantia kan worden versterkt door salicylaten.

Milrinon. Een fosfodie¨sterase-remmer als cardiotonicum, (intraveneus) toegepast bij de behandeling van decompensatio cordis, mits toegediend op een IC-afdeling. Het heeft een positief inotroop en vaatverwijderd effect. Eliminatie verloopt onveranderd via de urine. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 2 uur. 286

Dosering: i.v. startdosis: 50 microgram/kg in 10 minuten; onderhoudsdosis: 0,375 microgram/kg/min. tot 0,750 microgram/kg/min. per infuus, max. 1,13 mg/kg/dag. Bij nierinsufficie¨ntie dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: aritmiee¨n, hypotensie, gastro-intestinale stoornissen. Bij langdurige toepassing kan de werking verdwijnen en de aandoening verergeren. Interacties: de inotrope werking wordt versterkt in combinatie met b-agonisten. Verkrijgbaar als:

– Corotropeâ, injectievloeistof a` 10 ml = 10 mg (als lactaat).

Mimparaâ. Zie: Cinacalcet blz. 100 Minerva â. Zie: Cyproteron/Ethinylestradiol blz. 118 Ministat â. Tabletten met 750 microgram lynestrenol en 37,5 microgram ethinylestradiol. Gebruikt als oraal anticonceptivum. In verpakkingen met 22 tabletten. Dosering: cyclisch toe dienen, te beginnen op de eerste dag van de cyclus. Na 22 tabletten dient een stopweek van 6 dagen te worden ingelast waarin de onttrekkingsbloeding plaatsvindt. Bijwerkingen: veneuze trombose, gevoelige borsten, verandering in libido, misselijkheid, braken. Interacties: leverenzyminductoren verminderen de betrouwbaarheid van de anticonceptiepil. Antibiotica verstoren de enterohepatische kringloop en kunnen de betrouwbaarheid verminderen.

Minitran â. Zie: Nitroglycerine blz. 310 Minocycline. Een tetracyclinederivaat, dat na orale toediening snel wordt geabsorbeerd en langzaam wordt uitgescheiden. De halfwaardetijd van de serumspiegel varieert van 11 tot 17 uur. Het kan nog werkzaam zijn tegen stammen van Staphylococcus aureus, die resistent zijn tegen andere tetracyclines. De biologische beschikbaarheid is 90% of meer na orale toediening. Voedsel vertraagt de opname. De halfwaardetijd is variabel tussen de 11 en 26 uur. Dosering: oraal: eerste dosis 200 mg, vervolgens 1 maal daags 100 mg; i.v.: 200 mg als eerste dosis, vervolgens 2 maal daags 100 mg, als infuus. Bijwerkingen: braken, duizeligheid, ataxie. Directe zonbestraling tijdens de kuur kan een fototoxisch effect veroorzaken. Interacties: de absorptie van minocycline wordt verminderd door bepaalde metaal-ionen. Verkrijgbaar als: – Minocycline, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (als HCl).

Minoxidil. Een stof met perifeer vaatverwijdende eigenschappen, gebruikt bij ernstige vormen van hypertensie, die niet meer reageren op maximale combinatietherapie. Alleen toe te passen in combinatie met een diureticum en een be`tablokker. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt ongeveer 4 uur. Wordt lokaal toegepast bij alopecia androgenetica. Dosering: oraal: 5 mg per dag in 1 of meerdere doses, op geleide van de bloeddruk te verhogen tot 50 mg per dag, maximaal 100 mg per dag; lokaal: 2 maal daags 1 ml lotion op de kale(nde) schedelhuid aanbrengen. Bijwerkingen: hypertrichose, oedeem, tachycardie, maagdarmstoornissen, exantheem. Contra-indicatie: pulmonale hypertensie op basis van mitraalstenose. Interacties: in combinatie met andere antihypertensiva wordt het effect versterkt. Ver287

M

krijgbaar als:

– – – –

Alopexyâ, oplossing voor cutaan gebruik a` 2%. Lonnotenâ, tabletten a` 10 mg. Minoxidil, oplossing voor cutaan gebruik a` 2%. Regaineâ, lotion a` 2%.

Minrinâ. Zie: Desmopressine blz. 128 Minulet â. Zie: Ethinylestradiol/Gestodeen blz. 165 Miocholâ E. Zie: Acetylcholine blz. 16 Miostat â. Zie: Carbacholinium blz. 81 RV blz. 352 Mirapexin. Zie: Pramipexol &

Mirceraâ. Zie: Methoxypolyethyleenglycol-epoe¨tine beta blz. 278 Mirenaâ. Zie: Levonorgestrel blz. 258 RV . Een van mianserine afgeleid antidepressivum met sterke Mirtazapine &

M

presynaptische alfa-2-blokkade leidend tot afgifte van noradrenaline en afgifte van serotonine, waarbij specifiek 5-HT1-receptoren worden gestimuleerd. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid 50%. Metabolisering vindt plaats door onder andere CYP3A4 en CYP2D6. De T½ bedraagt 20-40 uur. Dosering: oraal: 15 mg per dag te verhogen tot 45 mg per dag bij voorkeur voor het slapen gaan. Bijwerkingen: toename gewicht en eetlust, sedatie, reversibele beenmergstoornissen. Interacties: niet combineren met MAO-remmers. Niet gebruiken bij de behandeling van kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. CYP3A4-remmers kunnen de plasmaconcentratie van mirtazapine verhogen. Verkrijgbaar als: – Mirtazapine, tabletten a` 15 mg, a` 30 mg en a` 45 mg; smelttabletten a` 15 mg, a` 30 mg en a` 45 mg. – Remeronâ, tabletten a` 30 mg en a` 45 mg; smelttabletten (Soltabsâ) a` 15 mg, a` 30 mg en a` 45 mg; drank a` 15 mg/ml.

Misoprostol. Een prostaglandin E1-analogon, toegepast bij de preventie van ulcus ventriculi bij gebruik van prostaglandine-synthetaseremmers (NSAID’s) bij reumatische aandoeningen. Wordt tevens gebruikt voor afbreking van de zwangerschap. Het remt de maagzuursecretie en verhoogt de secretie van mucus en bicarbonaat. Het wordt goed geabsorbeerd en in de lever momentaan omgezet tot de werkzame metaboliet misoprostolzuur. De T½ van misoprostolzuur bedraagt ongeveer 30 minuten. Dosering: preventie ulcus pepticum: oraal 400 microgram tot 800 microgram verdeeld over de dag direct na de maaltijden en voor het slapen gaan. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen waaronder diarree, duizeligheid, hoofdpijn, gynaecologische klachten. Contra-indicatie: zwangerschap. Interacties: diarree kan worden versterkt in combinatie met magnesiumhoudende antacida. Verkrijgbaar als:

– Cytotecâ, tabletten a` 200 microgram.

Mistabronâ. Zie: Mercapto-ethaansulfonzuur blz. 275 288

Mitomycine. Een antibioticum afkomstig van Streptomyces caespitosus, dat wordt gebruikt als cytostaticum bij gevorderd adenocarcinoom van de maag, pancreas, colon en rectum, bij gevorderd mammacarcinoom en bij blaascarcinoom. Mitomycine remt de DNA-synthese. Metabolisering geschiedt voornamelijk in de lever. Dosering: bij blaascarcinoom: 10 mg tot 40 mg oplossen in 20 tot 40 ml steriel water en 2 a` 3 uur in de blaas instilleren. Bijwerkingen: bij i.v.-gebruik: beenmergdepressie, misselijkheid, alopecia, koorts, huidreacties. Interacties: anthracyclines verhogen het risico op cardiomyopathie, bleomycine kan de longtoxiciteit verhogen. Verkrijgbaar als: – Mitomycine, poeder voor injectievloeistof a` 2 mg en a` 40 mg.

Mitoxantron. Een anthraceendion-derivaat gelijkend op doxorubicine. Bindt zich aan DNA, waar het fungeert als cross-linker. Tevens zorgt mitoxantron voor breuken in de DNA-strengen. Toegepast als cytostaticum bij mammacarcinoom, non-hodgkinlymfoom, acute niet-lymfocytaire leukemie bij volwassenen (ANLL) en bij de palliatieve behandeling van symptomatische hormoon refractaire prostaatkanker. Dosering: i.v.: 12 tot 14 mg/m2 lichaamsoppervlak in 50 tot 100 ml infuusvloeistof met een inlooptijd van 30 minuten. Elke 21 dagen te herhalen. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, beenmergsuppressie, cardiotoxiciteit bij een cumulatieve dosis van 160 mg/m2. De urine kan blauw-groen verkleurd zijn. Interacties: de afbraak wordt geremd door hoge doses ciclosporine. Verkrijgbaar als:

– Mitoxantron, infuusconcentraat a` 5 ml = 10 mg, a` 10 ml = 20 mg en a` 12,5 ml = 25 mg (als di-HCl).

Mivacronâ. Zie: Mivacurium blz. 289 Mivacurium. Een niet-depolariserende neuromusculair blokkerende stof met een korte werkingsduur en een snelle hersteltijd. Dosering: i.v. als injectie: aanvangsdosis 0,15 mg/kg, onderhoudsdosis 0,1 mg/ kg. Na een i.v.-aanvangsdosis van 0,15 mg/kg kan ook een onderhoudsdosering worden gegeven als intraveneus infuus 8 tot 10 microgram/kg/minuut. De dosering kan worden verlaagd bij stabiele anesthesie met isofluraan of enfluraan. Bijwerkingen: erytheem, hypotensie, bronchospasmen. Interacties: een versterkt effect kan optreden door onder andere ketamine, diuretica en bepaalde antibiotica. Verkrijgbaar als: – Mivacronâ, injectievloeistof a` 5 ml = 10 mg en a` 10 ml = 20 mg (als dichloride).

Mizolastine. Een histamine-H1-receptorblokkerende stof toegepast bij de behandeling van allergische rinitis en urticaria. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 65%. De T½ is ca. 13 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg. Bijwerkingen: slaperigheid, toegenomen eetlust, droge mond, maagdarmstoornissen, verlenging QT-interval. Interacties: CYP3A4-remmers kunnen de plasmaspiegels van mizolastine verhogen. Verkrijgbaar als: – Mizollenâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 10 mg. 289

M

Mizollenâ. Zie: Mizolastine blz. 289 M-M-R Vaxpro. Zie: Priorixâ blz. 358 MMRVax Pro â. Gecombineerd vaccin tegen bof, mazelen en rubella. Bevat per dosis ten minste 12.500 CCID50 bofvaccin, 1000 CCID50 mazelenvaccin (Edmonston-stam) en 1000 CCID50 rodehondvaccin (RA-27/3 stam). CCID50 = Cell Culture Infective Dose 50%, de dosis die 50% van de celculturen kan infecteren. Dosering: kinderen vanaf 12 maanden: s.c. of i.m.: 1 dosis van 0,5 ml.

Mobilatâ. Hydrofiele cre`me met 0,2% heparinoı¨den en 2% salicylzuur. Gebruikt bij sportblessures en ongevalletsels zoals contusies en distorsies. Dosering: rondom de aangedane plek 1 tot 3 maal per dag licht inmasseren. Bijwerkingen: huidirritaties.

Moclobemide. Een MAO-remmer die voornamelijk MAO-A remt, toege-

M

past bij de behandeling van ernstige vormen van depressie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het ondergaat een ’first pass’ effect waardoor de biologische beschikbaarheid 60%-80% bedraagt. Het wordt volledig gemetaboliseerd. De metabolieten worden uitgescheiden met de urine. De T½ bedraagt 1 a` 2 uur. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal daags 150 mg, maximaal 600 mg per dag, bij voldoende respons te verlagen tot 1 maal daags 150 mg. Aanpassing van de dosering bij leverfunctiestoornissen is noodzakelijk. Bijwerkingen: slaapstoornissen, duizeligheid, misselijkheid, hoofdpijn, verwardheidstoestanden. Interacties: het metabolisme van moclobemide wordt geremd door cimetidine waarbij de dosering van moclobemide dient te worden gehalveerd. Grote hoeveelheden tyraminehoudend voedsel dienen te worden vermeden evenals gelijktijdig gebruik van andere serotonerge middelen. Verkrijgbaar als:

– Aurorixâ, omhulde tabletten a` 150 mg en a` 300 mg. – Moclobemide, omhulde tabletten a` 150 mg en a` 300 mg.

Modafinil. Een niet-amfetamineachtig waakzaamheidsregulerend middel toegepast bij de behandeling van narcolepsie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. In de lever wordt 50% omgezet in het niet-actieve modafinilzuur. De halfwaardetijd bedraagt ca. 11 uur. Dosering: oraal: 200 mg in 1 dosis ’s ochtends of in 2 doses ’s ochtends en rond het middaguur. Niet na ca. 14.00 uur. Dit kan een negatieve invloed hebben op de nachtrust. Bijwerkingen: slapeloosheid, anorexie, nervositeit, opwinding, agressie, maagdarmstoornissen, hypertensie, tachycardie, euforie, ernstige huiduitslag, psychische bijwerkingen. Interacties: modafinil is een CYP3A4-inductor en een remmer van CYP2C19 en CYP2C9: hier dient rekening mee gehouden te worden bij geneesmiddelen waarvan de metabolisatie verloopt via bovengenoemde enzymsystemen. Verkrijgbaar als: – Modiodalâ, tabletten a` 100 mg.

Modalimâ. Zie: Ciprofibraat blz. 100

290

Modiconâ. Tabletten met 500 microgram norethisteron en 35 microgram ethinylestradiol. Gebruikt als oraal anticonceptivum. In verpakkingen met 21 tabletten. Dosering: cyclisch toe dienen, te beginnen op de eerste dag van de cyclus. Na 21 tabletten dient een stopweek van 7 dagen te worden ingelast waarin de onttrekkingsbloeding plaatsvindt. Bijwerkingen: veneuze trombose, gevoelige borsten, verandering in libido, misselijkheid, braken. Interacties: leverenzyminductoren verminderen de betrouwbaarheid van de anticonceptiepil. Antibiotica verstoren de enterohepatische kringloop en kunnen de betrouwbaarheid verminderen.

Modiodal â. Zie: Modafinil blz. 290 RV blz. 309 Mogadonâ. Zie: Nitrazepam &

Mometason. Een sterk werkend synthetisch corticosteroı¨d (klasse 3) dat uitwendig wordt toegepast. Daarnaast wordt mometason nasaal toegepast bij de profylaxe en de behandeling van allergische rinitis bij volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar. Dosering: nasaal: 1 maal daags 50 tot 200 microgram per neusgat. Cutaan: 1 maal per dag aanbrengen op de aangedane plek. Bijwerkingen: huidatrofie, vertraagde genezing, neusbloedingen, nasale irritatie. Verkrijgbaar als: – Eloconâ, lotion a` 0,1% (furoaat), zalf a` 0,1% (furoaat), vetzalf a` 0,1% (furoaat). – Nasonexâ, neusspray a` 50 microgram/dosis (furoaat).

Mononineâ. Zie: Factor IX blz. 170

M

Montelukast. Een selectieve leukotrieen-D4-antagonist toegepast als combinatietherapie met inhalatiecorticosteroı¨den of b2-sympaticomimetica bij de onderhoudsbehandeling van chronisch astma en ter voorkoming van inspanningsastma. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 70%. Het wordt in de lever door verschillende CYP-enzymen omgezet in actieve metabolieten. De T½ bedraagt 2,5 tot 6 uur. Het wordt vrijwel geheel met de gal uitgescheiden. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen ouder dan 15 jaar: 1 maal daags 10 mg voor het slapen; kinderen van 6 tot 14 jaar 1 maal daags 5 mg voor het slapen; kinderen van 2 tot 5 jaar: 1 maal daags 4 mg voor het slapen. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, koortsachtige verschijnselen, churg-strauss-syndroom (zeldzaam). Interacties: sterke CYP3A4-inductoren kunnen de plasmaspiegels van montelukast verlagen. Verkrijgbaar als: – Singulairâ, omhulde tabletten a` 10 mg (als Na-zout). – Singulairâ junior, kauwtabletten a` 5 mg (als Na-zout). – Singulairâ kleuter, kauwtabletten a` 4 mg (als Na-zout).

Monurilâ. Zie: Fosfomycine blz. 193 RV & OW . Morfine is het voornaamste alkaloı¨d uit opium. Gebruikt Morfine &

bij ernstige acute en chronische pijn. Morfine wordt betrekkelijk langzaam uit het maagdarmkanaal geabsorbeerd, maar ondergaat een aanzienlijk ’first pass effect’, waardoor de biologische beschikbaarheid ongeveer 25% bedraagt. De halfwaardetijd bedraagt 2 tot 3 uur. Dosering: oraal: 4 tot 6 maal daags 10 tot 20 mg, van een preparaat met ge291

reguleerde afgifte aanvankelijk 1 tot 2 maal daags 20 tot 30 mg. Deze dosering kan op geleide van het pijnstillende effect worden verhoogd. Dosering i.v., i.m. of s.c.: 4 tot 8 maal daags 5 tot 20 mg, kinderen 0,1 tot 0,2 mg/kg/keer. Bijwerkingen: misselijkheid, constipatie, ademhalingsdepressie. Interacties: centraal-depressieve stoffen kunnen de centraal-depressieve werking versterken, wat kan leiden tot een versterkte sedering. Verkrijgbaar als: – Kapanolâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 20 mg, a` 50 mg en a` 100 mg (sulfaat). – Morfine, tabletten met gereguleerde afgifte a` 10 mg, a` 30 mg, a` 60 mg, a` 100 mg en a` 200 mg (sulfaat of HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 10 mg, a` 1 ml = 15 mg, a` 1 ml = 20 mg, a` 5 ml = 100 mg en a` 10 ml = 100 mg (HCl). – Morfine FNA, drank a` 1 mg/ml (HCl); zetpillen a` 10 mg, a` 20 mg en a` 50 mg (HCl); infuusconcentraat a` 100 ml = 2 gram (HCl); epidurale infusievloeistof a` 50 ml = 250 mg, a` 100 ml = 500 mg, a` 50 ml = 1 gram en a` 100 ml = 2 gram (HCl). – MS Continâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 10 mg, a` 15 mg, a` 30 mg, a` 60 mg, a` 100 mg en a` 200 mg (sulfaat); granulaat voor suspensie a` 30 mg en a` 100 mg. – Oramorphâ, drank a` 2 mg/ml en a` 20 mg/ml (sulfaat). – Oramorphâ UDV, verdeelde drank (Unit Dose Vial) a` 5 ml = 10 mg en a` 5 ml = 30 mg (sulfaat).

Moroctocog alfa. Complex van (1-742)-(1637-1648)-bloedstollingsfactor

M

VIII en (1649-2332)-bloedstollingsfactor VIII, geproduceerd door zoogdiercellen waar met behulp van recombinant DNA-technologie humaan DNA is ingebracht. Moroctocog alfa is een recombinant factor VIII waaraan een gedeelte, het ‘B-domein’, ontbreekt. Gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij patie¨nten met hemofilie A. Dosering: de dosering is sterk afhankelijk van de klinische toestand. Ter preventie van bloedingen om de 2 tot 3 dagen 20-40 IE/kg. Bijwerkingen: allergische reacties. Bij 30% van de patie¨nten worden antistoffen gevormd. Verkrijgbaar als:

– ReFacto AFâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 IE, a` 500 IE, a` 1.000 IE en a` 2.000 IE. OW & RV blz. 305 MorZet â. Zie: Nicomorfine &

Motens â. Zie: Lacidipine blz. 247 Motilium â. Zie: Domperidon blz. 141 Movicolonâ. Sachets met poeder voor orale oplossing met 13,125 gram macrogol 3350, 46,6 mg kaliumchloride, 350,7 mg natriumchloride en 178,5 mg natriumwaterstofcarbonaat. Bij obstipatie. Sachet oplossen in 125 ml water. Dosering: 1 tot 2 sachets per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, braken. Interacties: geneesmiddelopname kan worden verstoord.

Movicolonâ ’Junior’ [Norgine bv]. Zie: Macrogol blz. 266 Movicolonâ Junior naturel. Sachets met poeder voor orale oplossing met 6,563 gram macrogol 3350, 25,1 mg kaliumchloride, 175,4 mg natrium292

chloride en 89,3 mg natriumwaterstofcarbonaat. Gebruikt bij obstipatie bij kinderen. Sachet oplossen in 70 ml water. Dosering: 1 tot 2 sachets per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, braken. Interacties: geneesmiddelopname kan worden verstoord.

Movicoxâ. Zie: Meloxicam blz. 272 Moviprepâ. Poeder voor drank in sachets voor reiniging van de darm voor alle klinische procedures die een schone darm vereisen. Sachet A bevat: 100 gram macrogol 3350, 7,5 gram watervrij natriumsulfaat, 2,691 gram natriumchloride en 1,015 gram kaliumchloride. Sachet B bevat: 4,7 gram ascorbinezuur en 5,9 gram natriumascorbaat. Sachet A en B oplossen in 1 l water. Dosering: oraal: 2 keer 1 liter klaargemaakte oplossing en 1 liter heldere vloeistof (totaal 3 l) volgens schema voorafgaande aan de klinische procedure. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, braken. Interacties: geneesmiddelopname kan worden verstoord.

Moviprepâ [Norgine bv]. Zie: Macrogol blz. 266 Moxifloxacine. Een breedspectrum bactericide fluorquinolon-antibioticum. Het bacterie¨le DNA-gyrase wordt geremd. Moxifloxacine wordt oraal en intraveneus toegepast bij ernstige luchtweginfecties waaronder Community Acquired Pneumonie (CAP), acute exacerbaties van chronische bronchitis en acute bacterie¨le sinusitis. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 90%. Het wordt in de lever gedeeltelijk omgezet in 2 inactieve metabolieten. De halfwaardetijd is ca. 12 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 400 mg gedurende 5 tot 10 dagen afhankelijk van de infectie; intraveneus als infusie: 1 maal daags 400 mg gedurende 10 tot 14 dagen eventueel na een paar dagen te switchen naar de orale therapie. Bijwerkingen: cardio-elektrofysiologische afwijkingen (QT-verlenging), buikpijn, hoofdpijn, reactie op de injectieplaats, duizeligheid, maagdarmstoornissen, spierpijn, huidreacties, smaakverandering, leverfunctiestoornissen. Behandeling met moxifloxacine wordt in verband gebracht met het risico op het ontwikkelen van fulminante hepatitis en levensbedreigende, blaasvormige huidreacties, zoals het stevens-johnsonsyndroom of toxische epidermale necrolyse. Gecontra-indiceerd bij patie¨nten met verminderde leverfunctie of verhoogde transaminasenwaarden. Interacties: metaalionen verminderen de opname van moxifloxacine: een interval van ongeveer 4 uur is aangewezen. Verkrijgbaar als: – Aveloxâ, filmomhulde tabletten a` 400 mg (als HCl); infusievloeistof a` 250 ml = 400 mg (als HCl).

Moxonidine. Een centraal werkend antihypertensivum. Het bindt zich aan imidazol-I1-receptoren waardoor de activiteit van de sympathicus afneemt. Het wordt goed geabsorbeerd. Het effect berust op vermindering van de perifere weerstand. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 90%. De T½ is 2 tot 3 uur. Dosering: oraal: 0,2 mg tot 0,6 mg per dag in 1 of 2 doses. Aanpassing van de dosering bij nierfunctiestoornissen is noodzakelijk. Bijwerkingen: droge 293

M

mond, slaperigheid, hoofdpijn, duizeligheid. Interacties: de sederende werking van centraal-depressieve stoffen, zoals anti-depressiva en alcohol kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Moxonidine, tabletten a` 0,2 mg, a` 0,3 mg en a` 0,4 mg.

Mozobilâ. Zie: Plerixafor blz. 346 RV & OW blz. 291 MS Contin â. Zie: Morfine &

Mucoangin â. Zie: Ambroxol blz. 34 Mucodyne â. Zie: Carbocisteı¨ne blz. 83 MultiHance â. Zie: Gadobeenzuur blz. 197 Mupirocine. Een smalspectrum antibioticum, lokaal toegepast bij primaire en secundaire huidinfecties met grampositieve bacterie¨n (vnl. stafylokokken en streptokokken). Nasaal toegepast bij dragers van MRSA. Dosering: 2 tot 3 maal per dag aanbrengen op de aangedane plaats. Maximaal 10 dagen gebruiken. Bijwerkingen: brandend gevoel, jeuk. Verkrijgbaar als: – Bactrobanâ, hydrofiele zalf a` 2%; neuszalf a` 2% (als Ca-zout). – Mupirocine, hydrofiele zalf a` 2%.

Muromonab-CD3. Een uit muizenmiltcellen, na fusie met bepaalde mui-

M

zenmyeloomcellen, geproduceerd immunoglobuline (IgG2a). Als monoklonaal antilichaam toegepast bij acute afstoting na orgaan (nier-, hart-, lever-) transplantatie. Het is gericht tegen het T3 (CD3) antigeen van de T-lymfocyt. Na toediening neemt het aantal circulerende T-lymfocyten snel af en normaliseert geheel 1 week na staken van de therapie. Dosering: i.v.: 5 mg per dag in 1 minuut gedurende 10 tot 14 dagen. De toediening dient vooraf te gaan met i.v. methylprednisolon. Bijwerkingen: cytokine release syndroom (CRS) met als symptomen, hoge koorts, koude rillingen, maagdarmstoornissen, malaise, huidreacties, (fatale) anafylactische reacties, meningitisachtig beeld, cardiorespiratoire verschijnselen. Interacties: vaccinaties met verzwakt ‘levend’ virus kunnen een ernstig beloop vertonen. Verkrijgbaar als:

– Orthocloneâ, OKT3, injectievloeistof a` 5 ml = 5 mg.

Museâ. Zie: Alprostadil blz. 31 Myambutol â. Zie: Ethambutol blz. 164 Mycobutin â. Zie: Rifabutine blz. 380 Mycofenolzuur. Toegepast als immunosuppressivum bij orgaantransplantaties in combinatie met ciclosporine en corticosteroı¨den. Na orale toediening wordt de mofetil-ester goed geabsorbeerd en omgezet in mycofenolzuur. Mycofenolzuur remt reversibel de synthese van guanosine-nucleotide waardoor lymfocyten zich trager vermeerderen. Dosering: (mofetil): oraal: 2 maal daags 1 gram (niertransplantatie) of 1,5 gram (hart- of levertransplantatie); i.v.: 2 maal daags 1 gram. Dosering (als Na-zout): 2 maal daags 720 mg (niertransplantatie). 1 gram mycofenolaat-mofetil komt overeen met 720 mg mycofenolzuur (als Na-zout). Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, buikpijn, hoofdpijn, nierfunctiestoornissen, oedeem, maag294

darmstoornissen, infecties, afwijkingen in elektrolythuishouding. Gevallen van Progressieve Multifocale Leukencefalopathie (PML), in sommige gevallen met fatale afloop, zijn gemeld. In combinatie met andere immunosuppressiva zijn gevallen van Pure Red Cell Aplasia (PRCA) gemeld. Interacties: vaccinaties met levende vaccins kunnen een ernstig beloop vertonen. Een verstoring van de enterohepatische kringloop leidt tot lagere plasmaspiegels van mycofenolzuur. Verkrijgbaar als: – CellCeptâ, capsules a` 250 mg (mofetil); tabletten a` 500 mg (mofetil); suspensie a` 200 mg/ml (mofetil); poeder voor infusievloeistof a` 500 mg (mofetil, als HCl). – Myforticâ, maagsapresistente tabletten a` 180 mg en a` 360 mg (als Na-zout).

Mycologâ. Oleogel met 0,1% triamcinolonacetonide, 0,25% neomycine (als sulfaat), 0,025% gramicidine en 100.000 IE/gram nystatine. Dosering: 2 tot 3 maal per dag aanbrengen op de aangedane huid gedurende max. 2 weken. Bijwerkingen: neomycine veroozaakt frequent overgevoeligheidsreacties. Triamcinolonacetonide kan de huid dunner maken.

Mycospor â. Zie: Bifonazol blz. 64 Mydriasertâ. Een ooginsert met 0,28 mg tropicamide en 5,4 mg fenylefrinechloride, als mydriaticum toegepast bij onderzoek of operatie van het oog. Dosering: oculair: 1 ooginsert per oog aan te brengen in de conjunctivale zak

max. 2 uur voor de operatie of het onderzoek. Het ooginsert mag niet langer dan 2 uur in de conjunctivale zak verblijven. Bijwerkingen: een langdurige verstoring van het gezichtsvermogen wordt veroorzaakt.

Myforticâ. Zie: Mycofenolzuur blz. 294 Myk 1â. Zie: Sulconazol blz. 407 Myleran â. Zie: Busulfan blz. 74 Myocetâ. Zie: Doxorubicine blz. 144 Myozymeâ. Zie: Alglucosidase alfa blz. 27 Mysolineâ. Zie: Primidon blz. 357 Nabumeton. Een selectieve prostaglandinesynthetase (PGS-1) remmer als NSAID toegepast bij reumatoı¨de artritis en artrosis deformans. Het is een prodrug die na absorptie wordt omgezet in de actieve metaboliet 6-methoxy2-naftylazijnzuur (6-MNA). De T½ van 6 MNA bedraagt 20-30 uur. Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags 500 mg tot 2 gram. Aanpassing van de dosering bij nierfunctiestoornissen is noodzakelijk. Bijwerkingen: gastrointestinale stoornissen, maag-darmulcera, hoofdpijn, vermoeidheid, jeuk, oedeem, oorsuizen, visusstoornissen. Interacties: vanwege de sterke eiwitbinding is bij gelijktijdig gebruik van orale anticoagulantia stollingscontrole noodzakelijk. Gelijktijdig gebruik met SSRI’s of corticosteroı¨den geeft een verhoogde kans op gastro-intestinale ulcera en bloedingen. Verkrijgbaar als: – Mebutanâ, omhulde tabletten a` 500 mg en a` 1 gram; dispergeerbare tabletten a` 1 gram. – Nabumetonâ, omhulde tabletten a` 500 mg. 295

M

Naclofâ. Zie: Diclofenac blz. 134 Nadroparine. Glycosaminoglycaanheparine. Een laag moleculair gewicht heparine (± 4500 Dalton) met een sterkere anti-Xa en een zwakkere factor IIa activiteit dan ‘gewoon’ heparine. Toegepast bij diepe veneuze trombose, bij de profylaxe van trombo-embolische aandoeningen en bij de behandeling van instabiele angina pectoris en non-Q-wave myocardinfarct. De T½ van de anti-Xa activiteit bedraagt ongeveer 3,5 uur. De sterkte wordt uitgedrukt in IE anti Xa (geactiveerde stollingsfactor X). Dosering: bij de profylaxe van trombo-embolische aandoeningen: s.c.: 2.850 IE anti Xa 12 uur vo´o´r en 12 uur na de operatie, vervolgens 1 maal daags 2.850 IE anti Xa gedurende 7 tot 10 dagen of tot de patie¨nt ambulant is. Dosering bij diepe veneuze trombose: s.c.: 2 maal daags 85.5 IE anti Xa/kg lichaamsgewicht of 1 maal daags 171 IE anti Xa/kg lichaamsgewicht gedurende 10 dagen. Bijwerkingen: bloedingen, reacties op de injectieplaats. Interacties: combinatie met NSAID’s geeft een verhoogde kans op maagulceratie en maagbloedingen. Verkrijgbaar als:

– Fraxiparineâ, injectievloeistof in wegwerpspuiten a` 0,3 ml = 2.850 IE anti Xa, a` 0,4 ml = 3.800 IE anti Xa, a` 0,6 ml = 5.700 IE anti Xa en 0,8 ml = 7.600 IE anti Xa. – Fraxodiâ, injectievloeistof in wegwerpspuiten a` 0,6 ml = 11.400 IE anti Xa en 0,8 ml = 15.200 IE (Ca-zout).

Nafareline. Een LHRH (gonadoreline)-agonist toegepast bij de behande-

N

ling van matige tot ernstige endometriose. Na een aanvankelijke stijging van de ovarie¨le steroı¨dsecretie treedt na 3 tot 4 weken een daling op van deze steroı¨dsecretie. Dosering: intranasaal: 200 microgram (=1 verstuiving) in e´e´n neusgat 2 maal daags, alternerend per neusgat, gedurende 6 maanden, beginnend in de eerste 5 dagen van de cyclus, eventueel te verhogen tot 400 microgram (= 2 verstuivingen) in e´e´n neusgat 2 maal daags. Bijwerkingen: libidovermindering, acne, myalgie, opvliegers, leverfunctiestoornissen. Interacties: bij simultaan gebruik van een decongestivum (bv. xylometazoline) dient een interval van een half uur aangehouden te worden. Verkrijgbaar als: – Synarelâ, neusspray a` 200 microgram per dosis (als acetaat).

Nafazoline. Een sympaticomimeticum met overwegend alfa-effect. Gebruikt bij congestie of irritatie van de conjunctiva. Vanwege de korte werkingsduur en de grotere kans op ‘rebound’-congestie wordt voor nasaal gebruik de voorkeur gegeven aan langer werkende stoffen. Dosering: 3 tot 4 maal per dag 1 druppel. Bijwerkingen: allergische reacties, hartkloppingen. Bij staken na gebruik > 1-2 weken kunnen onthoudingsverschijnselen optreden (rebound congestie). Verkrijgbaar als: – Albalonâ Liquifilm, oogdruppels a` 0,1% in 1,4% polyvinylalcohol (HCl).

Naladorâ. Zie: Sulproston blz. 409 Nalbufine. Een parenteraal, centraal werkend analgeticum, toegepast bij pre- en postoperatieve pijn. Het is een agonist aan de kappa T-receptor, een partie¨le agonist aan de mu-receptor en heeft geen affiniteit voor de sigmareceptor. Het resultaat hiervan is een sterke spinale analgesie. De ademha296

lingsdepressie is vergelijkbaar met die van morfine. Het heeft geen verslavende werking. De halfwaardetijd bedraagt ca.3 uur. Metabolisatie vindt plaats in de lever. Dosering: i.m., s.c., i.v.: 10 tot 20 mg per keer, kinderen 0,1 tot 0,2 mg/kg lichaamsgewicht per keer. Bijwerkingen: sedering. Interacties: alcohol en andere stoffen die het centraal zenuwstelsel onderdrukken dienen te worden vermeden vanwege een toename van het sederende effect. Verkrijgbaar als: – Nalbufine, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg (HCl).

Nalcromâ. Zie: Cromoglicinezuur blz. 116 Naloxon. Een zuivere narcotische antagonist, gebruikt om de ademhalingsdepressie, opgetreden bij overdosering van narcotische analgetica en pentazocine, op te heffen. De halfwaardetijd van de serumspiegel is 70 tot 100 minuten. Dosering: i.v. voor volwassenen 400 microgram. Heeft dit niet voldoende effect dan kan de toediening na 2 tot 3 minuten worden herhaald. Bij postoperatieve ademhalingsdepressie zijn lagere doses doorgaans voldoende: 100 tot 200 microgram met tussenpozen van 2 tot 3 minuten tot het gewenste effect is bereikt. Dosering voor kinderen: 10 microgram per kg lichaamsgewicht. Zo nodig kan de vloeistof met steriel water worden verdund. Naloxon werkt korter dan de meeste narcotische analgetica; soms is een hernieuwde toediening na 1 of 2 uur noodzakelijk. Bijwerkingen: misselijkheid, duizeligheid, tensieveranderingen als gevolg van een te snelle toediening. Verkrijgbaar als:

– Naloxon, injectievloeistof a` 1 ml = 400 microgram (HCl).

Naltrexon. Een zuivere antagonist van opioı¨den, toegepast als aanvullende therapie bij de behandeling van ontwende patie¨nten, die afhankelijk zijn geweest van opioı¨den, bij alcoholverslaving en bij pruritus ten gevolge van cholestatische leverziekten en uremische pruritus bij chronische hemodialyse. Na absorptie wordt 95% in de lever gemetaboliseerd in 2 metabolieten, waarvan 6-be`ta-naltrexol farmacologisch actief is. De T½ van naltrexon bedraagt 4 uur, die van 6-be`ta-naltrexol 12 uur. Dosering: oraal: bij opioı¨dverslaving, initie¨le dosis: 25 mg, indien gedurende 1 uur geen onttrekkingsverschijnselen optreden nogmaals 25 mg, vervolgens 50 mg per dag of 350 mg per week in 3 doses; bij alcoholverslaving: 1 maal daags 50 mg; bij pruritus: 1 maal daags 25 tot 50 mg. Bijwerkingen: gastrointestinale stoornissen, slaapstoornissen, onrust, spierpijn, potentiestoornissen, leverfunctiestoornissen. Interacties: gelijktijdig gebruik met opioı¨dgeneesmiddelen wordt ontraden. Geneesmiddelen die schadelijk zijn voor de lever dienen te worden vermeden. Verkrijgbaar als: – Naltrexon, omhulde tabletten a` 50 mg (HCl).

Nandrolon. Een steroı¨d, dat een anabole werking heeft, met geringe masculinisatie. Het wordt wel toegepast bij die aandoeningen, waarbij een eiwitsparend effect is gewenst: herstelperiode na een chirurgische ingreep of ernstige ziekte, na verbranding of trauma, bij gemetastaseerd mammacarcinoom enz. Dosering: i.m.: decanoaat voor volwassenen: 1 maal per 3 weken 50 mg; decanoaat voor kinderen: 1 maal per 3 weken 0,5 tot 1 mg /kg lichaamsgewicht. 297

N

Bijwerkingen: virilisatie. Interacties: de werking van coumarines kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Deca-Durabolinâ, injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg in olie (decanoaat).

Nanogamâ. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Nanotivâ. Zie: Factor IX blz. 170 Naproviteâ. Zie: Naproxen blz. 298 Naproxen. Een naftylpropionzuurderivaat, dat om zijn analgetische en

N

antiflogistische eigenschappen als antireumaticum wordt gebruikt. Na orale toediening wordt het snel en vrijwel volledig geabsorbeerd. De halveringstijd van de serumspiegel is ongeveer 14 uur. Het natriumzout van naproxen wordt sneller geabsorbeerd. Dosering: afhankelijk van indicatie: 375 tot 1250 mg per dag in 2 tot 3 doses. Naproxennatrium 275 mg komt overeen met Naproxen 250 mg. Bijwerkingen: droge mond, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, duizeligheid, oedeemvorming, zelden maagbloedingen en trombocytopenie. Interacties: NSAID’s versterken de werking van coumarines, maar dit komt niet altijd tot uiting in het INR. Gelijktijdig gebruik met coumarines, SSRI’s of corticosteroı¨den kan zorgen voor gastro-intestinale complicaties. Verkrijgbaar als: – Aleveâ classic, omhulde tabletten a` 220 mg (Na-zout). – Aleveâ feminax, tabletten a` 275 mg (Na-zout). – Naproviteâ, tabletten a` 550 mg (Na-zout). – Naproxen, tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; tabletten a` 275 mg (Na-zout); omhulde tabletten a` 220 mg (Na-zout); maagsapresistente tabletten a` 250 mg en a` 500 mg; zetpillen a` 250 mg en a` 500 mg.

Naramig â. Zie: Naratriptan blz. 298 Naratriptan. Een selectieve serotonine 1-subtype receptorantagonist, met vaatvernauwende eigenschappen, vooral in het intracranie¨le vaatbed. Toegepast bij de acute behandeling van de hoofdpijnfase van migraine-aanvallen, met en zonder aura. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid 70%. Wordt gedeeltelijk in de lever door het cytochroom P-450 complex gemetaboliseerd. 50% wordt onveranderd door de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 6 uur. Dosering: oraal: 1 maal 2,5 mg, na minimaal 4 uur eventueel te herhalen. Max. 2 maal 2,5 mg per 24 uur. Bijwerkingen: drukkend gevoel, sufheid, warmtesensatie, tintelend gevoel, maagdarmstoornissen, tachycardie, hypertensie, virusstoornissen. Interacties: combinatietherapie met andere 5-HT1-agonisten is gecontra-indiceerd vanwege een mogelijkheid op coronaire vaatspasmen. Verkrijgbaar als: – Naramigâ, tabletten a` 2,5 mg (als HCl).

Narcotine. Zie: Noscapine blz. 313 RV blz. 173 Nardilâ. Zie: Fenelzine &

Naropinâ. Zie: Ropivacaı¨ne blz. 386 Nasacortâ. Zie: Triamcinolonacetonide blz. 440 298

Nasivinâ. Zie: Oxymetazoline blz. 324 Nasonexâ. Zie: Mometason blz. 291 Natalizumab. Een via DNA-technologie verkregen monoklonaal antilichaam dat de alfa-4-integrine remt en een selectieve remmer is van adhesiemoleculen. Hierdoor verbetert de signaaluitwisseling tussen de cellen. Intraveneus toegepast bij de behandeling van multipele sclerose. De T½ is ca. 16 dagen. Dosering: intraveneus (als infusie in 100 ml NaCl 0,9%): iedere 4 weken 300 mg gedurende 1 uur te infunderen. Bijwerkingen: progressieve multifocale leukoencefalopatie, opportunistische infecties, ernstige overgevoeligheidsreacties, infusiegerelateerde bijwerkingen, urineweginfecties, urticaria, hoofdpijn, duizeligheid, braken, artralgie, rigor, pyrexie, vermoeidheid, bloedbeeldafwijkingen. Interacties: combinatie met andere immunosuppressiva wordt ontraden. Verkrijgbaar als: – Tysabriâ, infuusconcentraat a` 15 ml = 300 mg.

Natriumcalciumedetaat. Gebruikt bij lood- en kopervergiftiging en bij lood-encefalopathie, het kan calciumionen afstaan en loodionen opnemen.

Natriumchloride. Witte kristallen, oplosbaar 1 in 3 water. 1 g = 17,1 mmol. Gebruikt voor het herstel van een natriumtekort, ter inductie van abortus, bij oedeem van de cornea, als bestanddeel van elektrolytvloeistoffen voor orale rehydratie en intraveneuze infusie en als spoeling. Een natriumchloride-oplossing van 9 mg/ml (= 0,9% = 154 mmol/l) in water is isotoon. Dosering: bij oedeem van de cornea: oculair: oogdruppels of oogzalf a` 5%.

N

Verkrijgbaar als:

– Natriumchloride, blaasspoeling a` 0,9%; infusievloeistof a` 0,65% en a` 0,9%; infuusconcentraat a` 5,85%; injectievloeistof a` 0,9%; spoelvloeistof a` 0,9%; tabletten a` 1 gram. – Natriumchloride FNA, neusdruppels a` 0,8%; oogdruppels a` 5%; oogzalf a` 5%; oogwassing a` 0,9%; inhalatievloeistof a` 0,9%.

Natriumcitraat. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Gebruikt om de urine alkalisch te maken, bij metabole acidose, als component van een blaasspoeling ter voorkoming of oplossing van fosfaatneerslagen en als iv-catheterbewaarvloeistof. Dosering: het vormt een complex met calciumionen en wordt daarom gebruikt om bloed onstolbaar te maken. Bij bloedtransfusie wordt 400 ml bloed van de donor opgevangen in 80 ml van een steriele citraatglucoseoplossing.

Natriumdioctylsulfosuccinaat. Zie: Docusinezuur blz. 141 Natriumfluoride. Gebruikt ter vermindering van de tandcarie¨s en bij osteoporose. Dosering: kinderen van 1 jaar 0,56 mg per dag; kinderen van 2 jaar 1,12 mg per

dag; kinderen van 3 jaar 1,68 mg per dag; kinderen van 4 jaar en ouder en volwassenen 2,24 mg per dag. Bij osteoporose 2 tot 3 maal daags 25 mg. Bijwerkingen: zelden allergische reacties. Interacties: metaalbevattende verbindingen kunnen de opname van fluoride-ionen verminderen: niet gelijktijdig toedienen. Verkrijgbaar als: 299

– Natriumfluoride, tabletten a` 0,56 mg (= 0,25 mg fluor); mondspoeling a` 0,1 mg/ml, a` 0,5 mg/ml en a` 1 mg/ml. – Natriumfluoride FNA, mondspoeling a` 0,1 mg/ml, a` 0,5 mg/ml en a` 1 mg/ ml. – Zymafluorâ, tabletten a` 0,56 mg (= 0,25 mg fluor); druppelvloeistof a` 2,5 mg/ml (= 1,15 mg/ml fluor).

Natriumfluoride/chloorhexidine FNA. Mondspoeling met 1 mg/ml natriumfluoride en 2 mg/ml chloorhexidinedigluconaat.

Natriumhypochloriet. Chloorverbinding die wordt gebruikt bij de desinfectie van wonden en lichaamsholten, bij decubitus, bij wortelkanaalbehandelingen en bij de desinfectie van drinkwater en levenloze oppervlakken. Bijwerkingen: erytheem, oedeem. Verkrijgbaar als: – Divotel CNâ, oplossing a` 3,7% – Natriumhypochloriet FNA, smeersel a` 0,25%. – P3-hypochloran TS, oplossing a` 9,6%.

Natriumjodide. Wit, hygroscopisch poeder, zeer goed oplosbaar in water. Gebruik en dosering als van kaliumjodide.

Natriumnitriet. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Bij een cyanidever-

N

giftiging wordt 300 mg natriumnitriet langzaam intraveneus toegediend om een methemoglobinemie te veroorzaken. Vervolgens wordt onmiddellijk 12,5 g natriumthiosulfaat langzaam intraveneus toegediend om het cyaanmethemoglobine om te zetten in hemoglobine en thiocyanaat. Bij kinderen moet lager worden gedoseerd!

Natriumperboraat. Wit poeder, oplosbaar 1 in 40 water. Gebruikt als desinfectans en deodorans voor de mond en in combinatie met andere desinfectantia bij de desinfectie van instrumenten. Dosering: driemaal per dag de mond gedurende 2-3 minuten spoelen. Niet doorslikken of naspoelen met water. Verkrijgbaar als: – Bocasan â, poeder voor mondspoeling a` 1,19 gram.

Natriumseleniet. Bevat per mg 306 microgram seleen. Selenium is een cofactor voor onder andere gluthationperoxidase. Dit enzym is betrokken bij de stofwisseling van onder meer leukotrie¨nen en tromboxanen. Oraal en parenteraal toegepast bij de behandeling van een bewezen seleentekort dat niet door voeding kan worden gecompenseerd en als spoorelement. Dosering: oraal, i.m. of i.v. (bij seleentekort): 332 tot 664 microgram per dag eventueel te verhogen tot 1660 microgram per dag. Intraveneus als infusie (als spoorelement): volwassenen 105 microgram per dag en kinderen 6,66 microgram per kg lichaamsgewicht per dag. Interacties: gelijktijdige inname van reducerende stoffen zoals ascorbinezuur leidt mogelijk tot neerslag van elementair seleen. Verkrijgbaar als: – Selenaseâ, drank a` 166 microgram/ml (= 50 microgram Se/ml); injectievloeistof a` 2 ml = 332 microgram (=100 microgram Se) en a` 10 ml = 1,66 mg (=500 microgram Se).

300

Natriumsulfaat. Kleurloze kristallen, goed oplosbaar in water. Osmotisch werkend laxeermiddel. Dosering: oraal: 10 tot 30 gram, opgelost in 100 ml tot 200 ml water. Geeft zonder pijn, waterige defecatie. Verkrijgbaar als:

– Natriumsulfaat FNA, drank a` 10%.

Natriumthiosulfaat. Kleurloze kristallen, goed oplosbaar in water. Gebruikt bij vergiftigingen. Dosering: bij bleekwaterintoxicaties laat men na maagspoelen in de maag 100

ml van een 2% oplossing achter. Bij een cyanidevergiftiging wordt 300 mg natriumnitriet langzaam intraveneus toegediend om een methemoglobinemie te veroorzaken. Vervolgens wordt onmiddellijk 12,5 g natriumthiosulfaat langzaam intraveneus toegediend om het gevormde cyaanmethemoglobine om te zetten in hemoglobine en thiocyanaat. Bijwerkingen: diarree.

Natriumwaterstofcarbonaat. Zuiveringszout. 1 g = 11,9 mmol. Wit poeder, oplosbaar 1 in 11 water. Het gebruik als antacidum is goeddeels verlaten, de ontwikkeling van koolzuurgas in de maag is een bezwaar. Bovendien kan overmatig gebruik aanleiding geven tot een alkalose. Natriumwaterstofcarbonaat wordt nog wel gebruikt om de urine alkalisch te maken, bij metabole acidose, als adjuvans bij hyperkalie¨mie en bij versnelde prehydratie bij radiologisch onderzoek met contrast. Verkrijgbaar als: – Natriumwaterstofcarbonaat, infusievloeistof a` 1,4%, a` 4,2%, (0,5 mmol/ml) en a` 8,4% (1,0 mmol/ml).

Natulanâ. Zie: Procarbazine blz. 359 Navelbineâ. Zie: Vinorelbine blz. 460

N

Navirelâ. Zie: Vinorelbine blz. 460 Nebiletâ. Zie: Nebivolol blz. 301 Nebivolol. Een cardioselectieve be`tablokker (be`ta-1) zonder intrinsieke sympathicomimetische activiteit, toegepast bij de behandeling van hypertensie en stabiel mild en matig chronisch hartfalen als aanvulling op standaardbehandelingen bij patie¨nten vanaf 70 jaar. Nebivolol is een racemisch mengsel. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt uitgebreid in de lever gemetaboliseerd, deels tot actieve metabolieten. De biologische beschikbaarheid is afhankelijk van de snelheid van metaboliseren; evenals de halfwaardetijd, die varieert van 10 tot 40 uur. Dosering: oraal: hypertensie: 1 maal daags 5 mg, oudere patie¨nten of patie¨nten met nierfunctiestoornissen 1 maal daags 2,5 mg; chronisch hartfalen: beginnen met 1 maal daags 1,25 mg, met intervallen van 1 tot 2 weken verhogen tot optimale onderhoudsdosis, maximaal 1 maal daags 10 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, paresthesie. Interacties: CYP2D6remmers kunnen de plasmaspiegels van nebivolol verhogen. In combinatie met hartglycosiden kan AV-dissociatie optreden. Verkrijgbaar als: – Nebiletâ, tabletten a` 5 mg (als HCl). – Nebivolol, tabletten a` 5 mg (als HCl). RV blz. 28 Nedeltranâ. Zie: Alimemazine &

301

Nediosâ. Zie: Acipimox blz. 18 Nedocromil. Een chromonderivaat, dat het vrijkomen van mediatoren bij allergische reacties remt. Profylactisch toegepast bij astma en bij allergische conjunctivitis. Nedocromil wordt niet ongemetaboliseerd uitgescheiden met urine en gal. De halfwaardetijd is 1-2 uur. Dosering: tracheaal: 4 maal daags 4 mg; oculair: 2 tot 4 maal daags 1 druppel in elk oog. Bijwerkingen: vreemde smaak, brandende pijn bij het indruppelen. Verkrijgbaar als:

– Tiladeâ, dosisae¨rosol a` 2 mg per dosis (di-Na-zout). – Tilavistâ, oogdruppels a` 2% (di-Na-zout).

NeisVac-C â. Zie: Meningokokkenvaccin blz. 273 Nelarabine. Een product van de deoxyguanosine-analoog g-ß-D-arabino-

N

furanosylguanine (ara-G) dat wordt omgezet in de actieve metaboliet ara-Gtrifosfaat (ara GTP). Dit wordt in het DNA ingebouwd en dat leidt tot celdood. Als purinenucleoside-antimetaboliet intraveneus toegepast bij de behandeling van gerecidiveerde of refractaire T-cel lymfoblastische leukemie (T-ALL) en T-cel lymfoblastische lymfoom (T-LBL). de T½ van ara-G bedraagt ca. 3 uur. Dosering: intraveneus als infusie: afhankelijk van leeftijd 1500 mg/m2 lichaamsoppervlak (in 2 uur) op dag 1, 3 en 5 met een cyclusduur van 21 dagen of 650 mg/m2 lichaamsoppervlak (in 1 uur) op dag 1, 2, 3, 4 en 5 met een cyclusduur van 21 dagen. Bijwerkingen: ernstige neurologische bijwerkingen, infecties, bloedbeeldafwijkingen, maagdarmstoornissen, spierpijn, leverfunctiestoornissen, elektrolytstoornissen, oedeem, tumorlysissyndroom. Interacties: gebruik van levende, verzwakte vaccins wordt ontraden. Verkrijgbaar als:

– Atrianceâ, flacons met infusievloeistof a` 50 ml=250 mg.

Nelfinavir. Een proteaseremmer, in combinatie met een antiretroviraal nucleoside-analoog, toegepast bij de symptomatische behandeling van patie¨nten met AIDS. Na orale toediening wordt het redelijk geabsorbeerd. In de lever wordt het omgezet in actieve en inactieve metabolieten, door onder andere CYP3A4. De halfwaardetijd bedraagt 2,5 tot 5 uur. Dosering: oraal (samen met voeding): volwassenen en kinderen vanaf 13 jaar: 2 maal daags 1250 gram of 3 maal daags 750 mg; kinderen van 3 tot 13 jaar: 2 maal daags 50 tot 55 mg/kg lichaamsgewicht of 3 maal daags 25 tot 30 mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, hyperglykemie. Interacties: nelfinavir is een remmer van CYP3A4, de concentraties van geneesmiddelen waarvan de metabolisering voor een substantieel deel van deze enzymen afhangt, kunnen stijgen. De absorptie van nelfinavir kan dalen als gevolg van een hogere pH in de maag. Verkrijgbaar als: – Viraceptâ, filmomhulde tabletten a` 250 mg (als mesilaat). RV blz. 337 Nembutalâ. Zie: Pentobarbital &

Nemestranâ. Zie: Gestrinon blz. 203

302

Neoconâ. Tabletten met 1 mg norethisteron en 35 microgram ethinylestradiol. Gebruikt als oraal anticonceptivum. In verpakkingen met 21 tabletten. Dosering: cyclisch toe dienen, te beginnen op de eerste dag van de cyclus. Na 21

tabletten dient een stopweek van 7 dagen te worden ingelast waarin de onttrekkingsbloeding plaatsvindt. Bijwerkingen: veneuze trombose, gevoelige borsten, verandering in libido, misselijkheid, braken. Interacties: leverenzyminductoren verminderen de betrouwbaarheid van de anticonceptiepil. Antibiotica verstoren de enterohepatische kringloop en kunnen de betrouwbaarheid verminderen.

Neomycine. Een aminoglycoside antibioticum, afkomstig van Streptomyces fradiae. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Werkzaam tegen stafylokokken, Proteusstammen en E. coli. Na orale toediening wordt een kleine fractie (3%) geabsorbeerd. De ototoxiciteit is nog groter dan die van kanamycine, de parenterale toediening van neomycine is dan ook verlaten. Neomycine wordt het meest gebruikt voor lokale applicatie bij infecties van huid en slijmvliezen, vaak in combinatie met bacitracine, chloorhexidine of polymyxine. Oraal wordt het toegepast bij gastro-enteritis bij zuigelingen met pathogene E. coli-infecties; voor preoperatieve darmsterilisatie en bij de behandeling van het coma hepaticum. Dosering: bij coma hepaticum: 4 maal daags 1 tot 3 g. Bijwerkingen: uitwendig gebruik van neomycine kan sensibilisatie veroorzaken, misselijkheid, overgevoeligheidsreacties. Interacties: bij orale toediening kan neomycine de synthese van vitamine K verstoren waardoor de werking van orale anticoagulantia wordt versterkt. Verkrijgbaar als: – Neomycine, tabletten a` 375 mg (sulfaat).

Neoralâ. Zie: Ciclosporine blz. 97 NeoRecormonâ. Zie: Epoe¨tine blz. 156 Neostigmine. Cholinesteraseremmer. Veroorzaakt een versterkte contractie van glad spierweefsel. Neostigmine (HBr) wordt oraal gebruikt bij myasthenia gravis. Het wordt slecht geabsorbeerd. Neostigmine (methylsulfaat) wordt intraveneus gebruikt als antagonist van niet-depolariserende, neuromusculair werkende spierrelaxantia en wordt subcutaan of intramusculair gebruikt bij myasthenia gravis. De halfwaardetijd bedraagt 15-60 min. Dosering: bij myasthenia gravis: oraal: begindosis 7,5 mg, vervolgdosis en doseringsinterval op geleide van de individuele reactie van de patie¨nt; s.c. of i.m.: begindosis 0,5 mg, vervolgdosis en doseringsinterval op geleide van de individuele reactie van de patie¨nt. Dosering als antagonist van niet-depolariserende, neuromusculair werkende spierrelaxantia: i.v.: 0,5 tot 2 mg, zo nodig herhalen, max. 5 mg. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, diarree, verhoogde maagsapsecretie, tranende ogen, spierspasmen. Interacties: de werking van suxamethionium wordt verlengd. Verkrijgbaar als: – Neostigmine, injectievloeistof a` 1 ml = 500 microgram en a` 5 ml = 2,5 mg (methylsulfaat). – Prostigminâ, injectievloeistof a` 1 ml = 500 microgram en a` 5 ml = 12,5 mg (methylsulfaat).

Neotigason â. Zie: Acitretine blz. 18 303

N

Nepafenac. Een prodrug die wordt omgezet in de werkzame NSAID amfenac. Oculair toegepast bij pijn en ontsteking na een cataractoperatie. Dosering: oculair: 3 maal daags 1 druppel, te beginnen een dag voor de operatie en 1 extra druppel 30 tot 120 min voor de operatie; vervolgens 3 maal daags 1 druppel gedurende 2 tot 3 weken. Bijwerkingen: hoofdpijn, oogreacties. Verkrijgbaar als:

– Nevanacâ, oogdruppels a` 0,1%

Nephrosterilâ. Zie: Aminozuren blz. 37 Nerisona â. Zie: Diflucortolon blz. 135 Nestosyl. Zie: Pramocaı¨ne blz. 352 Nestosyl â. Zalf met 1% pramocaı¨ne HCl en 10% zinkoxide. Gebruikt bij oppervlakkige laesies van de huid en slijmvliezen. Dosering: 1 tot 2 maal per dag een dikke laag aanbrengen op de aangedane plaats. Bijwerkingen: irritatie, overgevoeligheidsreacties.

Neulasta â. Zie: Pegfilgrastim blz. 334 Neulasta â SureClickâ. Zie: Pegfilgrastim blz. 334 RV blz. 339 Neuleptilâ. Zie: Periciazine &

Neupogenâ. Zie: Filgrastim blz. 180 Neupro â. Zie: Rotigotine blz. 388 Neurobionâ. Injectievloeistof met 100 mg thiamine HCl, 100 mg pyrido-

N

xine HCl en 1 mg cyanocobalamine in 3 ml. Gebruikt bij deficie¨nties van vitamine B1, B6 en B12. Dosering: i.m.: 2 tot 3 maal per week 3 ml. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties. Interacties: de werking wordt geantagoneerd door onder andere isoniazide en penicillamine.

Neurontinâ. Zie: Gabapentine blz. 196 Neusdruppels voor verstopte neus. Zie: Xylometazoline blz. 466 Neusspray voor verstopte neus. Zie: Xylometazoline blz. 466 Nevanac â. Zie: Nepafenac blz. 304 Nevirapine. Een niet-nucleoside-analogon reverse-transcriptaseremmer toegepast bij de symptomatische behandeling van hiv-infectie bij AIDSpatie¨nten in combinatie met 1 of meer antiretrovirale nucleoside-analogen. Werkzaam bij hiv type 1. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 93%. Wordt in de lever geglucuronideerd en gehydroxyleerd en vervolgens via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 30 uur. Dosering: oraal: eerste 14 dagen 1 maal daags 200 mg, vervolgens 2 maal daags 200 mg. Bijwerkingen: ernstige huidreacties, leverfunctiestoornissen, koorts, misselijkheid, hoofdpijn. Interacties: nevirapine is een enzyminductor van CYP3A. In combinatie met orale anticonceptiva zijn extra anticonceptieve

304

maatregelen nodig. Verkrijgbaar als: – Viramuneâ, tabletten a` 200 mg; suspensie a` 10 mg/ml.

Newace â. Zie: Fosinopril blz. 193 Nexavar â. Zie: Sorafenib blz. 401 Nexium â. Zie: Esomeprazol blz. 162 Niaspanâ. Zie: Nicotinezuur blz. 307 Nicardipine. Een calciuminstroomblokkerende stof (‘calciumantagonist’) toegepast bij angina pectoris en hypertensie bij voorkeur in combinatie met een be`tablokker en zonodig een diureticum. Nicardipine remt de calciuminstroom van L-type calciumkanalen in coronair glad spierweefsel. De biologische beschikbaarheid bedraagt 35%. De T½ bedraagt 1 tot 1,5 uur. Dosering: oraal (capsules met gereguleerde afgifte): 2 maal daags 45 mg. Bij ernstige leverfunctiestoornissen dient de dosering te worden aangepast. Dosering i.v.: 3 mg tot 15 mg per uur als infuus. Bijwerkingen: duizeligheid, oedeem, hoofdpijn, misselijkheid. Interacties: de plasmaspiegels van nicardipine kunnen verhoogd worden door cimetidine. De plasmaspiegels van digoxine kunnen worden verhoogd. Verkrijgbaar als: – Cardeneâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 5 mg (HCl); capsules met gereguleerde afgifte a` 45 mg (HCl).

Niclosamide. Bij lintworminfecties is niclosamide het middel van de eerste keus. Niclosamide remt de anaerobe fosforylering van adenosinedifosfaat in de lintwormkop, waardoor de lintworm houvast verliest en wordt uitgescheiden. Na orale toediening wordt slechts een klein gedeelte uit de darm geabsorbeerd. Behalve bij ernstige obstipatie wordt tevoren geen laxans gegeven. Dosering: voor volwassenen 2 gram, in e´e´n keer; voor kinderen van 2 tot 6 jaar 1 gram, in e´e´n keer. De tabletten worden na een licht ontbijt ingenomen, zeer goed fijngekauwd en met wat water doorgeslikt. Bij infecties met Taenia solium wordt 2 uur na het innemen van de tabletten 100 tot 200 ml bitterwater FNA toegediend, om vrijgekomen eieren zo snel mogelijk te verwijderen. Bij infecties met Hymenolepsis nana op de eerste behandelingsdag 2 gram en de volgende 6 dagen 1 gram na het ontbijt. Zwangerschap is geen contra-indicatie. Bijwerkingen: misselijkheid, duizeligheid, zelden overgevoeligheidsreacties. Interacties: op de dag van de kuur moet geen alcohol worden gebruikt. Verkrijgbaar als: – Yomesanâ, tabletten a` 500 mg. OW & RV . Dinicotinezure ester van morfine. Wordt in het Nicomorfine &

lichaam snel omgezet tot het werkzame 6-mononicotinylmorfine en dit vervolgens langzaam tot morfine. De werking zou iets langer aanhouden dan morfine. Toegepast als narcotisch analgeticum en bij epiduraalanesthesie. Dosering: rectaal: 3 tot 4 maal daags 10 mg. Bijwerkingen: obstipatie, misselijkheid, ademhalingsdepressie. Interacties: combinatie met alcohol en centraal-depressieve stoffen kan de sederende werking doen toenemen. Verkrijgbaar als:

– MorZetâ, zetpillen a` 10 mg (HCl). 305

N

Nicopass â. Zie: Nicotine blz. 306 Nicopatch â. Zie: Nicotine blz. 306 Nicorandil. Een nicotinamide ester met vaatverwijdende eigenschappen. Via opening van de cellulaire kaliumkanalen treedt hyperpolarisatie van de vasculaire celmembranen op. Hierdoor worden de arterie¨le spieren gerelaxeerd. Door toename van het intracellulair GMP relaxeert tevens de musculatuur van de veneuze bloedvaten. Toegepast bij de behandeling van stabiele angina pectoris, waarbij be` tablokkers onvoldoende werkzaam of gecontra-indiceerd zijn. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Met een gering ’first pass effect’ is de biologische beschikbaarheid 75%. De T½ bedraagt 8 tot 24 uur. Dosering: oraal: startdosis: 2 maal daags 5 mg, te verhogen tot maximaal 2 maal daags 40 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn bij starten van de therapie, duizeligheid, hypotensie, maagdarmstoornissen. Interacties: gebruik van PDE-5 remmers is gecontra-indiceerd. Verkrijgbaar als: – Ikorelâ, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg.

Nicoretteâ. Zie: Nicotine blz. 306 Nicotinamide. Wit poeder, oplosbaar 1 in 2 water. Het amide van nicotine-

N

zuur behoort tot het vitamine B-complex. Deficie¨ntie van nicotinamide veroorzaakt pellagra. De dagelijkse behoefte hangt sterk af van het tryptofaangehalte van het voedsel en van de hoeveelheid voedsel zelf. 60 mg tryptofaan levert 1 mg nicotinamide en de behoefte bedraagt 6,6 mg nicotinamide per 4200 kJ. Dosering: oraal: profylactisch: 15 mg tot 30 mg per dag; therapeutisch: 50 mg tot 300 mg per dag. Verkrijgbaar als: – Nicotinamide, tabletten a` 50 mg.

Nicotine. Nicotine heeft effecten in vrijwel het gehele zenuwstelsel. Wordt toegepast als onderdeel van de ontwenningsbehandeling van rookgewoonten. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 2 uur. Bijwerkingen: dosisafhankelijk, duizeligheid, stijging bloeddruk, maagdarmstoornissen, verstopte neus. Interacties: door langdurige blootstelling aan sigarettenrook wordt CYP1A2 geı¨nduceerd. Bij stoppen met roken neemt de klaring af van geneesmiddelen die door CYP1A2 worden gemetaboliseerd, bv. clozapine en theofylline. Verkrijgbaar als: – Nicopassâ, zuigtabletten a` 1,5 mg (als resinaat). – Nicopatchâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 17,5 mg (afgifte 7 mg/24 uur), a` 35 mg (afgifte 14 mg/24 uur) en a` 52,5 mg (afgifte 21 mg/24 uur). – Nicoretteâ, stukjes kauwgom a` 2 mg; sublinguale tabletten a` 2 mg (als betadex); pleisters met gereguleerde afgifte a` 8,3 mg (afgifte 5 mg/16 uur), a` 16,6 mg (afgifte 10 mg/16 uur) en a` 24,9 mg (afgifte 15 mg/16 uur). – Nicoretteâ Citrus, stukjes kauwgom a` 4 mg. – Nicoretteâ Freshfruit, stukjes kauwgom a` 2 mg en a` 4 mg. – Nicoretteâ Freshmint, stukjes kauwgom a` 2 mg en a` 4 mg. – Nicoretteâ Mint, stukjes kauwgom a` 2 mg en a` 4 mg. – Nicotinellâ Classic, stukjes kauwgom a` 2 mg. – Nicotinellâ Drop, stukjes kauwgom a` 2 mg. 306

– Nicotinellâ Fruit, stukjes kauwgom a` 2 mg. – Nicotinellâ Mint, stukjes kauwgom a` 2 mg en a` 4 mg; zuigtabletten a` 1 mg (als ditartraat). – Nicotinellâ TTS, pleisters met gereguleerde afgifte a` 17,5 mg (afgifte 7 mg/ 24 uur), a` 35 mg (afgifte 14 mg/24 uur) en a` 52,5 mg (afgifte 21 mg/24 uur). – NiQuitinâ, zuigtabletten a` 2 mg en a` 4 mg (als polacrilex). – NiQuitinâclearâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 36 mg (afgifte 7 mg/ 24 uur), a` 78 mg (afgifte 14 mg/24 uur) en a` 114 mg (afgifte 21 mg/24 uur).

Nicotinellâ Classic. Zie: Nicotine blz. 306 Nicotinezuur. Wit, zuursmakend poeder, oplosbaar 1 in 70 water. Heeft bij pellagra dezelfde werkzaamheid als nicotinamide, maar wordt daarbij niet gebruikt, omdat de perifeer vaatverwijdende eigenschappen van nicotinezuur dan als een onaangename bijwerking worden ervaren. Gebruikt om de cholesterolspiegel van het bloed te verlagen. Het werkingsmechanisme is niet volledig opgehelderd. Nicotinezuur remt de lipolyse. Het aantal vrije vetzuren in de circulatie neemt hierdoor af. Tevens verhoogt nicotinezuur de klaring van chylomicronen en VLDL. Dosering: titreren, in de eerste week 375 mg per dag, tweede week 500 mg per dag, derde week 750 mg per dag, week 4-7 1000 mg per dag. Vervolgens dient de dosis aangepast te worden met maximaal 500 mg per 4 weken. Onderhoudsdosering 1000-2000 mg/dag. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, flushing, diarree. Interacties: de werking van orale anticoagulantia en antihypertensiva kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Niaspanâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 375 mg, a` 500 mg, a` 750 mg en a` 1 gram.

Nifedipine. Vermindert het binnendringen van calciumionen in de hartspier en verwijdt de bloedvaten, speciaal de arterie¨n. Gebruikt bij Prinzmetal angina pectoris en bij stabiele angina pectoris waarbij be`tablokkers onvoldoende werkzaam of gecontra-indiceerd zijn en bij hypertensie. De absorptie is goed. Metabolisering in de lever door CYP3A4. De halfwaardetijd bedraagt 6-11 uur bij een gereguleerde-afgiftepreparaat. Dosering: bij angina pectoris. Capsules: 3 maal daags 10 mg, zonodig stapsgewijs te verhogen tot maximaal 6 maal daags 20 mg (tenminste 2 uur tussenpoos). Retard tabletten: 2 maal daags 20 tot 40 mg (tenminste 4 uur tussenpoos). Tabletten met gereguleerde afgifte: 1 maal daags 30 tot 90 mg. Dosering bij hypertensie. Capsules: 3 maal daags 10 tot 20 mg (tenminste 2 uur tussenpoos). Retard tabletten: 2 maal daags 20 tot 40 mg (tenminste 4 uur tussenpoos). Tabletten met gereguleerde afgifte: 1 maal daags 30 tot 90 mg. Bijwerkingen: blozen, misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid en oedeemvorming. In uitzonderingsgevallen een iatrogene reactie met ernstige angineuze klachten; de toediening dient in dat geval gestaakt te worden. Interacties: gelijktijdig gebruik met sterke enzyminductoren en CYP3A4-remmers dient te worden vermeden. Verkrijgbaar als: – Adalatâ OROS, tabletten met gereguleerde afgifte a` 30 mg en a` 60 mg (ORal OSmotic delivery system). – Nifedipine, capsules a` 5 mg en a` 10 mg; tabletten a` 10 mg; tabletten (retard) a` 10 mg en a` 20 mg; tablettenmet gereguleerde afgifte a` 30 mg en a` 60 mg. 307

N

Nilotinib. Een tyrosinekinaseremmer als oncolyticum toegepast bij de behandeling van volwassenen met philadelphiachromosoom positieve chronische myeloı¨de leukemie (CML) in de chronische fase of acceleratiefase die resistent of intolerant zijn voor eerder toegediende geneesmiddelen waaronder imitanib. Na orale toediening wordt het gedeeltelijk geabsorbeerd. Voedsel heeft invloed op de absorptie. Het wordt primair gemetaboliseerd door CYP3A4 en in mindere mate door CYP2C8. Het wordt voornamelijk via de feces gee¨limineerd. De T½ bedraagt ca. 17 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 400 mg. 1 uur na de inname en 2 uur ervoor mag geen voedsel worden ingenomen. Op basis van hematologische bijwerkingen of leverfunctiestoornissen kan het nodig zijn de dosis te verlagen. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, huidaandoeningen, myalgie, vermoeidheid, verlengd QT-interval, vertigo, slapeloosheid, hypertensie, infecties. Interacties: voorzichtigheid is geboden met geneesmiddelen die CYP3A4 krachtig remmen of induceren. Nilotinib kan ook CYP2C8, CYP2C9, CYP2D6 en UGT1A1 remmen. Verkrijgbaar als: – Tasigna â, capsules a` 200 mg (als HCl).

Nilutamide. Een anti-androgeen toegepast bij de behandeling van geme-

N

tastaseerd prostaatcarcinoom ter voorkoming van flare-up gedurende de eerste maand van de behandeling met LHRH-agonisten. Door nilutamidebinding aan de androgeenreceptor wordt binding van het natuurlijke substraat onmogelijk gemaakt. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De T½ bedraagt ongeveer 77 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 300 mg gedurende 4 weken, gevolgd door een onderhoudsbehandeling van 1 maal daags 150 mg. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, oedeem, impotentie, visusstoornissen, leverfunctiestoornissen. Interacties: nilutamide remt het levermetabolisme van coumarinederivaten, fenytoı¨ne, propranolol, diazepam en theofylline waarna er een verhoging van de plasmaconcentratie van deze middelen ontstaat. Bij het gebruik van alcohol kunnen disulfiram-achtige verschijnselen ontstaan. Verkrijgbaar als:

– Anandronâ, tabletten a` 50 mg en a` 150 mg.

Nimbexâ. Zie: Cisatracurium blz. 102 Nimodipine. Een calciuminstroomblokkerende stof met een op de cerebrale vaten gerichte werking. Het verwijdt de hersenvaten en verhoogt de doorbloeding in de hersenen. Toegepast bij de profylaxe van ischemische uitvalsverschijnselen, veroorzaakt door arterie¨le spasmen ten gevolge van aneurysmatische subarachnoı¨dale bloedingen. De orale biologische beschikbaarheid is 5 tot 10%. Metabolisering gebeurt in de lever door CYP3A4. De halfwaardetijd bedraagt 5 uur. Dosering: i.v.: eerste twee uren 1 mg/uur daarna 2 mg/uur gedurende 7 tot 14 dagen, gevolgd door orale toediening. Dosering oraal: 6 maal daags 60 mg, gedurende 7 tot 14 dagen. De totale behandelingsperiode is 21 dagen. Bijwerkingen: bij orale toediening: hoofdpijn, blozen, maagdarmstoornissen; bij i.v.-toediening: leverfunctiestoornissen, hypotensie, verhoging hartfrequentie. Interacties: CYP3A4-inductoren en -remmers kunnen een invloed hebben op de plasmaspiegels van nimodipine. Simultaan gebruik met antihyperten308

siva kan het bloeddrukverlagende effect versterken. Verkrijgbaar als: – Nimotopâ, tabletten a` 30 mg; infusievloeistof a` 50 ml = 10 mg.

Nimotop â. Zie: Nimodipine blz. 308 Nipagin A. Zie: Ethylparahydroxybenzoaat blz. 165 NiQuitinâ. Zie: Nicotine blz. 306 Nitisinon. Het remt de omzetting van tyrosine in homogentisinezuur, dat vervolgens wordt gemetaboliseerd tot de toxische metabolieten succinylaceton, succinylacetoacetaat en aminolevulinezuur. Oraal toegepast, in combinatie met een tyrosine- en fenylalanine-arm dieet, bij erfelijke tyrosinemie type 1. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever omgezet (CYP3A4) in onwerkzame metabolieten. De T½ bedraagt ca. 50 uur. Dosering: oraal: 1 mg/kg/dag in 2 doses, indien na 1 maand nog succinylaceton in de urine aanwezig is te verhogen tot maximaal 2 mg/kg/dag. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, leverfunctiestoornissen, oogaandoeningen, huidreacties. Interacties: CYP3A4-inductoren en -remmers kunnen een invloed hebben op de plasmaspiegels van nitisinon. Verkrijgbaar als: – Orfadinâ, capsules a` 2 mg, a` 5 mg en a` 10 mg. RV . Een benzodiazepinederivaat, gebruikt als betrekkelijk Nitrazepam &

langwerkend slaapmiddel en bij bepaalde vormen van epilepsie (syndroom van West, syndroom van Lennox); de T½ van de serumspiegel varieert van 18 tot 34 uur. Dosering: oraal: bij slaapstoornissen: ’s avonds 2,5 mg tot 10 mg, bij ouderen en bij lever- of nierfunctiestoornissen maximaal 5 mg. Dosering bij epilepsie: oraal: volwassenen: 15 mg tot 30 mg per dag; kinderen tot 1 jaar: 5 mg tot 10 mg per dag; kinderen van 1 tot 15 jaar: 15 mg per dag, zo mogelijk in 3 doses. Bijwerkingen: duizeligheid, spierzwakte. Interacties: alcohol en centraaldepressieve stoffen versterken het centrale effect. Verkrijgbaar als: – Mogadonâ, tabletten a` 5 mg. – Nitrazepam, tabletten a` 5 mg.

Nitrendipine. Een calciumantagonist toegepast bij de behandeling van hypertensie. De calciumflux via de L-type kanalen in coronair glad spierweefsel wordt geremd. Het wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. Door een zeer groot ’first pass effect’ bedraagt de biologische beschikbaarheid ongeveer 6%. De T½ is 2 tot 15 uur en van de belangrijkste werkzame metaboliet 2 uur. Metabolisme geschiedt door CYP3A4. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg tot 2 maal daags 20 mg. Bijwerkingen: blozen, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, tachycardie, leverfunctiestoornissen, angineuze klachten, verergeren van bepaalde vormen van decompensatio cordis. Interacties: CYP3A4-remmers verhogen de plasmaconcentratie van nitrendipine, terwijl CYP3A4-inductoren de plasmaspiegel kunnen verlagen. Verkrijgbaar als:

– Baypressâ, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg.

Nitro Pohlâ. Zie: Nitroglycerine blz. 310 Nitro-Durâ. Zie: Nitroglycerine blz. 310 309

N

Nitrofurantoı¨ne. Een nitrofuraanderivaat, gebruikt bij urineweginfecties. Het is werkzaam tegen grampositieve en gramnegatieve bacterie¨n. Het interfereert met bepaalde enzymsystemen betrokken bij het metabolisme van de bacterie¨n. Na orale toediening wordt 40 tot 50% onveranderd in de urine uitgescheiden, zodat het hoge urinespiegels geeft. De T½ van de serumspiegel is ongeveer 20 minuten. De urine kan een bruine verkleuring vertonen door afbraakproducten. Dosering: bij ongecompliceerde urineweginfecties oraal: volwassenen: 4 maal daags 50 mg tot 100 mg (gewoon preparaat) of 2 maal daags 100 mg (preparaat met gereguleerde afgifte) gedurende 3 tot 7 dagen; kinderen: 5 tot 7 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 4 doses. Dosering als profylaxe: oraal: volwassenen: 1 maal daags 50 mg tot 100 mg voor de nacht; kinderen: 1 tot 2 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1 tot 2 doses. Contra-indicatie: ernstig gestoorde nierfunctie, glucose-6-fosfaatdehydrogenasedeficie¨ntie. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, huidafwijkingen. Bij patie¨nten met een gestoorde nierfunctie kan polyneuritis optreden. Nitrofurantoı¨ne kan bij patie¨nten met een glucose-6-fosfaatdehydrogenasedeficie¨ntie een hemolytische anemie veroorzaken. Interacties: probenecide kan de tubulaire secretie van nitrofurantoı¨ne verminderen. De werking van chinolonen kan worden verminderd. Verkrijgbaar als:

– Furabidâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 100 mg. – Furadantineâ, capsules (macrokristallijn) a` 50 mg en a` 100 mg. – Nitrofurantoı¨ne, capsules (macrokristallijn) a` 50 mg en a` 100 mg.

Nitroglycerine. Een vaatverwijdend middel, dat wordt gebruikt bij aan-

N

vallen van en profylaxe bij angina pectoris. Na orale toediening is het effect wisselvallig, meestal wordt nitroglycerine sublinguaal toegediend. De werking begint dan na ongeveer 2 minuten. In het lichaam wordt nitroglycerine snel gemetaboliseerd, de werking duurt 30 a` 40 minuten. Nitroglycerine is een enigszins vluchtige vloeistof. De tabletten moeten goed afgesloten worden bewaard bij een temperatuur beneden 308C. Een nitraatvrije periode van 12 uur dient in acht te worden genomen. De halfwaardetijd bedraagt enkele minuten. Dosering: per keer: 0,5 tot 1 mg, sublinguaal. Maximaal 20 mg per etmaal. Soms treedt al spoedig tolerantie op. Preparaten met verlengde werking worden wel ingeslikt en zijn bedoeld om aanvallen te voorkomen. Als profylaxe, met name gedurende de nacht, wordt nitroglycerine lokaal toegepast. Als 24 uur profylaxe verkrijgbaar. 1 applicatie per dag geeft 24 uur profylaxe. Bij een linkszijdige hartinsufficie¨ntie na een vers hartinfarct wordt nitroglycerine intraveneus toegediend. Aanvangsdosering 5 microgram per minuut. De dosering wordt verhoogd op geleide van de vullingsdruk. Behalve de vullingsdruk dienen ook de hartfrequentie en de arterie¨le druk te worden bewaakt. Bijwerkingen: vooral in het begin: hoofdpijn, blozen, duizeligheid. Interacties: simultaan gebruik met sildenafil, tadalafil en vardenafil kan leiden tot ernstige cardiovasculaire complicaties en is dan ook gecontra-indiceerd. Verkrijgbaar als: – Deponitâ T, pleisters met gereguleerde afgifte a` 18,7 mg (afgifte 5 mg/24 uur) pleisters met gereguleerde afgifte a` 37,4 mg (afgifte 10 mg/24 uur) en a` 56,2 mg (afgifte 15 mg/24 uur). 310

– Minitranâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 18 mg (afgifte 5 mg/24 uur), a` 36 mg (afgifte 10 mg/24 uur) en a` 54 mg (afgifte 15 mg/24 uur). – Nitro Pohlâ, infusievloeistof a` 5 ml = 5 mg, a` 25 ml = 25 mg en a` 50 ml = 50 mg. – Nitro-Durâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 40 mg (afgifte 5 mg/24 uur) en a` 80 mg (afgifte 10 mg/24 uur). – Nitroglycerine, injectievloeistof a` 5 ml = 5 mg en a` 50 ml = 50 mg; oromucosale spray a` 400 microgram per dosis. – Nitrolingualâ, oromucosale spray a` 400 microgram per dosis. – Transidermâ Nitro, pleisters met gereguleerde afgifte a` 25 mg (afgifte 5 mg/24 uur) en a` 50 mg (afgifte 10 mg/24 uur).

Nitrolingualâ. Zie: Nitroglycerine blz. 310 Nizatidine. Een histamine H2-receptorantagonist, toegepast bij de behandeling en profylaxe van ulcus duodeni en ulcus ventriculi en bij refluxoesofagitis. De orale biologische beschikbaarheid bedraagt 80%. De T½ bedraagt 1,5 uur. Dosering: bij de behandeling van ulcus pepticum: oraal: 2 maal daags 150 mg of 1 maal daags 300 mg voor het slapen gaan gedurende 4 tot 8 weken. Dosering bij de profylaxe van ulcus pepticum: oraal: 1 maal daags 150 mg voor het slapen gaan. Dosering bij refluxoesofagitis: 2 maal daags 150 mg tot 300 mg gedurende 6 tot 12 weken. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoesten, slaapstoornissen. Interacties: nizatidine verhoogt de pH in de maag waardoor de opname van geneesmiddelen met een pH-afhankelijke absorptie kan afnemen, bv. cefuroxim, posaconazol, itraconazol. Verkrijgbaar als: – Axidâ, capsules a` 150 mg en a` 300 mg. – Nizatidine, capsules a` 150 mg en a` 300 mg.

Nizoralâ. Zie: Ketoconazol blz. 243 RV blz. 264 Noctamid â. Zie: Lormetazepam &

Nolaidâ. Zie: Lidocaı¨ne blz. 259 Nolvadexâ. Zie: Tamoxifen blz. 412 Nonacog alfa. Bloedstollingsfactor IX geproduceerd door zoogdiercellen waar met behulp van recombinant-DNA-technologie humaan DNA is ingebracht. Toegepast bij de profylaxe en behandeling bij patie¨nten met hemofilie B. Dosering: de dosering is afhankelijk van de ernst van de afwijking en de gewenste activiteit. Kleine bloedingen: 20-40% activiteit met een interval van 24 uur tussen de doses. De behandelduur is minstens 1 dag. Profylaxe: 13-78 IE/kg met intervallen van 3 tot 4 dagen. Bijwerkingen: veranderde smaak, koorts, reacties op injectieplaats. Verkrijgbaar als: – BeneFIX, poeder voor injectievloeistof a` 250 IE, a` 500 IE, a` 1.000 IE en a` 2.000 IE.

Nonafactâ. Zie: Factor IX blz. 170 Nootropilâ. Zie: Piracetam blz. 344 Noradrenaline. Zie: Norepinefrine blz. 312 311

N

Norcuronâ. Zie: Vecuronium blz. 456 NorditropinâSimplexxâ. Zie: Somatropine blz. 400 Norepinefrine. Noradrenaline. Norepinefrine is een sympaticomimeticum met overwegend a-effect, 1 mg norepinefrine = 2 mg norepinefrinewaterstoftartraat. Norepinefrine kan niet oraal worden toegediend, het wordt in het maagdarmkanaal afgebroken. Na intraveneuze toediening is het slechts kort werkzaam, het wordt in vivo snel afgebroken. Norepinefrine wordt gebruikt voor behandeling van acute bloeddrukdaling tijdens operatie, narcose, spinale anesthesie, intoxicaties, hartinfarct. Dosering: 8-12 microgram/minuut. Onderhoudsdosering: 2-4 microgram per minuut. De dosering langzaam afbouwen om hypotensie te voorkomen. Bijwerkingen: aritmie, apneu, bronchospasmen. Interacties: MAO-remmers versterken de werking van a-sympaticomimetica. Verkrijgbaar als: – Norepinefrine, infuusconcentraat a` 1 ml = 1 mg en a` 5 ml = 5 mg (als waterstoftartraat).

Norethisteron. Een oraal te gebruiken progestatief middel. Kent een grote

N

mate van eiwitbinding. Metabolisering voor 70% in de lever. De halfwaardetijd bedraagt 5-13 uur. Dosering: bij menstruatiestoornissen 5 tot 20 mg per dag; bij endometriose, aanvankelijk 10 mg eventueel te verhogen tot 30 mg per dag. Bijwerkingen: misselijkheid en braken, doorbraakbloedingen, hoofdpijn, libidovermindering. Interacties: enzyminductoren kunnen de plasmaconcentratie van progestagenen verlagen. Verkrijgbaar als: – Primolut-Nâ, tabletten a` 5 mg.

Norfloxacine. Urinewegchemotherapeuticum met een bactericide werking tegen grampositieve en gramnegatieve verwekkers inclusief Pseudomonas aeruginosa. Het bacterie¨le DNA-gyrase wordt geremd. De biologische beschikbaarheid na orale toediening bedraagt ongeveer 80%. De T½ is 3 tot 4 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 400 mg, gedurende 7 tot 10 dagen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, huidreacties. Interacties: terughoudendheid in gebruik is geboden bij patie¨nten met een voorgeschiedenis van convulsies. Metaalionen verminderen de absorptie van norfloxacine. Orale anticoagulantia kunnen een versterkte werking vertonen. Verkrijgbaar als:

– Norfloxacine, tabletten a` 400 mg.

Norgalax. Zie: Docusinezuur blz. 141 Norgestrel. Een progestatief werkend middel, dat ter voorkoming van cyclusstoornissen oraal kan worden toegediend. Het wordt snel en volledig geabsorbeerd en langzaam uitgescheiden. Norgestrel is een racemaat; de D-vorm, levonorgestrel is werkzaam, de L-vorm is inactief. Dosering: cyclusstoornissen: 0,5 mg per dag vanaf dag 12 tot dag 21 van de menstruatiecyclus in combinatie met estradiol. Bijwerkingen: misselijkheid en braken, doorbraakbloedingen, hoofdpijn, libidovermindering. Interacties: enzyminductoren kunnen de plasmaconcentratie van progestagenen verlagen. 312

Noritâ. Zie: Kool geactiveerd blz. 246 NorLevo â. Zie: Levonorgestrel blz. 258 Normacolâ. Zie: Sterculiagom blz. 403 RV blz. 416 Normisonâ. Zie: Temazepam &

Normoglauconâ. Oogdruppels met 0,1% metipranolol (als HCl) en 2% pilocarpine HCl. Gebruikt bij glaucoom wanneer met pilocarpine of een be`tablokker alleen onvoldoende effect wordt bereikt. Dosering: 1 druppel 2-3 maal per dag. Bijwerkingen: oogirritatie, verminderde traansecretie. Systemische effecten van metipranolol. Interacties: parasympaticomimetica, b-blokkers en calciumantagonisten kunnen additieve effecten veroorzaken.

Normosangâ. Zie: Hemine blz. 210 RV blz. 370 Norprolac â. Zie: Quinagolide & RV blz. 313 Nortrilenâ. Zie: Nortriptyline & RV . Een antidepressivum, gebruikt bij depressies en neuNortriptyline &

ropathische pijn. Nortriptyline is een metaboliet van amitriptyline, de werking zou wat sneller intreden. Metabolisering verloopt gedeeltelijk via CYP2D6 tot de actieve metaboliet 10-hydroxynortriptyline. De halfwaardetijd kent een grote interindividuele variatie en bedraagt gemiddeld 36 uur. Dosering: beginnen met 3 maal daags 25 mg, langzaam te verhogen tot een optimale onderhoudsdosering; maximaal 225 mg per dag. Bij ouderen beginnen met 3 maal daags 10 mg. Bijwerkingen: droge mond, accommodatiestoornissen, tachycardie, mictieklachten, orthostatische hypotensie. Interacties: niet combineren met MAO-remmers. Alcohol en andere centraal-depressieve stoffen kunnen in werking worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Nortrilenâ, tabletten a` 10 mg, a` 25 mg en a` 50 mg (als HCl).

Norvascâ. Zie: Amlodipine blz. 38 Norvirâ. Zie: Ritonavir blz. 383 Noscapectâ. Zie: Noscapine blz. 313 Noscapine. Narcotine. Een alkaloı¨d uit opium; het valt echter niet onder de Opiumwet. Gebruikt als hoestprikkeldempende stof. Dosering: oraal: volwassenen: 3 tot 4 maal daags 15 mg tot 30 mg, maximaal

180 mg per dag; kinderen: 1-6 jaar 7,5 mg 2-4 maal daags; kinderen: 6-12 jaar: 15 mg 2-4 maal daags. Bijwerkingen: misselijkheid, overgevoeligheidsreacties; de kans op bijwerkingen is minder dan bij het gebruik van codeı¨ne. Verkrijgbaar als:

– – – – –

Hoestdrank bij prikkelhoest noscapine HCl â, stroop a` 1 mg/ml (HCl). Noscapectâ, dragees a` 15 mg (HCl). Noscapine, stroop a` 1 mg/ml (HCl). Noscapine FNA, stroop (suikervrij) a` 1 mg/ml (HCl). Noscasanâ, stroop a` 1 mg/ml (HCl).

Noscasanâ. Zie: Noscapine blz. 313 313

N

Nourilaxâ. Zie: Bisacodyl blz. 65 Novabanâ. Zie: Tropisetron blz. 445 NovoMixâ30. Zie: Insuline aspart blz. 230 NovoNormâ. Zie: Repaglinide blz. 377 NovoRapid â. Zie: Insuline aspart blz. 230 NovoSeven â. Zie: Eptacog alfa, geactiveerd blz. 157 Novuxolâ. Zie: Collagenase blz. 113 Noxafilâ. Zie: Posaconazol blz. 351 Nozinanâ. Zie: Levomepromazine blz. 258 Nplateâ. Zie: Romiplostim blz. 385 Nurofenâ. Zie: Ibuprofen blz. 220 NuTRIflex Lipidâ. All-in-one parenterale voeding met aminozuren, glucose en gefractioneerde sojaolie. In infusen a` 1250 ml, 1875 ml en 2500 ml met en zonder elektrolyten. Per liter ’basal’, ’peri’, ’plus’ en ’special’ resp. 890 kcal, 762 kcal, 1009 kcal en 1176 kcal.

Nutritrace â. Infuusconcentraat met spoorelementen voor toevoeging aan

N

parenterale voeding voor volwassenen. Bevat 5,3 microgram chroom(III)chloride-6-water, 695,8 microgram ferrochloride-4-water, 16,6 microgram kaliumjodide, 204,6 microgram koper(II)chloride-2-water, 197,9 microgram mangaan(II)chloride-4-water, 126 microgram natriumfluoride, 2,42 microgram natriummolybdaat-2-water, 7,89 microgram natriumseleniet-5-water en 681,5 microgram zinkchloride. Dosering: 10 tot 20 ml per dag toegevoegd aan totale parenterale voeding.

NutropinAq â. Zie: Somatropine blz. 400 Nyogelâ. Zie: Timolol blz. 427 Nystatine. Een antibioticum, afkomstig van Streptomyces noursei, zeer weinig oplosbaar in water. Het is werkzaam tegen schimmels en gisten, o.a. tegen Candida albicans. Het verhoogt de permeabiliteit van het celmembraan waardoor celbestanden verloren gaan. Het wordt praktisch niet geabsorbeerd uit het maagdarmkanaal. Oraal gebruikt bij intestinale candidiasis. Dosering: oraal: 3 maal daags 500.000 tot 1.000.000 E. Daarnaast wordt het lokaal toegepast. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen. Verkrijgbaar als:

– Nystatine, suspensie a` 100.000 E/ml.

Obidoxim. Het wordt in combinatie met hoge doses atropinesulfaat gebruikt als tegengif bij vergiftigingen met parathion en andere cholinesteraseremmende insecticiden behalve bij het carbamaattype. De werking berust op een reactivering van cholinesterase. Obidoxim passeert de bloed-liquorbarrie`re. Dosering: i.v.: 250 mg, eventueel na 2 uur nog eens 250 mg; kinderen 4 tot 8 314

mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: een hoge dosis kan leiden tot een neuromusculair blok. Interacties: niet toe te passen bij vergiftigingen met carbamaten. Verkrijgbaar als: – Toxogoninâ, injectievloeistof a` 1 ml = 250 mg (dichloride).

Obracin â. Zie: Tobramycine blz. 431 Ocean-COMOD â. Neusspray met een steriele isotonische zoutoplossing zonder conserveermiddel voor de reiniging en bevochtiging van het neusslijmvlies (COMODâ = COntinuous MOno Dose).

Octagam â. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Octalbine â. Zie: Albumine blz. 24 Octanateâ. Zie: Factor VIII blz. 170 Octocog alfa. Bloedstollingsfactor VIII geproduceerd door zoogdiercellen waar met behulp van recombinant DNA-technologie humaan DNA is ingebracht. Gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij patie¨nten met hemofilie A. Dosering: dosering is afhankelijk van de toestand, de ernst van de ziekte en de klinische toestand. Profylaxe: 10-50 IE/kg om de 3-4 dagen. Lichte bloedingen: 15 IE/kg per dag in 1 dosis. Bijwerkingen: reacties op injectieplaats, overgevoeligheidsreacties. Antistoffen tegen de factor kunnen zich vormen. Verkrijgbaar als:

– Advateâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 IE, a` 500 IE, a` 1.000 IE, a` 1.500 IE, a` 2.000 IE en a` 3.000 IE. – HelixateâNexGen, poeder voor injectievloeistof a` 250 IE, a` 500 IE en a` 1.000 IE. – Kogenateâ, poeder voor injectievloeistof a` 250 IE, a` 500 IE, a` 1.000 IE en a` 2.000 IE.

Octostimâ. Zie: Desmopressine blz. 128 Octreotide. Een analogon van somatostatine toegepast bij acromegalie en de behandeling van endocriene tumoren van het maagdarmkanaal en de pancreas waaronder: carcinoı¨den, vipomen, glucagonomen, gastrinomen, insulinomen en GRFomen. Verder wordt octreotide gebruikt ter preventie van complicaties na pancreaschirurgie en bij de acute behandeling van bloedende oesofagusvarices bij patie¨nten met cirrose. Het remt de secretie van de peptiden van het gastro-enterohepatische endocriene systeem en van het groeihormoon. De werking komt overeen met die van somatostatine, echter de werkingsduur is aanmerkelijk langer. De eliminatie verloopt via de gal. De halfwaardetijd bedraagt 90-110 minuten. Dosering: bij tumoren van het maagdarmkanaal en de pancreas: s.c.: 1 maal daags 50 microgram tot 3 maal daags 200 microgram. Dosering ter preventie van complicaties na pancreaschirurgie: s.c.: 3 maal daags 100 microgram. Dosering bij acromegalie: s.c.: aanvankelijk 2 tot 3 maal daags 50 tot 100 microgram, dosering aanpassen op geleide van de plasmaspiegel van groeihormoon, effect en verdraagzaamheid, max. 1,5 mg per dag; i.m. (intragluteaal): 1 maal per 4 weken 10 tot 30 mg (LAR). Dosering bij bloedende oesofagusvarices: i.v.: 25 microgram per uur gedurende 1 tot 2 dagen (max. 5 dagen). 315

O

Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, pijn rond de injectieplaats. Interacties: de plasmaconcentratie van geneesmiddelen die door CYP3A4 worden omgezet kan door gebruik van octreotide toenemen. Verkrijgbaar als:

– Octreotide, injectievloeistof a` 1 ml = 50 microgram, a` 1 ml = 100 microgram, a` 1 ml = 500 microgram en a` 5 ml = 1 mg (als acetaat). – Sandostatineâ, injectievloeistof a` 1 ml = 50 microgram, a` 1 ml = 100 microgram, a` 1 ml = 500 microgram en a` 5 ml = 1 mg (als acetaat). – Sandostatineâ LAR, poeder voor injectievloeistof a` 10 mg, a` 20 mg en a` 30 mg (als acetaat).

Oculotectâ. Zie: Polyvidon blz. 350 Ocumed Tears â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Oestrogenen, geconjugeerd. Een mengsel van in water oplosbare, geconjugeerde oestrogenen, voornamelijk estron-natriumfosfaat en equilinenatriumsulfaat, verkregen uit de urine van drachtige merries. Gebruikt bij oestrogeendeficie¨ntie en ter voorkoming van osteoporose. Dosering: osteoporose: 0,625 mg per dag. Oestroegeendeficie¨ntie: onderhoudsdosering in de laagst mogelijke, effectieve dosis. Na 3 weken gebruik een stopweek van 1 week inlassen. Bijwerkingen: misselijkheid, hoofdpijn. Interacties: enzyminductoren kunnen de plasmaconcentratie beı¨nvloeden. De werking van coumarines kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als: – Dagynilâ, tabletten a` 0,3 mg, a` 0,625 mg en a` 1,25 mg. – Plentiva-5â, tabletten ’0,625’ met 0,625 mg geconjugeerde oestrogenen en tabletten ’5’ met 5 mg medroxyprogesteronacetaat. Toegepast bij de behandeling van climacterische klachten en preventie van osteoporose. Dosering: oraal 1x daags 1 tablet ’0,625’ en 1 tablet ’5’ gedurende 28 dagen.

O

Ofloxacine. Een quinolon-antibioticum toegepast bij de behandeling van urineweg- en luchtweginfecties. Werking berust op remming van het bacterie¨le DNA-gyrase. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De T½ bedraagt 6 uur. Dosering: oraal of i.v.: 1 tot 2 maal daags 200 mg tot 400 mg, gedurende 7 tot 10 dagen. Lokaal: 3 maal daags oogzalf, 4 maal daags 1 oogdruppel. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, convulsies, leverfunctiestoornissen. Interacties: metaalionen kunnen de absorptie van ofloxacine verminderen. De werking van anticoagulantia kan worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Ofloxacine, filmomhulde tabletten a` 200 mg en a` 400 mg. – Tarividâ, filmomhulde tabletten a` 200 mg en a` 400 mg; infusievloeistof a` 100 ml = 200 mg en a` 200 ml = 400 mg (als HCl). – Trafloxalâ, oogdruppels a` 0,3%; oogzalf a` 0,3%.

OKT3. Zie: Muromonab-CD3 blz. 294 RV . Een psychofarmacon met antidopaminerge (D1 en D2), Olanzapine &

sterke antiserotinerge (5HT2), anticholinerge, alfa-1-receptorblokkerende en antihistaminerge eigenschappen. Toegepast bij de behandeling van schizofrenie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Ca. 50% wordt gemetaboliseerd in de lever en uitgescheiden via de urine. De T½ bedraagt ca. 30-50 uur. Bij rokers is de T½ ca. 20% korter. Het metabolisme verloopt onder andere via CYP2D6 en CYP1A2. Het gebruik van olanzapine bij oudere 316

patie¨nten met dementie wordt ontraden aangezien er ernstige bijwerkingen kunnen optreden. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg, bij ouderen of bij lever- en/of nierfunctiestoornissen 1 maal daags 5 mg; maximaal 20 per dag; i.m.: 5 tot 10 mg, zo nodig na 2 uur herhalen, maximaal 20 mg per dag, gedurende maximaal 3 opeenvolgende dagen, zo snel mogelijk overgaan op orale behandeling. Bijwerkingen: slaperigheid, gewichtstoename, orthostatische hypotensie, perifeer oedeem, obstipatie, droge mond, parkinsonisme, fotosensibiliteit, verhoogde prolactinespiegels. Interacties: krachtige remmers van CYP1A2, zoals fluvoxamine, kunnen de plasmaconcentratie van olanzapine verhogen. De combinatie met centraal-depressieve stoffen versterkt het sederende effect. Verkrijgbaar als:

– Zyprexaâ, omhulde tabletten a` 2,5 mg, a` 5 mg, a` 10 mg, a` 15 mg en a` 20 mg; orodispergeerbare tabletten (VeloTabâ) a` 5 mg, a` 10 mg, a` 15 mg en a` 20 mg; poeder voor injectievloeistof a` 10 mg.

Oleum menthae piperitae. Zie: Pepermuntolie blz. 338 Olijfolie. Vette olie, met een aangename smaak. Uitwendig in zalven en wrijfmiddelen.

Olmesartan. Een angiotensine-II-receptorantagonist toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Na orale toediening als de prodrug olmesartanmedexomil wordt het in de darmmucosa en in portaal bloed omgezet in het werkzame olmesartan. De biologische beschikbaarheid is ca. 25%. De plasma-eiwitbinding bedraagt 99,7%. De T½ bedraagt 10 tot 15 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 tot 40 mg. Bij nierfunctiestoornissen max. 1 maal daags 20 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen. Interacties: in combinatie met andere kaliumverhogende geneesmiddelen wordt de kans op een hyperkalie¨mie verhoogd. Combinatietherapie met NSAID’s vermindert het effect van olmesartan. Verkrijgbaar als: – Olmetecâ, filmomhulde tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (medoxomil).

Olmetec â. Zie: Olmesartan blz. 317 Olmetec âHCTZ. Tabletten (20/12,5) met 20 mg olmesartan en 12,5 mg hydrochloorthiazide en tabletten (20/25) met 20 mg olmesartan en 25 mg hydrochloorthiazide. Toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet.

Olopatadine. Een histamine H1-antagonist oculair toegepast bij de behandeling van seizoensgebonden allergische conjunctivitis. Dosering: 2 maal daags, met een tussenpoos van 8 uur, 1 druppel in de conjunctivale zak. Bijwerkingen: oculaire reacties, hoofdpijn, droge ogen. Verkrijgbaar als:

– Opatanolâ, oogdruppels a` 0,1% (als HCl).

Olsalazine. Een azo-verbinding van 2 moleculen mesalazine, toegepast bij colitis ulcerosa. In het colon wordt olsalazine door darmbacterie¨n omgezet in mesalazine. 317

O

Dosering: aanvankelijk 1 maal daags 250 mg, te verhogen tot maximaal 3 maal daags 1 gram. Bijwerkingen: diarree, misselijkheid, hoofdpijn, huiduitslag, gewrichtspijn. Verkrijgbaar als:

– Dipentumâ, capsules a` 250 mg (di-Na-zout); tabletten a` 500 mg (di-Nazout).

Omalizumab. Een via recombinant DNA-technologie geproduceerd gehumaniseerd monoklonaal antilichaam (95% humaan en 5% muis) dat selectief bindt aan immunoglobuline E (IgE). Daardoor wordt de degranulatie van mestcellen en basofielen voorkomen dat leidt tot vermindering van histamine en andere mediatoren. Subcutaan toegepast als aanvullende behandeling bij hoge dosis corticosteroı¨den en langwerkende ß-2 sympaticomimetica bij patie¨nten met ernstig IgE-gemedieerd astma. Na subcutane toediening wordt de maximale plasmaconcentratie na 8 dagen bereikt. De T½ bedraagt ca. 26 dagen. Dosering: s.c.: afhankelijk van de aanvangswaarde van het IgE en het lichaamsgewicht: 75 tot 375 mg per keer, verdeeld over 1 tot 3 injecties iedere 2 tot 4 weken. Bijwerkingen: hoofdpijn, injectieplaatsreacties, moeheid, faryngitis, flushing, allergische reacties, parasitaire worminfecties. Verkrijgbaar als:

– Xolairâ, poeder voor injectievloeistof a` 150 mg; injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 75 en a` 1 ml = 150 mg.

Omega-3-olie, gezuiverd. Zeer geraffineerde visolie voornamelijk bestaande uit eicosapentaeenzuur en docosahexaeenzuur. Als emulsie voor infusie toegepast als aanvulling van parenterale voeding met lange keten omega-3-vetzuren. Toedienen in combinatie met andere i.v.-vetemulsies. Het aandeel visolie-emulsie bedraagt 10% tot 20% van de totale vetiname.

O

Verkrijgbaar als:

– Omegaven â, infusievloeistof a` 100 mg/ml.

Omegavenâ. Zie: Omega-3-olie, gezuiverd blz. 318 Omeprazol. Een maagzuursecretieremmer die het maagzuurproducerende enzym H+/K+-ATPase in de parie¨tale cel remt. In de parie¨tale cel wordt omeprazol omgezet tot de actieve vorm. Toegepast bij de behandeling van ulcus duodeni en ventriculi, refluxoesofagitis, symptomen van gastro-oesofageale reflux, zuurgerelateerde dyspepsie en zollinger-ellisonsyndroom en bij de profylaxe van peptische ulcera veroorzaakt door NSAID’S bij patie¨nten met dyspepsie, erosies en peptische ulcera in de anamnese. Bij kinderen vanaf 1 jaar gebruikt bij ernstige refluxoesofagitis. Verder wordt omeprazol in combinatie met twee antibiotica gebruikt voor de eradicatie van Helicobacter pylori. De T½ bedraagt ongeveer 1 uur. De langdurige werking is een gevolg van accumulatie in de parie¨tale cel. Metabolisatie gebeurt grotendeels door CYP2C19. Dosering: oraal: bij ulcus 1 maal daags 10 tot 40 mg; bij refluxoesofagitis 1 maal daags 10 tot 40 mg; bij zollinger-ellisonsyndroom 1 maal daags 60 mg, eventueel individueel aan te passen; bij de profylaxe van NSAID-geı¨nduceerde gastropathie: 1 maals daags 20 mg. Dosering i.v.: 1 maal daags langzaam 40 mg. Bijwerkingen: verhoging gastrineconcentratie, misselijkheid, hoofdpijn, gastro-intestinale stoornissen. Interacties: omeprazol remt het metabolisme 318

van coumarines en fenytoı¨ne. De combinatie met clopidogrel dient waar mogelijk vermeden te worden. Verkrijgbaar als: – Losecâ, poeder voor infusievloeistof a` 40 mg (als Na-zout); poeder voor injectievloeistof a` 40 mg (als Na-zout). – Losecâ MUPS, tabletten met gereguleerde afgifte a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (als Mg-zout) (MUPS = Multiple Unit Pellet System). – Omeprazol, maagsapresistente capsules a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg; poeder voor infusievloeistof a` 40 mg (als Na-zout).

Omnicâ OCAS. Zie: Tamsulosine blz. 413 Omnipaqueâ. Zie: Johexol blz. 239 Omniscan â. Zie: Gadodiamide blz. 197 Omnitrope â. Zie: Somatropine blz. 400 OncoTICEâ. Zie: BCG-vaccin blz. 57 Ondansetron. Een selectieve serotonine-antagonist van de 5HT3-receptor toegepast als anti-emeticum bij misselijkheid en braken als gevolg van cytotoxische chemotherapie of radiotherapie en bij de preventie en behandeling van postoperatieve misselijkheid en braken. De biologische beschikbaarheid na orale toediening bedraagt 60-90%. De T½ is 3 tot 6 uur. Dosering: bij misselijkheid en braken als gevolg van chemotherapie of radiotherapie: afhankelijk van het emetogene karakter van de chemotherapie en de duur van de radiotherapie. Startdosis: volwassenen oraal e´e´nmalig 8 mg of intraveneus e´e´nmalig 8 mg tot 32 mg of intraveneus 8 mg gevolgd door 1 tot 2 maal 8 mg met een interval van 4 uur of rectaal 16 mg; kinderen: intraveneus e´e´nmalig 5 mg/m2. Vervolgtherapie: volwassenen oraal 2 tot 3 maal daags 8 mg of rectaal 1 maal daags 16 mg gedurende maximaal 5 dagen; kinderen met een lichaamsoppervlak van 0,6 tot 1,2 m2: oraal 3 maal daags 4 mg. Dosering bij postoperatieve misselijkheid en braken: preventie: 4 mg intraveneus bij de inductie van de anesthesie of 16 mg oraal 1 uur vo´o´r aanvang van de anesthesie; behandeling: 4 mg e´e´nmalig intraveneus. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, opvliegers, leverfunctiestoornissen. Interacties: CYP3A4inductoren kunnen de plasmaconcentratie van ondansetron verlagen. Verkrijgbaar als:

– Ondansetron, tabletten a` 4 mg en a` 8 mg (als HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 4 mg en a` 4 ml = 8 mg (als HCl). – Zofranâ, injectievloeistof a` 2 ml = 4 mg en a` 4 ml = 8 mg (als HCl); stroop a` 800 microgram/ml (als HCl); zetpillen a` 16 mg. – Zofranâ Zydis, smelttabletten a` 4 mg en a` 8 mg.

Onglyza â. Zie: Saxagliptine blz. 392 Opatanolâ. Zie: Olopatadine blz. 317 Ophtasolâ. Oculaire spoelvloeistof toegepast bij intra- en extra-oculaire ingrepen. In verpakkingen a` 500 ml. Bevat 6,4 mg natriumchloride, 0,75 mg kaliumchloride, 0,48 mg calciumchloride-2-water, 0,3 mg magnesiumchloride-6-water, 3,9 mg natriumacetaat-3-water en 1,7 mg natriumcitraat2-water per ml. 319

O

Opticrom â. Zie: Cromoglicinezuur blz. 116 Optimark â. Zie: Gadoversetamide blz. 198 Optipac Refobacin Plus â. Zie: Gentamicine blz. 202 Optipac Refobacin Râ. Zie: Gentamicine blz. 202 Optiray â. Zie: Joversol blz. 240 Optisonâ. Zie: Perflutren blz. 339 Orabase â. Een mengsel van 16,6% carmellose (Na-zout), 16,6% pectine, 16,6% gelatine en Plastibase â, gebruikt ter bescherming van de huid rond fistels en stomata. Dosering: meerdere malen per dag aanbrengen.

Oradexonâ. Zie: Dexamethason blz. 129 RV & OW blz. 291 Oramorph â. Zie: Morfine & RV blz. 342 Orap â. Zie: Pimozide &

Orencia â. Zie: Abatacept blz. 13 Orfadinâ. Zie: Nitisinon blz. 309 Orfirilâ. Zie: Valproı¨nezuur blz. 451 Orgalutran â. Zie: Ganirelix blz. 200 Orgametril â. Zie: Lynestrenol blz. 265 Orgaran â. Zie: Danaparoide blz. 121

O

Oriselâ. Poeder voor drank met 27 mmol natrium, 6 mmol kalium, 24 mmol chloride, 3 mmol citraat en 6 gram glucose. Oplossen in 300 ml gekookt en daarna afgekoeld water. Gebruikt als orale rehydratievloeistof bij volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar.

Oriselâ-Junior. Poeder voor drank met 30 mmol natrium, 12,5 mmol kalium, 27,5 mmol chloride, 5 mmol citraat en 10 gram glucose. Oplossen in 500 ml gekookt en daarna afgekoeld water. Gebruikt als orale rehydratievloeistof bij zuigelingen en kinderen tot 6 jaar.

Orlistat. Een lipaseremmer waardoor de intestinale vetabsorptie afneemt, toegepast in combinatie met een hypocalorisch dieet, bij patie¨nten met obesitas. Het wordt vrijwel niet geabsorbeerd. Dosering: oraal: rond de maaltijden 1 capsule a` 120 mg. Bijwerkingen: gastrointestinale stoornissen, steatorrhoea, flatulentie. Interacties: de absorptie van anti-epileptica kan worden verstoord. De plasmaconcentraties van ciclosporine en amiodaron kunnen dalen. Verkrijgbaar als: – Xenicalâ, capsules a` 120 mg.

Orthocloneâ. Zie: Muromonab-CD3 blz. 294 Orthovisc â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Orudisâ. Zie: Ketoprofen blz. 244 320

Oscorelâ. Zie: Ketoprofen blz. 244 Oseltamivir. Een antiviraal middel toegepast bij de behandeling en preventie van influenza A of B. Het is een prodrug die in de lever na esterhydrolyse wordt omgezet in het werkzame oseltamivircarboxylaat. Dit is een selectieve remmer van het neuramidase, het oppervlakte-enzym van het influenzavirus. Het remt daardoor het vrijkomen van virusdeeltjes uit de gastheer en daarmee de vermenigvuldiging en verspreiding van het virus. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid van de werkzame metaboliet bedraagt ca. 75%. De T½ bedraagt ca. 8 uur. Dosering: oraal: behandeling: 2 maal daags 75 mg gedurende 5 dagen. Kinderen jonger dan 13 jaar dienen een aangepaste dosering te krijgen. Preventie: 1 maal daags 75 mg gedurende tenminste 7 dagen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slapeloosheid, vertigo, zelden hepatitis. Interacties: de eliminatie van geneesmiddelen die via tubulaire secretie worden uitgescheiden, kan worden beı¨nvloed, bv. methotrexaat, fenylbutazon. Verkrijgbaar als: – Tamifluâ, capsules a` 30 mg, a` 45 mg en a` 75 mg (als fosfaat); suspensie a` 12 mg/ml (als fosfaat).

Osigraft â. Zie: Eptotermine alfa blz. 158 Osmosteril â. Zie: Mannitol blz. 269 Ostac â. Zie: Clodroninezuur blz. 105 Ostenilâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Otalganâ. Zie: Lidocaı¨ne blz. 259 Otosporinâ. Oordruppels, met 0,5% neomycinesulfaat, 1% hydrocortison en 10.000 IE/ml polymyxine B-sulfaat. Gebruikt bij otitis externa. Hydrocortison is een zwakwerkend corticosteroı¨d. Polymyxine en neomycine zijn antimicrobie¨le middelen. Dosering: volwassenen en kinderen vanaf 2 jaar: 3 druppels 3 tot 4 maal per dag gedurende maximaal 14 dagen. Bijwerkingen: irritatie, overgevoeligheidsreacties.

Otrivin â azelastine. Zie: Azelastine blz. 54 Otrivin â xylometazoline. Zie: Xylometazoline blz. 466 Ovitrelle â. Zie: Choriongonadotropine alfa blz. 97 Oxaliplatin. Een platinaverbinding, gebonden aan DiAminoCycloHexaan (DACH), als oncolyticum in combinatie met fluorouracil en folinezuur toegepast bij de eerstelijnsbehandeling van gemetastaseerd colorectaal carcinoom en de adjuvante behandeling van stadium III (Dukes C) coloncarcinoom na volledige resectie van de primaire tumor. De werking berust op verstoring van de DNA-synthese. Dosering: i.v. als infusie: 85 mg/m2, elke 2 weken te herhalen voorafgaand aan fluorouracil en folinezuur. De dosering is sterk interindividueel bepaald. Bijwerkingen: anemie, neutropenie, trombocytopenie, maagdarmstoornissen, mucositis, leverfunctiestoornissen, allergische reacties, perifere neuropa321

O

thie. Interacties: vaccinaties met levende verzwakte vaccins kan een infectie in de hand werken. De werking van coumarinederivaten kan worden beı¨nvloed. Verkrijgbaar als: – Eloxatinâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 50 mg, a` 20 ml = 100 mg en a` 40 ml = 200 mg. – Oxaliplatin, infuusconcentraat a` 10 ml = 50 mg, a` 20 ml = 100 mg en a` 40 ml = 200 mg; poeder voor infusievloeistof a` 50 mg en a` 100 mg. – Oxalisinâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 50 mg, a` 20 ml = 100 mg en a` 40 ml = 200 mg.

Oxalisin â. Zie: Oxaliplatin blz. 321 Oxandrolon. Een androgeen toegepast bij de behandeling van constitutionele groeivertraging bij jongens. Dosering: oraal: 1 maal daags 1,25 – 2,5 mg gedurende 3 tot 6 maanden. Bijwerkingen: acne, versterkt libido, virilisatie. Interacties: de werking van coumarinederivaten kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Oxandrolon, tabletten a` 2,5 mg RV . Een antihistaminicum, gebruikt bij de preventie en beOxatomide &

handeling van allergische aandoeningen. De absorptie is vrijwel volledig. De halfwaardetijd bedraagt 14 uur. Dosering: 2 maal daags 30 mg, indien een astmatische component aanwezig is 2 maal daags 60 mg. Bijwerkingen: slaperigheid, hoofdpijn, maagdarmstoornissen. Interacties: alcohol en centraal-depressieve stoffen kunnen het sederende effect versterken. Verkrijgbaar als: – Tinsetâ, tabletten a` 30 mg.

O

RV . Een benzodiazepinederivaat, dat als sedativum wordt geOxazepam &

bruikt bij angsttoestanden. Het is een metaboliet van diazepam. Het wordt langzaam uit het maagdarmkanaal geabsorbeerd. De T½ van de plasmaspiegel is 3 tot 12 uur. Dosering: 3 tot 4 maal daags 10 mg; maximaal 400 mg per dag. Bijwerkingen: slaperigheid, ataxie, duizeligheid, urticaria. Interacties: het gelijktijdig gebruik van alcohol wordt ontraden. Centraal-depressieve stoffen kunnen het sederende effect versterken. Euforie van opioı¨dgebruik kan worden versterkt. Verkrijgbaar als:

– Oxazepam, tabletten a` 10 mg en a` 50 mg. – Serestaâ, tabletten a` 10 mg. – Serestaâ Forte, tabletten a` 50 mg.

Oxcarbazepine. Een keto-analoog van carbamazepine. Het wordt in de lever omgezet in de tevens actieve metaboliet monohydroxycarbamazepine. Het heeft dezelfde werking als carbamazepine: de natriuminstroom wordt verminderd. Het heeft geen enzymeninducerende werking. Na orale toediening wordt het vrijwel volledig geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de actieve metaboliet is 8 tot 13 uur. Dosering: oraal: volwassenen: 600 mg tot 2,4 gram per dag in 2 doses, wekelijks met maximaal 600 mg verhogen; kinderen vanaf 6 jaar: 8 tot 46 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 doses. Bijwerkingen: vermoeidheid, maagdarmstoornissen, ataxie, huidafwijkingen, leverfunctiestoornissen, witte bloed322

beeldveranderingen. Interacties: oxcarbazepine is een zwakke inductor van CYP3A4, CYP3A5 en UDP-glucuronyltransferase. Daarnaast is het een remmer van CYP2C19. Hormonale anticonceptie kan verminderd betrouwbaar zijn. Ook kunnen plasmaconcentraties van bepaalde anti-epileptica worden verlaagd. Verkrijgbaar als: – Oxcarbazepine, filmomhulde tabletten a` 300 mg en a` 600 mg. – Trileptalâ, filmomhulde tabletten a` 300 mg en a` 600 mg; suspensie a` 60 mg/ml.

Oxis â. Zie: Formoterol blz. 191 RV . Een fenothiazinederivaat, dat als antihistaminicum Oxomemazine &

wordt gebruikt bij allergische aandoeningen en bij hoest. Het is een metaboliet van promethazine met sterke antihistaminerge, een anticholinerge, antiserotonerge en anti-emetische werking. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 11 jaar: 5 tot 10 mg per dag in 2 tot 3 doses; kinderen van 4 tot 10 jaar: 5 tot 8,3 mg per dag in 2 tot 3 doses: kinderen van 1 tot 3 jaar: 3,3 tot 6,7 mg per dag in 2 tot 3 doses. Bijwerkingen: sufheid, slaperigheid. Interacties: alcohol en centraal-depressieve stoffen kunnen het sederende effect versterken. Verkrijgbaar als: – Toplexilâ, stroop a` 330 microgram/ml.

Oxprenolol. Werkzaam door blokkade van de be`tareceptoren van het adrenergische systeem. Het wordt gebruikt bij angina pectoris, bij sommige hartaritmiee¨n en bij hypertensie. De halfwaardetijd bedraagt 1 tot 2 uur. Metabolisering vindt plaats in de lever. Dosering: bij angina pectoris: 3 maal daags 40 mg, zonodig verhogen tot maximaal 320 mg per dag. Dosering bij hypertensie: aanvankelijk 2 maal daags 80 mg; na e´e´n of twee weken kan de dosering worden verhoogd tot de gewenste bloeddrukdaling is bereikt tot maximaal 320 mg per dag. Bijwerkingen: bradycardie, hypotensie, vermoeidheid, duizeligheid, diarree. Contra-indicaties: decompensatio cordis, astma, acidose. Interacties: cimetidine, hydralazine en alcohol kunnen de bloedspiegels van oxprenolol verhogen. NSAID’s kunnen het bloeddruklagende effect verminderen. Verkrijgbaar als: – Oxprenolol, tabletten a` 20 mg, a` 40 mg en a` 80 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 160 mg (HCl).

Oxybuprocaı¨ne. Lokaalanestheticum gebruikt voor oppervlakteanesthesie in de keel-, neus-, oor-, en oogheelkunde. De werking treedt in na 15 seconden en houdt 10 tot 20 minuten aan. Dosering: 1 druppel in de conjunctivaalzak. Bijwerkingen: branderig gevoel, herhaalde toediening kan tot hoornvliesbeschadigingen leiden. Verkrijgbaar als:

– Oxybuprocaı¨ne, oogdruppels a` 0,4% (HCl).

Oxybutynine. Een spasmolyticum toegepast bij urine-incontinentie bij hyperreflectoire instabiele blaas (aandrangincontinentie). Werkt op de gladde detrusorspier. Na orale toediening wordt het volledig geabsorbeerd. De T½ bedraagt 2 tot 3 uur. Dosering: oraal: volwassenen: 3 tot 4 maal daags 2,5 mg tot 5 mg; kinderen vanaf 5 jaar: 0,3 tot 0,4 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 tot 4 doses. 323

O

Dosering transdermaal: elke 3 tot 4 dagen 1 pleister aanbrengen. Bijwerkingen: anticholinerge verschijnselen. Contra-indicatie: glaucoom. Interacties: middelen die tevens anticholinerge verschijnselen vertonen kunnen de anticholinerge bijwerkingen in ernst doen toenemen. Verkrijgbaar als: – Dridaseâ, stroop a` 1 mg/ml (HCl). – Kenteraâ, transdermale pleister a` 36 mg (afgifte 3,9 mg/24 uur). – Oxybutynine, tabletten a` 2,5 mg en a` 5 mg (HCl).

Oxychinoline. Een antisepticum met antibacterie¨le en antimycotische eigenschappen voornamelijk gebruikt bij infecties in mond- en keelholte en bij huid- en wondinfecties. Dosering: 1 tablet opzuigen. Maximaal 6 per dag. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties. Verkrijgbaar als: – Superolâ, tabletten ter bereiding van oplossing a` 100 mg (sulfaat); zuigtabletten a` 2 mg (sulfaat).

Oxycodon. Een opiaatagonist toegepast bij de behandeling van ernstige

O

pijn bij kankerpatie¨nten. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever door CYP3A4 en CYP2D6 omgezet in de werkzame metaboliet oxymorfon. De schijnbare eliminatiehalfwaardetijd bedraagt 4 tot 8 uur. 10 mg oxycodon komt overeen met ca. 20 mg morfine oraal. Dosering: oraal (gewoon preparaat): individueel bepaald, aanvankelijk 5 mg elke 4 tot 6 uur, max. 400 mg per dag; (tabletten met gereguleerde afgifte): individueel bepaald, aanvangsdosis 5 tot 10 mg elke 12 uur, max. 400 mg per dag. Bijwerkingen: afhankelijkheid, obstipatie, misselijkheid, droge mond, zweten, asthenie, sufheid. Interacties: alcohol en centraal-depressieve stoffen kunnen de sederende werking versterken. Verkrijgbaar als: – Oxycodon, tabletten met gereguleerde afgifte a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg, a` 40 mg en a` 80 mg (HCl). – OxyContinâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg, a` 40 mg en a` 80 mg (HCl). – OxyNormâ, capsules a` 5 mg, a` 10 mg en a` 20 mg (HCl); drank a` 10 mg/ml (HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 10 mg en a` 2 ml = 20 mg (HCl).

OxyContinâ. Zie: Oxycodon blz. 324 Oxylinâ Liquifilm. Zie: Oxymetazoline blz. 324 Oxymetazoline. Een sympaticomimeticum (imidazolinederivaat) met overwegend alfa-effect. Gebruikt bij congestie van het oog- of neusslijmvlies. Dosering: 1 tot 3 druppels per neusgat. Maximaal 4 tot 6 keer per dag, gedurende maximaal 5 dagen. Bijwerkingen: branderig gevoel, prikkeling van het neusslijmvlies. Verkrijgbaar als: – Nasivinâ, neusdruppels a` 0,025% en a` 0,05% (HCl); neusspray a` 0,05% (HCl). – Oxylinâ Liquifilm, oogdruppels a` 0,025% (HCl). – Sinex ’Vicks’â, neusspray a` 0,05% (HCl)/

OxyNorm â. Zie: Oxycodon blz. 324

324

Oxytetracycline. Antibioticum, afkomstig van Streptomyces rimosus. Voor werkzaamheid en dosering zie tetracycline. De biologische halfwaardetijd is ongeveer 9 uur.

Oxytocine. Een op de uterus aangrijpend polypeptide, oorspronkelijk verkregen uit hypofyseachterkwabextract, tegenwoordig synthetisch gemaakt. Veroorzaakt ritmische contracties van de uterus. De sterkte van een preparaat wordt uitgedrukt in IE, waarbij 0,5 mg van een bepaald hypofyseachterkwabextract overeenkomt met 1 IE. Oxytocine wordt toegepast bij weee¨nzwakte. De halfwaardetijd bedraagt 3 tot 17 minuten. Dosering: 0,5 tot 1 IE per keer, intramusculair, zonodig na een half uur te herhalen; in totaal niet meer dan 10 IE. Ter inleiding van de partus kan oxytocine in een i.v. druppelinfuus worden toegediend. Men voegt dan 1 IE per 100 ml infuusvloeistof toe en begint met een snelheid van 5 tot 10 druppels per minuut; na elke 10 minuten wordt de snelheid verhoogd tot maximaal 30 druppels per minuut. Bij atonische nabloedingen geeft men 5 tot 10 IE, i.m. of s.c. Spray wordt gebruikt voor intranasale applicatie. Deze toediening zou het zogen vergemakkelijken. Dosering per keer: 4 IE, 5 minuten voor het zogen. Bijwerkingen: hypertonie van de uterus, overgevoeligheidsverschijnselen, maagdarmstoornissen. Verkrijgbaar als: – Syntocinonâ, injectievloeistof a` 1 ml = 5 IE; neusspray a` 4 IE per dosis.

P3-hypochloran TS. Zie: Natriumhypochloriet blz. 300 Pabalâ. Zie: Carbetocine blz. 83 Paclitaxel. Een oncolyticum dat interfereert met de microtubuli, waardoor de celdeling wordt geremd. Toegepast bij de primaire behandeling van ovariumcarcinoom in combinatie met cisplatine, de secundaire behandeling van gemetastaseerd ovariumcarcinoom na falen van platina-bevattende therapie, bij de behandeling van gemetastaseerd mammacarcinoom indien antracychinederivaten onvoldoende effectief of gecontra-indiceerd zijn en bij de behandeling van gevorderd niet-kleincellig longcarcinoom in combinatie met cisplatine. Metabolisering in de lever door CYP2C8 en CYP3A4. De halfwaardetijd bedraagt 3 tot 53 uur. Dosering: intraveneus als infusie: bij de primaire behandeling van ovariumcarcinoom: 135 mg/m2 lichaamsoppervlak in 24 uur toedienen gevolgd door 75 mg/m2 lichaamsoppervlak cisplatine (kuur elke drie weken herhalen); bij de secundaire behandeling van ovariumcarcinoom en mammacarcinoom 175 mg/m2 lichaamsoppervlak in 3 uur toedienen (kuur elke drie weken herhalen). Het infuusconcentraat moet worden verdund tot een uiteindelijke concentratie van 0,3 tot 1,2 mg/ml. De dosering verschilt sterk interindividueel. Bijwerkingen: beenmergdepressie, overgevoeligheidsreacties, leverfunctiestoornissen, hypotensie, bradycardie, ECG-veranderingen, perifere neuropathie. Interacties: in combinatie met cisplatine, dient paclitaxel eerst toegediend te worden. Voorzichtigheid is geboden in combinatie met geneesmiddelen die een invloed hebben op CYP2C8 en CYP3A4. Verkrijgbaar als: – Paclitaxel, infuusconcentraat a` 5 ml = 30 mg, a` 16,7 ml = 100 mg, a` 25 ml = 150 mg en a` 50 ml = 300 mg. – Paclitaxinâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 30 mg, a` 16,7 ml = 100 mg, a` 25 ml = 150 mg en a` 50 ml = 300 mg. 325

O

Paclitaxin â. Zie: Paclitaxel blz. 325 Palacos LV-40 met gentamicineâ. Zie: Gentamicine blz. 202 Palacos R-40 met gentamicineâ. Zie: Gentamicine blz. 202 Palamed Gâ. Zie: Gentamicine blz. 202 OW & RV blz. 132 Palfaceâ. Zie: Dextromoramide & OW & RV blz. 132 Palfium â. Zie: Dextromoramide &

Palifermine. Een, door recombinant-DNA-technologie geproduceerde, humane keratinocytengroeifactor (KGF) intraveneus toegepast bij de behandeling van orale mucocitis bij patie¨nten met hematologische maligniteiten die autologe hematopoe¨tische stamcelinfusie nodig hebben. Het is een eiwit van 140 aminozuren dat verschilt van humaan KGF doordat de eerste 23 aminozuren zijn verwijderd voor een betere eiwitstabiliteit. Het bevordert specifiek de proliferatie, differentiatie en up-regulatie van cytoprotectieve mechanismen van epitheelcellen die worden geproduceerd door mesenchymcellen. De T½ bedraagt ca. 4,5 uur. Dosering: i.v. als bolusinjectie: 60 microgram per kg per dag gedurende 3 opeenvolgende dagen vo´o´r de myeloblatieve therapie en 3 opeenvolgende dagen na de myeloblatieve therapie. Er dient tenminste 4 dagen tussenpoos te zijn tussen de eerste en laatste 3 doses. Bijwerkingen: smaakverandering, verdikking of verkleuring van de tong/mond, huidreacties, artralgie, oedeem, pijn op de injectieplaats, koorts, stijging van amylase- of lipaseconcentratie. Interacties: niet toepassen binnen 24 uur voor of na cytotoxische chemotherapie. Verkrijgbaar als: – Kepivanceâ, poeder voor oplossing voor injectie a` 6,25 mg.

Paliperidon. Een antipsychoticum (een actieve metaboliet van risperidon)

P

dat als selectieve antagonist sterk bindt aan serotonerge 5-HT2- en dopaminerge D2-receptoren. Het blokkeert ook de alfa-1-adrenerge receptoren en in mindere mate de H1-histaminerge en de alfa-2-adrenerge receptoren. Toegepast bij de behandeling van schizofrenie. Na orale toediening wordt het matig geabsorbeerd met een biologische beschikbaarheid van ca. 30%. Het wordt grotendeels onveranderd via de nieren uitgescheiden. De halfwaardetijd bedraagt ca. 25 uur bij normale nierfunctie. Dosering: oraal: 1 maal daags ’s ochtends, altijd voor het ontbijt of altijd tijdens ontbijt, 6 mg. Op basis van het klinisch beeld te verlagen of te verhogen tot max. 12 mg. Bij nierfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: hoofdpijn, extrapiramidale stoornissen, tachycardie, hypersalivatie, braken, dystonie, dyskinesie, hypertonie, parkinsonisme. Interacties: voorzichtigheid is geboden in combinatie met stoffen die het QT-interval verlengen. De sederende werking kan versterkt worden in combinatie met onder andere alcohol, antidepressiva en barbituraten. De werking van dopamine-agonisten kan worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Invegaâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 6 mg en a` 9 mg.

Palivuzimab. Een ‘gehumaniseerd’ monoklonaal antilichaam (95% humaan en 5% muis) toegepast ter voorkoming van respiratoir syncytiumvormend virus (RSV)-infecties. Toegepast bij kinderen die geboren zijn na een 326

zwangerschapsduur van 35 weken of minder en die jonger waren dan 6 maanden bij het begin van het RSV-seizoen of kinderen die jonger zijn dan twee jaar en die in de voorafgaande 6 maanden een behandeling van bronchopulmonale dysplasie nodig hadden. Het antilichaam IgG(1k) bindt zich exclusief aan het fusie-eiwit van het RSV waardoor het RSV niet meer de menselijke cel kan binnendringen. De T½ bedraagt gemiddeld 20 dagen. Dosering: i.m. voorafgaand en gedurende het RSV-seizoen 15 mg kg/lichaamsgewicht eens per maand. Bijwerkingen: koorts, reactie op injectieplaats, huidreacties, diarree, leverfunctiestoornissen, leukopenie, ademhalingsstoornissen, rinitis. Bij 1% van de patie¨nten zijn humane antihumane antilichamen (HAHA) waargenomen. Verkrijgbaar als: – Synagisâ, poeder voor injectievloeistof a` 50 mg en a` 100 mg. OW blz. 216 Palladon â. Zie: Hydromorfon &

Paludrineâ. Zie: Proguanil blz. 360 Pamidroninezuur. APD. Een bisfosfonaat toegepast voor de behandeling van hypercalcie¨mie ten gevolge van maligne aandoeningen. Het is een krachtige remmer van de absorptie van botweefsel door osteoclasten. De T½ bedraagt ongeveer 40 min. Dosering: aanvangstherapie, afhankelijk van het serum Ca, 15 tot 90 mg toegevoegd aan een intraveneus infuus (90 mg op 1 liter), toe te dienen in 2 tot 24 uur. Als de hypercalcie¨mie terugkeert kan de aanvangstherapie worden herhaald. Bijwerkingen: temperatuurverhoging, afwijkingen van het witte bloedbeeld. Interacties: de scintigrafie van botten kan worden verstoord. Verkrijgbaar als:

– Pamidroninezuur, infuusconcentraat a` 5 ml = 15 mg, a` 10 ml = 30 mg, a` 10 ml = 60 mg, a` 20 ml = 60 mg, a` 10 ml = 90 mg en a` 30 ml = 90 mg (di-Na-zout). – Pamiproâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 15 mg, a` 10 ml = 30 mg, a` 20 ml = 60 mg en a` 30 ml = 90 mg (di-Na-zout).

Pamiproâ. Zie: Pamidroninezuur blz. 327 Pamorelinâ. Zie: Triptoreline blz. 444 Panadolâ. Zie: Paracetamol blz. 330 Panadolâ Plus Nieuwe Formule. Zie: Paracetamol/Coffeı¨ne blz. 331 Pancreasenzympreparaat. Pancreasenzympreparaat bereid uit de pancreas van zoogdieren bevat protease, amylase en lipase. Gebruikt bij exocriene pancreasinsufficie¨ntie ten gevolge van cystic fibrosis, pancreatitis en pancreatectomie. Pancreasenzympreparaten zijn onder verschillende namen bekend (pancreatine, pancrelipase) en bevatten verschillende hoeveelheden enzymactiviteit. Pancreasenzympreparaten worden in de maag geı¨nactiveerd, het minst als het tijdens de maaltijd wordt toegediend. Aan sommige preparaten worden enzymen van plantaardige en dierlijke oorsprong extra toegevoegd. Dosering: op geleide van het effect. Als richtlijn: 10.000–50.000 FIP-E lipase bij de hoofdmaaltijd en 10.000–25.000 FIP-E lipase bij de overige maaltijden. Interacties: calciumcarbonaat en magnesiumhydroxide verminderen de werkzaamheid van het preparaat. De opname van foliumzuur kan worden 327

P

verstoord. Verkrijgbaar als: – Creonâ, capsules met gereguleerde afgifte met maagsapresistent granulaat (lipase 10.000 FIP-E, amylase 800 FIP-E, protease 600 FIP-E). – Creonâ Forte, capsules met gereguleerde afgifte met maagsapresistent granulaat (lipase 25.000 FIP-E, amylase 18.000 FIP-E, protease 1.000 FIP-E). – Pancreaseâ HL, capsules met gereguleerde afgifte met maagsapresistente microtabletten (lipase 25.000 FIP-E, amylase 22.500 FIP-E, protease 1.250 FIP-E). – Panzytratâ, capsules met gereguleerde afgifte met maagsapresistente microtabletten (lipase 25.000 FIP-E, amylase 22.500 FIP-E, protease 1.250 FIPE). – Panzytratâ LD, capsules met gereguleerde afgifte met maagsapresistente microtabletten (lipase 10.000 FIP-E, amylase 9.000 FIP-E, protease 500 FIPE).

Pancretinâ. Zie: Alitretinoı¨ne blz. 28 Pancuronium. Een steroı¨d, dat een neuromusculaire blokkade veroorzaakt. Gebruikt als intraveneus spierverslappend middel. Het werkt sterker en korter dan tubocurarine. Dosering: afhankelijk van de gewenste relaxatie individueel in te stellen, als regel 0,01 tot 0,1 mg/kg. Antagonist: neostigminemethylsulfaat. Bijwerkingen: miosis, tachycardie. Interacties: aminoglycosiden kunnen de neuromusculaire blokkade versterken. Verkrijgbaar als: – Pavulonâ, injectievloeistof a` 2 ml = 4 mg (dibromide).

Panitumumab. Een humaan recombinant IgG2 monoklonaal antilichaam

P

dat met grote affiniteit en specificiteit bindt aan humane endotheliale groei factor receptor (EGFR). EGFR stimuleert de groei van cellen en komt op verschillende tumorcellen tot expressie. De binding van panitumumab aan EGFR leidt tot internalisatie van de receptor, remming van de celgroei, inductie van apoptose en afname van bepaalde groeifactoren. Intraveneus toegepast bij de behandeling van patie¨nten met gemetastaseerd colorectaal carcinoom met EGFR-expressie die niet KRAS-gemuteerd is. Het KRAS (Kirsten rat sarcoma viraal oncogeen homoloog) gen codeert voor een klein GTP-bindend eiwit dat betrokken is bij de signaaluitwisseling. Activerende mutaties van het KRAS gen komen vaak voor bij verschillende humane tumoren en zijn betrokken bij zowel oncogenese als tumorprogressie. De T½ bedraagt ca. 7,5 dag. Dosering: i.v. als infusie: eens per 2 weken 6 mg/kg lichaamsgewicht in 100 tot 150 ml NaCl 0,9% met een infusieduur van 60 tot 90 min. De concentratie mag max. 10 mg/ml bedragen. Bijwerkingen: huid- en onderhuidaandoeningen, diarree, vermoeidheid, infusiereacties, elektrolytafwijkingen. Interacties: in combinatie met IFL-therapie (irinotecan, 5-fluorouracil, folinezuur) is een hogere incidentie van diarree waargenomen. Verkrijgbaar als: – Vectibixâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 100 mg en a` 20 ml = 400 mg.

Panotile â. Oordruppels met 1% neomycinesulfaat, 0,1% fludrocortisonacetaat, 4% lidocaı¨ne HCl en 10.000 IE/ml polymyxine B-sulfaat. Bij otitis externa. Fludrocortison is een zwakwerkend corticosteroı¨d, neomycine en 328

polymyxine werken antimicrobieel, lidocaı¨ne heeft een pijnstillende werking. Dosering: 4-5 druppels 2-4 maal per dag. Kinderen: 2-3 druppels 3-4 maal per dag. Bijwerkingen: irritatie, sensibilisatie als gevolg van neomycine.

PantoPACâ. Combinatieverpakking bestaande uit 7 dagblisters met 2 maagsapresistente tabletten met 40 mg pantoprazol (als Na-zout), 2 tabletten met 1000 mg amoxicilline en 2 tabletten met 500 mg claritromycine. Toegepast ter eradicatie van Helicobacter pylori. Dosering: oraal: 2 maal daags 1 tablet pantoprazol en 1 tablet amoxicilline en 1 tablet claritromycine gedurende 7 dagen.

Pantoprazol. Een protonpompremmer, die de basale en gestimuleerde maagzuursecretie remt. Het wordt in het zuurcompartiment van de parie¨tale cel geprotoneerd en gecumuleerd en vervolgens omgezet in de actieve remmer, die reageert met het maagzuurproducerende enzym H+/K+ - ATPase. Toegepast bij ulcus ventriculi, ulcus duodeni, refluxoesofagitis, preventie van ulcera bij chronisch NSAID-gebruik, eradicatie van Helicobacter pylori (in combinatie met 2 geschikte antibiotica), zollinger-ellisonsyndroom en andere aandoeningen die gepaard gaan met pathologische hypersecretie. De T½ bedraagt ca. 1 uur. Dosering: oraal of i.v.: 1 maal daags 40 mg vo´o´r of tijdens ontbijt, bij ulcus duodeni gedurende 2 tot 4 weken, bij ulcus ventriculi en matige tot ernstige refluxoesofagitis gedurende 4 tot 8 weken; zonodig 1 maal daags of 1 maal daags 20 mg bij de behandeling van milde refluxoesofagitis en als onderhoudsdosering bij refluxoesofagitis; 1 maal daags 80 mg, tijdelijk 2 maal daags 80 mg (indien nodig voor adequate zuurcontrole is meer dan 160 mg mogelijk), bij zollinger-ellisonsyndroom en andere aandoeningen met pathologische hypersectie (behandelduur is niet gelimiteerd). Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, huidreacties, wazig zien, koorts. Interacties: de absorptie van geneesmiddelen waarvan de opname pH-afhankelijk verloopt, kan worden verminderd, bv. cefuroxim, voriconazol, itraconazol. Verkrijgbaar als: – Pantoprazol, maagsapresistente tabletten a` 20 mg en a` 40 mg (als Na-zout). – Pantozolâ, maagsapresistente tabletten a` 20 mg en a` 40 mg (als Na-zout); poeder voor injectievloeistof a` 40 mg (als Na-zout).

Pantotheenzuur. Vitamine B5. Komt voor in lever, melk, vlees, granen enz. Waarschijnlijk omdat het in zoveel voedingsmiddelen voorkomt, zijn deficie¨nties eigenlijk niet bekend. De dagelijkse behoefte wordt geschat op 5 mg tot 10 mg.

Pantozolâ. Zie: Pantoprazol blz. 329 Panzytratâ. Zie: Pancreasenzympreparaat blz. 327 Papaverine. Papaverine HCl is een wit poeder, oplosbaar 1 in 38 water; papaverinesulfaat is beter oplosbaar. Het ontspant glad spierweefsel van de grotere vaten door effecten op de calciuminstroom en wordt gebruikt bij impotentie van neurogene of vasculaire aard, bij vaatspasmen en bij spasmen in het maagdarmkanaal (marginaal effect). De T½ bedraagt 1 tot 2 uur. De plasma-eiwitbinding bedraagt ongeveer 90%. 329

P

Dosering: bij impotentie: intracaverneus: aanvankelijk 25 mg tot 30 mg per keer, zo nodig de dosering verhogen, maximaal 100 mg per keer, maximaal 3 maal per week. Dosering bij vaatspasmen: i.v. of i.m.: 30 mg tot 120 mg, zo nodig elke 3 uur herhalen. Dosering bij spasmen in het maagdarmkanaal: oraal: 3 maal daags 100 mg tot 200 mg; i.v. of i.m.: 30 mg tot 120 mg, zo nodig elke 3 uur herhalen. Interacties: het effect van levodopa kan afnemen. Het bloedingsrisico is verhoogd in combinatie met antistollingsmedicatie. Verkrijgbaar als:

– Papaverine, tabletten a` 50 mg (HCl).

Papillomavirusvaccin (humaan). Gezuiverde virusachtige deeltjes (’virus-like particles’; VLP’s) van het hoofdcapside-L1-eiwit van humaan papillomavirus (HPV); er is een bivalent vaccin bestaande uit L1-VLP’s van HPV-type 16 en 18, geproduceerd in cellen van Trichoplusia ni met behulp van recombinant-DNA-technologie en geformuleerd met AS04-adjuvans (Cervarixâ) en een quadrivalent vaccin bestaande uit L1-VLP’s van HVPtype 6, 11, 16 en 18, geproduceerd in gistcellen (Saccharomyces cerevisiae) met behulp van recombinant-DNA-technologie en geadsorbeerd aan amorf aluminiumhydroxyfosfaatsulfaat (Gardasil â). Toepassing: Cervarixâ: actieve immunisatie tegen hooggradige cervixdysplasie en cervixcarcinoom veroorzaakt door humaan papillomavirus typen 16 en 18; Gardasil â: actieve immunisatie tegen hooggradige cervixdysplasie, cervixcarcinoom, hooggradige vulvaire dysplasie en genitale wratten veroorzaakt door humaan papillomavirus-type 6, 11, 16 en 18. Dosering: i.m.: 3 afzonderlijke doses van 0,5 ml. Twee maanden na de eerste dosis volgt de tweede dosis en na 6 maanden de derde dosis. Bijwerkingen: erytheem, pijn en zwelling op de injectieplaats, koorts, anafylactische reactie. Interacties: immunosuppressiva kunnen de respons beı¨nvloeden. Verkrijgbaar als:

P

– Cervarixâ, suspensie voor injectie in voorgevulde injectiespuit a` 0,5 ml. – Gardasilâ, suspensie voor injectie in voorgevulde injectiespuit a` 0,5 ml.

Paracetamol. Wit poeder, met bittere smaak, oplosbaar 1 in 70 water. Het is een metaboliet van fenacetine en werkt eveneens koortswerend en pijnstillend. De serumhalfwaardetijd bedraagt 2 tot 4 uur. Dosering: oraal: volwassenen: 500 mg tot 1000 mg per keer, max. 4 gram per dag; kinderen: 10 tot 15 mg/kg lichaamsgewicht, zo nodig 4 tot 6 maal daags; rectaal: volwassenen: 1000 mg per keer, max. 4 gram per dag; kinderen: 20 tot 30 mg/kg lichaamsgewicht, zo nodig 2 tot 3 maal daags. Bij rectale toediening wordt in vergelijking met de orale toediening, de doseerfrequentie gehalveerd en de dosering verdubbeld. Hoeveelheden van 6 gram paracetamol kunnen reeds leverbeschadiging geven, grotere hoeveelheden veroorzaken irreversibele levernecrose. Bijwerkingen: in het algemeen weinig bijwerkingen. Bij langdurig gebruik van hoge doses kunnen leverfunctiestoornissen ontstaan. Interacties: de werking van orale anticoagulantia kan worden versterkt bij chronisch gebruik. Verkrijgbaar als: – Kinderparacetamolâ, kauwtabletten a` 120 mg; tabletten a` 100 mg; zetpillen a` 120 mg en a` 240 mg. – Panadolâ, drinktabletten (zapp) a` 500 mg; omhulde tabletten (glad) a` 500 mg en a` 1 gram; zetpillen a` 125 mg, a` 250 mg, a` 500 mg en a` 1 gram. 330

– Paracetamol, kauwtabletten a` 120 mg; smelttabletten a` 125 mg, a` 250 mg en a` 500 mg; dispergeerbare tabletten a` 500 mg; tabletten a` 100 mg en a` 500 mg; drank a` 24 mg/ml; zetpillen a` 60 mg, a` 120 mg, a` 240 mg, a` 500 mg en a` 1 gram. – Perfalganâ, infusievloeistof a` 100 ml = 1 gram. – Sinasprilâ Paracetamol, kauwtabletten a` 60 mg en a` 120 mg; stroop a` 24 mg/ ml.

Paracetamol/Codeı¨ne. Paracetamol heeft een analgetische en antipyretische werking. Codeı¨ne is een opiumalkaloı¨d en heeft een analgetische, sedatieve, obstiperende en hoestprikkeldempende werking. Het centraal aangrijpende analgeticum codeı¨ne vergroot het pijnstillend effect van paracetamol. Verkrijgbaar als: – Paracetamol/Codeı¨ne, tabletten a` 500 mg/10 mg, a` 500 mg/20 mg en a` 500 mg/50 mg paracetamol en codeı¨ne (diwaterstoffosfaat). – Paracetamol/Codeı¨ne FNA, capsules a` 500 mg/10 mg tot 500 mg/50 mg paracetamol en codeı¨ne (diwaterstoffosfaat); zetpillen a` 250 mg/5 mg, a` 500 mg/10 mg en a` 1 gram/20 mg paracetamol en codeı¨ne (diwaterstoffosfaat).

Paracetamol/Coffeı¨ne. Paracetamol heeft een analgetische en antipyretische werking. Coffeı¨ne heeft een centraal stimulerend effect. De analgetische werking van paracetamol kan worden versterkt door coffeı¨ne. Verkrijgbaar als:

– Finimal â, tabletten a` 500 mg paracetamol en 50 mg coffeı¨ne. – Panadolâ Plus Nieuwe Formule, tabletten a` 500 mg paracetamol en 65 mg coffeı¨ne. – Paracof â, tabletten a` 500 mg paracetamol en 50 mg coffeı¨ne. – Witte Kruis â, poeders a` 500 mg paracetamol en 50 mg coffeı¨ne; tabletten a` 500 mg en 50 mg coffeı¨ne.

Paracof â. Zie: Paracetamol/Coffeı¨ne blz. 331 Para-donâ. Tabletten met 150 mg propyfenazon, 250 mg paracetamol en 50 mg coffeı¨ne. Toegepast bij pijn en koorts. Paracetamol en propyfenazon hebben een analgetische en antipyretische werking. Coffeı¨ne werkt centraal stimulerend. Dosering: oraal: 1 tot 2 tabletten per keer, max. 6 tabletten per dag.

Paraffine. Een mengsel van verzadigde koolwaterstoffen, door destillatie uit aardolie verkregen. Vloeibare paraffine, paraffinum liquidum, wordt als laxans gebruikt. Vaste paraffine, paraffinum solidum, smelt bij 54 tot 578C. Paraffine mengt zich met de darminhoud waardoor deze weker wordt. De werking treedt in na 6 tot 8 uur. Gebruikt in zalfbases. Dosering: oraal: 15 tot 30 ml, ’s avonds. Bij voorkeur wordt het als emulsie toegediend. Bijwerkingen: paraffine kan huidirritaties veroorzaken indien het lekt uit de anus. Interacties: langdurig gebruik van vloeibare paraffine verhindert de absorptie van vetoplosbare vitaminen. Verkrijgbaar als: – Paraffine, emulsie a` 0,6 ml/ml en a` 430 mg/ml.

Para-Speciaalâ. Huidspray met 0,66% bioallentrine en 2,64% piperonylbutoxide. Gebruikt bij hoofd- en schaamluis. 331

P

Dosering: ruim voor het slapen gaan de aangedane huid goed drogen daarna besprayen. Na 30 minuten uitspoelen met water. Bijwerkingen: jeuk, roodheid, irritatie.

Parathyroı¨dhormoon. Het via DNA-recombinanttechnologie (bereid uit Escherichia coli) verkregen hormoon dat identiek is aan het natuurlijk voorkomend hormoon; het stimuleert de osteoblasten. Subcutaan toegepast bij de behandeling van osteoporose bij postmenopauzale vrouwen met hoog risico op fracturen. Tijdens de behandeling is een adequate inname van calcium en vitamine D noodzakelijk. Dosering: subcutaan in de buik: 1 maal daags 100 microgram gedurende max. 24 maanden. Bijwerkingen: hypercalcie¨mie, misselijkheid, hypercalciurie, maagdarmstoornissen, vermoeidheid. Verkrijgbaar als: – Preotactâ, patronen voor in doseerpen a` 1,6 mg. PTH

Parecoxib. Een prodrug van valdecoxib, een selectieve cyclo-oxygenase-2

P

(COX) remmer, als kortwerkend parenteraal analgeticum postoperatief toegepast in combinatie met opioı¨den. De werking treedt na ca. 10 min. in en houdt 7 tot 24 uur aan. Parecoxib wordt in de lever omgezet in het werkzame valdecoxib en vervolgens via CYP3A4 en CYP2C9 en glucuronidering gemetaboliseerd. De T½ van valdecoxib bedraagt ca. 8 uur. Dosering: i.m. en i.v.: 40 mg, gevolgd door 20 mg a` 40 mg elke 6 tot 12 uur op basis van de behoefte, maximaal 80 mg per dag. Contra-indicatie: ischemische hartziekte en/of cerebrovasculaire ziekte, coronaire bypassoperatie, congestief hartfalen, overgevoeligheid voor sulfonamiden. Bijwerkingen: verhoogd risico op trombotische incidenten (na langdurig gebruik: myocardinfarct en CVA), perifeer oedeem, gebitsproblemen, ademhalingsstoornissen, maagdarmstoornissen, hypokalie¨mie, leverfunctiestoornissen, huidafwijkingen, oligurie. Overgevoeligheidsreacties en ernstige huidreacties kunnen voorkomen. Interacties: gelijktijdig gebruik met corticosteroı¨den en/of SSRI’s kan het risico op maagbloedingen verhogen. De werking van orale anticoagulantia kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Dynastatâ, poeder voor injectievloeistof a` 20 mg en a` 40 mg (als Na-zout).

Paricalcitol. Een synthetisch vitamine D analogon intraveneus toegepast bij de profylaxe en behandeling van secundaire hyperparathyreoı¨die ten gevolge van chronische nierinsufficie¨ntie. De calcium sensing receptor wordt up-gereguleerd. Tevens wordt de vitamine D-receptorexpressie verhoogd. Het heeft een plasma-eiwitbinding van 99,9%. De T½ bij hemodialysepatie¨nten bedraagt ca. 15 uur. Regelmatige controle van serumcalcium-, -fosfaatconcentratie en PTH is noodzakelijk. Dosering: i.v: via centrale lijn tijdens hemodialyse of langzaam intraveneus (30 sec.): initieel in microgrammen als uitkomst van de formule: baseline iPTH-spiegel in pg/ml gedeeld door 80, niet vaker dan iedere 2 dagen. Vervolgens individueel (om de 2 tot 4 weken dosis aanpassen) op basis van de PTH-spiegel en Ca- en fosfaatwaarden in het bloed. Tijdens de behandeling is het noodzakelijk voldoende calcium in te nemen. Bijwerkingen: hyperfosfatemie, hypercalcie¨mie, parathyreoı¨daandoeningen, jeuk, smaakstoornissen. Interacties: ketoconazol verdubbelt de halfwaardetijd van paricalcitol. Voorzichtigheid is geboden bij hypercalcie¨mie omdat dit digoxinespiegels kan 332

beı¨nvloeden. Verkrijgbaar als: – Zemplarâ, ampullen a` 1 ml=5 microgram en 2 ml=10 microgram.

Parietâ. Zie: Rabeprazol blz. 371 Parlodelâ. Zie: Bromocriptine blz. 69 RV blz. 438 Parnateâ. Zie: Tranylcypromine &

Paromomycine. Een aminoglycoside antibioticum oraal toegepast bij patie¨nten met bepaalde bijzondere vormen van darminfecties. Het wordt na orale toediening nauwelijks geabsorbeerd. Dosering: oraal na de maaltijd met een glas water: 15 mg tot 25 mg/kg lichaamsgewicht per dag verdeeld over 3 tot 4 doses gedurende 5 dagen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, allergische reacties, blaasjes, rode huid, jeuk. Verkrijgbaar als: – Humatinâ, capsules a` 250 mg (als sulfaat).

Paronalâ. Zie: Asparaginase blz. 48 Paroxetine. Een selectieve serotonineheropnameremmer met zwak anticholinerge eigenschappen.Toegepast bij de behandeling van depressies. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd bedraagt 10 tot 25 uur. De eiwitbinding bedraagt 95%. Het remt het enzym cytochroom P-450. Dosering: oraal: 1 maal daags 20 mg tot max. 50 mg, ’s morgens bij het ontbijt. De dosering geleidelijk met 10 mg verhogen. Bij obsessief-compulsieve stoornis is de maximum dosering 60 mg. Bijwerkingen: misselijkheid, slaperigheid, transpireren, tremor, spierzwakte, droge mond. Niet gebruiken bij de behandeling van kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Interacties: de combinatie met MAO-remmers wordt ontraden. In combinatie met corticosteroı¨den of NSAID’s neemt de kans op maagbloedingen toe. Paroxetine is een sterke remmer van CYP2D6: hier dient rekening mee gehouden te worden bij combinatiegebruik van onder meer antipsychotica, TCA’s en atomoxetine. Verkrijgbaar als:

– Paroxetine, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg (als HCl); filmomhulde tabletten a` 20 mg en a` 30 mg (als HCl); filmomhulde tabletten a` 20 mg (als mesilaat). – Seroxatâ, filmomhulde tabletten a` 20 mg en a` 30 mg (als HCl); suspensie a` 2 mg/ml (als HCl).

Partusistenâ. Zie: Fenoterol blz. 174 Patentblauw. Een kleurstof, gebruikt om lymfevaten en arterie¨n zichtbaar te maken voor intra-arterie¨le chemotherapie. Bijwerkingen: allergische reacties. Verkrijgbaar als: – Bleu patente´ Vâ, injectievloeistof a` 2 ml = 50 mg.

Pavulonâ. Zie: Pancuronium blz. 328 Pectofreeâ junior. Zie: Dextromethorfan blz. 132 Pedea â. Zie: Ibuprofen blz. 220

333

P

Pediacelâ. Combinatievaccin toegepast voor actieve immunisatie tegen difterie, kinkhoest, tetanus, poliomyelitis en invasieve infecties veroorzaakt door Haemophilus influenzae type B. Dosering: in het rijksvaccinatieprogramma: i.m.: primaire vaccinatie: 3 x 0,5 ml met telkens 1 maand tussentijd op de leeftijd van 2, 3 en 4 maanden; revaccinatie: 0,5 ml op de leeftijd van 11 maanden. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, infectie, bronchitis, rusteloosheid.

Peditraceâ. Infuusconcentraat met spoorelementen bestemd voor toevoeging aan parenterale voeding van prematuren, zuigelingen en kinderen tot 15 kg. Bevat 521 microgram zinkchloride, 53,7 microgram koper (II) chloride 2-water, 3,6 microgram mangaan (II) chloride 4-water, 6,66 microgram natriumseleniet 5-water, 126 microgram natriumfluoride en 1,31 microgram kaliumjodide per ml. Dosering: 1 ml/kg lichaamsgewicht per dag, met een max. van 15 ml (niet onverdund toedienen).

Pegaptanib. Een gepegyleerd gemodificeerd oligonucleotide dat selectief

P

bindt aan de extracellulaire Vasculaire Endotheliale Groei Factor (VEGF). Dit secretie-eiwit induceert angiogenese, vasculaire permeabiliteit en inflammatie. Deze pathologische processen worden verondersteld bij te dragen aan de progressie van de neovasculaire (natte) vorm van maculadegeneratie met als gevolg het verlies van gezichtsscherpte. Intravitreaal toegepast bij de behandeling van natte maculadegeneratie. Na intravitreale toediening volgens het standaardregime, vindt geen accumulatie van pegaptanib plaats in het plasma. Dosering: intravitreaal: 300 microgram iedere 6 weken in het aangetaste oog. Bijwerkingen: toename intra-oculaire druk, endoftalmitis, overgevoeligheidsreacties, hoofdpijn, diverse oogreacties, rinorroe. Verkrijgbaar als: – Macugenâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 90 microliter = 300 microgram (als octacosa-Na-zout).

Pegasys â. Zie: Peginterferon alfa 2a blz. 335 Pegfilgrastim. De gepegyleerde vorm van filgrastim. Aan de methionylgroep van filgrastim is een polyethyleenglycolmolecuul van 20.000 D covalent gebonden. Hierdoor is de klaring door de nieren verminderd en heeft het een langere werking ten opzichte van filgrastim. Het reguleert de productie en afgifte van neutrofiele granulocyten door het beenmerg. Subcutaan toegepast ter vermindering van de duur van de neutropenie en de incidentie van febriele neutropenie bij patie¨nten die worden behandeld met cytotoxische therapie voor maligniteiten. De maximale spiegel wordt bereikt na 16 tot 120 uur. De eliminatie kan verzadigd raken bij hoge doses. Dosering: s.c.: e´e´n dosis a` 6 mg per chemotherapiecyclus, te starten ca. 24 uur na de cytotoxische chemotherapie. Bijwerkingen: botpijn, spierpijn, gewrichtspijn, leverfunctiestoornissen, reacties op de injectieplaats. Verkrijgbaar als:

– Neulastaâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,6 ml = 6 mg. – Neulastaâ SureClickâ, injectievloeistof in wegwerppen a` 0,6 ml = 6 mg.

334

Peginterferon alfa 2a. Een conjugaat van interferon alfa 2a met monomethoxy polyethyleenglycol, subcutaan toegepast bij de behandeling van hepatitis C. Wordt bij voorkeur toegepast in combinatie met ribaverine. Remt via meerdere reacties de virusreplicatie in geı¨nfecteerde cellen. De halfwaardetijd na intraveneuze toediening bedraagt 60-80 uur. Bij subcutane toediening is deze variabel tussen ongeveer 80 en 350 uur. Dosering: s.c.: 1 maal per week 180 microgram, al dan niet in combinatie met ribaverine, bij bijwerkingen en ernstige nierfunctiestoornissen dosering zo nodig verlagen. Bijwerkingen: huidreacties op de toedieningsplaats, duizeligheid, vermoeidheid, koorts, maagdarmstoornissen, myalgie, angst, depressie, bloedbeeldafwijkingen. Interacties: bij gelijktijdig gebruik kan de spiegel van theofylline en clozapine toenemen. Verkrijgbaar als: – Pegasysâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 135 microgram en a` 0,5 ml = 180 microgram.

Peginterferon alfa 2b. Een conjugaat van interferon alfa 2b met monomethoxy polyethyleenglycol, subcutaan toegepast bij de behandeling van hepatitis C. Wordt bij voorkeur toegepast in combinatie met ribaverine. Remt via meerdere reacties de virusreplicatie in geı¨nfecteerde cellen. De halfwaardetijd na intraveneuze toediening bedraagt 27-33 uur. Dosering: s.c.: (monotherapie): 1 keer per week 0,5 tot 1 microgram/kg lichaamsgewicht:(in combinatie met ribaverine): 1 maal per week 1,5 microgram/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: huidreacties op de toedieningsplaats, duizeligheid, vermoeidheid, koorts, maagdarmstoornissen, myalgie, angst, depressie, bloedbeeldafwijkingen. Interacties: peginterferon alfa 2b kan de spiegels van methadon verhogen. De spiegel van geneesmiddelen die worden gemetaboliseerd via CYP2D6 of CYP2C8 en CYP2C9 kunnen worden verlaagd. Verkrijgbaar als: – PegIntronâ, poeder voor injectievloeistof a` 50 microgram en a` 150 microgram; poeder voor injectievloeistof in voorgevulde pen a` 50 microgram, a` 80 microgram, a` 100 microgram, a` 120 microgram en a` 150 microgram.

PegIntron â. Zie: Peginterferon alfa 2b blz. 335 Pegvisomant. Een via recombinant-DNA-technologie verkregen competitieve groeihormoonantagonist covalent gebonden aan polyethyleenglycol (PEG) toegepast bij de behandeling van acromegalie indien andere behandelingen onvoldoende effect hebben. Het bindt zich aan de groeihormoonreceptor waardoor de aanmaak van insuline-achtige groeifactor-1 (IGF-1) wordt geremd en de symptomen van acromegalie verbeteren. De absorptie verloopt traag. De halfwaardetijd bedraagt 74-172 uur. Dosering: s.c.: startdosis 80 mg gevolgd door 1 maal daags 10 mg, zo nodig iedere 4 tot 6 weken op geleide van de IGF-1-serumconcentratie op te hogen tot max. 30 mg per dag. Bijwerkingen: reacties op de injectieplaats, leverfunctiestoornissen, huidafwijkingen, griepachtige verschijnselen, slaapstoornissen, gewichtstoename, asthenie. Interacties: pegvisomant kan de insulinegevoeligheid verhogen. Een dosisverlaging van antidiabetica kan nodig zijn. Verkrijgbaar als:

– Somavertâ, poeder voor injectie a` 10 mg, a` 15 mg en a` 20 mg.

Pekelharing. Zie: Salicylzuur blz. 389 335

P

Pemetrexed. Een foliumzuurantagonist (antifolaat) tegen kanker dat folaat-afhankelijke enzymprocessen verstoort die essentieel zijn voor de celdeling waardoor celdood optreedt. Intraveneus toegepast bij de behandeling (in combinatie met cisplatine) van inoperabel maligne mesothelioom van de pleura bij chemotherapie-naı¨ve patie¨nten en bij de behandeling van lokaal gevorderd of niet-kleincellig longcarcinoom na voorafgaande chemotherapie. Het wordt grotendeels in onveranderde vorm renaal geklaard. De T½ bedraagt 3,5 uur. Dosering: i.v. als infusie: bij mesothelioom: in 3 wekelijkse cyclus 500 mg/m2 in 100 ml NaCl 0,9% gedurende 10 min., na 30 min. gevolgd door cisplatine 75 mg/m2 als infusie gedurende 2 uur. Bij niet-kleincellig longcarcinoom: in 3 wekelijkse cyclus 500 mg/m2 in NaCl 0,9% gedurende 10 min. Ter vermindering van de incidentie en ernst van huidreacties dient voor en tijdens de behandeling oraal een corticosteroı¨d te worden gegeven. Daarnaast dienen oraal foliumzuur (0,350 tot 1 mg) per dag en i.m. cyanocobalamine (vit. B12) te worden toegediend. Dosisaanpassing is noodzakelijk op basis van (niet)hematologische toxiciteit. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, conjunctivitis, maagdarmstoornissen, vermoeidheid, neuropathie, huidreacties, nier- en urinewegaandoeningen, leverfunctiestoornissen. Interacties: pemetrexed kan aan een verminderde klaring onderhevig zijn in combinatie met geneesmiddelen die de tubulaire secretie verminderen of nefrotoxisch zijn. Verkrijgbaar als:

– Alimtaâ, poeder voor infusievloeistof a` 100 mg en a` 500 mg (als di-Na-zout).

Penciclovir. De werkzame metaboliet van famciclovir als cutaan antiviraal

P

middel toegepast bij de behandeling van recidiverende labiale herpesinfecties. Penciclovir remt het virale DNA-polymerase en voorkomt langs deze weg de virale replicatie. Dosering: cutaan: 8 tot 9 keer per dag insmeren met tussenpozen van 2 uur, gedurende 4 dagen. Bijwerkingen: lokale reacties. Verkrijgbaar als: – Vectavir â, cre`me a` 1%.

Penidural â. Zie: Benzylpenicilline blz. 60 Pentacarinatâ. Zie: Pentamidine blz. 336 Pentagastrine. Een pentapeptide, dat wordt toegepast om voor diagnostieke doeleinden de maagsapsecretie te stimuleren en als diagnosticum bij verdenking op medullair schildkliercarcinoom. Dosering: bepaling zuursecretie. s.c, i.m.: 6 microgram/kg lichaamsgewicht per uur, te verhogen tot 6 microgram/kg lichaamsgewicht per uur. Diagnosticum voor medullair schildkliercarcinoom: 0,5 microgram/kg lichaamsgewicht in 5 tot 10 sec. Daarna wordt de calcitonineconcentratie in het bloed bepaald. Bijwerkingen: pijn op de borst, maagdarmstoornissen, hypertensie, hoofdpijn, duizeligheid, blozen. Verkrijgbaar als: – Pentagastrine, ampullen a` 2 ml = 500 microgram

Pentamidine. Bij patie¨nten met AIDS wordt pentamidine toegepast bij de behandeling en de profylaxe van een pneumonie veroorzaakt door Pneumocystis carinii. De exacte werking is niet bekend. Na herhaalde toediening bedraagt de terminale halfwaardetijd 5-9 dagen. 336

Dosering: i.m. of i.v.: 4 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1 dosis gedurende 14

tot 21 dagen (behandeling). De intraveneuze toediening dient te geschieden in een 1 uur durend infuus. Dosering tracheaal: 300 mg elke 4 weken of 150 mg elke 2 weken, de oplossing in 15 tot 30 minuten vernevelen (profylaxe). Bijwerkingen: hypotensie, gastro-intestinale stoornissen, hypoglykemie, nieren leverfunctiestoornissen. Interacties: nefrotoxische geneesmiddelen dienen te worden vermeden. Verkrijgbaar als: – Pentacarinatâ, poeder voor injectievloeistof a` 300 mg (di-isetionaat); poeder voor inhalatievloeistof a` 300 mg (di-isetionaat).

Pentasa â. Zie: Mesalazine blz. 276 RV . Partie ¨ le opiaat(ant)agonist, met een pijnstillende werPentazocine &

king, die duidelijk minder is dan die van morfine. Verslaving komt minder vaak voor dan bij morfine. Na orale toediening wordt het vrij snel, maar niet volledig geabsorbeerd. Er is een aanzienlijk ‘first pass effect’ waardoor de biologische beschikbaarheid slechts 20% bedraagt. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 2 uur. Dosering: oraal: om de 3 tot 4 uur 50 mg, maximaal 600 mg. Dosering rectaal: 4 maal daags 50 mg. Dosering s.c., i.m., i.v.: 3 maal daags 30 tot 45 mg, maximaal 360 mg per dag. Bijwerkingen: slaperigheid, misselijkheid, ademhalingsdepressie, duizeligheid, droge mond, bloeddrukverhoging, tachycardie, hallucinaties. Verkrijgbaar als: – Fortralâ, capsules a` 50 mg (als HCl); zetpillen a` 50 mg (als lactaat); injectievloeistof a` 1 ml = 30 mg en a` 1,5 ml = 45 mg (als lactaat).

Penthotalâ. Zie: Thiopental blz. 424 RV . Nembutalâ. Voorheen gebruikt als hypnoticum en Pentobarbital &

sedativum met lange werkingsduur, de biologische halfwaardetijd is 21 tot 42 uur. Tegenwoordig vooral gebruikt ter inleiding van een diep coma bij euthanasie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd; slechts 1% komt onveranderd in de urine terecht, het grootste deel wordt door de lever afgebroken. Dosering: status epilepticus die niet reageert op andere middelen: oplaaddosis 5-15 mg/kg lich.gewicht; onderhoudsdosering: 1 mg/kg per uur, op geleide van effect aan te passen in de range van 0,5-10 mg/kg/uur.

Pentoxifylline. Een methylxanthine-derivaat dat de vervormbaarheid van de erytrocyten verbetert en de trombocytenaggregatie remt. Het verlaagt de viscositeit van het bloed, waardoor de doorbloeding wordt verbeterd. Toegepast bij claudicatio intermittens, bij patie¨nten die geen looptraining kunnen ondergaan of hierop niet hebben gereageerd. Na orale toediening wordt het volledig geabsorbeerd. Er is een aanzienlijk ‘first pass effect’. De biologische beschikbaarheid bedraagt 20%. De halfwaardetijd bedraagt 0,4-0,8 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 400 mg na de maaltijd. De tabletten geheel doorslikken. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, hoofdpijn, duizeligheid. Interacties: antihypertensiva kunnen in werking worden versterkt. Verkrijgbaar als:

337

P

– Pentoxifylline, tabletten met gereguleerde afgifte a` 400 mg. – Trentalâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 400 mg.

Pentoxyverine. Een hoestprikkeldempende stof. Met licht lokaalanesthetische werking. De halfwaardetijd bedraagt circa 2 uur en kan bij kinderen verlengd zijn. Dosering: volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar: oraal: 3 tot 4 maal daags 25 mg tot 50 mg, maximaal 150 mg per dag. Dosering kinderen van 6 tot 12 jaar: oraal: 4 maal daags 9 mg. Dosering kinderen van 3 tot 6 jaar: oraal: 4 tot 5 maal daags 4,5 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, misselijkheid, vertraagd reactievermogen. Verkrijgbaar als: – Balsoclaseâ pentoxyverine, drank a` 2,13 mg/ml (citraat); zetpillen a` 8 mg (voor baby’s) en a` 20 mg (voor kinderen). – Tuclaseâ, stroop a` 1,5 mg/ml (HCl).

Pepcidinâ. Zie: Famotidine blz. 171 Pepermuntolie. Oleum menthae piperitae. Een etherische olie, die minstens 44% menthol bevat. Pepermuntolie veroorzaakt een anesthesie van de smaakpapillen. Gebruikt als smaakcorrigens, 1 druppel op 100 ml mixtuur. Pepermuntwater, aqua menthae piperitae, wordt gemaakt uit pepermuntolie. Gebruikt als smaakcorrigens, 30 tot 50 ml in een drank van 300 ml.

Pepsine. Wit poeder, dat een proteolytisch enzym bevat. Pepsine lost in vitro 2500 maal zijn gewicht aan gecoaguleerd kippeneiwit op. Het werkt alleen in zuur milieu. In oplossingen gaat de sterkte snel achteruit; het kan dus beter alleen in vaste vorm worden voorgeschreven. Het gebruik bij een gebrek aan pepsine-afscheiding is twijfelachtig. Dosering: 3 maal daags 100 tot 500 mg, tijdens of na de maaltijd, opgelost in water met enkele druppels verdund zoutzuur.

P

Peramivir. Selectieve remmer van neuraminidase, het oppervlakte-enzym van het influenzavirus. Wordt toegepast (maar is in Nederland niet geregistreerd) als noodbehandeling bij vermoede of bevestigde infectie met influenza A-virus (H1N1) bij gehospitaliseerde patie¨nten indien er onvoldoende verbetering is op oseltamivir of zanamivir. Wordt voornamelijk in onveranderde vorm met de urine uitgescheiden. T1/2 ca. 8-21 uur. Nog niet in Nederland geregistreerd. Dosering: intraveneus 600 mg 1x daags gedurende 5-10 dagen. Bij verminderde nierfunctie dosis verlagen. Bijwerkingen: diarree, misselijkheid, braken, neutropenie, duizeligheid, slaapstoornissen, agitatie, nachtmerries, hematurie.

Perfalganâ. Zie: Paracetamol blz. 330 Perfanâ. Zie: Enoximon blz. 153 RV . Een fenothiazinederivaat, als tranquillizer en antipsyPerfenazine &

choticum gebruikt bij angst- en spanningstoestanden en psychomotorische onrust. Het wordt ook als anti-emeticum toegepast. De beschikbaarheid kent een grote mate van variabiliteit door een ’first pass’ effect. De halfwaardetijd is 8-12 uur. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal daags 4 tot 16 mg, max. 24 mg per dag bij 338

ambulante patie¨nten en 64 mg per dag bij gehospitaliseerde patie¨nten. Bijwerkingen: visusstoornissen, verstopte neus, obstipatie, soms daling van de bloeddruk; vooral bij hoge doseringen extrapiramidale stoornissen. Interacties: het sederende effect van geneesmiddelen met een centraal-depressieve werking kan worden versterkt. Antacida kunnen de opname verstoren. Verkrijgbaar als: – Perfenazine, dragees a` 4 mg, a` 8 mg en a` 16 mg.

Perflutren. Perflutren (=octafluorpropaan, C3F8) wordt als vulling gebracht in humaan albumine-microsferen. Deze gevulde microsferen worden gesuspendeerd in een 1% humaan albumine oplossing. Intraveneus als diagnosticum toegepast in de transpulmonale echocardiografie. De microsferen hebben een diameter van 2,5 tot 4,5 mm. De concentratie van de perflutren bedraagt 0,19 mg per ml overeenkomend met 500 tot 800 miljoen deeltjes per ml. Dosering: i.v.: 0,5 tot 3 ml per keer eventueel te herhalen, max. 8,7 ml. De naald dient nagespoeld te worden met 10 ml NaCl 0,9% of glucose 5%. Bijwerkingen: smaakverandering, hoofdpijn, opvliegers, warmtegevoel, eosinofilie, dyspneu, pijn op de borst. Verkrijgbaar als: – Optisonâ, suspensie voor injectie a` 3 ml RV . Een dopamine-agonist toegepast bij de behandeling van Pergolide &

parkinsonisme bij patie¨nten die reeds levodopa gebruiken. Stimuleert voornamelijk D2-receptoren. Het wordt na orale toediening goed geabsorbeerd en in de lever gemetaboliseerd. Het wordt in de lever omgezet in tenminste 10 metabolieten. Dosering: oraal: de eerste twee dagen 50 microgram, daarna gedurende 12 dagen geleidelijk verhogen met 100 tot 150 microgram per dag, vervolgens om de derde dag te verhogen met 250 microgram totdat een optimale therapeutische dosis is bereikt, maximaal 3 mg per dag. Bijwerkingen: dyskinesiee¨n, verwardheid, maagdarmstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, orthostatische hypotensie, perifeer oedeem, leverfunctiestoornissen, hartklepaandoeningen. Door een toenemende rapportage van valvulopathie bij gebruik van pergolide zijn in 2005 een aantal maatregelen genomen. Pergolide moet als tweedelijnsmiddel worden gebruikt, de dagdosering is gemaximeerd, een ECG moet voor de start en periodiek worden uitgevoerd en pergolide is gecontra-indiceerd bij patie¨nten met fibrose en anatomisch aantoonbare cardiale valvulopathie. Interacties: dopamine-antagonisten verminderen de effectiviteit. Verkrijgbaar als: – Pergolide, tabletten a` 50 microgram (0,05 mg), a` 250 microgram (0,25 mg) en a` 1 mg (als mesilaat). – Permaxâ, tabletten a` 50 microgram (0,05 mg), a` 250 microgram (0,25 mg) en a` 1 mg (als mesilaat). RV blz. 118 Periactinâ. Zie: Cyproheptadine & RV . Een fenothiazinederivaat, dat als antipsychoticum wordt Periciazine &

gebruikt bij karakterstoornissen en angst- en spanningstoestanden. Periciazine heeft licht anticholinerge en sterk sederende eigenschappen. De halfwaardetijd bedraagt 12 uur. Dosering: oraal: 2 tot 3 maal daags 10 tot 20 mg, max. 90 mg per dag. Bij 339

P

bejaarden moet lager worden gedoseerd. Bijwerkingen: slaperigheid, hypotensie, extrapiramidale stoornissen. Interacties: de sederende en anticholinerge werking kan worden versterkt door onder meer antidepressiva, opiaten en alcohol. Antacida verminderen de opname van periciazine. Verkrijgbaar als:

– Neuleptilâ, capsules a` 5 mg en a` 10 mg (als tartraat).

Perindopril. Een prodrug, die als ACE-remmer (angiotensine converting

P

enzyme) wordt toegepast bij essentie¨le hypertensie, hartfalen en stabiel coronair vaatlijden. De aldosteronsecretie neemt af en de perifere vaatverwijding neemt toe. Na orale toediening wordt ongeveer 80% geabsorbeerd. Van deze hoeveelheid wordt 20% omgezet in perindoprilaat, de actieve metaboliet. De halfwaardetijd hiervan bedraagt ongeveer 4 uur. Dosering: oraal (erbumine): bij essentie¨le hypertensie: startdosis 1 maal daags 4 mg, eventueel na 1 maand te verhogen tot 1 maal daags 8 mg; bij decompensatio cordis: startdosis 1 maal daags 2 mg, zo nodig na ten minste 2 weken verhogen tot 1 maal daags 4 mg; bij stabiel coronair vaatlijden: startdosis 1 maal daags 4 mg, zo nodig na 2 weken verhogen tot 1 maal daags 8 mg; (arginine): bij essentie¨le hypertensie: startdosis 1 maal daags 5 mg, zo nodig na 1 maand te verhogen tot 1 maal daags 10 mg; bij decompensatio cordis: startdosis 1 maal daags 2,5 mg, zo nodig na ten minste 2 weken verhogen tot 1 maal daags 5 mg; bij stabiel coronair vaatlijden: startdosis 1 maal daags 5 mg, zo nodig na 2 weken verhogen tot 1 maal daags 10 mg. Bij nierfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: hoofdpijn, slaapstoornissen, orthostatische hypotensie, smaakstoornissen, droge prikkelhoest; verlaging Hb. Interacties: kaliumverhogende geneesmiddelen kunnen in combinatie met perindopril een hyperkalie¨mie in de hand werken. Bij toevoeging aan een therapie met een diureticum dient insluipend te worden begonnen om een sterke hypotensie te vermijden. Verkrijgbaar als: – Coversylâarg, filmomhulde tabletten a` 2,5 mg, a` 5 mg en a` 10 mg (arginine). – Perindopril, tabletten a` 2 mg, a` 4 mg en a` 8 mg (erbumine). RV blz. 339 Permaxâ. Zie: Pergolide &

Permetrine. Een synthetisch insecticide als lotion toegepast bij hoofdluis, als cre`me toegepast bij scabie¨s. Het doodt niet alleen de luizen maar ook de neten door beschadigingen toegebracht aan het zenuwstelsel van de luizen en neten. Het bevat een racemisch mengsel in de cis-trans verhouding van 25:75. Dosering: hoofdluis: na het wassen aanbrengen en 10 minuten laten inwerken. Daarna goed spoelen. Zo nodig na 1-2 weken herhalen. Scabie¨s: op het gehele lichaam aanbrengen en 8 tot 12 uur laten inwerken. Daarna grondig het lichaam wassen. Zo nodig na 1-2 weken herhalen. Bijwerkingen: jeuk, pijn. Verkrijgbaar als:

– Loxazolâ, lotion a` 1%; hydrofiele cre`me a` 5%.

Perubalsem. Balsamum peruvianum. Stroopdikke vloeistof met een eigenaardige, aangename reuk. Perubalsem bevat o.a. esters van kaneel- en benzoe¨zuur. Heeft een zwak antiseptische werking. Gebruikt bij hemorroı¨den, pruritus ani en bij chronische ulcera. Vanwege de sensibiliserende eigenschappen wordt het gebruik sterk ontraden. 340

OW & RV . Een opioı¨de analgeticum, dat sneller en korter werkt Pethidine &

dan morfine. Het heeft bovendien een zwakke spasmolytische werking. De kans op braken en obstipatie is minder groot dan bij het gebruik van morfine. De kans op verslaving is echter even groot als bij morfine. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Er is een aanzienlijk ‘first pass effect’ waardoor de biologische beschikbaarheid slechts 50% bedraagt. Gebruikt als premedicatie voor anesthesie en bij acute matige tot hevige pijn. De pijnstillende werking duurt kort, 2 tot 4 uur. De halfwaardetijd bedraagt tevens 2 tot 4 uur. Dosering: s.c. of i.m. of rectaal: 25 tot 100 mg per keer, maximaal 600 mg per dag. Bijwerkingen: misselijkheid, duizeligheid, zweten. Interacties: centraal-depressieve stoffen kunnen de depressieve werking versterken, wat kan leiden tot een versterkte sedering. Gelijktijdig gebruik met MAO-remmers wordt ontraden. Verkrijgbaar als: – Pethidine, injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg en a` 2 ml = 100 mg (HCl).

Pevarylâ. Zie: Econazol blz. 149 Phos-exâ. Zie: Calciumacetaat blz. 77 Phoslo â. Zie: Calciumacetaat blz. 77 Phosphoral â. Een osmotisch werkend fosfaat-laxans oraal toegepast als darmreinigingsmiddel om de patie¨nt voor te bereiden op een colonoperatie of om het colon voor te bereiden op ro¨ntgen- of endoscopisch onderzoek. Bevat per dosis van 45 ml 10,8 gram dinatriumfosfaat en 24,4 gram natriumdiwaterstoffosfaat. Dosering: oraal: in de 24 uur voorafgaand aan de geplande afspraak, met een tussenpoos van 12 uur 45 ml Phosphoralâ verdund in een half glas water innemen gevolgd door een glas koud water. Bij de maaltijden geen vast voedsel maar heldere vloeistoffen innemen met een totale inname van tenminste 2 liter.

Picozwavelzuur. Contactlaxans, nauw verwant aan bisacodyl. Dosering: oraal, dulcodruppels: volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar: 1 maal daags 4-6 mg per keer; kinderen van 4 tot 6 jaar: 1 maal daags 3 mg per keer. Bijwerkingen: buikkrampen, diarree. Interacties: kaliumverlies door andere geneesmidelen kan worden versterkt. Hierdoor kan tevens de toxiciteit van digoxine stijgen. Verkrijgbaar als: – Dulcodruppelsâ, druppelvloeistof a` 7,5 mg/ml (di-Na-zout). – Dulcopearlsâ, capsules, 2,5 mg (di-Na-zout 1 H20).

Pilocarpine. Een parasympaticomimeticum gebruikt bij glaucoom. Het veroorzaakt een daling van de intra-oculaire druk. Werkingsduur ten behoeve van oogdrukdaling bedraagt 4 tot 14 uur. Wordt verder oraal toegepast bij ernstige xerostomie na bestraling van hoofd- en halsgebied en bij droge mond en ogen bij het syndroom van Sjo¨gren. Dosering: 1 druppel 2-5 maal per dag; 1,5 cm ooggel ’s avonds. Bijwerkingen: branderig gevoel, conjunctivitis, visusstoornissen. Systemische effecten bij hoge doseringen. Verkrijgbaar als: – Pilocarpine, oogdruppels a` 2% (HCl); oogdruppels zonder conserveermiddel a` 2% (nitraat). 341

P

– Pilocarpine FNA, oogdruppels a` 0,125 %, a` 1%, a` 2%, a` 3% en a` 4% (HCl), oogdruppels zonder conserveermiddel a` 1%, a` 2%, a` 3% en a` 4% (HCl). – Pilogelâ, ooggel a` 4% (HCl). – Salagenâ, omhulde tabletten a` 5 mg (HCl).

Pilogelâ. Zie: Pilocarpine blz. 341 Pimecrolimus. Een selectieve inflammatoire cytokinenremmer die cutaan wordt toegepast bij de kortdurende en intermitterende onderhoudsbehandeling van atopische dermatitis (eczeem). De calciumafhankelijke signaaltransductie in de T-cellen wordt geremd, waardoor de productie van cytokinen wordt geremd. Dosering: cutaan: 2 maal daags een dunne laag aanbrengen op de aangetaste huid. Bijwerkingen: huidreacties op de plaats van toediening. Verkrijgbaar als:

– Elidelâ, cre`me a` 1%. RV . Een difenylbutylpiperidinederivaat, gebruikt als antipsyPimozide &

choticum. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd; het heeft een lange werkingsduur. Het wordt voornamelijk gebruikt bij schizofrenie. Metabolisering verloopt voornamelijk via CYP3A4 en CYP2D6. De halfwaardetijd bedraagt 55 uur en kent een grote variatie. Dosering: oraal: aanvankelijk 1 maal daags 1 tot 2 mg, geleidelijk te verhogen tot een optimale onderhoudsdosering, gewoonlijk tussen 1 maal daags 2 mg en 1 maal daags 6 mg. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen. Interacties: voorzichtigheid is geboden in combinatie met CYP3A4-remmers (o.a. SSRI’s, grapefruitsap) en-inductoren, vanwege het effect op de plasmaconcentratie van pimozide. Tardieve kinesie kan worden versterkt door onder meer antidepressiva en antiparkinsonmiddelen. Verkrijgbaar als: – Orapâ, tabletten a` 1 mg en a` 4 mg.

P

OW & RV blz. 277 Pinadone Methadon â. Zie: Methadon &

Pindolol. Een be`tablokker met intrinsieke sympaticomimetische activiteit. Gebruikt bij angina pectoris, hypertensie en bij sommige hartaritmiee¨n. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt 3 tot 4 uur. De eliminatie verloopt voor ongeveer 40% onveranderd via de nieren. Dosering: oraal: dosering bij angina pectoris: 3 maal daags 5 mg; (gewoon preparaat), 1 maal daags 20 mg (preparaat met gereguleerde afgifte). Dosering bij hypertensie: aanvankelijk 15 mg per dag. Zo nodig geleidelijk verhogen tot 20 mg, in uitzonderlijke gevallen tot 45 mg. Doseringen tot 20 mg per dag kunnen meestal in e´e´n dosis ’s morgens worden gegeven. Bij meer dan 20 mg per dag verdient het aanbeveling de dosering over twee tot drie doses te verdelen. Dosering bij hartaritmiee¨n: 3 maal daags 5 mg tot 10 mg. Dosering i.v.: 400 microgram in 5 min. toedienen, op geleide van het ECG en de bloeddruk. Bij onvoldoende effect kan telkens na 20 min. 200 microgram worden toegediend tot max. 1,2 mg in totaal. Bijwerkingen: orthostatische hypotensie, misselijkheid, allergische reacties. Interacties: NSAID’s kunnen het effect verminderen. Verkrijgbaar als:

342

– Pindolol, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg en a` 15 mg. – Viskeenâ, tabletten a` 10 mg.

Pioglitazon. Een thiazolidinedion-derivaat dat de resistentie voor insuline in het vetweefsel, de skeletspieren en de lever vermindert en de insulinegevoeligheid verbetert. Als monotherapie en in combinatie met andere orale antidiabetica toegepast als oraal antidiabeticum bij diabetes mellitus type 2. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 80%. De eiwitbinding bedraagt 99%. Het wordt vrijwel volledig in de lever gemetaboliseerd, voornamelijk via CYP3A4 en CYP2C9, tot actieve metabolieten. De T½ van pioglitazon is ca. 6 uur, van de totale metabolieten 16 tot 23 uur. Regelmatige controle van de leverfunctie wordt aanbevolen. Dosering: oraal: 1 maal daags 15 tot 30 mg, zonodig verhogen tot 45 mg. Bijwerkingen: oedeem, leverfunctiestoornissen, gewichtstoename, anemie, maagdarmstoornissen, abnormaal gezichtsvermogen. Bij langdurig gebruik door vrouwen bestaat een verhoogde kans op fracturen. Interacties: CYP2C8inductoren of -remmers kunnen de plasmaconcentraties van pioglitazon beı¨nvloeden. Verkrijgbaar als: – Actosâ, tabletten a` 30 mg en a` 45 mg (HCl). RV . Een butyrofenonderivaat, dat wordt gebruikt als antiPipamperon &

psychoticum, bij gedragsstoornissen bij kinderen en bij slapeloosheid ten gevolge van stoornissen van het waak-slaapritme. Sterke antiserotonerge werking. Matig sederend. De halfwaardetijd bedraagt 11-35 uur. Dosering: oraal: beginnen met 1 of 2 maal daags 40 mg, langzaam te verhogen tot een optimale onderhoudsdosering is bereikt. Maximaal 360 mg per dag. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen. Interacties: de sederende werking van onder andere antihistaminica en antidepressiva kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Dipiperonâ, tabletten a` 40 mg (als di-HCl); druppelvloeistof a` 40 mg/ml (2 mg per druppel) (als di-HCl). – Pipamperon, tabletten a` 40 mg (als di-HCl).

Pipemidinezuur. Chinolon, een urineweg-chemotherapeuticum, werkzaam tegen gramnegatieve micro-organismen. Niet werkzaam tegen Pseudomonas aeruginosa. De DNA-synthese wordt geremd door de invloed op het bacterie¨le DNA-gyrase. Eliminatie verloopt voor 90% onveranderd via de nieren. De halfwaardetijd bedraagt 3-6 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 400 mg gedurende 10 dagen. Contra-indicaties: ernstige nierinsufficie¨ntie. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, fotosensibilisatie. Interacties: metaalionen kunnen de absorptie van pipemedinezuur verminderen. De plasmaspiegels van theofylline kunnen verhoogd worden. Verkrijgbaar als: – Pipramâ, tabletten a` 400 mg.

Piperacilline. Een penicillinederivaat, dat wordt gebruikt bij infecties veroorzaakt door een aantal grampositieve en gramnegatieve (waaronder Pseudomonas aeruginosa en indol-positieve Proteus) verwekkers. De plasmahalfwaardetijd bedraagt ongeveer 60 minuten. Dosering: i.m.: 2 tot 3 maal daags 2 gram. Dosering i.v.: 3 tot 4 maal daags 2 gram. Bij ernstige infecties mag de dosering worden verdubbeld. Kinderen 343

P

100 tot 150 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 tot 4 doses. Dosering bij gonorroe: e´e´n keer 2 gram i.m. 1 gram van het preparaat bevat 1,98 mmol natrium. Bijwerkingen: lokale reacties zoals pijn op de injectieplaats en tromboflebitis. Overgevoeligheidsreacties zoals huiduitslag, erytheem, urticaria, jeuk. Misselijkheid, braken, diarree, duizeligheid, hoofdpijn, moeheid. Interacties: in vitro wordt de werking geantagoneerd door bacteriostatische antibiotica. Piperacilline kan de neuromusculaire blokkade door vecuronium verlengen. Verkrijgbaar als: – Piperacilline, poeder voor injectievloeistof a` 2 gram en a` 4 gram (als Nazout).

Piperacilline/Tazobactam. Een combinatie van het breedspectrum

P

antibioticum piperacilline met tazobactum in de verhouding 8 (piperacilline) : 1 (tazobactum). Piperacilline is penicillinase-gevoelig. Tazobactum blokkeert de werking van de meeste be`ta-lactamasen. Het werkingsspectrum van piperacilline wordt hierdoor uitgebreid met micro-organismen, die een voor tazobactum gevoelige be`ta-lactamase produceren zoals penicillinasevormende stafylokokken, Klebsiella, Proteus mirabilis, Haemophilus influenzae en Bacteroides fragilis. Dosering: (piperacilline/tazobactam) via langzame i.v. injectie of i.v. infusie: volwassenen en kinderen > 40 kg: 4 g/500 mg elke 8 uur of 3 g/375 mg elke 6 uur. De maximale dosering voor kinderen zwaarder dan 40 kg is 4 g/500 mg elke 8 uur. Bij kinderen boven 2 jaar tot en met 40 kg met 100 mg/kg piperacilline/12,5 mg/kg tazobactam elke 8 uur. Bij verminderde nierfunctie dient de dosering worden aangepast. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, diarree, uitslag, candida superinfecties, overgevoeligheidsreacties, leukopenie, neutropenie, trombocytopenie, obstipatie, dyspepsie, stomatitis, hoofdpijn, slapeloosheid, (trombo)flebitis, hypotensie, stijging van leverenzymwaarden, verhoogd creatinine, urticaria, jeuk, erytheem en koorts. Interacties: bij gestoorde nierfunctie kan de werking van gelijktijdig gebruikte aminoglycosiden worden verminderd. Piperacilline kan de neuromusculaire blokkade door vecuronium verlengen. Verkrijgbaar als: – Piperacilline/Tazobactam, poeder voor injectievloeistof a` 2 gram/250 mg en a` 4 gram/500 mg (als Na-zout). – Tazocinâ, poeder voor injectie of injectievloeistof a` 2 gram/250 mg en a` 4 gram/500 mg (als Na-zout).

Pipram â. Zie: Pipemidinezuur blz. 343 Piracetam. Verbetert de associatieve functie van het telencefalon en wordt gebruikt bij vertigo van centrale oorsprong. Dosering: oraal: 3 maal daags 800 mg of 2 maal daags 1,2 gram; i.v.: 3 maal daags 2 tot 4 gram. Bijwerkingen: gewichtstoename, nervositeit, hyperkinesie, opwinding, agressiviteit, slaperigheid, depressie, asthenie. Interacties: voorzichtigheid is geboden bij gelijktijdig gebruik van antistollingsmiddelen. Verkrijgbaar als: – Nootropilâ, tabletten a` 800 mg en a` 1,2 gram; drank a` 200 mg/ml. – Piracetam, tabletten a` 800 mg. OW & RV . Een synthetische opiaatagonist met sterk analgetiPiritramide &

sche werking. 344

Dosering: i.m. of s.c. 0,2-0,3 mg/kg lichaamsgewicht (voor volwassenen gemiddeld 20 mg). Max. 80 mg per dag. Bij ouderen of bij patie¨nten in slechte algemene toestand kan het wenselijk zijn de dosis tot 10 mg per keer te beperken. Bijwerkingen: sedering, obstipatie, misselijkheid, braken, duizeligheid, (orthostatische) hypotensie, ademhalingsdepressie. Interacties: gelijktijdig gebruik van alcohol, andere centraal-depressieve stoffen (zoals anesthetica, antipsychotica, anxiolytica, hypnotica en sedativa) kan de depressieve werking op het CZS versterken. Dit verhoogt de kans op ademhalingsdepressie, versterkte sedering. Verkrijgbaar als: – Dipidolorâ, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg.

Piroxicam. Een benzothiazinederivaat met analgetische, antipyretische en anti-inflammatoire eigenschappen, dat wordt gebruikt bij de symptomatische verlichting van reumatoı¨de artritis of spondylitis ankylopoetica. Piroxicam remt de trombocytenaggregatie. Vanwege het veiligheidsprofiel is piroxicam geen eerstelijnsoptie indien er een NSAID is geı¨ndiceerd. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. De serumhalfwaardetijd bedraagt 35 tot 70 uur. Dosering: oraal of rectaal: 1 maal daags 10 tot 20 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, enkeloedeem, huidovergevoeligheidsreacties. Interacties: bij gelijktijdig gebruik van orale anticoagulantia kan de protrombinetijd zijn verlengd. Gastro-intestinale bijwerkingen worden gepotentieerd bij gelijktijdig gebruik met andere prostaglandinesynthetaseremmers, SSRI’s en corticosteroı¨den (m.n. ouderen zijn hiervoor gevoelig). Acetylsalicylzuur verlaagt de plasmaspiegel van piroxicam tot circa 80%. Cimetidine vermindert de uitscheiding. Piroxicam kan de plasmaspiegels van lithium en van methotrexaat verhogen m.a.g. verhoogde toxiciteit. Het natriuretisch effect van diuretica kan geheel of gedeeltelijk worden geantagoneerd. Verkrijgbaar als: – Brexineâ, bruistabletten a` 20 mg (als b cyclodextrinecomplex = betadex); tabletten a` 20 mg (als b cyclodextrinecomplex = betadex); verdeelde poeders a` 20 mg (als b cyclodextrinecomplex = betadex). – Piroxicam, capsules a` 10 mg en a` 20 mg; dispertabletten a` 10 mg en a` 20 mg; zetpillen a` 20 mg.

Pix liquida. Zie: Houtteer blz. 213 Pix lithanthracis. Zie: Koolteer blz. 247 RV . Een benzocycloheptathiofeenderivaat, dat een antiserotoPizotifeen &

nine- en een antihistamine-effect heeft. Wordt gebruikt bij de profylaxe en onderhoudsbehandeling van migraine. Na orale toediening wordt de maximale bloedspiegel in ongeveer 6 uur bereikt. Dosering: oraal: 1,5 tot 4,5 mg per dag in 1 tot 3 doses. Doseringen tot 3 mg mogen ineens (’s avonds) worden gegeven. De eerste week insluipend doseren. Bijwerkingen: vermoeidheid, slaperigheid, gastro-intestinale klachten, vermeerderde eetlust. Interacties: de sedatieve werking van alcohol en andere centraal-depressieve stoffen kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Sandomigranâ, dragees a` 0,5 mg en a` 1,5 mg (als waterstofmaleaat).

Plantago ovatapreparaat. Psylliumzaad; door het opzwellend vermogen van het mucilloide is het werkzaam als laxeermiddel. Mengt zich met de 345

P

darminhoud, neemt water op en maakt de feces zacht. Door mechanische prikkeling neemt de peristaltiek toe. Dosering: oraal 1 maatdop of maatlepel granulaat of poeder of 1 sachet een- tot driemaal per dag. Bijwerkingen: onaangenaam gevoel in de bovenbuik. Zelden allergische reacties zoals huiduitslag, rinitis en conjunctivitis. (Ernstige) obstipatie, indien ingenomen zonder voldoende vocht. Verkrijgbaar als: – Metamucilâ Suikervrij Lemon, poeder a` 581 mg/gram (zaadhuid). – Metamucilâ Suikervrij Lemon Instant Mix, verdeeld poeder a` 3,6 gram (zaadhuid). – Metamucilâ Suikervrij Orange, poeder a` 653 mg/gram (zaadhuid). – Metamucilâ Suikervrij Orange Instant Mix, verdeeld poeder a` 3,6 gram (zaadhuid). – Plantago-ovatapreparaat/psylliumvezels, verdeeld granulaat a` 3,25 gram en a` 3,6 gram (zaadhuid). – Volcolonâ, granulaat (suikervrij) a` 980 mg/gram; verdeeld granulaat a` 3,96 gram en verdeeld granulaat (suikervrij) a` 3,96 gram (zaadhuid).

Plaquenilâ. Zie: Hydroxychloroquine blz. 218 PlasmaVolume Redibagâ. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218 Platosin â. Zie: Cisplatine blz. 102 Plavixâ. Zie: Clopidogrel blz. 108 Plendilâ. Zie: Felodipine blz. 172 Plentiva-5 â. Zie: Oestrogenen, geconjugeerd blz. 316 Plerixafor. Hematopoe¨tische groeifactor, selectieve reversibele antagonist

P

van de CXCR4-chemokinereceptor. Mobiliseert CD34+-cellen die in staat zijn tot langdurige hematopoe¨tische repopulatie. Wordt toegepast in combinatie met lenograstim (G-CSF;‘granulocyte-colony stimulating factor’) voor mobilisatie van hematopoe¨tische stamcellen naar het perifeer bloed in de voorbereiding op autologe transplantatie bij patie¨nten met een lymfoom of multipel myeloom. Binnen 4-18 uur na toediening neemt het aantal CD34+-cellen in het perifeer bloed toe met een piek tussen 10-14 uur. Bloedbeeld tijdens de behandeling en aferese regelmatig controleren. Wordt binnen 24 uur na toediening voor ca. 70% onveranderd met de urine uitgescheiden. T1/2 is 3-5 uur. Dosering: s.c.: 0,24 mg/kg lichaamsgewicht per dag, max. 40 mg per dag gedurende 2-4 (max. 7) dagen; toediening ’s avonds 6-11 uur vo´o´r aanvang van de aferese; gedurende 4 dagen voor eerste dosis plerixafor en voorafgaand aan de aferese 10 mg/kg G-CSF ’s ochtends toedienen. Bijwerkingen: gastrointestinale klachten, reacties op injectieplaats, droge mond, duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid, malaise, slapeloosheid, hyperleukocytose, gewrichtspijn, spierpijn, hyperhidrose en erytheem. Verkrijgbaar als: – Mozobilâ, oplossing voor injectie 20 mg/ml; flacon a` 1,2 ml.

Pneumo 23â. Zie: Pneumokokkenvaccin blz. 346 Pneumokokkenvaccin. Antigene, gezuiverde polysacchariden uit de kapsels van verschillende typen pneumokokken. Gebruikt voor de immu346

nisatie tegen infectieziekten, veroorzaakt door Streptococcus pneumoniae. Pneumo 23â: 23-valent vaccin voor het gebruik bij volwassenen en kinderen vanaf 2 jaar. Prevenarâ: 7-valent vaccin voor het gebruik bij kinderen van 2 maanden tot 2 jaar. Dosering: zie productinformatie. Bijwerkingen: lokaal erytheem, pijn en weefselverharding op de injectieplaats, lichte temperatuurverhoging, prikkelbaarheid, huilen, dufheid, rusteloosheid, slaap, verminderde eetlust, braken, diarree. Verkrijgbaar als: – Pneumo 23â, injectievloeistof a` 0,5 ml. – Pneumovaxâ, injectievloeistof a` 0,5 ml. – Prevenarâ, injectievloeistof a` 0,5 ml.

Pneumovaxâ. Zie: Pneumokokkenvaccin blz. 346 Podofylline. Zie: Podofyllum blz. 347 Podofyllotoxine. Een van de werkzame bestanddelen van de hars (podofylline) van Podophyllum peltatum. Gebruikt bij de behandeling van condylomata acuminata. Verkrijgbaar als: – Condylineâ, applicatievloeistof a` 0,5%. – Wartec â, cre`me a` 0,15%.

Podofyllum. Lichtbruin, zeer bitter, harsachtig poeder. Uitwendig wordt een oplossing van 3% podofyllum in propyleenglycol of 20% tot 25% in paraffine, olie of alcohol als aanstipmiddel voor condylomata acuminata, wratten en oppervlakkige tumoren gebruikt. Contact met gezond weefsel moet worden voorkomen door bescherming met bijv. vaseline. Wordt geabsorbeerd door de huid; het risico is hoger bij grote oppervlakken (groter dan 10-20 cm2), bij bloedende wratten en bij langdurig gebruik. Dosering: volwassenen opl. 50-250 mg/g in alcohol of elastisch collodion, 1x per week door een arts aan te brengen, na 4 uur afwassen met water en zeep of alcohol; na 4 tot 6 weken kan het interval worden verlengd tot 6 uur; bij huidoppervlakken groter dan 10-20 cm: 50-100 mg/g in verband met het risico op toxiciteit; de omringende huid beschermen met vaseline of zinkzalf. Bijwerkingen: irritatie, roodheid, pijn, ulceratie. Systemische effecten kunnen optreden na cutane toepassing bij gebruik op grote huidoppervlakken. Verkrijgbaar als:

– Podofylline, hars. – Podophylli rhizoma, hars.

Podophylli rhizoma. Zie: Podofyllum blz. 347 RV blz. 130 Polaramineâ. Zie: Dexchloorfeniramine &

Polibar ACBâ. Zie: Bariumsulfaat blz. 55 Polidocanol. Lauromacrogol 400. Een lokaalanestheticum met varicosclerogene eigenschappen. Verlaagt de oppervlaktespanning van de endotheelcellen, met destructie van de vaatwand als gevolg. Vervolgens ontwikkelt het bloedvat zich tot een fibreuze streng. Dosering: lokaal intraveneus: oplossing: in het algemeen wordt de ’regel van 12’ gehanteerd, dat wil zeggen volume (ml) x concentratie (%) = max. 12, per injectie max. 0,5 ml. Schuim: meestal lauromacrogol 400 30 mg/ml als schuim 347

P

1:4, max. 8 ml per behandeling; vanwege de bijwerkingen wordt ook veel toegepast lauromacrogol 400 10 mg/ml als schuim 1:4; lauromacrogol 400 1:4 schuim wordt gemaakt uit 1 deel lauromacrogol 400 + 3 delen lucht; submukeus: opl. 10 mg/ml; rectaal: zetpil 20 mg, rectale cre`me 20 mg/g. Bijwerkingen: duizeligheid, orthostatische hypotensie, longembolie, dyspneu, erytheem, ecchymose, allergisch dermatitis, metaalachtige smaak. Interacties: door mogelijke interactie met anticoagulantia ontraadt de fabrikant deze combinatie. Verkrijgbaar als: – Aethoxysklerolâ, injectievloeistof a` 2 ml = 10 mg (0,5%), a` 2 ml = 20 mg (1%), a` 2 ml = 40 mg (2%) en a` 2 ml = 60 mg (3%). – EpiAnal(comb.)â, cre`me, rectaal: Oleaatnatrium 100 mg/g Lauromacrogol 400 20 mg/g 30 g. Zetpil: Oleaatnatrium 200 mg Lauromacrogol 400 20 mg per zetpil.

Poliomyelitisvaccin. Gebruikt voor de actieve immunisatie tegen poliomyelitis. Wordt voornamelijk samen met andere vaccins (DTP en DaKTP) toegepast. Er zijn 2 soorten: Salk-vaccin, suspensie van een door formaldehyde geı¨nactiveerd mengsel van 3 poliomyelitisvirusstammen. Sabin-vaccin, verzwakt mengsel van 3 poliomyelitisvirusstammen, gekweekt in weefselcultures van apennieren. Dosering: primaire immunisatie: > 2 maanden, driemaal 1 dosis a` 0,5 ml s.c of i.m.; de eerste 2 doses met tussentijd ten minste 1 maand, bij voorkeur 2 mnd. De derde dosis 6–12 mnd. na de tweede. Revaccinatie: bij reizigers naar een gebied met een groter expositiegevaar of als de laatste enting van een volledige vaccinatie 15 jaar of langer geleden heeft plaatsgevonden: eenmaal 0,5 ml s.c. of i.m. ca. 1 maand voor vertrek. Bijwerkingen: lokale reacties (pijn en zwelling op de injectieplaats), malaise, koorts. Verkrijgbaar als: – Poliomyelitisvaccin ’RIVM’, injectievloeistof a` 1 ml.

P

Polyethyleenglycolen. Polycondensatieproducten van ethyleenoxide en water. Ze worden onderscheiden door de vermelding van het gemiddelde moleculegewicht. Ze zijn goed oplosbaar in water en niet mengbaar met vette olie¨n. Polyethyleenglycol 400 is een vloeistof, polyethyleenglycol 1000 is een zalfachtige massa, polyethyleenglycol 4000 bestaat uit harde vlokken. Gebruikt in zalven en zetpillen.

Polygeline. Bereid door polymerisatie van ureum met gehydroliseerde gelatine. Plasmavervangingsmiddel, gebruikt bij shock, plasmaverlies en chirurgische ingrepen. De vloeistof is iso-oncotisch. Gemiddeld moleculegewicht 35.000, de pH van de oplossing is 7,1. Haemaccel â bevat calciumionen en mag daarom niet met citraatbloed worden gemengd. Binnen 12 uur wordt 50% onveranderd uitgescheiden, voornamelijk met de urine, na 48 uur praktisch geheel uitgescheiden. Eliminatie is vertraagd bij nierinsufficie¨ ntie. Er treedt geen retentie op aangezien polygeline door lichaamseigen proteasen kan worden afgebroken. Dosering: hoeveelheid en duur van de infusie doseren naar behoefte. In het algemeen: volwassenen: bij shockprofylaxe 500–1500 ml; bij shock tengevolge van volumetekort max. 2000 ml; in noodgevallen naar behoefte. Kinderen: naar behoefte. Bijwerkingen: erytheem, urticaria, misselijkheid, braken, bronchospasme, quincke-oedeem, koude rillingen, temperatuurverhoging, 348

tachycardie, bradycardie, bloeddrukdaling of collaps. Interacties: citraatbloed (geconserveerd bloed) mag niet met dit middel worden gemengd (recalcificatie door het Ca++-gehalte); het kan echter onmiddellijk voor of in aansluiting aan de infusie worden getransfundeerd. Bij gelijktijdig gebruik digoxine moet rekening worden gehouden met het synergistisch effect van calcium. Combinatie met anesthetica, spierrelaxantia, analgetica, ganglionblokkers en anticholinergica kan potentie¨ring van het effect van histamine veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Haemaccelâ, infusievloeistof a` 3,5%.

Polymyxine B. Een antibioticum, dat bestaat uit een mengsel van twee polypeptiden (B1 en B2), afkomstig van Bacillus polymyxa. 1 mg = 10.000 IE. Polymyxine B is een antimicrobieel middel met bactericide werking tegen uitsluitend gramnegatieve staven (waaronder Pseudomonas aeruginosa). De activiteit in vivo is geringer dan die in vitro, bij Pseudomonasinfecties wordt het weinig meer toegepast. Gebruikt bij selectieve darmdecontaminatie (SDD). Dosering: bij SDD: oraal: 800 mg per dag. Bijwerkingen: polymyxine B is nefrotoxisch en neurotoxisch. Verkrijgbaar als: – Polymyxine B FNA, oogdruppels a` 10.000 IE/ml (sulfaat); oordruppels a` 10.000 IE/ml (sulfaat).

Polymyxine E. Zie: Colistine blz. 112 Polysorbaat 80. Tween â 80. Een niet-ionogene, oppervlaktespanningverlagende stof, die o.a. als emulgator en als detergens wordt gebruikt.

Polystyreensulfonzuur. Kationuitwisselaars, die kaliumionen uit het maagdarmkanaal verwijderen, door ze uit te wisselen tegen calcium- of natriumionen. Gebruikt bij hyperkalie¨mie bij acute en chronische nierinsufficie¨ntie en als adjuvans bij chronische hemodialyse of peritoneaaldialyse. Polystyreensulfonaten worden niet geabsorbeerd, ze worden met de feces verwijderd. De plasma-elektrolyten moeten worden gecontroleerd. Dosering: natriumpolystyreensulfonzuur: oraal: 1 tot 4 maal daags 15 g. Kinderen: 1 g/kg lichaamsgewicht per dag in verdeelde doses; onderhoudsdosering 0,5 g/kg lichaamsgewicht. Rectaal: 1 tot 3 maal daags 30 g. Dosering calciumpolystyreensulfonzuur: Volwassenen (richtlijn): oraal 20 g 1–3 x/dag; rectaal 40 g 1–3 x/dag. Bijwerkingen: irritatie van de maag, misselijkheid, braken, obstipatie, diarree, anorexie. Ulceratie van het maagdarmkanaal of necrose die kan leiden tot intestinale perforatie. Na rectale toediening, vooral bij kinderen intestinale obstructie en fecale impactie door klontering van de hars. Interacties: gelijktijdig gebruik met sorbitol (als laxans) kan colonnecrose veroorzaken en is daarom gecontra-indiceerd. Bij gelijktijdig gebruik van calciumbevattende middelen en vitamine D kan hypercalcie¨mie optreden. Gelijktijdige inname van kation-donerende stoffen zoals magnesium(hydr)oxide en aluminiumhydroxide verminderen de werking van calciumpolystyreensulfonaat en kan bovendien aanleiding geven tot (soms ernstige) metabole alkalose; daarom een tijdsinterval van ten minste 3 uur tussen de innamen aanhouden. Vanwege mogelijke schommelingen in de serumkaliumspiegel is grote voorzichtigheid geboden met digoxine. Geneesmiddelen met een parasympaticolytische of anticholinerge component versterken de bijwerkingen 349

P

van calciumpolystyreensulfonaat op het maagdarmkanaal. Bij gelijktijdige inname kan de absorptie van levothyroxine, lithium en tetracyclinen verminderen; daarom een tijdsinterval van ten minste 3 uur tussen de innamen aanhouden. Verkrijgbaar als: – Resonium Aâ, poeder (Na-zout). – Sorbisteritâ, poeder (Ca-zout).

Polytrim â. Oogdruppels met 0,1% trimethoprim en 10.000 IE/ml polymyxine B-sulfaat. Oppervlakkige infecties van oog en oogleden. Gebruikt bij de profylaxe en behandeling van ooginfecties. Trimethoprim is een bacteriostatisch antimicrobieel middel. Het werkingsmechanisme berust op remming van de bacterie¨le DNA-synthese. Het werkingsspectrum is breed en omvat vele gramnegatieve en grampositieve micro-organismen, waaronder stafylo- en streptokokken. Polymyxine B is een bactericide antimicrobieel middel werkzaam tegen uitsluitend gramnegatieve staafjes, waaronder Pseudomonas aeruginosa. Dosering: bij blefaritis eerst schilfers en korsten verwijderen. 1 druppel viermaal per dag in de conjunctivaalzak, bij ernstige infecties zo nodig frequenter op de binnenzijde van het onderste ooglid. De behandeling voortzetten tot ten minste 2 dagen nadat de symptomen zijn verdwenen; max. 14 dagen. Bijwerkingen: (voorbijgaande) overgevoeligheidsreacties: branderig stekend gevoel, jeuk, periorbitaal oedeem, conjunctivitis. Verkrijgbaar als: – Polytrim Oogdruppels, 5 ml. Bevat per ml: trimethoprim 1 mg, polymyxine B(sulfaat) 10.000 IE.

Polyvidon. Toegepast als verdikkingsmiddel in oogdruppels en als kunst-

P

matig traanvocht. Toegepast bij bescherming en als adjuvans bij dreigende keratoconjunctivitis sicca bij sjo¨grensyndroom en bij te weinig traanvocht of (dreigende) uitdroging t.g.v. het niet goed kunnen sluiten van het oog. Dosering: 1–2 druppels vier- a` vijfmaal per dag. Bijwerkingen: licht branderig gevoel. Bij te frequente toepassing kan benzalkoniumchloride toxisch zijn voor het cornea-epitheel of de regeneratie ervan vertragen. Verkrijgbaar als: – DuratearsâFree, oogdruppels (zonder conserveermiddel) a` 2% (voor e´e´nmalig gebruik). – Oculotectâ, oogdruppels a` 5%; oogdruppels (zonder conserveermiddel) a` 5% (voor e´e´nmalig gebruik). – Protagensâ, oogdruppels a` 2%; oogdruppels (zonder conserveermiddel) a` 2% (voor e´e´nmalig gebruik). – Vidisic PVP Ophtioleâ, oogdruppels a` 5%.

Porfimeer. Een mengsel van porfyrine oligomeren toegepast bij de fotodynamische therapie van slokdarm- en longtumoren. 2 a` 3 dagen na een dosis Photofrinâ dient de tumor met laserlicht te worden belicht. De cytotoxische en antitumorale werking is afhankelijk van licht en zuurstof. De Cmax wordt bij mannen na ca. 0,2 uur bereikt en bij vrouwen na ca. 1,5 uur. De plasma-eiwitbinding is ca. 90%. Wordt voornamelijk uitgescheiden met de feces. De gemiddelde halfwaardetijd bedraagt ca. 20 dagen. Dosering: langzaam intraveneuze injectie (3-5 min) 2 mg/kg lichaamsgewicht, na 40-50 uur gevolgd door belichting met laserlicht; de laserlichtbehandeling kan 96-120 uur na de eerste injectie worden herhaald zonder dat opnieuw 350

porfimeer moet worden toegediend; bij hardnekkige ernstige dysplasie kunnen vervolgkuren worden gegeven tot een maximum van drie kuren in totaal met een minimum interval van 90 dagen tussen de kuren. Bijwerkingen: fotosensibiliteit gekenmerkt door erythemateuze uitslag en oedeem, maagdarmstoornissen, dyspneu, pneumonie, koorts, aritmiee¨n. Interacties: bij chronische behandeling met corticosteroı¨den bestaat het risico op verminderde werkzaamheid van fotodynamische therapie met porfimeer. Anti-oxidanten, zoals be`tacaroteen, verminderen waarschijnlijk de werkzaamheid van fotodynamische therapie met porfimeer.

Posaconazol. Een triazoolderivaat oraal als antimycoticum toegepast bij de behandeling van invasieve aspergillose, fusariose, chromoblastomycose, mycetoom, coccodioidomycose indien amfotericine B of itraconazol onvoldoende effect hebben en orofaryngeale candidiasis. Verder gebruikt voor de profylaxe van invasieve schimmelinfecties bij hematologische patie¨ nten met een hoog risco op invasieve schimmelinfecties (na chemotherapie en stamceltransplantatie). Het wordt langzaam geabsorbeerd waarbij (vetrijk) voedsel de absorptie bevordert. Na 7 tot 10 dagen wordt de ‘steady state’-plasmaconcentratie bereikt. De plasma-eiwitbinding is meer dan 98%. Het wordt voor een klein deel in de lever gemetaboliseerd. Posaconazol is een CYP3A4 remmer. Ca. 77% wordt met de feces uitgescheiden en 14% als metabolieten met de urine. De T½ bedraagt gemiddeld 35 uur (20-66 uur). Dosering: oraal: bij invasieve schimmelinfecties: 2 maal daags 400 mg tijdens de maaltijd of 4 maal daags 200 mg indien voedsel niet wordt verdragen, de behandeling voortzetten op basis van de klinische respons van de patie¨nt; bij orofaryngeale candidiasis: 200 mg op de eerste dag, daarna 1 maal daags 100 mg tijdens de maaltijd gedurende 13 dagen; bij profylaxe: 3 maal daags 200 mg tijdens de maaltijd. De behandelduur dient gebaseerd te zijn op de ernst van de onderliggende aandoening. Bijwerkingen: neutropenie, anorexie, slapeloosheid, duizeligheid, hoofdpijn, opvliegers, maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, huidreacties, rugpijn, koorts, vermoeidheid. Interacties: gelijktijdig gebruik van CYP3A4-substraten terfenadine, cisapride, pimozide, halofantrine of kinidine wordt ontraden aangezien verhoogde plasmaconcentraties van deze middelen kunnen leiden tot verlenging van het QTc-interval met in zeldzame gevallen het optreden van ’torsade de pointes’. Spiegels van CYP3A4 substraten kunnen stijgen, bv. simvastatine, atorvastatine, midazolam, atazanavir, alprazolam, non-nucleoside reverse transcriptaseremmers, diltiazem, verapamil, nifedipine. Rifabutine verlaagt de plasmaspiegels van posaconazol terwijl posaconazol de plasmaspiegels van rifabutine verhoogt. Efavirenz, fenytoı¨ne en cimetidine verlagen de plasmaspiegels van posaconazol. Posa-conazol kan de plasmaconcentratie verhogen van o.a. vincristine, vinblastine en ciclosporine, tacrolimus, sirolimus, digoxine. Verkrijgbaar als: – Noxafilâ, suspensie a` 40 mg/ml.

Postinor â. Zie: Levonorgestrel blz. 258 Povidon-jood. Sterk antiseptisch. Het spectrum is breed en omvat bijna alle pathogene bacterie¨n en schimmels. De werking berust op uit deze verbinding vrijkomend jodium. De bruine kleur duidt op de aanwezigheid van jodium. Een complex van polyvinylpyrrolidon met jood, dat per gram 10% 351

P

beschikbaar jood bevat. Gebruikt als desinfectiemiddel. Een oplossing van 1% desinfecteert sneller dan een 10% oplossing. De oplossingen zijn minder irriterend dan alcoholische joodoplossingen en even werkzaam. Werkingsduur: zo lang bruine kleur zichtbaar is. Bijwerkingen: huidirritatie. Verkrijgbaar als: – Betadine, (polyvinylpyrrolidon-jodiumcomplex): Oplossing (lotion) 100 mg/ml; 10 ml, 30 ml, 120 ml, 500 ml. Poederspray 25 mg/g; 137 ml. Scrub (zeep) 75 mg/ml; 120 ml, 500 ml. Shampoo 75 mg/ml; 120 ml. Geı¨mpregneerd verband (zalfgaas) 100 mg/g; 10 x 10 cm. Zalf 100 mg/g; 30 g, 50 g. – Braunol, (polyvinylpyrrolidon-jodiumcomplex): Alcoholische oplossing 10 mg/g; 250 ml. Hydrofiele zalf 100 mg/g; 20 g, 100 g. Lotion 75 mg/g; 500 ml. Geı¨mpregneerd verband (zalfgaas ) 100 mg/g; 7,5 x 10 cm, 20 x 10 cm.

PPD. Zie: Tuberculine blz. 446 Pradaxa â. Zie: Dabigatran blz. 119 RV . Een ergot-derivaat dat als selectieve dopamine 2 (D2)Pramipexol &

P

agonist met een preferentie voor het D3-receptorsubtype wordt toegepast bij de ziekte van Parkinson, evenueel in combinatie met levodopa en de symptomatische behandeling van mild tot ernstig idiopatisch Restless Legs Syndroom. De biologische beschikbaarheid bedraagt 90%. De T½ is ca. 10 uur. Dosering: oraal: ziekte van Parkinson: 1 maal daags 88 microgram, stapsgewijs te verhogen tot maximaal 3,3 mg per dag; Restless Legs Syndroom: 88 microgram, 2 tot 3 uur voor het slapen, stapsgewijs te verhogen tot maximaal 540 microgram. Als de behandeling langer dan een paar dagen is onderbroken, opnieuw starten met titratie. Bijwerkingen: plotselinge slaapaanval, maagdarmstoornissen, dyskinesiee¨n, hallucinaties. Interacties: gelijktijdig gebruik van antipsychotica moet worden vermeden. Bij gelijktijdige toediening met cimetidine neemt de renale klaring van pramipexol met ca. een derde af, waarschijnlijk door remming van de renale tubulaire secretie. Andere middelen die dit systeem afremmen of worden uitgescheiden via dit systeem kunnen interfereren met pramipexol: amantadine, diltiazem, kinidine, kinine, ranitidine, triamtereen, verapamil, digoxine, procaı¨namide en trimethoprim. Alcohol en andere sederende stoffen kunnen het risico van plotselinge slaapaanvallen vergroten. Verkrijgbaar als: – Mirapexin, tabletten a` 0,7 mg (als di-HCl), komt overeen met 1 mg zout. – Sifrolâ, tabletten a` 0,088 mg (als di-HCl) en a` 0,7 mg (als di-HCl).

Pramocaı¨ne. Verkrijgbaar in combinatiepreparaat pramocaı¨ne/zinkoxide. Een lokaalanestheticum, voornamelijk gebruikt voor oppervlakteanesthesie. Pramocaı¨ne heeft een jeuk- en pijnstillende werking. Zinkoxide heeft een dekkend, verkoelend en zwak adstringerend effect. Geı¨ndiceerd bij verlichting van plaatselijke kortdurende jeuk, insectenbeten en oppervlakkige schaafwonden en snijwonden. Dosering: 1-2 maal per dag op de beschadigde huid een dikke laag cre`me aanbrengen, zo nodig afgedekt met verbandgaas of een pleister. Bij plaatselijke kortdurende jeuk of insectenbeten enige malen per dag een dunne laag cre`me aanbrengen. Bijwerkingen: overgevoeligheidsreacties, irritatie. Verkrijgbaar als: 352

– Nestosyl, hydrofobe cre`me; 15 gram, 30 gram. Bevat per gram: pramocaı¨ne (hydrochloride) 10 mg en zinkoxide 100 mg.

Prasugrel. Een bloedplaatjesaggregatieremmer, gelijktijdig met acetylsalicylzuur, oraal toegepast voor de preventie van atherotrombotische complicaties bij patie¨nten met acuut coronair syndroom (instabiele angina pectoris) of myocardinfarct, die percutane coronaire interventie ondergaan. Het is een prodrug en wordt snel omgezet in de actieve metaboliet. De T½ van de actieve metaboliet bedraagt ca. 7 uur. Dosering: oraal gelijktijdig met acetylsalicylzuur: e´e´nmalige oplaaddosis van 60 mg (op nuchtere maag) gevolgd door 1 maal daags 5 tot 10 mg. Bijwerkingen: hematoom op de punctieplaats, epistaxis, gastro-intestinale bloeding, ecchymose, hematurie anemie, huiduitslag. Interacties: versterkt de werking van acetylsalicylzuur op de collageenafhankelijke bloedplaatjesaggregatie. Omdat er meer kans op bloedingen is, dient de gelijktijdige toediening van prasugrel+ASA met heparine, GPIIb/IIIa-inhibitoren of trombolytica met voorzichtigheid te gebeuren. Vanwege een mogelijk groter risico van occult gastro-intestinaal bloedverlies is voorzichtigheid geboden bij combinatie met NSAID’s en COX-2-remmers. Verkrijgbaar als: – Efientâ, filmomhulde tabletten a` 5 mg en 10 mg (als HCI).

Pravastatine. Een cholesterolverlagende stof, die als HMG-CoA reductaseremmer de biosynthese van cholesterol remt. Het heeft tevens een verlagend effect op de LDL- en een verhogend effect op de HDL-concentraties. Toegepast als adjuvanstherapie bij dieet bij patie¨nten met primaire hypercholesterolemie. Zowel voor patie¨nten die lijden aan coronaire vaatafwijkingen als voor patie¨nten zonder klinisch manifeste coronaire hartziekte. Pravastatine ondergaat uitgebreide ‘first-pass’ extractie en heeft een biologische beschikbaarheid van 17%. De T1/2 bedraagt 2 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags (’s avonds) 10 mg tot 20 mg, maximaal 40 mg. De dosis verhogen met tussenpozen van ten minste 4 weken. Heterozygote familiaire hypercholesterolemie bij kinderen: kinderen 8-14 j.: 10–20 mg 1 x/dag. Kinderen 14-18 j.: 10–40 mg 1 x/dag. Bij matig tot ernstige nier- en leverfunctiestoornis: begindosering 10 mg 1 x/dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, leverfunctiestoornissen, dyspepsie, buikpijn, diarree, flatulentie, slaapstoornissen, visusstoornissen, vermoeidheid. Verkrijgbaar als:

– Pravastatine, tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (Na-zout). – Selektineâ, tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (Na-zout). RV . Een benzodiazepinederivaat, dat als sedativum wordt gePrazepam &

bruikt bij angsttoestanden. De plasmahalfwaardetijd varieert sterk per individu en ligt tussen de 42 en 100 uur. Prazepam is een prodrug van desmethyldiazepam. Het wordt gemetaboliseerd in de lever. Dosering: 10 mg 2-3 keer per dag of 20 mg ’s avonds, max. 60 mg in verdeelde doses of 40 mg ’s avonds. Ouderen en bij lever- en/of nierfunctiestoornissen: begindosering 10–15 mg per dag. Bijwerkingen: slaperigheid, ataxie, duizeligheid. Interacties: alcohol en andere centraal-dempende stoffen versterken het centrale effect van benzodiazepinen. De euforie en daardoor de psychische afhankelijkheid van opioı¨den kan worden versterkt. Bij gelijktijdig gebruik 353

P

van stoffen met een sterke invloed op leverenzymen zoals ritonavir, cimetidine en hormonale anticonceptiva, dient men rekening te houden met een verlengde plasmahalfwaardetijd van desmethyldiazepam. Bij gebruik van clozapine de begindosering halveren. Verkrijgbaar als: – Reapamâ, tabletten a` 10 mg. RV . Anthelminthicum. De werking van praziquantel is Praziquantel &

P

beperkt tot trematoden (platwormen) en cestoden (lintwormen). Nematoden (inclusief filariae) worden niet gedood. Infecties veroorzaakt door trematoden (platwormen). Hiertoe behoren alle Schistosoma species (bv. S. haematobium, S. intercalatum, S. japonicum, S. mansoni en S. mekongi), leverbotten (bv. Clonorchis sinensis, Opisthorchis viverrini) en longegels (bv. Paragonimus westermani en andere soorten). Praziquantel wordt snel opgenomen. Tmax is 1–2 uur en passeert de bloed-hersenbarrie`re. Metabolisering is via vnl. CYP3A4 tot gehydroxyleerde afbraakproducten. Eliminatie: 80% met de urine binnen 24 uur. Bij een verminderde nierfunctie kan de eliminatie worden vertraagd. T1/2el = onveranderd 1–2,5 uur, metabolieten ca. 4 uur. Dosering: bij Schistosoma haematobium: e´e´nmalig 40 mg/kg lichaamsgewicht. Schistosoma mansoni en intercalatum: 2 maal 20 mg/kg met een tussentijd van 4 tot 6 uur. Schistosoma japonicum en mekongi: 2 maal 30 mg/kg met een tussentijd van 4 tot 6 uur. Clonorchis sinesis en Opisthorchis viverrini: 3 maal 25 mg/kg met een tussentijd van 4 tot 6 uur. Paragonimus westerman: 2 dagen achtereen 3 maal 25 mg/kg met een tussentijd van 4 tot 6 uur. Bijwerkingen: buikpijn, misselijkheid, braken, hoofdpijn, duizeligheid, urticaria, gebrek aan eetlust, diarree, draaierigheid, slaperigheid, asthenie, koorts, spierpijn. Interacties: niet gelijktijdig gebruiken met alcohol. Geneesmiddelen die de activiteit van CYP verhogen (zoals fenytoı¨ne, carbamazepine, dexamethason en rifampicine) of verlagen kunnen resp. de plasmaconcentraties van praziquantel verlagen of verhogen. Gelijktijdig gebruik van chloroquine kan leiden tot lagere praziquantel plasmaconcentraties. Verkrijgbaar als:

– Biltricideâ, tabletten a` 600 mg.

Prazosine. Een selectieve a1-blokker, gebruikt als bloeddrukverlagend middel, bij decompensatio cordis en prostaathyperplasie. Het veroorzaakt vasodilatatie door blokkade van de postsynaptische alfareceptoren. Het maximale effect wordt pas na enkele weken bereikt. De halfwaardetijd van de serumspiegel is 2,5 tot 4 uur. De eliminatiehalfwaardetijd bedraagt 2-3 uur, bij hartfalen ca. 7 uur. Dosering: beginnen met een gecontroleerde proefdosis van 0,25 tot 0,5 mg; daarna 3 maal daags 0,5 mg, geleidelijk te verhogen tot een optimale onderhoudsdosering, gewoonlijk 3 maal daags 1 tot 3 mg. Maximaal 20 mg per dag. Bijwerkingen: is in verband gebracht met verergering van narcolepsie. Dyspneu, frequente mictiedrang, huidreacties zoals jeuk, erytheem en huiduitslag, alopecia, lichen planus, wazig zien, rode sclerae, zweten, bloedneus, tinnitus. Interacties: bij toevoegen aan de behandeling met een b-blokker of een calciumantagonist kan de hypotensieve werking van de a-blokkers worden versterkt. Combinatie met sildenafil, tadalafil of vardenafil kan een 354

tijdelijke verlaging van de bloeddruk veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Prazosine, tabletten a` 1 mg, a` 2 mg en a` 5 mg.

Pred Forteâ. Zie: Prednisolon blz. 355 Prednisolon. Corticosteroı¨d met glucocorticoı¨de eigenschappen; de mineralocorticoı¨de werking is gering. Actieve metaboliet van prednison. Prednisolon kan, in tegenstelling tot prednison, ook lokaal worden toegepast. Talloze derivaten van prednisolon, die zich voornamelijk door hun oplosbaarheid onderscheiden, worden gebruikt. Absorptie van de tabletten is goed. Tmax is oraal 1-2 uur. Eliminatie: met de urine als vrije en geconjugeerde metabolieten, tezamen met een aanzienlijke hoeveelheid onveranderd prednisolon. T1/2 = 12-36 uur. Dosering: individueel en varieert van 10 tot 60 mg per dag. Bijwerkingen: natrium- en vochtretentie, hartfalen bij daarvoor gevoelige patie¨nten, kaliumverlies, hypokalie¨mische alkalose, hypertensie en verhoogde calciumuitscheiding. Interacties: fenytoı¨ne, barbituraten, efedrine en rifampicine kunnen de metabole klaring van corticosteroı¨den versnellen met als gevolg verlaagde bloedspiegels en een verminderde fysiologische werking. Gelijktijdig gebruik van matige tot sterke CYP3A4-remmers kan het metabolisme van corticosteroı¨den remmen. Verandering protrombinetijd bij gelijktijdig gebruik met coumarine-anticoagulantia. Hypokalie¨mie bij gecombineerd gebruik met kaliumuitdrijvende diuretica. Gelijktijdig gebruik met prostaglandinesynthetaseremmers leidt tot een additief ulcerogeen effect. Verkrijgbaar als:

– Di-Adreson-Fâ, poeder voor injectievloeistof a` 25 mg (Na-succinaat). – Pred Forteâ, oogdruppels a` 1% (acetaat). – Prednisolon, tabletten a` 5 mg, a` 20 mg en a` 30 mg; poeder voor injectievloeistof a` 25 mg (Na-succinaat); oogdruppels a` 0,5% (di-Na-fosfaat). – Prednisolon FNA, drank a` 1 mg/ml en a` 5 mg/ml (als di-Na-fosfaat); capsules a` 10 mg, a` 15 mg, a` 20 mg, a` 25 mg, a` 30 mg, a` 35 mg, a` 40 mg, a` 45 mg, a` 50 mg, a` 55 mg, a` 60 mg, a` 65 mg, a` 70 mg en a` 75 mg. – Ultracortenolâ, oogzalf a` 0,5% (pivalaat).

Prednison. Prednison zelf is onwerkzaam en wordt in de lever omgezet in de eigenlijk werkzame stof prednisolon. Bijwerkingen en interacties, zie prednisolon. Dosering: begindosering per dag: 0,5-1 mg/kg lichaamsgewicht in 2-4 doses, zo nodig kan deze dagdosis worden verhoogd. Afhankelijk van de respons geleidelijk verminderen tot de laagst mogelijke onderhoudsdosis. Verkrijgbaar als:

– Prednison, tabletten a` 5 mg.

Pregabaline. Een GABA-analogon met een effect op de spanningsafhankelijke calciumkanalen in het CZS waardoor de neurale gevoeligheid afneemt. Het vermindert de afgifte van verschillende neurotransmitters. Toegepast bij de behandeling van neuropathische pijn, als adjuvanttherapie bij de behandeling van partie¨le epilepsie met of zonder secundaire gegeneraliseerde aanvallen en bij de behandeling van gegeneraliseerde angststoornis (GAD) bij volwassenen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en 355

P

vrijwel volledig en onveranderd door de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 6 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk 150 mg per dag te verdelen in 2 a` 3 doses, per week te verhogen van 300 mg tot max. 600 mg per dag. Bij nierfunctiestoornissen is individuele aanpassing van de dosis noodzakelijk. Bijwerkingen: slaperigheid, duizeligheid, erectiele disfunctie, toegenomen eetlust, wazig zien, huidreacties, geı¨rriteerdheid, verwarring. Interacties: lijkt de cognitieve en motorische verstoring door oxycodon te versterken. Kan de sederende werking van ethanol en andere centraal-depressieve middelen versterken. Verkrijgbaar als:

– Lyrica, capsules a` 75 mg, 150 mg en 300 mg.

Pregnylâ. Zie: Choriongonadotrofine blz. 96 Preotactâ. Zie: Parathyroı¨dhormoon blz. 332 Prepidilâ. Zie: Dinoproston blz. 138 Prepulsidâ. Zie: Cisapride blz. 101 Prevalin Allerstopâ. Zie: Cetirizine blz. 91 Prevalinâ. Zie: Cromoglicinezuur blz. 116 Prevenarâ. Zie: Pneumokokkenvaccin blz. 346 Prezalâ. Zie: Lansoprazol blz. 250 Prezista â. Zie: Darunavir blz. 124 RV blz. 261 Priadelâ. Zie: Lithiumcarbonaat &

Prilocaı¨ne. Een lokaalanestheticum. Werking: na 5–20 min. Werkingsduur: afhankelijk van type blokkade 1–5 uur.

P

Dosering: volwassenen en kinderen > 12 jaar: max. dosis : 500 mg. Epiduraal:

10 mg/ml: caudaal 20–30 ml; 20 mg/ml: lumbaal 15–25 ml, thoracaal 10–15 ml, caudaal 15–25 ml. Infiltratieanesthesie: 10 mg/ml: tot 50 ml. Geleidingsanesthesie: 10 mg/ml: vingerblokkade 1–5 ml, intercostale blokkade 2–5 ml, peribulbaire blokkade 10–15 ml; 20 mg/ml: retrobulbaire blokkade 4 ml. Grote zenuwblokkade plexus brachialis: 10 mg/ml: 30–50 ml; 20 mg/ml: 15–20 ml. Kinderen 6 mnd.–12 jaar: Epiduraal: 10 mg/ml: caudaal 0,5 ml/kg. Bijwerkingen: met name na epidurale blokkade hypotensie, misselijkheid, paresthesie, duizeligheid, braken. Interacties: toediening van lokaalanesthetica met vasoconstrictoren leidt tot langere werkingsduur met lagere bloedspiegels van het anestheticum. Toediening van heparine, prostaglandinesynthetaseremmers en plasmavervangers (m.n. dextranen) kan neiging tot bloeden na injectie van een lokaalanestheticum vergroten. Onder antistolling is controle van stollingsstatus noodzakelijk, met name bij epidurale of subarachnoı¨dale anesthesie vanwege het risico van aanprikken van een vat. Controle van de stollingsstatus kan nodig zijn na meervoudige medicatie met NSAID’s. Verkrijgbaar als:

– Citanestâ, injectievloeistof a` 50 ml = 500 mg (1%) en a` 50 ml = 1 gram (2%) (HCl).

356

Primaquine. Malariamiddel, dat voornamelijk werkzaam is tegen de extraerytrocytaire vormen. Wordt gebruikt ter voorkoming van recidieven van malaria tertiana ten gevolge van P. vivax of P. ovale na verlaten van het endemische gebied en na behandeling van de acute aanval met chloroquine. Primaquine is te toxisch voor langdurig profylactisch gebruik. De opgegeven doseringen zijn berekend als base: 15 mg primaquine = 26,3 mg primaquinedifosfaat. De Cmax wordt na 1-3 uur bereikt. Het wordt snel en vrijwel volledig gemetaboliseerd. De belangrijkste metaboliet is carboxyprimaquine. De eliminatiehalfwaardetijd bedraagt 3-6 uur. Dosering: ter voorkoming van recidieven (oraal): volwassenen 30 mg 1 x per dag gedurende 14 dagen, bij malaria uit Zuid-Oost-Azie¨ en Nieuw-Guinea gedurende 21 dagen; kinderen 0,5 mg/kg lich.gewicht 1 x per dag, max. 30 mg per dag; bij matige G6PD-deficie¨ntie volwassenen 45 mg 1 x per week gedurende 6-8 weken. Bij malariaprofylaxe: (oraal): volwassenen 30 mg 1 x per dag, te beginnen op de dag van aankomst in het malariagebied, tot 1 week na vertrek uit het malariagebied; kinderen 0,5 mg/kg lich.gewicht 1 x per dag, max. 30 mg per dag. Bijwerkingen: methemoglobinemie. Bij patie¨nten met een verminderde glucose-6-fosfaatdehydrogenasewerking kan primaquine een hemolytische anemie veroorzaken. Misselijkheid, hoofdpijn, braken en buikpijn komen vaak voor, met name bij doses hoger dan 30 mg per dag. Verkrijgbaar als:

– A-PQ 30, (difosfaat) tabletten a` 30 mg. RV . Tabletten met 12,5 mg cinnarizine en 25 mg chloorcycliPrimatour â &

zine HCl. Gebruikt bij reisziekten. Bijwerkingen en interacties, zie cinnarizine/chloorcyclizine. Dosering: oraal: volwassenen half uur voor de reis: volwassenen 1 tablet, bij langdurige reis 3 x per dag; kinderen ouder dan 6 jaar 0,5 tablet per keer, kinderen 2-6 jaar 0,25 tablet per keer. Verkrijgbaar als: – Primatour, per tablet: cinnarizine 12,5 mg en chloorcyclizinehydrochloride 25 mg.

Primeneâ. Zie: Aminozuren blz. 37 Primidon. Alle vormen van epilepsie, m.n. gegeneraliseerde tonisch-klonische aanvallen en partie¨le epilepsie, met uitzondering van absences. Wordt ook ingezet bij essentie¨le tremor. Het wordt na orale toediening langzaam geabsorbeerd. In het lichaam wordt primidon omgezet in fenobarbital en fenylethylmalonamide (PEMA). Metabolisering: in de lever tot actief fenobarbital en fenylethylmalonamide (PEMA). Eliminatie: met de urine, 90% onveranderd (primidon); zie verder onder Fenobarbital. T1/2el = 6–8 uur (primidon), 20–40 uur (PEMA), 50–140 uur (fenobarbital). Barbituraten veroorzaken inductie van CYP3A, CYP2C en glucuronyltransferase (UGT). Dosering: oraal: beginnen met ’s avonds 125 mg, elke 3 tot 7 dagen de doses verhogen met 250 mg per dag tot onderhoudsdosering, gewoonlijk 2 maal daags 375 tot 750 mg, max. 2 gram per dag. Bijwerkingen: sufheid, misselijkheid, duizeligheid, accommodatiestoornissen en megaloblastaire anemie door foliumzuurdeficie¨ntie. Interacties: alcohol en andere centraal-dempende stoffen kunnen het centraal-depressieve effect versterken. Door enzyminductie van primidon en fenobarbital kan de werking worden verminderd 357

P

van orale anticoagulantia, anticonceptiva, tricyclische antidepressiva, corticosteroı¨den, antipsychotica, fenytoı¨ne, theofylline, verapamil, propafenon, lamotrigine, doxycycline, chlooramfenicol, methadon, griseofulvine, kinidine. Valproı¨nezuur verhoogt de concentratie van barbituraten. Verkrijgbaar als:

– Mysolineâ, tabletten a` 250 mg.

Primolut-Nâ. Zie: Norethisteron blz. 312 Primovistâ. Zie: Gadoxetinezuur blz. 198 RV blz. 281 Primperanâ. Zie: Metoclopramide &

Prioderm â. Zie: Malathion blz. 269 Priorixâ. Combinatievaccin toegepast voor actieve immunisatie tegen bof,

P

mazelen en rode hond. De werking berust op de vorming van circulerende antistoffen en een immunologisch geheugen. Dosering: s.c.: volgens rijksvaccinatieprogramma: 0,5 ml op de bovenarm op de leeftijd van 14 maanden en 0,5 ml op de leeftijd van 9 jaar. Bijwerkingen: branderig, stekend gevoel op plaats van injectie, koorts, abnormaal huilen, anorexie. Interacties: de gelijktijdige toediening van immunoglobulinen met bof-/mazelen-/rubellavaccin kan met immuunrespons interfereren. Na bloedof plasmatransfusies of na de toediening van humane immunoserumglobulinen moet de vaccinatie minstens 3 maanden worden uitgesteld. Een tuberculinetest voorafgaande of tegelijkertijd met de vaccinatie uitvoeren in verband met een mogelijk verminderde gevoeligheid van de huid voor tuberculine; deze anergie kan vier tot zes weken aanhouden. Verkrijgbaar als: – BMR-Vaccin, poeder voor injectievloeistof: 1 dosis + 0,5 ml oplosmiddel, 10 doses + 5 ml oplosmiddel. – M-M-R Vaxpro, poeder voor injectievloeistof: 1 dosis + 0,5 ml oplosmiddel. – Priorix, poeder voor injectievloeistof: 1 dosis + 0,5 ml oplosmiddel.

Probenecide. Probenecide heeft een uricosurische werking, de urinezuurconcentratie in het bloed daalt door remming van de terugabsorptie van urinezuur in de proximale niertubuli. Het kan in subtherapeutische dosering de uitscheiding van urinezuur juist remmen. Ter voorkoming van nierstenen dient men tijdens de behandeling veel te drinken en zo nodig een urine-alkaliserend middel te gebruiken.Het wordt na orale toediening volledig geabsorbeerd, de T½ kan varie¨ren van 4 tot 17 uur. Het verhoogt de uitscheiding van urinezuur en wordt daarom gebruikt bij chronische jicht en in het interval bij acute jicht. Dosering: bij jicht en bij secundaire hyperurikemie: oraal: volwassenen aanvankelijk 250 mg 2 x per dag, zo nodig de dagdosis elke 2-4 weken verhogen met 500 mg in 2 giften tot max. 2 g per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, pollakisurie, hematurie, vorming van uraatstenen (te voorkomen door urine op pH 6,5 te houden), nierkoliek, leukopenie, alopecia, pijnlijk tandvlees, opvliegers, duizeligheid. Interacties: de methotrexaatconcentratie kan stijgen. Probenecide wordt bij voorkeur vermeden. De toxiciteit van zidovudine kan toenemen.

Procaı¨nebenzylpenicilline. Zie: Benzylpenicilline blz. 60 358

Procarbazine. Een cytostaticum, gebruikt bij de ziekte van Hodgkin, bij non-hodgkinlymfomen en bij medullablastoom. Het werkt alkylerend en intervenieert in de celdeling (mitose), waardoor DNA-, RNA- en eiwitsynthese worden geremd, het heeft waarschijnlijk ook effect op reeds gevormd DNA (methylering van purines, DNA-fragmentatie). De Cmax wordt na 3060 min bereikt. Passeert de bloed-hersenbarrie`re. Wordt in de lever en de nieren gemetaboliseerd tot hoofdzakelijk N-isopropyltereftalinezuur; deze metaboliet wordt voornamelijk met de urine uitgescheiden. Ca. 70% van de dosis wordt binnen 24 uur met de urine uitgescheiden. Dosering: oraal: 60 tot 150 mg/m2 lichaamsoppervlak per dag gedurende 14 dagen, afhankelijk van het schema. Bijwerkingen: beenmergdepressie, hemolytische anemie en bloedingen, alcoholintolerantie, maagklachten, exantheem. Verkrijgbaar als: – Natulanâ, capsules a` 50 mg (HCl).

Procoralanâ. Zie: Ivabradine blz. 238 Proctosedylâ. Rectale zalf met 0,5% hydrocortison, 0,5% cinchocaı¨ne HCl en 1% framycetinesulfaat. Gebruikt bij hemorroı¨den. Dosering: rectaal: volwassenen 2x per dag en na iedere stoelgang zalf inbrengen of zalf aanbrengen, max. 3 weken achtereen.

Progesteron. Het hormoom van het corpus luteum bereidt de uterus voor op de implantering van het bevruchte ei en zorgt voor de instandhouding van de zwangerschap. Progesteron wordt tegenwoordig synthetisch bereid. Gebruikt bij dreigende en habituele abortus. In combinatie met oestrogenen wordt het toegepast bij stoornissen in de cyclus. Absorptie: 60% via de darm als progesteron en –metabolieten, groot ’first pass’ effect. Tmax = 1–4 uur. Enterohepatische kringloop (aanzienlijk deel van de metabolieten). Eliminatie vindt plaats voornamelijk met de urine. Dosering: in het algemeen: 200 mg per dag ’s avonds vo´o´r het slapen gaan. Bij aanvulling oestrogeensuppletie gedurende 12–14 dagen per maand, zo nodig aangevuld met 100 mg ’s morgens, vooral als onttrekkingsbloedingen gewenst zijn. Bij tekort aan progesteron zo nodig aangevuld met 100 mg ’s morgens gedurende ten minste 12 dagen per maand. Bij het vergeten van een dosis bij behandeling met 300 mg, de vergeten dosis niet inhalen maar de gebruikelijke dosering vervolgen; bij behandeling met 200 mg de volgende ochtend 100 mg innemen en daarna zoals gebruikelijk 200 mg innemen voor het slapen gaan. Bijwerkingen: doorbraakbloedingen (spotting), amenorroe, misselijkheid, braken, gewichtsverandering, hoofdpijn, depressieve stemming, jeuk, huiduitslag, verandering van libido, pijnlijke borsten. Slaperigheid en duizeligheid kan 1–4 uur na inname optreden. Interacties: bij langdurig gecombineerd gebruik (> 3 mnd.) van enzyminducerende stoffen zoals barbituraten, carbamazepine, hydantoı¨nederivaten of rifampicine kan de werkzaamheid van progesteron verminderen. Verkrijgbaar als: – Utrogestanâ, capsules a` 100 mg.

Proglicem â. Zie: Diazoxide blz. 133 Prograftâ. Zie: Tacrolimus blz. 411 359

P

Proguanil. Een biguanide, gebruikt als malariamiddel werkzaam tegen het exo-erytrocytaire stadium van Plasmodium falciparum-infecties; het wordt alleen profylactisch gebruikt. Chemisch verwant aan pyrimethamine, er bestaat kruisresistentie tussen beide preparaten. Het werkingsmechanisme berust op remming van de dihydrofolaatreductase-activiteit. Proguanil is de prodrug van de actieve stof cycloguanil. Na orale toediening wordt het langzaam uit het maagdarmkanaal geabsorbeerd. Biologische beschikbaarheid is 90%. Tmax = 3–4 uur (proguanil), 4–9 uur (cycloguanil). Metabolisering vindt plaats door voornamelijk CYP2C19 en in mindere mate door CYP3A4 tot o.a. het werkzame cycloguanil. Eliminatie: voornamelijk met de urine, waarbij ca. 60% als onveranderd proguanil. T1/2el = ca. 20 uur (proguanil en cycloguanil). Dosering: oraal: volwassenen en kinderen  15 j.: 100 mg 2 maal daags. Bij milde tot matige nierinsufficie¨ntie (creatinineklaring 30–60 ml/min): 50 mg 2 x/dag. Kinderen: 3 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Kinderen 9–15 j.: 75 mg 2 x/dag; 5–8 j.: 50 mg 26/dag; 1–4 j.: 50 mg 1 x/dag; < 1 j.: 25 mg 1 x/dag. Bij kleine kinderen om praktische redenen in 1 dosis. Innemen na een maaltijd bij voorkeur steeds op hetzelfde tijdstip van de dag. Bijwerkingen: allergische reacties als urticaria of angioneurotisch oedeem. Reversibele haaruitval, huidreacties, stomatitis. Interacties: gelijktijdig gebruik met primaquine is ongewenst vanwege het snel ontwikkelen van kruisresistentie. Proguanil kan het effect van coumarinederivaten vergroten. Verkrijgbaar als: – Paludrineâ, tabletten a` 100 mg (HCl).

Progynova â. Zie: Estradiol blz. 162 ProHanceâ. Zie: Gadoteridol blz. 198 Prolastinâ. Zie: Alfa-1-proteı¨naseremmer blz. 26

P

Proleukinâ. Zie: Aldesleukine blz. 24 RV . Een fenothiazinederivaat, dat als langwerkend antiPromethazine &

histaminicum wordt gebruikt bij allergische aandoeningen, reisziekte, misselijkheid en braken, als hypnoticum en sedativum, bij hoest en vertigo. Dosering: bij allergische aandoeningen (oraal): volwassenen: 25–150 mg per dag in verdeelde doses tijdens de maaltijden en 1–2 uur voor het slapen gaan; kinderen vanaf 1 jaar: 0,2 mg/kg lichaamsgewicht 2-4 maal per dag. Parenteraal: i.m. 25–50 mg, max. 100 mg per dag; i.v. 25–50 mg per dag. De toediening via i.v.-injectie dient langzaam te geschieden. Reisziekte: (oraal) volwassenen en kinderen vanaf 8 jaar: 25 mg ½–1 uur voor vertrek, zo nodig na 8 uur herhalen. Premedicatie: i.m.: volwassenen: 25–50 mg; kinderen: 5–10 jaar: 6,25–12,5 mg. Hoest: oraal (stroop): volwassenen: 15 mg twee- a` driemaal per dag; kinderen: 5–10 jaar: 5 mg 2-3 maal per dag; boven 10 jaar: 10 mg twee- a` 3 maal per dag. Bijwerkingen: sedatie, slaperigheid, duizeligheid, slecht coo¨rdinatievermogen, verwarring. Verder maagdarmstoornissen, droge mond, accommodatie- en mictiestoornissen, spierslapte, fotosensibilisatie, ’restless legs’. Ademdepressie, slaapapneu en ’sudden infant death syndrome’ is waargenomen bij baby’s en jonge kinderen. Hemolytische anemie en agranulocytose. Na hoge doses kunnen extrapiramidale effecten optreden. Interacties: alcohol en andere centraal-dempende stoffen versterken de centrale werking 360

van antihistaminica. Verkrijgbaar als: – Promethazine, dragees a` 25 mg (als HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 25 mg en a` 2 ml = 50 mg (als HCl); stroop a` 1 mg/ml (als HCl).

Propafenon. Klasse Ic-anti-arrhythmicum met voornamelijk membraanstabiliserende eigenschappen en enige b-receptorblokkerende en calciumantagonistische activiteit. De depolarisatiesnelheid van de actiepotentiaal neemt af, de prikkeldrempel wordt verhoogd en de refractaire periode wordt verlengd, zowel in de atria als in de ventrikels, hetgeen leidt tot remming van de prikkelvorming en -geleiding. Werking: i.v. na enkele min., max. oraal na 30 min. Werkingsduur: i.v. 4 uur. Metabolisering: in de lever nagenoeg volledig, deels door CYP2D6 tot actief 5-hydroxypropafenon. Eliminatie: 18–38% met urine, 57% met de feces. De T1/2 bedraagt ongeveer 2,5 uur, bij aritmiee¨n 6 uur. Dosering: oraal: begindosering 150 mg 3 x/dag. Bij onvoldoende effect iedere 4 dagen de dagdosering verhogen met 150 mg; onderhoudsdosering 450–600 mg per dag, tot zo nodig 900 mg per dag. Deze dosering geldt voor een lichaamsgewicht van 70 kg; bij afwijkend gewicht de dosering aanpassen (5–12 mg/kg per dag). Bij een gestoorde linkerventrikelfunctie (linkerventrikel-ejectiefractie < 35% of een structureel myocardlijden) en bij onvoldoende effect de begindosering voorzichtig ophogen en pas na het bereiken van de steady state plasmaconcentratie (na 5–8 dagen) de dosis verhogen. Parenteraal: i.v.-infuus: 0,5–1 mg/kg in 1–3 uur. De dagdosis bij continue i.v.-toediening bedraagt 8 ampullen (560 mg). I.v.-injectie: 1 mg/kg, max. 2 mg/kg; in 3– 5 min toedienen. Tussen 2 injecties moet een interval van 90–120 min. in acht worden genomen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, smaakstoornissen, duizeligheid, hoofdpijn, orthostatische hypotensie, pro-aritmische effecten zoals bradycardie en geleidingsstoornissen kunnen zowel optreden in de vorm van nieuwe ritmestoornissen als in de vorm van een verslechtering van bestaande aritmiee¨n; deze kunnen leiden tot een verminderde hartfunctie en zelfs tot hartstilstand. Verkrijgbaar als: – Propafenon, omhulde tabletten a` 150 mg en a` 300 mg (HCl). – Rytmonormâ, injectievloeistof a` 20 ml = 70 mg (HCl); omhulde tabletten a` 150 mg en a` 300 mg (HCl).

Propecia â. Zie: Finasteride blz. 180 Propess â. Zie: Dinoproston blz. 138 Propofol. Een kortwerkend intraveneus anestheticum voor inductie en onderhoud van algemene anesthesie en voor sedatie van patie¨ nten op een i.c.unit. Na een intraveneuze injectie slaapt de patie¨nt binnen 1 minuut in en houdt, afhankelijk van de comedicatie, 10-60 min. aan. De bifasische eliminatie kent een T½ van resp. 30 tot 60 min. en 3 tot 5 uur. Dosering: volwassenen: inleiding: 1,5 tot 2,5 mg/kg, onderhoud 4 tot 12 mg/ kg/uur. Sedatie als continu infuus: bloedconcentratie tijdens inductie rond 4-8 mg/ml, bij patie¨nten met premedicatie aanvankelijk 4 mg/ml, zonder premedicatie aanvankelijk 6 mg/ml; bloedconcentratie tijdens onderhoud rond 3-6 mg/ml. Propofol niet gemengd met andere geneesmiddelen of verdund met infuusvloeistoffen toedienen. Bijwerkingen: tijdens inductie lokale pijn, voorbijgaande apneu, spontane bewegingen, myoklonie, hyperventilatie, hik; 361

P

tijdens het ontwaken misselijkheid, braken; verder bradycardie, hypotensie, hoofdpijn; bij kinderen opvliegers, onthoudingsverschijnselen. Interacties: mogelijk bij combinatie met spinale of epidurale anesthesie of met premedicatie, spierrelaxantia, inhalatie-anesthetica of analgetica is versterking van de anesthesie of van cardiovasculaire bijwerkingen mogelijk. Bij combinatie met benzodiazepineagonisten, parasympaticolytica en inhalatie-anesthetica is verlenging van de anesthesie en een afname van de ademhalingsfrequentie gemeld. Bij combinatie met suxamethonium en neostigmine zijn bradycardie en hartstilstand gemeld. Bij combinatie met fentanyl kan de propofolconcentratie tijdelijk stijgen en kan de mate van apneu toenemen. Verkrijgbaar als: – Diprivanâ, injectievloeistof a` 20 ml = 200 mg en a` 50 ml = 1 gram; injectievloeistof in voorgevulde spuiten a` 50 ml = 500 mg en a` 50 ml = 1 gram (PFS = pre-filled syringe). Bevat gezuiverde sojaolie, daarom is voorzichtigheid geboden bij gestoord vetmetabolisme. – Propofol, injectievloeistof a` 20 ml = 200 mg, a` 50 ml = 500 mg, a` 100 ml = 1 gram. Inj. emulsie ’lipuro’ en ’MCT/LCT’ bevatten middellange- en langeketentriglyceriden als vetcomponent. – Recofolâ, injectievloeistof a` 20 ml = 200 mg, a` 50 ml = 500 mg, a` 50 ml = 1 gram en a` 100 ml = 1 gram.

Propranolol. Blokkeert de be`tareceptoren van het sympathisch zenuwstel-

P

sel en wordt gebruikt bij angina pectoris, bij sommige hartaritmiee¨n, bij hypertensie, bij essentie¨le tremoren, als secundaire profylaxe na een doorgemaakt myocardinfarct, als profylaxe van migraine, bij subvalvulaire aortastenose, bij feochromocytoom (in combinatie met fentolamine) en ter voorkoming van bloedingen bij oesofagusvarices ten gevolge van portale hypertensie. Na orale toediening wordt het redelijk geabsorbeerd. Er is een aanzienlijk ‘first pass’ effect, waardoor biologische beschikbaarheid slechts 30% bedraagt. Plasma halfwaardetijd is 2 tot 3 uur. Gecontra-indiceerd bij decompensatio cordis en astma. Dosering: (gewoon preparaat): 2 tot 3 maal daags 40 mg, zonodig in stappen verhogen tot max. 320 mg per dag in 2 tot 3 doses; (preparaat met gereguleerde afgifte): 1 maal daags 80 mg, zonodig verhogen tot max. 1 maal daags 320 mg. Bijwerkingen: misselijkheid, slapeloosheid, moeheid, diarree. Propranolol heeft een lokaalanestheserend effect. Interacties: houd rekening dat inhalatie-anesthetica het negatief-inotroop effect van b-blokkers kunnen versterken. b-blokkers en andere negatief-chronotrope en -dromotrope stoffen (bv. anti-aritmica) kunnen elkaars effect versterken. Cimetidine en hydralazine verhogen en alcohol verlaagt de bloedspiegel van b-blokkers, die in de lever worden gemetaboliseerd. Rifampicine verlaagt de bloedspiegel. Chloorpromazine en propranolol remmen elkaars metabolisme. Verder zijn interacties mogelijk met kinidine, propafenon, theofylline en dihydropyridinecalcium-antagonisten, waardoor dosisaanpassing nodig kan zijn. Hartglycosiden en b-blokkers vertragen de AV-geleiding, zodat bij gelijktijdig gebruik AV-dissociatie kan optreden. Prostaglandinesynthetaseremmers kunnen het bloeddrukverlagend effect verminderen. Propranolol kan de plasmaconcentratie van rizatriptan verhogen en moet twee uur voor of na rizatriptan worden ingenomen. Verkrijgbaar als:

362

– Propranolol, tabletten a` 10 mg, a` 40 mg en a` 80 mg (HCl); capsules met gereguleerde afgifte a` 80 mg en a` 160 mg (HCl).

Propyfenazon. Een pyrazolidonderivaat, dat pijnstillend en koortswerend werkt. Wordt na orale toediening vrijwel volledig geabsorbeerd, de maximale plasmaconcentratie wordt na 0,5-2 uur bereikt. De plasma-eiwitbinding is ca. 10%. Wordt overwegend in de lever gemetaboliseerd en met de urine uitgescheiden. De plasmahalfwaardetijd bedraagt ca. 90 min. Dosering: oraal: Saridon, Daro en Para-don: volwassenen 1-2 tabletten per keer, max. 6 tabletten per dag, met ten minste 4 uur tussentijd. Sanalgin: volwassenen 1 tablet 1-3 x per dag. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, w.o. granulocytopenie, agranulocytose, trombocytopenie zijn gemeld. Bij G6PDdeficie¨ntie kan hemolytische anemie optreden. De urine kan rood verkleuren door een metaboliet. Interacties: NSAID’s versterken het effect van coumarinederivaten en verhogen het bloedingsrisico, maar dit komt niet altijd tot uiting in de INR. Daarom kan de trombosedienst niet altijd ’bijsturen’ door bijvoorbeeld de coumarinedosering aan te passen. NSAID’s hebben bovendien een ulcerogeen effect en verminderen het effect van diuretica, RAASremmers, b-blokkers. Verkrijgbaar als: – Daro, tabletten, bevatten propyfenazon 150 mg, paracetamol 250 mg en coffeı¨ne-0-water 50 mg. – Para-don, tabletten, bevatten propyfenazon 150 mg, paracetamol 250 mg en coffeı¨ne-0-water 50 mg. – Sanalgin, tabletten, bevatten propyfenazon 250 mg, paracetamol 250 mg en coffeı¨ne-0-water 46 mg. – Saridon, tabletten, bevatten propyfenazon 150 mg, paracetamol 250 mg en coffeı¨ne-0-water 50 mg.

Propyleenglycol. Kleurloze vloeistof, mengbaar met water. Heeft een zwak desinfecterende werking. Wordt gebruikt als oplosmiddel en/of conserveermiddel in orale, parenterale en cutane preparaten; als basis in oordruppels bestemd voor de uitwendige gehoorgang. Wordt na orale toediening snel geabsorbeerd. De maximale plasmaconcentratie wordt binnen 1 uur bereikt. Wordt omgezet in kooldioxide en water via een aantal metabole tussenproducten, waaronder melkzuur en pyrodruivenzuur. Een aanzienlijk deel wordt in onveranderde vorm uitgescheiden met de urine. De eliminatiehalfwaardetijd bedraagt ca. 4 uur. Dosering: als oplosmiddel: oraal: in hoestmiddelen volwassenen max. 400 mg/kg lich.gewicht per dag gedurende max. 2 weken, kinderen max. 200 mg/kg lich.gewicht per dag gedurende max. 2 weken; bij chronisch gebruik hanteert de FDA een max. dosering van 25 mg/kg per dag. Als conserveermiddel: oraal, parenteraal, cutaan: 150-300 mg/g. Als oordruppelbasis: auriculair: als zodanig.

Propylparabeen. Zie: Propylparahydroxybenzoaat blz. 363 Propylparahydroxybenzoaat. Propylparabeen. Nipasol M. Gebruikt als conserveermiddel (0,02%) in cre`mes, emulsies, dranken en oplossingen.

Propylthiouracil. Thyreostaticum, remt de vorming van schildklierhormonen. Gebruikt bij hyperthyreoı¨die en bij thyreotoxische crises. Gaat via 363

P

competitieve remming van het enzym peroxidase in de schildklier de vorming van schildklierhormonen tegen door het joderen van thyroglobuline te remmen. Propylthiouracil heeft geen invloed op het vrijkomen van reeds gevormd schildklierhormoon. Remt bovendien de perifere omzetting van T4 in T3. Eliminatie: met de urine 35% binnen 24 uur, deels als metaboliet. T1/2=1-2 uur. Dosering: bij hyperthyreoı¨die: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar aanvankelijk 75-100 mg 3 x per dag, zo nodig 4 x per dag tot euthyreoı¨die is bereikt, daarna levothyroxine toevoegen (combinatiemethode). Bij de titratiemethode wordt de dosering gehalveerd en vervolgens getitreerd tot de dosering waarbij de patie¨nt euthyreoot blijft, veelal 25-50 mg 3 x per dag. Bijwerkingen: koorts, huiduitslag, gewrichtspijn en -ontsteking, maagdarmstoornissen, haaruitval. Vaak treedt een voorbijgaande leukopenie op, meestal zonder symptomen. Ernstige bijwerkingen zijn levertoxiciteit (evt. leidend tot cholestatische icterus). Interacties: de werking van coumarinederivaten kan afnemen bij het instellen op een thionamide. Aangezien thyreostatica het metabolisme kunnen beı¨nvloeden kan aanpassing van de dosering van andere geneesmiddelen noodzakelijk zijn. Verkrijgbaar als: – Propylthiouracil, tabletten a` 50 mg.

Propymalâ. Zie: Valproı¨nezuur blz. 451 Proscarâ. Zie: Finasteride blz. 180 Prostaglandine E2. Zie: Dinoproston blz. 138 Prostigminâ. Zie: Neostigmine blz. 303 Prostin E2 â. Zie: Dinoproston blz. 138 Prostin VRâ. Zie: Alprostadil blz. 31

P

Protagensâ. Zie: Polyvidon blz. 350 Protamine. Antagonist van heparine. Inactivering van heparine na toepassing van extracorporale circulatie en bij matige tot ernstige bloedingen na heparinetoediening. 1 ml van een oplossing van 10 mg/ml neutraliseert in vitro ongeveer 1000 IE heparine; 1 ml van de oplossing a` 50 mg/ml neutraliseert in vitro 5000 IE heparine. Dosering: afhankelijk van de hoeveelheid heparine in de circulatie. De hoeveelheid circulerend heparine varieert met de tijd na de heparinetoediening, de stofwisselingstoestand en de hemodynamische toestand. Matige tot ernstige bloeding na heparinetoediening: intraveneuze injectie van 1 ml 10 mg/ ml; zo nodig met intervallen van 15 minuten herhalen. Bijwerkingen: zelden allergische of anafylactische reacties. Protamine kan bij snelle i.v.-toediening door het vrijkomen van histamine (lokaal en/of algemeen) symptomen zoals erytheem, ernstige hypotensie en hypertensie, bradycardie, dyspneu, cardiovasculaire shock en warmtegevoel veroorzaken. Misselijkheid, braken. Verkrijgbaar als:

– Protamine, injectievloeistof voor i.v. toediening ’1000’ 10 mg/ml; ampul 5 ml en voor i.m. toediening ’5000’ 50 mg/ml; ampul 5 m.

Proteı¨ne C, geactiveerd. Zie: Drotrecogin alfa, geactiveerd blz. 146 364

Proteı¨ne-C. Een uit menselijk bloed verkregen vitamine K-afhankelijke stollingsfactor aangewezen voor de kortetermijnprofylaxe bij patie¨nten met ernstige, aangeboren proteı¨ne-C deficie¨ntie en toegepast bij de behandeling van bij purpura fulminans en bij door coumarine geı¨nduceerde huidnecrose bij patie¨nten met een ernstige, aangeboren proteı¨ne-C deficie¨ntie. Het wordt door het trombine/trombomodulinecomplex omgezet in geactiveerd proteı¨ne-C (APC) dat een sterk anticoagulerend effect heeft door inactivering van geactiveerd factor V en factor VIII. Dit leidt tot een afname van de vorming van trombine. T1/2 = 4–16 uur. Bij acute trombose kan zowel de toename van het gehalte proteı¨ne-C in het plasma als de halfwaardetijd aanzienlijk worden beperkt. Dosering: individueel, op basis van de proteı¨ne-C-activiteit. In het begin moet een proteı¨ne-C-activiteit van 100% worden verkregen, daarna dient een activiteit van > 25% te worden nagestreefd. Begindosering: 60–80 IE/kg lichaamsgewicht intraveneus, om de recovery en de halfwaardetijd te bepalen. Maximale injectiesnelheid: 2 ml/min. Doseringsrichtlijnen voor volwassenen gelden ook voor de neonatale en pediatrische patie¨nten, bij kinderen met lichaamsgewicht < 10 kg: max.0,2 ml/kg/min. Bijwerkingen: overgevoeligheids- of allergische reacties, zoals angio-oedeem, brandend en stekend gevoel op de injectieplaats, rillingen, huiduitslag, urticaria, hoofdpijn, hypotensie, piepende ademhaling, braken, tachycardie, beklemming op de borst, rusteloosheid. Verkrijgbaar als: – Ceprotinâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 IE en 1.000 IE.

Protelosâ. Zie: Strontiumranelaat blz. 405 RV blz. 143 Prothiadenâ. Zie: Dosulepine &

Protionamide. Tuberculostaticum, steeds gebruikt in combinatie met andere tuberculostatica. Wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. De maximale plasmaconcentratie wordt na ca. 2 uur bereikt. Wordt vrijwel volledig als onwerkzame metabolieten met de urine uitgescheiden. Dosering: oraal: volwassenen insluipen tot 500-750 mg 1 x per dag, max. 1 gram per dag; kinderen 12-15 jaar 10-15 mg/kg lich.gewicht per dag, 8-11 jaar 15 mg/kg lich.gewicht per dag, 4-7 jaar 20 mg/kg lich.gewicht per dag en kinderen tot 4 jaar 25 mg/kg lich.gewicht per dag, max. 750 mg per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, psychische stoornissen, hepatotoxische reacties, hypoglykemie bij diabetici en zelden huidafwijkingen, w.o. pellagroı¨de symptomen.

Protopic â. Zie: Tacrolimus blz. 411 Protrombine complex. Vierstollingsfactorenconcentraat. Elke flacon bevat de stollingsfactoren II, VII, IX en X, afkomstig uit humaan plasma, in droge toestand. Gebruikt bij hemofilie B, bij congenitale of verworven deficie¨nties van de factoren II, VII en X en bij bloedingen na overdosering met anticoagulantia. De sterkte wordt uitgedrukt in IE factor IX. T1/2 = 40– 60 uur (factor II), 4–6 uur (factor VII), 18–25 uur (factor IX), 30–60 uur (factor X). Dosering: afhankelijk van de mate van de deficie¨ntie, de ernst van de bloeding en de conditie van de patie¨nt. Voor dosering zie productinformatie. Bijwer365

P

kingen: allergische reacties. Verkrijgbaar als:

– Cofactâ, poeder voor infusievloeistof a` 250 IE en a` 500 IE.

Protrombine complex, geactiveerd. Mengsel van stollingsfactoren, voorlopers van stollingsfactoren en factoren van het kinine-genererende systeem, dat deficie¨ntie van factor VIII corrigeert. Het wordt bereid uit humaan plasma en gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij patie¨nten met hemofilie A die een hoge titer antistoffen tegen factor VIII hebben, of die dat zullen krijgen bij therapie met factor VIII. Bijwerkingen: soms overgevoeligheidsreacties zoals koorts, urticaria, misselijkheid, braken, dyspneu, bloeddrukdaling, shock. Duizeligheid en matig ernstige ademhalingsproblemen zijn beschreven. Interacties: bij gelijktijdige toediening met antifibrinolytica een interval van ten minste 6 uur aanhouden, omdat op theoretische gronden de kans op trombose kan toenemen door remming van het fibrinolytische systeem. Verkrijgbaar als: – Feiba S-TIM 4â, poeder voor injectievloeistof a` 500 E en a` 1.000 E (de sterkte wordt uitgedrukt in ’Factor Eight Inhibitor Bypassing Activity’ -eenheid).

Provarivaxâ. Zie: Varicellazostervaccin blz. 455 Proveraâ. Zie: Medroxyprogesteron blz. 271 Proviscâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Prozacâ. Zie: Fluoxetine blz. 185 Prunacolonâ. Wordt toegepast bij obstipatie en ter lediging van colon en

P

rectum voor ro¨ntgenonderzoek. De stroop bevat per ml 2,4 mg sennosiden A + B en 1 mg dexpanthenol. Dosering: obstipatie: volwassenen 8-15 ml 1 x per dag ’s avonds of voor het ontbijt, zo nodig dosering iets verhogen of verlagen; kinderen vanaf 6 jaar 6-8 ml. Ter lediging van de darm: volwassenen 1 ml/kg lich.gewicht op de dag vo´o´r het onderzoek om 3 uur ’s middags, max. 75 ml per keer.

Prunasine â. Wordt toegepast bij obstipatie en ter lediging van colon en rectum voor ro¨ntgenonderzoek. De stroop bevat per ml 2,4 mg sennosiden A + B en 1 mg dexpanthenol. Dosering: obstipatie: volwassenen 8-15 ml 1 x per dag ’s avonds of voor het ontbijt, zo nodig dosering iets verhogen of verlagen; kinderen vanaf 6 jaar 6-8 ml. Ter lediging van de darm: volwassenen 1 ml/kg lich.gewicht op de dag vo´o´r het onderzoek om 3 uur ’s middags, max. 75 ml per keer.

Psylliumzaad. Zie: Plantago ovatapreparaat blz. 345 Pulmicort â. Zie: Budesonide blz. 71 Pulmozymeâ. Zie: Dornase blz. 143 Puregonâ. Zie: Follitropine blz. 189 Puri-Netholâ. Zie: Mercaptopurine blz. 275 Pylobactellâ. Zie: 13C-Ureum blz. 13

366

Pyralvexâ. Orofaryngeale applicatievloeistof met 1% salicylzuur en 0,3% antrachinonglycosiden (uit Rheum-extract). Gebruikt als penseelvocht bij ontstekingen van mond en keelholte. Dosering: oromucosaal: meermalen per dag penselen.

Pyrantel. Een anthelminthicum, gebruikt bij ascariasis, ancylostomiasis, enterobiasis, trichostrongyliasis en trichinellosis. De werking berust op verlamming van de worm door neuromusculaire blokkade. Het wordt vrijwel niet uit het darmkanaal geabsorbeerd. Het grootste deel wordt onveranderd met de feces uitgescheiden. Het geabsorbeerde deel wordt gedeeltelijk gemetaboliseerd in de lever en uitgescheiden met de urine. Dosering: bij ascariasis, ancylostomiasis, enterobiasis en trichostrongyliasis: oraal: volwassenen en kinderen 11 mg/kg lich.gewicht per dag in 1 dosis, max. 1 g per dag. Ascariasis, enterobiasis en trichostrongyliasis eenmalig, bij ancylostomiasis gedurende 3 dagen. Enterobiasis na 2 weken herhalen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, sufheid, slapeloosheid, huiduitslag, jeuk, hyperthermie.

Pyrazinamide. Een tuberculostaticum, dat gewoonlijk samen met isoniazide en rifampicine en ethambutol wordt toegediend. Werkt bacteriostatisch of bactericide, afhankelijk van de concentratie die wordt bereikt op de infectieplaats en de gevoeligheid van het micro-organisme. Het is alleen werkzaam in een zuur milieu (pH 5-6) dat intracellulair aanwezig is. Het precieze werkingsmechanisme is niet bekend. De bactericide werking is afhankelijk van de omzetting van pyrazinamide in het actieve pyrazinezuur door het enzym pyrazinamidase. Het werkingsspectrum is zeer smal en omvat alleen Mycobacterium tuberculosis. Absorptie is goed. Passeert de bloed-liquorbarrie`re. Tmax = 1-2 uur. Metabolisering: vooral in de lever tot met name actief pyrazinezuur. Eliminatie: met de urine, vnl. als metabolieten. T1/2 = 9-10 uur. Dosering: bij tuberculose: volwassenen: 30 mg/kg lichaamsgewicht per dag, zo mogelijk in 1 dosis (max. 2 gram); intermitterende behandeling 40-50 mg/ kg tweemaal per week, max. 3,5 gram tweemaal per week. Kinderen: 25-30 mg/kg lichaamsgewicht per dag, zo mogelijk in 1 dosis, max. 1,5 gram per dag. Bij ouderen en patie¨nten met veel gastro-intestinale klachten kan pyrazinamide over 2 doses worden verdeeld. Bij tuberculeuze meningitis: 30 mg/kg per dag. Bijwerkingen: leverbeschadiging zoals stijging van transaminasewaarden, geelzucht, hepatitis. Verkrijgbaar als: – Pyrazinamide, tabletten a` 500 mg.

Pyridostigmine. Een cholinesteraseremmer, chemisch verwant met neostigmine. De werking is vergelijkbaar met die van neostigmine, maar bij pyridostigmine zet de werking langzamer in en houdt langer aan. Gebruikt bij myasthenia gravis. Na orale toediening wordt het slecht geabsorbeerd. Eliminatie: met de urine, 80% onveranderd. T1/2el = ca 1½ uur. Dosering: oraal: volwassenen aanvankelijk 3 tot 4 maal daags 30 tot 60 mg, zo nodig dosering aanpassen tot 300 mg tot 1,2 gram per dag in verdeelde doses. Kinderen: 7 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 5-6 doses. Bij nierfunctiestoornissen en bij ouderen elke dosis zeer zorgvuldig aan de individuele reactie aanpassen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen (misselijkheid, braken, di367

P

arree, maagkrampen), speekselvloed, zweten, miosis, toegenomen bronchiale secretie, bronchospasmen, bradycardie (bij hoge doses aritmiee¨n), hypotensie. Interacties: pyridostigmine antagoneert de werking van curare-achtige, nietdepolariserende spierrelaxantia. Het werkt synergistisch met depolariserende spierrelaxantia. Atropine antagoneert de cholinerge effecten van pyridostigmine, m.n. bradycardie en hypersecretie. Verkrijgbaar als: – Mestinonâ, tabletten a` 10 mg (bromide); dragees a` 60 mg (bromide).

Pyridoxine. Vitamine B6. Deficie¨ntie kan aanleiding geven tot huidaandoeningen, neuritis, convulsies (zuigelingen). De dagelijkse behoefte is ca. 2 mg en wordt door een normaal dieet ruim gedekt. Deficie¨ntie komt voor bij zuigelingen. Patie¨nten, die hoge doseringen isoniazide krijgen kunnen eveneens een pyridoxinedeficie¨ntie krijgen. Pyridoxine moet niet worden toegediend aan patie¨nten, die levodopa krijgen. Absorptie: goed en snel via passieve diffusie in bovenste deel dunne darm. De actieve vorm (pyridoxolfosfaat) wordt opgeslagen in de lever. Eliminatie: vnl. met de urine. T1/2el = oraal 5-6 dagen. Dosering: lichte tot matige deficie¨ntieverschijnselen: begindosering 10-50 mg; bij onvoldoende effect of bij ernstiger deficie¨ntieverschijnselen verhogen tot 100 mg. Bij pyridoxineafhankelijke convulsies en anemie kunnen hogere doseringen noodzakelijk zijn. Bijwerkingen: zelden allergische reacties zoals jeuk, huiduitslag en roodheid van de huid. Langdurig gebruik van hoge doses (500 mg per dag en meer) kan ataxie en ernstige perifere neuropathie veroorzaken. Interacties: isoniazide, hydralazine, cycloserine en penicillamine antagoneren de werking van pyridoxine. Serumspiegels van fenytoı¨ne kunnen worden verlaagd bij gelijktijdige toediening van hoge doses (>200 mg) pyridoxine. Verkrijgbaar als: – Pyridoxine, tabletten a` 20 mg, a` 50 mg en a` 100 mg (HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg (HCl).

P

Pyrimethamine. Een foliumzuurantagonist, gebruikt als antimalariamiddel. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De eliminatie verloopt langzaam. Dosering: malariabehandeling: in 1 dosis in combinatie met een sulfonamide: volwassenen: 75 mg + 1500 mg sulfonamide. Toxoplasmose: samen met sulfadiazine: volwassenen: eerste dag 50 mg, daarna 25 mg per dag + vanaf de eerste dag 150 mg/kg lichaamsgewicht sulfadiazine per dag (max. 4 g). Bijwerkingen: in het begin van de behandeling komen in het algemeen misselijkheid, abdominale pijn, braken en diarree voor. Toxoplasmosebehandeling: afwijkingen in het bloedbeeld (leukopenie, agranulocytose, trombocytopenie, megaloblastaire anemie). Interacties: gelijktijdige toediening met foliumzuur kan het effect van pyrimethamine bij toxoplasmose verminderen. Bij gelijktijdig gebruik van een trimethoprim/sulfonamidecombinatie en pyrimethamine kan megaloblastaire anemie optreden. Gelijktijdig gebruik van lorazepam kan aanleiding geven tot hepatotoxiciteit. De myelosuppressieve werking van cytostatica, in het bijzonder van de foliumzuurantagonist methotrexaat, kan verergeren. Verkrijgbaar als: – Daraprim â, tabletten a` 25 mg.

368

Pyrithion. Heeft bacteriostatische eigenschappen en fungistatische activiteit tegen Pityrosparum-soorten. Gebruikt bij seborroı¨sche dermatitis van de behaarde hoofdhuid (roos) en bij pityriasis versicolor. Contact met de ogen vermijden. Dosering: cutaan shampoo 5-20 mg/ml goed inmasseren en gedurende 5 min. laten inwerken, daarna afspoelen, 2x per week.

Qlairaâ. Combinatie van een oestrogeen met een progestageen, toegepast als oraal anticonceptivum. Elke wallet van 28 filmomhulde tabletten bevat achtereenvolgens: 2 donkergele tabletten a` 3 mg estradiolvaleraat; 5 middelrode tabletten a` 2 mg estradiolvaleraat en 2 mg dienogest; 17 lichtgele tabletten a` 2 mg estradiolvaleraat en 3 mg dienogest; 2 donkerrode tabletten a` 1 mg estradiolvaleraat; 2 witte tabletten zonder werkzame bestanddelen. Dosering: oraal: gedurende 28 dagen moet dagelijks 1 tablet worden ingenomen zoals staat aangegeven op de wallet. Elke volgende wallet wordt gestart de dag na de laatste tablet uit de vorige wallet. Bijwerkingen: hoofdpijn, buikpijn, acne, amenorroe, gevoelige borsten, dysmenorroe, tussentijds bloedverlies (metrorragie), gewichtstoename. Interacties: tijdens en gedurende enkele weken na gebruik van leverenzyminducerende stoffen wordt de betrouwbaarheid van de anticonceptiepil verminderd door verlaging van de spiegels van het oestrogeen en progestageen. Gelijktijdig gebruik van antibiotica kan de enterohepatische kringloop verstoren, waardoor de bloedspiegels van oestrogenen worden verlaagd en de betrouwbaarheid afneemt.

Questranâ. Zie: Colestyramine blz. 112 Quetiapine. Een atypisch antipsychoticum antiserotonerge (5HT2), antihistaminerge, alfa-1-receptorblokkerende en (zwak) antidopaminerge (D1 en D2) eigenschappen. Toegepast bij de behandeling van schizofrenie, van matig tot ernstige manische episodes in het kader van bipolaire stoornis en van depressieve episodes bij bipolaire stoornis. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en uitgebreid in de lever gemetaboliseerd. De halfwaardetijd bedraagt ca. 7 uur. Aanpassing van de dosering bij leverfunctiestoornissen is nodig. Dosering: oraal: gewoon preparaat: in 2 doses: schizofrenie: dag 1, 50 mg; dag 2, 100 mg; dag 3, 200 mg en en dag 4, 300 mg, daarna titreren binnen het dosisbereik van 150 mg tot 750 mg per dag; bij manische episodes: dag 1, 100 mg; dag 2, 200 mg; dag 3, 300 mg en en dag 4, 400 mg, daarna titreren binnen het dosisbereik van 200 mg tot 800 mg per dag; preparaat met gereguleerde afgifte: in 1 dosis: schizofrenie en manie: dag 1, 300 mg, dag 2, 600 mg, daarna titreren binnen dosisbereik van 400 tot 800 mg per dag; bipolaire depressie: dag 1, 50 mg, dag 2, 100 mg, dag 3, 200 mg en dag 4, 300 mg, afhankelijk van respons ophogen tot 600 mg per dag. De dosisophoging bij ouderen en bij patie¨nten met leverfunctiestoornissen dient voorzichtig te geschieden. Bij overgang van gewone tabletten naar tabletten met gereguleerde afgifte een gelijke totale dagdosering eenmaal daags nemen. Bijwerkingen: slaperigheid, obstipatie, droge mond, orthostatische hypotensie, tachycardie, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, verlaging van T4. Interacties: voorzichtigheid is geboden in combinatie met alcohol of centraal werkende middelen en met middelen die de elektrolythuishouding verstoren of het QTc-interval 369

P

verlengen. Bij gelijktijdig gebruik van CYP3A4-remmers zoals macrolide antibiotica, imidazol-antimycotica (ketoconazol), hiv-proteaseremmers en grapefruitsap, vindt een aanzienlijke remming plaats van de afbraak van quetiapine; om deze reden is combinatie met e´e´n van deze middelen gecontra-indiceerd. Het metabolisme van quetiapine wordt versneld bij gelijktijdig gebruik van CYP3A4-induceerders, fenytoı¨ne en carbamazepine. Verkrijgbaar als:

– Seroquel XRâ, tabletten met gereguleerde afgifte a` 50 mg, a` 200 mg, a` 300 mg en a` 400 mg (als fumaraat). – Seroquelâ, filmomhulde tabletten a` 25 mg, a` 100 mg, a` 200 mg en a` 300 mg (als fumaraat). RV . Een selectieve dopamine (D2)-agonist toegepast bij hyQuinagolide &

perprolactinemie (idiopatisch of veroorzaakt door een prolactine afscheidend micro- of macroadenoom van de hypofyse). Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd, het heeft een sterk ‘first pass’ effect. De T½ bedraagt 11 tot 17 uur. Dosering: startverpakking: de eerste 3 dagen 25 microgram per dag, gevolgd door 3 dagen 50 microgram per dag. Vanaf dag 7 is de aanbevolen dosering 75 microgram per dag. Indien nodig kan de dosering stapsgewijs ( 1 tot 4 weken tussen elke stap) worden verhoogd. Het moet vlak voor het slapen met wat voedsel worden ingenomen. Bijwerkingen: acute psychosen, herstel van gestoorde fertiliteit waardoor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd die niet zwanger willen worden betrouwbare anticonceptie moet worden toegepast, gastro-intestinale stoornissen, moeheid, duizeligheid, slapeloosheid, verstopte neus, hypotensie. Interacties: dopamineantagonisten (zoals antipsychotica) kunnen de werking verminderen. Alcohol kan de verdraagbaarheid van quinagolide verminderen. Verkrijgbaar als: – Norprolacâ, startverpakking met 3 tabletten a` 25 microgram (als HCl) en 3 tabletten a` 50 microgram (als HCl); tabletten a` 75 microgram (als HCl).

Q

Quinapril. Een angiotensine converting enzym (ACE)-remmer toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie en decompensatio cordis. Na absorptie wordt quinapril in de lever omgezet in het werkzame quinaprilaat. De T½ bedraagt ongeveer 2,5 uur. Dosering: essentie¨le hypertensie: monotherapie: begindosering 10 mg 1 x/dag; bij onvoldoende effect met intervallen van 4 weken verhogen tot onderhoudsdosering van 20–40 mg per dag in 1–2 doses. De dosis dient bij verminderde nierfunctie te worden aangepast. Alle doseringen en sterktes zijn uitgedrukt in quinapril base. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoesten, hypotensie, rinitis, maagdarmstoornissen. Interacties: bij toevoeging aan (voorafgaande) therapie met een diureticum kan een versterkte hypotensieve reactie optreden. Kaliumzouten, kaliumsparende diuretica, heparine en andere plasmakaliumverhogende geneesmiddelen (bv. AT1-antagonisten, trimethoprim, tacrolimus, ciclosporine) versterken het effect op het serumkaliumgehalte en kunnen tot hyperkalie¨mie leiden. De combinatie met indometacine en andere niet-steroı¨de anti-inflammatoire middelen kan de werking van ACE-remmers verminderen; ACE-remmers kunnen de uitscheiding van lithium verminderen. Verkrijgbaar als: 370

– Acuprilâ, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (HCl). – Quinapril, tabletten a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (als HCl).

Quinapril/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een ACE-remmer en een thiazide diureticum. Gebruikt bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met een ACE-remmer of diureticum alleen. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg/6,25 mg tot 20 mg/12,5 mg. Verkrijgbaar als:

– Acuzideâ, tabletten a` 20 mg/12,5 mg. – Quinapril/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 20 mg/12,5 mg.

Quixilâ. Fibrinelijm bij leverchirurgie en orthopedische chirurgie, ondersteunende behandeling ter verbetering van de hemostase. Een set bestaat uit 2 oplossingen. Oplossing ‘BAC’, 1, 2 en 5 ml (Biological Active Component) met fibrinogeen, fibronectine en tranexaminezuur. Oplossing ‘trombine’, 1, 2 en 5 ml met trombine en calciumchloride. Toe te dienen via applicatieinstrument.

Qvarâ. Zie: Beclometason blz. 57 Rabeprazol. Een protonpompremmer, die de basale en gestimuleerde maagzuursecretie remt. Het wordt in het zuurcompartiment van de parietale cel geprotoneerd en gecumuleerd en vervolgens omgezet in de actieve remmer, die reageert met het maagzuurproducerende enzym H+/K+ ATPase. Toegepast bij de behandeling van ulcus pepticum, profylaxe en behandeling van refluxoesofagitis en de eradicatie van Helicobacter pylori. Na orale toediening ondergaat het een groot ‘first pass’ effect. De T½ bedraagt ca. 1 uur. Dosering: oraal voor het ontbijt: bij ulcus pepticum 1 maal daags 20 mg; bij refluxoesofagitis 1 maal daags 10 tot 20 mg gedurende 4 tot 8 weken. Zollinger-ellisonsyndroom: aanbevolen begindosering: 60 mg 1 x/dag, hierna individueel aanpassen, in het algemeen tot 120 mg per dag en de behandeling voortzetten zolang dit klinisch noodzakelijk is. Doseringen > 100 mg per dag in 2 doses toedienen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, rinitis, duizeligheid. Interacties: de absorptie van geneesmiddelen waarvan de opname pH-afhankelijk verloopt, kan worden verminderd, bv. cefuroxim, voriconazol, itraconazol. Verkrijgbaar als: – Parietâ, tabletten a` 10 mg en a` 20 mg (Na-zout).

Rabiesimmunoglobuline. Bevat immunoglobulinen tegen het rabiesvirus, bereid uit plasma van hyperimmune gezonde mensen. Gebruikt bij de post-expositiebehandeling bij patie¨nten met een onvoldoende antilichaamtiter tegen rabie¨s. De behandeling moet onder verantwoordelijkheid van het RIVM worden uitgevoerd. Bijwerkingen: gevoeligheid, pijn of stijfheid op de injectieplaats, koorts, hoofdpijn, malaise, rillingen, huidreacties kunnen optreden, zelden misselijkheid, braken, hypotensie, tachycardie, overgevoeligheidsreacties (waaronder anafylactische shock). Verkrijgbaar als: – Imogam Rabiesâ, injectievloeistof a` 2 ml = 300 IE en a` 10 ml = 1.500 IE. – Rabuman ’Berna’, injectievloeistof a` 2 ml = 300 IE en a` 5 ml = 750 IE.

371

Q

Rabiesvaccin. Een suspensie van een geı¨nactiveerd (dood) rabie¨svirus, gekweekt in menselijke diploı¨de cellen (HDCV) of hondenniercellen (DKCV). Gebruikt bij de actieve immunisatie tegen hondsdolheid (zowel pre-expositie- als post-expositievaccinatie). Het cruciale probleem bij de behandeling van rabie¨s is het besluit of na expositie een therapie moet worden ingesteld. Het bijtende dier moet door een dierenarts worden onderzocht. Is het dier al dood dan moet pathologisch onderzoek van de hersenen plaatsvinden. De dierenarts en de veterinair inspecteur beslissen of het dier rabie¨s heeft. De post-expositievaccinatie wordt gestart door het Nederlands Vergiftigingen Informatie Centrum en over het algemeen voortgezet door de huisarts. Dosering: zie producttekst. Bijwerkingen: pijn, erytheem, verharding en hematoom op de injectieplaats, malaise, hoofdpijn, spierpijn, misselijkheid en lymfadenopathie. Verkrijgbaar als: – Geı¨nactiveerd Rabiesvaccin ’Me´rieux’ HDCV, poeder voor injectievloeistof a` 2,5 IE + 1 ml oplosmiddel in wegwerpspuit.

Rabuman ’Berna’. Zie: Rabiesimmunoglobuline blz. 371 Raloxifen. Een selectieve oestrogeenreceptormodulator (SERM) met oestrogene werking op het bot en een anti-oestrogene werking op mammaweefsel en endometrium. Toegepast bij de preventie van postmenopauzale osteoporose. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het ondergaat een uitgebreid ‘first pass’ effect. De biologische beschikbaarheid bedraagt 2%. De plasma-eiwitbinding is 98-99%. De T½ bedraagt ca. 27 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 60 mg. Bijwerkingen: trombo-embolische stoornissen, opvliegers, beenkrampen, trombocytopenie, perifeer oedeem. Interacties: niet combineren met cholestyramine (of andere anion-uitwisselende harsen) in verband met een significante verlaging van de absorptie en enterohepatische kringloop van raloxifeen. Gelijktijdig gebruik met oestrogenen wordt in verband met onvoldoende ervaring niet aangeraden. De fabrikant raadt aan om bij combinatie met coumarinederivaten de protrombinetijd te controleren: een geringe daling hiervan kan na enige weken ontstaan. Verkrijgbaar als:

R

– Evistaâ, omhulde tabletten a` 60 mg (HCl).

Raltegravir. Een integraseremmer, in combinatie met andere antiretrovirale geneesmiddelen, oraal toegepast bij de behandeling van hiv-1 infecties. Remming van het virale integrase voorkomt integratie van het hiv-genoom in het gastheergenoom. In de farmacokinetiek is een aanzienlijke variabiliteit gevonden. Oorzaken hiervan zijn het al dan niet gelijktijdig innemen van (vetrijk) voedsel en/of gelijktijdig gebruikte geneesmiddelen. De uitscheiding vindt voor een groot deel plaats via de nieren als glucuronide. Dosering: oraal: 2 maal daags 400 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, artralgie, vermoeidheid, vertigo, huidaandoeningen. Interacties: raltegravir wordt voornamelijk gemetaboliseerd via een UGT1A1-geı¨nduceerde glucuronidatieroute. Bij gelijktijdige toediening van een krachtige UGT1A1-inductor, zoals rifampicine, wordt de plasmaconcentratie van raltegravir verlaagd. Combinatie met protonpompremmers of andere geneesmiddelen tegen ulcera verhoogt de plasmaconcentratie van raltegravir aanzienlijk. Verkrijgbaar als: – Isentressâ, filmomhulde tabletten a` 400 mg (als K-zout). 372

Ramipril. Een angiotensine converting enzym (ACE)-remmer toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie en bij symptomen van lichte tot matig ernstige hartinsufficie¨ntie na het myocardinfarct. Na orale toediening wordt ramipril snel geabsorbeerd en vervolgens in de lever gehydrolyseerd tot het werkzame ramiprilaat. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 15 uur. Dosering: bij hypertensie: oraal: 1 maal daags 1,25 tot 2,5 mg, maximaal 10 mg, tijdens of na de maaltijd. Dosering na myocardinfarct: oraal: 2 maal daags 2,5 tot 5 mg. Bij verminderde nier- en leverfuncties dient aanpassing van de dosis plaats te vinden. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoest, maagdarmstoornissen, hypotensie. Interacties: kaliumverhogende geneesmiddelen kunnen in combinatie met perindopril een hyperkalie¨mie in de hand werken. Bij toevoeging aan een therapie met een diureticum dient insluipend te worden begonnen om een sterke hypotensie te vermijden. Verkrijgbaar als: – Ramipril, capsules a` 1,25 mg, a` 2,5 mg, a` 5 mg en a` 10 mg; tabletten a` 1,25 mg, a` 2,5 mg, a` 5 mg en a` 10 mg. – Tritaceâ, tabletten a` 1,25 mg, a` 2,5 mg en a` 5 mg; capsules a` 10 mg.

Ramipril/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een angiotensine converting enzym (ACE)-remmer en een thiazide diureticum. Gebruikt bij essentie¨le hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met ramipril of een diureticum alleen. Dosering: oraal: 1 maal daags 0,5 tot 2 tabletten. Verkrijgbaar als: – Ramipril/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 5/25 mg. – Tritazideâ, tabletten a` 5/25 mg.

Ranibizumab. Een gehumaniseerd recombinant monoklonaal antilichaamfragment gericht tegen vasculaire endotheliale groeifactor A (VEGFA). Het remt alle bekende isovormen van VEGF-A. Als angiogeneseremmer intravitreaal toegepast bij de behandeling van neovasculaire (natte) leeftijdgebonden maculadegeneratie. De halfwaardetijd in het glasvocht bedraagt ca. 10 dagen. De concentratie van ranibizumab in het serum is ongeveer 90.000 keer lager dan de vitreale concentratie. Dosering: intravitreaal: onder antimicrobie¨le bescherming via oogdruppels 3 dagen voor en na de toediening: 0,5 mg iedere maand gedurende 3 maanden, gevolgd door een onderhoudsfase afhankelijk van de ontwikkeling van de gezichtsscherpte. Het interval tussen twee doseringen mag niet korter zijn dan 1 maand. Bijwerkingen: ernstige oculaire reacties, hoofdpijn, verhoogde bloeddruk, artralgie, misselijkheid, bronchitis, anemie. Verkrijgbaar als: – Lucentisâ, injectievloeistof a` 0,23 ml = 2,3 mg.

Ranitidine. Een antihistaminicum, dat competitief de werking van histamine op de H2-receptor remt. Gebruikt bij ulcus pepticum, zollinger-ellisonsyndroom, refluxoesofagitis en ter preventie van chronisch recidiverende peptische ulcera en bij peptische ulcera t.g.v. het gebruik van NSAID’s. De orale biologische beschikbaarheid is 50%. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt ongeveer 2 uur. De uitscheiding geschiedt voornamelijk via de nieren. Dosering: bij ulcus pepticum (oraal): 2 maal daags 150 mg of 1 maal daags 300 mg. Dosering bij zollinger-ellisonsyndroom (oraal): 3 maal daags 150 mg te verhogen tot maximaal 900 mg per dag. Dosering bij refluxoesofagitis (oraal): 373

R

2 maal daags 150 mg of 1 maal daags 300 mg (voor het slapen gaan), te verhogen tot maximaal 1200 mg per dag gedurende max. 8 weken. Dosering als profylaxe (oraal): 1 maal daags 150 mg (voor het slapen gaan). Dosering bij peptische ulcera t.g.v. NSAID-gebruik (oraal): 2 maal daags 150 mg, gedurende max. 12 weken. Dosering i.v. of i.m.: 50 mg, zonodig elke 6 tot 8 uur herhalen. Dosering bij kinderen en baby’s vanaf 0 jaar: oraal: 4 tot 8 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1 tot 2 doses. Bijwerkingen: moeheid, misselijkheid, braken, huiduitslag. Interacties: de absorptie van geneesmiddelen waarvan de opname pH-afhankelijk verloopt, kan worden verminderd, bv. cefuroxim, voriconazol, itraconazol. Verkrijgbaar als: – Maagzuurremmer ranitidineâ, tabletten a` 75 mg (als HCl). – Ranitidine, tabletten a` 75 mg, a` 150 mg en a` 300 mg (als HCl); bruistabletten a` 150 mg en a` 300 mg (als HCl). – Zantacâ, tabletten a` 75 mg, a` 150 mg en a` 300 mg (als HCl); bruistabletten a` 75 mg, a` 150 mg en a` 300 mg (als HCl); drank a` 15 mg/ml (als HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 50 mg (als HCl).

Rapamune â. Zie: Sirolimus blz. 397 OW & RV blz. 26 Rapifenâ. Zie: Alfentanil &

Rapilysinâ. Zie: Reteplase blz. 377 Rapydanâ. Pleisters met 70 mg lidocaı¨ne en 70 mg tertracaı¨ne. Het bevat daarnaast een warmteafgevend bestanddeel dat wordt geactiveerd wanneer de pleister wordt blootgesteld aan de lucht. Cutaan toegepast bij het verkrijgen van oppervlakteanesthesie in verband met naaldpunctie of oppervlakkige chirurgische ingrepen. Dosering: cutaan: 1 tot maximaal 4 pleisters tegelijkertijd; kinderen vanaf 3 jaar maximaal 2 pleisters tegelijkertijd. De pleister moet 30 min. voor de punctie of ingreep worden aangebracht. Bijwerkingen: erytheem, oedeem, verbleking.

Rasagiline. Een irreversibele MAO-B remmer die de afbraak van dopamine

R

in de hersenen remt, als monotherapie of in combinatie met levodopa toegepast bij de ziekte van Parkinson. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever omgezet door CYP1A2 waarna glucuronidering plaats vindt. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 35%. De T½ bedraagt 0,5 tot 2 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, malaise, nekpijn, dyspepsie, artralgie, conjunctivitis, depressie, allergische reacties, angina pectoris. Interacties: bij combinatie met andere serotonerge middelen neemt de kans op het serotoninesyndroom toe. Voorzichtigheid is geboden bij potente CYP1A2-remmers omdat ciprofloxacine als CYP1A2-remmer de AUC met 83% kan verhogen. Gelijktijdig gebruik van entacapon verhoogt de klaring met 28%. Verkrijgbaar als: – Azilectâ, tabletten a` 1 mg (als mesilaat).

Rasburicase. Een via DNA-recombinant technieken geproduceerd uraatoxidase-enzym afkomstig van Saccharomyces cerevisiae. Het katalyseert de omzetting van urinezuur in allantoı¨ne, waardoor de concentratie van urinezuur daalt. De urinezuurconcentratie in het bloed kan massal stijgen als 374

gevolg van afbraak van grote aantallen maligne cellen en tijdens cytoreducerende chemotherapie. Allantoı¨ne wordt gemakkelijk met de urine uitgescheiden. Intraveneus toegepast ter profylaxe en behandeling van acute hyperurikemie om acuut nierfalen te voorkomen bij patie¨nten met hematologische maligniteiten met hoge tumorlast en risico op een snelle tumorlyse of inkrimping bij het starten van de chemotherapie. De T½ bedraagt ca. 19 uur. Dosering: intraveneus als infusie: 1 maal daags 0,2 mg/kg lichaamsgewicht in een 30 min. durend infuus, gedurende 5 tot 7 dagen. Bijwerkingen: koorts, maagdarmstoornissen, allergische reacties, hemolytische anemie. Verkrijgbaar als:

– Fasturtecâ, poeder voor infusievloeistof a` 1,5 mg en 7,5 mg.

Rasilez HCTâ. Filmomhulde tabletten met 150 mg aliskiren/12,5 mg hydrochloorthiazide, met 150 mg aliskiren/25 mg hydrochloorthiazide, met 300 mg aliskiren/12,5 mg hydrochloorthiazide en met 300 mg aliskiren/25 mg hydrochloorthiazide. Toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Dosering: 1 maal daags 1 tablet (bij een (lichte) maaltijd, max. 300/25 mg 1 x/ dag.

Rasilezâ. Zie: Aliskiren blz. 28 Reactineâ. Zie: Cetirizine blz. 91 RV blz. 353 Reapamâ. Zie: Prazepam &

Rebetolâ. Zie: Ribavirine blz. 379 Rebifâ. Zie: Interferon beta blz. 232 Recofolâ. Zie: Propofol blz. 361 Reductilâ. Zie: Sibutramine blz. 395 ReFacto AF â. Zie: Moroctocog alfa blz. 292 Refludan â. Zie: Lepirudine blz. 253

R

Refluxâ. Zie: Methenamine blz. 277 Refobacinâ Plus. Zie: Gentamicine blz. 202 Refobacinâ R. Zie: Gentamicine blz. 202 Refobacinâ Revision. Poeder voor cement met 23,3 mg gentamicine (als sulfaat) en 23,3 mg clindamycine (als HCl) per gram.

Refusal â. Zie: Disulfiram blz. 139 Regaineâ. Zie: Minoxidil blz. 287 Regitineâ. Zie: Fentolamine blz. 176 Regla pHâ. Tabletten met 450 mg aluminiumhydroxidemagnesiumcarbonaat, een coprecipitaat van magnesiumcarbonaat en algeldraat. Dosering: antacidum: oraal: 4 maal daags 1 of 2 tabletten. Suspensie (Nieuwe

Formule) met 40 mg/ml algedraat en 20 mg/ml magnesiumhydroxide. Ge375

bruikt bij zuurbranden, refluxoesofagitis, ulcus duodeni en ventriculi gastritis en ter voorkoming van stressulcera: oraal: volwassenen 10 tot 15 ml e´e´n uur na de maaltijd en voor het naar bed gaan, zonodig aangevuld met tussentijdse doses elke 2 uur.

Regranexâ. Zie: Becaplermin blz. 57 Rehydratatiezout. Sachets met 4 gram glucose, 350 mg natriumchloride, 590 mg natriumcitraat en 350 mg kaliumchloride. Na oplossen toegepast als orale rehydratievloeistof.

Relenza â. Zie: Zanamivir blz. 466 Relistor â. Zie: Methylnaltrexon blz. 280 Relpax â. Zie: Eletriptan blz. 150 RV blz. 288 Remeronâ. Zie: Mirtazapine &

Remicadeâ. Zie: Infliximab blz. 228 OW . Een kortwerkend analgeticum toegepast tijdens inducRemifentanil &

R

tie en onderhoud van anesthesie in combinatie met anesthetica en bij kunstmatig beademde patie¨nten op de intensive care. Het is een mu-opioı¨dreceptoragonist. De effectieve T½ bedraagt 3 tot 10 min. Het wordt door esterasen omgezet in inactieve metabolieten. Dosering: i.v.: tijdens inductie 1 microgram per kg lichaamsgewicht, onderhoud 0,5 tot 1 microgram per kg lichaamsgewicht. i.v. als infusie: tijdens inductie 0,5 tot 1 microgram per kg lichaamsgewicht, onderhoud afhankelijk van het toegepaste vluchtige anestheticum. Bijwerkingen: misselijkheid, hypertensie, spierrigiditeit, bradycardie, apneu, ademhalingsdepressie, hypoxie. Interacties: gelijktijdig gebruik van andere centraal-depressieve stoffen kan zorgen voor versterking van de sederende eigenschappen. De cardiovasculaire effecten van remifentanil (hypotensie en bradycardie) kunnen worden versterkt door gelijktijdig gebruik van antihypertensiva als b-blokkers en Caantagonisten. Verkrijgbaar als: – Ultivaâ, poeder voor injectie a` 1 mg, a` 2 mg en a` 5 mg (als HCl).

Reminylâ. Zie: Galantamine blz. 199 Remodulin â. Zie: Treprostinil blz. 440 Removab â. Zie: Catumaxomab blz. 86 Renagelâ. Zie: Sevelamer blz. 395 Renitec Plusâ. Zie: Enalapril/Hydrochloorthiazide blz. 152 Renitecâ. Zie: Enalapril blz. 152 Rennie De ´flatineâ. Kauwtabletten met 680 mg calciumcarbonaat, 80 mg magnesiumsubcarbonaat (zwaar) en 25 mg dimeticon. Bij zuurbranden en flatulentie.

Rennieâ. Kauwtabletten met 680 mg calciumcarbonaat en 80 mg magnesiumsubcarbonaat. Antacidum. Dosering: oraal: 1 tot 2 tabletten, max. 16 tabletten per dag. 376

Renvela â. Zie: Sevelamer blz. 395 ReoProâ. Zie: Abciximab blz. 14 Repaglinide. Een kortwerkende oraal antidiabeticum toegepast bij de behandeling van diabetes mellitus type 2. Het stimuleert de afgifte van insuline doordat het de ATP-afhankelijke kaliumkanalen in het b-celmembraam van de pancreas sluit. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en vrijwel geheel door CYP-enzymen in de lever gemetaboliseerd. De T½ bedraagt ca. 3,5 uur. Contra-indicaties: diabetes mellitus type 1 (C-peptide negatief), diabetische ketoacidose, ernstige leverfunctiestoornissen, gebruik gemfibrozil. Dosering: oraal: begindosering 0,5 mg vlak voor de hoofdmaaltijden, zonodig dosering elke 1 tot 2 weken verhogen tot onderhoudsdosering, max. 4 mg per keer en 16 mg per dag. Bijwerkingen: hypoglykemie, maagdarmstoornissen, huiduitslag, leverfunctiestoornissen, visusstoornissen. Interacties: gelijktijdig gebruik met gemfibrozil, een CYP2C8-remmer, is gecontra-indiceerd, omdat het de bloedglucoseverlagende werking van repaglinide in hoge mate versterkt. De spiegel wordt verhoogd door CYP3A4-remmers zoals ritonavir, lopinavir, claritromycine, itraconazol en ketoconazol. De hypoglykemische werking wordt mogelijk versterkt door MAO-remmers, niet-selectieve b-blokkers, ACE-remmers, salicylaten, prostaglandinesynthetaseremmers, octreotide, alcohol en anabole steroı¨den. De combinatie met ciclosporine vermijden omdat gelijktijdige toediening de plasmaspiegels van repaglinide kan verhogen door remming van organisch anion-transporterend eiwit (OATP1B1). Verkrijgbaar als:

– NovoNormâ, tabletten a` 0,5 mg, a` 1 mg en a` 2 mg.

Replagal â. Zie: Agalsidase alfa blz. 22 Requipâ. Zie: Ropinirol blz. 385 Rescuvolinâ. Zie: Folinezuur blz. 189 Resonium A â. Zie: Polystyreensulfonzuur blz. 349 Resorcinol. Heeft een jeukstillende, keratolytische en zwak antiseptische werking. Gebruikt bij acne. Verkrijgbaar als: – Resorcinol FNA, gel a` 5%; cre`me a` 5%.

Resorcinol/salicylzuur FNA. Cre`me met 5% resorcinol en 5% salicylzuur. Gebruikt bij acne.

Retacrit â. Zie: Epoe¨tine blz. 156 Reteplase. Een glycoproteı¨ne dat zich bindt aan het fibrineplasminogeencomplex in een trombus en vervolgens de omzetting van gebonden plasminogeen in plasmine activeert. Toegepast bij de fibrinolytische behandeling van een acute trombotische occlusie van de coronairarterie¨n. De T½ van de antitrombotische activiteit bedraagt ca. 1,5 uur. 1 reteplase-E = 56 mg. Dosering: langzaam i.v.: als bolus 10 reteplase-E gevolgd door een tweede bolus van 10 reteplase-E na 30 min. Bijwerkingen: bloedingen, cardiale bijwerkingen. Interacties: door heparine, anticoagulantia van het coumarinetype, trombocytenaggregatieremmers en andere middelen die de stolling beı¨n377

R

vloeden kan de kans op bloedingen toenemen. Hierop speciaal letten tijdens perioden met een laag plasmafibrinogeengehalte (tot ca. 2 dagen na fibrinolytische behandeling bij hartinfarct). Verkrijgbaar als: – Rapilysinâ, poeder voor injectievloeistof a` 10 reteplase-E (= 560 mg).

Retinol. Vitamine A. Een in vet oplosbaar vitamine. De deficie¨ntieverschijnselen bestaan uit nachtblindheid, keratomalacie en soms huidafwijkingen. Vitamine A en be`tacaroteen (provitamine A, dat in de lever in Vitamine A kan worden omgezet) komen voor in volle melk, ei, vette vis, peulvruchten, andijvie en andere groenten, bananen en andere vruchten. 1 IE = 0,3 microgram zuiver gekristalliseerd retinol. De dagelijkse behoefte bedraagt 2500 tot 5000 IE, bij een normaal dieet wordt hierin door het voedsel voorzien. Bij duidelijke deficie¨ntieverschijnselen geeft men gedurende korte tijd 25.000 tot 50.000 IE per dag, oraal of intramusculair. Retinol wordt toegediend in de vorm van dragees of druppels. Als druppelvloeistof kan een oplossing in olie of een emulsie in water worden gebruikt. De oplossing in olie is beter houdbaar, uit de in water gee¨mulgeerde preparaten wordt retinol beter geabsorbeerd. Dosering: profylactisch: bij onvolwaardige voeding of bij onvoldoende absorptie: volwassenen: 2500–5000 IE per dag. Kinderen: tot 1000 IE per dag. Therapeutisch: volwassenen en kinderen vanaf 8 jaar: 25.000–50.000 IE per dag tot de deficie¨ntieverschijnselen zijn verdwenen, maar max. gedurende 2 weken; in ernstige gevallen gedurende de eerste 3 dagen max. 100.000 IE per dag. Kinderen tot 8 jaar: 10.000–20.000 IE per dag. Bijwerkingen: bij hoge doseringen gedurende lange tijd komt het tot intoxicatieverschijnselen: misselijkheid, droge huid, ‘koortslippen’. Interacties: bij gelijktijdig gebruik van paraffine of colestyramine neemt de absorptie van retinol af. Verkrijgbaar als: – Vitamine A FNA, druppelvloeistof a` 50.000 IE/ml (als palmitaat).

Retrovir â AZT. Zie: Zidovudine blz. 467 Revatioâ. Zie: Sildenafil blz. 396 Revaxis â. Combinatievaccin tegen difterie, tetanus en poliomyelitis. Bevat

R

per ml 4 IE difterietoı¨de, 40 IE tetanustoxoı¨de en resp. 80 DE, 16 DE en 64 DE poliomyelitisvirus type 1, 2 en 3. Toegepast bij revaccinatie. Dosering: i.m.: 0,5 ml. Bijwerkingen: zwelling, roodheid, pijn op injectieplaats.

Revlimid â. Zie: Lenalidomide blz. 253 Reyatazâ. Zie: Atazanavir blz. 48 Rhamnuspreparaten. Zowel Rhamnus frangula als Rhamnus purshiana bevatten antraglycosiden met laxerende werking. Poeder en extract komen in verschillende samengestelde laxeermiddelen voor.

RheDQuin â. Zie: Rhesus(D)immunoglobuline blz. 378 Rhesonativâ. Zie: Rhesus(D)immunoglobuline blz. 378 Rhesus(D)immunoglobuline. Bevat specifieke antilichamen tegen het resus(D) antigeen van menselijke erytrocyten, verkregen uit plasma van gesensibiliseerde resus-negatieve donoren met een hoge titer aan deze immu378

noglobulinen. Gebruikt bij de preventie van immunisatie tegen het resus(D) antigeen bij resus(D) negatieve vrouwen die nog geen antistoffen hebben gevormd, gebruikt na transfusie van resus(D) positief bloed of van bloedproducten die bestanddelen van erytrocyten kunnen bevatten en afkomstig zijn van resus(D) positieve donoren en gebruikt bij de behandeling van immuun trombocytopenische purpura (ITP) bij resus(D)positieve patie¨nten met intacte milt. Verkrijgbaar als: – RheDQuin â, injectievloeistof a` 2 ml = 375 IE en a` 2 ml = 1.000 IE. – Rhesonativâ, injectievloeistof a` 1 ml = 625 IE. – Rhophylac â, injectievloeistof a` 2 ml = 200 microgram en a` 2 ml = 300 microgram. – WinRho SDF â, poeder voor injectievloeistof a` 1.500 IE en a` 5.000 IE.

Rhinocort â. Zie: Budesonide blz. 71 Rhophylacâ. Zie: Rhesus(D)immunoglobuline blz. 378 Riamet â. Tabletten met 20 mg artemether en 120 mg lumefantrine. Toegepast bij de behandeling van acute ongecompliceerde malaria tropica veroorzaakt door Plasmodium falciparum. Dosering: volwassenen en kinderen  12 j. en  35 kg: oraal: op de tijdstippen 0, 8, 24, 36, 48 en 60 uur 4 tabletten tegelijk met voedsel innemen. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, buikpijn, anorexie, maagdarmstoornissen, verlenging QT-interval, slaapstoornissen, huidafwijkingen, hoesten, vermoeidheid. Interacties: gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die het QT-interval kunnen verlengen zoals klasse IA en III antiaritmica, antipsychotica, antidepressiva, macroliden, fluorchinolonen, imidazol en triazoolantimycotica, niet-sederende antihistaminica (terfenadine, astemizol) en cisapride is gecontra-indiceerd. De plasmaspiegels van geneesmiddelen die gemetaboliseerd worden door CYP2D6, zoals flecaı¨nide, metoprolol, imipramine, amitriptyline, clomipramine, kunnen worden verhoogd.

Riamet â. Zie: Artemether/lumefantrine blz. 46 Ribavirine. Een virustaticum tracheaal toegepast bij de behandeling van infecties veroorzaakt door Respiratoir Syncytiumvormend Virus (RSV) bij pasgeborenen en zuigelingen met cardiovasculaire en pulmonale aandoeningen of immunodeficie¨nties. In combinatie met interferon alfa - 2b oraal toegepast bij de behandeling van chronische hepatitis C. Dosering: tracheaal: een oplossing van 20 mg/ml dient via een speciale ae¨rosolgenerator gedurende 18 tot 20 uur per dag te worden geı¨nhaleerd gedurende 3 tot 7 dagen; oraal: 2 maal daags 400 tot 600 mg. Bijwerkingen: bronchospasmen, dyspnoe. Interacties: purinenucleosideanalogen vergroten het risico van lactaatacidose. Combinatie met didanosine wordt afgeraden. Gevallen van mitochondriale toxiciteit, met name lactaatacidose en pancreatitis (sommige fataal), zijn gemeld. Iedere mogelijke interactie blijft mogelijk tot twee maanden (ca. 5 x de halfwaardetijd) na stopzetting van de behandeling vanwege de lange halfwaardetijd. Gelijktijdig gebruik met zidovudine verhoogt het risico op anemie. Verkrijgbaar als: – Copegusâ, filmomhulde tabletten a` 200 mg en a` 400 mg.

379

R

– Rebetolâ, capsules a` 200 mg. – Virazoleâ, poeder voor inhalatievloeistof a` 6 gram.

Riboflavine. Vitamine B2. Geel poeder, in water zeer weinig oplosbaar. Het natriumzout van de fosfaatester is goed oplosbaar in water. Komt voor in lever, gist, melk, eieren en groente. Sommige darmbacterie¨n produceren riboflavine. De dagelijkse behoefte wordt geschat op 1 tot 2 mg. De deficie¨ntie is gekenmerkt door cheilosis en glossitis. Dosering: profylactisch: 3 mg per dag. Therapeutisch: 6-10 mg per dag. Verkrijgbaar als:

– Riboflavine, tabletten a` 3 mg en a` 10 mg.

Ricinusolie. Wonderolie. Vette olie, zelden gebruikt als laxeermiddel. Het wordt in de dunne darm gedeeltelijk tot ricinolzuur verzeept. Ricinolzuur prikkelt de dunne darm. Ricinusolie geeft zonder pijn gemakkelijk ontlasting. Dosering: oraal: 15 tot 30 ml op de nuchtere maag. De smaak is onaangenaam.

Rifabutine. Een antibioticum uit de rifamycinegroep. Toegepast bij de

R

profylaxe en de behandeling van tuberculose en MAC (Mycobacterie Avium Complex) bij patie¨nten met AIDS of ARC. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid ca. 15%. In de lever wordt het omgezet in deels actieve metabolieten. De T½ bedraagt 36 uur. Dosering: behandeling van MAC-infecties: oraal: volwassenen vanaf 50 kg 600 mg 1x per dag, bij lichaamsgewicht minder dan 50 kg 450 mg 1x per dag, gedurende de rest van het leven; in combinatie met claritromycine of azitromycine en ethambutol wordt opgegeven 300 mg 1 x per dag. Tuberculose, in combinatie met andere tuberculosemiddelen: oraal: volwassenen 150 mg 1x per dag gedurende 6-9 maanden of gedurende ten minste 6 maanden nadat een negatieve kweek is verkregen; bij eerdere behandeling met tuberculosemiddelen of bij immuungecompromitteerde patie¨nten zijn hogere doses nodig, 300-600 mg 1 x per dag. Bijwerkingen: oranje verkleuring van de urine, sputum, traanvocht en huid, maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, myalgie, smaakveranderingen. Interacties: rifabutine induceert CYP3A4 en is substraat voor CYP3A4. Het inductieve effect is maximaal na ca. een week en kan nog enkele weken na staken van rifabutine aanhouden. Verkrijgbaar als: – Mycobutinâ, capsules a` 150 mg.

Rifadinâ. Zie: Rifampicine blz. 380 Rifampicine. Een antibioticum uit de rifamycinegroep. Werkzaam tegen grampositieve bacterie¨n en Mycobacterium tuberculosis, in mindere mate tegen gramnegatieve bacterie¨n. Na orale toediening wordt het vrijwel volledig geabsorbeerd; het wordt voor een deel met de gal uitgescheiden en weer teruggeabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel is 3 tot 5 uur. Er kan betrekkelijk snel resistentie tegen optreden. Dosering: tuberculose, lepra: altijd in combinatie met andere tuberculosemiddelen resp. antileprotica: Volwassenen: 600 mg eenmaal per dag; bij lichaamsgewicht beneden 50 kg: 450 mg eenmaal per dag. Andere infecties: altijd in combinatie met andere antimicrobie¨le middelen: Volwassenen: 600 380

mg eenmaal per dag; bij lichaamsgewicht < 50 kg: 450 mg eenmaal per dag. In ernstige gevallen 900–1200 mg per dag in 2 doses. Kinderen en pasgeborenen: 10–20 mg/kg per dag in 2 doses. Bijwerkingen: diarree, maagklachten, exanthemen. Een immunologische reactie met een griepachtig ziektebeeld, dat soms gepaard gaat met hemolyse of trombocytopenie, wordt vooral gezien als het preparaat met onregelmatige intervallen wordt genomen. Er zijn hierbij circulerende antilichamen tegen rifampicine aantoonbaar. Toxische leverreacties worden vooral gezien bij patie¨nten met pre-existente leverziekten, bij overdosering en bij combinatie met andere hepatotoxische stoffen (halothaan, isoniazide). Interacties: antacida kunnen de biologische beschikbaarheid van rifampicine verminderen. Rifampicine kan door enzyminductie de werking verminderen van een groot aantal geneesmiddelen; m.n. bij gelijktijdig gebruik van orale anticoagulantia, orale antidiabetica, orale anticonceptiva, fenytoı¨ne, kinidine, methadon en ciclosporine moet hiermee rekening worden gehouden door eventuele aanpassing van de dosering van deze middelen. Bij staken van rifampicinegebruik moet men rekening houden met hoge concentraties van deze middelen. Ook bij gelijktijdig gebruik van corticosteroı¨den, digoxine, diazepam, nitrazepam, b-blokkers, calciumantagonisten, chlooramfenicol, ketoconazol, itraconazol, disopyramide, propafenon en zidovudine moet rekening worden gehouden met een verminderde werking van deze middelen. De combinatie van rifampicine met isoniazide kan, m.n. bij langzame acetyleerders, de kans op hepatotoxische reacties doen toenemen. Verkrijgbaar als: – Rifadinâ, capsules a` 150 mg en a` 300 mg; omhulde tabletten a` 600 mg; suspensie a` 20 mg/ml; poeder voor infusievloeistof a` 600 mg. – Rifampicine, capsules a` 150 mg en 300 mg; omhulde tabletten a` 600 mg.

Rifinahâ. Dragees met 150 mg/100 mg en 300 mg/150 mg rifampicine en isoniazide. Dosering: oraal: op nuchtere maag 1 uur voor of 2 uur na het eten: volwassenen

vanaf 50 kg 2 dragees 1 x per dag; kinderen 20-40 kg 1 dragee 1 x per dag.

Rilutek. Zie: Riluzol blz. 381 Riluzol. Toegepast bij amyotrofe lateraal sclerose (ALS). Riluzol blokkeert waarschijnlijk de glutaminezuurtransmissie in de synaptische spleet, dat leidt tot een lagere glutaminezuurspiegel. Hierdoor neemt het risico van overlijden of de noodzaak van kunstmatige beademing af. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 60%. Vetrijk voedsel verlaagt de biologische beschikbaarheid. Het wordt in de lever gemetaboliseerd via het cytochroom P450 systeem. Dosering: oraal: 2 maal daags 50 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slaperigheid, duizeligheid, huidreacties, leverfunctiestoornissen. Interacties: riluzol wordt gemetaboliseerd door CYP1A2. Verkrijgbaar als: – Rilutek, tabletten a` 50 mg.

Rimactazidâ. Tabletten met 150 mg rifampicine en 75 mg isoniazide. Toegepast bij de behandeling van tuberculose.

Rimcureâ. Tabletten met 150 mg rifampicine, 75 mg isoniazide en 400 mg pyrazinamide. Toegepast bij de behandeling van tuberculose. 381

R

Rimexolon. Een synthetisch corticosteroı¨d dat lokaal als oogdruppel wordt toegepast bij de behandeling van niet-infectieuze ontstekingsverschijnselen. Dosering: conjuctivaal: 1 of 2 druppels 4 maal daags. Verkrijgbaar als: – Vexolâ, oogdruppels (suspensie) a` 1%.

Rimstarâ. Tabletten met 150 mg rifampicine, 75 mg isoniazide, 400 mg pyrazinamide en 250 mg ethambutol (HCl). Toegepast bij de behandeling van tuberculose.

Ringer. Infusievloeistof en spoelvloeistof met 8,6 tot 9 mg/ml natriumchloride (NaCl), 0,3 mg/ml kaliumchloride (KCl) en 0,33 mg/ml calciumchloride (CaCl2). Het is de bedoeling dat deze oplossing dezelfde elektrolyten bevat als het bloed.

Ringer/lactaat. Infusievloeistof met 6 tot 7 mg/ml natriumchloride (NaCl), 0,3 tot 0,4 mg/ml kaliumchloride (KCl), 0,2 tot 0,27 mg/ml calciumchloride (CaCl2) en 3 tot 3,22 mg/ml natriumlactaat.

Risedroninezuur. Een bisfosfonaat toegepast bij de behandeling en ter

R

preventie van postmenopauzale osteoporose en bij de ziekte van Paget. Na orale toediening wordt het slecht geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid is gemiddeld 0,6%. Ca. 60% van de geabsorbeerde hoeveelheid wordt in het bot opgenomen. Het wordt grotendeels uitgescheiden met de urine. Dosering: oraal: postmenopauzale vrouwen: 1 maal daags 5 mg of 1 maal per week 35 mg, verhoogd risico op fracturen: 75 mg op twee achtereenvolgende dagen per maand; ziekte van Paget: 1 maal daags 30 mg. Ter voorkoming van oesofageale bijwerkingen tenminste 30 min. voor het ontbijt of voor het naar bed gaan of tenminste 2 uur voor of na het eten en drinken. Met een vol glas leidingwater zittend of staand innemen. Daarna gedurende 30 min. niet gaan liggen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, spierpijn, hoofdpijn, huiduitslag, daling calcium- en fosfaatspiegels. Interacties: voedsel dat veel calcium bevat, antacida en middelen die veel calcium, ijzer, aluminium of magnesium bevatten, kunnen de absorptie van bisfosfonaten na orale toediening verminderen. De combinatie met aluminiumbevattende antacida is niet gewenst, omdat deze na langdurig gebruik aanleiding kunnen geven tot osteoporose. Verkrijgbaar als:

– Actonel â, filmomhulde tabletten a` 5 mg, a` 30 mg, a` 35 mg en a` 75 mg (Nazout).

Risperdalâ. Zie: Risperidon blz. 382 Risperidon. Een sterke dopamine D2-antagonist en serotonine 5HT2-antagonist. Toegepast bij schizofrenie, ernstige agressie bij gevorderde dementie, behandeling van matig tot ernstige manische episode. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Wordt voor een deel gemetaboliseerd tot het tevens werkzame 9-hydroxy-risperidon. De halfwaardetijd van risperidon bedraagt ca. 3 uur, die van de metaboliet ca. 24 uur. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 15 jaar op de eerste dag 2 mg per dag in 1-2 doses, op de tweede dag 4 mg per dag in 1-2 doses en op de derde dag 6 mg per dag in 1-2 doses, zo nodig verder individueel aanpassen, onderhoudsdosering veelal 4-8 mg per dag in 1-2 doses, max. 10 mg per dag; ouderen 382

aanvankelijk 0,5 mg 2 x per dag, zo nodig individueel verhogen met stappen van 0,5 mg 2 x per dag tot 1-2 mg 2 x per dag. Dosering i.m.: volwassenen 25 mg elke 2 weken indien de patie¨nt is gestabiliseerd op een orale dagdosering van 4 mg of minder, bij een hogere orale dosering wordt een evenredig hogere intramusculaire dosering gegeven; zo nodig na ten minste 4 weken verhogen tot max. 50 mg elke 2 weken; bij leverfunctiestoornis en bij ouderen 25 mg elke 2 weken; altijd dient gedurende de eerste 3 weken van de behandeling effectieve antipsychotische medicatie bijgegeven te worden, omdat de werking pas na 3 weken merkbaar is. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen, slapeloosheid, angst, hoofdpijn, gewichtstoename, galactorroe, cyclusstoornissen, impotentie, orthostatische hypotensie, reflextachycardie. Interacties: ritonavir remt het metabolisme van risperidon. Verkrijgbaar als: – Risperdalâ, omhulde tabletten a` 500 microgram, a` 1 mg, a` 2 mg, a` 3 mg en a` 4 mg en a` 6 mg; drank a` 1 mg/ml. – RisperdalâConstaâ, poeder voor injectiesuspensie a` 25 mg, a` 37,5 mg, en a` 50 mg. – Risperidon, omhulde tabletten a` 500 microgram, a` 1 mg, a` 2 mg, a` 3 mg en a` 4 mg; drank a` 1 mg/ml. OW & RV blz. 279 Ritalinâ. Zie: Methylfenidaat &

Ritmoforineâ Retard. Zie: Disopyramide blz. 139 Ritonavir. Een antiretroviraal middel met hiv-protease remmende eigenschappen toegepast bij de symptomatische behandeling van hiv-infectie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Voedsel verbetert de absorptie. In de lever wordt het via het P-450 systeem gemetaboliseerd. De plasmaeiwitbinding bedraagt 99%. De T½ bedraagt ca. 4 uur. Dosering: oraal: tijdens de maaltijd via een insluipschema; dag 1 t/m 3 300 mg 2 maal daags, dag 4 t/m 7 400 mg 2 maal daags, dag 8 t/m 12 500 mg 2 maal daags, vervolgens 2 maal daags 600 mg. Als ‘booster’ 100-200 mg 1-2 keer per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, smaakstoornissen, paresthesie, leverfunctiestoornissen, verhoogd cholesterol en lipiden. Interacties: niet gelijktijdig gebruiken met rifabutine (meer kans op bijwerkingen zoals uveı¨tis). Omdat ritonavir een zeer krachtige remmer is van bepaalde CYP (m.n. CYP3A en CYP2D6), kan de afbraak van stoffen die door deze enzymen worden gemetaboliseerd dermate worden geremd dat toxische waarden kunnen ontstaan. Verkrijgbaar als: – Norvirâ, capsules a` 100 mg; drank a` 80 mg/ml.

Rituximab. Een chimeer (muis/humaan) monoklonaal antilichaam gericht tegen het transmembraanantigeen CD 20, voorkomend op B-lymfocyten. Toegepast bij de behandeling van patie¨nten met een non-hodgkinlymfoom. Binding aan CD 20 leidt tot een zeer specifieke immuumreactie met als resultaat de vernietiging van de non-hodgkinlymfoomcellen. In combinatie met methotrexaat gebruikt bij de behanding van ernstige, actieve reumatoı¨de artritis indien de respons op een TNF-blokkerende therapie inadequaat is. De T½ loopt op van 68 uur na de eerste infusie tot 190 uur na de vierde. Dosering: intraveneus als infuus: non-hodgkinlymfoom: monotherapie: 375 mg/m2 1 maal per week, gedurende 4 weken; reumatoı¨de artritis: 1 gram, na 2 383

R

weken herhalen. De behandeling dient vooraf te worden gegaan met een analgeticum, een H1-antihistaminicum en eventueel een corticosteroı¨d. Bijwerkingen: koorts, rillingen, hypotensie, maagdarmstoornissen, bronchospasmen, overgevoeligheidsreacties, cardiale stoornissen. Interacties: vaccinatie met levende micro-organismen kan een gegeneraliseerde infectie veroorzaken. De combinatie wordt bij voorkeur vermeden. Verkrijgbaar als: – Mabtheraâ, infuusconcentraat a` 10 ml = 100 mg en a` 50 ml = 500 mg

Rivaroxaban. Een selectieve directe stollingsfactor Xa-remmer oraal toegepast bij de preventie van veneuze trombo-embolie (VTE) bij patie¨nten die electief een heup- of knievervangende operatie ondergaan. Door de stollingsfactor Xa te remmen wordt de vorming van trombine en stolsels geremd. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het heeft een biologische beschikbaarheid van ca. 90%. De eiwitbinding bedraagt ca. 95%. Het wordt o.a. gemetaboliseerd door CYP3A4 en CYP 2J2 tot inactieve metabolieten. De T½ bedraagt ca. 9 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg te beginnen 6 tot 10 uur na de operatie met een behandelduur van 2 weken (knie) en 5 weken (heup). Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, anemie, bloedingen, maagdarmstoornissen. Verkrijgbaar als:

– Xareltoâ, tabletten a` 10 mg.

Rivastigmine. Een centraal werkende reversibele cholinesteraseremmer

R

toegepast bij de symptomatische behandeling van milde tot matig ernstige vormen van de ziekte van Alzheimer. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 35%. Het cholinesterase-remmend effect houdt ca. 10 uur aan. De halfwaardetijd bedraagt ca. 1 uur. Dosering: oraal: aanvangsdosis 2 maal daags 1,5 mg, eventueel telkens na minimaal 2 weken te verhogen tot max. 2 maal daags 6 mg; transdermaal: 1 maal daags 1 pleister (afgifte 4,6 mg per 24 uur), na ten minste 4 weken verhogen tot 1 maal daags 1 pleister (afgifte 9,5 mg per 24 uur). Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, verlies van eetlust, duizeligheid, hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Exelonâ, capsules a` 1,5 mg, a` 3 mg, a` 4,5 mg en a` 6 mg (als waterstoftartraat); transdermale pleister a` 9 mg (afgifte 4,6 mg per 24 uur) en a` 18 mg (afgifte 9,5 mg per 24 uur).

Rivotrilâ. Zie: Clonazepam blz. 107 Rizatriptan. Een selectieve 5-hydroxytryptamine1-subtype receptorantagonist met vaatvernauwende eigenschappen vooral in het intracranie¨ le vaatbed. Toegepast bij de acute behandeling van de hoofpijnfase van migraineaanvallen met of zonder aura. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid is door een ‘first pass’ effect ca. 40%. De T½ is 2 tot 3 uur. Dosering: oraal: 1 maal 10 mg, na minimaal 2 uur eventueel te herhalen. Max. 2 maal 10 mg per 24 uur. Bij propranolol gebruik de dosis halveren. Bijwerkingen: duizeligheid, vermoeidheid, drukkend gevoel, maagdarmstoornissen, visusstoornissen. Verkrijgbaar als: – Maxaltâ, tabletten a` 5 mg en a` 10 mg (als benzoaat); smelttabletten a` 5 mg en a` 10 mg (als benzoaat). 384

Roaccutaneâ. Zie: Isotretinoı¨ne blz. 236 RoActemra â. Zie: Tocilizumab blz. 431 Rocaltrolâ. Zie: Calcitriol blz. 77 Rocephin â IM. Zie: Ceftriaxon blz. 88 Rocuronium. Een niet-depolariserende neuromusculair blokkerende stof met een korte aanvangstijd. Dosering: aanvangsdosis 0,6 mg/kg, onderhoudsdosis 75 tot 150 microgram/ kg lichaamsgewicht. Verkrijgbaar als:

– Esmeronâ, injectievloeistof a` 5 ml = 50 mg en a` 10 ml = 100 mg (bromide).

Rodehondvaccin. Zie: Rubellavaccin blz. 388 Roferonâ-A. Zie: Interferon alfa blz. 231 Roflumilast. Remmer van fosfodie¨sterase type 4 (‘PDE-4’) die in combinatie met bronchusverwijders wordt toegepast bij de onderhoudsbehandeling van ernstige COPD bij patie¨nten met frequente exacerbaties. Wordt na orale toediening snel geabsorbeerd en omgezet voornamelijk door CYP3A4. T1/2 ca. 17 uur. Patie¨nten met matige of ernstige leverfunctiestoornissen (ChildPugh B of C) dienen roflumilast niet te gebruiken. Dosering: oraal: eenmaal daags 500 mcg. Bijwerkingen: diarree, gewichtverlies, misselijkheid, buikpijn, hoofdpijn. Interacties: er zijn geen aanwijzingen voor klinisch relevante geneesmiddeleninteracties met roflumilast. Stoffen die CYP1A2 en/of CYP3A4 remmen kunnen de werking versterken terwijl de werking wordt verminderd door stoffen die CYP3A4 induceren zoals: carbamazepine, fenytoine en rifampicine. Verkrijgbaar als: – Daxasâ, tabletten a` 500 microgram.

Romiplostim. Een via DNA-recombinanttechnologie geproduceerde trombopoe¨tine-receptor (TPO-r)-agonist (een peptibody), subcutaan toegepast bij de behandeling van chronische immuun (idiopatische) trombocytopenische purpura (ITP). Het leidt tot een verhoging van de trombocytenproductie. Na subcutane toediening is de absorptie per patie¨nt verschillend. De bloedspiegels zijn omgekeerd evenredig met het aantal trombocyten. Dosering: s.c.: e´e´nmaal per week, aanvangsdosis 1 microgram/kg lichaamsgewicht, op geleide van het aantal trombocyten wekelijks te verhogen met 1 microgram/kg lichaamsgewicht tot een trombocytenaantal van  50 x 109/ L is bereikt. Maximaal wekelijks 10 microgram/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: trombotische/trombo-embolische complicaties, bloedbeeldafwijkingen, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, huidaandoeningen, spier/botpijn, reactie op de injectieplaats. Verkrijgbaar als: – Nplateâ, flacons met poeder voor oplossing voor injectie a` 250 microgram.

Ropinirol. Een selectieve dopamine (D2)-agonist dat de prolactinesecretie remt. Toegepast als antiparkinsonmiddel al dan niet in combinatie met levodopa. Gebruikt bij de symptomatische behandeling van matig tot ernstig idiopatisch ‘restless legs’ syndroom. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever omgezet in metabolieten. Het wordt uitgescheiden met de urine. De halfwaardetijd bedraagt ca. 6 uur. 385

R

Dosering: ziekte van Parkinson: oraal (gewoon preparaat): tijdens de maaltijd:

1e week 3 maal daags 250 microgram, 2e week 3 maal daags 500 microgram, 3e week 3 maal daags 750 microgram, 4e week 3 maal daags 1 mg. Daarna dagdosering wekelijks verhogen met 1,5 tot 3 mg. Onderhoudsdosering 3 tot 9 mg per dag, max. 24 mg per dag; (preparaat met gereguleerde afgifte): 1 maal daags 2 mg, na 1 week verhogen tot 1 maal daags 4 mg, afhankelijk van het effect vervolgens de dosering geleidelijk verhogen tot maximaal 1 maal daags 24 mg. Dosering ‘restless legs’ syndroom: oraal (gewoon preparaat): eerste 2 dagen ’s avonds 250 microgram, indien deze startdosering goed wordt verdragen gedurende 5 dagen ’s avonds 500 microgram. Na de eerste week kan de dosering elke week met 500 microgram worden verhoogd totdat een optimale therapeutische respons is bereikt. Maximale dosering is ’s avonds 4 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slaperigheid, oedeem, flauwvallen. Er zijn gevallen gemeld van plotseling in slaap vallen tijdens dagelijkse activiteiten, soms zonder waarschuwende signalen. Verkrijgbaar als: – Adartrelâ, omhulde tabletten a` 250 microgram, a` 500 microgram en a` 2 mg (als HCl). – Requip â, omhulde tabletten a` 250 microgram, a` 1 mg, a` 2 mg en a` 5 mg (als HCl); tabletten met rereguleerde afgifte (Modutab) a` 2 mg, a` 4 mg en a` 8 mg (als HCl). – Ropinirol, omhulde tabletten a` 250 microgram, a` 500 microgram, a` 1 mg, a` 2 mg en a` 5 mg (als HCl);

Ropivacaı¨ne. Een langwerkend lokaalanestheticum toegepast bij gelei-

R

dingsanesthesie, epidurale anesthesie en bij acute pijnbehandeling d.m.v. epidurale toediening of regionale blokkade. Dosering: zie productinformatie. Bijwerkingen: bij een grote perifere zenuwblokkade kunnen ernstige bijwerkingen optreden, omdat veelal grote hoeveelheden worden toegediend in vaatrijke gebieden, vaak dichtbij grote vaten. Bij neonaten zijn grote variaties in ropivacaı¨neplasmaconcentraties waargenomen, met als mogelijk gevolg een hoger risico op systemische toxiciteit, met name bij epidurale continue infusie. Bovendien is de eliminatie van ropivacaı¨ne bij neonaten vertraagd. Bij kinderen treedt braken vaker op dan bij volwassenen, en hypotensie minder vaak. Zelden is hartstilstand gemeld, vooral bij epidurale anesthesie of perifere zenuwblokkade. Verkrijgbaar als: – Naropinâ, injectievloeistof a` 20 ml = 40 mg, a` 100 ml = 200 mg en a` 200 ml = 400 mg (0,2%) (HCl); injectievloeistof a` 20 ml = 150 mg (0,75%) (HCl); injectievloeistof a` 20 ml = 200 mg (1%) (HCl).

Rosiced â. Zie: Metronidazol blz. 283 Rosiglitazon. Een thiazolidinedion-derivaat dat de resistentie voor insuline in het vetweefsel, de skeletspieren en de lever vermindert en de insuline gevoeligheid verbetert. In combinatie met andere orale antidiabetica toegepast als oraal antidiabeticum bij diabetes mellitus type 2. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en vrijwel volledig in de lever gemetaboliseerd (hoofdzakelijk CYP2C8). De eiwitbinding bedraagt 99,8%. De T½ bedraagt ca. 3,5 uur. Regelmatige controle van de leverfunctie is noodzakelijk. Het gebruik van rosiglitazon is in verband gebracht met een toege-

386

nomen kans op hartaandoeningen. Om deze reden is dit middel mogelijk binnenkort niet meer verkrijgbaar. Dosering: oraal; in combinatie met metformine: 1 maal daags 4 mg tot 8 mg; in combinatie met sulfonylureumderivaten: 1 daags 4 mg. Bijwerkingen: oedeem, vochtretentie, hypoglykemie, anemie, leverfunctiestoornissen, duizeligheid, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, hyperlipidemie. Bij vrouwen een verhoogde kans op fracturen. Verkrijgbaar als: – Avandiaâ, filmomhulde tabletten a` 4 mg en a` 8 mg (als maleaat).

Rosuvastatine. Een cholesterolverlagende stof, die als HMG-CoA-reductaseremmer de synthese van cholesterol remt. Het heeft een verlagend effect op de LDL- en een verhogend effect op de HDL-concentraties. Toegepast als adjuvanstherapie bij dieet bij patie¨nten met primaire hypercholesterolemie. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 20%. Het wordt vervolgens voor 90% onveranderd door de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt ca. 19 uur. Dosering: oraal: volwassenen: begindosering 10 mg per dag, zo nodig na 4 weken te verhogen tot 20 mg per dag. Een dosering van 40 mg alleen toepassen bij ernstige hypercholesterolemie met een vergroot cardiovasculair risico (met name bij familiaire hypercholesterolemie) indien niet wordt uitgekomen met 20 mg. Bij ouderen > 70 jaar, bij patie¨nten met matige nierinsufficie¨ntie (creatinineklaring < 60 ml/min), bij Aziatische patie¨nten en bij patie¨nten met predisponerende factoren voor myopathie is de startdosering 5 mg, waarna de dosering indien nodig na 4 weken kan worden aangepast tot 20 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen, spierpijn, zelden rabdomyolyse, leverfunctiestoornissen. Interacties: toename rosuvastatine: het risico op myopathie is mogelijk verhoogd bij combinatie met lopinavir of ritonavir. Overig effect: de werking van coumarinederivaten kan worden versterkt, hierdoor kan de stollingstijd toenemen. Verkrijgbaar als: – Crestorâ, filmomhulde tabletten a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg (als Cazout).

Rotarixâ. Zie: Rotavirusvaccin blz. 387 Rotavirusvaccin. Monovalent vaccin dat de levende, verzwakte, humane rotavirusstam RIX4414 bevat. Toegepast ter actieve immunisatie van zuigelingen ter voorkoming van gastro-enteritis veroorzaakt door een rotavirusinfectie. Dosering: oraal: immunisatie tegen rotavirus: Rotarix â: zuigelingen 2 doses met ten minste 4 weken tussentijd, waarbij de eerste dosis vanaf de leeftijd van 6 weken wordt gegeven en de tweede dosis bij voorkeur vo´o´r de leeftijd van 16 weken (uiterlijk 24 weken). Bijwerkingen: prikkelbaarheid, gebrek aan eetlust, maagdarmstoornissen, vermoeidheid, koorts. Verkrijgbaar als: – Rotarixâ, poeder voor orale suspensie met tenminste 1.000.000 CCID50 (RIX4414-stam).

Roter Oblong maagtablettenâ. Tabletten met 300 mg bismutsubnitraat, 400 mg magnesiumsubcarbonaat, 200 mg natriumwaterstofcarbonaat en 25 mg rhamnus frangulabast. Gebruikt bij hyperaciditeit. Dosering: 3 maal daags 2 tabletten met lauw water enige tijd na het eten; bij 387

R

ulcus duodeni en ulcus ventriculi gedurende max. 6 weken; bij gastritis, duodenitis en hyperaciditeit gedurende max. 10 dagen.

Rotigotine. Een dopamine-agonist (werkzaam op D1, D2 en D3 receptoren) transdermaal als pleister toegepast bij de behandeling van de ziekte van Parkinson, als monotherapie in een vroeg stadium en in combinatie met levodopa in een later stadium van de ziekte. Na transdermale toediening wordt ca. 50% in 24 uur geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 40%. Wordt in de lever door verschillende CYP-enzymen tot onwerkzame metabolieten gemetaboliseerd. De T½ bedraagt ca. 6 uur. Dosering: transdermaal: startdosis in een vroeg stadium van de ziekte als monotherapie 1 maal daags een pleister van 2 mg/24 uur, eventueel per week te verhogen in stappen van 2 mg/24 uur tot maximaal 8 mg/24 uur. Startdosis in een later stadium van de ziekte 1 maal daags een pleister van 4 mg/24 uur eventueel per week te verhogen in stappen van 2 mg/24 uur tot maximaal 16 mg/24 uur. Een nieuwe pleister dient op een andere toedieningsplaats te worden aangebracht. Bijwerkingen: reacties op de toedieningsplaats, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, slaapstoornissen, hypertensie. Verkrijgbaar als: – Neuproâ, pleisters a` 10 cm2 met 4,5 mg (afgifte van 2 mg/24 uur), a` 20 cm2 met 9 mg (afgifte van 4 mg/24 uur), a` 30 cm2 met 13,5 mg (afgifte van 6 mg/24 uur) en a` 40 cm2 met 18 mg (afgifte 8 mg/24 uur).

Roxitromycine. Een macrolide antibioticum met bacteriostatische eigenschappen. Toegepast bij luchtweg-, KNO- en urogenitale infecties. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Voedsel vermindert de biologische beschikbaarheid. De T½ bedraagt ongeveer 12 uur. Dosering: oraal: volwassenen: 300 mg per dag in 1 tot 2 doses, bij voorkeur ten minste 15 min. voor de maaltijd, gedurende 7–10 dagen. Bij ernstige leverfunctiestoornissen: 150 mg eenmaal per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, overgevoeligheidsreacties. Interacties: gelijktijdige toediening met ergotamine(derivaten) vermijden vanwege de kans op arterie¨le spasmen en ischemische reacties. Bij gelijktijdig gebruik kan de absorptie van digoxine worden verhoogd door P-gp-remming. Ver-

R

krijgbaar als:

– Roxitromycine, filmomhulde tabletten a` 150 mg en a` 300 mg. – Rulideâ, filmomhulde tabletten a` 150 mg en a` 300 mg.

Rozexâ. Zie: Metronidazol blz. 283 Rubellavaccin. Rodehondvaccin. Een verzwakt, levend rubellavirus, gebruikt voor actieve immunisatie tegen rodehond. In combinatie met bofvaccin en mazelenvaccin (BMR-vaccin) opgenomen in het rijksvaccinatieprogramma.

Rubrochin FNA. Capsules gevuld met gegranuleerde melksuiker, met amarant rood gekleurd, met ongeveer 0,8 mg kininebisulfaat. Gebruikt als placebo.

Rulide â. Zie: Roxitromycine blz. 388 Rytmonorm â. Zie: Propafenon blz. 361 Sabril â. Zie: Vigabatrine blz. 459 388

Saccharine. Saccharoı¨de. Gebruikt als zoetmiddel voor diabeten en bij vermageringsdie¨ten. Het is ongeveer 350 maal zo zoet als suiker. De smaak is het beste in zeer verdunde oplossingen; oplossingen die sterker zijn dan 0,01% smaken enigszins bitter.

Saccharoı¨de. Zie: Saccharine blz. 389 Salagenâ. Zie: Pilocarpine blz. 341 Salazopyrineâ. Zie: Sulfasalazine blz. 407 Salbutamol. Een adrenergicum, dat selectief de be`tareceptoren van de bronchi stimuleert. Het veroorzaakt daardoor een bronchusverwijding met een minimum aan bijwerkingen. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd, de werking houdt 3 tot 4 uur aan. Dosering: oraal: 3 tot 4 maal daags 2 tot 4 mg. Ter coupering van een astmaaanval wordt salbutamol i.m. of s.c. toegediend. Dosering: 250 tot 500 microgram per keer; zo nodig herhaald om de 4 uur. Bij status asthmaticus kan salbutamol ook i.v. worden toegediend. In ampullen a` 5 mg in 5 ml voor toevoeging aan 500 ml i.v. infusievloeistof. Dosering: 3 tot 20 microgram per minuut. Ter inhalatie een 0,5% oplossing van salbutamol (als sulfaat), toe te dienen via daartoe gee¨igende beademingsapparatuur. Daarnaast een dosisinhalator met 100 microgram per dosis en rotacaps a` 200 microgram, waarvan de inhoud wordt verstoven met een rotahaler. Bijwerkingen: een fijne tremor van de handen. Interacties: b-blokkers, in het bijzonder nietselectieve, antagoneren de werking van salbutamol. Bij gelijktijdig gebruik van corticosteroı¨den is er een groter risico van hyperglykemie. Hypokalie¨mie kan eerder optreden bij hypoxie en bij gelijktijdig gebruik van diuretica, corticosteroı¨den of theofylline. Gelijktijdig gebruik van MAO-remmers kan het risico op cardiovasculaire bijwerkingen vergroten. Verkrijgbaar als: – Airomirâ, dosisae¨rosol a` 100 microgram per dosis (als sulfaat). – Salbutamol, tabletten a` 2 mg en a` 4 mg (als sulfaat); drank a` 400 microgram/ ml (als sulfaat); inhalatiepoeders (cyclocaps) a` 200 microgram en a` 400 microgram (als sulfaat); inhalatiepoeder in Turbuhalerâ a` 50 microgram en a` 100 microgram per dosis; inhalatievloeistof a` 5 mg/ml (als sulfaat); dosisae¨rosol a` 100 microgram per dosis (als sulfaat); injectievloeistof a` 1 ml = 500 microgram (als sulfaat); infuusconcentraat a` 5 ml = 5 mg (als sulfaat). – Ventolinâ, drank a` 400 microgram/ml (als sulfaat); injectievloeistof a` 1 ml = 500 microgram (als sulfaat); infuusconcentraat a` 5 ml = 5 mg (als sulfaat); inhalatievloeistof a` 5 mg/ml (als sulfaat); inhalatievloeistof (zonder conserveermiddelen) a` 2,5 ml = 2,5 mg en a` 2,5 ml = 5 mg (als sulfaat). – Ventolinâ Babyhaler, dosisae¨rosol a` 100 microgram per dosis met Babyhaler (als sulfaat). – Ventolinâ Diskus, inhalatiepoeders a` 200 microgram (als sulfaat). – Ventolinâ Inhalator, dosisae¨rosol a` 100 microgram per dosis (als sulfaat). – Ventolinâ Volumatic, dosisae¨rosol a` 100 microgram en a` 200 microgram per dosis met Volumatic (als sulfaat).

Salicylzuur. Witte kristallen, oplosbaar 1 in 650 water, 1 in 50 olijfolie en 1 in 100 glycerine. Het wordt gebruikt bij acne vulgaris, bij hyperkeratotische huidafwijkingen, ter verwijdering van wratten en likdoorns, bij dermato389

S

mycosen in combinatie met benzoe¨zuur, als wrijfmiddel bij spierpijn en bij polyarthritis rheumatica acuta (oraal). Die¨thylaminesalicylaat wordt uitwendig toegepast bij spierpijn. Bij combinatie met zinkoxide ontstaat het onwerkzame zinksalicylaat. Verkrijgbaar als: – Formule Wâ, applicatievloeistof a` 17%; hydrogel a` 17%. – Salicylzuur FNA, cutane oplossing a` 2%; collodion a` 20%; gel a` 6%; zalf a` 20%, cre`me a` 5% en a` 10%.

Saliva Orthanaâ. Kunstspeeksel op basis van mucine, toegepast bij xerostomie en hyposialie. Bevat 35 mg/ml mucine. Dosering: mondspray: 10 tot 30 verstuivingen per dag. Bijwerkingen: bran-

derig gevoel direct na applicatie.

Salmeterol. Een langwerkend be`ta-2-sympaticomimeticum toegepast bij de onderhoudsbehandeling van bronchiaal astma, die niet voldoende reageert op de behandeling met inhalatiecorticosteroı¨den en -zo nodig- kortwerkende bronchodilatatoren, en chronische bronchitis en emfyseem. Het effect na inhalatie houdt ongeveer 12 uur aan. Dosering: onderhoudsbehandeling van astma of COPD: per inhalatie: ae¨rosol, ‘Diskus’: volwassenen 50 mg 2 x per dag, ook wordt wel opgegeven volwassenen ae¨rosol 25 mg 2 x per dag (NHG), bij ernstige luchtwegobstructie 100 mg 2 x per dag; kinderen vanaf 4 jaar 50 mg 2 x per dag. Profylaxe van inspanningsastma: per inhalatie: ae¨rosol, ‘Diskus’: volwassenen en kinderen vanaf 4 jaar 50 mg 30-60 min. voorafgaand aan de inspanning. Bijwerkingen: tremor van de handen, hoofdpijn, paradoxale bronchospasmen. Verkrijgbaar als: – Sereventâ, Diskus, inhalatiepoeders a` 50 microgram (als xinafoaat). – Sereventâ, Inhalator, dosisae¨rosol a` 25 microgram per dosis (als xinafoaat). – Sereventâ, Volumatic, dosisae¨rosol a` 25 microgram per dosis met Volumatic (als xinafoaat).

Salofalkâ. Zie: Mesalazine blz. 276 Salvacyl â. Zie: Triptoreline blz. 444 Samengesteld aluinstrooipoeder FNA. Strooipoeder met 6% salicylzuur, 1% aluminiumkaliumsulfaat (aluin) en 0,5% hexachlorofeen. Gebruikt bij hyperhidrosis (overmatige transpiratie).

S

Samscaâ. Zie: Tolvaptan blz. 434 Sanalgin. Zie: Propyfenazon blz. 363 Sanalgin â. Tabletten met 250 mg propyfenazon, 250 mg paracetamol en 46 mg coffeı¨ne. Gebruikt als analgeticum.

Sandimmuneâ. Zie: Ciclosporine blz. 97 RV blz. 345 Sandomigranâ. Zie: Pizotifeen &

Sandostatine â. Zie: Octreotide blz. 315 Sapropterine. Een synthetische versie van het van nature voorkomende 6R-tetrahydrobiopterine (6R-BH4), dat een cofactor is van de hydroxylasen van femylalanine, tyrosine en tryptofaan. Oraal toegepast bij patie¨nten met tertrabiopterine (BH4) gevoelige fenylketonurie (PKU) en patie¨nten met 390

hyperfenylalaninemie (HPA) als gevolg van BH4-deficie¨ntie. Ingeval PKU wordt de activiteit van de defecte fenylalaninhydroxylase hersteld waardoor de fenylalaninebloedspiegels worden verlaagd. Bij HPA worden de onvoldoende bloedspiegels van BH4 aangevuld waardoor de activiteit van fenylalaninehydroxylase wordt hersteld. Na orale toediening tijdens de maaltijd wordt een Cmax 4 tot 5 uur na inname bereikt. Dosering: oraal: PKU: aanvangsdosis e´e´nmaal daags 10 mg/kg lichaamsgewicht tijdens de maaltijd. Op basis van de fenylalaninebloedspiegels wordt de dosis aangepast. BH4-deficie¨ntie: aanvangsdosis e´e´nmaal daags 2 tot 5 mg/ kg lichaamsgewicht tijdens de maaltijd aan te passen tot max. 20 mg/kg lichaamsgewicht. De totale dagdosis kan worden verdeeld in 2 of 3 doses tijdens de maaltijd. De tabletten moeten voor inname in een glas met water worden opgelost. Bijwerkingen: hoofdpijn, rinorroe, maagdarmstoornissen, gestoorde neurologische ontwikkeling als gevolg van langdurige blootstelling aan lage bloedspiegels van fenylalanine. Verkrijgbaar als: – Kuvanâ, oplosbare tabletten a` 100 mg (HCI).

Saquinavir. Een antiretroviraal middel met hiv-proteaseremmende eigenschappen. Toegepast in combinatie met andere antiretrovirale middelen, bij de symptomatische behandeling van hiv-infectie. Na orale toediening ondergaat het na absorptie, via het P-450 systeem, een uitgebreid ‘first pass’ effect. De plasma-eiwitbinding bedraagt ca. 98%. De T1/2 bedraagt 9 tot 15 uur. Dosering: oraal: binnen 2 uur na de maaltijd 3 maal daags 600 mg tot 1,2 gram. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, ulceratie wangslijmvlies, huidafwijkingen, perifere neuropathie, asthenie, hoofdpijn. Interacties: afname saquinavir: de plasmaconcentratie kan dalen door enzyminductoren. Toename saquinavir: de plasmaconcentratie kan stijgen door o.a. diltiazem, erytromycine, itraconazol, ketoconazol en verapamil. Bovendien kan van deze middelen de plasmaconcentratie stijgen. Controle van toxiciteit van beide middelen wordt aanbevolen. Saquinavir remt het metabolisme van o.a. alprazolam, amiodaron, carbamazepine, ciclosporine, cisapride, colchicine, coumarinederivaten, dihydropyridines, doxorubicine, ergotamine, etoposide, everolimus, kinidine, maraviroc, methysergide, midazolam, pimozide, propafenon, (tem)sirolimus, tacrolimus, terfenadine, trazodon, venlafaxine, vinblastine en vincristine. Het risico op myopathie is verhoogd bij combinatie met atorvastatine en simvastatine. De plasmaconcentratie van claritromycine stijgt; bij combinatie is de maximale claritromycinedosis 1 g per dag. Bovendien kan de concentratie van saquinavir stijgen. De plasmaconcentratie van sildenafil, tadalafil of vardenafil stijgt. Saquinavir verkleint het effect van cyclofosfamide en ifosfamide. Verkrijgbaar als: – Inviraseâ, capsules a` 200 mg (als mesilaat); filmomhulde tabletten a` 500 mg (als mesilaat).

Saridon. Zie: Propyfenazon blz. 363 Saridonâ. Tabletten met 150 mg propyfenazon, 250 mg paracetamol en 50 mg coffeı¨ne. Gebruikt als analgeticum.

Sarixellâ. Zie: Ibuprofen blz. 220 RV blz. 38 Sarotexâ. Zie: Amitriptyline &

391

S

Saveneâ. Zie: Dexrazoxaan blz. 131 Saxagliptine. Selectieve dipeptidylpeptidase 4 (DPP-4) remmer die hydrolyse van incretinehormonen door het enzym DPP-4 remt. Hierdoor stijgen de plasmaconcentraties van de actieve vorm van GLP-1 (‘glucagon-like-peptide-1’) en GIP (glucose-afhankelijke insulinotrope polypeptide) met glucoseafhankelijke verhoging van de insulineafgifte en verlaging van de glucagonconcentratie. Dit leidt bij diabetes mellitus type 2 tot een lager HbA1cgehalte en lagere nuchtere en postprandiale glucosewaarden. Wordt toegepast bij diabetes mellitus type 2 in combinatie met metformine, een sulfonylureumderiaat of een thiazolidinedion indien monotherapie met deze drie middelen onvoldoende effect heeft of niet wordt verdragen. Werkingsduur: 24 uur. Wordt gemetaboliseerd door CYP3A4/5. Dosering: volwassenen: oraal 1x daags 5mg. Bijwerkingen: infecties van bovenste luchtwegen, urinewegen, maagdarmkanaal en KNO-gebied, hypoglykemie, hoofdpijn, braken, perifeer oedeem, dyspepsie, spierpijn, gewrichtspijn, erectiele disfunctie, vermoeidheid, dyslipidemie en hypertriglyceridemie. Verkrijgbaar als: – Onglyzaâ, tablet a` 5 mg.

Scandonestâ zonder vasoconstrictor. Zie: Mepivacaı¨ne blz. 274 Schildklierpoeder. Gestandaardiseerd schildklierpoeder, bereid uit schildklieren van slachtvee. Werkzame bestanddelen zijn liothyronine en thyroxine. Het preparaat is niet meer verkrijgbaar en kan worden vervangen door een equipotente dosering levothyroxine.

Schudmixtuur FNA. Schudmixtuur met 15% talk en 15% zinkoxide. Aan deze schudmixtuur kunnen vele geneesmiddelen worden toegevoegd, maar geen salicylzuur of sulfobituminose-ammonium.

Schudmixtuur, spiritueus FNA. Schudmixtuur met 12% talk, 12% zinkoxide en 23,4% (v/g) gedenatureerde alcohol. RV blz. 392 Scopoderm TTSâ. Zie: Scopolamine & RV . Hyoscine. Een alkaloı¨d uit de wortel van Scopolia atroScopolamine &

S

poides. Oraal gebruikt tegen spasmen, in oogdruppels als mydriaticum, lokaal (achter het oor) bij reisziekten en als premedicatie (samen met morfine). Dosering: oraal: volwassenen en kinderen  18 jaar: de pleister 6-15 uur vo´o´r het begin van een reis op een onbehaarde, droge plek achter het oor vastplakken. Zo nodig kan na 3 dagen opnieuw een pleister achter het andere oor worden aangebracht. Men dient de zilveren kleeflaag zo weinig mogelijk aan te raken. Indien een pleister loslaat, een nieuwe pleister achter het andere oor aanbrengen. Na het aanbrengen en na het verwijderen van de pleister de handen grondig wassen; dit geldt ook voor de plaats achter het oor, als de pleister is verwijderd. Bijwerkingen: vaak droge mond. Verder slaperigheid, lichte bloeddrukdaling, onscherp zien door irritatie van de oogleden, pupilverwijding, lokale irritatie van de huid. Interacties: gelijktijdig gebruik van tricyclische antidepressiva, fenothiazinen, amantadine, sommige antihistaminica en andere stoffen met parasympaticolytische werking kan de frequentie en ernst van de bijwerkingen verhogen. De werking van antipsychotica kan 392

worden verminderd. Verkrijgbaar als: – Scopoderm TTSâ, pleisters met gereguleerde afgifte a` 1,5 mg.

Scopolaminebutyl. Anticholinergicum toegepast bij spasmen van het maagdarmkanaal en urogenitale stelsel. De absorptie na orale toediening is zeer slecht. Na parenterale toediening werkt het korter dan atropinesulfaat. Dosering: oraal of rectaal: 3 tot 5 maal daags 10 mg tot 20 mg. Dosering i.m. of i.v.: per keer 20 mg. Bijwerkingen: anticholinerge bijwerkingen zoals xerostomie, tachycardie, bloeddrukdaling, urineretentie, kortdurende accommodatiestoornissen. Verkrijgbaar als: – Buscopanâ, dragees a` 10 mg (bromide); zetpillen voor volwassen a` 10 mg (bromide); injectievloeistof a` 1 ml = 20 mg (bromide).

Sebivoâ. Zie: Telbivudine blz. 415 OW & RV . Barbituraat gebruikt als slaapmiddel; de halfwaarSecobarbital &

detijd van de serumspiegel is ongeveer 30 uur. Alleen in een combinatiepreparaat verkrijgbaar.

Sectralâ. Zie: Acebutolol blz. 15 Sekusept Plus â. Zie: Glucoprotamine blz. 205 Sekusept â. Poeder voor het maken van een oplossing (2%). Het poeder bevat per gram 200 mg natriumperboraat, 150 mg tetra-acetylethyleendiamine, synthetische detergentia, polyfosfaten, corrosie-remmers. Als reinigings- en desinfectiemiddel van medische instrumenten.

Seleensulfide. Uitwendig gebruikt tegen seborroe, seborroı¨sche dermatitis en pityriasis versicolor als 2,5% lokale suspensie en shampoo. Verkrijgbaar als:

– Selsun â, schudmixtuur a` 2,5%. RV . Een MAO-B-remmer toegepast, in combinatie met levodopa Selegiline &

en eventueel een decarboxylaseremmer, bij de behandeling van de ziekte van Parkinson. Het remt de afbraak van dopamine. Hierdoor wordt de werking van levodopa verlengd en versterkt. Dosering: oraal: 2 maal daags 5 mg of 1 maal daags 10 mg. Bijwerkingen: sufheid, hoofdpijn, dyskinesie. Niet toepassen bij patie¨nten met lever- of nierfunctiestoornissen. Interacties: indien selegiline wordt gegeven tijdens of vlak na staken van een behandeling met een serotonerg werkend antidepressivum kan het serotoninesyndroom optreden. Bij combinatie met pethidine is het serotoninesyndroom gemeld. Bij combinatie met bepaalde sympaticomimetica (dopamine, efedrine, fenylefrine) kan hypertensieve crisis of hoge koorts optreden. Bij gebruik van dextromethorfan zijn in zeldzame gevallen ernstige bijwerkingen (coma, hypotensie) opgetreden. Verkrijgbaar als:

– Eldeprylâ, tabletten a` 5 mg (HCl). – Selegiline, tabletten a` 5 mg (HCl).

Selektineâ. Zie: Pravastatine blz. 353 Selenase â. Zie: Natriumseleniet blz. 300 393

S

Selokeenâ. Zie: Metoprolol blz. 282 Selokomb â ZOC. Zie: Metoprolol/Hydrochloorthiazide blz. 282 Selsunâ. Zie: Seleensulfide blz. 393 Semprexâ. Zie: Acrivastine blz. 19 Sennapreparaten. De blaadjes en de vruchten van Cassia angustifolia en Cassia senna bevatten antrachinonglycosiden met een laxerende werking. Het gehalte wordt berekend als sennoside B of sennosiden A + B. Dosering: Sennocolâ: ’s avonds 2 tot 4 tabletten. Dosering X-Praepâ: voor ontlediging van colon en rectum ter voorbereiding van ro¨ntgenonderzoek. Max. 1 ml/kg lichaamsgewicht. Verkrijgbaar als: – Sennocolâ, tabletten a` 185 mg van een gestandaardiseerd senna-extract. – X-Praepâ, stroop a` 2 mg/ml sennosiden A + B.

Sennocolâ. Zie: Sennapreparaten blz. 394 Septanestâ. Een combinatie van articaı¨ne en epinefrine toegepast bij intra-orale infiltratie- en geleidingsanesthesie in de tandheelkunde. Per ml injectievloeistof ’N’ 40 mg articaı¨ne (HCl) en 5 microgram epinefrine (als tartraat) in patroon a` 1,8 ml. Per ml injectievloeistof ’SP’ 40 mg articaı¨ne (HCl) en 10 microgram epinefrine (als tartraat) in patroon a` 1,8 ml.

Septanestâ N. Zie: Articaı¨ne blz. 47 Septocollâ E. Zie: Gentamicine blz. 202 Septopalâ. Zie: Gentamicine blz. 202 Seractilâ. Zie: Dexibuprofen blz. 130 RV blz. 322 Seresta â. Zie: Oxazepam &

Seretideâ Diskus. Inhalatiepoeders met 50 microgram salmeterol (als xinafoaat) en 100, 250 of 500 microgram fluticasonpropionaat. Toegepast bij de onderhoudsbehandeling van astma en ernstige COPD.

Seretideâ Inhalator. Dosisae¨rosol met 25 microgram salmeterol (als

S

xinafoaat) en 50, 125 of 250 microgram fluticasonpropionaat per dosis. Toegepast bij de onderhoudsbehandeling van astma en ernstige COPD.

Serevent â. Zie: Salmeterol blz. 390 Seropheneâ. Zie: Clomifeen blz. 106 Seroquelâ. Zie: Quetiapine blz. 369 Seroxatâ. Zie: Paroxetine blz. 333 Sertraline. Een selectieve serotonineheropnameremmer (SSRI) toegepast als antidepressivum. Na orale toediening wordt het langzaam geabsorbeerd en vrijwel volledig gemetaboliseerd. De T½ bedraagt ca. 26 uur. De eiwitbinding bedraagt 98%. Dosering: oraal: 1 maal daags 50 mg te verhogen tot max. 200 mg per dag. Niet combineren met MAO-remmers. Bijwerkingen: droge mond, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, slaapstoornissen. Niet gebruiken bij de behandeling 394

van kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Interacties: afname sertraline: darunavir kan de plasmaconcentratie verlagen. Toename sertraline: het metabolisme wordt geremd door ritonavir. Sertraline remt het metabolisme van clozapine en tamoxifen (de vorming van de actieve endoxifenmetaboliet wordt geremd). Verkrijgbaar als: – Sertraline, tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (als HCl). – Zoloftâ, tabletten a` 50 mg (als HCl); concentraat voor drank a` 20 mg/ml (als HCl).

Serum tegen botulisme ’NVI’. Zie: Botulisme-immunoglobuline blz. 68

Serum tegen slangebeet ’RIVM’. Zie: Slangebeetimmunoglobuline blz. 398

Sevelamer. Een niet-absorbeerbaar polymeer (zonder calcium en aluminium), oraal toegepast bij hemodialysepatie¨nten om in de darm fosfaat te binden ter beheersing van hyperfosfatemie. In de combinatie met calciumsupplementen en een calcitriol (analoog). Het streven is een serumfosfaat van 1,94 mmol/l of lager. Dosering: oraal bij de maaltijd: op geleide van de serum fosfaatconcentratie. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, ademhalingsstoornissen, cardiovasculaire stoornissen, pijn, huidafwijkingen, perifeer oedeem, stollingsstoornissen. Interacties: de absorptie van chinolonen wordt verminderd. De combinatie wordt bij voorkeur vermeden; als dit niet mogelijk is wordt het chinolon voor de nacht gegeven. De plasmaconcentratie van mycofenolzuur en tacrolimus kan dalen. Verkrijgbaar als: – Renagelâ, filmomhulde tabletten a` 800 mg (HCl). – Renvelaâ, poeder voor suspensie; sachet 2,4 g, tabletten a` 800 mg.

Sevikarâ. Filmomhulde tabletten met 20 mg olmesartan en 5 mg amlodipine, met 40 mg olmesartan en 5 mg amlodipine en met 40 mg olmesartan en 10 mg amlodipine. Toegepast bij de behandeling van hypertensie. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet.

Sevofluraan. Zie: Sevoflurane blz. 395 Sevoflurane. Een snelwerkend inhalatieanestheticum met structuurovereenkomst met desfluraan. Het wordt voor 5% gemetaboliseerd, de rest wordt onveranderd door de longen uitgescheiden. Verkrijgbaar als: – Sevofluraan, inhalatiegas. – Sevorane â, inhalatiegas.

Sevorane â. Zie: Sevoflurane blz. 395 RV blz. 184 Sibelium â. Zie: Flunarizine &

Sibutramine. Een centraal werkende eetlustremmer als additionele therapie binnen een gewichtsbeheersingsprogramma toegepast bij patie¨ nten die lijden aan obesitas. Het remt de heropname van serotonine, noradrenaline en dopamine hetgeen leidt tot een vermindering van de eetlust. Daarnaast wordt het energieverbruik verhoogd door een perifere sympaticomimetische werking. Na orale toediening wordt het voor 75% geabsorbeerd en in de lever 395

S

door CYP3A4 omgezet in metabolieten die sterker werken dan sibutramine zelf. De T½ van sibutramine is ca. 11 uur, van de 2 werkzame metabolieten ca. 15 uur. Sibutramine is sinds januari 2010 niet meer in de handel. Verkrijgbaar als:

– Reductil â, capsules a` 10 mg en a` 15 mg (HCl).

Siccafluid â. Zie: Carbomeer blz. 83 RV blz. 352 Sifrolâ. Zie: Pramipexol &

Siklos â. Zie: Hydroxycarbamide blz. 217 Sildenafil. Een cGMP-specifieke fosfodie¨steraseremmer type 5. Deze remming verhoogt de hoeveelheid cGMP in het corpus cavernosum van de penis waardoor bij seksuele stimulatie de bloedflow toeneemt. Daarnaast leidt dit tot een vasodilatie in het pulmonale vaatbed. Toegepast bij de behandeling van erectiestoornissen en bij pulmonale arterie¨le hypertensie (verbeteren inspanningstolerantie). Na orale toediening is de max. plasmaconcentratie na 30 min. tot 2 uur bereikt. Het wordt in de lever via het P-450-systeem voornamelijk gemetaboliseerd in o.a. N-desmethylsildenafil, dat 50% van de activiteit van sildenafil bezit. De T½ van N-desmethylsildenafil is ca. 4 uur. Dosering: oraal: erectiestoornissen: 1 uur vo´o´r seksuele activiteit 25 mg tot 100 mg max. 1 x per dag. Pulmonale arterie¨le hypertensie: 3 maal daags 20 mg zo nodig verlagen naar 2 maals daags 20 mg. Fenomeen van Raynaud: oraal: volwassenen 25-50 mg 2 x per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, blozen, duizeligheid, verstopte neus, visusstoornissen. Interacties: de plasmaconcentratie kan dalen door efavirenz, etravirine en nevirapine. De plasmaconcentratie stijgt door CYP3A4-remmers: cimetidine, claritromycine, erytromycine, itraconazol, ketoconazol, proteaseremmers en voriconazol. Niet combineren met nitraten. Verkrijgbaar als: – Revatio â, filmomhulde tabletten a` 20 mg (als citraat). – Viagraâ, filmomhulde tabletten a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg (als citraat).

Silicon. Zie: Dimeticon blz. 137 Silkis â. Zie: Calcitriol blz. 77

S

Simplex antibiotisch cement Colistine/Erytromycineâ. Poeder ter bereiding van beencement met 500 mg erytromycine (als gluceptaat) en 240 mg colistinepentanatriummesilaat.

Simplex antibiotisch cement Tobramycine â. Zie: Tobramycine blz. 431

Simponiâ. Zie: Golimumab blz. 207 Simulectâ. Zie: Basiliximab blz. 56 Simvastatine. Een cholesterolverlagende stof ten gevolge van de remming van de synthese van cholesterol. Het remt, na hydrolyse in het lichaam, het HMG-CoA-reductase dat de biosynthese van cholesterol katalyseert. Naast verlaging van de cholesterolconcentratie heeft simvastatine een verlagend effect op de LDL- en VLDL-concentraties en een verhogend effect op de HDLconcentratie. Toegepast als adjuvans bij de behandeling van primaire hyper396

cholesterolemie. Simvastatine ondergaat een uitgebreid ‘first pass’ effect. Wordt gemetaboliseerd door CYP3A4. Dosering: oraal: 1 maal daags 10 mg tot 80 mg, ’s avonds in te nemen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, leverfunctiestoornissen. Interacties: efavirenz, etravirine en nevirapine verminderen het effect. Door combinatie met krachtige CYP3A4-remmers (bv. ritonavir, itraconazol, grafruitsap) stijgt de simvastatinespiegel en stijgt het risico op myopathie. Verkrijgbaar als:

– Simvastatine, filmomhulde tabletten a` 5 mg, a` 10 mg, a` 20 mg, a` 40 mg en a` 80 mg. – Zocorâ, filmomhulde tabletten a` 10 mg, a` 20 mg en a` 40 mg.

Sinasprilâ Paracetamol. Zie: Paracetamol blz. 330 Sinemet â. Zie: Levodopa/Carbidopa blz. 257 RV blz. 144 Sinequanâ. Zie: Doxepine &

Sinex ’Vicks’â. Zie: Oxymetazoline blz. 324 Singulair â. Zie: Montelukast blz. 291 RV blz. 430 Sirdaludâ. Zie: Tizanidine &

Sirolimus. Het is gee¨xtraheerd uit Streptomyces hygroscopius en remt de T-celactivering door remming van het kinase (mammalian target of rapamycin = mTOR) dat belangrijk is voor de progressie van de celcyclus. Oraal toegepast ter profylaxe van orgaanafstoting bij volwassen patie¨nten met een laag tot matig immunologisch risico die een niertransplantatie hebben ondergaan. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 15%. De absorptie wordt verminderd door voedsel. Het wordt in de lever gemetaboliseerd door CYP3A4 en P-glycoproteı¨ne tot vrijwel inactieve metabolieten. De T½ heeft een spreiding van 46 tot 78 uur. Bij leverfunctiestoornissen is de T½ verlengd. Regelmatige volbloedspiegelbepaling is noodzakelijk. Niertransplantatie: streefwaarde volbloed dalspiegel 4-12 mg/l bij initie¨le therapie en 12-20 mg/l bij onderhoudstherapie, bij negroı¨de patie¨nten moet de dalspiegel mogelijk hoger zijn. Dosering: oraal: initie¨le therapie, in combinatie met ciclosporine en corticosteroı¨den, oplaaddosis 6 mg zo snel mogelijk na de transplantatie, gevolgd door 1 maal daags 2 mg. Vervolgens streven naar een volbloedconcentratie van 4 tot 12 microgram/l. Daarna de dosering van ciclosporine en corticosteroı¨den afbouwen en de volbloedconcentratie, in combinatie met corticosteroı¨den, brengen op 12 tot 20 microgram/l. Aangezien ciclosporine het metabolisme van sirolimus remt dient er ten minste 4 uur doseertijd verschil te zijn. PTCA: intra-arterieel: 1-2 sirolimusafgevende stents implanteren; een stent bevat 190-314 mg sirolimus. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, bloedbeeldafwijkingen, vetstofwisselingsstoornissen, huidafwijkingen, gewrichtspijn, infecties, slechte wondgenezing, bloedneus, botnecrose, oedeem, tachycardie, leverfunctiestoornissen, lymfomen, maligne huidaandoeningen, pancreatitis, allergische pneumonitis. Interacties: sirolimus wordt gemetaboliseerd door CYP3A4 en is tevens substraat voor P-gp. De plasmaconcentratie daalt door inductoren van CYP3A4: aminoglutethimide, barbituraten, carbamazepine, 397

S

efavirenz, etravirine, fenytoı¨ne, nevirapine, rifabutine, rifampicine en hypericum. Zowel bij starten als bij staken van de enzyminductor moet de sirolimusdosering zo nodig worden bijgesteld. De fabrikant ontraadt combinatie met rifampicine. De plasmaconcentratie stijgt (met als gevolg toename van de bijwerkingen) door remmers van CYP3A4, bv. claritromycine, diltiazem, erytromycine, fluconazol, itraconazol, ketoconazol, posaconazol, proteaseremmers, verapamil en voriconazol. Ciclosporine remt het metabolisme en verhoogt de snelheid en mate van de absorptie van sirolimus. Verkrijgbaar als:

– Cypher-Cordis, sirolimusafgevende stent. – Rapamuneâ, tabletten a` 1 mg en a` 2 mg. Drank 1 mg/ml; 60 ml.

Sitagliptine. Een remmer van dipeptidylpeptidase 4 (DPP-4) met antihyperglykemische eigenschappen. Voorkomt de hydrolyse van de incretinehormonen glucagon-like peptide-1 (GLP-1) en glucose-dependent insulinotropic peptide (GIP). De concentraties van de incretines stijgen waardoor de insulineafgifte wordt verhoogd en de glucagonconcentratie op glucoseafhankelijke wijze wordt verminderd. Oraal toegepast bij de behandeling van type 2-diabetes in combinatie met metformine of een PPARg-agonist (een thiazolidinedion) met dieet en lichaamsbeweging. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd en is de biologische beschikbaarheid ca. 87%. Het wordt grotendeels onveranderd via de nieren uitgescheiden. De halfwaardetijd bedraagt ca. 12 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 100 mg tegelijkertijd met de andere orale antidiabetica. Bij verminderde nierfunctie bij volwassenen: creatinineklaring 3050 ml/min: 50 mg 1 x per dag; creatinineklaring 10-30 ml/min: 25 mg 1 x per dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, bloedbeeldafwijkingen. Interacties: sitagliptine is substraat voor P-glycoproteı¨ne (P-gp) en ’human anion transporter-3’ (hOAT3), en remt mogelijk P-gp. Verkrijgbaar als:

– Januviaâ, filmomhulde tabletten a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg (als fosfaat).

Skelid â. Zie: Tiludroninezuur blz. 427 Slangebeetimmunoglobuline. Polyvalent antitoxisch serum, afkom-

S

stig van het paard, gericht tegen de toxine van Europese viperiden. In het algemeen wordt bij adderbeten geen serum toegediend. Bij beten in het gezicht, speciaal bij kleine kinderen, wordt 10 ml intramusculair ingespoten. Een inspuitbaar antihistaminicum en adrenaline dienen aanwezig te zijn, zodat deze bij anafylactische reacties onmiddellijk kunnen worden gebruikt. Verkrijgbaar als: – Serum tegen slangebeet ’RIVM’, injectievloeistof a` 10 ml.

Slow-Kâ. Zie: Kaliumchloride blz. 241 SMOFlipid â. Intraveneuze vet-emulsie met per 1000 ml 60 g gezuiverde soja-olie, 60 g triglyceriden met middellange vetzuurketens, 50 g gezuiverde olijfolie en 30 g visolie rijk aan omega-3-vetzuren. Toegepast als onderdeel van totale parenterale voeding. Bevat per liter 2000 kcal = 8,4 MJ. Verkrijgbaar als 20% emulsie in glazen flessen en excel plastic zakken a` 100 ml, 250 ml en 500 ml. 398

Dosering: intraveneus als infusie: volwassenen 5-10 ml/kg lich.gewicht per dag, infusiesnelheid max. 0,75 ml/kg per uur. Bijwerkingen: lichte stijging

van lichaamstemperatuur.

Sofradexâ. Oogdruppels en oordruppels met 0,05% dexamethason, 0,5% framycetinesulfaat en 0,005% gramicidine.

Sojaolie. Zeer ver gezuiverde en gefractioneerde sojaolie met langeketenvetzuren (LCT) of een mengsel van 50% middellangeketenvetzuren (MCT) en 50% langeketenvetzuren (LCT) kan als emulsie intraveneus worden toegediend en aldus dienst doen als caloriebron (1 g levert 38 kJ). Als emulgatoren worden ei- en sojafosfatiden toegepast, terwijl 2,5% glycerol als stabilisator wordt toegevoegd. De oliedruppels hebben een diameter van 0,5 mcm. Dosering: infusievloeistof 100 mg/ml, 200 mg/ml en 300 mg/ml: volwassenen veelal 1-2 g vet/kg lich.gewicht per dag, max. 2,5-3 g vet/kg lich.gewicht per dag; zie verder productinformatie. Bijwerkingen: langdurige intraveneuze toediening van vetemulsies kan leverfunctiestoornissen veroorzaken. Verkrijgbaar als:

– – – –

Intralipidâ, infusievloeistof a` 10%, a` 20% en a` 30%. Ivelipâ, infusievloeistof a` 10% en a` 20%. Lipofundin â MCT/LCT, infusievloeistof a` 10% en a` 20%. Lipoveno¨sâ, infusievloeistof a` 10% en a` 20%.

Solifenacine. Een competitieve selectieve cholinerge-receptorantagonist (muscarine-M3-receptoren) toegepast bij de behandeling van urge-incontinentie als gevolg van een overactieve blaas. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt 90%. In de lever wordt het uitgebreid gemetaboliseerd, vooral door CYP3A4, tot deels werkzame en onwerkzame metabolieten. Uitscheiding vindt merendeels plaats via de nieren. De T½ bedraagt ca. 55 uur en is verlengd bij lever- en ernstige nierfunctiestoornissen. Dosering: oraal: 1 maal daags 5 tot 10 mg. Bij lever- en ernstige nierfunctiestoornissen max. 5 mg per dag. Bijwerkingen: droge mond, maagdarmstoornissen, wazig zien, droge ogen, droog neusslijmvlies, vermoeidheid, oedeem van onderbenen. Interacties: de spiegel kan stijgen door combinatie met CYP3A4 remmer, zoals ritonavir, intraconazol en grapefruitsap. Verkrijgbaar

S

als:

– Vesicareâ, tabletten a` 5 mg en a` 10 mg (succinaat).

Solu-Cortefâ. Zie: Hydrocortison blz. 216 Solu-Medrolâ. Zie: Methylprednisolon blz. 280 Solutio carbonis detergens. Zie: Koolteeroplossing blz. 247 Soluvit Nâ. Poeder voor infusievloeistof met 3,09 mg thiaminenitraat, 113 mg ascorbaatnatrium, 0,4 mg foliumzuur, 40 mg nicotinamide, 4,93 mg riboflavinenatriumfosfaat, 4,86 mg pyridoxine HCl, 5 microgram cyanocobalamine, 16,5 mg pantothenaatnatrium, 60 microgram biotine. Gebruikt als vitaminesupplement bij volledige parenterale voeding. Oplossen in 10 ml oplosmiddel. Dosering: i.v.: 1 ml/kg lichaamsgewicht, maximaal 10 ml per dag. 399

Somatoreline. Het synthetisch analogon van het hypothalamus Groei Hormoon Releasing Hormoon (GHRH). Toegepast als diagnosticum bij hypofyseaandoeningen. Dosering: i.v.: volwassenen 50 mg, volwassenen met obesitas en kinderen 1 mg/ kg lich.gewicht binnen 30 sec toedienen. Bijwerkingen: kortdurend kunnen optreden roodheid en warmtegevoel in hoofd, hals en bovenlichaam, reuk- en smaakstoornis en geringe verandering in bloeddruk en hartfrequentie. Zelden hoofdpijn. Bij herhaald gebruik kunnen overgevoeligheidsreacties optreden. Verkrijgbaar als: – GHRH, ’Ferring’, poeder voor injectievloeistof a` 50 microgram (als acetaat).

Somatostatine. Een synthetisch tetradecapeptide, in structuur overeenkomend met het menselijke somatostatine. Geı¨ndiceerd bij de behandeling van ernstige acute bloedingen in het maagdarmgebied. De biologische T½ bedraagt 4 minuten. Somatostatine remt voorts de secretie van somatotrofine, thyrotrofine, maagzuur, pepsine, gastrine, insuline, glucagon en pancreassappen. Niet toe te passen bij zwangerschap en lactatieperiode. Dosering: volwassenen aanvankelijk 250 mg als langzame injectie in meer dan 1 minuut, gevolgd door een infusie a` 3,5 microgram/kg lichaamsgewicht per uur in 500 ml Nacl 0,9% in hoeveelheden van 3-6 mg in 500-1000 ml NaCl opl. (9 g/l) in 12-24 uur toedienen, tot 48 uur na stoppen van de bloeding; bij bloedingen van oesofagusvarices in eerste instantie gedurende 24 uur toedienen, indien dan geen (vrijwel) complete hemostase is bereikt is een andere benadering noodzakelijk. De infuusvloeistof mag geen glucose of fructose bevatten. Bijwerkingen: daling van de bloedglucosespiegel gevolgd door een stijging na 2 tot 3 uur, misselijkheid, braken, sensibilisatie. Alle sterkten en doseringen zijn uitgedrukt als somatostatine. Verkrijgbaar als: – Somatostatine, poeder voor injectievloeistof a` 250 microgram (als acetaat); poeder voor infusievloeistof a` 3 mg en a` 6 mg (als acetaat).

Somatropine. Groeihormoon. Humaan somatotroop hormoon. Biosyn-

S

thetisch bereid menselijk groeihormoon, toegepast als substitutie bij een verminderde productie van groeihormoon en bij het syndroom van Turner. 1 mg komt overeen met 3 IE (volgens de WHO-richtlijnen). Verkrijgbaar als: – Genotropinâ, poeder voor injectievloeistof a` 5 mg en a` 12 mg. – Humatrope â, poeder voor injectievloeistof a` 6 mg, a` 12 mg en a` 24 mg. – Norditropin âNordiflexâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 1,5 ml = 5 mg, a` 1,5 ml = 10 mg en a` 1,5 ml = 15 mg. – Norditropin âSimplexxâ, injectievloeistof a` 1,5 ml = 5 mg, a` 1,5 ml = 10 mg en a` 1,5 ml = 15 mg (penvulling voor NordiPenâ). – NutropinAq â, injectievloeistof a` 2 ml = 10 mg. – Omnitropeâ, poeder voor injectievloeistof a` 5 mg; injectievloeistof a` 1,5 ml = 5 mg. – Zomacton â, poeder voor injectievloeistof a` 4 mg.

Somatulineâ PR. Zie: Lanreotide blz. 250 Somavert â. Zie: Pegvisomant blz. 335 Sonovueâ. Zie: Zwavelhexafluoride blz. 472 400

Sorafenib. Een multi-proteı¨nekinaseremmer met antiproliferatieve en antiangiogenetische eigenschappen waardoor tumorgroei wordt verminderd. Oraal toegepast bij de behandeling van gevorderd niercelcarcinoom. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd (met een vetrijke maaltijd 30% minder absorptie) en ondergaat het een oxidatief metabolisme via CYP3A4 en daarna een glucuronidering. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 45%. De halfwaardetijd is 25 tot 48 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 400 mg, 1 uur vo´o´r of 2 uur na de maaltijd. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, hypofosfatemie, anorexia, hypertensie, bloedingen, neuropatie, depressie, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, malaise, verhoogd amylase en lipase, leverfunctiestoornissen, gewichtsafname. Interacties: de plasmaconcentratie kan dalen door CYP3A4-inductoren zoals barbituraten, carbamazepine, dexamethason, fenytoı¨ne, hypericum, rifabutine, rifampicine. Verkrijgbaar als: – Nexavarâ, filmomhulde tabletten a` 200 mg (als tosilaat).

Sorbinezuur. Gebruikt als zodanig of in de vorm van het kaliumzout als conserveermiddel in dranken en cre`mes in een concentratie van 0,1 tot 0,3%. Het werkt alleen in zuur milieu.

Sorbisteritâ. Zie: Polystyreensulfonzuur blz. 349 Sorbitol. Een zeswaardige alcohol met zoete smaak. Wit poeder, goed oplosbaar in water. Gebruikt in plaats van suiker bij de bereiding van versnaperingen voor diabetici. Wegens de calorische waarde niet bij vermageringskuren! Dosering: oraal: in hoge doseringen (meer dan 30 g per dag) werkt het laxerend. Het wordt in combinatie met docusinezuur en natriumlaurylsulfoacetaat rectaal toegepast in klysma’s. Gebruikt in spoelvloeistoffen bij blaasoperaties en transuretrale resecties.

Sotacorâ. Zie: Sotalol blz. 401 Sotalol. Een be`tablokker, toegepast bij angina pectoris, hypertensie en aritmiee¨n. Het negatief inotroop effect is relatief zwak. Na orale toediening wordt het betrekkelijk snel geabsorbeerd, 2 tot 3 uur na de toediening bereikt de bloedspiegel zijn maximum. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ca. 13 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 80 mg tot 240 mg. Intraveneus: 0,5 tot 1,5 mg/kg in 10 minuten, zonodig elke 6 uur herhalen. I.v.-toediening op geleide van ECG en bloeddruk. Bij nierinsufficie¨ntie: creatinineklaring: 30–60 ml/min.: 1/ 2 normale dosering; 10–30 ml/min.: 1/4 normale dosering. Bijwerkingen: bronchospasmen, bradycardie, hypotensie, duizeligheid, hartfalen, koude, cyanotische extremiteiten. Interacties: b-blokkers en andere negatief-chronotrope en -dromotrope stoffen (bv. anti-arrhythmica) kunnen elkaars effect versterken. Vanwege het potentie¨rend effect op de AV-geleidingstijd en het QT-interval dienen klasse I- en andere klasse III-anti-arrhythmica niet te worden toegediend. Voorzichtigheid is geboden met middelen die het QTinterval verlengen, zoals onder andere terfenadine, fenothiazinen, tricyclische antidepressiva en enkele chinolonen. Combinatie met calciumantagonisten die voornamelijk een negatief-inotroop, -chronotroop en -dromotroop 401

S

effect uitoefenen (zoals verapamil en in mindere mate diltiazem) moet wegens het risico van hypotensie, AV-geleidingsstoornissen en insufficie¨ntie van de linkerventrikel – vooral bij gestoorde hartfunctie – worden vermeden. Verkrijgbaar als:

– Sotacor â, injectievloeistof a` 4 ml = 40 mg (HCl). – Sotalol, tabletten a` 40 mg, a` 80 mg en a` 160 mg (HCl).

Sperti Preparation H â. Zetpillen met 23 mg biergistextract en 69 mg haaienlevertraan. Rectale zalf met 1% biergistextract en 3% haaienlevertraan. Bij hemorroı¨den.

Spidifenâ. Zie: Ibuprofen blz. 220 Spiriva â. Zie: Tiotropium blz. 429 Spironolacton. Een synthetisch steroı¨d, dat de werking van aldosteron in

S

de distale tubuluscellen van de nier blokkeert en daardoor de uitscheiding van kalium tegengaat. In vivo wordt het gedeeltelijk omgezet in het uiteindelijk werkzame canrenon (zie ook kaliumcanrenoaat). De diuretische werking is zwak, het wordt meest samen met andere diuretica (thiaziden, furosemide, etacrynezuur) gegeven. Dosering: hypertensie combinatietherapie (thiazidediuretica, antihypertensiva): 25–100 mg per dag. Bij een dagdosering > 100 mg de dosis over meerdere giften verdelen. Oedemen: 25–200 mg per dag in verdeelde doses, na ten minste 5 dagen eventueel verhogen tot 75–400 mg. Primair hyperaldosteronisme: 100–150 mg per dag in verdeelde doses; max. 400 mg per dag. Bijwerkingen: gynaecomastie, hyperkalie¨mie, duizeligheid, ataxie, huiduitslag, hirsutisme. Interacties: combinatie met ACE-remmers, AT1-antagonisten, NSAID’s, ciclosporine, tacrolimus en trimethoprim vergroot het risico van hyperkalie¨mie en nierfunctiestoornissen. NSAID’s kunnen het diuretisch effect van spironolacton verminderen. Het effect van orale anticoagulantia en het vasoconstrictieve effect van norepinefrine tijdens anesthesie nemen af. De werking van antihypertensiva, met name van ganglionblokkers, wordt versterkt. Diuretica kunnen de lithiumexcretie verminderen, hetgeen kan leiden tot een verhoogde (toxische) lithiumspiegel. Daarnaast kan de renale uitscheiding van digoxine afnemen. Verkrijgbaar als: – Spironolacton, tabletten a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg. – Spironolacton FNA, drank a` 1 mg/ml.

Spongostanâ. Zie: Gelatine blz. 201 Sprycelâ. Zie: Dasatinib blz. 124 Stadiumâ. Zie: Dexketoprofen blz. 131 Stalevoâ. Tabletten met 50 mg levodopa, 12,5 mg carbidopa en 200 mg entacapone. Tabletten met 100 mg levodopa, 25 mg carbidopa en 200 mg entacapone. Tabletten met 150 mg levodopa, 37,5 mg carbidopa en 200 mg entacapone. Toegepast bij de behandeling van de ziekte van Parkinson met ‘end of dose’ motorische fluctuaties, die niet is gestabiliseerd met levodopa/ dopa en een decarboxylaseremmer.

Stamarilâ. Zie: Gelekoortsvaccin blz. 201 402

Stavudine. d4T. Dideoxydidehydrothymidine. Een virustaticum toegepast bij de behandeling van symptomatische hiv-infectie bij patie¨nten met AIDS en AIDS-related complex (ARC) die zidovudine en andere antiretrovirale middelen niet verdragen of te weinig respons vertonen. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 80%. De T½ is 1-1,5 uur. Dosering: oraal: lichter dan 60 kg lichaamsgewicht 2 maal daags 30 mg, vanaf 60 kg lichaamsgewicht 2 maal daags 40 mg. Aanpassing van de dosering bij nierfunctiestoornissen is noodzakelijk. Bijwerkingen: perifere neuropathie, spierpijn, pancreatitis, bloedbeeldafwijkingen, leverfunctiestoornissen. Interacties: bij combinatie met zidovudine wordt de fosforylering van stavudine verminderd (beide gebruiken thymidinekinase voor de intracellulaire fosforylering). Gebleken is dat de combinatie stavudine met zidovudine klinisch minder goede resultaten geeft dan behandeling met stavudine alleen; de combinatie is gecontra-indiceerd. Mycofenolzuur kan het effect verkleinen. Verkrijgbaar als:

– Zeritâ, capsules a` 20 mg, a` 30 mg en a` 40 mg; drank a` 1 mg/ml.

Stediril â. Zie: Ethinylestradiol/Levonorgestrel blz. 165 Stelara â. Zie: Ustekinumab blz. 449 Sterculiagom. Plantaardige slijmstof verkregen uit Sterculia species. Als volumevergrotend middel gebruikt bij obstipatie. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar 10 g (=1 sachet) of 1-2

maatschepjes granulaat 620 mg/g 2 x per dag, kinderen 6-11 jaar 5 g (=1/2 sachet) of 1/2-1 maatschepje granulaat 620 mg/g 2 x per dag. Bijwerkingen: een vol gevoel in de bovenbuik en flatulentie kunnen optreden. Er is risico op intestinale en/of oesofageale obstructie en fecale impactie, indien onvoldoende vocht wordt ingenomen en bij inname vlak voor het slapen gaan. Verkrijgbaar als:

– Normacolâ, granulaat a` 600 mg/gram; verdeeld granulaat a` 6 gram.

Sterilonâ. Zie: Chloorhexidine blz. 93 Sterofundinâ ISO. Een isotone, iso-osmolaire en zuur-baseneutrale infuusvloeistof intraveneus toegepast als aanvulling na extracellulair vochtverlies bij bestaande of dreigende acidose. Bevat per 1000 ml: 140 mmol Na, 4 mmol K, 2,5 mmol Ca, 1 mmol Mg, 127 mmol chloride, 24 mmol acetaat en 5 mmol maleaat. RV blz. 133 Stesolid â. Zie: Diazepam &

Stiemycin â. Zie: Erytromycine blz. 160 RV blz. 470 Stilnoctâ. Zie: Zolpidem & RV . Een anti-epilepticum, in combinatie met clobazam en Stiripentol &

valproı¨nezuur, als adjuvante therapie toegepast bij patie¨nten met refractaire gegeneraliseerde tonisch-klonische insulten met ernstige myoklonische epilepsie op zeer jonge leeftijd (SMEI, syndroom van Dravet). Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever uitgebreid gemetaboliseerd. De eiwitbinding bedraagt 99%. De T½ bedraagt 4 uur (bij lage doses) tot 13 uur (bij hoge doses). 403

S

Dosering: oraal in combinatie met clobazam en valproı¨nezuur: in 3 dagen op te bouwen tot de aanbevolen 50 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses. Samen met voedsel in te nemen. Bijwerkingen: neutropenie, leverfunctiestoornissen (6-maandelijkse controle), maagdarmstoornissen, eetlustvermindering, slaperigheid, hypotonie. Interacties: het remt in de lever sterk de iso-enzymen CYP3A4, CYP2C19 en CYP2D6. De plasmaconcentratie van carbamazepine kan stijgen, en die van carbamazepine-epoxide kan dalen. De plasmconcentratie van clobazam, N-desmethylclobazam, fenobarbital en fenytoı¨ne kan stijgen. Stiripentol en valproı¨nezuur beı¨nvloeden elkaar: de plasmaconcentratie van valproı¨nezuur kan stijgen en de plasmaconcentratie van stiripentol kan dalen. Verkrijgbaar als: – Diacomitâ, capsules a` 250 mg en 500 mg, sachets met poeder voor suspensie a` 250 mg en 500 mg.

Stocrinâ. Zie: Efavirenz blz. 149 STP freeâ. Zie: Fexofenadine blz. 179 Stratteraâ. Zie: Atomoxetine blz. 49 Streptaseâ. Zie: Streptokinase blz. 404 Streptofree ’Nattermann’ â. Zie: Dequaliniumâ blz. 127 Streptokinase. Een enzym, verkregen uit het cultuurfiltraat van be` tahe-

S

molytische streptokokken. Het activeert de vorming van plasmine uit plasminogeen. Plasmine kan stolsels weer vloeibaar maken. Toegepast bij longembolie, diepe veneuze trombose, acuut myocardinfarct, getrombotiseerde shunts bij hemodialyse en bij (sub)acute perifere arterie¨le trombose of embolie. Dosering: i.v.- toediening op geleide van de trombinetijd. Acuut myocardinfarct: intraveneus als infusie: volwassenen 1.500.000 IE in 1 uur, binnen 12 uur na het optreden van de eerste symptomen; zie verder productinformatie voor het begeleidende gebruik van heparine. Acute vaatocclusie bij diepe veneuze trombose of longembolie: intraveneus als infusie: volwassenen aanvangsdosis 250.000 IE in 20-30 min., gevolgd door 100.000 IE per uur; zo nodig na 24 uur (bij longembolie) of 72 uur (bij trombose) de dosis verhogen. Trombolyse bij getrombotiseerde shunts bij hemodialyse: intraveneus: volwassenen 25.000-100.000 IE in de shunt, zo nodig na 30-45 min. herhalen. Bijwerkingen: o.a. vorming van neutraliserende antilichamen bij recente behandeling met streptokinase of een streptokokkeninfectie in de anamnese. Hierdoor kan streptokinase minder werkzaam zijn en is het risico op allergische reacties verhoogd. Allergische of anafylactoı¨de reacties zoals huiduitslag, blozen, jeuk, urticaria en bronchospasmen. Verkrijgbaar als: – Streptaseâ, poeder voor infusievloeistof a` 250.000 IE, a` 750.000 IE en a` 1.500.000 IE.

Streptomycine. Een antibioticum, afkomstig van Streptomyces griseus. Het heeft een bactericide werking op de meeste gramnegatieve bacterie¨n en op stafylokokken. Alle bacterie¨n worden snel resistent tegen streptomycine door selectie van streptomycineongevoelige varianten. Door de snelle resistentievorming en de toxiciteit is het indicatiegebied beperkt. Het is een 404

mogelijke keuze bij de behandeling van tuberculose, altijd in combinatie met andere tuberculostatica. Na orale toediening wordt het niet uit de darm geabsorbeerd. Na intramusculaire injectie wordt streptomycine snel door het lichaam verspreid, het komt echter niet in voldoende concentratie in de liquor. De halfwaardetijd van de plasmaspiegel is 2 tot 4 uur. Ongeveer 60% wordt onveranderd met de urine uitgescheiden. Dosering: i.m.: 2 maal daags 500 mg tot 1 gram. De injectie is vaak pijnlijk. Bijwerkingen: het meest gevreesd zijn evenwichtsstoornissen en doofheid, daarnaast allergische reacties. Interacties: het risico op nefrotoxiciteit is verhoogd bij combinatie met ciclosporine en cisplatine. De combinatie wordt bij voorkeur vermeden. Het risico op nefrotoxiciteit kan tot 6 maanden na staken van cisplatine aanwezig zijn.

Stromectolâ. Zie: Ivermectine blz. 238 Strontiumranelaat. Het strontiumzout van ranelinezuur toegepast bij de behandeling van postmenopauzale osteoporose ter vermindering van het risico van wervel- en heupfracturen. Stimuleert de botvorming en vermindert de absorptie door remming van de osteoclasten. Strontium wordt ingebouwd in het apetietkristal. Ranelinezuur wordt vrijwel niet geabsorbeerd. Strontium heeft een biologische beschikbaarheid van ca. 25%. Voedsel vermindert deze beschikbaarheid. Het cumuleert in botweefsel met een plateau-waarde na ca. 3 jaar. De T½ bedraagt ca. 60 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags een sachet van 2 gram als suspensie in een glas water, voor het slapen gaan en ten minste 2 uur na de avondmaaltijd. Indien nodig combineren met vitamine D en calciumsuppletie. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, huidreacties. Verkrijgbaar als: – Protelosâ, granulaat voor orale suspensie a` 2 gram.

StructoKabivenâ. All-in-one parenterale voeding via een centrale vene, waarbij de aminozuurcomponent, de koolhydraatcomponent en de vetcomponent voor gebruik moeten worden gemengd. In verpakkingen a` 986 ml, 1477 ml en 1970 ml. Bevat per 1000 ml triglyceriden gestructureerd 38,5 g, glucose (als 1-water) 127 g en 8 g stikstof, Na 41 mmol, K 30 mmol, Ca 2,5 mmol, Mg 5 mmol, Zn 0,04 mmol, Fosfaat 12,5 mmol, Chloride 36 mmol en acetaat 106 mmol. Ook verkrijgbaar in elektrolytvrije all-in-one parenterale voeding a` 986 ml, 1477 ml en 1970 ml.

Structolipidâ. Zie: Triglyceriden, gestructureerd blz. 442 Strumazolâ. Zie: Thiamazol blz. 423 Subcuviaâ. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Succinylcholine. Zie: Suxamethonium blz. 410 Sucralfaat. Basisch aluminiumsucrosesulfaat. Na orale toediening vormt sucralfaat een complex met eiwitten in het maagdarmkanaal. Dit complex hecht zich aan het oppervlak van ulcera, waardoor deze worden beschermd tegen inwerking van pepsine, maagzuur en gal. Gebruikt bij ulcus ventriculi en ulcus duodeni, bij refluxoesofagitis en bij de profylaxe van recidiverende ulcera. Dosering: orale toediening bij voorkeur op een lege maag. 3 maal daags 1 gram 405

S

een half uur voor de maaltijd en 1 gram voor het slapen gaan. Tabletten en granulaat met half glas water innemen. Bijwerkingen: obstipatie. Bij dialysepatie¨nten en patie¨nten met ernstige nierfunctiestoornissen dient een regelmatige controle van de aluminiumbloedspiegel plaats te vinden. Interacties: gelijktijdig gebruik van sucralfaat met ciprofloxacine of tetracyclinen kan de absorptie van ciprofloxacine of tetracyclinen aanzienlijk verminderen; daarom sucralfaat ten minste 2 uur na deze middelen toedienen. Verkrijgbaar als: – Sucralfaat, tabletten a` 1 gram; granulaat a` 1 gram; suspensie a` 200 mg/ml. – Ulcogantâ, tabletten a` 1 gram; granulaat a` 1 gram; suspensie a` 200 mg/ml. OW & RV blz. 406 Sufenta â. Zie: Sufentanil & OW & RV . Chemisch verwant met fentanyl, het werkt echter 10 Sufentanil &

S

maal sterker. Wordt gebruikt als analgetisch anestheticum in combinatie met een spierverslapper en kunstmatige ademhaling en als epiduraal analgeticum. Dosering: bij conventionele anesthesie: inductie 0,5 tot 1 microgram per kg lichaamsgewicht zonodig na 30 tot 60 minuten aan te vullen met 0,1 tot 0,2 microgram per kg lichaamsgewicht. Dosering bij analgetische anesthesie: 5 microgram per kg lichaamsgewicht met een maximum van 500 microgram per keer en 1 mg in totaal. Dosering bij epidurale analgesie: bolusinjectie van 10 tot 50 microgram in 10 ml fysiologisch zout, eventueel gevolgd door een continue epidurale infusie van 10 tot 20 microgram per uur; de dosis kan worden verlaagd indien sufentanil in combinatie met bupivacaı¨ne wordt gebruikt. Bijwerkingen: ademhalingsdepressie treedt op bij intraveneuze doses vanaf 8 mg. Tijdens epiduraal gebruik kan vroegtijdige ademhalingsdepressie ontstaan, vooral bij herhaald gebruik van hoge doses. Dit ontstaat vaak onverwacht 1-2 uur na (laatste) toediening. Na elke epidurale toediening dient de patie¨nt ten minste 1 uur goed te worden gevolgd. De incidentie en ernst van vroege ademhalingsdepressie kan worden verminderd door toevoeging van 50-75 mg epinefrine. Na epidurale toediening zijn verder gemeld: sedatie, jeuk, misselijkheid, braken, urineretentie, hypotensie, hypothermie, venacavasyndroom en allergische reacties. Verkrijgbaar als: – Sufentaâ, injectievloeistof a` 2 ml = 10 microgram en a` 10 ml = 50 microgram (als citraat). – Sufentaâ, Forte, injectievloeistof a` 1 ml = 50 microgram, a` 5 ml = 250 microgram en a` 20 ml = 1 mg (als citraat). – Sufentanil, injectievloeistof a` 2 ml= 10 microgram, a` 10 ml = 50 microgram, a` 1 ml = 50 microgram, a` 5 ml = 250 microgram en a` 20 ml = 1 mg (als citraat).

Sugammadex. Een gemodificeerd cyclodextrine dat een complex vormt met de neuromusculair blokkerende stoffen recuronium en vecuronium. Daardoor wordt de werking daarvan geı¨nactiveerd. In de anesthesie intraveneus toegepast ter opheffing van de door recuronium en vecuronium geı¨nduceerde neuromusculaire blokkade. Het wordt vrijwel geheel en onveranderd renaal geklaard. De T½ bedraagt ca. 1,8 uur. Dosering: intraveneus: onmiddellijke opheffing van een door recuronium geı¨nduceerde blokkade: de dosering is afhankelijk van het niveau van de neuromusculaire blokkade 2-16 mg/kg lich.gewicht. Bijwerkingen: smaakstoornissen, allergische reacties, ongewenste ’awareness’ tijdens anesthesie. 406

Interacties: op theoretische gronden kunnen toremifeen, flucloxacilline en

fusidinezuur, vecuronium en rocuronium uit het sugammadexcomplex verdringen en de hersteltijd verlengen. Verkrijgbaar als: – Bridionâ, injectieflacons a` 200 mg=2 ml en 500 mg= 5 ml.

Sulconazol. Een imidazoolderivaat toegepast als uitwendig antimycoticum. Na toepassing op de gezonde huid wordt ca. 10% geabsorbeerd. Dosering: dermatomycosen: cutaan: volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar

cre`me 10 mg/g 1-2 x per dag, opl. 10 mg/ml 1-2 x per dag; mycosen van de voet gedurende 6 weken, bij mycosen van de romp en huidplooien gedurende 4 weken en bij pityriasis versicolor gedurende 2 weken. Bijwerkingen: jeuk, branderig gevoel, hittegevoel. Verkrijgbaar als: – Myk 1â, hydrofiele cre`me a` 1% (nitraat); lotion a` 1% (nitraat).

Sulfadiazine. Wit poeder, in water slecht oplosbaar. Het wordt na orale toediening snel geabsorbeerd en betrekkelijk langzaam uitgescheiden, gedeeltelijk in geacetyleerde vorm. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 17 uur. Van alle sulfonamiden geeft sulfadiazine de hoogste spiegel in de liquor. Gebruikt bij ongecompliceerde urineweginfecties en bij toxoplasmose in combinatie met pyrimethamine. Dosering: oraal: 4 maal daags 500 mg tot 1 gram. De patie¨nt moet veel drinken; vooral bij hoge doseringen geeft men er de dubbele hoeveelheid natriumbicarbonaat bij om kristalvorming in de urine tegen te gaan. Bijwerkingen: aanvankelijk misselijkheid, koliek, braken en diarree, veelal voorbijgaand. Verder hoofdpijn, duizeligheid, droge mond of keel, koorts, malaise, dermatitis, veranderde pigmentverdeling en depressie. Interacties: ritonavir remt het metabolisme van pyrimethamine. Verkrijgbaar als: – Sulfadiazine FNA, suspensie a` 100 mg/ml.

Sulfamethoxazol. Een sulfonamide met een wat langere werkingsduur dan sulfafurazol; de halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 10 uur. Gebruikt in combinatie met trimethoprim (co-trimoxazol).

Sulfametrol. Een kortwerkend sulfonamide; de halfwaardetijd van de serumspiegel varieert van 7 tot 14 uur. Gebruikt in combinatie met trimethoprim (Lidatrimâ).

Sulfasalazine. Salazosulfapyridine. Chemotherapeuticum, gebruikt bij de behandeling van colitis ulcerosa, ziekte van Crohn, proctitis en reumatoı¨de artritis. Na orale toediening wordt een klein deel onveranderd uit de dunne darm geabsorbeerd. In het distale gedeelte van het duodenum en in het colon wordt het overblijvende sulfasalazine onder invloed van darmbacterie¨n volledig gesplitst in sulfapyridine en het voor de werking verantwoordelijke mesalazine (5-aminosalicylzuur). De sulfapyridine wordt bijna volledig geabsorbeerd. Dosering: bij colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn: oraal: volwassenen: een begindosering van 4 maal daags 500 mg tot 1,5 gram gedurende 3 weken, gevolgd door een onderhoudsdosering van 4 maal daags 250 mg tot 500 mg gedurende 3 tot 6 maanden; kinderen vanaf 2 jaar: in de actieve fase 40 tot 60 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 3 tot 6 doses, onderhoudsdosering 30 mg/ kg lichaamsgewicht in 4 doses. Dosering bij proctitis ulcerosa: rectaal: 3 maal 407

S

daags 500 mg. Dosering bij reumatoı¨de artritis: oraal: 2 maal daags 1 gram, max. 3 gram per dag (starten met insluipschema). Bijwerkingen: misselijkheid, erytheem, hoofdpijn, proteı¨nurie, bloedbeeldafwijkingen, infertiliteit (reversibel na staken therapie), hepatitis, serumziekte, nefrotisch syndroom. Interacties: de absorptie van digoxine en foliumzuur kan afnemen. Colestyramine en ijzer kunnen binden aan sulfasalazine, met als mogelijk gevolg een afname van de absorptie en/of een verminderde splitsing in mesalazine en sulfapyridine door de darmbacterie¨n. Verkrijgbaar als: – Salazopyrineâ, zetpillen a` 500 mg; maagsapresistente tabletten a` 500 mg. – Sulfasalazine, tabletten a` 500 mg; maagsapresistente tabletten a` 500 mg. – Sulfasalazine FNA, suspensie a` 100 mg/ml.

Sulfobroomftaleı¨ne. Gebruikt voor leverfunctieproef. Dosering: i.v.: 5 mg/kg lichaamsgewicht. Bijwerkingen: allergische reacties. Interacties: de klaring wordt mogelijk verminderd door middelen die de

leverfunctie verminderen, zoals curcuma aromatica- en curcuma xanthorrizapreparaat, ro¨ntgencontrastmiddelen voor galonderzoek, een aantal opioı¨den, geslachtshormonen en middelen die in hoge mate in de gal worden uitgescheiden. Gelijktijdig gebruik van indocyaninegroen vermindert de uitscheiding via de gal.

Sulfoguaiacolzuur. Hoestmiddel, minder giftig dan creosoot en guaiacol. Dosering: 3 tot 4 maal daags 500 mg, in een drank.

Sulindac. Een indeenazijnzuurderivaat met antiflogistische, analgetische

S

en antipyretische eigenschappen. Het wordt gebruikt als antireumaticum. Na orale toediening wordt het snel en goed geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de plasmaspiegel is 3 tot 8 uur. Er komen twee metabolieten voor, een werkzame (de sulfidemetaboliet) en een onwerkzame (de sulfonmetaboliet). De eerste metaboliet is sterk aan eiwit gebonden en wordt langzaam gee¨limineerd; de halfwaardetijd van deze metaboliet is ongeveer 18 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 100 tot 200 mg, bij de maaltijd. Bijwerkingen: sufheid, gastro-intestinale klachten, overgevoeligheidsreacties, zelden maagdarmbloedingen. Interacties: NSAID’s versterken het effect van coumarinederivaten en verhogen het bloedingsrisico, maar dit komt niet altijd tot uiting in de INR. NSAID’s hebben bovendien een ulcerogeen effect. Bij gebruik van meer dan 3 gram acetylsalicylzuur per dag kan acetylsalicylzuur de INR verhogen. NSAID’s verminderen het effect van diuretica, RAAS-remmers, bblokkers; NSAID’s veroorzaken water- en zoutretentie. Hartfalen kan manifest worden of verergeren. Verkrijgbaar als: – Sulindac, tabletten a` 100 mg en a` 200 mg. RV . Een antipsychoticum, gebruikt bij wanen, hallucinaties en Sulpiride &

bij vertigo. Dosering: Psychose/opwinding/manie: volwassenen: (ambulante behandeling) begindosering 200 mg per dag, na 3 dagen geleidelijk verhogen tot 200 mg 3–4 x/dag; onderhoudsdosering 50 mg 2–4 x/dag. Kinderen: 5–10 mg/kg lichaamsgewicht per dag verdeeld over 3 doses. Vertigo: volwassen: 150–300 mg per dag. Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen, agitatie, delirium. Interacties: het risico op hartritmestoornissen wordt verhoogd door geneesmiddelen die bradycardie kunnen veroorzaken of die de prikkelgeleiding in 408

het hart kunnen verminderen. Verkrijgbaar als: – Dogmatil â, capsules a` 50 mg; tabletten a` 400 mg; drank a` 5 mg/ml.

Sulproston. Een synthetisch derivaat van dinoproston (prostaglandine E2), toegepast bij cervixdilatatie bij zwangere vrouwen ter voorbereiding van de evacuatie van de uterus, bij abortus-inductie, bij inleiding van de geboorte bij intra-uteriene vruchtdood en bij postpartale atonische bloeding. Dosering: bij cervixdilatatie: intracervicaal: 25 microgram 6 tot 12 uur voor de evacuatie. Dosering bij abortus-inductie en bij inleiding van de geboorte bij intra-uteriene vruchtdood: intraveneuze infusie: 100 microgram/uur gedurende 10 uur, eventueel te verhogen tot max. 500 microgram/uur, max. 1,5 mg in totaal; extra-amnionaal: 25 tot 100 microgram in e´e´n keer. Dosering bij postpartale atonische bloeding: intraveneuze infusie: 500 microgram in 30 tot 120 minuten. Sulproston niet intramusculair toedienen. Niet combineren met oxytocine. Niet combineren met niet-steroı¨de-anti-inflammatoı¨re-middelen. Bijwerkingen: braken, diarree, koude rillingen, verder uterus- en cervixrupturen. Voorzichtigheid is geboden bij patie¨nten met astma, glaucoom of ernstige hypertensie. Verkrijgbaar als: – Naladorâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 microgram.

Sumatriptan. Een selectieve 5-hydroxytryptamine1-subtype receptoragonist, met vaatvernauwende eigenschappen vooral in het cranie¨le vaatbed. Toegepast bij de behandeling van acute aanvallen van migraine met en zonder aura en voor de acute behandeling van clusterhoofdpijn. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid, als gevolg van matige absorptie en ‘first pass’ effect, gemiddeld 14%. De eliminatie-halfwaardetijd is ongeveer 2 uur. Dosering: oraal: 1 maal 50 tot 100 mg bij een migraineaanval, eventueel te herhalen, max. 300 mg per 24 uur. Dosering s.c.: 1 maal 6 mg, zo nodig na ten minste 1 uur herhalen, max. 12 mg per 24 uur. Dosering nasaal: volwassenen: 1 maal 20 mg, zo nodig na ten minste 2 uur herhalen, max. 40 mg per 24 uur; kinderen vanaf 12 jaar: 1 maal 10 mg, zo nodig na ten minste 2 uur herhalen, max. 20 mg per 24 uur. Dosering rectaal: 1 maal 25 mg, zo nodig na ten minste 2 uur herhalen, max. 50 mg per 24 uur. Bijwerkingen: zwaar gevoel, warmtesensaties, misselijkheid, pijn op de s.c. injectieplaats, lichte leverfunctiestoornissen, beklemmend en drukkend gevoel op verschillende delen van het lichaam. Interacties: gelijktijdig gebruik van andere 5-HT1-receptoragonisten of ergotamine(derivaten) (incl. methysergide) is gecontra-indiceerd vanwege een mogelijk toegenomen risico van coronaire vaatspasmen. Gebruik van sumatriptan in combinatie met MAO-remmers en tijdens de eerste twee weken na stoppen van de MAO-remmer is gecontra-indiceerd. Verkrijgbaar als:

– Imigranâ, zetpillen a` 25 mg; injectievloeistof a` 0,5 ml = 6 mg in wegwerpspuit, eventueel met auto-injector (als succinaat); neusspray a` 10 mg/dosis en a` 20 mg/dosis (als waterstofsulfaat). – Imigranâ FTAB, dispergeerbare tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (als succinaat). – Sumatriptan, omhulde tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (als succinaat).

409

S

Sunitinib. Een remmer van meerdere receptortyrosinekinasen die betrokken zijn bij tumorgroei, pathologische angiogenese en metastatische progressie van kanker. Toegepast bij maligne gastro-intestinale stromatumoren (GIST) en niercelcarcinoom. Na orale toediening treedt de Tmax na 6 tot 12 uur op. Het wordt in de lever via CYP3A4 omgezet in een actieve metaboliet die vervolgens zelf weer via CYP3A4 wordt gemetaboliseerd. De halfwaardetijd van sunitinib en de metaboliet zijn resp. ca. 50 uur en 95 uur. Dosering: oraal: in een cyclus van 6 weken: 1 maal daags 50 mg (minimaal 37,5 mg tot maximaal 87,5 mg) gedurende 4 weken gevolgd door een rustperiode van 2 weken. De dosis kan in stappen van 12,5 mg worden aangepast. Bijwerkingen: huidafwijkingen, bloedbeeldafwijkingen, hypertensie, maagdarmstoornissen, anorexia, hoofdpijn, vermoeidheid, verhoogd lipase, ontsteking slijmvliezen. Interacties: gelijktijdige toediening van sunitinib met krachtige remmers van CYP3A4 (zoals claritromycine, erytromycine, itraconazol, ketoconazol, ritonavir, grapefruitsap) kan de concentratie van sunitinib verhogen. Gelijktijdig gebruik met krachtige inductoren van CYP3A4 (zoals carbamazepine, dexamethason, fenobarbital, fenytoı¨ne, rifampicine, sintjanskruid) kan de concentratie van sunitinib verlagen. Verder is voorzichtigheid geboden bij de combinatie met geneesmiddelen die het QT-interval verlengen. Verkrijgbaar als: – Sutent â, capsules a` 12,5 mg, a` 25 mg en a` 50 mg (als maleaat).

Supartzâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Superolâ. Zie: Oxychinoline blz. 324 Suprefactâ. Zie: Busereline blz. 74 RV blz. 271 Suprimalâ. Zie: Meclozine &

Surgam â. Zie: Tiaprofeenzuur blz. 426 Surgicelâ. Zie: Cellulose blz. 90 Survanta â. Zie: Colfosceril blz. 112 Sutent â. Zie: Sunitinib blz. 410

S

Suxamethonium. Succinylcholine. Een perifeer werkend, depolariserend spierverslappend middel, dat intraveneus wordt toegediend. Het heeft een zeer korte werkingsduur. Dosering: voor intubatie 0,6 tot 1,1 mg/kg gevolgd door een onderhoudsdosering van 2,5 mg/minuut. De mogelijkheid tot beademing moet aanwezig zijn. Er is geen tegengif bekend. Verkrijgbaar als: – Curalestâ, injectievloeistof a` 5 ml = 100 mg, a` 20 ml = 400 mg en a` 10 ml = 500 mg (dichloride). – Suxamethonium, injectievloeistof a` 2 ml = 100 mg (dichloride).

Sycrestâ. Zie: Asenapine blz. 47 Symbicort â. Inhalatiepoeder in Turbuhaler â met 100 microgram budesonide en 6 microgram formoterolfumuraat per dosis, met 200 microgram budesonide en 6 microgram formoterolfumuraat per dosis en met 400 microgram budesonide en 12 microgram formoterolfumuraat per dosis. Com410

binatie van een inhalatiecorticosteroı¨d en een lang werkend b2-mimeticum. Toegepast bij de behandeling van astma en COPD. Dosering: tracheaal: onderhoudsdosering: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: 2 maal daags 1 tot 4 inhalaties (100/6 of 200/6) of 2 maal daags 1 tot 2 inhalaties (400/12); kinderen van 6 tot 12 jaar: 2 maal daags 2 inhalaties (100/6), titreren tot zo laag mogelijke dosering; onderhouds- en zo nodig behandeling: volwassenen: 2 maal daags 1 tot 2 inhalaties (200/6) en zo nodig 1 extra inhalatie, maximaal 8 inhalaties per dag, gedurende een beperkte periode maximaal 12 inhalaties per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, palpitaties, keelklachten met candida-infectie, rusteloosheid, tachycardie, spierkrampen. Interacties: b-blokkers, in het bijzonder niet-selectieve, antagoneren de werking van formoterol. Hypokalie¨mie kan eerder optreden bij gelijktijdig gebruik van diuretica of theofylline. Een additief effect kan optreden door combinatie met andere sympaticomimetica.

Symmetrelâ. Zie: Amantadine blz. 33 OW & RV blz. 277 Symoronâ. Zie: Methadon &

Synacrom â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Synacthenâ. Zie: Tetracosactide blz. 421 Synagisâ. Zie: Palivuzimab blz. 326 Synapause E3 â. Zie: Estriol blz. 163 Synarelâ. Zie: Nafareline blz. 296 Syntaris â. Zie: Flunisolide blz. 184 Syntocinonâ. Zie: Oxytocine blz. 325 Systenâ. Zie: Estradiol blz. 162 Tabletten tegen reisziekte, misselijkheid en brakenâ. Zie: CyRV blz. 117 clizine &

TachoSilâ. Medicinale spons met 5,5 mg fibrinogeen en 2 IU trombine per cm2. Toegepast voor de ondersteunende behandeling in de leverchirurgie ter verbetering van de hemostase. Verkrijgbaar in sponsen a` 3 cm x 2,5 cm, 4,8 cm x 4,8 cm en 4,8 cm x 9,5 cm.

Tacrolimus. Een hydrofoob macrolide afkomstig uit Streptomyces Asukubaensis dat cytotoxische lymfocyten remt. Toegepast ter preventie van afstoting van allogene levertransplantaten en bij de behandeling van afstoting van lever-, nier- of harttransplantaten, die eerder met andere middelen zijn behandeld. Lokaal toegepast bij matig tot ernstig atopisch eczeem indien conventionele therapie onvoldoende effect heeft of niet wordt verdragen. Na orale toediening wordt het variabel geabsorbeerd en via het P-450-systeem vrijwel geheel in de lever gemetaboliseerd. De halfwaardetijd bedraagt 6 tot 21 uur. Dosering: wordt individueel bepaald en is afhankelijk van de tijd na transplantatie en de volbloed dalspiegel. Hart- en niertransplantatie: streefwaarde volbloed dalspiegel 10 tot 20 microgram/l in de vroege posttransplantatiefase 411

S

en 5 tot 15 microgram/l in de onderhoudsfase. Levertransplantatie: streefwaarde volbloed dalspiegel 5 tot 20 microgram/l in de vroege posttransplantatiefase en 5 tot 15 microgram/l in de onderhoudsfase. Gewoon preparaat: de orale dagdosis moet in 2 verdeelde doses worden toegediend, op een lege maag (ten minste 1 uur vo´o´r of 2-3 uur na het eten). Preparaat met gereguleerde afgifte: de orale dagdosis wordt in 1 dosis ’s morgens toegediend, op een lege maag. Bijwerkingen: niertoxiciteit, cardiomyopathie, ventrikel- en septumhypertrofie, hypertensie, oedeem, ritmestoornissen, neurologische stoornissen, maagdarmstoornissen, bloedbeeldafwijkingen, hyperkalie¨mie, hyperurikemie. Interacties: de plasmaconcentratie daalt door enzyminductoren, zoals aminoglutethimide, barbituraten, carbamazepine, efavirenz, etravirine, fenytoı¨ne, hypericum, nevirapine, rifabutine en rifampicine. De dalspiegel daalt met ca. 25% door caspofungine. De plasmaconcentratie daalt door sevelameer. De plasmaconcentratie kan stijgen (met als gevolg nefrotoxiciteit) door claritromycine, danazol, diltiazem, erytromycine, felodipine, fluconazol, itraconazol, ketoconazol, nifedipine, posaconazol, proteaseremmers en voriconazol. Verkrijgbaar als: – Advagrafâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 500 microgram, a` 1 mg en a` 5 mg. – Prograftâ, capsules a` 500 microgram, a` 1 mg en a` 5 mg, infuusconcentraat a` 1 ml = 5 mg. – Protopicâ, zalf a` 0,03% en a` 0,1%.

Tadalafil. Een cGMG-specifieke fosfodie¨steraseremmer type 5. Deze remming verhoogt de hoeveelheid cGMP in het corpus cavernosum waardoor bij seksuele stimulatie, via de stikstofoxide-cGMP-route, de bloedflow toeneemt. Toegepast bij de behandeling van erectiestoornissen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt in de lever gemetaboliseerd tot onwerkzame metabolieten. De T½ bedraagt ca. 17 uur. Dosering: oraal: 30 min. tot 12 uur voor de seksuele activiteit 10 tot 20 mg. Bijwerkingen: hoofdpijn, dyspepsie, duizeligheid, overmatig blozen, spierpijn, neusverstopping, oogreacties. Interacties: de plasmaconcentratie kan dalen door efavirenz, etravirine en nevirapine. Ritonavir verhoogt de AUC; alhoewel combinatie met overige proteaseremmers niet is onderzocht, wordt geadviseerd de dosering te verlagen. Verkrijgbaar als: – Cialisâ, filmomhulde tabletten a` 10 mg en a` 20 mg.

T

Talk. Een magnesiumsilicaat. Wit, zeer fijn, reukloos poeder, onoplosbaar in water. Het voelt enigszins vettig aan. Gebruikt als glijmiddel bij de tablettenfabricage. Uitwendig als strooipoeder, verder in schudsels en zalven. Niet gebruiken op wonden of in lichaamsholten, talk kan granulomen veroorzaken.

Taloxa â. Zie: Felbamaat blz. 171 Tambocorâ. Zie: Flecaı¨nide blz. 181 Tamifluâ. Zie: Oseltamivir blz. 321 Tamoxifen. Een preparaat met anti-oestrogene werking, gebruikt bij de palliatieve behandeling van hormoongevoelige tumoren zoals mammacarcinoom en endometriumcarcinoom. Wordt na orale toediening goed geabsor412

beerd. De Cmax wordt binnen 4-7 uur bereikt. De ’steady state’ plasmaconcentratie wordt na ongeveer 4 weken bereikt en vertoont sterke interindividuele variatie. Tamoxifen wordt onder andere door CYP2D6 gemetaboliseerd. Hierbij wordt de actieve metaboliet 4-hydroxy-tamoxifen gevormd, die 30-100 x zo potent is als tamoxifen. CYP3A4/5 zet deze metaboliet verder om in hydroxy-N-desmethyl-tamoxifen (endoxifen), dat ten minste zo potent is als 4-hydroxy-tamoxifen. Endoxifen ontstaat verder door hydroxylering van de metaboliet N-desmethyl-tamoxifen, door CYP2D6. Contra-indicatie: zwangerschap. Dosering: oraal: 20 mg per dag in 1 tot 2 doses, zonodig na 4 tot 6 weken verhogen tot 40 mg per dag in 1 tot 2 doses. Bijwerkingen: gastro-intestinale stoornissen, opstijgingen, vaginaalbloedingen, pruritus vulvae. Interacties: de plasmaconcentratie van de actieve endoxifenmetaboliet kan dalen door SSRI’s (behalve fluvoxamine). Ritonavir remt het metabolisme van tamoxifen, waardoor de plasmaconcentratie van de actieve endoxifenmetaboliet kan dalen. Tamoxifen remt het metabolisme van coumarinederivaten. Tamoxifen kan het effect van cyclofosfamide, fluorouracil en methotrexaat verminderen. Oestrogenen en tamoxifen kunnen elkaars werking verminderen. Verkrijgbaar als:

– Nolvadexâ, tabletten a` 10 mg a` 20 mg (als citraat). – Tamoxifen, tabletten a` 10 mg, a` 20 mg, a` 30 mg en a` 40 mg (als citraat).

Tamsulosine. Een alfa-1-adrenoceptorantagonist toegepast bij de behandeling van benigne prostaathyperplasie (BPH). Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het wordt door de lever langzaam gemetaboliseerd. De T½ bedraagt 10 tot 13 uur. Dosering: oraal: 400 microgram per dag na het ontbijt met water (150 ml) in rechtop staande of zittende houding. Bijwerkingen: duizeligheid, abnormale ejaculatie, hoofdpijn, asthenie, orthostatische hypotensie, palpitaties. Interacties: gelijktijdig gebruik van andere a1-blokkers zou kunnen leiden tot ernstige (orthostatische) hypotensie. Verkrijgbaar als: – Omnicâ OCAS, tabletten met gereguleerde afgifte (OCAS = Orally Controlled Absorption System) a` 400 microgram (HCl). – Tamsulosine, capsules met gereguleerde afgifte a` 400 microgram (HCl).

Tannalbumine. Een verbinding van tannine met dierlijk eiwit. Het lost slechts gedeeltelijk op in het maagsap; in de darm wordt het ontleed en dan komt er tannine vrij, dat een adstringerend effect op de darmwand heeft. Gebruikt bij diarree, ook bij kinderen. Dosering: oraal: 500 mg tot 1 gram iedere 1 tot 2 uur totdat het gewenste effect is verkregen. Interacties: stoffen die de pH in de maag verhogen, kunnen de oplosbaarheid van tannalbumine beı¨nvloeden. Bij comedicatie met een antacidum ten minste 2 uur tussen de inname van tannalbumine en het antacidum in acht nemen. Verkrijgbaar als: – Entosorbine-Nâ, tabletten a` 500 mg.

Tantum â. Zie: Benzydamine blz. 59 Tarceva â. Zie: Erlotinib blz. 159 Targocid â. Zie: Teicoplanine blz. 414 413

T

Targretinâ. Zie: Bexaroteen blz. 63 Tarivid â. Zie: Ofloxacine blz. 316 Tarka â. Capsules met gereguleerde afgifte met 180 mg verapamil HCl en 2 mg trandolapril. Gebruikt bij hypertensie die onvoldoende heeft gereageerd op de behandeling met verapamil en trandolapril alleen. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 capsule.

Tasignaâ. Zie: Nilotinib blz. 308 Tasmar â. Zie: Tolcapon blz. 433 Tauredonâ. Zie: Aurothiobarnsteenzuur blz. 52 Taurolidine. Een breedspectrum chemotherapeuticum met bactericide eigenschappen. Toegepast als antiseptische spoelvloeistof tijdens en na operaties bij patie¨nten met peritonitis. Het is geen substitutie voor een behandeling met antibiotica. Taurolidine valt uiteen in een aantal bactericide methylolverbindingen. Dosering: spoeling: 500 tot 1000 ml spoelvloeistof a` 0,5% in Ringer; instillatie in de buikholte: 100 tot 200 ml instillatievloeistof a` 2%, zo nodig max. 200 ml per dag gedurende 1 week, in combinatie met antibacterie¨le middelen. Bijwerkingen: intraperitoneale irritatie. Interacties: door gelijktijdig gebruik van oxiderende stoffen wordt taurolidine mogelijk geı¨nactiveerd. Verkrijgbaar als:

– Taurolin â, instillatievloeistof a` 2%. – Taurolin â Ringer, spoelvloeistof a` 0,5%.

Taurolinâ. Zie: Taurolidine blz. 414 Tavanicâ. Zie: Levofloxacine blz. 257 RV blz. 104 Tavegilâ. Zie: Clemastine &

Tavoninâ. Zie: Ginkgo biloba blz. 203 Taxotereâ. Zie: Docetaxel blz. 141 Tazocinâ. Zie: Piperacilline/Tazobactam blz. 344 Tegretolâ. Zie: Carbamazepine blz. 82

T

Teicoplanine. Een antibioticum afgescheiden door Acinoplanes teichomyceticus. Het wordt parenteraal toegepast bij de behandeling van infecties met aerobe en anaerobe grampositieve micro-organismen. De T½ bedraagt 70 tot 100 uur. Dosering: i.m. of i.v.: op de eerste dag 1 tot 2 maal daags 400 mg, gevolgd door 1 maal daags 200 mg tot 400 mg. Kinderen iedere 12 uur 6 mg/kg voor de eerste 3 doses, gevolgd door 1 maal daags 6 tot 10 mg/kg. Dosisaanpassing is noodzakelijk bij verminderde nierfunctie. Bijwerkingen: pijn op de injectieplaats, flebitis, roodheid, abcesvorming, verder overgevoeligheidsreacties zoals huiduitslag, erytheem, jeuk, koorts, bronchospasme en anafylaxie. Interacties: de werking van oraal buiktyfusvaccin kan worden verminderd bij gelijktijdige inname van antibacterie¨le middelen. Gescheiden inname met een interval van 3 dagen wordt aanbevolen. Alternatief: parenteraal buiktyfusvac414

cin. Verkrijgbaar als: – Targocidâ, poeder voor injectievloeistof a` 200 mg en a` 400 mg.

Tekenmeningo-encefalitisvaccin. Een suspensie van gezuiverd, ge¨ınactiveerd (dood) tekenmeningo-encefalievirus, gekweekt in celkweken van kippenembryo’s. Toegepast bij de actieve immunisatie tegen tekenmeningo-encefalitis. Dosering: diep i.m.: primaire vaccinatie: volwassenen en kinderen vanaf 4 jaar 3 doses. De eerste 2 doses bij voorkeur in de winter, de tweede dosis 14 dagen tot 3 maanden na de eerste, de derde dosis 9 tot 12 maanden na de tweede. Bijwerkingen: neuritis, visusstoornissen. Verkrijgbaar als: – FSME-Immun â, injectievloeistof (suspensie) in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 2 microgram.

Telbivudine. Een synthetisch thymidine nucleoside analoog die, door remming van de virale polymerase activiteit, de virusdeling remt. Oraal toegepast bij de behandeling van chronische hepatitis B met gecompenseerde leverziekte en aanhoudend verhoogde ALT-spiegels. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en vrijwel onveranderd door de nieren uitgescheiden. De halfwaardetijd is ca. 40 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 600 mg tenminste totdat seroconversie is bereikt. Aanpassing van de dosering bij ernstige nierfunctiestoornissen is noodzakelijk. Bijwerkingen: duizeligheid, hoofdpijn, hoesten, maagdarmstoornissen, verhoogd amylase/lipase, huiduitslag, myalgie, verhoogd creatinefosfokinase/alanineaminotransferase, vermoeidheid, perifere neuropathie. Interacties: de fabrikant ontraadt combinatie met lamivudine, omdat bij combinatie een verminderde respons is waargenomen ten opzichte van behandeling met telbivudine alleen. Het risico op perifere neuropathie kan verhoogd worden door (peg)interferon alfa (2a of 2b). De renale excretie zou kunnen worden beı¨nvloed door middelen die de nierfunctie beı¨nvloeden, zoals aminoglycosiden of lisdiuretica. Verkrijgbaar als: – Sebivoâ, filmomhulde tabletten a` 600 mg.

Telebrixâ. Zie: Joxitalaminezuur blz. 240 Telfast â. Zie: Fexofenadine blz. 179 Telmisartan. Een angiotensine-II-receptorantagonist toegepast bij de behandeling van essentie¨le hypertensie. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid ca. 50%. De plasma-eiwitbinding is 99,5%. De T½ bedraagt ca. 20 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 40 tot 80 mg, soms is 20 mg 1x per dag voldoende. Bij lichte tot matige leverfunctiestoornissen mag de dosering niet meer bedragen dan 40 mg per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, maagdarmstoornissen. Interacties: ACE-remmers, kaliumzouten en kaliumsparende diuretica, zoals spironolacton, heparine en andere plasmakaliumverhogende geneesmiddelen (bv. trimethoprim, tacrolimus, ciclosporine) kunnen het effect op het serumkaliumgehalte versterken en leiden tot hyperkalie¨mie, met name bij gestoorde nierfunctie en hartfalen. Het antihypertensief effect kan verminderen door gebruik van NSAID’s; tevens is er een vergroot risico van achteruitgang van de nierfunctie en van hyperkalie¨mie. Mo415

T

gelijk stijgt de gemiddelde plasmaconcentratie van digoxine met ca. 20%. Verkrijgbaar als:

– Kinzalmonoâ, tabletten a` 20 mg, a` 40 mg en a` 80 mg. – Micardisâ, tabletten a` 20 mg, a` 40 mg en a` 80 mg.

Telzirâ. Zie: Fosamprenavir blz. 191 RV . Een benzodiazepinederivaat dat als anxiolyticum en Temazepam &

hypnoticum wordt gebruikt. De absorptie vanuit vloeistofgevulde capsules is sneller dan vanuit ‘gewone’ capsules of tabletten. De halfwaardetijd van de plasmaspiegel is 5 tot 8 uur. Dosering: voor het slapen gaan 10 tot 20 mg, in uitzonderlijke gevallen verhogen tot 30-40 mg per dag. Ouderen 10 mg per dag, in uitzonderlijke gevallen verhogen tot 20 mg. Bijwerkingen: duizeligheid, ataxie. Interacties: alcohol en andere centraal-dempende stoffen versterken het centrale effect van benzodiazepinen. De euforie en daardoor de psychische afhankelijkheid van opioı¨den kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Normisonâ, vloeistofgevulde capsules a` 10 mg en a` 20 mg. – Temazepam, vloeistofgevulde capsules a` 10 mg en a` 20 mg; tabletten a` 10 mg en a` 20 mg. RV blz. 264 Temestaâ. Zie: Lorazepam & OW & RV blz. 73 Temgesicâ. Zie: Buprenorfine &

Temodalâ. Zie: Temozolomide blz. 416 Temoe Lawak Singer Natura. Elke tablet bevat 100 mg curcuma amarawortel, 600 mg curcuma aromaticawortel en 30 mg rhamnus purshianabast. Wordt als galdrijvend middel gebruikt.

Temozolomide. Een oncolyticum met alkylerende werking. Toegepast bij

T

de behandeling van multiform glioblastoom en van anaplastisch astrocytoom. Na orale toediening wordt het vrijwel volledig geabsorbeerd en gemetaboliseerd tot het werkzame monomethyl-triazenoimidazol-carboxamide (MTIC). De halfwaardetijd bedraagt ca. 2 uur. Dosering: oraal: op de nuchtere maag afhankelijk van voorbehandeling en bloedbeeld 150 tot 200 mg/m2 lichaamsoppervlakte 1 maal daags gedurende 5 dagen per cyclus van 4 weken. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, koorts, slaperigheid, alopecia, smaakverlies. Interacties: vanwege de immunosuppressieve werking van oncolytica kan vaccinatie met levende micro-organismen een gegeneraliseerde infectie veroorzaken. Verkrijgbaar als:

– Temodalâ, capsules a` 5 mg, a` 20 mg, a` 100 mg, a` 140 mg, a` 180 mg en a` 250 mg.

Temsirolimus. De wateroplosbare ester van sirolimus die de proliferatie en activering van T-lymfocyten remt. Intraveneus als immunomodulator toegepast bij de behandeling van gevorderd niercelcarcinoom bij patie¨nten die tenminste 3 van de 6 risicofactoren hebben. Het wordt in de lever vooral via CYP3A4 omgezet in het actieve sirolimus. De T½ bedraagt ca. 18 uur. Dosering: intraveneus als infusie: 1 keer per week 25 mg in 250 ml NaCl 0,9% in 30 tot 60 min. Voorafgaand aan ieder infuus dient een intraveneus antihista416

minicum te worden toegediend. Ernstige overgevoeligheids-/infusiereacties kunnen optreden. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, maagdarmstoornissen, huidafwijkingen, vetstofwisselingsstoornissen, leverfunctiestoornissen, oedeem, infecties, gewrichtspijn. Interacties: de plasmaconcentratie van de actieve metaboliet sirolimus daalt door inductoren van CYP3A4: aminoglutethimide, barbituraten, carbamazepine, efavirenz, etravirine, dexamethason, fenytoı¨ne, hypericum, nevirapine, rifabutine en rifampicine. De plasmaconcentratie van de actieve metaboliet sirolimus stijgt door CYP3A4remmers: claritromycine, erytromycine, itraconazol, ketoconazol, proteaseremmers en voriconazol. Verkrijgbaar als: – Toriselâ, infuusconcentraat a` 1,2 ml = 30 mg met 1,8 ml verdunningsvloeistof.

Tenecteplase. Een recombinant gemodificeerde variant van alteplase met fibrinespecifieke plasminogeen-activatoreigenschappen, die plasminogeen omzet in plasmine, dat de fibrine matrix van de trombus afbreekt. In combinatie met acetylsalicylzuur en heparine toegepast bij de behandeling van een verdacht myocardinfarct met blijvende ST-elevaties of een recent linkerbundeltakblok, binnen 6 uur na het optreden van de symptomen van een acuut myocardinfarct (AMI). De T½, die langer is dan het natuurlijke t-PA, bedraagt ca. 20 min. Dosering: i.v. als bolus van 10 sec. via een intraveneuze lijn die uitsluitend NaCl 0,9% bevat: afhankelijk van het lichaamsgewicht: 30 mg bij minder dan 60 kg oplopend in stappen van 5 mg per 10 kg lichaamsgewicht tot 50 mg meer dan 90 kg. Het is onverenigbaar met glucosebevattende oplossingen. Bijwerkingen: bloedingen, cardiale bijwerkingen, misselijkheid, braken. Interacties: anticoagulantia of trombocytenaggregatieremmers verhogen het risico op bloedingen. Verkrijgbaar als: – Metalyseâ, poeder voor injectievloeistof a` 50 mg.

Teniposide. Een semisynthetisch derivaat van een alkaloı¨d uit Podofyllum peltatum. Cytostaticum, voornamelijk gebruikt bij de ziekte van Hodgkin, lymfosarcoom, reticulosarcoom, blaascarcinoom en hersentumoren. Dosering: individueel. Bijwerkingen: beenmergdepressie, gastro-intestinale stoornissen, haaruitval. Interacties: de instelling op carbamazepine, fenobarbital en fenytoı¨ne kan tijdelijk worden beı¨nvloed tijdens de chemokuur, met als mogelijk gevolg een te lage concentratie van het anti-epilepticum. Andersom kan de teniposideconcentratie dalen door carbamazepine, fenobarbital of fenytoı¨ne. Dit ’omgekeerde effect’ is echter ondergeschikt aan het effect op het anti-epilepticum. Verkrijgbaar als: – Vumonâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 50 mg.

Tenofovir. Een nucleotide reverse transcriptaseremmer, in combinatie met andere antiretrovirale middelen, toegepast bij de behandeling van hiv-geinfecteerde patie¨nten bij wie de gangbare behandeling niet reageert. Gebruikt bij chronische hepatitis B met levercompensatie en tekenen van actieve virale replicatie, aanhoudend verhoogd ALAT en histologische tekenen van actieve leverontsteking en/of leverfibrose. In tegenstelling tot andere nucleoside-analoga behoeft het niet intracellulair te worden gefosforyleerd tot het trifosfaat, maar wordt het omgezet in het actieve difosfaat dat ‘reverse 417

T

transcriptase’ remt. Als tenofovirdisoproxil wordt het na orale toediening in de lever omgezet in het werkzame tenofovir. Na orale toediening, bij nuchtere patie¨nten, bedraagt de biologische beschikbaarheid ca. 25%. Voedsel verhoogt de biologische beschikbaarheid. Het CYP450 heeft een zeer gering effect op tenofovir. Ca. 75% van de dosis wordt onveranderd door de nieren uitgescheiden. De halfwaardetijd bedraagt ca. 15 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 245 mg tijdens het eten. Bij nierfunctiestoornissen moet de dosering worden aangepast. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, hypofosfatemie, leverfunctiestoornissen, hoofdpijn, proteı¨nurie, neutropenie, vermoeidheid. Gelijktijdige behandeling met didanosine wordt ontraden (hoog percentage virologisch falen en resistentieontwikkeling, toename bijwerkingen didanosine door interactie). Interacties: de AUC van didanosine kan toenemen met gemiddeld 55%; de dosering van didanosine moet worden verlaagd. Bij combinatie met atazanavir moet ritonavir als ’booster’ worden toegevoegd. Verkrijgbaar als: – Viread â, tabletten a` 245 mg (disoproxil (als fumaraat)).

Teopticâ. Zie: Carteolol blz. 85 RV . Een alfa-1-receptorantagonist toegepast bij de tijdelijke Terazosine &

behandeling van de functionele symptomen van benigne prostaathypertrofie in afwachting van een prostaatoperatie. Het blokkeert selectief de postsynaptische alfa-1-adrenoreceptoren waardoor de urinedoorstroming wordt verbeterd. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever voor 70% gemetaboliseerd. De halfwaardetijd bedraagt 8 tot 13 uur. Dosering: oraal: volwassenen aanvankelijk 1 mg 1 x per dag ’s avonds gedurende 3 dagen, daarna 2 mg 1 x per dag gedurende 11 dagen; onderhoudsdosering 5-10 mg 1 x per dag. Bijwerkingen: (orthostatische) hypotensie (vooral samen met andere antihypertensieve middelen), hoofdpijn, verstopte neus, gewichtstoename, tachycardie, impotentie, dyspnoe, nervositeit, leverfunctiestoornissen. Interacties: gebruik van ACE-remmers en diuretica vergroot de kans op duizeligheid. Bij combinatie met andere antihypertensiva, met name calciumantagonisten, is voorzichtigheid geboden vanwege het risico van hypotensie. Combinatie met anesthetica kan leiden tot een instabiele bloeddruk. Verkrijgbaar als: – Hytrinâ, tabletten a` 2 mg, a` 5 mg en a` 10 mg (als HCl). – Terazosine, tabletten a` 2 mg en a` 5 mg (als HCl).

T

Terbinafine. Een antimycoticum met een breed fungicide werkingsspectrum, toegepast bij de behandeling van onychomycosen en schimmelinfecties. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Het concentreert zich in fungicide concentraties in de huid en nagels. De eiwitbinding is 99%. Het wordt in de lever gemetaboliseerd en via de nieren uitgescheiden. De T½ bedraagt 17 uur. Dosering: oraal: 1 maal daags 250 mg, bij ernstige lever- en/of nierfunctiestoornissen 1 maal daags 125 mg. Kinderen > 2 j.: gewicht 15–20 kg: 62,5 mg 1 x/ dag; 20–40 kg: 125 mg 1 x/dag. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, huidreacties, leverfunctiestoornissen, smaakstoornissen. Interacties: cimetidine kan de eliminatie van terbinafine vertragen, rifampicine kan deze versnellen. Tijdens gelijktijdig gebruik van terbinafine en orale anticonceptiva zijn en418

kele gevallen van menstruatiestoornissen en doorbraakbloedingen gemeld. Terbinafine remt CYP2D6. De plasmaconcentratie van geneesmiddelen (zoals tricyclische antidepressiva, carvedilol, codeı¨ne, haloperidol, metoprolol, nortriptyline) die door CYP2D6 worden gemetaboliseerd kan worden verhoogd. Terbinafine verhoogt de klaring van ciclosporine. Verkrijgbaar als: – Lamisilâ, cre`me a` 1% (HCl); gel a` 1%; huidspray a` 1% (HCl)., tabletten a` 250 mg (als HCl). – Terbinafine, tabletten a` 250 mg (als HCl); cre`me a` 1% (HCl).

Terbutaline. Bronchusverwijdend middel, dat de be`tareceptoren van de bronchi selectief stimuleert, zodat de kans op bijwerkingen minder groot is dan bij het gebruik van isoprenalinesulfaat. De werkingsduur is langer dan die van isoprenalinesulfaat. Dosering: oraal: volwassenen: 2 maal daags 5 mg. Dosering inhalatie: per keer 250 tot 500 microgram, zo nodig na 2 minuten te herhalen, maximaal 4 mg per dag. Verkrijgbaar als: – Bricanylâ, inhalatiepoeder in Turbuhalerâ a` 250 microgram en a` 500 microgram per dosis (sulfaat). – Bricanylâ, tablet met gereguleerde afgifte ’Retard’ a` 5 mg.

Teriparatide. Het via recombinant DNA-techniek verkregen actieve fragment van 34 aminozuren van het endogene parathyroı¨dhormoon (PTH). Het stimuleert de botvorming door directe werking op de osteoblasten en indirecte werking via verhoging van de absorptie van calcium in de darmen en verhoging van tubulaire reabsorptie van calcium en de fosfaatuitscheiding in de nieren. Subcutaan toegepast bij de behandeling van osteoporose bij postmenopauzale vrouwen. De Tmax wordt na ca. 30 min. bereikt. De T1/2 bedraagt ca. 1 uur. Dosering: s.c.: 1 maal daags 20 microgram gedurende max. 18 maanden. Bijwerkingen: pijn in de extremiteiten, maagdarmstoornissen, hypercholesterolemie, zweten, dyspnoe, vermoeidheid, hypotensie, anemie, hyperurikemie, hiates hernia. Interacties: de toxiciteit van digoxine kan toenemen door hypercalcie¨mie veroorzaakt door teriparatide. Verkrijgbaar als: – Forsteoâ, voorgevulde pen a` 3 ml = 750 microgram, iedere dosis bevat 20 microgram.

Terlipressine. Triglycine-8-lysine-vasopressine. Na injectie wordt het omgezet in het werkzame 8-lysine-vasopressine. Het menselijke vasopressine is 8-arginine-vasopressine. Toegepast bij bloedingen in de tractus digestivus in het bijzonder oesofagusvarices. 1 mg terlipressinediacetaat komt overeen met 850 microgram terlipressine. Dosering: i.v. als bolusinjectie 2 mg (terlipressinediacetaat) of 1,7 mg (terlipressine), gevolgd door herhalingsdoses a` 4 tot 8 uur a` 20 microgram/kg, in het algemeen gedurende 2-3 dagen. Maximaal 120 microg/kg i.v. per dag. Interacties: gezien de vasoconstrictieve eigenschappen is op theoretische gronden een interactie met a-receptorstimulerende middelen en b-blokkers niet uit te sluiten. Verkrijgbaar als: – Glypressinâ, poeder voor injectievloeistof a` 1 mg (di-acetaat); injectievloeistof a` 8,5 ml = 850 microgram (als di-acetaat).

419

T

Terra-Cortil â met polymyxine B. Oogzalf en oorzalf met 0,5% oxytetracycline (als HCl), 1% hydrocortisonacetaat en 10.000 IE/gram polymyxine B-sulfaat. Oordruppels met 0,5% oxytetracycline (als HCl), 1,5% hydrocortisonacetaat en 10.000 IE/ml polymyxine B-sulfaat. Neusgel (Steraject) met 0,5% oxytetracycline als (Ca-zout), 1% hydrosortison en 10.000 IE/gram polymyxine B-sulfaat.

Teslascanâ. Zie: Mangafodipir blz. 269 Testim â. Zie: Testosteron blz. 420 Testosteron. Testosteron is het natuurlijk voorkomende testikelhormoon. Tegenwoordig wordt het synthetisch bereid. In de lever wordt het omgezet in androsteron en etiocholanolon, die in de vorm van glucuroniden en sulfaten met de urine worden uitgescheiden. Vele esters van testosteron worden gebruikt voor substitutietherapie bij primair en secundair hypogonadisme. Ook bij mammacarcinoom met botmetastasen worden ze toegepast. Dosering: oraal: 40 tot 160 mg per dag in 1 tot 2 doses. Dosering transdermaal (gel): 50 tot 100 mg per dag. Dosering i.m.: 1 maal per 2 tot 4 weken 50 tot 400 mg. Bijwerkingen: priapisme en andere symptomen van seksuele overstimulatie. Remming spermatogenese, verkleining testes en verminderd volume van het ejaculaat. Prostaathypertrofie, hoofdpijn, acne, asthenie, nervositeit, daarnaast gynaecomastie, alopecia, verhoogd libido, vasodilatatie en emotionele labiliteit. Interacties: androgenen kunnen de gevoeligheid voor orale anticoagulantia verhogen, zodat het nodig kan zijn de dosering van het anticoagulans te verminderen. Het hypoglykemisch effect van bloedglucoseverlagende middelen kan worden versterkt. Gelijktijdig gebruik met ACTH of corticosteroı¨den kan oedeemvorming versterken. Verkrijgbaar als: – Andriolâ, capsules a` 40 mg (undecanoaat). – Androgelâ, gel a` 2,5 gram = 25 mg en a` 5 gram = 50 mg. – Sustanonâ 250, injectievloeistof (in olie) a` 1 ml = 250 mg (30 mg propionaat, 60 mg fenylpropionaat, 60 mg isocaproaat en 100 mg decanoaat). – Testimâ, gel a` 5 gram = 50 mg. – Tostranâ, gel a` 20 mg/gram.

Tetanusimmunoglobuline. Bevat immunoglobulinen tegen het toxine

T

van Clostridium tetani, verkregen uit plasma met een hoge titer aan deze immunoglobulinen, afkomstig van personen die actief geı¨mmuniseerd zijn tegen tetanus. Profylactisch gebruikt voor passieve immunisatie tegen tetanus bij verwondingen waarbij de kans op infectie bestaat van personen met een onbekende of onvolledige vaccinatiestatus of bij wie de laatste (re)vaccinatie langer dan 10 jaar geleden heeft plaatsgevonden. Therapeutisch gebruikt bij klinisch manifeste tetanus. Dosering: i.m.: profylactisch: volwassenen en kinderen 250 IE, altijd simultaan met 0,5 ml tetanusvaccin; therapeutisch: volwassenen en kinderen 3.000 IE per dag, op twee opeenvolgende dagen. Bijwerkingen: pijn en gevoeligheid op de injectieplaats. Interacties: de immuunrespons op bepaalde vaccins met verzwakt levend virus, met name mazelen-, bof-, varicella- of rubellavaccin kan door immunoglobuline worden verzwakt. Verkrijgbaar als: – TetaQuinâ, injectievloeistof a` 2 ml = 250 IE. 420

Tetanusvaccin. Tetanustoxoı¨de, verkregen door de inwerking van formaldehyde op het toxine van Clostridium tetani, gezuiverd en geadsorbeerd aan aluminiumfosfaat of algeldraat. Actief immuniserende werking tegen toxine van Clostridium tetani. In het algemeen wordt aangenomen dat een antistoftiter in het serum hoger dan 0,01 IE/ml bescherming biedt tegen tetanus. Na i.m.-toediening worden na 2–4 dagen maximale spiegels bereikt. De halfwaardetijd bedraagt circa 21 dagen. Dosering: i.m.: 0,5 ml. Na een maand volgt een tweede injectie, 3 tot 12 maanden na de tweede injectie wordt een derde injectie toegediend. Indien een volledig geı¨mmuniseerd persoon een verwonding krijgt wordt, indien de laatste injectie meer dan 5 jaar geleden is gegeven, profylactisch e´e´nmaal 0,5 ml i.m. toegediend. Als de laatste enting of herinenting langer dan 10 jaar geleden is uitgevoerd, is simultane toediening van menselijk antitetanusimmunoglobuline noodzakelijk. Bijwerkingen: pijn en gevoeligheid op de injectieplaats. Interacties: de immuunrespons op bepaalde vaccins met verzwakt levend virus, met name mazelen-, bof-, varicella- of rubellavaccin kan door immunoglobuline worden verzwakt. Verkrijgbaar als: – Tetanusvaccin ’NVI’, injectievloeistof a` 0,5 ml = ten minste 40 IE.

TetaQuinâ. Zie: Tetanusimmunoglobuline blz. 420 Tetracaı¨ne. Krachtig en langwerkend lokaalanestheticum van het estertype. Tetracaı¨ne-oogdruppels werken sterker dan oxybuprocaı¨ne-oogdruppels maar geven meer irritatie. Dosering: 1-2 druppels door de arts toe te dienen in de conjunctivaalzak. Bijwerkingen: branderig gevoel na indruppelen. Frequent tijdelijk oppervlakkige epitheliale laesies. Herhaalde toediening kan leiden tot irreversibele hoornvliesbeschadigingen, met als gevolg blijvende vermindering van het gezichtsvermogen. Verkrijgbaar als: – Tetracaı¨ne, oogdruppels a` 0,5% en a` 1% (HCl).

Tetracosactide. Tetracosactide is een synthetisch corticotropine (ACTH)analoog, bestaande uit de eerste 24 aminozuren van corticotropine. 1 mg komt ongeveer overeen met 100 IE corticotropine. Het moet niet worden toegevoegd aan te transfunderen bloed, omdat de daarin aanwezige enzymen het polypeptide kunnen afbreken. Tetracosactide wordt voornamelijk gebruikt als diagnosticum, om de reservecapaciteit van de bijnierschors na te gaan. De preparaten met verlengde werking worden ook wel voor therapeutische doeleinden gebruikt, bijv. bij ernstige allergische reacties. Dosering: diagnostisch: i.m. of i.v. 0,25 mg terwijl de cortisol-(hydrocortison)spiegel onmiddellijk vo´o´r en precies 30 en 60 minuten na´ de injectie wordt bepaald. Therapeutisch: per i.v. infuus (in maximaal 4 uur). Volwassenen: begindosering 1 mg per dag, in acute situaties 1 mg iedere 12 uur; na de acute fase 1 mg iedere 2–3 dagen; onderhoudsdosering: 0,5 mg iedere 2–3 dagen of 1 mg per week. Bijwerkingen: kaliumdepletie, natriumretentie, hyperglykemie, activering van maag- en darmulcera. Verkrijgbaar als: – Synacthenâ, injectievloeistof a` 1 ml = 250 microgram (als hexa-acetaat).

Tetracycline. Tetracycline HCl is een geel, bitter smakend poeder, oplosbaar 1 in 10 water. De tetracyclines hebben een zeer breed antibacterieel spectrum en zijn daarom in grote mate gebruikt. Na orale toediening wordt 421

T

tetracycline voor 80% uit de darm geabsorbeerd. De absorptie wordt sterk verminderd als gelijktijdig algeldraat, magnesiumoxide, zinksulfaat, bismutzouten, calciumcarbonaat of melk worden toegediend. De concentratie in de gal is 10 tot 20 maal zo hoog als die in het plasma. In de liquor komt alleen een voldoende concentratie na hoge i.v.-dosering. Excretie via de nier; ongeveer 40% van de geabsorbeerde hoeveelheid komt onveranderd in de urine terecht. De biologische halfwaardetijd is ongeveer 10 uur. Dosering: oraal: 4 maal daags 250 tot 500 mg, met een ruime hoeveelheid water in te nemen. Bijwerkingen: kinderen (incl. ongeboren kinderen) kunnen na blootstelling aan tetracyclines een bruine verkleuring van de tanden en remming van de botgroei krijgen; de toediening aan kinderen beneden de 7 jaar en aan zwangeren is gecontra-indiceerd. Verder kan fotosensibilisatie optreden in de vorm van fototoxische reactie. Bovendien kunnen de tetracyclines, speciaal bij zwangeren, leverbeschadigingen veroorzaken. Interacties: de absorptie na orale toediening wordt aanzienlijk verminderd door twee- of driewaardige metaalionen (met aanbevolen gebruiksadvies). Tetracycline kan de betrouwbaarheid van orale anticonceptiva verminderen. Verkrijgbaar als: – Tetracycline, capsules a` 250 mg (HCl); zalf a` 3% (HCl). – Tetracycline FNA, cre`me a` 3% (HCl); mondspoeling a` 5% (HCl); oogdruppels a` 0,5% (HCl); oogzalf a` 1% (HCl); zalf a` 3% (HCl).

Tetracycline/zinkoxide FNA. Pasta met 1% tetracycline HCl en 59,4% zinkoxide (smeersel); pasta met 1% tetracycline HCl en 32,7% zinkoxide (’ZOK-zalf’).

Tetraspan â. Hydroxyethylzetmeel opgelost (6%) in Sterofundin ISO. Als intaveneus plasmavervangmiddel toegepast bij de behandeling van dreigende of manifeste hypovolemie en shock.

Tevetenâ. Zie: Eprosartan blz. 157 Theofylline. Gebruikt bij de acute en onderhoudsbehandeling van asthma

T

bronchiale. Daarnaast bezit theofylline een kortdurend diuretisch effect, het stimuleert het ademhalingscentrum (toegepast bij cheyne-stokesademhaling en neonatale apneu), het remt de uteruscontractie en versterkt kortdurend de hartkracht. De absorptie na orale toediening is vrijwel volledig. Van theofylline zijn verschillende verbindingen gemaakt teneinde de oplosbaarheid te vergroten. De eigenschappen van aminofylline (ethyleendiamine-verbinding) en cholinetheofyllinaat (cholineverbinding) zijn vrijwel gelijk aan die van theofylline. Ze bevatten resp. 81% en 64% theofylline. De dosering dient overeenkomstig aangepast te worden. Het wordt voor ca. 90% in de lever gemetaboliseerd door CYP1A2 (N-demethylering) tot 1-methylxanthine en 3-methylxanthine. Het wordt door CYP3A3 en CYP2E1 gemetaboliseerd (8-hydroxylering) tot 1,3-dimethylurinezuur. Dosering: dient te worden gebaseerd op de ’lean body mass’ en/of de plasmaconcentratie. Onderhoudsbehandeling van astma en COPD: oraal: preparaat met gereguleerde afgifte: volwassenen 10-15 mg/kg lich.gewicht per dag in 1-2 doses; kinderen 10-20 mg/kg lich.gewicht per dag in 1-2 doses; rectaal: volwassenen en kinderen klysma 10-50 mg/ml (FNA), als alternatief indien orale toediening niet mogelijk is. Intraveneus toepassing is grotendeels verlaten. Bij rokers is meestal een hogere dosering nodig (t.g.v. CYP1A2-inductie door 422

sigarettenrook). Bij ouderen vanaf 50 jaar, bij ernstige leverfunctiestoornis, hartfalen, acute virale infecties en andere aandoeningen met koorts moet de dosering worden verlaagd op geleide van de plasmaconcentratie. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, slapeloosheid, hoofdpijn, tachycardie en bij zeer hoge plasmaspiegels insulten en aritmiee¨n. Interacties: gelijktijdig gebruik van sympaticomimetica met bronchospasmolytische werking (per os of per dosisae¨rosol, ook bij normale doseringen) veroorzaakt een verhoogd risico van ontstaan van tachyaritmiee¨n. Sympaticolytica die b2-receptoren blokkeren (bv. propranolol) antagoneren de werking van theofylline. Het gebruik van enzyminducerende stoffen als fenobarbital, fenytoı¨ne, rifampicine, carbamazepine, sint-janskruid en sigarettenrook kan leiden tot een versnelde metabole klaring en een lagere theofyllinespiegel. Cimetidine, chinolonen (pefloxacine, ciprofloxacine, pipemidinezuur), macroliden (erytromycine), allopurinol (in hoge doses), propranolol, disulfiram, isoniazide, mexiletine, verapamil en fluvoxamine kunnen de metabole klaring vertragen en daardoor de kans op theofyllinetoxiciteit vergroten. Verkrijgbaar als: – Theofylline FNA, klysma’s a` 10 ml = 100 mg, a` 10 ml = 300 mg en a` 10 ml = 500 mg. – Theolairâ Retard, tabletten met gereguleerde afgifte a` 175 mg, a` 250 mg en a` 350 mg.

Theolair â Retard. Zie: Theofylline blz. 422 Theranalâ. Pijn- en jeukstillend; desinfecterend; zwak adstringerende werking. Rectale zalf met 2,7% bismutsubnitraat, 13% zinkoxide en 1,8% lidocaı¨ne. Zetpillen met 100 mg bismutsubnitraat, 450 mg zinkoxide en 60 mg lidocaı¨ne. Gebruikt bij hemorroı¨den. Dosering: ’s morgens, ’s avonds en na iedere ontlasting aanbrengen. Bijwerkingen: lokaal branderig gevoel, soms overgevoeligheidsverschijnselen.

Thermosept ED â. Zie: Glutaral blz. 206 Thiamazol. Blokkeert de vorming van schildklierhormonen en wordt gebruikt bij hyperthyreoı¨die. Gaat via competitieve remming van het enzym peroxidase in de schildklier de vorming van schildklierhormonen tegen door het joderen van thyroglobuline te remmen. Thiamazol heeft geen invloed op reeds gevormd schildklierhormoon. Werking: na enkele dagen tot enkele weken. Werkingsduur: ca. 24 uur door cumulatie in schildklier. Dosering: combinatietherapie met schildklierhormoonsubstitutie: begindosering 30 mg in verdeelde doses, vervolgens 30 mg eenmaal per dag; max. 90 mg. In geval van euthyroı¨die na ca. 6 weken thyroxine aanvullen, om hypothyroı¨die te voorkomen. Thyrostatische monotherapie: de dosering op geleide van de hormoonspiegels titreren. Bijwerkingen: controle van het witte bloedbeeld is noodzakelijk. Contra-indicaties: zwangerschap en lactatie. Interacties: daar thyreostatica het metabolisme beı¨nvloeden kan aanpassing van de dosering van andere geneesmiddelen noodzakelijk zijn; de werking van anticoagulantia van het coumarinetype kan afnemen. Verkrijgbaar als: – Strumazolâ, tabletten a` 10 mg en a` 30 mg.

Thiamine. Vitamine B1. Komt voor in de zemelen en de kiem van granen, in peulvruchten, melk, vlees, eieren, vruchten en groenten. De dagelijkse be423

T

hoefte is 1 tot 2 mg. Avitaminose B1 komt in Nederland praktisch alleen bij alcoholisten voor. Vitamine B1 (thiamine) is in de vorm van pyrofosfaat (cocarboxylase), het co-enzym van carboxylase, een belangrijk enzym in de koolhydraatstofwisseling. Dosering: oraal: 12,5 mg tot 100 mg per dag. Dosering i.m. of s.c.: bij ernstige deficie¨ntie 25 tot 100 mg. Bijwerkingen: zelden overgevoeligheidsreacties. Verkrijgbaar als:

– Thiamine, tabletten a` 25 mg, a` 50 mg en a` 100 mg (HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg en a` 1 ml = 100 mg (HCl).

Thilo-Tears â. Zie: Carbomeer blz. 83 Thiomersal. Natriumzout van ethylmercurithiobenzoe¨zuur, dat in een concentratie van 0,01% tot 0,02% als conserveermiddel in oogdruppels en injectievloeistoffen wordt gebruikt.

Thiopental. Intraveneus narcosemiddel. Na i.v.-toediening bereikt het in

T

een halve minuut een effectieve concentratie in de hersenen. De concentratie daalt daarna omdat thiopental zich over alle vetweefsels verdeelt. Als bij alle intraveneus toe te dienen barbituraten en thiobarbituraten bestaat gevaar voor ademhalingsstilstand en laryngospasmus. Adequate premedicatie is vereist. De patie¨nt moet nuchter zijn en voor kunstmatige beademing geschikte apparatuur dient zo nodig toegepast te kunnen worden. De plasmaeiwitbinding bedraagt 50-80%. De eliminatiehalfwaardetijd bedraagt na een eenmalige dosis 3-8 uur, na langdurige toediening 10-12 uur, tegen het einde van de zwangerschap ca. 26 uur en bij obese patie¨nten ca. 28 uur. Bewustzijnsverlies treedt binnen 30-40 sec. na intraveneuze injectie op, vermindering van de spiertonus treedt ca. 30 sec. na het bereiken van bewustzijnsverlies op. Dosering: als anestheticum voor kortdurende ingrepen: intraveneus: injectievloeistof 25 mg/ml volwassenen proefdosis 25-75 mg waarna gedurende ten minste 60 sec. de reactie wordt geobserveerd, vervolgens doseren op geleide van het effect, meestal volwassenen 100-200 mg in 20 sec. of 50-75 mg met tussenpozen van 20-40 sec. tot anesthesie wordt verkregen, hierna zo nodig aanvullende injecties van 25-50 mg indien de patie¨nt beweegt of anesthesie handhaven met continu druppelinfuus 2-4 mg/ml; inductie van anesthesie: intraveneus: injectievloeistof 25 mg/ml volwassenen 3-4 mg/kg lich.gewicht. Verhoogde intracraniale druk: intraveneus (Na-zout): injectievloeistof 25 mg/ ml volwassenen intermitterende injecties 1,5-3,5 mg/kg lich.gewicht (met beademing). Status epilepticus: intraveneus: volwassenen oplaaddosis 10 mg/kg lich.gewicht in 10 min., vervolgens 20 mg/kg in 30 min., onderhoudsdosering 2-5 mg/kg per uur. Bijwerkingen: hoesten, laryngospasmen en bronchospasmen kunnen optreden tijdens inductie van de anesthesie of indien de anesthesie onvoldoende diep is. Ademhalingsdepressie kan optreden, vooral bij hypovolemie, craniaal trauma en premedicatie met opioı¨den. Interacties: de sedatieve werking van alcohol en andere centraal-depressieve stoffen kan worden versterkt. Verkrijgbaar als: – Penthotalâ, poeder voor injectievloeistof a` 500 mg (Na-zout).

Thiotepa. Een alkylerend cytostaticum, dat o.a. wordt gebruikt bij ovariumcarcinomen en de ziekte van Hodgkin. Bij intravesicale toepassing dient 424

patie¨nt 8-12 uur voorafgaand aan de behandeling niet te drinken. Het bloedbeeld (leukocyten en trombocyten) dient 12-24 uur voorafgaand aan elke toediening te worden gecontroleerd en wekelijks tijdens de behandeling en tot 30 dagen na het bee¨indigen hiervan. De absorptie na intravesicale toediening varieert sterk en is verhoogd bij uitgebreide tumorinfiltratie. Wordt grotendeels uitgescheiden met de urine, voor een klein deel in onveranderde vorm. Dosering: intravesicaal: volwassenen 60 mg per keer in 30-60 ml blaasspoeling 2 uur in de blaas houden, aanvankelijk elke week gedurende 4 weken, zo nodig vervolgens elke 1-4 weken. Bijwerkingen: beenmergremming, misselijkheid, hoofdpijn, allergische reacties. Interacties: chlooramfenicol en sulfonamiden kunnen de toxische effecten versterken. Thiotepa kan het effect van suxamethonium versterken. Verkrijgbaar als: – Ledertepaâ, poeder voor instillatievloeistof a` 15 mg.

Thymocytenimmunoglobuline. Antithymocytenimmunoglobuline. Lymfocytenimmunoglobuline. Immunoglobulinefractie, gewonnen uit serum van met humane thymocyten geı¨mmuniseerde paarden of konijnen. Gebruikt als immunosuppressivum bij orgaantransplantatie (preventie en behandeling van acute afstotingsreacties) en ernstige aplastische anemie bij patie¨nten die niet voor beenmergtransplantatie in aanmerking komen. De verschillende producten zijn niet onderling uit te wisselen. De benodigde dosering verschilt. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, duizeligheid, hypertensie of hypotensie, koorts, rillingen en (zelden) anafylactoı¨de reacties, vooral tijdens en na de eerste of tweede toediening. Interacties: vaccinaties met gedode verwekker of afgeleid antigeen zijn tijdens immunosuppressieve therapie minder effectief door een verminderde immuunrespons. Verkrijgbaar als: – ATG, infusievloeisof a` 5 ml = 100 mg (konijn). – Thymoglobulineâ, poeder voor infusievloeistof a` 25 mg (konijn).

Thymoglobulineâ. Zie: Thymocytenimmunoglobuline blz. 425 Thyrax â. Zie: Levothyroxine blz. 258 Thyrogenâ. Zie: Thyrotropine alfa blz. 425 Thyrotropine alfa. Recombinant humaan thyroid stimulating hormone (TSH). Een lichaamseigen hormoon dat de jodiumopname in de schildklier verhoogt en een belangrijke rol speelt bij de vorming en afscheiding van schildklierhormonen. Intramusculair toegepast bij lichaamsscintigrafie met radioactief jodium ter detectie van resterende tumorcellen na een thyreoı¨dectomie en ter bepaling van het thyreoglobulinegehalte bij patie¨nten die een hormoonsuppressietherapie volgen. De T1/2 bedraagt ca. 22 uur. Dosering: i.m.: 0,9 mg in de bilspier, na 24 uur herhalen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid, tintelingen, griepsymptomen, pijn op de plek van de metastasen, huidreacties. Verkrijgbaar als:

– Thyrogenâ, poeder voor injectievloeistof a` 0,9 mg. RV blz. 426 Tiapridalâ. Zie: Tiapride &

425

T

RV . Gebruikt bij tardieve dyskinesiee ¨ n, veroorzaakt door neuroTiapride &

leptica. Tiapride antagoneert de D2- en de D3-receptor en heeft geen affiniteit voor serotonine-, norepinefrine- en histaminereceptoren. Heeft een geringe anticholinerge werking. Wordt na orale toediening snel geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt 75-78%. De Cmax wordt na ca. 1 uur bereikt. De plasma-eiwitbinding is zeer gering. Dosering: oraal: 300 tot 600 mg per dag, dosis geleidelijk verminderen op geleide van het effect. Dosering aanpassen bij verminderde nierfunctie. Bijwerkingen: slaperigheid, galactorroe, amenorroe, opwinding en bijwerkingen die bekend zijn bij neuroleptica. Interacties: antipsychotica en dopaminerge middelen (dopaminerge parkinsonmiddelen, dopamine, ibopamine en prolactineremmers) kunnen elkaars werking tegengaan. Combinatie wordt in het algemeen ontraden. Verkrijgbaar als: – Tiapridal â, tabletten a` 100 mg (als HCL).

Tiaprofeenzuur. Klassieke NSAID. Een propionzuurderivaat met antiflogistische en analgetische eigenschappen. Het is voor 98% aan plasma-eiwitten gebonden. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. De halfwaardetijd bedraagt ongeveer 1,5 uur. Bij gelijktijdig gebruik van orale anticoagulantia moet indien nodig, de dosering daarvan worden aangepast op geleide van de protrombinetijd. Dosering: oraal: gewoon preparaat: 600 mg per dag in 2 tot 3 doses. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, moeheid, hoofdpijn. Interacties: NSAID’s versterken het effect van coumarinederivaten en verhogen daarmee bloedingsrisico. NSAID’s verminderen het effect van diuretica, RAAS-remmers, bblokkers; NSAID’s veroorzaken water- en zoutretentie en hebben een ulcerogeen effect. Hartfalen kan manifest worden of verergeren. Verkrijgbaar als: – Surgamâ, tabletten a` 200 mg en a` 300 mg.

Tibolon. Een progestatief middel met zwak oestrogene en zwak androgene

T

eigenschappen toegepast bij de behandeling van postmenopauzele klachten. Het is gecontra-indiceerd bij zwangerschap, ernstige leveraandoeningen, cardiovasculaire of cerebrovasculaire aandoeningen. Dosering: oraal: 1 maal daags 2,5 mg, de minimaal effectieve dosis moet worden gebruikt met een zo kort mogelijke behandelingsduur. Bijwerkingen: verandering lichaamsgewicht, duizeligheid, huidafwijkingen, leverfunctiestoornissen, hypertrichose. Interacties: het effect van coumarinedervaten wordt mogelijk versterkt; dit is aangetoond voor warfarine. Verkrijgbaar als:

– Livialâ, tabletten a` 2,5 mg.

Tie ¨nam â. Zie: Imipenem/Cilastatine blz. 224 Tigecycline. Een breedspectrum glycylcycline antibioticum met bacteriostatische eigenschappen met een werkingsmechanisme vergelijkbaar met tetracycline. Intraveneus toegepast bij de behandeling van gecompliceerde intra-abdominale en huid- en wekedeleninfecties. Het wordt in de lever ten dele gemetaboliseerd. De T1/2 bedraagt ca. 40 uur. Dosering: i.v. als infusie van 100 ml (NaCl 0,9% of glucose 5%) in 30 tot 60 min: startdosis 100 mg gevolgd door 50 mg iedere 12 uur, gedurende 5-14 dagen. Bij ernstige leverfunctiestoornis startdosis 100 mg, gevolgd door 25 mg elke 12 426

uur. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, verlengde stollingstijden, reacties op de injectieplaats, leverfunctiestoornissen, huidreacties, hoofdpijn. Interacties: de werking van orale anticoagulantia kan worden versterkt. Gelijktijdig gebruik met orale anticonceptiva kan de effectiviteit en dus de betrouwbaarheid van het anticonceptivum verminderen. Verkrijgbaar als: – Tygasilâ, poeder voor oplossing voor infusie a` 50 mg.

Tijmstroop. Een aangenaam ruikende en smakende stroop met een verzachtende werking bij hoest. Tijm heeft zwak expectorerende en antitussieve eigenschappen, maar wordt voornamelijk om de geur toegevoegd aan hoestmiddelen. Dosering: oraal (stroop 17 mg/ml): 2 tot 6 maal daags 8 tot 15 ml, kinderen 3-10 ml 2-6 x per dag. Bijwerkingen: maagklachten, diarree.

Tilactase. Enzym dat lactose (melksuiker) omzet in glucose en galactose, afgescheiden door kluyveromyces lactis (neutrale tilactase) of aspergillus aryzae (zure tilactase). Gebruikt bij lactose-intolerantie. Neutrale tilactase wordt toegevoegd aan melk. Na 24 uur in de koelkast kan de melk worden gebruikt. Zure tilactase wordt oraal gegeven vo´o´r of tijdens een lactosebevattende maaltijd. Dosering: Kerulac: oraal: 6-18 druppels in 1 l melk 10-24 uur in de koelkast laten staan. Kerutabs: oraal: 1-3 tabletten voor of tijdens een lactosebevattende maaltijd. Verkrijgbaar als: – Kerulacâ, suspensie in glycerol 50% (neutraal) a` 4000 NLU/gram (NLU = Neutral Lactase Unit). – Kerutabsâ, tabletten (zuur) a` 1700 FCCU (FCCU = Food Chemical Codex Unit).

Tilade â. Zie: Nedocromil blz. 302 Tilavist â. Zie: Nedocromil blz. 302 Tildiemâ. Zie: Diltiazem blz. 136 Tiludroninezuur. Een bisfosfonaat toegepast bij de behandeling van de ziekte van Paget. Na orale toediening wordt het voor ca. 6% geabsorbeerd. Wordt via de nieren in onveranderde vorm uitgescheiden. Dosering: oraal: 2 uur voor of 2 uur na de maaltijd, 1 maal daags 400 mg gedurende 3 maanden. Eventueel na een pauze van 6 maanden te herhalen. Max. 2 keer herhalen. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, nierfunctiestoornissen, leverfunctiestoornissen, hypocalcie¨mie. Verkrijgbaar als: – Skelidâ, tabletten a` 200 mg (als di-Na-zout).

Timo-COMOD â. Zie: Timolol blz. 427 Timolol. Een be`tablokker. Timololmaleaat wordt lokaal toegepast om de oogboldruk te verlagen, zonder ook de pupildiameter of de gezichtsscherpte te wijzigen. De verlaging van de oogdruk treedt in na 20 min., is maximaal na 2 uur en kan tot 24 uur aanhouden. Timolol is een niet-selectieve bblokker. Het heeft geen intrinsieke sympaticomimetische activiteit en geringe membraanstabiliserende eigenschappen. Dosering: oculair: gewoon preparaat: volwassenen en kinderen aanvankelijk oogdruppels 1 mg/ml of 2,5 mg/ml 1 druppel 2 x per dag, bij onvoldoende 427

T

effect overgaan op oogdruppels 5 mg/ml, onderhoudsdosering veelal 1 druppel 1 x per dag; preparaat met gellan-gom: volwassenen aanvankelijk oogdruppels 2,5 mg/ml 1 druppel 1 x per dag, bij onvoldoende effect overgaan op oogdruppels 5 mg/ml 1 druppel 1 x per dag; ooggel: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar ooggel 1 mg/g 1 druppel 1 x per dag, bij voorkeur ’s morgens. Bijwerkingen: bij gebruik in combinatie met oculair gebruik van corticosteroı¨den (in fosfaatverbinding) zijn oppervlakkige stromale precipitaten van calciumfosfaat waargenomen. Interacties: combinatie met epinefrine (systemisch of oculair) kan leiden tot mydriasis. Combinatie met calciumantagonisten (systemisch) kan leiden tot hypotensie of bradycardie. Combinatie met orale of parenterale toediening van b-blokkers kan de systemische en oculaire werking en bijwerkingen versterken. Verkrijgbaar als: – Nyogelâ, ooggel a` 0,1% (als maleaat). – Timo-COMODâ, oogdruppels zonder conserveermiddel a` 0,25% en a` 0,5% (als maleaat)(COMODâ = COntinuous MOno Dose). – Timolol, oogdruppels a` 0,1%, a` 0,25% en a` 0,5% (als maleaat). – Timoptolâ, oogdruppels a` 0,25% en a` 0,5% (als maleaat). – Timoptolâ Ocudose, oogdruppels (zonder conserveermiddel) a` 0,25% en a` 0,5% (als maleaat). – Timoptol-XE Ocumeter plus â, oogdruppels (gelvormende oplossing) a` 0,25% en a` 0,5% (als maleaat).

Timoptolâ. Zie: Timolol blz. 427 RV blz. 322 Tinsetâ. Zie: Oxatomide &

Tinzaparine. Een laag moleculair gewicht heparine met een sterkere anti-

T

Xa en een zwakkere anti-IIa activiteit vergeleken met standaardheparine. Toegepast ter voorkoming van postoperatieve veneuze trombo-embolische aandoeningen in de algemene chirurgie, ter voorkoming van trombose bij extracorporale circulatie tijdens hemodialyse en hemofiltratie, bij de behandeling van diepe veneuze trombose en longembolie. Dosering: profylaxe van veneuze trombo-embolie bij algemene chirurgie: subcutaan: volwassenen 3500 IE 2 uur vo´o´r de operatie en vervolgens 3500 IE 1 x per dag gedurende 7-10 dagen of tot de patie¨nt ambulant is. Profylaxe van veneuze trombo-embolie bij orthopedische chirurgie: subcutaan: volwassenen 4500 IE 12 uur vo´o´r de operatie en vervolgens 4500 IE 1 x per dag gedurende 7-10 dagen of tot de patie¨nt ambulant is. Behandeling van diepe veneuze trombose en longembolie: subcutaan: volwassenen 175 IE/kg lich.gewicht 1 x per dag gedurende ten minste 5 dagen, totdat een adequate ontstolling is bereikt met een coumarinederivaat. Profylaxe bij extracorporale circulatie: intraveneus, intraveneus als infusie: volwassenen injectie 4500 IE in de arterie¨le lijn; zo nodig bij volgende dialysesessies verhogen of verlagen met 500 IE tot een geschikte dosis wordt bereikt. Bijwerkingen: bloedingen in het operatiegebied of de injectieplaats. Zelden allergische reacties zoals erytheem, astma, koorts, collaps, vaatkrampen. Interacties: het bloedingsrisico is mogelijk verhoogd bij gelijktijdige toediening van stoffen die de bloedstolling kunnen beı¨nvloeden, zoals orale anticoagulantia, trombocytenaggregatieremmers, prostaglandinesynthetaseremmers, alsmede van stoffen met ulcerogene werking zoals corticosteroı¨den. Verkrijgbaar als: 428

– Innohepâ, injectievloeistof a` 2 ml = 20.000 anti-XA-IE (Na-zout); injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,5 ml = 10.000 anti-Xa IE, a` 0,7 ml = 14.000 anti-Xa en a` 0,9 ml = 18.000 anti-Xa IE (Na-zout).

Tioguanine. Een purineantagonist, gebruikt als cytostaticum, voornamelijk bij acute niet-lymfocytaire leukemie en chronische myeloı¨de leukemie. Tioguanine is chemisch nauw verwant met mercaptopurine. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen 60-200 mg/m2 lich.oppervlak per dag in kortdurende cycli. Bij leverfunctiestoornis dosering zo nodig verlagen. Als het leukocytenaantal scherp daalt, moet de toediening dadelijk worden onderbroken, met het oog op de langdurige werking. Bijwerkingen: beenmergdepressie (vooral leukopenie en trombocytopenie en in mindere mate anemie) en levertoxiciteit met veno-occlusieve leverziekte of portale hypertensie, stijging van de leverenzymwaarden en vasculaire endotheelbeschadiging. Interacties: voorzichtigheid is geboden bij gelijktijdige toediening van middelen met een thiopurinemethyltransferase (TPMT)-remmende werking zoals olsalazine, mesalazine of sulfasalazine. Verkrijgbaar als: – Lanvisâ, tabletten a` 40 mg.

Tiotropium. Een anticholinergicum dat als bronchusverwijder per poederinhalatie wordt toegepast bij de onderhoudsbehandeling van COPD (inclusief chronische bronchitis en emfyseem). Het heeft een sterkere en langer aanhoudende werking dan ipratropium. Dosering: tracheaal: 1 maal daags 18 microgram inhalatiepoeder (HandiHaler â) of 1 maal daags 5 microgram vernevelvloeistof (Respimatâ). Bijwerkingen: droge mond, obstipatie, moniliasis, sinusitis, faryngitis, allergische reacties, urineretentie, supraventiculaire tachycardie. Verkrijgbaar als: – Spirivaâ, inhalatiepoeder a` 18 microgram (HandiHalerâ) (als bromide); vernevelvloeistof a` 2,5 micrgram/dosis (Respimatâ) (als bromide).

Tipranavir. Een antiretroviraal middel met selectieve hiv-remmende eigenschappen. In combinatie met ritonavir en andere antiretrovirale middelen toegepast bij hiv-geı¨nfecteerde patie¨nten die resistent zijn geworden tegen eerder gebruikte antiretrovirale middelen. Na orale toediening wordt de maximale plasmaconcentratie na 1 tot 5 uur bereikt. De plasma-eiwitbinding bedraagt 99,9%. Het heeft een inducerend en remmend effect op P-gp en een groot aantal CYP-iso-enzymen waaronder CYP3A4 en CYP2D6. Het netto effect van deze invloeden is onbekend. Het wordt in geringe mate in de lever door CYP3A4 omgezet in inactieve metabolieten. De T½ bedraagt ca. 6 uur. Dosering: oraal: 2 maal daags 500 mg + 200 mg ritonavir. Bijwerkingen: leverfunctiestoornissen, maagdarmstoornissen, huidreacties, bloedingen, vetstofwisselingsstoornissen, hoofdpijn, vermoeidheid. Interacties: tipranavir moet ten minste 2 uur vo´o´r of na een antacidum worden ingenomen. De effectiviteit kan afnemen door een protonpompremmer of een H2-antagonist. Enzyminductoren verlagen de biologische beschikbaarheid en de plasmaconcentratie. Loperamide kan de effectiviteit verlagen. Ritonavir verhoogt de AUC en Cmin en wordt in lage dosis toegepast als ’booster’ ter verhoging van de plasmaconcentratie van tipranavir. Verkrijgbaar als: – Aptivusâ, capsules a` 250 mg. 429

T

Tirofiban. Een reversibele, selectieve GPIIb/IIIa receptorantagonist die via binding aan trombocyten de trombocytenaggregatie remt door de binding van adhesieve lipoproteı¨nen, w.o. fibrogeen, te verhinderen. Toegepast bij de preventie van (acute) cardiale ischemische complicaties bij patie¨nten met instabiele angina pectoris of non-Q-wave-myocardinfarct en bij patie¨nten die waarschijnlijk PTCA zullen ondergaan. De behandeling dient plaats te vinden in combinatie met ongefractioneerde heparine en acetylsalicylzuur en mag niet langer duren dan 108 uur. De T1/2 bedraagt na intraveneuze toediening ca. 90 min. Dosering: i.v. als infusie: 0,4 microgram/kg/min. initieel gedurende 30 min., gevolgd door een onderhoudsinfusie van 0,1 microgram/kg/min. Bij ernstige nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden gehalveerd. Bijwerkingen: bloedingen, trombocytopenie, misselijkheid, koorts, hoofdpijn. Interacties: wegens onvoldoende ervaring en een vermoeden van meer kans op bloedingen bij voorkeur niet toepassen bij trombolytische therapie (gelijktijdig met of < 48 uur vo´o´r toediening van tirofiban) en niet gelijktijdig met middelen die de kans op een bloeding in relevante mate vermeerdert. Verkrijgbaar als:

– Aggrastatâ, infusievloeistof a` 250 ml = 12,5 mg (als HCl).

Tissucol Duoâ. Zie: Aprotinine blz. 44 Tissucol Kitâ. Zie: Aprotinine blz. 44 Tissucolâ. Tissucol KIT. Weefsellijm die bestaat uit 2 componenten die in gelijke volumedelen tegelijkertijd of na elkaar kunnen worden aangebracht. Oplossing I bestaat per ml uit humaan fibrinogeen 70 tot 110 mg, fibronectines (uit plasma) 2 tot 9 mg, factor VIII 10 tot 50 IE, plasminogeen 20 tot 80 microgram, aprotinine 300 KIE. Oplossing II bestaat per ml uit trombine (runder) 4 IE (langzame hechting) of 500 IE (snelle hechting) met calciumchloride-2-water 0,04 mmol. Tissucol Duo, kant en klare diepgevroren weefsellijm a` 0,5 ml, 1 ml, 2 ml en a` 5 ml. Dosering: lokaal: individueel, veelal 0,5-5 ml: zie productinformatie. RV . Een centraal werkend spierrelaxans. Remt op spinaal niTizanidine &

T

veau de polysynaptische signaaloverdracht die verantwoordelijk is voor een excessieve skeletspiertonus. Gelijktijdig gebruik van antihypertensiva of diuretica kan hypotensie en bradycardie veroorzaken. De T1/2 bedraagt 3 tot 5 uur. Tizanidine is substraat voor CYP1A2. Voorzichtigheid is geboden bij lever- en nierfunctiestoornissen. Dosering: bij spasmen: oraal: 3 tot 4 maal daags 2 tot 4 mg. Dosering bij spasticiteit: oraal: gewoon preparaat: aanvankelijk 3 maal daags 2 mg, zo nodig verhogen tot 3 tot 4 maal daags 4 tot 6 mg, max. 36 mg per dag; preparaat met gereguleerde afgifte: aanvankelijk 1 maal daags 6 mg, zo nodig verhogen tot 1 maal daags 12 tot 24 mg, max. 36 mg per dag. Bijwerkingen: vooral bij een hoge dosering slaperigheid, vermoeidheid, duizeligheid, droge mond, hypotensie, bradycardie. Interacties: de CYP1A2-remmers ciprofloxacine en fluvoxamine verhogen de Cmax en AUC. De combinatie wordt bij voorkeur vermeden. Verkrijgbaar als: – Sirdaludâ, tabletten a` 2 mg en a` 4 mg (als HCl). 430

– SirdaludâMR, capsules met gereguleerde afgifte a` 6 mg (als HCl). – Tizanidine, tabletten a` 2 mg en a` 4 mg (als HCl).

TOBI â. Zie: Tobramycine blz. 431 Tobradexâ. Oogdruppels en oogzalf met 0,3% tobramycine en 0,1% dexamethason. Dosering: oculair: oogdruppels: 1-2 druppels, bij ernstige infecties aanvanke-

lijk elke 2 uur, bij minder ernstige infecties 4-6 x per dag, gedurende max. 14 dagen; oogzalf: 3-4 x per dag of alleen voor het slapen gaan (in combinatie met oogdruppels), gedurende max. 14 dagen.

Tobramycine. Een aminoglycoside antibioticum, afkomstig van Streptomyces tenebrarius. De gevoeligheid van gramnegatieve bacterie¨n is ongeveer gelijk aan die voor gentamicine, terwijl de meeste grampositieve bacterie¨n (met uitzondering van Staphylococcus aureus) relatief ongevoelig zijn. Dosering: i.m. of i.v. als infusie: aanvankelijk 1 maal daags 5 tot 6 mg/kg lichaamsgewicht, bij voorkeur ’s morgens, dosering aanpassen op geleide van bloedspiegelbepalingen. Bij verminderde nierfunctie dient het doseringsinterval te worden verlengd. Bijwerkingen: vooral bij hoge doseringen evenwichtstoornissen, doofheid, nierfunctiestoornissen. Interacties: gelijktijdig gebruik van cisplatine, cefalosporinen en sterk werkende diuretica, zoals furosemide, vergroot de kans op nefro- en/of ototoxiciteit. Verlenging van neuromusculaire blokkade bij patie¨nten aan wie anesthetica en/of curareachtige stoffen worden toegediend. Aminoglycosiden mogen in een oplossing, bijvoorbeeld in een infuus, niet met andere antibiotica (m.n. penicillinen) worden vermengd, omdat inactivering van het aminoglycoside kan optreden. Bij gelijktijdig toediening met cefalosporinen is een fout-positief verhoogde uitslag van creatininebepaling mogelijk. Verkrijgbaar als: – Obracinâ, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg en a` 2 ml = 80 mg (als sulfaat). – Simplex antibiotisch cement Tobramycineâ, poeder voor cement a` 500 mg en a` 1 gram (als sulfaat). – TOBIâ, vernevelvloeistof a` 5 ml = 300 mg. – Tobramycine, injectievloeistof a` 2 ml = 20 mg, a` 2 ml = 80 mg en a` 3 ml = 120 mg (als sulfaat). – Tobrexâ, oogdruppels a` 0,3%; oogzalf a` 0,3%.

Tobrexâ. Zie: Tobramycine blz. 431 Tocilizumab. Een door recombinant DNA-technologie geproduceerd gehumaniseerd IgG1 monoklonaal antilichaam tegen de humane interleukine-6 (IL-6)-receptor. Als intraveneuze infusie toegepast (al dan niet in combinatie met methotrexaat) bij de behandeling van reumatoı¨de artritis na een ontoereikende respons op e´e´n DMARD (Disease Modifying Anti Reumatic Drug) of tumornecrosefactor (TNF)-antagonisten. De T1/2 is 8 tot 14 dagen. Dosering: intraveneus als 1 uur durend infuus (NaCl 0,9%): 8 mg/kg lichaamsgewicht, echter niet minder dan 480 mg, e´e´nmaal per 4 weken. Dosisaanpassingen, onderbrekingen of staken van de therapie op basis van hematologische afwijkingen en/of leverfunctiestoornissen. Bijwerkingen: bovensteluchtweginfecties, nasofaryngitis, hoofdpijn, hypertensie, verhoogd ALT, herpesinfecties, ulceraties in de mond, gastritis, huidafwijkingen, duizeligheid, 431

T

hypercholesterolemie, conjunctivitis. Interacties: de fabrikant adviseert monitoring van geneesmiddelen die worden gemetaboliseerd door CYP3A4, CYP1A2, CYP2C9 en CYP2C19 bij starten of staken van tocilizumab. Het gaat om bijv. atorvastatine, calciumantagonisten, theofylline, warfarine, fenytoı¨ne, ciclosporine, benzodiazepinen. De expressie van deze CYP-enzymen wordt onderdrukt door IL-6; tocilizumab normaliseert de expressie van deze CYP-enzymen. Verkrijgbaar als: – RoActemraâ, concentraat voor oplossing voor infusie a` 4 ml = 80 mg, a` 10 ml = 200 mg en a` 20 ml = 400 mg.

Tocoferol, dl-a-. Vitamine E. Tocoferol komt voor in boter, ei, vlees, groen-

T

ten en tarwekiemen. 1 IE tocoferol komt overeen met 1 mg dl-a-tocoferolacetaat. De dagelijkse behoefte van de mens is 12 tot 15 IE. Dosering: profylaxe van vitamine E-deficie¨ntie: oraal: volwassenen 100-200 mg per dag. Vitamine E-deficie¨ntie: oraal: volwassenen 100-200 mg per dag; kinderen 5-10 mg/kg lich.gewicht per dag in 2 doses, max. 300 mg per dag. Profylaxe en behandeling van deficie¨ntie bij onvoldoende inname via voedsel: oraal: volwassenen 1-2 mg per dag in een multivitaminepreparaat. Suppletie bij totale parenterale voeding of andere gevallen waarbij orale toediening niet mogelijk is: intraveneus als infusie: volwassenen en kinderen ouder dan 11 jaar 9,1-10,2 mg per dag in ten minste 10 min. in een multivitaminepreparaat, bij verhoogde behoefte aan voedingsstoffen kan de dosering 2-3 x zo hoog zijn; kinderen tot en met 11 jaar 0,64 mg/kg lich.gewicht per dag, max. 6,4 mg per dag. Extravasatie: cutaan: lokale applicatie van opl. 100 mg/g in dimethylsulfoxide-oplossing 900 mg/g. Bijwerkingen: doseringen tot 300 mg tocoferolacetaat per dag worden in het algemeen goed verdragen. Bij gebruik van hogere doses gedurende langere tijd zijn gemeld misselijkheid, braken, visusstoornissen, vermoeidheid, hoofdpijn, zwakte, trombose, longembolie, hypertensie, tromboflebitis, fertiliteitsstoornissen, gynaecomastie, borsttumoren. Interacties: er zijn aanwijzingen dat het effect van coumarinederivaten kan worden versterkt. De effecten van ijzersuppletie kunnen door hoge doses tocoferol worden verzwakt. Verkrijgbaar als: – Cernevit, poeder voor injectievloeistof; flacon. Bevat per flacon: retinol(palmitaat) 3500 IE, thiamine 3,51 mg, riboflavine (als natriumfosfaat) 4,14 mg, nicotinamide 46 mg, pyridoxine (als hydrochloride) 4,53 mg, dexpanthenol 16,15 mg, biotine 0,069 mg, foliumzuur 0,414 mg, cyanocobalamine 6 microg, ascorbinezuur 125 mg, colecalciferol 220 IE, a-tocoferol 10,2 mg. – Tocoferol, tabletten a` 50 mg (acetaat). – Vitintra, concentraat voor infusievloeistof ’Adult’, ampul 10 ml en concentraat voor infusievloeistof ’Infant’, ampul 10 ml.

Tocofersolan. Amfifiele verbinding van (lipofiel) dl-a-tocoferol en (hydrofiel) polyethyleenglycol die in het maagdarmkanaal wordt gehydrolyseerd waarbij d-a-tocoferol wordt afgesplitst. Weesgeneesmiddel voor behandeling van vitamine E-deficie¨ntie bij malabsorptie bij erfelijke chronische cholestase bij kinderen en adolescenten. De fabrikant adviseert de tocoferolconcentratie de eerste 3 maanden maandelijks te meten en daarna regelmatig. Verder wordt controle van de protrombinetijd, de INR, de nierfunctie en de serumosmolariteit aanbevolen. Zie verder tocoferol,dl-a-. Dosering: kinderen en adolescenten tot 18 jaar 17 mg/kg per dag, vervolgens 432

op geleide van de tocoferolconcentratie. Bijwerkingen: diarree, asthenie, hoofdpijn, afwijkende kalium- en natriumconcentratie, stijging van transaminasewaarden, alopecia, jeuk en huiduitslag. Bij patie¨nten met vitamine K-deficie¨ntie kunnen hoge doseringen tocoferol het risico op bloedingen verhogen. Interacties: het remt P-glycoproteine en kan daardoor de plasmaconcentraties van o.a. digoxine, verapamil, ritonavir, kinidine en vinblastine beı¨nvloeden. Mogelijk stijgt de plasmaconcentratie van sterk lipofiele geneesmiddelen door micelvorming. Bij hoge doseringen kan het nodig zijn de dosering van anticoagulantia aan te passen. Verkrijgbaar als: – Vedropâ, drank a` 50 mg/ml 20 ml, 60 ml.

Toctinoâ. Zie: Alitretinoı¨ne blz. 28 Tolbutamide. Oraal antidiabeticum sulfonylureumderivaat; het is voornamelijk werkzaam door stimulering van de be`tacellen van de eilandjes van Langerhans. Na orale toediening wordt het volledig uit de darm geabsorbeerd. In de lever wordt het omgezet in onwerkzame metabolieten die door de nier worden uitgescheiden. De biologische halfwaardetijd is ongeveer 7 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk 1 maal daags 500 mg, zo nodig elke 4 weken verhogen met 500 mg tot max. 2 gram (max. 1 gram voor of tijdens het ontbijt, de rest van de dagdosis voor of tijdens de avondmaaltijd). Bijwerkingen: hypoglykemie, in het begin van de behandeling visusstoornissen door een verandering in de bloedglucosespiegel. Incidenteel maagdarmstoornissen (misselijkheid, braken, diarree, obstipatie). Interacties: de werking van sulfonylureumderivaten wordt versterkt door fenylbutazon, salicylaten (in hoge doses), sommige sulfonamiden (bv. sulfamethizol), chlooramfenicol, MAOremmers, sommige anabole steroı¨den, alcohol (grote hoeveelheid) en coumarinederivaten. De werking wordt verzwakt door o.a. corticosteroı¨den, rifampicine, hormonale anticonceptiva en thiazidediuretica. b-blokkers kunnen de beginsymptomen van hypoglykemie maskeren. Tevens kunnen ze het herstel van de glucosespiegel na hypoglykemie vertragen; de selectieve b-blokkers hebben dit effect in veel mindere mate. Verkrijgbaar als: – Tolbutamide, tabletten a` 500 mg en a` 1 gram.

Tolcapon. Een selectieve en reversibele remmer van het enzym Catechol-OMethylTransferase (COMT) dat betrokken is bij de afbraak van levodopa. Hierdoor komt meer levodopa beschikbaar en wordt tevens de T1/2 daarvan verlengd. Toegepast bij de behandeling van morbus Parkinson als toevoeging aan de farmacotherapie met levodopa+benserazide (Madopar) of +carbidopa (Sinemet). Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt 65%. De plasma-eiwitbinding bedraagt 99,9%. Het wordt vrijwel geheel in de lever via conjungatie tot glucuronide gemetaboliseerd. De T1/2 bedraagt ca. 2 uur. Dosering: oraal: 3 maal daags 100 mg tot maximaal 200 mg in combinatie met levodopa bevattende middelen. De eerste dagdosis samen innemen met de eerste dagdosering van het levodopa-preparaat en de volgende doses 6 en 12 uur later geven. De behandeling staken indien na 3 weken geen behoorlijke verbetering is opgetreden. Bijwerkingen: diarree, overige maagdarmstoornissen, levodopa-gerelateerde bijwerkingen, leverfunctiestoornissen, urinever433

T

kleuring, zelden maligne neuroleptica syndroom met soms rhabdomyolyse of ernstige dyskinesie. Interacties: niet toedienen in combinatie met niet-selectieve MAO-remmers. Selectieve MAO-B-remmers niet hoger dan de aanbevolen dagdosis gebruiken (selegiline max. 10 mg/dag). Interactie met middelen die catecholaminen verhogen, norepinefrineheropnameremmers (maprotiline, venlafaxine) en middelen die door COMT worden gemetaboliseerd (bv. benserazide, paroxetine, epinefrine, norepinefrine, dopamine, dobutamine, methyldopa, apomorfine) is theoretisch mogelijk maar nog niet in alle gevallen voldoende onderzocht. Het verhoogt de plasmaconcentratie van benserazide. Verkrijgbaar als: – Tasmarâ, filmomhulde tabletten a` 100 mg.

Tolterodine. Een parasympaticolyticum toegepast bij de behandeling van urge-incontinentie. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Tolterodine is een competitieve cholinerge receptorantagonist met selectiviteit voor de blaas. Het vergroot de capaciteit van de blaas, vertraagt de eerste aandrang tot urineren en vermindert de mictiefrequentie bij een hyperactieve blaas. Werking: binnen vier weken. Er is een verschil in T1/2 tussen snelle en langzame metaboliseerders. Metabolisering: in de lever, bij snelle metaboliseerders door CYP2D6 tot o.a. het even actieve 5-hydroxymethyltolterodine, bij langzame metaboliseerders door CYP3A4 tot inactieve metabolieten. Dosering: oraal: 2 maal daags 2 mg, bij verminderde leverfunctie en bij patie¨nten die hinder ondervinden van bijwerkingen 2 maal daags 1 mg of 2 mg ’SR’ 1 x/dag. Preparaat met gereguleerde afgifte 1 maal daags 4 mg. Na 2–3 maanden dient de noodzaak van verdere behandeling te worden overwogen. Bijwerkingen: droge mond, dyspepsie, xeroftalmie, paresthesie. Interacties: vooral bij langzame metaboliseerders is voorzichtigheid geboden bij de combinatie CYP3A4-remmers (o.a. erytromycine, claritromycine; ketoconazol, itraconazol, miconazol; hiv-proteaseremmers). Verkrijgbaar als: – Detrusitolâ, omhulde tabletten a` 1 mg en a` 2 mg (tartraat). – DetrusitolâSR, capsules met gereguleerde afgifte a` 2 en a` 4 mg (tartraat).

Tolvaptan. Selectieve vasopessine V2-receptorantagonist die de uitschei-

T

ding van ‘vrij’ water verhoogt en daardoor de concentratie van natrium in het bloed verhoogt en de osmolaliteit van de urine verlaagt. Tolvaptan wordt toegepast bij ‘syndrome of inappropriate ADH secretion’ (SIADH). Wordt na orale toediening snel geabsorbeerd en in de lever vooral door CYP3A4 omgezet. T1/2 ca. 8 uur. Dosering: oraal: op geleide van de serumnatriumconcentratie en bloedvolume ’s ochtends eenmaal daags 15 mg tot max. 60 mg. Bijwerkingen: dorst, misselijkheid, droge mond, polydipsie, dehydratie, hyperkalie¨mie, hyperglykemie, verminderde eetlust, obstipatie, ecchymose, jeuk, verhoogde creatinineconcentratie in serum. Interacties: gelijktijdig gebruik van stoffen die CYP3A4 remmen, kan leiden tot remming van de omzetting van tolvaptan en verhoging van de plasmaconcentraties en versterking van de werking. Stoffen die CYP3A4 induceren, versnellen de omzetting van tolvaptan en verminderen daardoor de werking. Verkrijgbaar als: – Samscaâ, tabletten a` 15 mg. 434

RV blz. 283 Tolvonâ. Zie: Mianserine &

Tonicum. Drank met 2 mg/ml coffe¨ine en 37 mg/ml natriumdiwaterstoffosfaat. RV blz. 435 Topamaxâ. Zie: Topiramaat &

Topicorteâ. Zie: Desoximetason blz. 129 RV . Een sulfamaat gesubstitueerd monosaccharide als antiTopiramaat &

epilepticum toegepast als monotherapie en adjuvante behandeling bij de behandeling van patie¨nten met partie¨le aanvallen van epilepsie en/of gegeneraliseerde tonisch-klonische aanvallen. Na orale toediening wordt ca. 80% geabsorbeerd en gedeeltelijk (20%) omgezet in inactieve metabolieten. De T1/2 bedraagt ca. 22 uur. Dosering: oraal: aanvankelijk 25 mg ’s avonds, na 1 week dosering verhogen met 25 mg per week totdat het gewenste klinische effect is bereikt. De gebruikelijke dagdosis in monotherapie is 100 mg (max. 500 mg) en als adjuvante behandeling 200 tot 400 mg (max. 1 gram). De dagdosis wordt verdeeld over 2 giften per dag. Bijwerkingen: slaperigheid, duizeligheid, hoofdpijn, misselijkheid, impotentie, coo¨rdinatiestoornissen, smaakveranderingen, visusstoornissen, psychische stoornissen. Interacties: enzyminducerende middelen versnellen de afbraak van topiramaat. Topiramaat induceert zelf CYP3A4. Het inductieve effect kan nog enkele weken aanhouden nadat topiramaat is gestaakt. De betrouwbaarheid van anticonceptiva met ethinylestradiol (oraal, vaginaal, transdermaal) en progestagene anticonceptiva (minipil met desogestrel of lynestrenol, en implantaat met etonogestrel) kan afnemen. De minipil en het implantaat dienen niet te worden gebruikt. De biologische beschikbaarheid van digoxine kan afnemen. Verkrijgbaar als: – Topamaxâ, capsules (Sprinkle) a` 15 mg, a` 25 mg en a` 50 mg; omhulde tabletten a` 25 mg, a` 100 mg en a` 200 mg. – Topiramaat, tabletten a` 15 mg, a` 25 mg, a` 50 mg, a` 100 mg en a` 200 mg. RV blz. 323 Toplexilâ. Zie: Oxomemazine &

Toposinâ. Zie: Etoposide blz. 166 Topotecan. Een semisynthetisch derivaat van camptothecine dat een cytotoxische werking heeft door remming van het enzym topo-isomerase 1. Hierdoor ontstaan in de celreplicatie DNA-breuken met als gevolg celdood. Intraveneus toegepast bij de behandeling van therapieresistent gemetastaseerd ovariumcarcinoom en recidiverend kleincellig longcarcinoom (SCLC) en in combinatie met cisplatine bij cervixcarcinoom. Oraal toegepast bij recidiverend kleincellig longcarcinoom (SCLC). Dosering: intraveneus als infusie: ovariumcarcinoom en longcarcinoom: 1,5 mg/m2 gedurende 5 dagen met een interval van 3 weken; bij cervixcarcinoom: 750 microgram/m2 gedurende 3 dagen op dag 1 in combinatie met cisplatine met een interval van 3 weken. Bij ernstige neutropenie en/of nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden verlaagd. Bijwerkingen: hematologische bijwerkingen, maagdarmstoornissen, haaruitval, stomatitis, hyperbilirubinemie. Interacties: vanwege de immunosuppressieve werking van oncolytica kan vaccinatie met levende micro-organismen een gegeneraliseerde infectie 435

T

veroorzaken. Dit geldt ook voor de monoklonale antilichamen en de tyrosinekinaseremmers met immunosuppressieve werking (zie aldaar). De combinatie wordt bij voorkeur vermeden. Verkrijgbaar als: – Hycamtinâ, poeder voor infusievloeistof a` 4 mg (als HCl); capsules a` 250 microgram en a` 1 mg (als HCl).

Toremifen. Een antihormoon (anti-oestrogeen), chemisch verwant aan tamoxifeen. Toegepast bij de behandeling van gemetastaseerd mammacarcinoom bij postmenopauzale vrouwen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Wordt in de lever uitgebreid gemetaboliseerd. De plasmaeiwitbinding bedraagt 99,5%. De T1/2 bedraagt ca. 6 dagen, van de belangrijkste werkzame metaboliet 11 dagen. Dosering: mammacarcinoom oraal: 1 maal daags 60 mg. Desmoı¨dtumoren: oraal: volwassenen 180-240 mg per dag. Bij leverfunctiestoornissen dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: opvliegers, maagdarmstoornissen, zweten, leukorroe, duizeligheid, lethargie, huidafwijkingen, vaginale complicaties, corneaveranderingen, anemie. Toremifen kan verlenging QT-interval veroorzaken. Interacties: het metabolisme kan worden versneld door enzyminductoren zoals fenobarbital, fenytoı¨ne, carbamazepine. Toremifeen kan het QTc-interval verlengen; combinatie met andere middelen die het QTcinterval verlengen. Verkrijgbaar als: – Farestonâ, tabletten a` 60 mg.

Toriselâ. Zie: Temsirolimus blz. 416 Tostranâ. Zie: Testosteron blz. 420 Tosylchlooramide. Tosylchlooramidenatrium is een wit, zwak naar chloor ruikend poeder, goed oplosbaar in water. Gebruikt als desinfecterend middel in concentraties van 0,1% tot 2%. Het is giftig bij inwendig gebruik. Verkrijgbaar als:

– Halamidâ, poeder ter bereiding van oplossing (Na-zout).

Toviaz â. Zie: Fesoterodine blz. 179 Toxogoninâ. Zie: Obidoxim blz. 314 tPA. Zie: Alteplase blz. 31 Trachitolâ. Zuigtabletten met 1 mg lidocaı¨ne HCl, 1,8 mg propylparahy-

T

droxybenzoaat en 1 mg aluminiumkaliumsulfaat. Gebruikt bij keelinfecties. Dosering: oromucosaal: volwassenen elke 2 uur 1 tablet opzuigen, tot 8 tabletten per dag; kinderen tot 6 tabletten per dag.

Tracleer â. Zie: Bosentan blz. 67 Tracrium â. Zie: Atracurium blz. 51 Tractocile â. Zie: Atosiban blz. 50 Trafloxalâ. Zie: Ofloxacine blz. 316 Tramadol. Een centraal werkend analgeticum, toegepast bij de behandeling van acute en chronische pijn. Het is een agonist van de mu-receptor en heeft een remmend effect op de heropname van noradrenaline en serotonine. Het 436

analgetische effect bedraagt op mg/mg basis e´e´n tiende van dat van morfine. Het wordt na orale en rectale toediening volledig geabsorbeerd. De T1/2 bedraagt 5 tot 7 uur. Dosering: oraal (gewoon preparaat) of rectaal of i.m. of i.v.: 3 tot 4 maal daags 50 tot 100 mg. Dosering oraal (preparaat met gereguleerde afgifte): 2 maal daags 50 tot 200 mg of 1 maal daags 200 tot 400 mg. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, sedatie, droge mond, orthostatische reacties bij (te) snelle intraveneuze toediening. Interacties: gelijktijdig gebruik van alcohol of andere centraal-depressieve stoffen (zoals anesthetica, antipsychotica, anxiolytica, hypnotica en sedativa) kan de depressieve werking op het CZS versterken (meer kans op ademhalingsdepressie, versterkte sedering). Gelijktijdig gebruik met SSRI’s of een MAO-remmer kan leiden tot het serotoninesyndroom; vermijd gelijktijdig of korter dan twee weken tevoren gebruik van MAOremmers. Verkrijgbaar als: – Tramadol, capsules a` 50 mg (HCl); capsules met gereguleerde afgifte a` 50 mg, a` 100 mg, a` 150 mg en a` 200 mg (HCl); dispergeerbare tabletten a` 50 mg en a` 100 mg (HCl); bruistabletten a` 50 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 100 mg, a` 150 mg en a` 200 mg (HCl); druppelvloeistof a` 100 mg/ml (HCl); zetpillen a` 100 mg (HCl). – Tramageticâ, bruistabletten a` 50 mg (HCl); capsules a` 50 mg (HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 100 mg (HCl); druppelvloeistof a` 100 mg/ml (HCl). – Tramageticâ Once-Daily, tabletten met gereguleerde afgifte a` 200 mg en a` 300 mg (HCl). – Tramageticâ Retard, tabletten met gereguleerde afgifte a` 100 mg, a` 150 mg en a` 200 mg (HCl). – Tramalâ, injectievloeistof a` 2 ml = 100 mg (HCl); capsules a` 50 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 100 mg, a` 150 mg en a` 200 mg (HCl); druppelvloeistof a` 100 mg/ml (HCl); zetpillen a` 100 mg (HCl).

Tramagetic â. Zie: Tramadol blz. 436 Tramal â. Zie: Tramadol blz. 436 Trandateâ. Zie: Labetalol blz. 247 Trandolapril. Een angiotensine converting enzym (ACE)-remmer toegepast bij behandeling van hypertensie. Na orale toediening wordt het voor ca. 50% geabsorbeerd en gehydrolyseerd tot de werkzame metaboliet trandolaprilaat. De T1/2 bedraagt 16 tot 24 uur. Dosering: oraal: e´e´n maal daags 2 mg, te verhogen tot 1 maal daags 4 mg. Bij gestoorde nierfunctie: creatinineklaring 10–30 ml/min: begindosering 0,5 mg 1 x/dag, indien nodig verhogen; max. 2 mg per etmaal. Bij creatinineklaring < 10 ml/min: begindosering 0,5 mg 1 x/dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoest, maagdarmstoornissen, hypotensie. Interacties: versterkt het effect van diuretica. Bij patie¨nten die een diureticum gebruiken is de plasmarenineactiviteit verhoogd. Bij toevoegen van een RAAS-remmer aan een diureticum kan hierdoor een versterkt hypotensief effect optreden. De toxiciteit van lithium kan toenemen doordat de uitscheiding wordt geremd. Verkrijgbaar als:

– Goptenâ, capsules a` 0,5 mg en a` 2 mg. 437

T

Tranexaminezuur. Remt de vorming van plasmine uit plasminogeen en wordt gebruikt bij ernstige bloedingen, veroorzaakt door verhoogde fibrinolyse. Absorptie: oraal goed. Eliminatie: ca. 95% onveranderd met de urine. T1/2el = 3 uur. Dosering: oraal: 3 tot 4 maal daags 1 gram tot 1,5 gram. Dosering i.v.: 3 maal daags 1 gram. Bijwerkingen: misselijkheid, braken, diarree. Verkrijgbaar als: – Cyklokapronâ, filmomhulde tabletten a` 500 mg; injectievloeistof a` 5 ml = 500 mg.

Transiderm â Nitro. Zie: Nitroglycerine blz. 310 Transipegâ. Sachets met poeder voor orale oplossing met 2,95 g macrogol 3350, 284 mg natriumsulfaat-0-water, 84 mg natriumwaterstofcarbonaat, 73 mg natriumchloride en 37,5 mg kaliumchloride. Bij obstipatie. Dosering: oraal: 1 tot 3 sachets opgelost in 50 ml water. OW & RV blz. 73 Transtec â. Zie: Buprenorfine & RV blz. 108 Tranxe `neâ. Zie: Clorazepinezuur & RV . Een niet-selectieve MAO-remmer toegepast bij de Tranylcypromine &

T

behandeling van ernstige depressies die niet op conventionele therapie reageren. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en in de lever gemetaboliseerd. De T1/2 bedraagt ca. 2,5 uur. Het middel is alleen op artsenverklaring beschikbaar. Dosering: oraal: startdosering 2 maal daag 10 mg, bij slaapstoornissen in 1 dosis ’s ochtends of in 2 doses ’s ochtends en ’s middags, op geleide van bijwerkingen na 3 dagen verhogen tot 40 mg per dag in 2 doses en daarna tot ten minste 60 mg per dag in 2 doses, zo nodig tot max. 100 mg per dag in 2 doses; bij voldoende effect dosering verlagen tot onderhoudsdosering van veelal 40-60 mg per dag. Het effect kan pas na ten minste 3-4 weken worden beoordeeld bij een dosering van 60 mg per dag. In combinatie met elektroshocktherapie: volwassenen 10 mg 2 x per dag tijdens de therapie gevolgd door onderhoudsdosering 10 mg 1 x per dag na de therapie. Bijwerkingen: slapeloosheid, orthostatische hypotensie, (ernstige) bloeddrukstijging, maagdarmstoornissen, prikkelbaarheid, leverfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, hallucinaties. Interacties: kan een ernstige hypertensieve crisis met in het ergste geval dodelijke afloop veroorzaken indien voedsel met een hoog gehalte aan aminen, met name tyramine, wordt genuttigd, (ook wel ’kaasreactie’ genoemd). Tijdens of vlak na staken van een behandeling met een serotonerg werkend middel (bv. SSRI’s, clomipramine, duloxetine, imipramine en venlafaxine) kan het serotoninesyndroom optreden. Verkrijgbaar als: – Parnateâ, tabletten a` 10 mg (als sulfaat).

Trastuzumab. Een gehumaniseerd monoklonaal antilichaam dat zich bindt aan het extracellulaire domein van het Humaan Epidermale groeifactor Receptor-2 eiwit (HER2 eiwit). Hierdoor treedt groeiremming op van tumoren veroorzaakt door een overexpressie van HER2. Bij 25% van de vrouwen met gemetastaseerd mammacarcinoom treedt overexpressie van HER2 op. Als monotherapie of in combinatie met paclitaxel of docetaxel intraveneus toegepast bij de behandeling van gemetastaseerde borstkanker en HER2 overexpressie. Verder toegepast bij de behandeling van HER2438

positieve vroege borstkanker aansluitend op operatie, chemotherapie en eventueel radiotherapie. Premedicatie met een analgeticum en een antihistaminicum wordt aanbevolen. De T1/2 bedraagt gemiddeld 28,5 dagen. Dosering: i.v. als infusie: wekelijks schema voor gemetastaseerde en vroege borstkanker: oplaaddosis 4 mg/kg lichaamsgewicht, onderhoudsdosering, te beginnen 1 week na de oplaaddosis, 2 mg/kg lichaamsgewicht 1 keer per week; driewekelijks schema voor vroege borstkanker: oplaaddosis 8 mg/kg lichaamsgewicht, onderhoudsdosering, te beginnen 3 weken na de oplaaddosis, 6 mg/kg lichaamsgewicht met intervallen van 3 weken. Bijwerkingen: koorts, astma, duizeligheid, kortademigheid, gastro-intestinale stoornissen, asthenie, pijn, huidafwijkingen, cardiotoxiciteit. Interacties: bij behandeling met cyclofosfamide of een antracyclinederivaat (zoals doxorubicine of epirubicine) neemt het risico op cardiotoxiciteit toe. Verkrijgbaar als: – Herceptinâ, poeder voor infusievloeistof a` 150 mg.

Travasolâ. Zie: Aminozuren blz. 37 Travatanâ. Zie: Travoprost blz. 439 Travoprost. Een prostaglandine F2 analogon oculair toegepast ter reductie van de verhoogde intra-oculaire druk bij patie¨nten met openkamerhoekglaucoom of oculaire hypertensie. Dosering: oculair: ’s avonds 1 maal daags 1 druppel in het aangedane oog. Bijwerkingen: versterkte bruine pigmentatie van de iris, oculaire hyperemie. Verkrijgbaar als:

– Travatanâ, oogdruppels a` 0,004% (40 microgram/ml). RV . Een triazolopyridinederivaat, dat selectief de serotonineherTrazodon &

opname remt in de presynaptische neuronen. De antidepressieve werking is pas na 2-4 weken waarneembaar en maximaal na 6 weken. Wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid is ca. 65%. Ca. 70% wordt met de urine en ca. 30% met de feces uitgescheiden, hoofdzakelijk in de vorm van metabolieten. Dosering: depressie: oraal: aanvankelijk 2 tot 3 maal daags 50 mg, te verhogen tot 4 maal daags 100 mg. Probleemgedrag bij dementie: oraal: volwassenen 150-300 mg per dag. Niet combineren met MAO-remmers. Bijwerkingen: slaperigheid, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, hypotensie, erytheem, jeuk. Interacties: duloxetine, SSRI’s en proteaseremmers kunnen de plasmaconcentratie verhogen, mogelijk door remming van CYP2D6. Combinatie met proteaseremmers is gecontra-indiceerd. Bij gebruik van trazodon neemt het risico op een maagdarmbloeding toe als tevens een NSAID (m.u.v. coxibs) wordt gebruikt. De sederende werking kan toenemen in combinatie met alcohol of andere centraal-dempende stoffen. Verkrijgbaar als: – Trazolanâ, tabletten a` 100 mg (HCl). RV blz. 439 Trazolan â. Zie: Trazodon &

Trekzalf (zwart). Zie: Ichthammol blz. 221 Trekzalf Dr. Swaab. Zie: Ichthammol blz. 221 Trentalâ. Zie: Pentoxifylline blz. 337 439

T

Treprostinil. Een prostacycline analogon met krachtige systemische en pulmonale vaatverwijdende eigenschappen en daarnaast een trombocytenaggregatieremmende werking. Parenteraal toegepast bij de behandeling van pulmonaire arterie¨le hypertensie. Het wordt in de lever voor een groot deel omgezet in onwerkzame metabolieten. De halfwaardetijd bedraagt ca. 4 uur. Dosering: subcutaan als infusie ( via infuuspomp) op geleide van bloeddruk en hartfrequentie: aanvankelijk 1,25 nanogram/kg/min. Daarna per week, in stappen van 1,25 tot 2,5 nanogram/kg/min., verhogen tot max. 42 nanogram/kg/min. Bijwerkingen: vaatverwijding, hoofdpijn, maagdarmstoornissen, huidreacties, pijn in de kaak, bloeduitstortingen, duizeligheid, oedeem, hypotensie, jeuk. Interacties: kan de werking versterken van heparine en andere anticoagulantia, trombocytenaggregatieremmers, NSAID’s, antihypertensiva of andere vaatverwijders. Furosemide kan de klaring iets verminderen. Verkrijgbaar als: – Remodulinâ, infusievloeistof a` 20 ml = 20 mg, a` 20 ml = 50 mg, a` 20 ml = 100 mg en a` 20 ml = 200 mg (als Na-zout).

Tretinoı¨ne. Vitamine A-zuur. Uitwendig gebruikt bij ernstige vormen van acne en bij huidbeschadiging door langdurige blootstelling aan zonlicht. De behandeling moet 6 tot 8 weken worden voortgezet. Tretinoı¨ne prikkelt de slijmvliezen; lippen, neusholte en ogen er niet mee in aanraking laten komen. De behandelde huid wordt rood en schilfert af. Langdurig blootstellen aan de zon moet tijdens de behandeling worden vermeden. Systemisch (oraal) gebruikt bij acute promyelocytaire leukemie. Verkrijgbaar als: – Acid A Vitâ, cre`me a` 0,05%. – Tretinoı¨ne FNA, cre`me a` 0,02% en a` 0,05%; lotion a` 0,02%, a` 0,05% en a` 0,1%. – Vesanoı¨dâ, capsules a` 10 mg.

Tretinoı¨ne-hydrochinon FNA. Cre`me met 0,05% tretinoı¨ne en 2% hydrichinon en cre`me met 0,05% tretinoı¨ne en 5% hydrochinon. Gebruikt bij hyperpigmentatiestoornissen.

Triamcinolon. Een synthetisch corticosteroı¨d, dat slechts een geringe in-

T

vloed heeft op de mineraalhuishouding. De azijnzure ester van triamcinolon is nagenoeg onoplosbaar in water en wordt gebruikt voor intralaesionale, intra-articulaire en intramusculaire toediening. Dosering: volwassenen en kinderen zwaarder dan 35 kg aanvankelijk 8-16 mg per dag bij langdurige intensieve therapie, soms tot 48 mg per dag in 4 doses. Bijwerkingen: natrium- en vochtretentie, hartfalen bij daarvoor gevoelige patie¨nten, kaliumverlies, hypokalie¨mische alkalose, hypertensie, verhoogde calciumuitscheiding. Interacties: enzyminductoren, zoals aminoglutethimide, carbamazepine, fenobarbital, fenytoı¨ne en rifampicine, kunnen de werking van glucocorticoı¨den verminderen. Versterkt de ulcerogene werking van NSAID’s (behalve de coxibs). Verkrijgbaar als: – Triamcinolon, tabletten a` 4 mg.

Triamcinolonacetonide. Een vrij sterk werkend synthetisch corticosteroı¨d (klasse 2), dat uitwendig wordt gebruikt. Wordt verder intramusculair, intra-articulair, intrabursaal en intralaesionaal toegepast. Het wordt na intra-articulaire injectie volledig geabsorbeerd, na ca. 6 dagen is meer dan 440

80% geabsorbeerd. Na intramusculaire injectie wordt de Cmax na ca. 68 uur bereikt. Na cutane toepassing wordt zonder occlusie minder dan 5% geabsorbeerd; met occlusie kan een cutane dosering van 40 mg per 24 uur mogelijk tot dezelfde systemische werking leiden als 8-32 mg oraal toegediend. De plasma-eiwitbinding bedraagt 60-70%. Dosering: intramusculair: volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar aanvankelijk 40-80 mg per keer, soms is 20 mg voldoende; kinderen 6-12 jaar aanvankelijk 40 mg. (Peri)articulaire aandoeningen: intra-articulair: volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar 2,5-5 mg in kleine gewrichten en 5-15 mg in grote gewrichten. Oppervlakkige huidaandoeningen: cutaan: cre`me, zalf 0,5-1 mg/g, oplossing 1 mg/ml. Rinitis: nasaal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar neusspray aanvankelijk 110 mg (= 2 doses) in elk neusgat 1 x per dag, onderhoudsdosering 55 mg (= 1 dosis) in elk neusgat 1 x per dag; kinderen 6-11 jaar aanvankelijk 55 mg (= 1 dosis) in elk neusgat 1 x per dag, bij ernstige symptomen zo nodig 110 mg (= 2 doses) in elk neusgat 1 x per dag, gedurende max. 3 maanden. Bijwerkingen: risico op huidatrofie neemt toe naarmate een grotere hoeveelheid in de huid terechtkomt. Bij intra-oculaire toediening zijn oogontsteking, verhoogde oogdruk en visusstoornissen zoals gezichtsverlies gemeld. Interacties: enzyminductoren, zoals aminoglutethimide, carbamazepine, fenobarbital, fenytoı¨ne en rifampicine, kunnen de werking van glucocorticoı¨den verminderen. Versterkt de ulcerogene werking van NSAID’s (behalve de coxibs). Verkrijgbaar als: – Kenacort-A, injectievloeistof a` 1 ml = 10 mg, a` 5 ml = 50 mg, a` 1 ml = 40 mg en a` 5 ml = 200 mg. – Nasacortâ, neusspray a` 55 microgram per dosis. – Triamcinolonacetonide, cre`me a` 0,1%; zalf a` 0,1%. – Triamcinolonacetonide FNA, cre`me a` 0,1%; zalf a` 0,1%.

Triamcinolonacetonide-salicylzuur FNA. Cutane oplossing met 0,1% triamcinolonacetonide en 2% salicylzuur. Gebruikt bij chronische hyperkeratotische psoriasis.

Triamtereen. Een diureticum, dat de uitscheiding van natrium bevordert en de uitscheiding van kalium tegengaat. Het wordt snel uit de darm geabsorbeerd en ook weer snel (binnen 24 uur) uitgescheiden. Het werkt rechtstreeks op de distale niertubuli. De werking begint na 30 minuten, piekdiurese na 4 tot 6 uur, de totale werkingsduur is ongeveer 16 uur. Om zijn kaliumretinerend effect wordt het gebruikt als adjuvans bij het toedienen van thiazidediuretica. Dosering: oraal: 50 mg tot 200 mg per dag in 1 tot 2 doses. Bijwerkingen: kan hyperkalie¨mie veroorzaken, bij langdurige toediening is controle van de kaliumspiegel van het bloed wenselijk. Verdere bijwerkingen zijn maagdarmstoornissen, droge mond en exanthemen. Interacties: bij combinatie met thiazidediuretica verstoringen van de elektrolytenbalans. Verkrijgbaar als: – Triamtereen, tabletten a` 50 mg.

Triamtereen/Epitizide. Combinatie van een kaliumsparend en een thiazide diureticum. Triamtereen voorkomt de kaliumdepletie, die epitizide zou kunnen veroorzaken. Gebruikt bij oedeem en hypertensie.

441

T

Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags 1 capsule. Bijwerkingen: hyperkalie¨mie. Verkrijgbaar als:

– Dyta-Ureseâ, capsules a` 50 mg/4 mg triamtereen en epitizide. – Triamtereen/Epitizide, capsules a` 50 mg/4 mg triamtereen en epitizide.

Triamtereen/Hydrochloorthiazide. Combinatie van een kaliumsparend en een thiazide diureticum. Triamtereen voorkomt de kaliumdepletie, die hydrochloorthiazide zou kunnen veroorzaken. Gebruikt bij oedeem en hypertensie. Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags 1 tablet na de maaltijd. Bijwerkingen: hyperkalie¨mie. Verkrijgbaar als: – Dytenzideâ, tabletten a` 50 mg/25 mg triamtereen en hydrochloorthiazide. – Triamtereen/Hydrochloorthiazide, tabletten a` 50 mg/25 mg triamtereen en hydrochloorthiazide.

TriAnalâ. Zetpillen met 0,5 mg triamcinolonacetonide en 50 mg lidocaı¨ne (HCl). Zalf met 0,025% triamcinolonacetonide en 5% lidocaı¨ne (HCl). Bij hemorroı¨den.

Triaxis Polioâ. Combinatievaccin, toegepast als revaccinatie op 4-jarige leeftijd, voor actieve immunisatie tegen difterie, kinkhoest, tetanus en poliomyelitis. Dosering: i.m. (bij voorkeur in de m. deltoideus): 0,5 ml.

Triclosanâ. Desinfectiemiddel voor de huid. Verkrijgbaar als: – Cidalâ, zeep a` 0,75%.

Triglyceriden, gestructureerd. Inter-veresterd mengsel van Long Chain Triglycerides (LCT) en Medium Chain Triglycerides (MCT). Intraveneus toegepast als parenterale toevoer van energie en essentie¨le vetzuren. Dosering: op geleide van energiebehoefte en vet-eliminerend vermogen. Verkrijgbaar als:

– Structolipidâ, infusievloeistof a` 20%.

Trigynonâ. Een driefasen oraal anticonceptivum. Elke kalenderverpakking

T

bevat 6 bruine, 5 witte en 10 gele dragees. Elke bruine dragee bevat 50 microgram levonorgestrel en 30 microgram ethinylestradiol. Elke witte dragee bevat 75 microgram levonorgestrel en 40 microgram ethinylestradiol. Elke gele dragee bevat 125 microgram levonorgestrel en 30 microgram ethinylestradiol. Dosering: 1 bruine dragee gedurende 6 dagen, 1 witte dragee gedurende 5 dagen en 1 gele dragee gedurende 10 dagen. Daarna wordt een tabletvrije periode van 7 dagen in acht genomen.

Trihexyfenidyl. Een anticholinergicum, gebruikt bij de ziekte van Parkinson en bij extrapiramidale bijwerkingen van geneesmiddelen. Wordt snel geabsorbeerd. De maximale plasmaconcentratie wordt na ca. 1,5 uur bereikt. Ca. 56% wordt uitgescheiden met de urine in de vorm van 3 gehydroxyleerde metabolieten. De eliminatie verloopt bifasisch met een terminale halfwaardetijd van ca. 33 uur. De werking begint na ca. 1 uur. Dosering: oraal: gewoon preparaat: aanvankelijk 1 maal daags 1 mg, zo nodig dosering verhogen tot 6 tot 12 mg per dag in 3 tot 4 doses, max. 15 mg per dag; 442

preparaat met gereguleerde afgifte: onderhoudsdosering 5 tot 15 mg per dag in 1 tot 2 doses. Onderbreken bij misselijkheid of wazig zien. Bijwerkingen: verwardheid, duizeligheid, droge mond, accommodatiestoornissen. Interacties: fenothiazinen, amantadine, tricyclische antidepressiva, kinidine, disopyramide en sommige antihistaminica kunnen de anticholinerge bijwerkingen versterken. Combinatie met antipsychotica kan tevens het therapeutisch effect ervan verminderen en de warmte-intolerantie doen toenemen. Verkrijgbaar als:

– Artaneâ, tabletten a` 2 en a` 5 mg (HCl).

Trileptalâ. Zie: Oxcarbazepine blz. 322 Trimethadion. Anti-epilepticum, alleen gebruikt bij absences. Vanwege de ernst van de bijwerkingen wordt het uitsluitend gebruikt bij patie¨nten die niet zijn te behandelen met natriumvalproaat of ethosuximide. Wordt goed geabsorbeerd. De plasmahalfwaardetijd van trimethadion bedraagt ca. 16 uur en die van dimethadion 5-10 dagen. Dosering: 3 maal daags 300 tot 600 mg, maximaal 1,8 g per dag. Het bloedbeeld moet worden gecontroleerd i.v.m. het optreden van leukopenie en agranulocytose. Bijwerkingen: gezichtsstoornissen, fotofobie, hepatitis, nefrotisch syndroom, sedatie.

Trimethoprim. Een antibacterieel middel, dat remmend werkt op de synthese van tetrahydrofoliumzuur in de bacterie. Gebruikt bij ongecompliceerde urineweginfecties. Na orale toediening wordt het snel en vrijwel volledig uit de darm geabsorbeerd. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 8,5 uur, bij jongere kinderen korter. Dosering: oraal: ongecompliceerde urineweginfecties: volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar: 300 mg ineens ’s avonds gedurende 3–5 dagen. Kinderen: 5–12 jaar: 6–9 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1–2 doses gedurende 3–7 dagen. Profylaxe van recidiverende en onderhoudsbehandeling chronische urineweginfecties: volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar: 100 mg ’s avonds. Kinderen: 5–12 jaar: 50 mg ’s avonds. De behandeling kan 3–12 maanden, soms nog langer, duren. Dosering aanpassen bij verminderde nierfunctie. Bijwerkingen: jeuk, ’rash’, maagdarmstoornissen zoals misselijkheid, braken, glossitis. Interacties: kan de toxiciteit van methotrexaat verhogen, plasmaconcentratie van fenytoı¨ne en lamivudine kan stijgen. Verkrijgbaar als:

T

– Trimethoprim, tabletten a` 100 mg en a` 300 mg.

Trinordiolâ. Een oraal driefasen anticonceptivum. Elke kalenderverpakking bevat 6 bruine, 5 witte en 10 gele dragees. Elke bruine dragee bevat 50 microgram levonorgestrel en 30 microgram ethinylestradiol. Elke witte dragee bevat 75 microgram levonorgestrel en 40 microgram ethinylestradiol. Elke gele dragee bevat 125 microgram levonorgestrel en 30 microgram ethinylestradiol. Dosering: oraal: 1 bruine dragee gedurende 6 dagen, 1 witte dragee gedurende 5 dagen en 1 gele dragee gedurende 10 dagen. Daarna wordt een tabletvrije periode van 7 dagen in acht genomen.

443

Trinovumâ. Een driefasen oraal anticonceptivum. Elke kalenderverpakking bevat 7 witte tabletten met 0,5 mg norethisteron en 35 microgram ethinylestradiol, 7 lichtoranje tabletten met 0,75 mg norethisteron en 35 microgram ethinylestradiol en 7 oranje tabletten met 1 mg norethisteron en 35 microgram ethinylestradiol. Dosering: oraal: 1 witte tablet per dag gedurende 7 dagen, gevolgd door 1 lichtoranje tablet per dag gedurende 7 dagen, gevolgd door 1 oranje tablet per dag gedurende 7 dagen per cyclus.

Tripelennamine. Een ethyleendiamineverbinding, gebruikt als antihistaminicum en heeft bij toepassing op de huid een lokaalanesthetisch effect. Gebruikt bij jeuk en pijn bij steken en beten. Dosering: insectensteken en kwallenbeten: cutaan: cre`me en huidstift 20 mg/ gram. Verkrijgbaar als: – Azaronâ, cre`me a` 2% (HCI); stift a` 2% (HCl).

Triptoreline. Een analogon van gonadoreline (LHRH) toegepast bij de be-

T

handeling van testosterongevoelig, gemetastaseerd prostaatcarcinoom, bij de tijdelijke behandeling van leiomyoma uteri ter voorbereiding op myomectomie of hysterectomie en bij de behandeling van idiopathische pubertas praecox met een centrale oorzaak. Na een aanvankelijke stijging treedt een (reversibele) daling op van testosteron- resp. oestrogeenconcentraties tot op castratie- resp. postmenopauzaal niveau. Dosering: bij prostaatcarcinoom: i.m.: 1 maal per 4 weken 3,75 mg of 1 maal per 12 weken 11,25 mg. Subcutaan: volwassenen 500 mg 1 x per dag gedurende 7 dagen, vanaf de 8e dag 100 mg 1 x per dag. Dosering bij leiomyomen van de uterus: i.m.: 1 maal per 4 weken 3,75 mg, gedurende max. 6 maanden. Seksuele drift: intramusculair: Salvacyl â: volwassenen 11,25 mg elke 12 weken. Downregulatie van de hypofyse: subcutaan: volwassenen, individueel op geleide van de follikelgrootte en estradiolplasmaconcentratie. Bijwerkingen: opvliegers, impotentie, gynaecomastie, oedeem. Verkrijgbaar als: – Decapeptylâ, injectievloeistof in wegwerpspuit a` 0,2 ml = 100 microgram (acetaat). – Decapeptylâ CR, poeder voor injectievloeistof in wegwerpspuit a` 3,75 mg (als acetaat). – Pamorelinâ, poeder voor injectiesuspensie a` 11,25 mg (als embonaat). – Salvacylâ, poeder voor injectiesuspensie (als embonaat) 11,25 mg + 2 ml oplosm.

Trisenoxâ. Zie: Arseentrioxide blz. 45 Trisequens â. Een kalenderverpakking bevat 12 blauwe tabletten met 2 mg estradiol, 10 witte tabletten met 2 mg estradiol en 1 mg norethisteronacetaat en 6 rode tabletten met 1 mg estradiol. Toegepast bij de behandeling van verschijnselen van oestrogeendeficie¨ntie.

Trisporalâ. Zie: Itraconazol blz. 237 Tritaceâ. Zie: Ramipril blz. 373 Tritazideâ. Zie: Ramipril/Hydrochloorthiazide blz. 373 444

Trizivirâ. Tabletten met 300 mg zidovudine, 150 mg lamivudine en 300 mg abacavir (als sulfaat) toegepast bij de behandeling van hiv-geı¨nfecteerde patie¨nten. Niet gebruiken bij patie¨nten die drager zijn van het allel HLAB*5701 (verhoogd risico op overgevoeligheidsreacties). Dosering: oraal: twee maal daags 1 tablet, bij creatinineklaring 50 ml/min. of kleiner of bij beenmergsuppressie wordt aanbevolen de stoffen afzonderlijk toe te dienen. Bijwerkingen: (ernstige) overgevoeligheidsreacties, maagdarmstoornissen, hoofdpijn, leverfunctiestoornissen, myalgie, influenza-achtige verschijnselen, huidreacties, nierfunctiestoornissen, bloedbeeldafwijkingen, koorts, malaise.

Trombine. Een enzym, verkregen uit plasma, dat fibrinogeen versneld omzet in fibrine. Bij de behandeling van bloedingen in de chirurgie wordt het lokaal toegepast.

Trometamol. THAM. Tris. Tromethamine. Een alkalische stof, die na intraveneuze toediening onveranderd met de urine wordt uitgescheiden. Gebruikt bij metabole acidose. Het preparaat wordt intraveneus toegediend in een oplossing met 36 mg/ml (= 0,3 M).

Tromethamine. Zie: Trometamol blz. 445 Tropicamide. Een anticholinergicum, dat wordt gebruikt als mydriaticum, voornamelijk bij het oogspiegelen. De mydriatische werking duurt enkele uren. Verkrijgbaar als: – Tropicamide, oogdruppels a` 0,5% en a` 1%.

Tropisetron. Een selectieve serotonineantagonist van de 5HT3-receptor toegepast ter preventie van misselijkheid en braken door chemotherapie. Na orale toediening wordt het volledig geabsorbeerd. In de lever wordt het omgezet in niet-werkzame metabolieten. De uitscheiding vindt voornamelijk via de urine plaats. De T1/2 bedraagt 8 uur bij snelle tot 45 uur bij langzame metaboliseerders. Dosering: bij chemotherapie: volwassenen: op de eerste dag, vlak voor de cytostatische therapie: 5 mg via i.v.-infusie of als langzame injectie ( 1 min.), zo nodig gevolgd door 5 mg oraal op dag 2–6. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen, moeheid, duizeligheid. Interacties: gelijktijdige toediening met rifampicine of andere leverenzyminducerende stoffen (bv. fenobarbital) leidt tot lagere plasmaconcentraties van tropisetron, waardoor (alleen bij snelle metaboliseerders) verhoging van de dosering is vereist. Voorzichtigheid is geboden bij gelijktijdig gebruik van andere middelen die het QTc-interval kunnen verlengen. Verkrijgbaar als: – Novabanâ, injectievloeistof a` 5 ml = 5 mg (als HCl); capsules a` 5 mg (als HCl).

Trusoptâ. Zie: Dorzolamide blz. 143 Truvadaâ. Tabletten met 200 mg emtricitabine en 245 mg tenovofir (disoproxil (als fumaraat)). Toegepast bij de behandeling van infecties met hiv. Dosering: oraal: 1 maal daags 1 tablet tijdens het eten. Bij verminderde nierfunctie bij volwassenen: creatinineklaring 30-50 ml/min.: 1 tablet 1 x elke 2 dagen; creatinineklaring 10-30 ml/min.: 1 tablet 1 x elke 3-4 dagen. 445

T

RV blz. 94 Truxalâ. Zie: Chloorprotixeen & RV blz. 38 Tryptizolâ. Zie: Amitriptyline &

Tuberculine. Door ultrafiltratie en uitzouting gezuiverd filtraat van cultures van gedode Mycobacterium tuberculosis of Mycobacterium bovis. Gebruikt voor de diagnose van een infectie met Mycobacterium tuberculosis of Mycobacterium bovis, controle op cellulaire immuniteit tegen tuberculose (reactie van Mantoux). Dosering: intracutaan: volwassenen en kinderen 2 TB-E, bij lage gevoeligheid 5 TB-E. TB-E = tuberculine-eenheid. De reactie wordt afgelezen minimaal 3 en maximaal 5 dagen na injectie. Atypische mycobacterie¨n kunnen een valspositieve reactie veroorzaken, maar deze is meestal kleiner. Verkrijgbaar als: – Tuberculine PPD RT23 SSI, injectievloeistof a` 1 ml = 20 TB-E, a` 5 ml = 100 TB-E en a` 1 ml = 50 TB-E (SSI = Statens Serum Institut).

Tuclaseâ. Zie: Pentoxyverine blz. 338 Tweenâ 80. Zie: Polysorbaat 80 blz. 349 Twinrixâ Adult. Een combinatievaccin tegen Hepatitis A en Hepatitis B. Injectievloeistof in wegwerpspuit met 720 E geı¨nactiveerd Hepatitis A-virus en 20 microgram recombinant Hepatitis B-oppervlakteantigeen in 1 ml. Dosering: i.m.: 3 doses met een tussenpoos van 1 en 6 maanden. De beschermduur bedraagt ca. 5 jaar. Bijwerkingen: pijn, roodheid op de injectieplaats, hoofdpijn, vermoeidheid, prikkelbaarheid. Interacties: bij behandeling met immunosuppressiva kunnen mogelijk onvoldoende hoge antistoftiters worden bereikt.

Tygasilâ. Zie: Tigecycline blz. 426 Typherix â. Zie: Buiktyfusvaccin blz. 72 Typhim Viâ. Zie: Buiktyfusvaccin blz. 72 Tysabriâ. Zie: Natalizumab blz. 299 Ubretidâ. Zie: Distigmine blz. 139 UFT â. Capsules met 100 mg tegafur en 224 mg uracil. In combinatie met

T

calciumfolinaat toegepast bij de orale eerstelijnsbehandeling van gemetastaseerde colorectaalkanker. De gecombineerde eigenschappen van tegafur, uracil en calciumfolinaat leiden tot een duale biomodulatie. Aan de ene kant is tegafur een orale prodrug van het cytotoxische 5-fluorouracil (5-FU) en remt uracil reversibel het enzym dihydropyrimidine dehydrogenase (DPD) dat 5-FU afbreekt. Aan de andere kant versterkt calciumfolinaat de cytotoxiciteit van 5-FU. Dosering: oraal: tegafur 300 mg/m2/dag en uracil 672 mg/m2/dag, gecombineerd met calciumfolinaat 90 mg/dag verdeeld over 3 doseringen gedurende 28 dagen. Vervolgkuren kunnen starten 7 dagen na bee¨indiging van de kuur. De combinatie van de geneesmiddelen dient tegelijkertijd te worden ingenomen ten minste 1 uur voor of 1 uur na de maaltijd. Op basis van de toxiciteit dient de dosis te worden aangepast. Bijwerkingen: maagdarmstoornissen, asthenie, koortsverschijnselen, candidiasis, smaakverandering, oedeem, 446

diepe veneuze trombose, dyspnoe, huidafwijkingen, alopecia, gewrichtspijn, gewichtsafname. Interacties: de instelling op fenytoı¨ne kan tijdelijk worden beı¨nvloed tijdens de chemokuur, met als mogelijk gevolg een te hoge fenytoineconcentratie.

Ulcogant â. Zie: Sucralfaat blz. 405 Ulipristal. Progestageen dat wordt ingezet als noodanticonceptie binnen 120 uur (5 dagen) na een onbeschermde geslachtsgemeenschap of bij falen van anticonceptie. Bij innemen tot 72 uur na de geslachtsgemeenschap wordt ca. 80% van de verwachte zwangerschappen voorkomen en bij innemen na 48-120 uur ca. 60%. Vetrijk voedsel verhoogt de plasmaconcentraties van ulipristal en zijn actieve metaboliet met ca. 25%. Wordt hoofdzakelijk gemetaboliseerd door CYP3A4 en voor een klein deel door CYP1A2 en CYP2D6. T1/2 ca. 26-39 uur. Dosering: oraal 30 mg zo spoedig mogelijk, tot uiterlijk 120 uur (5 dagen) na een onbeschermde geslachtsgemeenschap of falen van anticonceptie; bij braken binnen 3 uur na inname wordt aanbevolen de behandeling te herhalen. Herhaalde toediening binnen dezelfde cyclus wordt ontraden wegens onvoldoende gegevens. Bijwerkingen: buikpijn, menstruatiestoornissen, gastrointestinale klachten, hoofdpijn, duizeligheid, moeheid, stemmingsstoornissen, dysmenorroe, menorragie, metrorragie, spierspasmen, rugpijn en infecties. Interacties: de werking van progestageenhoudende middelen kan worden verstoord. Bij hervatting van het gebruik van progestageenhoudende anticonceptiva moet rekening worden gehouden met een verminderde betrouwbaarheid tot de volgende menstruatie. De werking kan worden verminderd door CYP3A4-inductoren, zoals carbamazepine, fenytoı¨ne, rifampicine, ritonavir en hypericum. Stoffen die CYP3A4 remmen kunnen de blootstelling verhogen. Geneesmiddelen die de pH van de maag verhogen kunnen de plasmaconcentratie verlagen. Verkrijgbaar als: – Ellaoneâ, tablet a` 30 mg.

Ultacit â. Zie: Hydrotalciet blz. 217 OW blz. 376 Ultiva â. Zie: Remifentanil &

Ultracaı¨nâ D-S. Zie: Articaı¨ne blz. 47 Ultracortenolâ. Zie: Prednisolon blz. 355 Ultravist â. Zie: Jopromide blz. 239 Unguentum aquosum. Zie: Waterhoudende zalf FNA blz. 464

U

Unguentum leniens. Zie: Koelzalf FNA blz. 246 Uracyst â. Zie: Chondroı¨tinezwavelzuur blz. 96 Urapidil. Een antihypertensivum met enerzijds een competitieve antagonistische werking op de post-synaptische alfa-adrenerge receptoren en anderzijds een directe werking op de centrale bloeddrukregeling, via een agonistische werking op de serotonine (5 HT1a)-receptor. Hierdoor wordt een stijging van de sympathische activiteit voorkomen. De T1/2 bedraagt 3 tot 5 uur. 447

Dosering: hypertensie: oraal: volwassenen aanvankelijk 30-60 mg 2 x per dag,

na 2-4 weken op geleide van effect de dosering verhogen tot onderhoudsdosering, gewoonlijk 30-90 mg 2 x per dag; ouderen vanaf 75 jaar 30 mg 2 x per dag; bij leverfunctiestoornis dosering aanpassen op geleide van effect. Bijwerkingen: orthostatische hypotensie, misselijkheid, hartkloppingen. Verkrijgbaar als:

– Ebrantilâ, capsules met gereguleerde afgifte a` 30 mg, a` 60 mg en a` 90 mg. – Urapidil, injectievloeistof (als hydrochloride) 5 mg/ml 10 ml.

Ureum. Kleurloze kristallen, zeer goed oplosbaar in water. Uitwendig gebruikt heeft ureum een keratolytische werking en bevordert het de opname van water door het stratum corneum. Verkrijgbaar als: – Calmuridâ, cre`me a` 10%. – Ureum FNA, cre`me a` 5% en a` 10%; zalf a` 10%.

Urispasâ. Zie: Flavoxaat blz. 181 Urofollitropine. Menopauzegonadotrofine waaruit het LH grotendeels is verwijderd, de verhouding LH:FSH is maximaal 1:60. Bij de vrouw in combinatie met choriongonadotrofine gebruikt bij infertiliteit ten gevolge van hypothalame-hypofysaire disfunctie en voor het stimuleren van follikelgroei bij IVF. Bij de man in combinatie met choriongonadotrofine gebruikt bij stoornissen van de spermatogenese als gevolg van hypogonadotroop hypogonadisme. Dosering: intramusculair, subcutaan: anovulatie: volwassenen aanvankelijk 75 tot 150 IE per dag te beginnen binnen de eerste 7 dagen van de cyclus, zo nodig verhogen met 37,5 IE (met max. 75 IE) met een interval van 7 of 14 dagen, tot een pre-ovulatoir stadium is bereikt, max. 225 IE per dag, 24-48 uur na het beeı¨ndigen van de therapie gevolgd door behandeling met choriongonadotrofine: gecontroleerde ovarie¨le hyperstimulatie: volwassenen aanvankelijk 150 tot 225 IE per dag te beginnen ca. 2 weken na starten van een gonadorelineantagonist of op dag 2 of 3 van de cyclus, zo nodig verhogen tot max. 450 IE per dag totdat een adequate follikelgroei is verkregen, 24 tot 48 uur na het bee¨indigen van de therapie gevolgd door behandeling met choriongonadotrofine. Bijwerkingen: hoofdpijn, obstipatie, pijn in de onderbuik, pijn, ovarieel hyperstimulatiesyndroom. Verkrijgbaar als: – Fostimonâ, poeder voor injectievloeistof a` 75 IE.

Urogliss â. Catheterslijm met 2% lidocaı¨ne HCl en 0,05% chloorhexidine dihydrochloride.

U

Urogliss-S â. Zie: Chloorhexidine blz. 93 Urografinâ. Zie: Amidotrizoı¨nezuur blz. 35 Urokinase. Een enzym, dat de omzetting van plasminogeen in plasmine bevordert. Het wordt gebruikt als fibrinolyticum bij acute vaatocclusies door trombose of embolie, diepe veneuze trombose, massale longembolie en getromboseerde shunts bij hemodialyse. Dosering: intraveneuze toediening op geleide van de trombinetijd. Acute vaatocclusie bij diepe veneuze trombose: intraveneus als infusie: volwassenen aanvangsdosis 4400 IE/kg lich.gewicht in 10-20 min., gevolgd door continue 448

infusie (toediensnelheid afhankelijk van indicatie, zie producttekst). Bijwerkingen: bloedingen, allergische reacties zoals bronchospasmen, exanthemen, anafylaxie. Interacties: vanwege de verhoogde kans op bloedingen niet gelijktijdig gebruiken met heparine, orale anticoagulantia en trombocytenaggregatieremmers. Contrastvloeistoffen zouden fibrinolyse kunnen belemmeren. Verkrijgbaar als:

– Medacinaseâ, poeder voor infusievloeistof a` 10.000 IE, a` 50.000 IE, a` 100.000 IE, a` 250.000 IE en a` 500.000 IE.

Uromitexanâ. Zie: Mercapto-ethaansulfonzuur blz. 275 Ursocholâ. Zie: Ursodeoxycholzuur blz. 449 Ursodeoxycholzuur. Gebruikt bij het oplossen van cholesterolgalstenen en primaire biliaire cirrose (PBC). Ursodeoxycholzuur beı¨nvloedt de samenstelling van de geproduceerde gal zodanig, dat deze van lithogeen verandert in niet-lithogeen. Als gevolg van de geringere concentratie cholesterol in de gal kunnen reeds gevormde cholesterolgalstenen geleidelijk oplossen. Het effect bij primaire biliaire cirrose wordt veroorzaakt doordat ursodeoxycholzuur in de gal de hoeveelheid toxische galzuren vermindert en de waterstofcarbonaatsecretie stimuleert; tevens verhoogt het de galproductie en heeft het een immunomodulerend effect op de levercelmembranen. Absorptie: nagenoeg volledig. Groot ‘first pass’ effect. Metabolisering: vnl. in de lever tot geconjugeerd galzuur. Een stabiele concentratie in de gal wordt verkregen na ca. 3 maanden. Eliminatie vooral via de lever met een enterohepatische kringloop, klein deel als lithocholzuur en derivaten (met geringe enterohepatische kringloop); klein deel met de urine. Dosering: bij galstenen: oraal: 8 tot 10 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1 tot 3 doses. Dosering bij PBC (stadia I-III en stadium IV zonder een verhoogd serumbilirubine): oraal: 12 tot 15 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses. Dosering bij PBC (stadium IV en een verhoogd bilirubine): oraal: aanvankelijk 6 tot 8 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses, onder controle van de leverfunctie verhogen tot 12 tot 15 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 3 doses. Bijwerkingen: diarree, bij patie¨nten met PBC is een reversibele stijging van alkalische fosfatase, bilirubine en g-GT mogelijk. Interacties: niet gelijktijdig met colestyramine of een antacidum (op basis van aluminiumhydroxide) toedienen, omdat deze stoffen ursodeoxycholzuur kunnen binden en daarmee de absorptie verhinderen. Oestrogenen en lipideverlagende middelen bevorderen de vorming van galstenen. Ursochol kan de absorptie van ciclosporine verhogen. Verkrijgbaar als: – Ursocholâ, tabletten a` 50 mg en a` 300 mg. – Ursodeoxycholzuur, tabletten a` 300 mg. – Ursofalkâ, capsules a` 250 mg.

Ursofalkâ. Zie: Ursodeoxycholzuur blz. 449 Ustekinumab. Een via DNA-recombinanttechnologie geproduceerd, geheel humaan IgG1k-monoklonaal antilichaam tegen IL-12 en IL-23. Het bindt zich specifiek aan de p40-eiwit-subeenheid van de humane cytokines IL-12 en IL-23. Daardoor wordt de cytokinecascade onderbroken die belangrijk is bij de pathologie van psoriasis. Subcutaan toegepast bij de behande449

U

ling van patie¨nten met plaque psoriasis die onvoldoende reageren op of intolerant zijn voor andere systemische therapiee¨n waaronder ciclosprine, methotrexaat of PUVA. De Tmax bedraagt ca. 8 dagen. De mediane T1/2 is 21 dagen (15-32 dagen). De precieze metabole route van ustekinumab is onbekend. Dosering: subcutaan: aanvangsdosis 45 mg in week 0, gevolgd door een inductiedosis van 45 mg in week 4. Na die tweede dosis dienen volgende doses elke 12 weken te worden toegediend. Bijwerkingen: nasofaryngitis en infecties van de bovenste luchtwegen, maligniteiten, cellulitis, virusinfectie van bovenste luchtwegen, depressie, hoofdpijn, duizeligheid, keelpijn, maagdarmstoornissen, pruritus, spierpijn, vermoeidheid, reacties op de injectieplaats. Interacties: tijdens de behandeling met ustekinumab geen levende vaccins toedienen. Verkrijgbaar als: – Stelaraâ, flacons a` 45 mg = 0,5 ml.

Utrogestanâ. Zie: Progesteron blz. 359 Vagifem â. Zie: Estradiol blz. 162 Valaciclovir. Valine-ester van aciclovir. Een antiviraal middel, dat na orale toediening goed wordt geabsorbeerd en wordt omgezet in aciclovir. Toegepast bij de behandeling van infecties veroorzaakt door herpessimplexvirus (herpes genitalis) of varicellazostervirus (herpes zoster) en bij de profylaxe van frequent recidiverende herpes genitalis. De biologische beschikbaarheid bedraagt 54%. Dosering: oraal: bij herpes zoster: 3 maal daags 1 gram gedurende 7 dagen; bij herpes genitalis 2 maal daags 500 mg gedurende 5 tot 10 dagen; profylaxe van recidiverende herpes genitalis: 1 maal daags 500 mg of 2 maal daags 250 ml (bij frequent terugkerende aanvallen (10 of meer per jaar)); bij preventie van CMVinfectie en -ziekte: (de behandeling zo spoedig mogelijk na transplantatie beginnen) 2000 mg 4 x/dag gedurende 90 dagen. Bij nierfunctiestoornissen de dosering aanpassen. Bijwerkingen: hoofdpijn, maagdarmstoornissen. Interacties: combinatie van valaciclovir met nefrotoxische geneesmiddelen dient met zorg te gebeuren, vooral bij een verminderde nierfunctie. Gelijktijdig toegediende geneesmiddelen die gebruikmaken van actieve tubulaire secretie als eliminatieroute (bv. cimetidine, probenecide of mycofenolaatmofetil) kunnen de aciclovirspiegels na toediening van valaciclovir verhogen. Verkrijgbaar als:

U

– Valaciclovir, filmomhulde tabletten a` 500 mg (als HCl). – Zelitrexâ, tabletten a` 250 mg en a` 500 mg (als HCl).

Valcyte â. Zie: Valganciclovir blz. 451 RV blz. 450 Valdispert â. Zie: Valeriaanpreparaten &

Valdoxanâ. Zie: Agomelatine blz. 23 RV . De wortel van Valeriana officinalis bevat een Valeriaanpreparaten &

vluchtige olie, alkaloı¨den en pyrrolylketon. Het werkzame bestanddeel is valepotriaat. Er worden verschillende extracten van gemaakt. De verschillende preparaten worden als lichte sedativa gebruikt.

450

Bijwerkingen: maagdarmklachten zoals misselijkheid, buikkrampen. Verkrijgbaar als:

– Valdispertâ, dragees a` 45 mg (droog extract). – Valeriaan, druppelvloeistof (tinctuur).

Valganciclovir. De valine-ester van ganciclovir (prodrug) oraal toegepast bij de behandeling van cytomegalovirus-retinitis bij AIDS-patie¨nten en ter preventie van een CMV-aandoening na transplantatie van een solide orgaan van een CMV-positieve donor. Na orale toediening wordt het voor 60% geabsorbeerd en vervolgens geheel omgezet in ganciclovir. Dosering: oraal: 2 maal daags 900 mg is therapeutisch equivalent aan 2 maal daags 5 mg/kg lichaamsgewicht ganciclovir intraveneus. Dosering: oraal tijdens de maaltijd: behandeling: 2 maal daags 900 mg gedurende 21 dagen (inductie), gevolgd door 1 maal daags 900 mg (onderhoud); preventie: 1 maal daags 900 mg, te beginnen binnen 10 dagen na transplantatie, voortgezet tot 100 dagen na transplantatie. Bij nierfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: neutropenie, anemie, diarree, maagdarmstoornissen, bloedbeeldafwijkingen, koortsreacties, huidafwijkingen, leverfunctiestoornissen. Interacties: gelijktijdige behandeling met zidovudine kan leiden tot ernstige neutropenie. Bij gelijktijdige toediening met imipenem-cilastatine kunnen gegeneraliseerde insulten optreden. Bij gelijktijdige toediening kunnen de concentraties van didanosine toenemen. Gelijktijdige toediening van probenecide vermindert de renale klaring van ganciclovir. Andere stoffen (zoals dapson, pentamidine, flucytosine, vincristine, vinblastine, doxorubicine, amfotericine B, nucleoside analoga en hydroxycarbamide) die de replicatie van sneldelende celpopulaties remmen, kunnen additief toxische effecten (myelosuppressie/verminderde nierwerking) geven indien toegediend met, voor of na ganciclovir. Verkrijgbaar als: – Valcyte â, tabletten a` 450 mg (als HCl).

Valproı¨nezuur. Dipropylazijnzuur. Veroorzaakt een stijging van het gehalte aan gamma-aminoboterzuur, een verstoring van de respons op GABA en een verhoging van de membraamgeleiding in de hersenen. Gebruikt bij vele vormen van epilepsie. Na orale en rectale toediening wordt het snel uit het maagdarmkanaal geabsorbeerd en ook snel weer uitgescheiden. Werking: na enkele dagen tot > 1 week. De halfwaardetijd van de serumspiegel bedraagt 6 tot 15 uur. In de lever wordt ca. 10% gemetaboliseerd via CYP2C9, CYP2C19 en CYP2A6; ca. 40% wordt geglucuronideerd en ca. 30% wordt via boxidatie gemetaboliseerd. De metabolieten worden voornamelijk met de urine uitgescheiden. Dosering: oraal: rectaal: volwassenen en kinderen aanvankelijk 10 tot 20 mg/ kg lichaamsgewicht per dag, te verhogen tot een onderhoudsdosering van 20 tot 30 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 tot 4 doses. De intraveneuze dosering is gelijk aan de orale dosering. Profylaxe van migraine: oraal: preparaat met gereguleerde afgifte: volwassenen 500-1500 mg per dag, onderhoudsdosering meestal 500 mg 2 x per dag. Manie: oraal: gewoon preparaat en preparaat met gereguleerde afgifte: volwassenen aanvankelijk 750 mg per dag in verdeelde doses, vervolgens verhogen tot het gewenste effect is bereikt. Bij verminderde nierfunctie bij volwassenen kan een lagere dosis noodzakelijk zijn. Bijwerkingen: misselijkheid, diarree, hik, eetlustverandering, pancreatitis, 451

V

leverfunctiestoornissen, neurologische verschijnselen, haargroeiverandering, congenitale afwijkingen. Interacties: de werking van fenobarbital, antipsychotica, MAO-remmers, benzodiazepinen, primidon en antidepressiva wordt versterkt. Het effect kan worden verminderd door fenytoı¨ne. Het effect van valproı¨nezuur op fenytoı¨ne is onvoorspelbaar: de fenytoı¨neconcentratie kan stijgen ten gevolge van enzymremming of dalen door verdringing van de eiwitbindingsplaatsen. Het toxisch effect van carbamazepine kan worden gepotentieerd. Het metabolisme van lamotrigine kan verminderen. De combinatie met lamotrigine vergroot het risico van (ernstige) huidreacties (m.n. bij kinderen). De plasmaconcentratie van zidovudine kan worden verhoogd. Fenytoı¨ne, fenobarbital, primidon en carbamazepine kunnen de plasmahalfwaardetijd van valproı¨nezuur verkorten. Felbamaat verhoogt de serumconcentratie van valproı¨nezuur. Mefloquine verhoogt het metabolisme van valproı¨nezuur en heeft een convulsief effect. Bij gelijktijdig gebruik kunnen epileptische aanvallen optreden. Meropenem en ertapenem kunnen de bloedspiegel verlagen. Verkrijgbaar als: – Depakineâ, druppelvloeistof a` 300 mg/ml (Na-zout); stroop a` 40 mg/ml (Na-zout). – Depakineâ Chrono, tabletten met gereguleerde afgifte a` 300 mg en a` 500 mg (Na-zout). – Depakineâ Chronosphere, verdeeld granulaat met gereguleerde afgifte a` 100 mg, a` 250 mg, a` 500 mg, a` 750 mg en a` 1 gram (Na-zout). – Depakineâ Enteric, maagsapresistente tabletten a` 150 mg, a` 300 mg en a` 500 mg (Na-zout). – Depakineâ IV, poeder voor injectievloeistof a` 400 mg (Na-zout). – Orfiril â, capsules met gereguleerde afgifte a` 150 mg en a` 300 mg (Na-zout); verdeeld granulaat met gereguleerde afgifte a` 500 mg en a` 1 gram (Na-zout); injectievloeistof a` 3 ml = 300 mg (Na-zout). – Propymalâ, maagsapresistente capsules a` 150 mg, a` 300 mg, a` 450 mg en a` 600 mg; drank a` 60 mg/ml (Na-zout). – Valproı¨nezuur, maagsapresistente tabletten a` 150 mg, a` 300 mg, a` 500 mg en a` 600 mg (Na-zout); tabletten met gereguleerde afgifte a` 300 mg en a` 500 mg (Na-zout); drank a` 60 mg/ml (Na-zout).

Valsartan. Een angiotensine-II-receptorantagonist toegepast bij de behan-

V

deling van essentie¨le hypertensie, hartfalen en als secundaire preventie na een recent myocardinfarct. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid ca. 20%. De plasma-eiwitbinding bedraagt ca. 96%. Dosering: oraal: hypertensie: 1 maal daags 80 mg, zo nodig na 4 weken te verhogen tot 1 maal daags 160 mg, bij onvoldoende effect maximaal 1 maal daags 320 mg; hartfalen: 2 maal daags 40 mg, geleidelijk verdubbelen met intervallen van ten minste 2 weken tot maximaal 2 maal daags 160 mg; recent myocardinfarct: 2 maal daags 20 mg, geleidelijk verhogen tot 2 maal daags 160 mg, na 3 maanden. Bij milde tot matige leverinsufficie¨ntie zonder cholestase maximaal 80 mg per dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, hoesten, vermoeidheid, maagdarmstoornissen, leverfunctiestoornissen, verlaagd hemoglobine en hematocriet, hyperkalie¨mie. Interacties: combinatie met een ACE-remmer (en eventueel daarbij nog een b-blokker) wordt niet aanbevolen in verband met een vergroot risico van bijwerkingen. Bij combinatie met 452

thiazidediuretica is het bloeddrukverlagend effect min of meer additief. ACEremmers, kaliumzouten en kaliumsparende diuretica, zoals spironolacton, heparine en andere plasmakaliumverhogende geneesmiddelen (bv. trimethoprim, tacrolimus, ciclosporine) kunnen het effect op het serumkaliumgehalte versterken en leiden tot hyperkalie¨mie, met name bij gestoorde nierfunctie en hartfalen. Het antihypertensief effect kan verminderen door gebruik van NSAID’s; tevens is er een vergroot risico van achteruitgang van de nierfunctie en van hyperkalie¨mie. Verkrijgbaar als: – Diovanâ, omhulde tabletten a` 40 mg, a` 80 mg, a` 160 mg en a` 320 mg.

Vaminâ 14. Zie: Aminozuren blz. 37 Vaminolact â. Zie: Aminozuren blz. 37 Vancocinâ CP. Zie: Vancomycine blz. 453 Vancomycine. Een antibioticum, afkomstig van Streptomyces orientalis. Het antibacterie¨le spectrum bepaalt zich hoofdzakelijk tot multiresistente stafylokokken en streptokokken. De werking is bactericide. De eiwitbinding is gering. De halfwaardetijd van de serumspiegel is ongeveer 6 uur. Het wordt na orale toediening ze´e´r slecht geabsorbeerd. Er treden nog al vaak ernstige bijwerkingen op, zodat het preparaat slechts in aanmerking komt als er resistentie bestaat tegen de gebruikelijke antibiotica. Dosering: i.v.: om de 6 uur 500 mg als infuus van 1 uur of om de 12 uur 1 gram als infuus van 1 uur. Wordt ook toegepast als continu infuus. Er is vrijwel geen extrarenale eliminatie; bij dialysepatie¨nten blijft na e´e´n dosis gedurende weken een werkzame spiegel bestaan, ondanks dialyse. Dosering oraal: bij zeer ernstige colitis (Clostridium difficile) 500 mg elke 6 uur, soms in combinatie met metronidazol 500 mg 3 x per dag intraveneus, eventueel na herstel van de ziekte de dosering van vancomycine afbouwen in 3-5 weken; kinderen 40 mg/kg lich.gewicht per dag in 3-4 doses. Endocarditisprofylaxe bij ingrepen in het urogenitaal gebied: intraveneus als infusie: volwassenen 1 gram 1-2 uur vo´o´r de ingreep, infusieduur 1-2 uur; kinderen 10 mg/kg lich.gewicht 1-2 uur vo´o´r de ingreep, infusieduur 1-2 uur. Bij hemodialyse adviseert de fabrikant: bij intraveneuze toediening aanvangsdosis volwassenen 15 mg/kg lich.gewicht, vervolgens 1,9 mg/kg lich.gewicht per 24 uur. Bijwerkingen: koorts, urticaria, oorsuizen, doofheid. Bij darminfecties met resistente stafylokokken of met Clostridium difficile (de mogelijke oorzaak van pseudomembraneuze colitis) wordt het oraal toegediend. Interacties: meer kans op nefro- en ototoxische verschijnselen door gelijktijdig gebruik van aminoglycosiden, polymyxinen en andere nefro-/ototoxische antibiotica; bij gelijktijdig gebruik vancomycine maximaal 500 mg per 8 uur doseren. Bij combinatie met anesthetica zijn erytheem, voorbijgaande roodheid van het gezicht en anafylactische reacties gemeld; vancomycine-infusie ten minste 60 minuten voor het anestheticum toedienen. Voorzichtigheid is geboden bij gelijktijdig gebruik van andere neurotoxische middelen. Bij gelijktijdig gebruik met diuretica waken voor volumedepletie. Verkrijgbaar als: – Vancocinâ CP, capsules a` 250 mg (als HCl). – Vancomycine, poeder voor infusievloeistof a` 500 mg en a` 1 gram (als HCl).

453

V

Vaporub ’Vicks’â. Inhalatiezalf met 2,75% levomenthol, 5% kamfer, 0,25% thymol, 1,5% eucalyptusolie, 0,75% nootmuskaatolie, 5% terpentijnolie en 0,75% cederolie. Gebruikt bij verkoudheid.

Vaposiroop bij droge hoest Vicks â. Zie: Dextromethorfan blz. 132 Vaqtaâ. Zie: Hepatitis A-vaccin blz. 210 Vardenafil. Een cGMP-specifieke fosfodie¨steraseremmer type 5. Deze remming verhoogt de hoeveelheid cGMP in het corpus cavernosum waardoor bij seksuele stimulatie via de stikstofoxide-cGMP route, de bloedflow toeneemt. Toegepast bij de behandeling van erectiestoornissen. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 15%. Het wordt in de lever via het P-450-systeem, voornamelijk door CYP3A4, gemetaboliseerd tot een metaboliet met 30% activiteit t.o.v. vardenafil. De werking treedt in na 25 min. en houdt ca. 4 uur aan. De T1/2 bedraagt ca. 4 uur. Dosering: oraal: 1 uur voor de seksuele activiteit 5 mg tot 20 mg. De aanbevolen maximale doseerfrequentie is 1 x/dag. Bijwerkingen: hoofdpijn, vasodilatatie, duizeligheid, rinitis, maagdarmstoornissen, visusstoornissen. Interacties: de plasmaconcentratie kan dalen door efavirenz, etravirine en nevirapine. Indinavir en ritonavir verhogen de AUC en Cmax van vardenafil; alhoewel combinatie met andere proteaseremmers niet is onderzocht, wordt geadviseerd de dosering te verlagen. Verkrijgbaar als: – Levitraâ, filmomhulde tabletten a` 5 mg, a` 10 mg en a` 20 mg. RV . Een selectieve partie ¨ le antagonist van de a4b2 neurale Varenicline &

V

nicotinerge acetylcholinereceptor. Het heeft, in vergelijking tot nicotine, een hogere affiniteit voor deze receptor en een lagere intrinsieke affiniteit. Door verdringing van nicotine van de receptor wordt het belonende en versterkende effect van roken verminderd. Tevens verlicht het de symptomen van verlangen en ontwenning. Oraal toegepast, in combinatie met motivatie-ondersteuning, bij volwassenen die willen stoppen met roken. Na orale toediening wordt het vrijwel geheel geabsorbeerd. Het passeert de bloed-hersenbarrie`re. Het wordt grotendeels onveranderd door de nieren uitgescheiden. De halfwaardetijd bedraagt ca. 24 uur. Dosering: oraal: dag 1 t/m 3: 1 maal daags 500 microgram; dag 4 t/m 7: 2 maal daags 500 microgram; vanaf dag 8 tot einde behandeling (12 weken) 2 maal daags 1 mg. Eventueel een tweede kuur herhalen. Bij ernstige nierfunctiestoornissen dient de dosering te worden aangepast. Bijwerkingen: misselijkheid, hoofdpijn, abnormaal dromen, slapeloosheid, maagdarmstoornissen, stemmingswisselingen, duizeligheid, smaakverandering. Interacties: roken verhoogt de metabolische activiteit van CYP1A2. Het stoppen van roken kan daardoor het individuele effect van gelijktijdig toegediende geneesmiddelen zoals coffeı¨ne, theofylline, imipramine, clomipramine, pentazocine, clozapine en ropinirol veranderen en kan aanpassing van de dosering noodzakelijk maken. Oplettend dient men vooral te zijn bij een veranderde insulinerespons. Aanpassing van de dosering van theofylline en pentazocine kan, door een afname van het metabolisme in de lever, zelfs maanden na het stoppen met roken nodig zijn. Gelijktijdige toediening met cimetidine verhoogt de systemische blootstelling van varenicline met ca. 29%. Vermijd bij ernstig gestoorde nierfunctie het gelijktijdig gebruik van cimetidine en varenicline. 454

Verkrijgbaar als:

– Champixâ, filmomhulde tabletten a` 500 microgram en a` 1 mg (als tartraat), startverpakking. Bevat 11 tabletten 0,5 mg + 14 tabletten 1 mg.

Varicellazosterimmunoglobuline. Bevat immunoglobulinen tegen het varicellazostervirus, verkregen uit plasma van herstellenden van herpes zoster. Gebruikt bij de profylaxe tegen varicella (waterpokken) en bij de behandeling van herpes zoster (immuungecompromitteerde patie¨nten). Dosering: tot 20 kg lichaamsgewicht: 1 flacon a` 2 ml; vanaf 20 kg: 2 flacons a` 2 ml. Geadviseerd wordt de injectie te herhalen wanneer herexpositie later dan 3 weken na de injectie plaatsvindt. Bij pasgeborenen, van wie de moeder in de periode van 5 dagen vo´o´r tot en met 2 dagen na´ de bevalling varicella doormaakt, dient toediening zo snel mogelijk te geschieden. In de andere gevallen geldt: toediening is slechts zinvol indien het contact met een varicellazosterpatie¨nt niet langer dan 72 uur geleden heeft plaatsgevonden. Langzaam, diep i.m. toedienen. Bijwerkingen: pijn en gevoeligheid op de injectieplaats. Interacties: de immuunrespons op levende virusvaccins (zoals bof-, mazelen-, rubella- of varicellavaccin) kan worden verzwakt. Na toediening van varicellazosterimmunoglobuline dient vaccinatie met levend virusvaccin tot ten minste 6 weken (bij voorkeur 3 maanden) erna te worden uitgesteld. Indien binnen 14 dagen na vaccinatie met levend virusvaccin toediening van varicellazosterimmunoglobuline noodzakelijk is, dient 3 maanden na de toediening van varicellazosterimmunoglobuline te worden gerevaccineerd. Verkrijgbaar als:

– VariQuinâ, injectievloeistof a` 2 ml = 200 IE.

Varicellazostervaccin. Levend verzwakt varicellavirus (Oka/Merckstam) als vaccin toegepast bij de actieve immunisatie tegen waterpokken bij individuen van 12 maanden en ouder (primaire preventie en preventie na blootstelling)(Provarivaxâ) en bij de actieve immunisatie van personen vanaf 50 jaar tegen gordelroos en daaraan gerelateerde postherpetische neuralgie (Zostavaxâ). Dosering: s.c.: Provarivaxâ: primaire preventie: kinderen van 12 maanden tot en met 12 jaar: e´e´nmalig 0,5 ml; kinderen ouder dan 12 jaar en volwassenen: 2 doses van 0,5 ml, met een tussentijd van 4 tot 8 weken; profylaxe na blootstelling: kinderen vanaf 12 maanden en volwassenen: binnen 3 dagen 0,5 ml, eventueel tot 5 dagen na blootstelling; Zostavaxâ: volwassenen vanaf 50 jaar: 1 maal 0,5 ml. Bijwerkingen: erytheem, pijn, zwelling, hoofdpijn, hematoom, pruritus, warmtegevoel. Interacties: bij gelijktijdige toediening van zostervaccin met 23-valent pneumokokkenvaccin kan de antistofrespons op zostervaccin afnemen; de fabrikant ontraadt daarom gelijktijdige toediening van deze twee vaccins. Gevaccineerde personen moeten gedurende 6 weken na vaccinatie met varicellavaccin geen salicylaten gebruiken, omdat gebruik van salicylaten bij personen die zijn geı¨nfecteerd met het varicellazostervirus het syndroom van Reye kan veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Provarivaxâ, poeder voor injectiesuspensie a` 0,5 ml. – Zostavaxâ, poeder voor injectiesuspensie a` 0,5 ml.

VariQuinâ. Zie: Varicellazosterimmunoglobuline blz. 455 Vascase â. Zie: Cilazapril blz. 98 455

V

Vaseline. Mengsel van koolwaterstoffen, dat als indifferente zalfbasis wordt gebruikt. Gele vaseline (vaselinum flavum) wordt uit aardolie verkregen. Door bleken met Florida-aarde wordt hieruit witte vaseline (vaselinum album) gemaakt.

Vasovist â. Zie: Gadofosveset blz. 197 Vaxigrip â. Zie: Influenzavaccin blz. 228 Vectavir â. Zie: Penciclovir blz. 336 Vectibixâ. Zie: Panitumumab blz. 328 Vecuronium. Een niet-depolariserende neuromusculair blokkerende stof gelijkend op pancuronium. Het werkt echter sneller en korter. Gebruikt als spierverslappend middel. Dosering: aanvangsdosis 0,08 tot 0,1 mg/kg lichaamsgewicht; onderhoudsdosis 0,03 tot 0,05 mg/kg lichaamsgewicht. Verkrijgbaar als: – Norcuronâ, poeder voor injectievloeistof a` 10 mg (bromide).

Vedrop â. Zie: Tocofersolan blz. 432 Velaglucerase-alfa. Enzym voor substitutiebehandeling van patie¨nten met de ziekte van Gaucher type 1 (deficie¨ntie van lysosomaal be`ta-glucocerebrosidase). Het is een weesgeneesmiddel goedgekeurd door de CHMP. Patie¨ nten kunnen van imiglucerase worden omgezet naar velaglucerase-alfa. Dosering: intraveneus 15-60 IE/kg om de week. Bijwerkingen: allergische reacties, hoofdpijn, duizeligheid, buikpijn, rugpijn, misselijkheid, koorts, verlenging van de aPTT. Verkrijgbaar als: – VPRIVâ, poeder voor injecties a` 200 IE en a` 400 IE.

Velcadeâ. Zie: Bortezomib blz. 67 RV . Een serotonine noradrenaline heropnameremmer toegeVenlafaxine &

V

past bij de behandeling van depressie en gegeneraliseerde angststoornissen. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. In de lever wordt het gemetaboliseerd tot het ook werkzame O-desmethylvenlafaxine. Beide stoffen worden via de nieren uitgescheiden. De T1/2 van venlafaxine is ca. 5 uur, die van de metaboliet 11 uur. Dosering: oraal: 75–375 mg per dag. Dosisverhogingen dienen eens per 2 weken of meer te geschieden. Bij patie¨nten met ernstige lever- en nierfunctiestoornissen kan aanpassing van de dosering noodzakelijk zijn. De preparaten met gereguleerde afgifte worden eenmaal daags gedoseerd. De gewone tablet is alleen voor depressie geregistreerd en deze wordt twee- tot driemaal daags gedoseerd. Bijwerkingen: duizeligheid, maagdarmstoornissen, cardiovasculaire stoornissen, hoofdpijn, centrale bijwerkingen, huiduitslag. Interacties: proteaseremmers en efavirenz verhogen de plasmaconcentratie. Bij combinatie met een MAO-remmer (ook moclobemide, rasagiline of selegiline) of andere serotonerg werkende middelen kan het serotoninesyndroom optreden. Bij combinatie met een thiazide kan hyponatrie¨mie optreden. Verkrijgbaar als:

– Efexorâ XR, capsules met gereguleerde afgifte a` 37,5 mg, a` 75 mg en a` 150 mg (als HCl). 456

– Venlafaxine, tabletten a` 37,5 mg (als HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 75 mg en a` 150 mg (als HCl); capsules met gereguleerde afgifte a` 37,5 mg, a` 75 mg en a` 150 mg (als HCl).

Venoferâ. Zie: Ferrioxidesaccharaat blz. 178 Venofundin â. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218 Venorutonâ. Zie: Hydroxyethylrutosiden blz. 218 Ventavis â. Zie: Iloprost blz. 223 Ventolinâ. Zie: Salbutamol blz. 389 Vepesid â. Zie: Etoposide blz. 166 Verapamil. Gebruikt bij angina pectoris, supraventriculaire tachycardie, lichte tot matige hypertensie en hypertrofische cardiomyopathie. Calciumantagonist met fenylalkylaminestructuur. Het remt de langzame influx van Ca++-ionen door de celmembraan van de contractiele en prikkelgeleidende cellen in het hart en van glad spierweefsel van coronaire en perifere arterie¨n, waardoor de contractie vermindert en een remmend effect op de sinusknoop en de AV-geleiding optreedt. Hierdoor neemt de coronaire doorbloeding toe en daalt de perifere arterie¨le weerstand. De zuurstofbehoefte van het myocard vermindert en de zuurstoftoevoer verbetert. Het ’first pass’ effect bedraagt ca. 80%; plasma-eiwitbinding bedraagt normaal 90%. Dosering: oraal: 3 maal daags 40 tot 80 mg, eventueel te verhogen tot 4 maal daags 120 mg. In tabletten met vertraagde afgifte 1 tot 2 maal daags 240 mg. I.v. bij acute angina pectoris-aanvallen of tachycarde ritmestoornissen 5 tot 10 mg langzaam i.v. onder ECG-controle. Bij paroxysmale tachycarde ritmestoornissen kan, indien noodzakelijk, na 5 tot 10 minuten nogmaals 5 mg worden toegediend. Bijwerkingen: bradycardie, hoofdpijn, duizeligheid, obstipatie. Interacties: combinatie met middelen die cardiodepressief werken of de prikkelvorming of -geleiding remmen, zoals klasse II anti-aritmica (bv. bblokkers), klasse I en III anti-aritmica (bv. flecaı¨nide en amiodaron), en inhalatieanesthetica, kan leiden tot sterke AV-geleidingsstoornissen, hypotensie of hartfalen. Verapamil kan de plasmaspiegel van geneesmiddelen die substraat zijn voor CYP1A, CYP2C, CYP3A of voor P-glycoproteı¨ne verhogen (bv. theofylline, kinidine, carbamazepine, atorvastatine, simvastatine, ciclosporine, everolimus en doxorubicine), die van digoxine met 50–70% (zelfs soms > 100%) en die van ciclosporine met 200–400%. Sterke CYP3A4-remmers kunnen de plasmaspiegel van verapamil verhogen (bv. azool–antimycotica, hiv-proteaseremmers, fluoxetine, sertraline, grapefruitsap), CYP3A4-induceerders kunnen deze verlagen (bv. rifampicine en fenobarbital). De neurotoxiciteit van lithium en het effect van spierrelaxantia kan worden versterkt. Verkrijgbaar als:

– Isoptinâ, dragees a` 40 mg en a` 120 mg (HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 5 mg en a` 20 ml = 50 mg (HCl). – Isoptinâ SR, tabletten met gereguleerde afgifte a` 120 mg, a` 180 mg en a` 240 mg (HCl). – Verapamil, dragees a` 40 mg, a` 80 mg en a` 120 mg (HCl); tabletten a` 40 mg, a`

457

V

80 mg en a` 120 mg (HCl); tabletten met gereguleerde afgifte a` 120 mg, a` 180 mg en a` 240 mg (HCl); injectievloeistof a` 2 ml = 5 mg (HCl).

Vermoxâ. Zie: Mebendazol blz. 270 Vernakalant. Intraveneus toegepast antiarritmicum voor snelle conversie van recent ontstaan atriumfibrilleren naar sinusritme bij volwassenen. Het heeft enige specificiteit voor de kaliumkanalen van de atria zonder invloed op het QT-interval. Verkrijgbaar als: – Brinavess â,

Verteporfine. Een porfirynederivaat dat werkzaam wordt na activering door laserlicht (ca. 689 nm). De aldus geabsorbeerde energie wordt overgedragen op zuurstof, waarbij zuurstofradicalen ontstaan die cytotoxisch zijn en een beschadiging veroorzaken van het endotheel in snel groeiende bloedvaten in de choroidea waardoor vaatocclusie onstaat. Intraveneus toegepast bij de behandeling van leeftijdsgebonden maculadegeneratie bij patie¨nten met een overwegend klassieke subfoveale choroı¨dale neovascularisatie. Dosering: intraveneus als infusie: 6 mg/m2 lichaamsoppervlakte in 30 ml gedurende 10 min., na 15 min. gevolgd door de laserlichtbehandeling. Maximaal 4 keer per jaar. Bijwerkingen: visusstoornissen, reacties op de injectieplaats, misselijkheid, rugpijn tijdens infusie, asthenie, jeuk. Interacties: gelijktijdig gebruik van andere fotosensibiliserende stoffen (tetracyclinen, sulfonamiden, fenothiazinen, bloedglucoseverlagende middelen, thiazidediuretica, griseofulvine) vergroot de kans op lichtgevoeligheidsreacties. Verkrijgbaar als:

– Visudyneâ, poeder voor infusievloeistof a` 15 mg.

Verzachtende hoestsiroop SANâ. Stroop met 0,416 mg/ml anijsolie, 0,208 mg/ml ammoniak, 5,5 mg/ml altaeawortel, 22,1 mg/ml zoethoutwortel, 16,6 mg/ml tijmkruid en 819 mg/ml saccharose. Gebruikt bij hoest.

Vesanoı¨d â. Zie: Tretinoı¨ne blz. 440 Vesicareâ. Zie: Solifenacine blz. 399 Vetzuurethylesters, gejodeerd. Ethylesters van gejodeerde vetzuren uit papaverolie. Gebruikt voor hysterosalpingografie en lymfografie. Verkrijgbaar als:

– Lipiodolâ ultra fluide, injectievloeistof a` 480 mg I/ml.

Vexolâ. Zie: Rimexolon blz. 382

V

Vfend â. Zie: Voriconazol blz. 463 Viagraâ. Zie: Sildenafil blz. 396 Vibramycinâ. Zie: Doxycycline blz. 145 Vidaza â. Zie: Azacitidine blz. 53 Videxâ. Zie: Didanosine blz. 134 Vidisic Carbogelâ. Zie: Carbomeer blz. 83 458

Vidisic PVP Ophtioleâ. Zie: Polyvidon blz. 350 Vigabatrine. Een analogon van GABA, dat het enzym GABA-transaminase remt, waardoor de GABA-concentratie in de hersenen stijgt. Toegepast als anti-epilepticum toegevoegd aan de bestaande medicatie met name bij patie¨nten met partie¨le aanvallen met of zonder gegeneraliseerde insulten. Na orale toediening wordt 70% geabsorbeerd. De T1/2 bedraagt 5 tot 8 uur. Er is geen relatie tussen de bloedspiegel en het effect. Dosering: epilepsie: oraal: volwassenen aanvankelijk 1 gram per dag, vervolgens geleidelijk verhogen met hoeveelheden van 0,5 gram per week tot onderhoudsdosering 2-3 gram per dag in 1-2 doses, max. 3 gram per dag in 1-2 doses; kinderen aanvankelijk 40 mg/kg lich.gewicht per dag, geleidelijk verhogen tot onderhoudsdosering. Bij ouderen en verminderde nierfunctie dosering verlagen. Bijwerkingen: gezichtsveldstoornissen, sufheid, moeheid, slaperigheid, daling hemoglobine; bij kinderen excitatie. Interacties: plasmaconcentratie van fenytoı¨ne kan afnemen met circa 20%, waarschijnlijk zonder klinische betekenis. Toevoeging aan een bestaande therapie met anti-epileptica kan leiden tot versterking van de bijwerkingen van het CZS. Verkrijgbaar als: – Sabril â, verdeeld granulaat a` 500 mg; tabletten a` 500 mg.

Vildagliptine. Remmer van het dipeptidylpeptidase-4 (DPP-4) met antihyperglykemische eigenschappen. Het voorkomt hydrolyse van de incretinehormonen glucagon-like peptide-1 (GLP-1) en glucose-dependent insulinotropic peptide (GIP). De concentraties van de incretines stijgen waardoor de insulineafgifte wordt verhoogd en de glucagonconcentratie op glucoseafhankelijke wijze wordt verminderd. Oraal toegepast bij de behandeling van type-2 diabetes in combinatie met metformine, sulfonylureumderivaat en/of thiazolidinedion met dieet en lichaamsbeweging. Na orale toediening wordt het snel geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid bedraagt ca. 85%. Het wordt gemetaboliseerd tot inactieve metabolieten. De T1/2 bedraagt ca. 3 uur. Dosering: oraal: 1 tot 2 maal daags 50 mg in combinatie met de andere orale antidiabetica. Bijwerkingen: tremor, hoofdpijn, duizeligheid, leverfunctiestoornissen, gewichtstoename, asthenie, hypoglykemie, perifeer oedeem. Verkrijgbaar als:

– Galvusâ, tabletten a` 50 mg.

Vimpatâ. Zie: Lacosamide RV blz. 248 Vinblastine. Een alkaloı¨d uit Vinca rosea (maagdepalm) toegepast als cytostaticum. Remt de mitose in de metafase en kan in hoge concentratie de nucleı¨nezuur- en proteı¨nesynthese beı¨nvloeden. Metabolisering: in de lever tot actief desacetylvinblastine. Eliminatie: met urine en feces. De plasmaeliminatie verloopt trifasisch. T1/2el = 17-31 uur. Dosering: sterk individueel bepaald, aan wijzigingen onderhevig en afhankelijk van onder andere algemene toestand en bloedbeeld. Bijwerkingen: beenmergdepressie, alopecie. Interacties: bij combinatie met mitomycine C is zowel binnen enkele minuten alsook verscheidene uren na toediening ernstige, soms irreversibele pulmonale toxiciteit beschreven. Bij combinatie met cisplatine kan de neurotoxiciteit worden versterkt. Oncolytica kunnen de plasmaspiegel van fenytoı¨ne verlagen. Combinatie met middelen die iso459

V

enzymen van cytochroom CYP3A remmen kan het eerder optreden en/of toenemen van de ernst van bijwerkingen veroorzaken. Verkrijgbaar als: – Blastivinâ, injectievloeistof a` 10 ml = 10 mg (sulfaat).

Vincristine. Een alkaloı¨d uit Vinca rosea. Cytostaticum, voornamelijk gebruikt bij acute leukemie, wilmstumoren, neuroblastomen en lymfomen. Vincristine wordt vooral gemetaboliseerd door CYP3A4. Dosering: sterk individueel bepaald, aan wijzigingen onderhevig en afhankelijk van onder andere algemene toestand en bloedbeeld. Bijwerkingen: beenmergdepressie, haaruitval, maagdarmstoornissen, perifere neuritis. Interacties: itraconazol remt het metabolisme, met als mogelijk gevolg heviger (neuro)toxiciteit. Proteaseremmers remmen het metabolisme. Het risico van door adriamycine geı¨nduceerde cardiomyopathie wordt vergroot door vincristine. Bij patie¨nten die gelijktijdig of voorheen met mitomycine C zijn behandeld, is zowel binnen enkele minuten alsook verscheidene uren na toediening ernstige, soms irreversibele pulmonale toxiciteit beschreven. Isoniazide en L. asparaginase zouden de neurotoxiciteit van vincristine kunnen versterken. Verkrijgbaar als: – Vincristine, injectievloeistof a` 1 ml = 1 mg en a` 2 ml = 2 mg (sulfaat).

Vinflunine. Vinca-alkaloı¨d als monotherapie toegepast bij gevorderd of ge-

V

metastaseerd overgangsepitheelcarcinoom van het urotheel na falen van behandeling met een platinaverbinding. Het gebruik wordt ontraden bij patie¨nten met bloedbeeldafwijkingen, een verhoogd risico op een verlengd QT-interval en bij lactatie. Wordt gemetaboliseerd door CYP3A4 tot verschillende inactieve metabolieten en door esterases tot de actieve metaboliet 4-Odeacetylvinflunine (DVFL). T1/2 40 uur (vinflunine) resp. 120 uur (DVFL). Dosering: volwassenen aanvankelijk 320 mg/m2 elke 3 weken. Bij koorts, mucositis, obstipatie of verminderde nierfunctie dient de dosering te worden aangepast. Bijwerkingen: ernstige obstipatie, neutropenie, leukopenie, anemie, trombocytopenie, anorexie, perifere sensorische neuropathie, gastro-intestinale klachten, alopecia, spierpijn, vermoeidheid, reactie op de infusieplaats, koorts en gewichtsafname. Voorts infecties, febriele neutropenie, overgevoeligheidsreacties, syncope, hoofdpijn, duizeligheid, zenuwpijn, neuropathie, smaakstoornis, oorpijn, tachycardie, hypertensie, adertrombose, hypotensie, dyspneu, hoesten, ileus, dysfagie, mondaandoeningen, dyspepsie, huidreacties, jeuk, overmatig zweten, gewrichtspijn, rugpijn, pijn in de kaak, spierzwakte, pijn in de ledematen, botpijn, pijn op de borst, rillingen en oedeem. Er kan verlenging van QT-interval ontstaan. Interacties: sterke CYP3A4-remmers kunnen de blootstelling aan vinflunine en zijn actieve metaboliet mogelijk verhogen. Gelijktijdig gebruik met geneesmiddelen die het QTc-interval verlengen wordt ontraden. Bij gelijktijdig gebruik met liposomaal doxorubicine kan de blootstelling aan vinflunine toenemen (1530%) en die aan doxorubicine afnemen (factor 2-3). Het risico op obstipatie kan toenemen bij gelijktijdig gebruik van opioı¨den; preventief gebruik van laxantia is aangewezen. Verkrijgbaar als: – Javlorâ, concentraat voor infusieoplossing (als ditartraat) a` 25 mg/ml; flacons van 2 ml en 10 ml.

460

Vinorelbine. Een semi-synthetisch derivaat van het Vinca-alkaloı¨d vinblastine. Toegepast bij de behandeling van gemetastaseerd mammacarcinoom indien antracyclinederivaten onvoldoende effect hebben of niet in aanmerking komen. Gebruikt bij de behandeling van lokaal gevorderd of gemetastaseerd niet-kleincellig longcarcinoom in combinatie met cisplatine. Dosering: i.v. (verdund): (mammacarcinoom): 25 mg tot 30 mg/m2 lichaamsoppervlak wekelijks bij monotherapie, bij polychemotherapie frequentie verlagen tot dag 1 en 5 iedere 3 weken of dag 1 en 8 iedere 3 weken max. 60 mg per keer; (longcarcinoom): 25 mg/m2 lichaamsoppervlak wekelijks toegediend in combinatie met 100 mg/m2 lichaamsoppervlak cisplatine e´e´nmaal per 4 weken. Bijwerkingen: bloedbeeldafwijkingen, neurologische bijwerkingen, gastro-intestinale bijwerkingen, lokale reacties op plaats van infusie, alopecia. Interacties: bij gelijktijdige of voorafgaande behandeling met mitomycine kan enkele uren na toediening pulmonale toxiciteit optreden met symptomen zoals dyspneu, rhonchi, infiltratieve longafwijkingen en gestoorde longfunctie. In combinatie met cisplatine treedt een hogere incidentie van granulocytopenie op. Gelijktijdige toediening van stoffen die CYP3A induceren (bv. fenytoı¨ne, rifampicine) of remmen (bv. itraconazol, ketoconazol) kunnen het metabolisme van vinorelbine beı¨nvloeden. Het gelijktijdig gebruik met remmers of inductoren van P-glycoproteı¨ne kan de concentratie van vinorelbine veranderen. Verkrijgbaar als: – Navelbineâ, infuusconcentraat a` 1 ml = 10 mg en a` 5 ml = 50 mg (als ditartraat). – Navirelâ, infuusconcentraat a` 1 ml = 10 mg en a` 5 ml = 50 mg (als ditartraat). – Vinorelbine, infuusconcentraat a` 1 ml = 10 mg en a` 5 ml = 50 mg (als ditartraat).

Vioform. Zie: Clioquinol blz. 105 Viraceptâ. Zie: Nelfinavir blz. 302 Viramuneâ. Zie: Nevirapine blz. 304 Virazole â. Zie: Ribavirine blz. 379 Viread â. Zie: Tenofovir blz. 417 Visadronâ. Zie: Fenylefrine blz. 176 Viscoatâ. Injectievloeistof met 40 mg/ml chondroı¨tinesulfaatnatrium en 30 mg/ml hyaluronaatnatrium. Toegepast als hulpmiddel bij bepaalde oogheelkundige ingrepen.

Viscosealâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213

V

Visiolâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Visipaqueâ. Zie: Jodixanol blz. 239 Viskeenâ. Zie: Pindolol blz. 342 Vismed â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Vistideâ. Zie: Cidofovir blz. 98 Visudyneâ. Zie: Verteporfine blz. 458 461

Visustrinâ. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Vitamine A. Zie: Retinol blz. 378 Vitamine B complex. Injectievloeistof met 10 of 20 mg/ml thiamine HCl, 2 of 4 mg/ml riboflavinenatriumfosfaat, 50 mg/ml nicotinamide, 1 of 2 mg/ ml pyridoxine HCl en 2,5 of 4 mg/ml dexpanthenol.

Vitamine B complex forte. Injectievloeistof met 25 mg/ml thiamine HCl, 5 mg/ml riboflavinenatriumfosfaat, 50 mg/ml nicotinamide, 5 mg/ml pyridoxine HCl en 5 mg/ml dexpanthenol.

Vitamine B1. Zie: Thiamine blz. 423 Vitamine B12. Zie: Cyanocobalamine blz. 117 Vitamine B2. Zie: Riboflavine blz. 380 Vitamine B5. Zie: Pantotheenzuur blz. 329 Vitamine B6. Zie: Pyridoxine blz. 368 Vitamine D2. Zie: Ergocalciferol blz. 158 Vitamine D3. Zie: Colecalciferol blz. 111 Vitamine K1. Zie: Fytomenadion blz. 196 Vitintra. Zie: Tocoferol, dl-a- blz. 432 Vitintraâ Adult. Bevat 330 IE retinol (vitamine A), 20 IE ergocalciferol (vitamine D2), 1 IE dl-a-tocoferol (vitamine E) en 15 microgram fytomenadion (vitamine K) per ml vetemulsie. Gebruikt als vitamine supplement bij volledige parenterale voeding. Dosering: volwassenen: 10 ml per dag, toegevoegd aan vetemulsies voor parenteraal gebruik. Bijwerkingen: langdurige i.v.-toediening van ca. 250 IE vitamine D per dag kan hypercalciurie, intermitterende hypercalcie¨mie en hevige botpijnen geven. Interacties: vitamine K antagoneert de werking van coumarinederivaten.

Vitintraâ Infant. Bevat 230 IE retinol (vitamine A), 40 IE ergocalciferol

V

(vitamine D2), 0,7 dl-a-tocoferol (vitamine E) en 20 microgram fytomenadion (vitamine K) per ml vetemulsie. Gebruikt als vitaminesupplement bij volledige parenterale voeding. Dosering: kinderen tot 11 jaar: 1 ml/kg lichaamsgewicht per dag, met een max. van 10 ml, toegevoegd aan vetemulsies voor parenteraal gebruik. Bijwerkingen: langdurige i.v.-toediening van ca. 250 IE vitamine D per dag kan hypercalciurie, intermitterende hypercalcie¨mie en hevige botpijnen geven. Interacties: vitamine K antagoneert de werking van coumarinederivaten.

Vitrax II â. Zie: Hyaluronzuur blz. 213 Vitrimix âKV. Combinatieverpakking met 750 ml Vamin â Glucose en 250 ml Intralipidâ 20% en toebehoren.

Vivaglobin â. Zie: Immunoglobuline, normaal blz. 225 Vividrin â. Zie: Cromoglicinezuur blz. 116 462

Vivotifâ. Zie: Buiktyfusvaccin blz. 72 VM-26. Zie: Teniposide blz. 417 Volcolonâ. Zie: Plantago ovatapreparaat blz. 345 Volibris. Zie: Ambrisentan blz. 33 Voltarenâ. Zie: Diclofenac blz. 134 Volulyteâ. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218 Voluvenâ. Zie: Hydroxyethylzetmeel blz. 218 Von Willebrandfactor. Eiwit uit humaan plasma, ‘carrier’ voor factor VIII. Gebruikt bij de profylaxe en behandeling van bloedingen bij de ziekte van Von Willebrand-Ju¨rgens. Alleen in combinatie met factor VIII verkrijgbaar (Haemate Pâ of Immunate â).

Voriconazol. Een synthetisch derivaat van fluconazol met antimycotische eigenschappen. Intraveneus en oraal toegepast bij de behandeling van immuungecompromitteerde patie¨nten met invasieve aspergillose, candidemie bij niet-neutropenische patie¨nten, fluconazolresistente ernstige invasieve Candida-infecties of ernstige schimmelinfecties door Scedosporium spp en Fusarium spp. Na orale toediening is de biologische beschikbaarheid ca. 95%. Het wordt in de lever uitgebreid gemetaboliseerd (CYP2C9, CYP3A4 en CYP2C19). Geneesmiddelen die deze iso-enzymen remmen of induceren kunnen de plasmaspiegel resp. doen stijgen of dalen. Dosering: oraal: 1 uur voor of na de maaltijd (tabletten), 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd (suspensie): volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: opladen gedurende de eerste 24 uur bij patie¨nten > 40 kg iedere 12 uur 400 mg, < 40 kg iedere 12 uur 200 mg, onderhoudsdosering om de 12 uur de helft van de oplaaddosis; kinderen van 2 tot 12 jaar: 2 maal daags 200 mg. Intraveneus als infusie: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar: opladen gedurende de eerste 24 uur om de 12 uur 6 mg/kg lichaamsgewicht, onderhoudsdosering om de 12 uur 4 mg/kg lichaamsgewicht; kinderen van 2 tot 12 jaar: 2 maal daags 7 mg/kg lichaamsgewicht. Bij ernstige leverfunctiestoornissen is aanpassing van de dosering noodzakelijk. Bijwerkingen: visuele stoornissen (reversibel), koorts, huiduitslag, maagdarmstoornissen, hoofd- en buikpijn, perifeer oedeem, anafylactische reacties (bij infusie). Interacties: de plasmaconcentratie kan dalen door enzyminductoren zoals carbamazepine, fenytoı¨ne, hypericum, rifabutine of rifampicine. De concentratie van fenytoı¨ne of rifabutine kan stijgen. De plasmaconcentratie van voriconazol kan stijgen door darunavir, fosamprenavir, lopinavir en tipranavir. Voriconazol remt het metabolisme van o.a. calciumantagonisten (behalve amlodipine), ciclosporine, cinacalcet, cisapride, colchicine, erlotinib, everolimus, irinotecan, ivabradine, midazolam, nilotinib, quetiapine, sildenafil, (tem)sirolimus en tacrolimus. Bovendien kan de voriconazolconcentratie stijgen door etravirine. Het risico op myopathie is verhoogd bij combinatie met een statine door remming van CYP3A4. Voriconazol versterkt het effect van coumarinederivaten. Verkrijgbaar als:

– Vfendâ, filmomhulde tabletten a` 50 mg en a` 200 mg; suspensie a` 40 mg/ml; poeder voor infusievloeistof a` 200 mg. 463

V

VoriNaâ. Zie: Folinezuur blz. 189 VP-16213. Zie: Etoposide blz. 166 VPRIV â. Zie: Velaglucerase-alfa blz. 456 Vumonâ. Zie: Teniposide blz. 417 Warfarine. Een coumarinederivaat dat als anticoagulans wordt gebruikt. Wordt goed geabsorbeerd. De plasma-eiwitbinding bedraagt ca. 99%. Wordt vooral door CYP2C9 omgezet. De inactieve metabolieten ondergaan een enterohepatische kringloop en worden voornamelijk uitgescheiden met de urine. De plasmahalfwaardetijd bedraagt 40-50 uur. Het effect na eerste toediening is maximaal na 36-72 uur; einde van de werking 4-5 dagen na de laatste dosis. Dosering: oraal, i.v.: volwassenen veelal 2-5 mg in 1 dosis gedurende de eerste 3 dagen; onderhoudsdosering op geleide van de protrombinetijd, gewoonlijk 2-10 mg per dag in 1 dosis. Bijwerkingen: bloedingen. Interacties: de absorptie neemt af door gelijktijdige inname met colestyramine. De werking neemt af door enzyminductie (aminoglutethimide, (fos)aprepitant, barbituraten, bosentan, carbamazepine, fenytoı¨ne, griseofulvine, hypericum, nevirapine, primidon, rifabutine, rifampicine, ritonavir). Bovendien kan de werking van fenytoı¨ne worden versterkt door coumarinederivaten. Pas op bij staken van de enzyminducerende stof: er treedt dan een toename van het antistollingseffect op. Combinatie met geneesmiddelen die CYP2C9 remmen versterken de werking van warfarine.

Wartecâ. Zie: Podofyllotoxine blz. 347 Waterhoudende zalf FNA. Unguentum aquosum. Hydrofobe cre`me met 30% water, 7% wolvet, 2,8% witte was, 4,2% mono-oleı¨ne en 56% witte vaseline.

Waterpokkenvaccin. Zie: Varicellazostervaccin blz. 455 Waterstofperoxide. In verdunde waterige oplossingen (1,5% tot 6%) gebruikt als antisepticum, voor het uitwassen van wonden, in oordruppels en als gorgelmiddel. De antiseptische werking berust op de afgifte van zuurstof en is slechts van korte duur. Verkrijgbaar als: – Waterstofperoxide FNA, oordruppels a` 3%; mondspoeling a` 3%.

WellbutrinâXR. Zie: Bupropion blz. 73 Wellvone â. Zie: Atovaquon blz. 50

V

Willosponâ. Zie: Gelatine blz. 201 WillosponâForte. Zie: Collageen blz. 113 WinRho SDFâ. Zie: Rhesus(D)immunoglobuline blz. 378 Witte Kruisâ. Zie: Paracetamol/Coffeı¨ne blz. 331 Wolvet. Adeps lanae. Een was, verkregen uit schapenwol, die niet snel ranzig wordt. Het heeft een vrij taaie consistentie; een zalfbasis met wolvet hecht zich vrij goed aan de slijmvliezen, wolvet komt dan ook in oogzalfba464

ses voor. Toegevoegd aan een zalfbasis vergroot wolvet het wateropnemend vermogen van de zalf. Lanoline is een mengsel van 75% wolvet en 25% water. Bijwerkingen: sensibilisatie.

Wonderolie. Zie: Ricinusolie blz. 380 Wormkuurâ. Zie: Mebendazol blz. 270 Xagridâ. Zie: Anagrelide blz. 40 Xalacom â. Oogdruppels met 0,005% (50 microgram/ml) latanoprost en 0,5% (5 mg/ml) timolol (als maleaat). Toegepast ter reductie van de intraoculaire druk bij patie¨nten met openkamerhoekglaucoom en oculaire hypertensie die onvoldoende reageren op lokale be`tablokkers. Dosering: oculair: 1 maal daags ’s ochtends 1 druppel. Bijwerkingen: irispigmentatie.

Xalatanâ. Zie: Latanoprost blz. 252 Xamiolâ. Gel met calcipotriol (50 microgram/gram) en betamethason 0,5 mg/gram. Toegepast bij de lokale behandeling van psoriasis op de hoofdhuid. Dosering: volwassenen 1-4 gram 1 x per dag gedurende 4 weken, max. 15 gram per dag, max. 100 gram per week, max. 30% van het totale lichaamsoppervlak. RV blz. 30 Xanaxâ. Zie: Alprazolam &

Xantinolnicotinaat. De nicotinezure ester van een theofyllinederivaat. Om zijn vaatverwijdende eigenschappen wordt het gebruikt bij perifere vaatstoornissen. In de darm wordt het gesplitst in nicotinezuur (actieve bestanddeel) en xanthinol, beide worden geabsorbeerd. De Cmax van nicotinezuur wordt na 5-7 uur bereikt. Dosering: oraal: preparaat met gereguleerde afgifte: 2 maal daags 500 mg tot 1 gram, max. 3000 mg per dag. Bijwerkingen: plotselinge roodheid van gezicht en hals, hypotensie, hartkloppingen, duizeligheid, maagdarmstoornissen en huiduitslag. Interacties: het hypotensieve effect van antihypertensiva kan worden versterkt. Cardiovasculaire bijwerkingen van nicotinepleisters zouden kunnen worden versterkt. Verkrijgbaar als: – ComplaminâRetard, tabletten met gereguleerde afgifte a` 500 mg.

Xareltoâ. Zie: Rivaroxaban blz. 384 Xatralâ. Zie: Alfuzosine blz. 27 Xelodaâ. Zie: Capecitabine blz. 80 Xenetixâ. Zie: Jobitridol blz. 239 Xenicalâ. Zie: Orlistat blz. 320

W

Xialineâ. Mondspray met 0,92% xanthaan gom en 2 ppm natriumfluoride. Een speekselvervanger toegepast bij de behandeling van xerostomie. Dosering: indien nodig iedere 30 min. sprayen.

Xigris â. Zie: Drotrecogin alfa, geactiveerd blz. 146 Xolairâ. Zie: Omalizumab blz. 318 465

X-Praep â. Zie: Sennapreparaten blz. 394 Xylocaineâ. Zie: Lidocaı¨ne blz. 259 Xylometazoline. Een adrenergicum, dat in neusdruppels wordt gebruikt tegen gezwollen neusslijmvliezen. Xylometazoline heeft een direct effect op a-receptoren en heeft weinig of geen effect op b-receptoren. Na nasale toediening kan xylometazoline niet in het plasma worden aangetoond. Lokale vasoconstrictie treedt op binnen 5-10 min. en houdt 5-6 uur aan. Dosering: volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar: neusdruppels, nebulisator of doseerspray a` 0,1% (maximaal 6 maal per dag). Dosering kinderen van 2 tot 6 jaar: neusdruppels of doseerspray a` 0,05% (maximaal 3 maal per dag). Niet langer dan 5 dagen gebruiken i.v.m. kans op ‘rebound congestie’. Bijwerkingen: hoofdpijn, misselijkheid, branderig gevoel in neus of keel, droog neusslijmvlies, lokale irritatie. Verkrijgbaar als: – Kinderneusdruppels voor verstopte neus, neusdruppels a` 0,05% (HCl). – Kinderneusspray voor verstopte neus, neusspray a` 0,05% (HCl). – Neusdruppels voor verstopte neus, neusdruppels a` 0,1% (HCl). – Neusspray voor verstopte neus, neusspray a` 0,1% (HCl). – Otrivinâ Menthol, doseerspray a` 0,1% (HCl). – Otrivinâ xylometazoline, neusdruppels a` 0,05% en 0,1% (HCl); nebulisator a` 0,1% (HCl); doseerspray a` 0,05% en 0,1% (HCl). – Xylometazoline, neusdruppels a` 0,05% en a` 0,1% (HCl); neusspray a` 0,05% en a` 0,1 % (HCl). – Xylometazoline FNA, neusdruppels a` 0,025%, a` 0,05% en a` 0,1% (HCl).

Xyremâ. Zie: Hydroxyboterzuur blz. 217 Xyzalâ. Zie: Levocetirizine blz. 256 Yasmin â. Tabletten met 3 mg drospirenon (progestativum) en 30 microgram ethinylestradiol (oestrogeen). Toegepast als oraal anticonceptivum.

Yaz â. Elke kalenderverpakking bevat 24 lichtroze en 4 witte tabletten. Elke lichtroze tablet bevat 20 microgram ethinylestradiol (als betadex) en 3 mg drospirenon. De witte tabletten zijn een placebo.Toegepast als oraal anticonceptivum en bij de behandeling van matige acne vulgaris bij vrouwen die orale anticonceptie willen. Dosering: oraal: 1 lichtroze tablet per dag gedurende 24 dagen en 1 witte tablet per dag gedurende 4 dagen (geen pilvrije periode).

Yomesan â. Zie: Niclosamide blz. 305 RV blz. 244 Zaditen â. Zie: Ketotifen &

Zafen â. Zie: Ibuprofen blz. 220 Zaldiar â. Filmomhulde tabletten met 325 mg paracetamol en 37,5 mg tra-

X

madol toegepast bij de behandeling van matige tot ernstige pijn. Dosering: oraal: volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar 2 tabletten per keer,

max. 8 tabletten per dag met ten minste 6 uur tussentijd.

Zanamivir. Een krachtige selectieve remmer van het oppervlakte-enzym neuramidase van het influenzavirus. Hierdoor wordt de afgifte van nieuw 466

gevormde virusdeeltjes vanuit geı¨nfecteerde cellen geremd. Toegepast bij de behandeling van influenza A en B. Na tracheale toediening wordt een gering gedeelte geabsorbeerd en onveranderd met de urine uitgescheiden. Dosering: behandeling zo snel mogelijk beginnen, uiterlijk 48 uur (volwassenen) of 36 uur (kinderen) nadat de symptomen zijn begonnen. Volwassenen en kinderen > 5 j.: behandeling van influenza: orale inhalatie: 2 inhalaties van 5 mg 2 x/dag gedurende 5 dagen. Post-expositieprofylaxe: 2 inhalaties van 5 mg 1 x/dag gedurende 10 dagen. Seizoensprofylaxe: 2 inhalaties van 5 mg 1 x/ dag gedurende 28 dagen. Verkrijgbaar als: – Relenzaâ, inhalatiepoeders (rotadisks) a` 5 mg per dosis.

Zantacâ. Zie: Ranitidine blz. 373 Zavedos â. Zie: Idarubicine blz. 222 Zavesca â. Zie: Miglustat blz. 286 Zeffix â. Zie: Lamivudine blz. 249 Zelitrex â. Zie: Valaciclovir blz. 450 Zemplar â. Zie: Paricalcitol blz. 332 Zenapaxâ. Zie: Daclizumab blz. 120 Zeritâ. Zie: Stavudine blz. 403 Zestoreticâ. Zie: Lisinopril/Hydrochloorthiazide blz. 261 Zestrilâ. Zie: Lisinopril blz. 261 Zetmeel. Aardappelzetmeel (amylum solani) en maı¨szetmeel (amylum maidis) worden bij de tablettenfabricage gebruikt. Rijstzetmeel (amylum oryzae) wordt als vehiculum in strooipoeders gebruikt.

Ziagenâ. Zie: Abacavir blz. 13 Zidovudine. Azidothymidine. AZT. Een thymidine-analoog met virustatische eigenschappen. Toegepast bij de behandeling van ernstige verschijnselen van een infectie met het humane immuundeficie¨ntie virus (hiv) bij patie¨nten met AIDS of AIDS-related complex (ARC) en bij patie¨nten met tekenen, die wijzen op risico van progressie van de ziekte. De biologische beschikbaarheid bedraagt 60 tot 70%. De T1/2 is 1,1 uur. Dosering: oraal: 500 mg tot 1500 mg per dag in 4 tot 6 doses. Parenteraal: 1 of 2 mg/kg lichaamsgewicht elke 4 uur. Kinderen 3 maanden–12 jaar: oraal: aanbevolen dosering 360–480 mg/m2 lichaamsoppervlak per dag verdeeld over 3– 4 giften; max. 200 mg elke 6 uur, parenteraal: doseringen tussen 80–160 mg/ m2 lichaamsoppervlak elke 6 uur zijn toegepast. Aanpassing van de dosering is noodzakelijk bij hematologische bijwerkingen. Bijwerkingen: anemie, leukopenie, neutropenie, maagdarmstoornissen. Combinatie met paracetamol verhoogt de incidentie van neutropenie. Interacties: mycofenolzuur en tipranavir kunnen het effect verkleinen. De toxiciteit kan toenemen door atovaquon, fluconazol, methadon, probenecide en valproı¨nezuur. Bij combinatie met intraveneus ganciclovir is het risico op neutropenie verhoogd; vervang zidovudine. Bij combinatie met valganciclovir moet worden gelet op de toxi467

Z

citeit. Zidovudine vermindert de effectiviteit van stavudine. Verkrijgbaar als: – Retrovirâ AZT, capsules a` 100 mg; tabletten a` 300 mg; drank a` 10 mg/ml; infuusconcentraat a` 20 ml = 200 mg.

Zilvernitraat. Kleurloze kristallen, goed oplosbaar in water. Gebruikt als causticum ter verwijdering van wratten of granulatieweefsel, bij ulcus cruris en ter voorkoming van ophtalmia gonorrhoica neonatorum.

Zilversulfadiazine. De zilververbinding van sulfadiazine is onoplosbaar in water en heeft een bactericide werking op grampositieve en gramnegatieve bacterie¨n. Gebruikt ter preventie en behandeling van infecties bij brandwonden en decubitus ulcera. Verkrijgbaar als: – Flammazineâ, cre`me a` 1%. – Zilversulfadiazine, cre` me a` 1%.

Zineryt â. Zie: Erytromycine blz. 160 Zink-chloride aluin FNAâ. Zie: Aluminiumkaliumsulfaat blz. 32 Zinkchloride-aluin FNA. Kans gorgeldrank FNA. Een gorgeldrank met 3,3 mg/ml zinkchloride en 3,3 mg/ml aluminiumkaliumsulfaat. Dosering: orofaryngeaal: 4 maal daags gorgelen.

Zinkolie. Zie: Zinkoxide blz. 468 Zinkoxide. Wit, zeer fijn poeder, onoplosbaar in water. Het wordt uitwendig gebruikt in 10 tot 50% strooipoeders, schudsels, pasta’s en zalven als zachtwerkend adstringens. Het heeft ook een drogende en verkoelende werking. Verkrijgbaar als: – Zinkolie, smeersel a` 60%. – Zinkoxide, pasta a` 25%; smeersel a` 60%; zalf a` 10%; zetpillen a` 10%. – Zinkoxide FNA, pasta a` 25%; smeersel a` 60%; zalf a` 10%; zetpillen a` 222 mg.

Zinksulfaat. Kleurloze kristallen, goed oplosbaar in water. Uitwendig als adstringerend middel in oogwassingen en oogdruppels. 1 gram zinksulfaat 7-water bevat 227 mg zink. Verkrijgbaar als: – Zinksulfaat, oogdruppels a` 0,25%. – Zinksulfaat FNA, oogdruppels a` 0,25%; oogwassing a` 0,25%; drank a` 13,3 mg/ml (= 3 mg Zn/ml); rectale cre`me a` 0,5%.

Zinnacefâ. Zie: Cefuroxim blz. 89 Zinnat â. Zie: Cefuroxim blz. 89 Zinoliumâ. Zie: Aciclovir blz. 18 Zithromaxâ. Zie: Azitromycine blz. 54 Zocor â. Zie: Simvastatine blz. 396 Zofenopril. Een angiotensine converting enzyme (ACE)-remmer toegepast

Z

bij de behandeling van essentie¨le hypertensie en de behandeling van acuut myocardinfarct, aangevangen binnen 24 uur bij hemodynamisch stabiele patie¨nten, al dan niet met klachten of symptomen van hartfalen en die geen trombolytische therapie hebben ontvangen. Na orale toediening wordt 468

het goed geabsorbeerd en in de lever gehydrolyseerd tot de werkzame metaboliet zofenoprilaat. De T1/2 bedraagt ca. 5 uur. Dosering: oraal bij hypertensie: 1 maal daags 15 mg tot 30 mg. Maximaal per dag 60 mg, verdeeld over 2 doses. Bij acuut myocardinfarct: binnen 24 uur na de eerste symptomen en gedurende 6 weken: dag 1 en 2 om de 12 uur 7,5 mg, dag 3 en 4 om de 12 uur 15 mg, daarna om de 12 uur 30 mg op geleide van de bloeddruk. Na 6 weken dient een evaluatie van de behandeling uitsluitsel te geven of de behandeling moet worden gecontinueerd. Bijwerkingen: duizeligheid, vermoeidheid, hoofdpijn, hoest, maagdarmstoornissen. Interacties: kaliumverhogende geneesmiddelen kunnen in combinatie met zofenopril een hyperkalie¨mie in de hand werken. Bij toevoeging aan een therapie met een diureticum dient insluipend te worden begonnen om een sterke hypotensie te vermijden. Het in de tablet aanwezige magnesiumcarbonaat kan de absorptie van gelijktijdig gegeven tetracycline doen afnemen. Verkrijgbaar als:

– Zofilâ, tabletten a` 7,5 mg en a` 30 mg (Ca-zout).

Zofilâ. Zie: Zofenopril blz. 468 Zofran â. Zie: Ondansetron blz. 319 ZOK-zalf FNA. Smeersel met 33% zinkoxide, 33% arachisolie, 33% calciumhydroxideoplossing en 1% witte was. Heeft een indrogende, verkoelende en beschermende werking.

Zoladex â. Zie: Gosereline blz. 207 Zoledroninezuur. Een bifosfaat, intraveneus toegepast bij de behandeling van tumorgeı¨nduceerde hypercalcie¨mie, preventie van botcomplicaties (pathologische botfracturen, compressie van het ruggenmerg en radiotherapie of chirurgie van het bot) bij gevorderde kwaadaardige tumoren met aantasting van het bot, de botziekte van Paget en osteoporose bij postmenopauzale vrouwen met een verhoogd fractuurrisico. Het remt de osteoclastische botabsorptie. De eliminatie verloopt trifasisch met in de eliminatiefase een terminale halfwaardetijd van 167 uur. Dosering: i.v. als infuus: tumorgeı¨nduceerde hypercalcie¨mie en preventie van botcomplicaties: 4 mg in 100 ml infusievloeistof (NaCl 0,9% of glucose 5%) toegediend in ten minste 15 minuten; botziekte van Paget en osteoporose: 5 mg in 100 ml gedurende ten minste 15 minuten. Bijwerkingen: koorts, bloedbeeldafwijkingen, verwardheid, misselijkheid, vermoeidheid, bradycardie, smaakveranderingen, dorst, verhoogde creatininespiegels, hypofosfatemie. Interacties: voorzichtigheid is geboden bij combinatie met nefrotoxische middelen. Verkrijgbaar als: – Aclastaâ, infusievloeistof a` 100 ml = 5 mg. – Zometaâ, infuusconcentraat a` 5 ml = 4 mg.

Zolmitriptan. Een selectieve 5-hydrotryptamine1-subtype receptoragonist met vaatvernauwende eigenschappen vooral in het cranie¨le vaatbed. Toegepast bij de acute behandeling van migraine met of zonder aura. Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd en is de biologische beschikbaarheid ca. 40%. In de lever wordt het omgezet in werkzame metabolieten. De T1/2 bedraagt ca. 3 uur, bij leverfunctiestoornissen tot ca. 12 uur. 469

Z

Dosering: oraal: 1 maal 2,5 mg tot 5 mg, zo nodig na tenminste 2 uur herhalen, max. 10 mg per 24 uur. Bijwerkingen: misselijkheid, droge mond, zwaar gevoel, warm gevoel, spierzwakte, hypertensie, tachycardie. Interacties: mo-

gelijk verhoogt cimetidine de AUC van zolmitriptan met ca. 50%; het verhoogt de AUC van de actieve metaboliet met een factor 2. Verkrijgbaar als: – Zomigâ, tabletten a` 2,5 mg. – Zomigâ ZIP, smelttabletten a` 2,5 mg (ZIP = Zolmitriptan Instant Product).

Zoloft â. Zie: Sertraline blz. 394 RV . Een imidazopyridinederivaat toegepast bij slaapstoornisZolpidem &

sen. Het is een slaapmiddel met een snel intredende werking. Na orale toediening bedraagt de biologische beschikbaarheid ca. 70%. De T1/2 is 2,5 uur. Dosering: oraal: volwassenen 10 mg in 1 dosis ’s avonds voor het slapen gaan, gedurende 2-14 dagen, max. 4 weken. Bij ouderen, verzwakte patie¨nten of bij leverfunctiestoornis 5 mg, bij uitzondering verhogen tot 10 mg per dag. Bijwerkingen: duizeligheid, anterograde amnesie, paradoxale reacties. Interacties: alcohol en andere centraal-dempende stoffen versterken het sederende effect. De euforie en daardoor de psychische afhankelijkheid van opioı¨den kan worden versterkt. Gelijktijdig gebruik van stoffen die bepaalde leverenzymen remmen (vooral CYP3A4, zoals ketoconazol) kunnen het sederende effect mogelijk versterken. CYP3A4-inductor rifampicine reduceert de plasmaconcentratie van zolpidem met 60%. Verkrijgbaar als: – Stilnoctâ, filmomhulde tabletten a` 10 mg (tartraat). – Zolpidem, filmomhulde tabletten a` 10 mg (tartraat).

Zomactonâ. Zie: Somatropine blz. 400 Zometa â. Zie: Zoledroninezuur blz. 469 Zomig â. Zie: Zolmitriptan blz. 469 RV . Een cyclopyrrolonderivaat, toegepast bij slaapstoornissen. Zopiclon &

Na orale toediening wordt het goed geabsorbeerd. Zopiclon wordt in de lever omgezet tot voornamelijk inactieve metabolieten. De T1/2 bedraagt 5 tot 6 uur. Dosering: 7,5 mg voor het naar bed gaan, bij ernstige leverfunctiestoornissen 3,75 mg. Bijwerkingen: bittere nasmaak, droge mond. Interacties: alcohol en andere centraal-dempende stoffen versterken het sederende effect. De euforie en daardoor de psychische afhankelijkheid van opioı¨den kan worden versterkt. CYP3A4-remmers, zoals erytromycine kunnen het hypnotisch effect versterken. Metoclopramide verhoogt en atropine verlaagt de zopiclonconcentratie. CYP3A4-inducerende middelen zoals rifampicine, fenytoı¨ne, carbamazepine en middelen die sint-janskruid bevatten kunnen de hypnotische werking verminderen. Combinatie met spierrelaxantia kan het spierverslappend effect vergroten. Verkrijgbaar als: – Imovaneâ, tabletten a` 7,5 mg. – Zopiclon, tabletten a` 7,5 mg.

Zostavaxâ. Zie: Varicellazostervaccin blz. 455

Z

Zoviraxâ. Zie: Aciclovir blz. 18 470

RV . De cis-isomeer van clopentixol, dat als neurolepticum Zuclopentixol &

wordt gebruikt bij psychosen en bij ernstige vormen van opwinding en onrust. Het heeft een grote affiniteit voor zowel D2- als D1-receptoren en voor serotonerge en adrenerge (a1-)receptoren. De affiniteit voor histamineen cholinerge muscarinereceptoren is gering. Wordt na orale toediening snel geabsorbeerd. De biologische beschikbaarheid is ca. 50%. De Cmax wordt na 2-12 uur bereikt. Na intramusculaire toediening van het decanoaat wordt de Cmax na ca. 1 week bereikt, daarna neemt de concentratie af met een halfwaardetijd van ca. 19 dagen. Dosering: oraal: aanvankelijk 20 tot 50 mg per dag, zo nodig elke 2 tot 3 dagen verhogen met 10 tot 20 mg, tot 75 mg of meer per dag. Dosering i.m. (di-HCl): 4 maal daags 10 tot 20 mg; (acetaat): 1 maal per 2 tot 3 dagen 50 tot 150 mg; (decanoaat): 1 maal per 2 tot 4 weken 200 tot 600 mg. intramusculair: volwassenen aanvankelijk 50-150 mg per keer, veelal 50 mg per keer, zo nodig na 2-3 dagen herhalen, in enkele gevallen reeds na 1-2 dagen; in totaal worden 1-2 injecties toegediend. Bijwerkingen: slaperigheid, orthostatische hypotensie, extrapiramidale stoornissen, tachycardie. Interacties: gelijktijdig gebruik van antihistaminica, antidepressiva, anxiolytica, barbituraten, slaapmiddelen, analgetica, opiaten of alcohol versterkt de sederende en/of anticholinerge werking. Gelijktijdig gebruik van lithium, anticholinerge antiparkinsonmiddelen, parasympaticolytica, antidepressiva en andere antipsychotica vermeerdert de kans op ontstaan van tardieve dyskinesie. Mogelijk vermindert de werking van dopamine-agonisten en levodopa. Verkrijgbaar als:

– Cisordinolâ, tabletten a` 2 mg, a` 10 mg, a` 25 mg en a` 40 mg (als di-HCl); druppelvloeistof a` 20 mg/ml (als di-HCl); injectievloeistof a` 1 ml = 10 mg (als di-HCl). – Cisordinolâ Acutard, injectievloeistof a` 1 ml = 50 mg en a` 2 ml = 100 mg (acetaat). – Cisordinolâ Depot, injectievloeistof a` 1 ml = 200 mg, a` 1 ml = 500 mg en a` 10 ml = 2 gram (decanoaat).

Zumenonâ. Zie: Estradiol blz. 162 Zure oordruppels. Zie: Azijnzuur blz. 54 Zure oordruppels-hydrocortison FNA. Oordruppels met 0,72% azijnzuur en 1% hydrocortison. Gebruikt bij otitis externa.

Zure oordruppels-triamcinolonacetonide FNA. Oordruppels met 0,72% azijnzuur en 0,1% triamcinolonacetonide. Gebruikt bij otitis externa.

Zuurstof. Inhalatiegas (100%) toegepast als normobare (clusterhoofdpijn en acute of chronische hypoxie) of hyperbare (koolmonoxidevergiftiging, decompressieziekte, ondersteunende behandeling van osteoradionecrose, clostridiale myonecrose en doorbloeding van huidtransplantaties en -reconstructies) zuurstoftherapie. Normobare zuurstof wordt toegediend via de inademingslucht (neuskatheter, gezichtsmasker). Hyperbare zuurstof wordt toegediend in een speciaal geconstrueerde drukkamer. Dosering: afhankelijk van de indicatie en individueel te bepalen. Bijwerkin471

Z

gen: normobare zuurstof: hypoventilatie, verlaging hartfrequentie en cardiac output; hyperbare zuurstof: tijdelijke blindheid, myalgie, toxiciteit voor het centraal zenuwstelsel. Verkrijgbaar als: – Conoxiaâ, inhalatiegas 100% v/v in cilinders. – Zuurstof medicinaal gasvormig Air Liquide, inhalatiegas 100% in cilinders. – Zuurstof medicinaal gasvormig Airproducts, inhalatiegas 100% in cilinders. – Zuurstof medicinaal gasvormig Sol, inhalatiegas 100% in cilinders. – Zuurstof medicinaal gasvormig Westfalen, inhalatiegas 100% v/v in cilinders.

Zuurstof medicinaal gasvormig Air Liquide. Zie: Zuurstof blz. 471 Zuurstof medicinaal gasvormig Airproducts. Zie: Zuurstof blz. 471

Zuurstof medicinaal gasvormig Sol. Zie: Zuurstof blz. 471 Zuurstof medicinaal gasvormig Westfalen. Zie: Zuurstof blz. 471 Zwavel/zinkoxide FNA. Pasta of cutaan smeersel met 5% zwavel en 54% zinkoxide.

Zwavelâ. Zwavel is een bestanddeel van vele uitwendige middelen. Het heeft als zodanig weinig effect op micro-organismen, men neemt echter aan dat het op de huid wordt omgezet in polythionaten en andere verbindingen, die een zwakke bacteriostatische werking hebben. Zwavel heeft ook een zwak keratolytisch effect. Geprecipiteerde zwavel, sulfur praecipitatum wordt gebruikt in 5 tot 20% pasta’s, schudsels en zalven.

Zwavelhexafluoride. Een echografisch contrastmiddel intraveneus toegepast bij echografie van de bloedstroom (echo-doppler). Een gedispergeerde suspensie van microsferen, met een gemiddelde diameter van 2,5 micron, gevuld met zwavelhexafluoride gestabiliseerd met fosfolipiden. In verband met ernstige cardiale bijwerkingen en allergische reacties is het gebruik beperkt tot niet-cardiale beeldvorming, is het gebruik gecontraindiceerd bij patie¨nten met diverse cardiale aandoeningen en wordt geadviseerd de patie¨nten onder direct medische supervisie te houden gedurende en tot tenminste 30 minuten na de toediening. Bijwerkingen: hoofdpijn. Verkrijgbaar als: – Sonovueâ, poeder van injectiesuspensie a` 40 microgram (8 microgram/ml na reconstitutie).

Zybanâ. Zie: Bupropion blz. 73 Zyloric â. Zie: Allopurinol blz. 29 Zymafluor â. Zie: Natriumfluoride blz. 299 RV blz. 316 Zyprexaâ. Zie: Olanzapine &

Zyrtecâ. Zie: Cetirizine blz. 91 Zyvoxidâ. Zie: Linezolid blz. 260

Z 472