Identiteit en flexibiliteit

Identiteit en flexibiliteit bbn adviseurs • maart 2014

Bron: BBHD architecten

Meerdere gebruikers in een IKC

Programma van Eisen

Tegenwoordig zien we steeds meer dat verschillende organisaties van één gebouw gebruik maken. Soms is deze samenwerking uit nood geboren, maar vaak zien de gebruikers meerwaarde in een gezamenlijk onderkomen. Voorbeelden daarvan zijn multifunctionele accommodaties (mfa’s), brede scholen, cultuurhuizen. Het huisvesten van verschillende organisaties onder één dak biedt verschillende kansen en voordelen. Gebruikers kunnen gebruik maken van elkaars faciliteiten, bijvoorbeeld een (basis)school van de collectie lees- en studieboeken van de openbare bibliotheek of het podium van een wijktheater. Daarnaast is het mogelijk de faciliteiten op elkaars gebruik toe te spitsen. Dezelfde school kan zich door de aanwezigheid van de bibliotheek en het wijktheater bijvoorbeeld beter profileren op het gebied van communicatie en cultuur. Door het organiseren van gezamenlijke activiteiten versterk je elkaar. Het is ook mogelijk faciliteiten te delen. De centrale ruimte van de school kan bijvoorbeeld door dezelfde bibliotheek worden gebruikt voor lezingen en andere activiteiten. Lokalen kunnen na schooltijd worden ingezet als oefenruimte voor het wijktheater of de vergaderruimte. Het delen van ruimten en voorzieningen zorgt ervoor dat er per functie een relatief lager vloeroppervlak nodig is en dat daarmee de bouw- of huurkosten navenant zijn. Het gezamenlijk gebruik kent echter ook risico’s.

De uitkomst op de bovenstaande vragen worden in het algemeen verwoord in een Programma van Eisen (PvE) op basis waarvan de architect het ontwerp kan realiseren. In een PvE worden alle eisen omschreven waaraan het gebouw moet voldoen. Het is dus van zeer groot belang dat de juiste eisen in dit document worden opgenomen plus dat alle betrokken partijen zich kunnen vinden in alle opgenomen eisen. Een andere uitkomst van de bovenstaande vragen is dat de (nieuwe) kansen voor samenwerking in beeld worden gebracht.

Goede voorbereiding als sleutel tot succes Ervaring leert dat succesvol samengaan in belangrijke mate afhankelijk is van een goede voorbereiding. Tijdens de voorbereiding komen verschillende vragen aan bod, voorbeelden zijn:  Hoe gaan we samenwerken en hoe ziet de meerwaarde ervan uit voor de bezoekers?  Welke uitstraling willen we hebben naar de bezoekers?  Welke programmering van individuele en gezamenlijke gebruikers vindt plaats in welke ruimte?  Behoudt elke organisatie zijn eigen identiteit of komt er een gezamenlijke identiteit?  Hoe maken we het gebouw aantrekkelijk voor de bezoekers en hoe benaderen we de bezoekers?

Whitepaper ‘Indentiteit en flexibilteit’

bbn adviseurs is zeer bekend met het opstellen van een PvE, zowel voor één gebruiker als voor een gebouw waarin verschillende gebruikers gehuisvest zullen worden. Het PvE is het startdocument voor de ontwikkeling en realisatie. Het is een cruciaal document binnen het gehele ontwerpproces. Het document is een vertaling van de ambitie, wensen en eisen op het vlak van functionaliteit, ruimte en techniek van de gebruiker en opdrachtgever. Het is daarom van groot belang dat zowel de opdrachtgever (eigenaar van het gebouw) als de gebruikers bij het opstellen van dit document betrokken zijn. Uiteindelijk moet het een vertaling zijn van hun eisen. In deze whitepaper lichten wij toe hoe bbn adviseurs tot de vertaling van de eisen van de opdrachtgever en gebruikers komt voor de twee sleutels tot succes: de juiste vertaling van ‘identiteit’ en ‘flexibiliteit’.

Identiteit De vertaling van de identiteit van de gebruikers in een gebouw kan het visitekaartje van deze gebruikers vormen. Met de architectonische uitwerking van het gebouw kunnen doelstellingen voor het gebruik non-verbaal duidelijk worden gemaakt. Het is daarom belangrijk dat de eigenaar van het gebouw en de gebruikers van tevoren nadenken over de boodschap die het gebouw uit moet stralen: streng en zakelijk of open en frivool?

Pagina 2 van 5

Hierbij is het ook belangrijk dat wordt nagedacht over de wijze waarop de samenwerking tussen de gebruikers naar voren komen; of de identiteit van elke gebruiker afzonderlijk zichtbaar is, of dat het gebouw één identiteit uitstraalt (uniformiteit), of een mix van uniformiteit en eigen identiteit (zie de onderstaande afbeeldingen).

Tijdens het proces van het opstellen van het PvE is het bepalen van de gewenste identiteit een belangrijk onderdeel waar bbn adviseurs met de verschillende gebruikers ruim aandacht aan besteed. Uiteindelijk bepaalt deze input de organisatie van het gebouw en de uitstraling van het gebouw van zowel de gevels als het interieur. Daar het voor gebruikers vaak lastig is om te verwoorden en te verbeelden wat de voor hen de gewenste identiteit is, heeft bbn adviseurs ‘Het Grote Begrippenspel’ ontwikkeld. ‘Het Grote Begrippenspel’ kan op verschillende manieren worden ingezet. Voorbeelden hiervan zijn:  door middel van circa 40 begrippen, die op een kaart zijn weergegeven, benoemen hoe de sfeer/uitstraling/ relaties in het gebouw nu is en wat de gewenste sfeer/uitstraling/relaties in het nieuw te realiseren gebouw moet worden;  door middel van circa 40 kaarten, met daarop figuratieve en non-figuratieve afbeeldingen, benoemen hoe de sfeer/ uitstraling/relaties in het gebouw nu is en wat de gewenste sfeer/uitstraling/relaties in het nieuw te realiseren gebouw moet worden;

Whitepaper ‘Indentiteit en flexibilteit’



door middel van afbeeldingen per thema bepalen welke afbeelding van een thema aansluit bij wat de gebruiker in de nieuwe huisvesting wil realiseren.

Wanneer we inzoomen op het laatste voorbeeld ‘door middel van afbeeldingen per thema’ kan dit op de volgende manier ingezet worden met gebruikers. In een workshop met de verschillende gebruikers worden per thema afbeeldingen getoond. Door middel van de afbeeldingen worden de verschillende opties getoond en verduidelijkt. Onze ervaring leert dat de discussie rondom de thema’s voor de gebruikers makkelijker te voeren is wanneer het gevisualiseerd wordt. Daarnaast worden de gebruikers geholpen om vooraf na te denken over mogelijke samenwerking, gezamenlijk gebruik van ruimten, beheer van het gebouw. Niet alleen is het PvE hierdoor een betere afspiegeling van de wensen, eisen en verwachtingen van de gebruikers, er wordt tijdens de workshop ook een goede basis gelegd voor de samenwerking tussen de gebruikers. De thema’s die behandeld worden bij ‘Het Grote Begrippenspel’ zijn afhankelijk van de gebruikers die in het gebouw gehuisvest gaan worden. Voorbeelden van de thema’s zijn gebouw en omgeving, entree, voorzieningen, cultuur, speelterrein. Voor ieder thema toont bbn adviseurs tijdens de workshop verschillende afbeeldingen. De deelnemers kunnen gezamenlijk bepalen welke afbeeldingen voor hun in de nieuwe situatie de gewenste zijn. Aan de hand van de gekozen afbeeldingen verwoordt bbn adviseurs de gewenste identiteit in het PvE.

Pagina 3 van 5

IKC Thamerdal te Uithoorn Bijna tien jaar geleden is de eerste stap gezet tot samenwerking tussen de Stichting ICBO Uithoorn en Kinderopvang Solidoe voor gezamenlijk gebruik van gereserveerde nieuwbouw voor de basisschool De Regenboog. Door de vertraging van de nieuwbouw ontstond er een kans om de samenwerking te verdiepen en uitvoerig na te denken wat de mogelijkheden zijn om het nieuwe gebouw te delen. Tijdens verkennende gesprekken kwam naar voren dat de ambitie verder ging dan tot nu toe gebruikelijk was in Uithoorn. Dit heeft geresulteerd dat er niet meer gesproken wordt van een ‘Brede School Thamerdal’ maar van een ‘Integraal Kindcentrum Thamerdal’! bbn adviseurs heeft voor het kindcentrum het PvE opgesteld. Binnen een kindcentrum zijn de partners voor opvang en onderwijs gelijkwaardig en werken medewerkers als één team vanuit een gedeelde pedagogische visie. Daarnaast biedt een kindcentrum een breed aanbod voor kinderen van 0-12 jaar, met naast onderwijs en opvang ook activiteiten in het kader van sport, spel en cultuur. Bij het opstellen van het PvE is daarom gezocht naar de mogelijkheden om ruimten te delen zodat de kwaliteit van de voorzieningen kan worden verbeterd. Hierdoor zijn er leer- en speelpleinen bij de diverse groepen gerealiseerd en een bibliotheek met een podium en zithoeken. Naast het handvaardigheidslokaal is een technieklokaal aan het programma toegevoegd. Tenslotte biedt het IKC de mogelijkheid om meer wijkgebonden activiteiten te laten plaatsvinden, in de avonduren of de weekenden. bbn adviseurs is door de Stichting ICBO Uithoorn ingeschakeld om het gehele proces vanaf initiatieffase t/m de realisatiefase te begeleiden. Voor zowel projectmanagement en het bouwkostenmanagement als het kwaliteitsmanagement gedurende de realisatiefase. Voorbeelden van onze werkzaamheden zijn het opstellen van het PvE inclusief duurzaamheidsaspecten en bijbehorende budgettering. Daarnaast is het aanbestedingsproces van de selectie van de marktpartij op basis van Design & Build begeleid.

Flexibiliteit Een ander zeer belangrijk element in het PvE voor de gebruikers is flexibiliteit. Voor de levensduur van een gebouw wordt over het algemeen 40 jaar aangehouden. Dat er 40 jaar geleden nog geen computers waren en dat er aparte kleuter- en

Whitepaper ‘Indentiteit en flexibilteit’

lagere scholen waren onderstreept dat de functionele wijzigingen zich binnen een kortere termijn plaatsvinden. Het is dan ook te verwachten dat in de toekomst aanpassingen in de huisvesting noodzakelijk zijn voor gewijzigd gebruik. Daarom is het van belang aandacht te besteden aan de flexibiliteit met als doel een gebouw te realiseren dat langdurig in staat is om huisvesting te bieden aan de gehuisveste gebruikers of aan andere mogelijke gebruiksvormen. Wanneer er in het PvE geen aandacht is voor het onderdeel flexibiliteit, lopen de gebruikers een groot risico dat de huisvesting na verloop van tijd niet passend is of passend te maken is aan de bij hun organisatie voorkomende ontwikkelingen. De eisen voor de flexibiliteit van het gebouw en de gebouwdelen gaan in op indeelbaarheid, aanpasbaarheid (de uitbreidbaarheid en inkrimpbaarheid) en gebruik. In verband met de gewenste flexibele indeelbaarheid zijn de volgende voorzieningen bijvoorbeeld noodzakelijk: vaste en gangbare stramienmaten met goede aansluitmogelijkheden van binnenwanden op de gevel en voorkeursmaten voor overspanningen. In verband met de gewenste flexibele aanpasbaarheid zijn de volgende voorzieningen bijvoorbeeld noodzakelijk: uniformiteit in detailleringen en afsplitsbaarheid van gebouwdelen.

Haarlem College te Haarlem Het Haarlem College (voorheen LJC College) zat versnipperd over vijf verouderde locaties. Een nieuwe school waar leerlingen kennis kunnen maken met verschillende richtingen was de opgave. Stichting Dunamare Onderwijsgroep en de gemeente Haarlem hebben gezamenlijk de ambitie om een uitdagende en stimulerende leeromgeving aan hun vmbo-leerlingen te bieden. Om dit te realiseren was besloten tot nieuwbouw voor het Haarlem College binnen een nieuw te ontwikkelen kantoor- en woonlocatie aan een van de invalswegen. Allereerst zijn - onder begeleiding van bbn adviseurs - de uitgangspunten voor het project, bijvoorbeeld locatie, budget en planning, tussen de school, gemeente en ontwikkelaar vastgesteld. Na het selecteren van de adviseurs, zoals architect, constructeur en installatieadviseur, is er gestart met het ontwerpproces. Er was de keuze gemaakt om dit proces traditioneel in te steken.

Pagina 4 van 5

Dit betekent dat het ontwerp op basis van bestekstukken wordt aanbesteed om tot de selectie van een aannemer te komen. Gedurende de realisatiefase werd duidelijk dat het uitgangspunt over het aantal leerlingen bij oplevering van het gebouw substantieel afweek, waardoor het verwachte gebruik van het gebouw niet meer aansloot bij de uitgangspunten van het ontwerp. Door deze daling van leerlingen is er door het bestuur een keuze gemaakt om een herprofilering door te voeren. Dit betekende dat er vakopleidingen werden geschrapt plus dat er nieuwe vakopleidingen aan het programma werden toegevoegd. Plus dat vrijgekomen ruimten werden ingevuld door nieuwe functies. Deze herprofilering had tot gevolg dat er onder andere nieuwe vaklokalen aan het programma zijn toegevoegd of van positie in het gebouw zijn gewijzigd. Kortom een hele operatie. Wanneer er bij het opstellen van het PvE geen aandacht geweest zou zijn voor flexibiliteit in het gebouw, was deze herprofilering niet tot zeer lastig te realiseren geweest zowel tegen geringe meerkosten als planning. Door middel van de volgende uitgangspunten binnen het PvE is het mogelijk geweest de herprofilering te realiseren:  constructieprincipe: kolommenstructuur en vaste kernen waardoor een vrije indeelbaarheid van de vloerdelen wordt gerealiseerd;  zoveel mogelijk standaard indeling van de installaties en afmetingen van de installatieschachten voldoende gedimensioneerd;  toepassing van vloerverwarming;  een wijziging van de indeling van het gebouw tijdens de realisatiefase, zonder veel vertraging en extra kosten. Het is voor een gebruiker nooit 100% zeker hoe en wanneer ontwikkelingen plaatsvinden. Daarom is het voor een gebruiker dus van groot belang om het gebouw aan te kunnen passen naar nieuwe inzichten, ontwikkelingen, veranderingen in de loop der tijd. Om dit mogelijk te maken, is het bij het opstellen van de uitgangspunten voor het gebouw cruciaal ruim aandacht te besteden aan flexibiliteit.

Whitepaper ‘Indentiteit en flexibilteit’

bbn adviseurs bbn adviseurs ondersteunt alle partijen die zijn betrokken bij het gebruik, ontwikkelen, realiseren en beheren van gebouwen en gebieden. bbn adviseurs biedt onafhankelijk advies en management. Wij ondersteunen onze opdrachtgevers met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, gebiedsontwikkeling, bouwkostenmanagement, directievoering en toezicht en vastgoedmanagement. De combinatie van onze inhoudelijke en kostendeskundigheid in alle fases van de levensduur van een gebouw, zorgt ervoor dat wij alle aspecten integraal en onafhankelijk kunnen benaderen.

Ambitie verbindt alles Wij houden van ons vak en zoeken de uitdaging. In elk project en bij elk advies vragen wij ons af welke unieke meerwaarde wij u kunnen bieden. Voor bbn adviseurs is uw ambitie het belangrijkste uitgangspunt bij al onze advisering. Om deze ambitie waar te maken, bundelt bbn adviseurs de kennis op alle adviesterreinen. Dat doen wij met deskundigheid, gedrevenheid, passie voor techniek, invoelingsvermogen en betrokkenheid. Alleen dat resulteert in ambitieuze gebouwen.

Referentieprojecten   

IKC Thamerdal te Uithoorn Kindcentrum Ons Gebouw te Lekkerkerk Multifunctioneel centrum De Bloesem te Wognum

Copyright Niets uit deze brochure mag zonder toestemming van de rechthebbende worden overgenomen.

bbn adviseurs Postbus 94 3990 DB Houten T. 088 - 226 74 00 F. 088 - 226 74 06 E. [email protected] I. www.bbn.nl

Pagina 5 van 5