idee gezond Van eten word je beter Goed nieuws over voeding Een nacht en dag op de kinder Intensive Care Lekker vies Over de zin en onzin van hygiëne

gezond idee Magazine van Maastricht UMC+

Nr. 1 2012

Van eten word je beter Goed nieuws over voeding

Een nacht en dag op de kinder Intensive Care

vies

Lekker Over de zin en onzin van hygiëne Recept voor een lang leven (met slechts 4 ingrediënten!)

azM en UM werken samen onder de naam Maastricht UMC+

gezond idee 1

Dit doe ik

Daniëlle Weerts (45) gipsverbandmeester

‘Sjiek

vond ik het, toen ik klein was. Als je arm of been in het gips zit, krijg je aandacht. Ik dacht: ik wil ook wel iets breken. Maar toen ik later als volwassene echt iets brak, bleek het minder leuk. Af en toe behandel ik kinderen met een aangeboren botafwijking die heel vlug iets breken. Als ze zich aan een tafel stoten, bijvoorbeeld. Die moeten leven als een porseleinen kopje. Het klinkt raar, maar mensen zijn vaak blij als ze gips krijgen. Gips fixeert, geeft rust, verlicht de pijn. Ja, soms krijg ik een kick van mijn werk. Als ik een patiënt help die een zwaar ongeval heeft gehad. Als ik zie dat zo iemand door mijn gipsjes steeds mobieler wordt, als ik zo iemand weer aan het lopen krijg – dat is mooi.’

2 gezond idee

Inhoud

Colofon Gezond Idee is een speciale uitgave van het Maastricht UMC+ in het kader van 25 jaar academische zorg voor Limburg. Uitgever Maastricht UMC+ Hoofdredacteur Liz Tans Editorial consultant Hanneke Savenije Eindredacteur Ellen Kennes Art director Yke Bartels Oplage 250.000 Teksten Ingrid Beckers / Karin Burhenne / Jos van Cann / Jules Coenegracht / Willy Janssen / Dido Michielsen / Lieke Muyris / Maria Rovers Fotografie Alf Mertens / Appie Derks / iStockphoto / Getty Images / Tom Schilder Illustraties van der Schaaf & Hoogendoorn Drukwerk Schrijen-Lippertz / Roto Smeets Groep

Gezond leven

4 E  ten waar je beter van wordt Over de rol van voeding bij gezondheid, beter worden en zelfs het voorkomen van ziekten. Hoogleraar Annemie Schols ziet een toekomst waarin het bij ziekten ‘niet zal gaan om fantastische nieuwe medicijnen, maar om dieet en beweging.’

Redactie Gezond Idee Postbus 5800, 6202 AZ Maastricht T 043 387 44 58, F 043 387 51 14 E [email protected] W www.mumc.nl / www.mumc.tv

32 R  ecept voor een lang leven Met deze 4 ingrediënten kun je jaren winnen.

Advertenties Els Oostveen, T 043 387 51 82 / E [email protected]

36 Niet zo fris! Over vieze beestjes, winterse griepbacillen en andere onhygiënische zaken die onze gezondheid bedreigen. Of is een beetje smerigheid juist goed voor ons?

Bezorging Gezond Idee wordt bezorgd in ZuidLimburg op alle adressen zonder een sticker op de brievenbus. Geen sticker en toch geen magazine ontvangen? Bel dan met 06 53 77 43 44 De informatie in deze uitgave is compact en daardoor vaak niet volledig. Indien u meer informatie over een onderwerp wenst, kunt u deze vinden op de diverse websites die worden vermeld. De aangeboden informatie is uitdrukkelijk niet bedoeld om zelf diagnoses te stellen of tot zelfmedicatie over te gaan. Indien u aan de hand van informatie uit deze publicatie meent dat u iets mankeert, adviseren wij u altijd contact op te nemen met uw huisarts of behandelend specialist.

P 06

Wetenschap

22 Primeur: kunstevenwichtsorgaan Hoogleraar Herman Kingma brengt evenwicht. ‘Megafantastisch!’ 43 Mijn ontdekking: het einde van hartfalen? Met zijn team vond professor Leon de Windt een gen dat verantwoordelijk lijkt voor bijna al het hartfalen. Kunnen we dat dan ook uitschakelen?

De beste zorg

18 Dubbel zo goed Achter het Prikkelbaar Darmsyndroom zit vaak een verhaal. De gecombineerde aanpak met lichamelijke en psychische hulp van het MedPsych Center van het Maastricht UMC+ verricht dan wonderen.

26 Een nacht en een dag op de Intensive Care voor kinderen Ze zijn klein en vaak ernstig ziek. Maar alles in deze IC is ingericht op wat kinderen nodig hebben. Zoals de nabijheid van hun vader en moeder.

+ Meer

02 14 16, 44

Dit doe ik Wat is dat nou? 25, 34 Kort Beter

‘Met de juiste voeding kan bij zieken veel winst worden behaald’

gezond idee 3

Van eten word je beter

Voedsel en gezondheid horen bij elkaar. In goede en in slechte zin. Wie te weinig eet, heeft geen energie; wie teveel eet wordt te dik. Het verkeerde eten is ongezond, en gezond eten geeft juist een mooie kans op een lang leven. Ondertussen weten we ook: van eten kun je beter worden. Sommige voedingsmiddelen blijken ziektes te voorkómen en zelfs te genezen.

O 4 gezond idee

ndanks alle overheidscampagnes en waarschuwingen in kranten en bladen lukt het nog steeds niet om de levensstijl van de gemiddelde Nederlander gezonder te maken. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) liet een 3 jaar durende studie uitvoeren en kwam zo tot de ontdekking dat van de kinderen vanaf 7 jaar slechts 1 tot 2 procent voldoende groente eet; bij volwassen is dat maximaal 14 procent! En we krijgen dagelijks veel te weinig fruit, vis en vezels binnen. Hoewel we allemaal weten dat steeds maar hamburgers, pizza’s en friet eten slecht voor ons is, denken we duidelijk te weinig aan onze gezondheid als we onze fastfoodbestelling plaatsen. We weten heus wel dat slechte voeding de deur openzet voor

narigheid als ouderdomsdiabetes, hart- en vaatziekten, bepaalde soorten kanker of chronische aandoeningen. Maar ernaar leven? Maar dan nu het goede nieuws: uit vele onderzoeken blijkt dat je van eten ook juist beter kunt worden. Dat er eten bestaat dat niet alleen goed is voor onze gezondheid, maar dat zelfs helpt om onze ziekten te genezen. En de meeste van die levensmiddelen zijn gewoon in de supermarkt te koop, zoals broccoli, blauwe bessen en knoflook, en ze zijn niet vreselijk duur of moeilijk verkrijgbaar. Er zitten zelfs wat producten bij, bijvoorbeeld koffie, die tot voor kort op de ‘zwarte lijst’ van ongezond voedsel stonden. Een eerste stap op weg naar gezond leven en toch lekker eten?

Goed eten Een paar alledaagse voedingsmiddelen die echt bijdragen aan je gezondheid (en waarover wetenschappers het helemaal eens zijn).

Knoflook Is een plant die een natuurlijk antibioticum bevat, allicine. Deze allicine maakt bepaalde bacteriën in ons lichaam onschadelijk. Ook remt knoflook de groei van tumoren, dankzij een enzym met de mooie naam diallyl disulphide. De knoflookpers kan echter wel de vuilnisbak in, want dit enzym werkt op z’n best als je de tenen hakt of kneust en vervolgens 10 tot 15 minuten laat liggen (dus daarna pas in de pan fruiten). gezond idee 5

‘Dit is nog maar het begin’ Prof.dr. Annemie Schols is hoogleraar Voeding en Metabolisme bij Chronische Ziekten aan het Maastricht UMC+. Ze is ook directeur van het Maastrichtse onderzoeksinstituut NUTRIM, dat de relatie tussen voeding en ziekten onderzoekt. Dagelijks is ze bezig met de vraag: hoe belangrijk is voeding voor onze gezondheid? Volgens Annemie Schols is er nog veel te weinig bekend over de rol die voeding speelt bij het ontstaan, de behandeling en het voorkomen van ziekten. ‘Dat is onderbelicht in de gezondheidszorg. Dertig jaar geleden wezen chirurgen uit Maastricht al op het belang van een goede voedingstoestand voor patiënten voorafgaand aan een operatie. Dat was toen uniek. We weten inmiddels dat voeding een belangrijke rol kan spelen in de behandeling van patiënten. Zo kan via de juiste voeding het verloop van een ziekte van een chronisch zieke patiënt gunstig worden beïnvloed. Ook in de behandeling en na het herstel van een acute ziekte kan via voeding veel winst worden behaald.’

Doorbraken Zeker is dat er nog veel moet worden onderzocht. En met alleen mooie ontdekkingen over eten dat ons beter maakt, zoals bepaalde soorten fruit en groente, ben je er nog niet zoveel, waarschuwt Annemie Schols. ‘Dat is nog maar het begin. We moeten nu nader uitzoeken voor wie iets goed werkt, hoeveel er van nodig is en hoe het werkt als je het combineert met lichamelijke inspanning en hoe het samenspel is met de medicijnen van patiënten.’ Dat is waar het onderzoeksinstituut NUTRIM (School for Nutrition,

Hoeveel energie gebruik ik? Weten hoeveel energie je gebruikt en waar je die energie vandaan haalt, kan de sleutel zijn tot een gezond gewicht en het voorkomen van ouderdomsdiabetes. In de nieuwe, high tech Metabolic Research Unit Maastricht van NUTRIM wordt onze energiebalans gemeten. ‘Alles wat je eet of drinkt, wordt óf gebruikt óf opgeslagen’, legt dr. Guy Plasqui van NUTRIM uit. ‘We meten hier hoeveel energie iemand gebruikt, maar vooral ook waar die energie vandaan komt: is iemand vet, koolhydraten of eiwit aan het verbranden?’ De metingen vinden plaats in zogeheten respiratiekamers: luchtdicht afgesloten ruimtes waarin proefpersonen een bepaalde tijd kunnen verblijven. Ze zijn ontwikkeld door ingenieur Paul Schoffelen van de Maastrichtse vakgroep Humane Biologie en uniek in Nederland. Ook elders in de wereld bestaan er maar een paar. Afgesloten met een stalen deur en voorzien van een luikje waar voedsel door naar binnen kan worden geschoven, lijkt zo’n respiratiekamer wat op een cel uit een Amerikaanse misdaadfilm. Plasqui: ‘Hier zitten proefpersonen wel 24 tot 72 uur in’.

Toxicology & Metabolism) zich op richt. Uitkomsten van dat onderzoek hebben al geleid tot een andere aanpak van de voeding voor de patiënten in het Maastrichtse ziekenhuis. Zoals de snackkar die werd ingevoerd in het ziekenhuis (zie kader). Schols: ‘Ik ben ervan overtuigd dat het in de toekomst bij bijvoorbeeld chronische longziekten, chronische darmziekten, kinderobesitas, ouderdomsdiabetes, Alzheimer en zelfs kanker niet alleen zal gaan om fantastische nieuwe medicijnen, maar om het inpassen van de juiste voeding en beweging. Er moet echter nog veel onderzoek worden verricht voordat we ons dieet precies op onze kwalen kunnen afstemmen. Maar uiteindelijk gaan we toe naar een op maat gesneden aanpak voor elke patiënt, waarin voeding een onmisbare rol speelt.’

Gezondheidsclaims En hoe kijkt de hoogleraar aan tegen alle gezonde en verrijkte levensmiddelen die we in natuurwinkels en supermarkten kunnen kopen? Zijn deze misschien een stap in de goede richting? Schols beantwoordt deze vraag voorzichtig: ‘Fabrikanten moeten tegenwoordig enorm op hun tellen passen. Als zij claimen dat hun product goed is voor het lichaam of gezond maakt, dan moeten ze dat met een behoorlijke stapel wetenschappelijke rapporten kunnen bewijzen. Anders krijgen ze problemen met de European Food Safety Authority.’ NUTRIM werkt samen met vooruitstrevende bedrijven in de regio zoals het Limburgse life-sciences bedrijf Newtricious, om zo aan een breed publiek sneller duidelijkheid te kunnen bieden over voedingsmiddelen met een gezondheidsclaim, ook wel nutraceuticals genoemd. En om gezamenlijk onderzoek te doen naar de werkzaamheid van gezondheidsbevorderende voedingsstoffen voor specifieke patiëntengroepen. Het is belangrijk dat alle consumenten toegang krijgen tot die kennis, vindt Annemie Schols. ‘Zodat je goed begrijpt wat zo’n gezondheidclaim zegt. Er zijn bijvoorbeeld margarines waarover wordt beweerd dat ze sterolen bevatten die het cholesterol verlagen. Dat klopt, dat is wetenschappelijk bevestigd. Maar er wordt vaak onvoldoende bij gezegd hoeveel je ervan moet eten, noch op welk moment. En dat is echt onmisbare informatie.’ Meer over NUTRIM: www.nutrim.unimaas.nl

6 gezond idee

Blauwe bessen Zij bevatten veel ontstekingsremmende polyphenolen, dat was al bekend. En ook werken ze gunstig op een hoge bloeddruk. Maar nu blijken blauwe bessen ook stoffen te bevatten die bepaalde soorten kanker tegengaan. Zo bleek uit Amerikaans onderzoek (gepubliceerd in oktober 2011 in The Journal Of Nutrition) dat bij muizen met agressieve borstkankercellen, het fruit de ontstane tumoren drastisch verminderde. Met een hoeveelheid bessen die voor ons mensen gelijk staat aan maximaal twee kommetjes per dag.

Eetlust dankzij de snackkar 25 tot 40 procent van alle patiënten die in het ziekenhuis belanden, krijgt last van ondervoeding. Zieke mensen hebben geen trek of eten kost hen moeite. De gevolgen zijn niet mis. Patiënten die niet goed eten, lopen na een operatie meer risico op complicaties, ze herstellen langzamer en hun wonden genezen trager. Het onderzoeksinstituut NUTRIM van Maastricht UMC+ heeft aangetoond dat aandacht voor voeding tot een betere kwaliteit van leven leidt én tot een kortere opnameduur in het ziekenhuis. Daarom heeft Maastricht UMC+ speciale voedingsassistenten aangesteld. ‘Eten is voor iedereen, en dus zeker voor patiënten, ongelooflijk belangrijk’, aldus Phil Geerlings, afdelingshoofd Diëtetiek. ‘Een voedingsassistent kan

beter in de gaten houden of de patiënt goed eet en het juiste dieet volgt, omdat hij of zij uitsluitend daar mee bezig is. Omdat de voedingsassistenten altijd in de buurt zijn en met patiënten over het eten praten, kan ondervoeding beter worden voorkomen. En dankzij de nieuwe voedingsassistenten krijgen patiënten meer persoonlijke aandacht. Ook daarvan kikkert een mens op!’ Wie extra calorieën nodig heeft, kan lekkere tussendoortjes bestellen bij de snackkar van de voedingsassistentes en die bestaan echt niet alleen uit verantwoorde volkorenboterhammen of een dieetreep. In de aanbieding zijn ook lekkere eetlustopwekkers als pinda’s, roomijs, M&M’s of een worstenbroodje die patiënten er tijdelijk bovenop helpen.

gezond idee 7

Broccoli Met stip de groente waar de meeste gezondheidclaims aan worden verbonden. Studies hebben aangetoond dat broccoli – vooral door de stof glucoraphanin - beschermt tegen sommige vormen van kanker. Vooral darm- en pros8 gezond idee

taatkanker. Ook blijkt dat broccoli de kans op hartaanvallen en beroertes kan verminderen. En het houdt ons lichaam vrij van ontstekingen waardoor het bloed beter door de slagaderen kan stromen. Er zijn ook studies die erop wijzen dat broccoli de ziekte van Alzheimer kan tegen-

gaan. De gezondheidclaims zijn zo sterk dat er in Engeland onlangs een door wetenschappers ontwikkelde superbroccoli op de markt is gekomen, die extra waardes bevat van glucoraphanin. Puur door kruising overigens: er is geen genetische manipulatie aan te pas gekomen.

Eieren goed voor oude ogen Meer dan 100.000 mensen boven de 65 zijn slechtziend of blind door ‘maculadegeneratie’. Door de vergrijzing stijgt dit aantal snel. De ziekte was tot voor kort ongeneeslijk. Een ei-drank brengt hier wellicht verandering in.

Geelwortel Ook bekend als kurkuma (in de Indiase keuken) of koenjit (in de Indonesisiche keuken). Het is onderdeel van elk kerriemengsel en wordt al duizenden jaren gebruikt vanwege de mooie kleur én heilzame werking. Ondertussen tonen meer en meer wetenschappelijke onderzoeken aan dat kurkuma een enorm krachtige ontstekingsremmer is. Ook lijkt kurkuma te beschermen tegen prostaatkanker en andere vormen van kanker, tegen Alzheimer en diabetes. Omdat er in India zoveel kurkuma wordt gegeten, levert dat land wetenschappers een schat aan informatie.

Vet goed! Nuchter de operatiekamer in is er in de toekomst wellicht niet meer bij. Geopereerd worden met een flinke portie vet in de maag – helaas niet in de vorm een patatje met, maar via een sonde toegediend – zal dan heel normaal zijn. Na elke operatie lopen we namelijk kans op een ontsteking en niemand kan voorspellen hoe ernstig deze zal zijn. Het blijkt nu dat vette voeding die ontstekingsreactie vermindert en darmschade

voorkomt. Mogelijk werkt deze ontdekking net zo goed bij chronische darmontstekingen zoals de ziekte van Crohn en colitus ulcerosa, want hierbij spelen ontstekingsfactoren ook een belangrijke rol.

De macula (letterlijk: gele vlek) is het centrale deel van het netvlies waarmee men scherp ziet. Bij macula-degeneratie ontstaat een zwarte vlek centraal in het gezichtsveld, waardoor bijvoorbeeld gezichten niet meer herkend kunnen worden en deelnemen aan het verkeer onmogelijk is. ‘Degeneratie van de macula kan worden tegengegaan door bepaalde pigmenten in het oog aan te vullen. Voeding die rijk is aan kleurstoffen, zoals maïs of spinazie, vult die pigmenten aan’, zeggen fysicus en universitair hoofdonderzoeker bij de vakgroep Oogheelkunde dr. Tos Berendschot en wetenschapper dr. Jogchum Plat van het Maastricht UMC+. ‘Helaas lukt het niet om via voeding voldoende kleurstoffen op te nemen.’ Speciale verrijkte eieren eten blijkt wel te werken: door kippen voer te geven met extra, natuurlijke kleurstoffen nemen de pigmenten in de dooiers toe en komen zo door het eten ervan ook in de macula terecht. Samen met het Limburgse life sciences bedrijf Newtricious hebben de onderzoekers van het Maastricht UMC+ een ei-drank tegen macula-degeneratie ontwikkeld en onderzoeken ze op dit moment in hoeverre deze macula-degeneratie helpt voorkomen en kan stabiliseren. Lees meer op www.oogziekenhuismaastrichtumc.nl > Mijn aandoening en behandeling > maculadegeneratie. gezond idee 9

Vitamines slikken of vitamines eten? Feit is dat vitamines onmisbaar voor ons zijn. Maar nog nooit is gebleken dat we deze vooral in pilvorm moeten innemen. Sterker nog, steeds vaker blijkt dat vitaminesupplementen voor gezonde mensen helemaal niet nodig zijn. Wie bovendien met vitamine verrijkt voedsel eet, loopt zelfs kans op een overdosis. Geloof dus niet alle beloftes en fabeltjes die fabrikanten ons vertellen. Spaar uw geld uit en koop er liever vers fruit en verse groente voor, want daar zit veel meer goeds in dan in een pil! Er zijn natuurlijk uitzonderingen. Mensen die van een ziekte herstellen, krijgen soms preparaten voorgeschreven door hun arts. Veganisten moeten ook op hun vitamine-inname letten. Maar zelfs voor vegetariërs zijn extra vitamines niet nodig, zolang ze zich maar aan een gevarieerd menu houden.

Weten hoe onze spijsvertering precies werkt? Kijk voor een geanimeerde versie van het spijsverteringstraject op: www.spijsvertering.info.

Op Kennislink is heel veel wetenswaardigs te vinden over ons voedsel in het thema ‘(w)eten’: www.kennislink.nl/ thema/w-eten

Blauwe druiven In deze druiven en de rode wijn die ervan wordt gemaakt, zit het wonderstofje resveratol. Onderzoekers van het Maastricht UMC+ hebben dit stofje onlangs getest en kwamen met een bijzondere uitslag: als we hier voldoende van binnen krijgen, gaat onze totale gezondheid erop vooruit.

Resveratol activeert namelijk eiwitten die de bloedsuiker- en insulinespiegel verlagen, leververvetting verminderen en zorgen voor een daling van de ontstekingsstoffen in het bloed. Het maakt het lichaam zelf ook nog eens efficiënter doordat het ons energieverbruik tijdens de slaap vermindert. En dan is deze opsomming nog niet eens compleet!

Waarom een eskimo geen darmziekte heeft Vergeleken met westerlingen hebben Eskimo’s amper last van chronische darmziekten. Waarschijnlijk komt dit doordat ze veel vis eten en daarmee een flinke portie meervoudig onverzadigde vetzuren binnen krijgen. Die vetzuren zorgen voor een verminderde reactie van ons immuunsysteem en dat is vooral voor patiënten met de ziekte van Crohn een belangrijke ont10 gezond idee

dekking. Zij hebben, vergeleken met gezonde personen, een afwijkende samenstelling van de vetzuren in hun darm. Meer visolie in de voeding verbetert die ongunstige vetzuursamenstelling. Het onderzoek is nog experimenteel, dus het heeft weinig zin om potten met visoliecapsules in te slaan – maar meer vis eten is sowieso een gezond idee!

Koffie Ons vertrouwde bakje koffie verdient herwaardering. Altijd is ons verteld dat koffie slecht is voor onze hart- en bloedvaten, maar dat schijnt vooral te komen door de combinatie roken en koffie. Omdat in Brazilië, waar men de hele dag door koffie drinkt, bijna geen ouderdomsdiabetes voorkomt, besloot een wetenschapper eens nader te onderzoeken of dit door de koffie wordt veroorzaakt. En ja, het is zeer waarschijnlijk dat de koffie een positieve bijdrage levert aan onze gezondheid – alleen wel een beetje sneu voor mensen die door cafeïne de slaap niet kunnen vatten.

gezond idee 11

Dé thuiszorg waarbij u zich thuis voelt

PRIVAZORG

KLANTGERICHTE ZORG VOOR:

- PERSOONLIJKE VERZORGING - VERPLEGING - BEGELEIDING - ZORG IN DE LAATSTE LEVENSFASE

Wij feliciteren azM met hun 25 jarige jubileum

PrivaZorg Limburg/Z.O.N. Omnizorg

Mgr. Mannensstraat 51a 6447 AB Merkelbeek T: 045-5273043 F: 045-5671940 [email protected] www.privazorg-zonomnizorg.nl

PrivaZorg Maastricht

Populierweg 75 6222 CP Maastricht T: 043-3629150 F: 043-3629151 [email protected] www.privazorg-maastricht.nl

Say Chease ‘s Winters zijn veel mensen al bezig met hun zomervakantie. Op zich geen vreemd idee, want zon, zee en strand zijn dan erg aantrekkelijk! Echter om straks uw vakantie zo probleemloos mogelijk te laten verlopen is een gedegen voorbereiding met betrekking tot uw gezondheid raadzaam. Dus als u de hele reis wilt blijven lachen, zeg dan meteen ‘Ease’.

als je aan vakantie toe bent...

De specialisten van Ease hebben een antwoord op veel van uw vragen. Bezoek eerst onze website of neem direct contact met ons op om een afspraak te maken.

Ease is powered by:

go-ease.nl

0900 - 8504466

azM P. Debyelaan 25, Maastricht GGD Geleenbeeklaan 2, Geleen GGD Het Overloon 2, Heerlen

Wat is dat nou?

14 gezond idee

Boosdoener

Ieder jaar weer goed voor wereldwijd minstens 3 miljoen ernstig zieke mensen en een kwart tot een half miljoen doden. Dit griepvirus, type influenza A, voelt zich thuis in vogels, varken en mens en dat maakt het tot een massamoordenaar van oude en zwakke mensen die je niet moet onderschatten. Hij heeft namelijk de onverbeterlijke eigenschap zich steeds weer te veranderen in nieuwe varianten waar wij nog geen weerstand tegen hebben opgebouwd. Een griepje neemt dan plotseling epidemische vormen aan, bijna elke winter is het raak, en een influenzapandemie ligt op de loer. Een pandemie? Ja, een wereldwijde epidemie van ongekende omvang, veroorzaakt door een nieuw en onbekend subtype van het virus waar geen vaccin tegen opgewassen is. Meestal gaat het om gemuteerde virusstammen van vogels of varkens die overspringen naar mensen en zich dan door kruising ontwikkelen tot echte killer virussen. Denk aan de Spaanse griep in 1918: een pandemie die 20 miljoen doden eiste. Of, recenter, aan de Mexicaanse griep, die niet alleen duizenden doden maar ook een enorme paniek veroorzaakte. Nee, denk nooit te lichtvaardig over een griepje. gezond idee 15

ko rt

Open je ogen eens voor een ander Wilt u zich eens echt kunnen inleven in hoe het is om blind te zijn of slechtziend? Download dan de gratis app VisionSim op uw iPhone, iPad of Android toestel, die met gebruik van de camera gezonde mensen wat meer begrip hoopt te geven voor de problemen van slechtzienden.

Minder pijn met Mozart Patiënten die vóór, tijdens of na een operatie naar muziek luisteren, blijken minder kalmeringsmiddelen nodig te hebben en minder pijn te ervaren. Hun hartslag en ademhaling worden rustiger en hun bloeddruk daalt. Trouwens: ook de chirurg presteert beter als hij tijdens de operatie zijn favoriete melodieën hoort. Of die nou van Mozart, Jan Smit of Metallica komen.

Prijs voor hersenzaken Hersenen vormen met hun 100 miljard neuronen voor ons één kluwen onbegrijpelijke ingewikkeldheid. Of toch niet? Het team Brein in Beeld maakt de materie voor iedereen toegankelijk. En won daar een prijs mee. Het brein is ons meest complexe orgaan. De onderzoekers van het team Brein in Beeld van het Maastricht UMC+zien het als een uitdaging om de werking van dat brein met speelse digitale tools inzichtelijk te maken voor zoveel mogelijk mensen. En dat doen ze zo aansprekend dat ze er dit najaar de Labyrint Publieksprijs 2011 mee binnensleepten. Zo kun je nu dankzij een door het team ontwikkelde app zien welk deel van jouw of andermans hersenen betrokken is bij een bepaalde activiteit. Je richt de camera van je smartphone, tablet-pc, of webcam op iemands hoofd en de app legt er een 3D-reconstructie van het brein overheen. Tilt de ‘proefpersoon’ dan een arm op of knippert hij met zijn ogen, dan zie je direct waar in de hersenen activiteit is. Ook ontwikkelde het team games waarbij je spelenderwijs je kennis vergroot. Wat dacht je er bijvoorbeeld van om je eigen, ideale hersenen samen te stellen? Of wil je liever een partijtje virtueel tennissen, waarbij je hersengolven als joystick het racket sturen? Voeg de site van Brein in Beeld dus gauw toe aan je favorieten: www.brainmatters.nl. 16 gezond idee

Roze lintje Alle Limburgse ziekenhuizen leveren goede zorg aan patiënten met borstkanker, vindt de Borstkankervereniging Nederland (BVN). En daarmee verdienen de ziekenhuizen het roze lintje, het keurmerk van de BVN. Met de Monitor Borstkankerzorg heeft de BVN een meetinstrument dat feitelijke informatie en patiëntenervaringen combineert. De uitkomst van die meting staat online op www.borstkanker.nl. Zo kan elke patiënt zien welke zorg waar geboden wordt en hoe anderen die zorg hebben ervaren.

Reuma te lijf

Kom naar het Hart en Vaat Café Een plek om ongedwongen te praten met andere hartpatiënten en ervaringen en gevoelens te delen. Hartpatiënt Dyon biedt zo’n plek in zijn eigen café. ‘Dyon, slaap je al?’, vroeg zijn echtgenote hem, de nacht na de dag waarop hij zijn derde hartoperatie had ondergaan. ‘Nee’, geeuwde Dyon. ‘Hou je klep dan eens!’ grapte zijn vrouw, verwijzend naar het getik van zijn nieuwe, mechanische hartkleppen. Dyon De Vreede prijst zichzelf gelukkig met zijn partner, die goed om kan gaan met het feit dat ze haar leven deelt met een hartpatiënt. Ze kunnen als koppel goed praten. ‘Toch is praten met je partner iets heel anders dan ervaringen uitwisselen met mensen die in hetzelfde schuitje zitten’, zegt Dyon, en daarom organiseerde hij afgelopen oktober het eerste Hart en Vaat Café. In zijn eigen Café De Vreede op de Markt in Maastricht gaf hij lotgenoten de kans elkaar te ontmoeten in een ongedwongen sfeer. Met 90 aanwezigen – patiënten, familieleden, belangstellenden, maar ook cardiologen en verpleegkundigen van het Maastricht UMC+ die het initiatief van harte steunen – was de opkomst boven alle verwachting. Aanwezigen namen de microfoon van elkaar over om hun verhaal te delen en om anderen een hart onder de riem te steken. Waar moet je op letten als je een pacemaker of ICD (een ingebouwde defribillator) draagt? Hoe geef je je aandoening een plek in je leven? Dyon zelf, die met een hartafwijking ter wereld kwam en wiens leven aan een zijden draadje hing, heeft geleerd om enorm van het leven te genieten en voelt een sterke drive om iets voor anderen te betekenen. Zoals met dit Hart en Vaat Café. Het volgende Hart en Vaat Café is op 24 januari 2012, Markt 62 in het centrum van Maastricht. Meer informatie? Bel Dyon de Vreede (T 06 22 48 26 68) of mede-initiatiefnemers en coördinatoren verpleegkundigen Marlies Steehouwer (marlies. [email protected]) en Bianca Vorstermans ([email protected]) van het Maastricht UMC+.

Heeft u reumatische klachten of lijdt iemand in uw omgeving er aan? Grote kans, want voor meer dan 2 miljoen Nederlanders is deze aandoening dagelijkse realiteit. Een realiteit die bovendien het functioneren op het werk of privé moeilijk kan maken. In de praktijk blijkt ook nog eens de behandeling versnipperd te zijn en veel tijd te vergen, omdat patiënten op verschillende locaties bij verschillende (para)medici moeten aankloppen. Maar gelukkig is er nu in Valkenburg een programma van de stichting 3R (Reumacentrum, Revalidatie, Reïntegratie) en het Maastricht UMC+ dat hulp biedt. Op één locatie, het kuuroord Thermae 2000, kunt u terecht voor 4 weken van intensieve behandeling, adviezen en fysieke training. Een benadering waarbij u als patiënt echt centraal staat. En dat heeft effect: heel wat reumapatiënten voelen zich na die 4 weken een stuk beter en kunnen zelfs weer aan het werk. Reumatoloog prof.dr. Sjef van der Linden van het Maastricht UMC+ is mede-initiatiefnemer van 3R: ‘Ik ben ervan overtuigd dat het 3R-behandelprogramma voor veel mensen met reumatische klachten op korte termijn bijdraagt aan een veel beter functioneren en dus meer kwaliteit van leven. Dat maakt voor hen een wereld van verschil.’ Geïnteresseerd? Zie www.stichting-rrr.nl voor meer informatie en zoek op www.azm.nl onder Nieuws naar 3R. Over leven met reuma vindt u alles op www.reumafonds.nl.

Mooie foto’s Was u in december in het Maastrichtse ziekenhuis en heeft u de foto’s van de Maastrichtse fotograaf Bert Janssen gezien gemaakt in een Limburgs hospice? Prachtige foto’s van mensen in hun laatste levensdagen. Ze zijn nu gebundeld in het boek Momentopnamen, met tekst van Paul Peijnenburg. Te bestellen bij www.momentopnamen.com gezond idee 17

Prikkelbare Darm Syndroom

Geen wonderpilletje maar wel beter, dankzij de samenwerking van artsen en psychiaters De diëtiste

De huisarts

De maagdarmlever-arts

De problemen lagen voor het oprapen voor Ankie Crapels, die ernstige darmproblemen had. Gelukkig keek haar huisarts niet alleen naar haar lichamelijke klachten, maar ook naar het verhaal daarachter. Door de gecombineerde aanpak van het MedPsych Center van het Maastricht UMC+ plus een goed dieet kreeg ze haar prikkelbare darm tot rust. Nu kan ze eindelijk weer werken, paardrijden, met de motor op stap. ‘Ik ben zelfs opnieuw verliefd geworden!’ 18 gezond idee

De patiënt

De psychiater

Anky Crapels (53): ‘De laatste tijd zeggen de mensen dat ik weer straal; ik voel me ook weer energiek, maar dat was lange tijd anders. Mijn jeugd en ook mijn huwelijk waren niet gemakkelijk. Pas na mijn scheiding kwam ik aan mezelf toe. Maar toen kreeg ik allerlei rare lichamelijke klachten en raakte aan huis gekluisterd. Mijn huid was extreem gevoelig, ik zag slecht, kon niet eens mijn tanden poetsen, had overal pijn, vooral in mijn buik, en was zó moe! Ik zag nauwelijks nog mensen. Ik kon zelfs niet meer met mijn dochter naar mijn paard Cheyenne. Terwijl dat dier me juist zo goed door de vervelende scheidingsperiode heen geholpen had. Mijn huisarts kende mijn situatie en zorgde eerst dat ik bij verschillende specialisten terecht

‘Regelmatig geef ik mezelf een schouderklopje’

kon om te kijken of er lichamelijke oorzaken waren. Behalve een lactose-intolerantie had ik vooral last van het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS). Dat heeft vaak niet alleen een lichamelijke oorzaak; klachten worden erger door psychische problemen. Maagdarmleverziekten-arts dr. Kruimel van het Maastricht UMC+ stelde voor om samen ook eens met een psychiater te gaan praten. Die stap vond ik na al mijn ellende ook niet zo raar. Ik was ten einde raad en had geen hoop meer op herstel; ik had niets te verliezen. Via het MedPsych Center voerde ik toen individuele gesprekken en groepsgesprekken met lotgenoten. Het luchtte op om voor mezelf de zaken op een rijtje te zetten. En psychiater dr. Leue bleef maar volhouden dat ik uiteindelijk weer

zou kunnen paardrijden. Aan die gedachte hield ik me vast. Samen bekeken we wat voor mij de beste dosering medicijnen was. Na een tijd merkte ik dat ik minder moe was. Ik kreeg weer interesse in normale dingen als wandelen, contact met andere mensen en werken. En nu? Ik werk alweer 36 uur per week, in de thuiszorg! Het gaat dus heel goed. Regelmatig geef ik mezelf een schouderklopje voor wat ik al heb bereikt. Ik ben wat ouder en stijver, maar weer goed genoeg om op de motor of mijn paard de toekomst tegemoet te gaan. Sinds de zomer sta ik zelfs weer open voor de liefde; heerlijk! Mijn droom? Straks in de nieuwe zorgwinkel in de wijk Pottenberg te kunnen werken!’

gezond idee 19

Prikkelbare Darm Syndroom

De huisarts

‘Met voedingsadvies kan de patiënt zelf aan de slag’’ Diëtiste Liesbeth Willems van Groene Kruis Domicura: ‘Als een huisarts of specialist vermoedt dat de klachten van een patiënt te maken hebben met de voeding, kun je als diëtiste veel doen. Ankie Crapels wist al langer dat ze een lactose-intolerantie had. Dat betekent dat ze geen melkproducten kan verdragen. Ik heb haar geholpen met informatie over het te volgen dieet en ze heeft nu medicijnen voor als ze bijvoorbeeld uit eten gaat. Even dachten we dat Ankie bovendien overgevoelig was voor gluten. Dat wordt behandeld met een heel ingrijpend dieet. Uiteindelijk bleek dat gluten gelukkig toch geen probleem voor Ankie zijn. Ik gaf haar adviezen voor de lactose-intolerantie en over wat je beter wel of niet kunt eten bij een prikkelbare darm. Vooral voldoende drinken en voldoende vezelrijke voeding zijn hierbij belangrijk. Met mijn adviezen kon ze zelf aan de slag.’

De diëtiste

‘Ook aandacht voor de achtergrond van klachten’ Huisarts dr. Heijnen: ‘Na alle moeilijkheden in haar leven heeft Ankie Crapels sinds haar scheiding eindelijk voor zichzelf gekozen. Daardoor is ze enorm gegroeid. Maar tegelijk kwamen de spanningen van al die jaren er ook uit, in de vorm van allerlei lichamelijke klachten. Ankie verwachtte geen simpel wonderpilletje van mij, maar was zoekende naar wat er aan de hand was. Ik luister altijd goed naar het verhaal van mijn patiënten, neem ook de psychische achtergrond mee als een patiënt met lichamelijke klachten bij mij komt. Ik onderzoek zelf een aantal zaken. En als het nodig is, zorg ik dat mijn patiënten bij specialisten terecht kunnen. Dan geef ik zo’n specialist ook relevante achtergrondinformatie over de patiënt. Ankie heb ik onder meer verwezen naar een fysiotherapeut, een diëtiste en de MDL-arts van het Maastricht UMC+. Zo kwam ze ook terecht bij de specialisten van het MedPsych Center. Al deze mensen hebben een steentje bijgedragen aan de oplossing van haar problemen. Ik heb Ankie nu al lange tijd niet meer gezien. Daar ben ik blij om, want dat betekent dat het gelukkig weer goed met haar gaat.’

20 gezond idee

Wilt u bijdragen aan verder onderzoek naar psychische aandoeningen? Kijk op www.hfl.nl en wordt donateur.

Wat is PDS? Het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) wordt ook wel ‘spastische dikke darm’ of ‘Irritable Bowel Syndrome’ genoemd. Het is de meest voorkomende chronische darmstoornis; 5 tot 20 procent van de Nederlandse bevolking heeft er last van. Vrouwen hebben tweemaal zo vaak PDS als mannen. Kenmerken: zeurende, krampende of stekende pijn op vaak verschillende plekken in de buik. De pijn kan zeer hevig zijn. Soms vermindert die pijn na de stoelgang of neemt juist toe na een maaltijd. Maanden van klachten kunnen worden afgewisseld met klachtenvrije perioden. PDS kan onder meer veroorzaakt worden door darminfecties, voedingsfactoren, bewegingsstoornissen van de darm en/of psychische factoren zoals stress. Op de site van de Maag Lever Darm Stichting (www.mlds.nl) vindt u onder ‘Ziekten’ veel informatie over PDS.

Wat is het MedPsych Center (MPC)? Het MedPsych Center van Maastricht UMC+ brengt lichamelijke en psychische kennis samen. Veel lichamelijke klachten hangen samen met veel voorkomende psychische problemen, zoals spanningen of verdriet. Door de integrale aanpak van specialismen in het ziekenhuis kunnen binnen het MPC lichamelijke en psychische klachten naast elkaar worden onderzocht en behandeld. Verwijzing naar het MPC gebeurt door de huisarts, specialist, eerste en tweede lijn GGZ-medewerker, of medisch maatschappelijk werk. Zoek op www.azm.nl onder ‘Patientenfolders’ naar MedPsych Center. Er zijn diverse folders met gedetailleerde informatie te downloaden.

De maagdarmlever-arts

‘Voorkomen dat mensen eindeloos naar hulp moeten blijven zoeken’ MDL-arts dr. Joanna Kruimel: ‘Als patiënten met een combinatie van klachten bij mij terechtkomen, zoals Ankie Crapels, hebben ze vaak al een reeks van consulten van specialisten gehad. Dan is goede samenwerking met andere artsen heel belangrijk. Als maagdarmleverziektenarts onderzoek ik op de eerste plaats natuurlijk of er een lichamelijke oorzaak te vinden is. Ankie heeft een prikkelbare darm (PDS) met lactose-intolerantie. Als je daar goed mee aan de slag wilt gaan, zul je naar de patiënt als geheel moeten kijken: wij noemen dit een integrale aanpak. Daarbij speelt ook de psychische achtergrond van de patiënt een rol. Gelukkig hebben we daarvoor het MedPsych Center. Dat is geen apart gebouw, maar een nog niet zo gebruikelijke vorm van samenwerking tussen artsen die zich bezig houden met lichamelijke ziekten en de geestelijke gezondheidszorg. Binnen het MedPsych Center werk ik intensief samen met psychiater dr. Carsten Leue. Gelukkig stond Ankie positief tegenover mijn voorstel om een uitgebreid gecombineerd consult te hebben met dr. Leue en mij. Daar trekken wij een half uur voor uit en dat is op zich best een unieke aanpak. Het verlaagt de drempel van veel patiënten om naast de gebruikelijke medische zorg, ook gebruik te maken van noodzakelijke psychische ondersteuning. Dat heb je soms gewoon even nodig. Door goed naar de patiënt te luisteren en zowel met de lichamelijke als de psychische oorzaken aan de slag te gaan, kun je veel meer voor de patiënt betekenen. En je voorkomt dat hij of zij eindeloos moet aankloppen bij huisartsen en specialisten.’

‘De combinatie van lichamelijke en geestelijke hulp is echt heel zinnig’ Psychiater dr. Carsten Leue: ‘De drempel om psychische hulp te zoeken is vaak groot. Mensen zijn bang om een stempel te krijgen, maar de meeste van mijn patiënten zijn zeker niet gek! Stress bijvoorbeeld heeft altijd een psychische component. Als je bedenkt dat bij circa de helft van onze ziekenhuispatiënten ook een psychische kant aan de ziekte zit, zie je dat de combinatie van lichamelijke en psychische zorg echt heel zinnig is. Het is wel belangrijk om dat goed aan de patiënt uit te leggen. Bij Ankie waren we er relatief snel bij. Een combinatie van gesprekken, medicijnen en de behandeling van haar lactose-intolerantie bleek de oplossing voor haar. Ze voelt zich nu op alle fronten beter en kan weer normaal functioneren. Gelukkig beseffen steeds meer huisartsen in onze regio welke mogelijkheden het MedPsych Center biedt. Zeker voor patiënten met klachten door een prikkelbare darm. Vaak worden ze van de ene naar de andere specialist gestuurd, zonder dat dit veel oplevert. Wij geven deze mensen weer reële hoop en uitzicht op een prettiger leven.’

De psychiater

gezond idee 21

Eindelijk evenwicht Ze zien gebouwen bewegen, struikelen veel en zijn de hele dag doodmoe. Mensen met kapotte evenwichtsorganen leven soms in een hel. Tot voor kort zonder zicht op behandeling. Maar nu implanteert een chirurgenteam onderleiding van professor Robert Stokroos van Maastricht UMC+ een kunstevenwichtsorgaan bij een patiënt. Een wereldprimeur. Herman Kingma, hoogleraar Klinische Vestibulologie en dé specialist op het gebied van evenwichtsstoornissen: ‘Straks kunnen onze patiënten hopelijk weer wat vrolijker door het leven gaan.’ 22 gezond idee

‘Alles wiebelt en draait’

Wat doen ze precies, onze evenwichtsorganen? ‘Ik noem dat kleine orgaantje achter in onze oren graag ons zesde zintuig. Evenwichtsorganen zorgen ervoor dat je scherp blijft zien als je je hoofd beweegt. Daardoor kun je dit artikel blijven lezen terwijl je ‘nee’ schudt. Ze zijn cruciaal voor je evenwicht, zodat je kunt lopen, opstaan en zitten zonder erbij na te denken. En ze zorgen voor een goed oriëntatiegevoel in de ruimte. Als beide evenwichtsorganen kapot zijn, krijgen mensen over het algemeen moeite met scherp zien. Ze krijgen soms draaiduizelingen en ze zijn doodmoe. Als ze lopen of hun hoofd bewegen zien ze geen stilstaand beeld. Ze kúnnen wel lopen en zien, maar moeten er voortdurend bij nadenken. Praten terwijl ze lopen is onmogelijk. Ze zijn vooral bezig met niet vallen en vragen zich de hele tijd af: “Oei, beweeg ik nu zelf of wiebelt dat gebouw voor me?” Dat zijn ongelooflijk vermoeiende en angstige ervaringen.’ Een evenwichtsstoornis heeft dus een behoorlijke impact? ‘Dynamische jonge mensen zien hun leven in een hel veranderen, het heeft grote invloed op werk en privéleven. Mensen zijn heel erg moe, omdat hun hersenen de hele dag bezig zijn met het stabiliseren van beeld. Ik heb patiënten die maar twee, drie uur iets kunnen doen. Daarna zijn ze bekaf. Als ze ’s avonds naar een feestje zijn geweest, moeten ze de volgende dag in bed blijven. Het lastige is dat artsen de ziekte lang niet altijd herkennen. Als er iets aan je oren of ogen mankeert, is het duidelijk. Maar er is niemand die vraagt: hoe is het met je evenwichtsorgaan? Patiënten lopen vaak jaren met onbegrepen klachten rond. Zodra ze weten wát er aan de hand is, zijn ze enorm opgelucht.’ En nu gaat het Maastrichtse KNO-team voor het eerst in de hele wereld een kunstevenwichtsorgaan implanteren. ‘Ja! We hebben een apparaatje ontwikkeld dat de functie van het evenwichtsorgaan precies nabootst. Welke sensaties het kunstevenwichtsorgaan precies gaat opleveren, weten we nog niet. De eerste patiënten weten dat ze proefpersonen zijn. We hopen op 50 tot 70 procent herstel van het evenwicht en de beeldstabilisatie, dus veel scherper zien tijdens bewegen. En we zijn optimistisch over de kans dat het uiteindelijk gaat lukken. Het evenwichtsorgaan is een relatief simpel orgaan vergeleken met het oor en oog. We denken de evenwichtsfunctie makkelijker te kunnen vervangen dan die van het gehoor. En dat doen we al jaren, met implanteerbare gehoorapparaten, de zogeheten cochlear implants.’ Hoe werkt het kunstevenwichtsorgaan precies? ‘Vlak achter het oor tegen de schedel schroeven we een

De Maastrichtse Jettie Hollanders (47) is de eerste patiënt ter wereld die een kunstevenwichtsorgaan krijgt. ‘Zolang ik me kan herinneren ben ik veel gevallen. Met de fiets, van de trap, struikelend over stoeptegels en paaltjes. Alles om me heen wiebelt en draait. Ik ben vaak duizelig en misselijk, ’s avonds lig ik doodmoe om zeven uur in bed. Werken kan ik niet en mijn sociaal leven ligt vrijwel stil. Ik kan ook nergens alleen heen. Dat is gewoon te gevaarlijk. Of een auto naar mij toe of van mij afrijdt, kan ik bijvoorbeeld niet zien. In een drukke winkelstraat bots ik tegen iedereen op. De laatste jaren zijn mijn klachten verergerd, maar ik heb ze al mijn hele

leven. Iedereen dacht altijd: dat komt door de ernstige hersenvliesontsteking die zij als baby had. Pas dit jaar kwam ik via mijn oogarts bij professor Kingma terecht. Na een aantal testen zei hij: ‘Jouw evenwichtsorganen zijn aan beide kanten helemaal kapot.’ Op weg naar huis heb ik even hard gehuild. Alles viel op zijn plaats. Tja, en dan ben je ook nog de eerste patiënt ter wereld die een kunstevenwichtsorgaan krijgt. Wat eruit komt, is niet zeker. Ik hoop op stabiel beeld. Als dat lukt, weet ik nu al wat ik straks als eerste ga doen: dansen, samen met mijn man!’ Jettie Hollanders heeft een website: www.evenwicht.webklik.nl

kunstorgaantje vast. Dat bestaat uit een sensor die de bewegingen van het hoofd precies meet en een microprocessor die de sensorinformatie verwerkt en omzet in elektrische pulsjes. De microprocessor verbinden we via elektroden met het evenwichtsorgaan. Zo bereiken de elektrische signalen het evenwichtsorgaan en via de zenuwen van het evenwichtsorgaan ook de hersenen.’ Wie komen in aanmerking voor een kunstevenwichtsorgaan? ‘In eerste instantie alleen patiënten met een invaliderende bilaterale vestibulaire areflexie. Simpel gezegd: waarbij de evenwichtsorganen aan beide kanten defect zijn. Over het algemeen zijn dat vaak nog jonge mensen. Ze hebben meestal acuut evenwichtsklachten gekregen na gebruik van het antibioticum gentamycine, een middel dat op de Intensive Care wordt toegediend tegen levensbedreigende infecties. Natuurlijk zijn er ook veel ouderen met evenwichtsstoornissen, 20 tot 30 procent van de 65-plussers krijgt langzaam aan slijtage aan de evenwichtsorganen. Maar hun problemen zijn toch vaak kleiner dan die van jonge mensen. Evenwichtsorganen slijten zo geleidelijk dat ouderen zich vanzelf aanpassen. Wat niet wegneemt, dat het heel vervelend kan zijn. Op de lange termijn zal de toepassing van het kunstevenwichtsorgaan wel verschuiven. Kijk, implanteerbare gehoorapparaten mochten eerst ook alleen ingebracht worden bij dove mensen van middelbare leeftijd. Inmiddels worden ze bij baby’s vanaf 6 maanden geïmplanteerd. En nu worden ze meer en meer ook bij slechthorenden geïmplanteerd. Dat is natuurlijk megafantastisch!” gezond idee 23

JE DOKTER OP ZAK U herkent zich vast in de volgende situatie. Je loopt ‘s avonds alleen door het park. Het is donker, je bent een beetje angstig en je wordt super-alert. Zaken die je normaal niet opvallen, krijgen plots een bijzondere betekenis. Die schaduw… staat daar nu iemand? Hoor ik nu een tak kraken? Zag ik nu een lichtje? Maar wat als je je altijd zo super-alert voelt? Die rode auto, waarom rijdt die daar? En daar zie ik nog een rode auto. Dat kan geen toeval zijn. Of die man die daar lacht. Waarom lacht die zo? Lacht hij nu om mij? Het lijkt wel of hij me achtervolgd. En wat als je gedachten in je hoofd ook een bijzondere betekenis krijgen? Zo bijzonder dat het niet meer je eigen gedachten lijken, of die gedachten zelfs als stemmen in je hoofd klinken. Dan spreken we over psychotische ervaringen (hallucinaties en waanbeelden), die vooral voorkomen bij mensen met schizofrenie of een manisch-depressieve stoornis. Schizofrenie of een manisch-depressieve stoornis, u heeft er vast al wel eens over gehoord. Toch kent u waarschijnlijk weinig mensen die er ook daadwerkelijk aan lijden. In uw directe omgeving, in de buurt, onder collega’s, bij vrienden en kennissen hoort u er tenminste zelden over praten. En toch lijden ruim 300.000 mensen in Nederland aan deze klachten, vooral jonge mensen die in de bloei van hun leven psychotische klachten ontwikkelen waardoor ze vaak moet stoppen met hun studie, niet meer kunnen werken en moeilijk relaties kunnen aangaan. Voor de maatschappij verdwijnen ze langzaam uit beeld en voor henzelf en hun familie begint een lange lijdensweg. Maar waarom horen we hier dan zo weinig over? Psychiatrische klachten zijn in de 21ste eeuw nog altijd een taboe onderwerp. Buitenstaanders hebben snel een oordeel klaar “mij zou dat niet overkomen, met een beetje wilskracht kom je al een heel eind…”, familieleden voelen zich vaak schuldig “wat hebben wij verkeerd gedaan” en de psychiatrische cliënt zwijgt zeker “anders krijg ik helemaal geen kansen meer”. En toch zijn psychiatrische klachten één van de meest voorkomende en meest invaliderende gezondheidsproblemen! In Limburg willen wij dit anders aanpakken. Beppie Kraft is ambassadrice voor mensen met psychiatrische klachten en wil samen met de onderzoekers van het Maastricht UMC+ het taboe omtrent psychose doorbreken, maar ook het onderzoek naar nieuwe behandelmethodes stimuleren.

HFL Geestelijke Gezondheidszorg - Ovv Psychose Turennestraat 33 - 6221 AR Maastricht - 043-407 7363 - info@hfl.nl Banknummer ING 657526835 (ovv Psychose)

Het onderzoeksteam van het Maastricht UMC+ ontwikkelt momenteel een nieuwe behandelmethode waarbij mensen door middel van een digitaal instrument, de PsyMate, inzicht en controle kunnen krijgen over hun gevoelens, ervaringen en gedrag. Maar hier is geld voor nodig. Vindt u samen met Beppie dat psychiatrische klachten meer aandacht verdienen en wil u graag het onderzoek naar betere behandelmethoden ondersteunen, ga dan naar www.opdepedalen.eu. Daar vindt u alle informatie over de PsyMate, over Beppie en over de fiets-sponsortocht die professor Myin-Germeys en haar vader gaan ondernemen om het taboe rondom psychose te doorbreken.

OP DE

PEDALE N PSYCHO ONDERZSEOEK VOOR

www.opdepedalen.eu

ko rt

Snelle hulp, ook over de grenzen

Het traumacentrum van Maastricht UMC+ is sinds enkele maanden onderdeel van het traumanetwerk Aken. Dat betekent dat er nu 2 topcentra met traumazorg in onze regio met elkaar zijn verbonden, in Maastricht en Aken, plus nog zo’n 13 ziekenhuizen. Bij levensbedreigende verwondingen is het aanbod van zorg dus geruststellend groot. En dat is heel belangrijk als elke seconde telt. Lees meer op www.azm.nl onder Nieuws, Supra-regionale traumacentra.

Welke kankerbehandeling helpt? Zou dat niet mooi zijn: als artsen in staat zouden zijn te voorspellen wat het resultaat zal zijn van een bepaalde oncologiebehandeling bij een specifieke patiënt?

Een wervelkolom opereren met een plattegrond De O-arm is een ingenieus stukje techniek waar chirurgen graag gebruik van maken: een soort mobiele CT-scan die tijdens de operatie plaatjes maakt en deze naar een computer stuurt. Zo ontstaat een driedimensionale ‘plattegrond’ van lichaamsdelen die bijzonder lastig te opereren zijn. De O-arm wordt vooral ingezet bij rugoperaties. Dankzij de combinatie scan en computer kunnen schroeven in rugwervels worden geplaatst, wat vroeger een risicovolle ingreep was. Chirurgen liepen kans dat ze het ruggenmerg beschadigden bijvoorbeeld, omdat ze niet goed konden zien wat ze deden. Maar met de O-arm zijn ingrepen preciezer, veiliger, doeltreffender en dus patiëntvriendelijker. Het Maastricht UMC+ is tot nu toe één van de weinige ziekenhuizen waar met zo’n ‘verbeterde’ arm wordt geopereerd. Op www.mumc.tv vindt u een videofragment over de O-arm.

Sinds kort bestaat daarvoor een computerprogramma, dankzij MAASTRO Clinic, een stichting die al bijna 33 jaar zorg biedt aan kankerpatiënten in Midden- en Zuid-Limburg en veel onderzoek verricht, vaak in nauwe samenwerking met Maastricht UMC+. Wetenschappers van MAASTRO Clinic voegden data samen van duizenden patiënten met endeldarmkanker, verzameld in 5 grote Europese studies. Met die kennis ontwikkelden ze modellen die, na het invoeren van gegevens van een patiënt, aangeven in hoeverre een bepaalde behandeling succesvol zal zijn bij die patiënt. Misschien bestraling om uitzaaing te voorkomen? Of toch chemotherapie? Is een operatie misschien te vermijden? Of is opereren juist de aanpak die de meeste kans op verbetering biedt? De computer helpt de beste keuze te maken. Via www.predictcancer.org kunnen artsen wereldwijd gebruikmaken van de modellen. Een artikel in het vooraanstaande Journal of Clinical Oncology afgelopen zomer zette het baanbrekende programma in de spotlights. Lees meer op www.maastro.nl. gezond idee 25

Reportage

Een nacht en dag op de Intensive Care voor kinderen 26 gezond idee

Het Maastricht UMC+ is één van de slechts acht ziekenhuizen in Nederland met een Pediatric Intensive Care Unit (PICU) ofwel kinder Intensive Care. Daar krijgen kinderen die ernstig ziek zijn of een zware operatie hebben ondergaan intensieve en vooral heel liefdevolle zorg.

‘P

appa, vertel eens over de knuffel die je de dokter hebt gegeven’. ‘Nee, geen teddybeer, maar een stevige omhelzing’, legt de vader van de dertienjarige Jewel uit, terwijl zijn dochter langzaam bijkomt van een langdurige en moeilijke operatie. ‘Er is een gezwel van mijn alvleesklier weggehaald, zo groot als een teddybeer’, weet het meisje zelf te melden. Haar vader steekt ondertussen de loftrompet over de artsen en het verpleegkundig team van de PICU. ‘Ze zijn zo lief en zo zorgzaam. En alles wordt in Jip en Janneke-taal uitgelegd, zodat de kinderen het goed begrijpen.’ Op de PICU komen ernstig zieke kinderen uit heel Limburg en een gedeelte van Zuidoost-Brabant terecht. ‘Typisch voor onze afdeling is dat we een héél hecht team hebben van artsen en verpleegkundigen’, vertelt dr. Gijs Vos, hoofd van de PICU. ‘Ons werk bestaat uit het geven van de beste zorg, maar ook uit het onderhouden van heel goed contact met de ouders. Maar dat moet ook: ouders maken hier heel wat mee’. Die zorg en goede contacten beperken zich niet tot het Maastrichtse ziekenhuis. Dr. Vos: ‘We hebben ook een prima relatie met de ziekenhuizen in onze regio. We helpen hen bijvoorbeeld met de organisatie van de eerste opvang van patiëntjes die intensieve zorg nodig hebben. En verpleegkundigen uit die ziekenhuizen lopen een dag hier mee, zodat zij goede informatie kunnen geven over wat mensen hier in Maastricht te wachten staat’.

gezond idee 27

Reportage

419.30 uur Bo ligt al sinds haar geboorte, 8 maanden geleden, op de PICU. Al die tijd is ze omringd door de meest indrukwekkende apparatuur: monitoren, beademingsmachines, pompen. Maar haar bedje is een oase in al dat medische geweld. Bo heeft haar eigen beddengoed en een klein legertje knuffels om zich heen. Boven haar bed hangen vrolijke mobiles. Als het donker wordt krijgt ze een ‘snoezellamp’, die elke paar minuten een andere, warme kleur laat schijnen. En op de achtergrond klinkt zachtjes mooie ‘babymuziek’.

4 20.00 uur Jewel, haar zusje Jaden en haar ouders zijn dolgelukkig dat de zware operatie is geslaagd, al voelt ze zich nog helemaal niet lekker. Ze heeft nog zo’n pijn in haar buik dat ze alleen maar helemaal plat kan liggen. Een pijnstiller

mag ze zichzelf geven, door op een knopje te drukken. Wat helpt is dat haar moeder op de kamer mag blijven slapen en haar vader en zusje ’s nachts vlak bij zijn, in het Ronald McDonaldhuis.

4 23.00 uur Later op de avond daalt de rust neer over de PICU. De verpleegkundigen maken van de gelegenheid gebruik om de laatste patiëntengegevens in te voeren. Maar er hoeft zich even niemand over de ‘rode loper’ te haasten. De PICU heeft deze rode loper speciaal laten aanleggen, vertelt dr. Gijs Vos. ‘Daarmee geven we aan hoe belangrijk patiëntjes en hun familie voor ons zijn.’

4 02.00 uur 4 21.30 uur De negenjarige Sam is in zijn korte leven al 25 keer geopereerd. Deze keer is hij gelukkig niet op de PICU voor een vervelende operatie, maar krijgt hij een slaaponderzoek. Sam stopt in zijn slaap vaker met ademhalen en vannacht wordt gemeten hoe vaak dat is, hoe lang het elke keer duurt en waardoor het komt. Volwassenen krijgen daarvoor een apparaatje mee naar huis, maar bij kinderen is het belangrijk dat de verpleging een oogje in het zeil houdt. Sam vindt het allemaal niet zo erg, zo lang hij maar op de ziekenhuis-pc naar Youtube-filmpjes kan kijken. 28 gezond idee

De moeder van Sam maakt het zich ondertussen gemakkelijk op een logeerbed achter het bed van haar zoon. De PICU van het Maastricht UMC+ is de enige kinder-IC in Nederland (en waarschijnlijk zelfs in Europa) waar ouders bij hun zieke kind kunnen blijven slapen. Dat kan, omdat de kamers groot zijn en een opklapbed niet in de weg staat. Ouders blijven natuurlijk het liefst zo dicht mogelijk bij hun kind, maar ook voor de kinderen is het geruststellend om hun vader of moeder dicht bij zich te hebben.

De nachtelijke rust op de PICU kan elk moment worden verstoord door een spoedopname. Van alle patiëntjes in Maastricht, komt ongeveer éénderde uit een ander ziekenhuis. Die worden opgehaald met een bijzondere brancard: de Maastricht Mobiele Intensive Care Unit (MMICU). Die brancard is vanuit het Maastricht UMC+ ontwikkeld onder leiding van dr. Gijs Vos en dr. Uli Strauch. Het is een bijna 600 kilo wegende trolley, waaraan alle mogelijke IC-apparatuur is bevestigd die nodig is om een patiënt veilig te vervoeren. Het geheel is zo groot en zwaar, dat er ook een speciale ambulance voor is: een kleine vrachtwagen. Daarin rijden ook altijd een IC-arts en een IC-verpleegkundige mee.

4 08.15 uur De afgelopen nacht is de 4 maanden oude Milène opgehaald uit Venlo. Ze kreeg geen lucht meer en wordt nu via een buisje in haar luchtweg beademd. Haar hevig geschrokken ouders zijn inmiddels een beetje tot rust gekomen. ‘We wis-

ten niet wat ons overkwam. Maar het is heel fijn hier, we krijgen veel informatie en we kunnen elk moment vragen stellen. En het is ook geweldig dat we kunnen blijven slapen.’

4 08.30 uur Voor de kinderartsen van de PICU begint elke dag al vroeg: vóór de ronde langs alle patiëntjes hebben zij de informatie van de voorgaande nacht al doorgenomen. Dan wordt bij elk bed de stand van zaken kort besproken. Vanochtend doen dr. Gijs Vos, dr. Monique Engel en arts-assistent Nicole de la Haye die rondgang. Opvallend is dat zij ook belangstelling hebben voor het wel en wee van de aanwezige ouders. Na de ronde trekken de artsen zich terug om met elkaar en de verpleegkundigen behandelplannen door te spreken. Later op de dag is er nog het overleg van het infectieteam. Daarin bespreken de artsen met een microbioloog en een kinderarts-infectioloog hoe de patiëntjes met een infectieziekte moeten worden behandeld.

4 09.00 uur Ook via de eigen Spoedeisende Eerste Hulp van het Maastricht UMC+ komen er kinderen op de PICU terecht. Zoals Noa, die ’s nachts zó benauwd was, dat opname op de kinder Intensive Care noodzakelijk was. Waarschijnlijk is ze

geveld door hetzelfde virus waar ook haar ouders last van hadden. Gelukkig gaat het ’s ochtends alweer een stuk beter met de kleine Noa, die ondertussen met haar prachtige blauwe kijkers de harten van de hele afdeling heeft veroverd. gezond idee 29

Reportage

4 09.30 uur De vader van Bo is na de nacht in het Ronald McDonaldhuis weer bij zijn dochtertje. Na zoveel maanden op de PICU helpt hij de verpleging geroutineerd mee met de verzorging.

4 10.00 uur De PICU is er óók voor kinderen die níet ernstig ziek zijn, maar die een vervelend of pijnlijk onderzoek moeten ondergaan. Die kinderen worden pijnvrij gemaakt door ze kort te laten slapen. Met name kinderartsintensivist Piet Leroy van de PICU heeft zich verdiept

in die procedure: ‘Alleen al uit menselijk oogpunt is het niet nodig dat kinderen stress ondergaan of pijn lijden. Stress en pijn hebben ook een negatieve invloed op de gezondheid. De procedure wordt door goed getrainde mensen uitgevoerd en is zeer veilig.’

4 11.00 uur

4 11.30 uur

Halverwege de ochtend is het opeens druk: geëscorteerd door een team van de Operatie Kamer arriveert Danique. Nog amper wakker wordt ze overgedragen aan de PICU, waar nauwlettend in de gaten wordt gehouden of ze goed bijkomt en er geen complicaties zijn. Gelukkig bevestigen een longfoto en onderzoek door de kinderartsen dat het meisje het heel goed doet. Waarschijnlijk mag ze in de loop van de dag al naar de gewone kinderafdeling.

De kinderafdeling en de PICU hebben een eigen pedagogisch team, dat er voor zorgt dat de kinderen het zo aangenaam mogelijk hebben. Ze komen elke dag langs bij kinderen die hun bed niet uit mogen, om een spelletje te doen of voor te lezen. Kinderen die wel mobiel zijn, kunnen naar een prachtige speelkamer, waar van alles voor ze wordt georganiseerd.

30 gezond idee

Meer weten? Meer weten? Kijk op: www.kinder.azm.nl. Meer over het Ronald McDonaldhuis op www.kinderfonds.nl

Een gezond idee van het Maastricht UMC+

Een rooster dat rekening houdt met het rooster van je gezin. Het Maastricht UMC+ staat voor integrale gezondheidszorg. Maar wie maakt die zorg mogelijk? Precies: onze medewerkers, dus daar zorgen we ook goed voor. Bijvoorbeeld met een flexibel jaarurenrooster waarbij je vaak zelf bepaalt wanneer je werkt, en wanneer je tijd deelt met je gezin. Want van gezonde medewerkers worden ook onze patiënten beter. Ontdek wat onze gezonde ideeën voor jou betekenen op werkenbijMUMC.nl

Recept voor een lang leven We wisten het natuurlijk best, maar dankzij Maastrichts onderzoek is het nu echt bewezen: kies voor een gezonde levensstijl en je leeft langer. Vrouwen kunnen er maar liefst 15 jaar mee winnen, mannen nog altijd zo’n 8,5 jaar. En dit zijn de 4 ingrediënten waar het om draait.

Eet gezond

1

Nooit meer roken

Dat is toch geen nieuws meer voor u: roken is slecht! Gelukkig dringt het tot steeds meer mensen door dat roken en zelfs passief meeroken je jaren van je leven kunnen kosten. Toch overlijdt er in Nederland nog steeds jaarlijks een voetbalstadion vol aan de gevolgen van roken: zo’n 20.000 mensen. En in 2010 rookte nog altijd 27 procent van de Nederlanders van 15 jaar en ouder wel eens (cijfers Stivoro). Niet meer doen. Stoppen! En omdat we weten hoe verschrikkelijk moeilijk dat is: het Maastricht UMC+ biedt in samenwerking met andere instanties praktische hulp met het online-programma Gezond á la Carte (www.gezondalacarte.nl) en met de virtuele coach van www.steunbijstoppen.nl. 32 gezond idee

En dat betekent, daar zijn wetenschappers het wel over eens: een Mediterraan voedingspatroon. Dat houdt in: veel groente, fruit, peulvruchten, noten, vis, volkoren graanproducten, onverzadigde vetten als olijfolie, eieren en zuivel met mate, en weinig vlees. Vooral noten, groenten en olijfolie zijn duidelijk gerelateerd aan een betere levensverwachting. ‘Vette happen’ (junkfood) en geraffineerde producten komen in het Mediterraan voedingspatroon niet voor. Geen taart en gebak en andere verslavende zoetigheid dus, en ook geen chips en kroketten. Maar gelukkig mag die andere zonde wel, althans met mate: 1 tot 2 glazen alcohol per dag blijkt juist heel erg goed te zijn voor ons. Wilt u ook gezond én lekker eten zoals onze zuiderburen die langs de Middellandse Zee wonen al eeuwenlang doen, laat u dan inspireren door het kookboek van Sam & Sam Clark: Moro – Het kookboek van de zuidmeditterane keuken (Kosmos Uitgevers 2007). Heerlijke recepten voor al die extra levensjaren die u er mee gaat winnen!

2

Het onderzoek Dat een gezonde levensstijl echt tot een betere gezondheid en een langer leven leidt, is belangrijke kennis, die we te danken hebben aan de Nederlandse Cohortstudie (NLCS). Dat is een in 1986 gestart, zeer uitgebreid onderzoek – ‘Kwaliteit van Leven’ – opgezet door de afdeling Epidemiologie van het Maastricht UMC+ en TNO. In het NLCS-onderzoek zijn de leefgewoonten van ruim 120.000 mensen tussen de 55 en 69 jaar gevolgd en hun invloed op ziekte en sterfte. Een belangrijke uitkomst: leefstijl heeft grote invloed op vroegtijdige sterfte. Een vrouw van middelbare leeftijd die het niet zo nauw neemt met een gezonde levensstijl heeft net zoveel kans om te overlijden als een gezond levende vrouw die maar liefst 15 jaar ouder is. Bij mannen bedraagt het verouderingseffect ‘slechts’ 8,5 jaar. De studie loopt nog, maar we weten nu in ieder geval al wat ons te doen staat.

Beweeg minstens 30 minuten per dag

Voldoet u aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen? Die is opgesteld door verschillende universiteiten, waaronder het Maastricht UMC+, en geeft precies aan welke activiteit minimaal nodig is om goed gezond te blijven. De norm voor een gemiddelde volwassene: minimaal 30 minuten per dag matig intensief bewegen, zeker 5 dagen per week. En dat is niet 5 keer per week met een rood hoofd 30 minuten hardlopen en de rest van de dag op de bank hangen... Het gaat om een actieve levensinstelling. Ren de trap op, fiets naar je werk, doe lopend de boodschappen, laat de hond uit, ga salsa dansen! Vindt u net als vele anderen die dagelijkse wandelingetjes met de hond of kinderwagen eigenlijk ondragelijk saai? Zet dan vooral ‘Blokje Om’ op uw smartphone. Deze gratis app van zorgverzekeraar Agis maakt bewegen tot een feestje. Aan de hand van uw locatie en de afstand die u wilt lopen, biedt hij elke keer nieuwe verrassende wandelroutes aan. En na afloop ziet u precies hoeveel calorieën u heeft verbrand.

3

4

Blijf op gewicht

Een gezond gewicht is een gewicht met een BMI tussen de 18,5 en 25. Zo simpel is dat. Uw BMI, die welbekende index voor het gewicht in verhouding tot lichaamslengte, kunt u snel berekenen door uw lichaamsgewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van uw lichaamslengte (lengte keer lengte, uitgedrukt in meters). Op veel gezondheidswebsites, zoals die van het Voedingscentrum (www.voedingscentrum.nl), vindt u een rekenhulpje. Zit u hoger dan 25, dan is er sprake van overgewicht. Hoger dan 30? Dan heeft u obesitas, en dat is echt erg ongezond. Helaas is daar bij steeds meer mensen sprake van: in 2010 had de helft van de Nederlandse mannen en 4 op de 10 vrouwen overgewicht, en daarvan had 10,2 procent van de mannen en 12,6 procent van de vrouwen obesitas. Ook het percentage overgewicht bij jongeren stijgt: in de afgelopen 30 jaar zelfs met 40 procent. Ze bewegen te weinig, eten niet gezond en gewoon teveel. Nog een schokkend cijfer om bij stil te staan: jaarlijks overlijden er wereldwijd 2,6 miljoen mensen aan de gevolgen van overgewicht.

Doe de Leefstijltest! Met de Leefstijltest komt u er snel achter hoe gezond u leeft. Op basis van de uitkomst krijgt u persoonlijk advies, bijvoorbeeld over hoe u vaak hele kleine alledaagse dingen kunt veranderen die veel verschil uitmaken. Deze test is ontwikkeld door onder meer het Diabetes Fonds, de Hartstichting, de Nierstichting, de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) en de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskundigen (NVAB). Kijk op: www.testuwleefstijl.nl.

gezond idee 33

ko rt ZuidLimburgse samenwerking cardiologie Snellere en betere dienstverlening; dat is vaak het resultaat als er goed wordt samengewerkt. Dus hebben het Maastricht UMC+, Atrium MC en Orbis MC de handen ineengeslagen op het gebied van interventiecardiologie. Zorg, kennis en nieuwe inzichten worden gedeeld. Eerste wapenfeit van de samenwerking is dat een patiënt voor een dotterbehandeling voortaan niet alleen in Maastricht, maar ook in Heerlen terecht kan. Een team van artsen van de 3 ziekenhuizen beoordeelt per patiënt waar deze het beste kan worden geholpen. Zo krijg je goede en toegankelijke zorg. Meer weten? Zoek op www.azm.nl onder ‘Interventiecardiologie’.

Sport ook goed voor 90-jarigen! Hoe oud je ook bent, door regelmatig te bewegen kun je altijd zo’n 40 procent van je kracht terugkrijgen. Dat stelt bijzonder hoogleraar Fysiologie van Inspanning prof.dr. Luc van Loon van het Maastricht UMC+. Verlies van spiermassa wordt vaak beschouwd als een onvermijdelijk gevolg van veroudering. Maar volgens Van Loon is het voor een groot deel toe te schrijven aan een inactieve levensstijl. Bovendien is het tot op hoge leeftijd omkeerbaar. Dus kun je er aan werken. En dat moet ook: meer kracht betekent minder kans op overgewicht en diabetes. Ouderen zelf denken vaak ten onrechte dat ze niet meer kunnen trainen of gymmen, volgens de hoogleraar. ‘Ook in een rolstoel kun je bewegen.’ En als het aan hem ligt zouden verzorgingshuizen hun bewoners veel meer moeten aanmoedigen op dit gebied. ‘Waarom laten ze mensen niet gezamenlijk ochtendgymnastiek doen bij de televisie? Als mensen sterker worden, meer dingen zelf kunnen, worden ze ook gelukkiger.’ Kijk ook onder Persberichten op www.maastrichtuniversity.nl: ‘Gezond ouder worden is topsport’.

Hamburgers uit het lab Hoe meer mensen er op de wereld zijn, hoe meer er wordt gegeten. En hoe groter de welvaart is, hoe vaker vlees op het menu staat. Dat is niet fijn voor de dieren zelf, het is niet erg gezond en het is vooral erg slecht voor het milieu: veestapels kosten enorm veel energie en water, en stoten meer broeikasgassen uit dan auto’s. Maar hoogleraar Mark Post en zijn onderzoeksteam van het Maastricht UMC+ werken hard aan een oplossing die zelfs van een verstokte 34 gezond idee

vegetariër een carnivoor kan maken: de proefbuishamburger. Gemaakt van rundergehakt uit stamcellen. Post verwacht dat zijn hamburger, waarvoor geen enkel dier gedood hoeft te worden, over een jaar een feit zal zijn. En dat moet ook, stelt hij: ‘Ik zie geen enkele manier om de komende decennia voort te bouwen op de ouderwetse veestapel. Proefbuisvlees zal onze enige resterende keuze zijn.’

10 gram zout

krijgt u gemiddeld binnen elke dag, vaak ongemerkt, en dat is niet goed voor u. Teveel zout leidt tot hoge bloeddruk. De Hartstichting adviseert een maximum van 6 gram. Om u te helpen bij het verminderen van uw zoutgebruik, heeft de Hartstichting een reuze handige Zoutwijzer ontwikkeld. Die geeft van zo’n 100 producten het zoutgehalte aan, maakt vergelijkingen tussen voedingsmiddelen en geeft tips. Kijk op http://zoutwijzer.hartstichting.nl.

Langer slapen Dankzij een onderzoek van Maastricht UMC+ in samenwerking met Philips weten we nu dat verlichting in het ziekenhuis een rol speelt bij het herstelproces van patiënten. Negen maanden lang werd op de afdeling Cardiologie gekeken wat het effect op slaap en welzijn was van de lampen van Philips HealWell, een dynamisch lichtsysteem dat het lichtverloop op een zonnige dag buiten nabootst. Wat blijkt? ‘Beter licht overdag laat patiënten ‘s nachts langer slapen’, zegt dr. Petra Kuijpers, cardioloog bij het Maastricht UMC+. En dat is belangrijk, want, zo stelt de cardioloog, langer slapen betekent je prettiger voelen, en je geestelijke gesteldheid is een belangrijke factor bij de vooruitzichten die je hebt als hartpatiënt. Het HealWell systeem zorgt ook gewoon voor een aangename sfeer in de kamer en dat is eveneens goed voor gezondheid en welzijn van patiënten. Vooral dat zij zelf de sfeerverlichting konden bepalen werd als bijzonder prettig ervaren. Wat precies de genezingseffecten zijn van dat alles wordt nu verder onderzocht.

Afvallen met de e-coach Je wilt gezond eten en het lukt maar niet? Elke keer zwicht je weer voor dikmakend lekkers? Dat sporten hou je niet vol? De e-coach gaat hulp bieden. Slechte eetgewoontes hangen vaak samen met vastgeroeste denk- en doepatronen: bij een bepaalde situatie (iets lukt niet) horen bepaalde gedachtes (ik kan het niet), die leiden tot bepaalde gevoelens (ik voel me rot), die maken dat je dit-of-dat eet (als troost). Als je zo’n gedachtegang kunt ombuigen, kun je ook je (slechte) eetpatroon doorbreken. Zou het niet fijn zijn als iemand je daarmee helpt? Een coach die je helpt gezond te eten en misschien wel af te vallen. Die weet op welke momenten jij het moeilijk hebt en er dan voor je is. Die je helpt je gedachten over eten bij te sturen en zodoende je gedrag. Tijd voor de digitale coach! Dat is wat onderzoekers van het Maastricht UMC+ de komende 5 jaar gaan ontwikkelen, onder het motto ‘Train your brain, think slim’. Hopelijk hebben we dan straks een klein apparaatje, de zogenaamde e-collector, dat we altijd bij ons dragen en dat zoveel mogelijk data verzamelt over ons eetgedrag en ook al die bijbehorende gedachten en gevoelens registreert. We voeren die data in en de e-coach software analyseert vervolgens onze eetgewoontes en geeft ons feedback en advies. De neurowetenschappers en kennistechnologen ontwikkelen de e-coach in samenwerking met Philips. Naar verwachting zijn het apparaatje en de software over 5 jaar op de markt. Met een groeiend aantal mensen met overgewicht (in Nederland al bijna 50 procent van de bevolking) is er voor Philips alle reden om dit project te steunen met een flinke subsidie. Temeer daar uit eerder onderzoek al is gebleken dat het gebruik maken van internet heel effectief kan zijn. Ook de Stichting voor de Technische Wetenschappen (STW) draagt daarom graag bij. Meer weten? Kijk op www.eetonderzoek.nl of www.maastrichtuniversity.nl. gezond idee 35

Dit is de tijd dat bacteriën en virussen toeslaan! Het is winter, onze weerstand is naar een dieptepunt gedaald, en met de gezelligheid van carnaval liften boosaardige griepbacillen mee die de dansende en drinkende mensenmassa straks snel naar bed toe zullen sturen. Tijd ook om eens stil te staan bij de bedreigers van onze gezondheid en hoe we ons daartegen met poetsen en boenen moeten beschermen. Of juist niet: soms blijkt wat minder hygiëne juist reuze goed voor je te zijn!

36 gezond idee

niet zo

fris! Alles over hygiëne (en waarom we soms niet té schoon moeten zijn)

Van bacteriën worden we ziek, en daarom boenen en poetsen we ijverig lijf en leden en ons huis. Sinds we meer weten van het belang van reinheid, hebben we met hygiëne een hoop narigheid buiten de deur weten te houden. Ziektes waar men vroeger aan doodging komen veel minder voor, en als ze ons toch overvallen zijn ze met medicijnen en quarantaine controleerbaar geworden. Toch blijkt nu dat we met onze hang naar hygiëne ons afweersysteem behoorlijk in de war hebben gebracht, weet professor Cathrien Bruggeman, hoogleraar Medische Microbiologie. ‘Omdat ons afweersysteem steeds minder geconfronteerd wordt met viezigheid en andere aanvallen, weet het niet meer wanneer het wel en wanneer het niet in actie moet komen. Het wil ons beschermen, maar hoe? Met als gevolg: heftige reacties van het immuunsysteem, zoals allergieën.’ Veel wetenschappers denken dat we onze

kinderen veel te veel beschermen tegen mogelijke ziekteverwekkers en dat het daarom juist fout gaat. Welke ouder grijpt niet in als een peuter iets in de mond dreigt te steken dat op de (schone) vloer is gevallen? Maar die voorzichtigheid met onze jongsten zorgt ervoor dat hun afweersysteem tegen ziekteverwekkers niet goed wordt opgebouwd. Cathrien Bruggeman: ‘Dat opbouwen gebeurt juist in de eerste 3 à 4 levensjaren. Het gevolg: kinderen die nooit met vuil of andere zieke kinderen in aanraking komen, hebben veel meer kans op allergieën, astma en zelfs de ziekte van Crohn. En dat zie je terug in alle statistieken. Een beetje dagelijkse viezigheid is dus juist goed. Beschouw het kinderdagverblijf daarom dan ook ook niet langer als een bron van ziektekiemen, maar eerder als een hulpmiddel bij de aanleg van het onmisbare afweersysteem!’

gezond idee 37

Onverwachte bacteriehaarden

2

1

Toetsenbord Op en in een computertoetsenbord zitten gemiddeld 400 keer méér bacteriën dan op een toiletbril. Eten achter de computer zorgt voor de grootste vervuiling. Maar na toiletbezoek met ongewassen handen tikken is een goede tweede.

Tandenborstel Omdat een tandenborstel meestal in een warme, vochtige badkamer staat, voelen bacteriën zich er prima op thuis. Een goede reden om je tandenborstel elke 2 maanden te vervangen. Poetst ook beter!

Make-up

4

Bacteriën kunnen prima overleven in make-upspullen. Mascara is hierbij extra berucht omdat die rechtstreeks in contact komt met het oog en dit leidt regelmatig tot ernstige infecties. Niet te lang gebruiken dus.

3 5 6 7 8 Handdroger

De warme lucht uit heteluchtdrogers zoals je die in cafés en bioscopen vindt, blijkt de perfecte verspreider voor bacteriën en virussen. Na het drogen is het aantal bacteriën met 230 procent vermeerderd! Gebruik je een papieren handdoekje dan is het aantal juist met 78 procent verminderd.

Mobieltje

Slippers

De mobiele telefoon is een behoorlijk besmettelijke broeihaard; een gsm komt vaak in contact met je mond, oor en handen. Regelmatig schoonmaken is heel verstandig.

Het is gruwelijk, maar uit Amerikaans onderzoek bleken er na 4 dagen in New York rondlopen op slippers gemiddeld zo’n 18.000 bacteriën op de zolen te zitten. Na 3 maanden bevat 93 procent van de slippers bacteriën van uitwerpselen en 20 procent de beruchte E. coli bacterie. De meeste bacteriën zijn overigens onschuldig.

Afstandsbediening

Beddengoed

Beddengoed is een paradijs voor mijten, bacteriën en virussen. Daarom dagelijks luchten en minimaal 1 keer per 14 dagen verschonen. Lucht en verschoon ook regelmatig de kussens en het matras!

38 gezond idee

Uitsluitend met plastic handschoenen aanpakken: de afstandsbediening in hotels. Dat doe je natuurlijk niet, maar het is goed om te bedenken dat die afstandsbedieningen zo ongeveer de grootste bron van infecties zijn, omdat ze haast nooit worden schoongemaakt. Maar ook thuis is de afstandsbediening vaak een verspreider van ziektekiemen. Neem hem dus mee in de dagelijkse schoonmaak.

Bron: Gezondheidsnet.nl.

Hoe blijf je griepvrij? Als de griep eenmaal rondwaart, dan helpt zelfs strikte hygiëne niet meer. Maar je kunt de kans op besmetting wel verkleinen. Hier een paar tips. Ook fijn voor je huisgenoten en collega’s! • Beweeg en zoek de buitenlucht op, een goede conditie vergroot de weerstand. • Houd je hand of zakdoek voor je mond als je niest of hoest. En hoest en nies in de elleboog. • Gebruik alleen papieren zakdoeken of tissues en gebruik ze éénmalig. Daarna meteen in de vuilnisbak gooien. • Was regelmatig je handen met water en zeep (altijd na een bezoek aan het toilet en voor het eten!). En wrijf ze regelmatig in met handalcohol. • Maak alles wat je aanraakt, zoals deurklinken, afstandsbedieningen en toetsenborden, regelmatig schoon. • Raak zo min mogelijk je mond, neus of ogen aan. • Ventileer dagelijks woon- en slaapruimten.

Zorg voor je hart en poets je tanden! Tandplak en een hartaandoening lijken verre vrienden. Toch kan een tandvleesontsteking, veroorzaakt door tandplak, schadelijke bacteriën ruim baan geven in je lichaam. En dat kan leiden tot allerlei infecties. De bacteriën hechten zich bijvoorbeeld op je hartkleppen, je nieren of je gewrichten (met artritis tot gevolg). Uit een Schots onderzoek uit 2010 onder 1100 mensen bleek dat iedereen die minder dan tweemaal daags zijn tanden poetst, een grotere kans op hartaandoeningen heeft.

Lekker vies of lekker schoon? Over dagelijks douchen bestaat onduidelijkheid: je zou er schimmelinfecties door oplopen omdat we met een dagelijkse douchebeurt ons beschermende laagje wegwassen. Goede smoes? Helaas, viespeuken: volgens dermatologe dr. Klara Mosterd van het Maastricht UMC+ zit het toch even anders in elkaar. Hoe dan? ‘Vaak, lang en warm douchen tast inderdaad de vetbarrière van onze huid aan. Maar dit leidt bijna nooit tot schimmelinfecties. Wel zie je vaak eczeem ontstaan door uitdroging van de huid. Voor het ongeoefende oog kunnen die eczeemplekjes worden verward met schimmelplekjes. Schimmelinfecties op de huid komen eigenlijk niet zo vaak voor. Alleen bij mensen met een verlaagde afweer door immuun-onderdrukkende medicijnen of ziekte, of door een directe infectie na con-

tact met een beest met schimmel van de vacht. En als je toch een schimmelinfectie hebt op je voeten, komt dat meestal door een vochtig en broeierig milieu tussen de tenen, als je je bijvoorbeeld niet goed afdroogt na het baden.’ Maar is het nu wel of niet verantwoord om dagelijks te douchen? ‘Dat is heel persoonlijk. Sommige mensen met aanleg voor eczeem adviseren wij om om de dag te douchen. Bij ernstig eczeem soms zelfs maar 1x per week. Bij normale mensen moet dagelijks douchen kunnen, maar niet te lang en niet te warm. En niet teveel zeep gebruiken. Vooral wassen met weinig zeep op armen en benen en romp: daar is het grootste risico voor uitdrogingseczeem. Maar oksels, billen en voeten mogen zeker dagelijks worden gereinigd en ook met zeep! En het maakt niet zo heel veel uit wat je gebruikt, zolang je niet overgevoelig bent of eczeem hebt. Dan kun je het beste een neutrale zeep gebruiken.’  gezond idee 39

Iemand in voor een poepdonatie? De bacteriën in onze darmen hebben een enorme invloed op ons dagelijkse leven. En niet alleen vanwege onze stoelgang. Ze worden in studies niet alleen in verband gebracht met zaken als prikkelbaar darmsyndroom (PDS ofwel Irritable Bowel Syndrome), maar ook met huilbaby’s, autisme, allergieën, en zelfs Alzheimer en autisme. Sommige onderzoekers noemen darmen zelfs ons tweede brein. In het Amsterdamse Academisch Medisch Centrum ondergaan vrijwilligers met chronische darmontstekingen en diarree nu zogenoemde feces- ofwel poep-donaties: om te genezen krijgen de patiënten gezonde poep, dus met gezonde bacteriën, van een andere persoon ingebracht. De resultaten van dit experiment zijn hoopvol. Meer over het onderzoek: www. kennislink.nl/publicaties/poep-tegen-diarree.

IEEUW!

Zelfs wormen hebben nut Opvallend: in landen als Gabon in Afrika komen amper allergieën voor. Een van de redenen daarvoor is dat het immuunsysteem van de mensen daar wèl weet wat het te doen staat, terwijl het bij ons vaak in de war is. De theorie hierachter is dat dat te danken is aan de wormen waar daar bijna iedereen last van heeft. De wormeitjes van de varkenszweepworm onderdrukken de allergische reacties. Een Amerikaan die al jaren aan chronische diarree leed, nam een tijd terug uit wanhoop een drastische en experimentele stap: hij reisde af naar Thailand en at daar honderden zweepwormeitjes. Hij genas binnen enkele maanden van zijn aandoening. Het is niet iets wat de medische wetenschap aanraadt, maar het is wel een interessant onderzoeksonderwerp. En er zijn patiënten met een chronische darminfectie die nu al een medicijn gebruiken dat levende wormeitjes bevat. Alle wetenswaardigheden over onze darmen zijn te vinden op www.wetenschap24.nl/specials [intrigerende ingewanden].

Hoe schoner, hoe droeviger? Van een te schone omgeving raakt ons immuunsysteem niet alleen in de war, het verzwakt er ook nog eens door, ontdekten onderzoekers van Emory University in Atlanta. Dat heeft weer invloed op onze hersenen, want die geven dan geen seintje meer door dat we het ‘gelukshormoon’ serotonine aan moeten maken. En dat maakt depressief. Mooi nieuws toch?! Want wie wordt nou niet blij van de gedachte dat je beter iets leuks kunt doen dan stofzuigen of dweilen?

40 gezond idee

En hoe zit het nou met die ziekenhuisbacterie? Van alle bacteriën die in ziekenhuizen voorkomen en waar antibiotica niet tegen helpen, is de MRSA-bacterie wel de meest beruchte. De bacterie veroorzaakt bij toch al verzwakte patiënten allerlei ontstekingen en soms zelfs ernstige schade aan vitale organen. En hoe meer antibiotica er aan de patiënt worden gegeven, hoe minder effect het op de bacterie heeft. Medisch microbiologe Ellen Stobberingh van het Maastricht UMC + doet een boekje open over MRSA. Waarom komt MRSA vooral in ziekenhuizen voor? ‘MRSA is een variant van de Staphylococcus aureus. Deze bacterie komt bij veel mensen voor, vooral in de neus en op de huid: ongeveer 25 procent draagt de bacterie altijd bij zich, 50 procent soms en 25 procent nooit. Maar de variant MRSA komt vooral voor in een omgeving waar veel antibiotica gebruikt worden, zoals in ziekenhuizen of veehouderijen. Als een MRSA-positieve patiënt uit het ziekenhuis wordt ontslagen, is de kans groot dat hij de MRSA snel kwijt raakt, omdat de bacterie zich niet goed op zijn gemak voelt in een omgeving waar weinig tot geen antibiotica worden gebruikt.’ Komt MRSA wel eens voor in het Maastricht UMC+? ‘Het Maastricht UMC+ heeft, zoals ieder ander ziekenhuis, wel eens te maken met een patiënt die MRSA positief is. We nemen dan voorzorgsmaatregelen om te voorkomen dat de bacterie zich verspreidt naar andere patiënten. De besmette patiënt wordt apart verpleegd en de verpleegkundigen en dokters moeten handschoenen, muts en overschort aantrekken voordat ze naar de patiënt gaan. Daarnaast is goed handen wassen door verpleegkundigen, dokters en patiënten essentieel. Dit alles om verdere verspreiding te voorkomen.’ Wordt iedere patiënt op MRSA gecontroleerd? ‘Alleen patiënten met wonden die uit een buitenlands ziekenhuis komen waar MRSA veel voorkomt, of patiënten die beroepsmatig in contact komen met kalveren of varkens. Dat zijn de risicofactoren. Overigens is gebleken dat als men in landen met een hoog percentage MRSA het gebruik van antibiotica vermindert, ook het percentage MRSA omlaag gaat.’ Wie meer wil weten over ziekenhuisbacteriën kan zoeken op: www.rivm.nl.

Schone bezoekregels In het ziekenhuis op bezoek bij een pasgeboren baby’tje? Dan kun je niet schoon genoeg zijn. Het Maastricht UMC+ heeft daarom strenge regels opgesteld waar iedereen zich aan moet houden, zelfs al is het je eigen baby! Lees ze voor je op bezoek gaat hier: http://www.azm.nl/zorgcentra/zorgcentra/Neonatologie/Huisregels/Hygieneregels.

Thuis op onze huid Het klinkt raar, maar is toch waar: op onze wijsvingers, de achterkant van onze knieën en op onze onderarmen voelen bacteriën zich het allerbeste thuis. Beter zelfs dan in onze mond of op ons voorhoofd, zeggen wetenschappers van de universiteit van Colorado. Betekent dit dat we onze onderarmen vaker moeten wassen? Dermatologe Klara Mosterd van het Maastricht UMC+ vindt dat we niet zo bang moeten zijn voor die bacteriën. ‘Misschien dat we de meeste bacteriën op onze huid gewoon nodig hebben: dat deze op onze huid voor een perfecte balans in zuurgraad zorgen en zo juist voorkomen dat andere, nare bacteriën die ziektes of schimmels kunnen verwekken zich gaan vermenigvuldigen’. Meer weten? Kijk op •h  ttp://www.azm.nl/zorgcentra/zorgcentra/ Neonatologie/Huisregels/Hygieneregels • http://www.azm.nl/patientveiligheidazm/mrsa gezond idee 41

‘Een gezonde leefstijl verhoogt uw levensverwachting! Laat u online coachen door medische experts op het gebied van gezonde voeding, reductie van stress, gezond bewegen of stoppen met roken. Geinteresseerd? Kijk op www.gezondalacartelight.nl voor een gratis proefdeelname of op www.gezondalacarte.nl voor meer informatie. Bent u hartpatient? Vraag uw huisarts dan om deelname aan Gezond a la Carte. ‘

Adecco is al jaren hofleverancier in personele dienstverlening van het Academisch Ziekenhuis in Maastricht. Voor het Academisch Ziekenhuis zijn wij met regelmaat op zoek naar ondersteunend personeel: - Horeca medewerkers - Faciliterend personeel - Medewerkers bediening - Administratief ondersteunend personeel Daarnaast zijn wij ook op zoek naar medisch personeel. Heb je interesse? Kijk op www.adecco.nl/medical of bel 043 321 8151

Stationsstraat 35 • 6221 BN Maastricht • 043-3218151 • www.adecco.nl

Mijn ontdekking Wie: prof.dr. Leon de Windt Leeftijd: 41 Ontdekte: het gen dat hartfalen veroorzaakt Is: moleculair bioloog en bijzonder hoogleraar Moleculaire Cardiovasculaire Biologie Is ook: gelukkig getrouwd en vader van 2 schatten van kinderen

Droomt ervan: piloot te worden (vroeger en nu nog steeds!) Ergert zich: bijna nooit ergens aan. Behalve misschien aan bestuurders of politici die geen beslissingen durven nemen Wordt geïnspireerd door: de schoonheid, complexiteit en tegelijkertijd de eenvoud van de natuur

Vakantie: gewoon relaxt met gezin in Italië aan de rand van een zwembad waar de kinderen in spelen Mooiste jeugdherinnering: bij moeder achterop de fiets naar Bart Smit om een voetbal te kopen

Het einde van hartfalen? Met zijn team ontdekte hij dat één gen, microRNA199b, aan de basis ligt van bijna alle hartfalen. Schakel je dat gen uit, dan stopt het hartfalen. En begint de genezing. Volgens prof.dr. Leon de Windt is die ontdekking pas het begin van een geheel nieuwe benadering van ziektes. ‘We zijn nu 6 jaar met het onderzoek bezig, en ik denk er op de gekste momenten aan. Ik moet mezelf dwingen rust te zoeken, tijd te besteden aan mijn vrouw en kinderen. Als onderzoeker voel je je als Columbus, elke dag opnieuw. Je zeilt weg en je weet niet wat er achter de horizon ligt. Vaak eindigt de tocht met een teleurstelling, maar soms ontdek je nieuw land. Zoals nu. Hartfalen betekent dat de pompkracht van het hart sterk vermindert, tot soms maar 10 procent. Door een hartaanval bijvoorbeeld. Of door problemen met hartkleppen of bloeddruk. Als dat gebeurt, krijgen alle organen te weinig bloed. Nu we weten dat 1 gen aan de basis ligt van dat falen, werken we aan een medicijn dat dat

gen uitschakelt. Dat is natuurlijk niet zo simpel, en dat ligt niet morgen al bij de apotheek. Voor het zover is, zijn we 8 jaar en 200 miljoen euro verder. Maar het gaat er komen. Belangrijker nog: het gaat niet alleen om dit specifieke gen en deze specifieke kwaal. Onze ontdekking zal de manier waarop wij nadenken over menselijke ziektes drastisch veranderen. De 3 belangrijkste bouwstenen van ons lichaam zijn DNA, RNA en eiwit. Tot nu toe hebben we genavelstaard naar eiwitten. Alle medicijnen die wij slikken zijn gericht op eiwitten en ze zijn héél moeilijk om te maken. Door een andere bril op te zetten en naar een ander type bouwsteen te kijken, naar RNA dat de genetische informatie in het DNA kopieert, hebben we onze blik verruimd. Daardoor begrijpen we ziektes nu veel beter en krijgen we fantastische aanknopingspunten om in te grijpen.’

Meer weten over het onderzoek naar het hartfalengen? Zoek op www.azm.nl onder de zoekterm ‘hartfalengen’. gezond idee 43

Beter

Huub Gerards (64) had een levensgevaarlijke zwakke plek in een slagader, maar kwam er dankzij een innovatieve techniek in het Maastricht UMC+ weer helemaal bovenop.

Toekomst

Die ziet hij weer voor zich. Een mooie toekomst, en hij heeft er weer zin in. Net als vroeger: zijn hele leven werkte Huub Gerards met veel plezier in het familiebedrijf. Grondverzet- en sloopwerk. Maar ineens kreeg hij klachten. Kortademigheid, steeds meer pijn. Kon ’s morgens nauwelijks nog uit bed komen. Maag- en darmonderzoeken leverden niets op. Totdat – gelukkig op tijd – een aneurysma in zijn buik werd ontdekt, een uitpuilende zwakke plek in een slagader. Die wist prof. Schurink in het Maastrichtse ziekenhuis snel onschadelijk te maken: 44 gezond idee

met een innovatieve, helemaal op maat gemaakte stent (een buisje in de slagader) werd de zwakke plek verstevigd. Echt bang was Huub Gerards nooit. ‘Ik wist wel dat die slagader kon springen en dat dit levensbedreigend was. Maar zelf was ik vooral blij dat mijn ribbenkast niet geopend hoefde te worden voor deze operatie.’ Inmiddels is hij weer helemaal klachtenvrij. Nee, druk maakt hij zich niet meer. Waarom zou hij? Het gaat goed zo. Hij is weer lekker de hele dag aan het werk. Kijk ook op: www.mumc.tv, waar aflevering 3 van de serie ‘Heel de Mens’ meer vertelt over Huub Gerards en de gebruikte techniek.