Hygiënë in ën rondom dë dojo Opleiding Karate-do Bond Nederland Dojo-assistent niveau 3
Joost Franken, februari 2013
Hygiënë in ën rondom dë dojo Hygiëne = verzamelnaam voor alle handelingen en handelingswijzen die ervoor zorgen dat mensen en dieren gezond blijven door ziekteverwekkers uit de buurt te houden. Het woord is afkomstig van het Griekse woord “Hygieia”, was in de Griekse mythologie de Godin van de gezondheid en reinheid. We onderscheiden: 1. persoonlijke hygiëne 2. omgevingshygiëne 3. levensmiddelenhygiëne (belangrijk in horeca) Voor het karate-onderwijs concentreren we ons op persoonlijke- en omgevingshygiëne.
Persoonlijke hygiëne Persoonlijke hygiëne is de zorg voor je lijf, zodat het gezond kan functioneren. Voor karateka’s kunnen we denken aan hygiëne van: a. voeten en benen b. huid en haar c. mond en tanden Ad a. voeten en benen Onze voeten zitten voor het overgrote deel van de dag weggestopt in schoenen; soms goede- vaker minder goede schoenen. Karateka’s trainen meestal blootvoets en mede om die reden is hygiëne van de voeten extreem belangrijk. Problemen die we in de dojo bij onze leerlingen én ons zelf kunnen tegenkomen zijn o.a. voetwratten, ingegroeide teennagels, zwemmerseczeem, schimmelnagels en zweetvoeten. Veel van deze problemen zijn te voorkomen door een goede voethygiëne. De voetwrat Zijn goedaardige gezwelletjes van de huid, die meestal worden veroorzaakt door een infectie met het papilloma virus. Dit virus kan gemakkelijk opgelopen worden in ruimtes waar veel kinderen komen die zelf wratten hebben, bijvoorbeeld in zwembaden, gymzalen en in onze dojo’s. Het virus veroorzaakt een infectie van de huid waarna huidcellen sneller gaan delen en ter plekke een dikkere hoornlaag gaan vormen. Ze komen vooral voor op de voetzool. Soms groeit een voetwrat in de diepere huidlagen en veroorzaakt dan pijn bij belasten. Voetwratten zijn niet bedreigend voor de gezondheid maar zijn wel zeer besmettelijk (zowel voor jezelf alsook voor een ander).
Voetwratten verdwijnen vaak van zelf. Behandeling van voetwratten is lastig maar wel mogelijk door gebruik van een wrattentinctuur of via een behandeling van de huisarts of dermatoloog. Naast de behandeling is het voorkomen van verspreiding van het wrattenvirus zeer belangrijk. Dit is mogelijk door niet te krabben aan de wrat(ten), de wrat afplakken met een pleister en tijdens het douchen het dragen van slippers.
Ingegroeide teennagels Bij een ingegroeide teennagel groeit de rand van de nagel in de huid. Vaak ontstaan ingegroeide teennagels door het te kort afknippen van de nagels en/of het dragen van te strakke schoenen. Ingegroeide teennagels zijn vaak pijnlijk en kunnen zorgen voor een ontsteking. Behandeling gaat meestal via de huisarts of pedicure. Voorkomen is echter beter dan genezen. Knip om die reden de teennagels niet te kort en hoekig af maar steeds recht zodat het hoekje van de nagel niet in de huid kan groeien. Zwemmerseczeem Eigenlijk is dit een onjuiste benaming. Het gaat niet om de huidaandoening eczeem maar om een schimmelinfectie van de huid tussen de tenen. Om die reden wordt in de Engelse literatuur vaak de term “athlete’s foot” gebruikt (in het Nederlands atletenvoet). Symptomen zijn kleine witte schilfertjes tussen de tenen – met name tussen de vierde en vijfde teen. De huid is vaak rood en droog en tussen de tenen jeukt en/of brandt het. De kans op een atletenvoet kan vergroot worden door het leefmilieu van de schimmel te bevorderen. Schimmels houden immers van warmte en vochtigheid. Langdurig in slecht geventileerde schoenen lopen is dus niet bevorderlijk evenals het blootvoets bezoek aan zwembaden en sauna’s. Verder is bekend dat medicijnen die het afweersysteem verminderen zoals antibiotica en corticosteroïden de kans op zwemmerseczeem vergroten. De schimmel is erg besmettelijk, zowel voor jezelf alsook voor de ander. Behandeling van zwemmerseczeem is vaak goed mogelijk door middel van jodiumtinctuur of een antischimmelzalf. Uiteraard is hier voorkomen ook weer beter dan genezen. Onderstaande adviezen verkleinen de kans op zwemmerseczeem: - was dagelijks uw voeten met water en weinig zeep - droog uw voeten goed af, met name ook tussen de tenen - gebruik eventueel talkpoeder om uw voeten extra te drogen - trek elke dag schone sokken aan - doe uw schoenen zo vaak mogelijk uit - draag in kleedruimtes en dergelijke slippers
Schimmelnagels Schimmelnagels worden door dezelfde schimmel veroorzaakt als voetschimmel, zodat mensen met zwemmerseczeem meestal ook kalknagels hebben of krijgen. De infectie start aan het einde en de zijkant van de teennagel en verspreidt zich langzaam over de hele nagel. De nagel verkleurt, wordt dun en/of brokkelig en wordt omhoog geduwd door de onderliggende dode cellen. Zonder behandeling kan de nagel volledig afbrokkelen. Met zelfhulpmiddelen of medicatie via de huisarts of dermatoloog kan een schimmelnagel goed behandeld worden. Het opvolgen van de adviezen ter voorkoming van het ontstaan van een schimmelnagel, zoals genoemd bij zwemmerseczeem, zijn goed om op te volgen. Zweetvoeten Met zweetvoeten worden meestal voeten bedoeld die een onaangename geur verspreiden. De vieze geur wordt bijna altijd veroorzaakt door bacteriën of schimmels. Deze groeien het beste op plaatsen die warm en vochtig zijn én waar voldoende voedingsstoffen zijn in de vorm van dode huidschilfers. Doordat de Westerse mens een groot deel van de dag de voeten heeft opgesloten in warme sokken met daarom heen lucht- en waterdichte schoenen ontstaat een temperatuur tussen de 30 en 40 graden °C. Deze vochtige en warme omstandigheden zijn perfect voor de groei van bacteriën. Bacteriën produceren afvalstoffen en onaangename geuren. Zweet stinkt niet op het moment dat het uit het lichaam komt, maar gewone huidbacteriën, die normaal op de huid voorkomen kunnen bestanddelen uit zweet omzetten in stinkende geurstoffen. De geur wordt dus veroorzaakt door de bacteriën. Door het aantal bacteriën op de huid te verminderen, kan men zweetvoeten bestrijden. Algemene adviezen rondom voethygiëne zoals genoemd bij zwemmerseczeem zijn goed om op te volgen. Verder is het dagelijks of meerdere keren per dag wassen van de voeten én goed afdrogen van de voeten ontzettend belangrijk. Het gebruik van middelen die bacteriën doden zoals Jodiumtinctuur of gewoon zuiveringszout zijn aan te raden.
Ad b. huid en haar Met onze huid presenteren we ons aan anderen. Wellicht is dat de reden dat veel mensen zo’n hekel hebben aan oneffenheden zoals rimpels, puistjes en littekens. De commercie overspoelt ons met allerlei producten die ons jonger, mooier en vooral aantrekkelijker laten worden. Sommige van die middelen doen ook wat ze beloven maar het gebruik van eenvoudige “down-to-earth methoden” is meestal afdoende, dat in combinatie met een gezond verstand. Verzorging van de huid door middel van water en een Ph-neutrale zeep is vaak afdoend. Verder is het aan te raden om maximaal drie keer per week het lichaam met zeep te wassen, de overige keren goed afspoelen of scrubben met water. Het volstaat om het hoofdhaar 1x per week met een milde shampoo te wassen. In geval van hoofdluis, dat veel bij kinderen voorkomt, is het gebruik van speciale shampoo noodzakelijk evenals het wassen van kleding en beddengoed op 60°C. Spullen die niet gewassen kunnen worden 24 uur in een lucht- en lichtdichte zak stoppen. Luizen kunnen namelijk niet langer dan 24 uur zonder mensenbloed. Overigens is het een misverstand dat hoofdluis voorkomt bij mensen die zichzelf niet goed verzorgen. Luizen houden van gewassen haren. Dus mensen die zichzelf goed verzorgen kunnen ook luis krijgen. Bovendien is hoofdluis besmettelijk, het springt over door lijfelijk contact maar ook via beddengoed, jassen en mutsen.
Hoofdluis vereist niet alleen het behandelen van het hoofdhaar maar ook van kleding en omgeving
Ad c. mond en tanden Onze tanden hebben we nodig voor het vermalen van ons voedsel. Ze vormen een belangrijk onderdeel van ons spijsverteringsstelsel in de zin dat ze ons voedsel in kleine stukjes verdelen zodat enzymen in ons speeksel goed op de voedselbrok in kunnen werken. Hygiëne van onze mond en tanden is ook belangrijk in het sociale verkeer. We kijken als mensen elkaar in het gezicht aan en een vriendelijke lach met een frisse adem geeft een goede eerste indruk. Enkele aandachtspunten bij de verzorging van mond en tanden zijn:
Poets na elke maaltijd 2 minuten de tanden Gebruik een geschikte tandenborstel (middelhard) of een elektrische tandenborstel Spoel na het poetsen de mond na met lauw water Gebruik tandenstokers en tandzijde Bezoek 2x per jaar de tandarts
Het slecht verzorgen van de mondholte en tanden geeft een vergrote kans op tandbederf en tandvleesontsteking. Tandbederf (Cariës) ontwikkelt zich gemakkelijk doordat bacteriën in de mond zich snel kunnen vermenigvuldigen en geen zuurstof nodig hebben, er bijna altijd wel iets van voedsel in de mondholte achterblijft en de bacteriën zich gemakkelijk tussen de tanden en kiezen kunnen nestelen. Bacteriën vormen vrij snel een taaie aanslag op de tanden (plak genoemd). Ze zetten de suikers om in zuren, die binnen enkele minuten het harde tandglazuur kunnen aantasten, er binnendringen en het kunnen ontkalken. Plak ontstaat steeds opnieuw, ook al volg je de adviezen voor een goede mondverzorging op. Dat is dan ook de reden dat we onze mond en tanden dagelijks moeten verzorgen. Door de vele bacteriën in onze mond kan een mensenbeet extreem gevaarlijk. Infectiegevaar dient serieus genomen te worden zijn (ook bij het raken van de tanden met de knokkels van de vuist moet je bedacht zijn op infectiegevaar – zeker als de huid rondom de knokkels niet meer intact is). Om die reden is het aan te raden bij een mensenbeet altijd professionele hulp in te roepen. Zorg voor een goede reiniging van de wond, stelp het bloeden en dek de wond tijdelijk af. Ga vervolgens meteen naar een huisarts en laat de wond nakijken. Vaak zal de arts antibiotica voorschrijven en een tetanusinjectie geven (dit laatste is niet nodig als je al eerder binnen een tijdbestek van 10 jaar een dergelijke injectie gehad hebt). Deze maatregelen zijn ter voorkoming van een infectie.
Ad 2. Omgevingshygiëne Waar veel mensen samenkomen is er risico op het overbrengen van ziekteverwekkers van de ene persoon op de andere. Door hygiënemaatregelen zal de school of vereniging deze besmetting proberen tegen te gaan. Bij hygiëne van de sportomgeving moet je denken aan alles wat een sporter ziek kan maken, zoals bijvoorbeeld vieze toiletten, stofwolken onder de banken en hoeken maar ook ongewassen kleding. Een schone ruimte is een eerste vereiste. Deze ruimte dient goed geventileerd te kunnen worden zodat verse lucht naar binnen aangevoerd kan worden en `gebruikte` lucht naar buiten afgevoerd kan worden. Dat laatste is bijvoorbeeld van belang bij allerlei virussen die in een ruimte kunnen blijven hangen. Een schoon vloeroppervlak is met name bij karateka´s van groot belang. Het blootvoets trainen op een vieze mat of gymzaalvloer kan infecties tot gevolg hebben. Neem dit uiterst serieus, met name daar de karateka soms kleine wondjes aan zijn/haar voeten oploopt waardoor de kans op besmetting toeneemt. De kleine wondjes kunnen sneller optreden na het knippen van de nagels (of het te kort afknippen van nagels) maar ook door het schuiven van de voeten over de mat met als gevolg schaafwonden. Het wekelijks schoonmaken van de tatami (=dojomat) met een desinfecterend middel is dan ook een must. In sommige dojo´s is het gebruikelijk om de mat voor aanvang schoon te maken met warm water en doeken. Aandachtspunt hierbij is uiteraard dat deze doeken na gebruik ook gewassen worden op minstens 60°C. Tevens is het belangrijk om mensen niet met schoenen op de mat te laten komen. Onder elke schoen zit wel straatvuil – hoe miniem ook. Dat wordt door het betreden van de mat met schoenen aan overgedragen op de mat. In dit kader is het ook van belang mensen te wijzen op het gebruik van slippers of schoenen als ze tijdens de les naar het toilet gaan. Doen ze dat op blote voeten en ze keren daarna weer terug op de mat (zonder hun voeten gewassen te hebben) dan loop je daarmee ook risico op een vieze en besmette mat. Het niet betreden van een dojomat met schoenen heeft niets met `respect voor de dojo` te maken – sommige karateka´s denken dat bij gebrek aan juiste informatie – maar heeft alles te maken met hygiëne. Tevens zal de dojomat langer meegaan door blootvoets te trainen en dat is gezien de kosten van een nieuwe tatami niet onbelangrijk.
Niet alleen is het schoonmaken van de dojo van belang maar uiteraard dienen kleedkamers, toiletten en de kantine van de school zuiver gehouden te worden. Een strikte scheiding waar men in de school schoenen mag dragen en waar niet kan onnodige besmetting tegen gaan. Twee bijzondere aandachtspunten zijn er voor de temperatuur van het douchewater en natuurlijk het omgaan met bloed in en rondom de dojo. De temperatuur van het douchewater in het warmwatertoestel moet afgesteld worden op minimaal 60°C. Dit om de beruchte legionellabacterie te doden. Infectie met deze bacterie vindt plaats door het inademen van de bacterie in zeer kleine druppeltjes water. Bij twijfel aan het watersysteem kun je de douche doorspoelen met alleen warm water. Bloed kan een transportbron zijn voor allerlei infectieziekten zoals AIDS en Hepatitis B. Goede bloedhygiëne is daarom zeer belangrijk. Er bestaat namelijk een reëel besmettingsgevaar bij het verzorgen van wonden. Je eigen veiligheid zet je voorop door bloedcontact te vermijden! 1. Zorg voor een goede EHBSO-kit, zodat je voldoende materialen hebt om wonden te behandelen. 2. Was je handen met zeep voor en na het verzorgen van de wond. 3. Was je handen met desinfecterende zeep voor en na het verzorgen van de wond. 4. gebruik eventueel steriele handschoentjes. 5. Stelp de bloeding door rechtstreeks druk op de wond uit te oefenen. 6. Zorg eventueel voor een extra schoon shirt, dat de karateka kan aantrekken als zijn eigen karate-gi bloedvlekken bevat (zogenoemd ‘bloedshirt’). Tot slot vormt de kleding en materialen van de karateka nog een onderdeel van de omgevingshygiëne. Het dragen van een schoon karatepak is voor de meeste mensen een vanzelfsprekendheid. Niet voor iedereen is dit echter zo. Het karatepak dient na gebruik gewassen te worden op minstens 60°C. Beschermmaterialen goed laten drogen alvorens ze in de sporttas te stoppen en thuis alle spullen uit de sporttas leggen en laten ventileren. Een gebitsbeschermer na gebruik goed afspoelen, eventueel desinfecteren en goed laten drogen alvorens terug te stoppen in het bewaardoosje. Niet ieder mens denkt hetzelfde over hygiëne. Wat de een acceptabel vindt, vindt de ander smerig. Ook besteedt niet iedereen evenveel tijd aan de eigen lichaamsverzorging. Dit maakt het bespreekbaar maken van het thema hygiëne soms heel lastig. Toch is het noodzaak dat de karateleraar dit gevraagd of ongevraagd doet. Het belang van hygiëne is niet alleen voor de gezondheid van de persoon in kwestie van belang maar ook voor die van de ander. Bedenk dat het bespreekbaar maken van dergelijke thema’s niet hetzelfde is als jouw normen ten aanzien van hygiëne opleggen aan anderen – ook niet aan je leerlingen. In sommige scholen zijn leerlingen bijvoorbeeld verplicht om na de karateles te douchen. Als je geen afgesloten douches hebt die de privacy van de persoon kunnen garanderen is dit natuurlijk uit den boze, zelfs al zijn de intenties geheel juist te noemen.
