Huisje, boompje, beestje, autootje in de jaren ’50-‘60 De jaren ’50-’60. Een periode van armoede, een periode van vernieuwing. Nederland veranderde in deze tijd. Het was een tijd van wederopbouw. Samen met mevrouw Mulder (geb. 1939) blikken we in dit artikel terug op deze roerige periode. Hoe was het dagelijks leven in deze tijd? De Tweede Wereldoorlog (1940-1945) was net voorbij. Nederland lag in puin en het was aan de jaren ’50 generatie om Nederland weer op te bouwen. Vernietigde woningen werden weer opgebouwd en er kwamen nieuwbouwwoningen. Mevrouw Mulder kan hierover meepraten. Sinds 1953 woont ze in het Friese dorpje Oppenhuizen. Vandaag de dag woont ze nog steeds in het huisje wat ze toentertijd heeft gekocht. “Deze huizen zijn van na de oorlog en twee jaar daarna zijn wij er in gekomen.” vertelt ze. “Toen wij hier woonden, waren er voor huis nog allemaal landerijen en sloten. Wij waren Groet uit Oppenhuizen in de jaren ‘50 de twee laatste huizen hier in deze straat. 32 jaar lang hebben we vrij uitzicht gehad.” Mensen hadden het niet gemakkelijk in deze tijd. Het gezin werd beschouwd als de kern van de samenleving. . Er werd belang gehecht aan de normen en waarden. Jongeren werden in deze tijd streng opgevoed. Er was niet veel geld voor luxe en er was niet veel tijd voor ontspanning. Er was een duidelijk rolpatroon. De vrouw wist precies wat er van haar verwacht werd. Zij bleef thuis om op de kinderen te passen en het huishouden te regelen terwijl de man naar het werk ging om de kost te verdienen. Van jongeren werd verwacht dat ze tijdelijk ergens gingen werken na school totdat ze gingen trouwen. Jongens werden voorbereid op een leven hard werken, terwijl meisjes werd geleerd hoe ze moesten wassen en koken. Mevrouw Mulder vertelt over haar tijd voordat ze met haar man trouwde in 1953. “Toen ik 13 jaar werd, dat was in de oorlogstijd, ging ik al een dag uit te werken. Ik verdiende 1 gulden per dag. Later kreeg ik een betrekking en daar ging ik alle maanden heen tot 2 uur. Daar kreeg ik 8 gulden in de week. Later ging ik naar Sneek en verdiende ik 5 gulden per dag. 5 gulden per dag! Dat was al heel veel.” In 1953 trouwde ze met haar vriend, Teves Mulder en in 1954 werd hun eerste zoon, Jan, geboren. “Ons Jan is in januari geboren en in april ben ik voor het eerst naar Sneek geweest, want eerder konden we geen kinderwagen kopen, want vroeger spaarde je alles op.” vertelt ze over deze tijd. “Er was nog geen consultatiebureau in Oppenhuizen, dus dan moest ik lopende “Je kocht niet naar Sneek naar het consultatiebureau daar. Je kocht niet eerder iets dan eerder iets dan wanneer je het geld er voor had. We hadden wanneer je het geld het niet breed. We hadden geen wasmachine, maar we er voor had.” hadden wel een vier-pits petroleumstel. Daar kwam het wasrekje op en de katoenen luiers en dan moest je dat allemaal met de hand uitspoelen. Ik had gelukkig een wringer, want daar kon je het dan mee doorhalen, want anders was het kletsnat en dan bevroor het als je het ophing.”
Een wringer was een apparaat wat in die tijd werd gebruikt om de was sneller mee te drogen. Je haalde de was er door heen en zo werd het natste er uit gewrongen. Het leven van een (huis)vrouw in die tijd bestond voor het grotendeel uit wassen. Moderne apparaten waren er toen nog niet, zodat de vrouw alles zelf moest doen. Ook zorgde de vrouwen voor de kinderen. De mannen waren de hele dag aan het werk. Er was een duidelijke rolverdeling. “Je had een kachel en die zette je ‘ochtends met houtjes, turf, briketten enz aan.” vertelde mevrouw Mulder verder. “Dan voedde je de kinderen om zes uur, om tien uur, om twee uur, om zes uur en om tien uur. Dat moest precies op de regel.” Toch was er wel tijd voor ontspanning. Ontspanning in die tijd kon bestaan uit verschillende activiteiten. Er werden verschillende evenementen georganiseerd, die werden gesubsidieerd door de overheid. “Ik ging maandags naar gymnastiek.” weet mevrouw Mulder nog. “Het was gewone gymnastiek met de lange mat, ringen, lopen en de knotsoefeningen. Voor de uitvoeringen werden die knotsen wit geverfd. Hadden we witte cirkel rokjes aan. Met Pinksteren gingen we dan altijd naar Arnhem toe. De De balkoefening hele dag. Toen heb ik voor alle leden rokjes geknipt, omdat ze nieuwe cirkelrokken hebben moesten.” In ’56, ’58 en ’60 werd de familie uitgebreid. Dat gebeurde veel in die tijd. Als er geen kinderen kwamen, kwam de dominee op bezoek om te vragen waarom er geen kinderen meer kwamen. Praten over seksualiteit was taboe. Daar praatte je niet over. Er was dus ook nauwelijks voorlichting. “Er werd helemaal niet over seks gepraat van hoe en wat etc. En wat er met een vrouw gebeurde als ze ongesteld werd.” weet mevrouw Mulder nog. “Er werd je helemaal niet verteld waarom en als je er naar vroeg dan werd er door onze moeder gezegd ‘dat vertel ik je later wel.’ Ik weet nog wel dat m’n vriendinnen me vertelden toen ik voor het eerst ongesteld werd: ‘Je zult wel wat open geklauwd hebben.’ Dat dachten ze, omdat dat daar bloed uit kwam.” Ook was er sprake van ‘liefde’ en ‘verkering’ in de jaren 50. Seks voor huwelijk werd door de kerk streng verboden en ook een vriend(in) uit een andere zuil kon vaak echt niet. Want immers “Twee geloven op 1 kussen, daar slaapt de duivel tussen.” “Seks voor het huwelijk kwam voor.” beaamde mevrouw Mulder. “Want het is zo, als je verkering hebt en je houdt van elkaar en je groeien naar elkaar toe dan komt dat er bij. En dan denk je wel, vanuit het geloof, vanuit de kerk, ‘dat mag niet voor het huwelijk’, maar het gebeurde dus wel. Het was des te gevaarlijker als vandaag de dag, want je gebruikte niks. En iets wat niet mag is juist het mooiste.” Glimlachend voegde mevrouw Mulder er aan toe: ”Ik heb de datum niet gezegd maar als ik had gezegd: we zijn 18 juni 1953 getrouwd en in januari 1954 is onze Jan geboren en je beginnen dan te rekenen, dan weet je wel dat dat nog geen “Kind, dan moet negen maanden was.” dat later door dat Toen ze zwanger werd van haar eerste kind was de kleine gaatje er schrik bij haar beste vriendin groot. “Die vond het zo uit!” verschrikkelijk,” zei mevrouw Mulder. “Want ze zei: ‘Kind, dan moet dat later door dat kleine gaatje er uit!’
Ik zei: ‘Kind, dat gaatje wordt wel groter!’” Zwanger zijn terwijl je niet getrouwd was, was een groot taboe. Het mocht niet. De pastoor en de dominee waren daar zeer duidelijk in. Seks hoorde thuis binnen het huwelijk en je deed het alleen om kinderen te krijgen. Zo mochten meisjes ook alleen maar een lange broek aan. Mevrouw Mulder vond dat onzin. “Dan hadden we bijvoorbeeld een gymnastiekuitvoering.” vertelde mevrouw Mulder. “Dan zei mijn schoonmoeder: “Loop jij dan ook in zo’n turnpakje?” Ik zei dan: “Nee, ik heb alleen maar een lange broek aan.” Ze snapte me wel want ze zei er meteen achteraan: “Het kruisje is amper bedekt.” Mevrouw Mulder glimlacht als ze terugdenkt aan de discussie die ze had met haar schoonmoeder over de lange broek. “Als we gingen zeilen in de vakantie, dan had ik een korte broek aan. Dan zei zij dat haar dochter altijd in de lange broek liep. De zon scheen toen! Wij hadden dan van die dikke lange marinebroeken. Toen zei ik van ‘haar man, haar vriend had de lange broek ook wel uit kunnen krijgen! Dus laat staan zo’n kort broekje. Dat is niet zo veel moeite toch? Als je intiem wilt vrijen, dan hou je de broek niet aan. De korte broek kon uit, maar de lange broek kon evenzogoed uit! Dat was echt praat van niks. Als het prachtig zomerweer was, als je uit te zeilen ging, dan moest een dikke lange broek aan. Zodra ik in het bootje was, deed ik die uit, dan zat ik in het badpak. Bruin worden. “ Naar mate de tijd vorderde, kregen mensen het, dankzij de aantrekkende economie, steeds breder. De Nederlandse economie kwam de oorlog weer te boven. Er kwamen wetten zoals de Algemene Oudersdomswet (AOW) in 1956, Werkeloosheidswet en de Algemene Weduwen en wezenwet. Mensen hoefden zich geen zorgen meer te maken. Er bleef geld over voor leuke dingen. Zo kwam bijvoorbeeld de tv bij mensen in huis en de auto werd deel van het straatbeeld van Nederland. In 1960 waren er een half miljoen tv toestellen in Nederland en dit aantal nam toe. In 1965 hadden 65 van de 100 gezinnen een tv. In 1960 had ook 1 op de 6 gezinnen een auto. In 1962 haalde mevrouw Mulder haar rijbewijs. “We hadden een tweedehands auto” vertelt mevrouw Mulder. “Teves zei: ‘Je Een typische jaren ’50 auto moet leren auto rijden, want ik ga je niet ophalen en ik breng je ook niet.’. Toen stond hij hier voor de deur en toen zei hij tegen mij – hij had een H op de grond getekend –: ‘Je neemt een houten lepel en je schakelt hem in z’n eerste, tweede en de derde en de laatste omhoog was de achteruit.’ Drie versnellingen.” Het autorijden was toen al duur. “Het koste 8 gulden in het uur” vertelt mevrouw Mulder. “En dat kon je bijna niet missen. 1 keer in de week. Later werd het een tientje en toen ben ik twee keer gezakt, want ik was veels te haastig. Toen ik slaagde, was het al 12 gulden in het uur.” Nederland was verzuild. Dit hield in dat de Nederlandse samenleving was verdeeld in verschillende samenlevingsgroepen, ofwel: zuilen. Er waren vier van in Nederland: Protestants-Christelijk, Rooms-Katholiek, Socialistisch, Liberaal-neutraal. Elke zuil had zijn eigen school, kerk, voetbalvereniging, politieke partij etc. Het
ontstond aan het begin van de twintigste eeuw als gevolg dat mensen zich steeds meer gingen bezighouden met hun ‘eigen soort’. De verzuiling duurde tot ongeveer eind de jaren ’60. Door de opkomst van de nieuwe media, bijvoorbeeld televisie, kwamen mensen meer in contact met mensen van een andere zuil en vervaagde de verzuiling, tot het op een gegeven moment verdwenen was. In het Friese Oppenhuizen was de verzuiling aan te wijzen. “Er was een hervormde school en een gereformeerde school.” vertelt mevrouw Mulder. Voor een dorp dat pas in 2005 de 1500 inwoners behaalde was dit best veel, maar het geeft wel aan dat er wel behoefte aan was. Er waren ook meerdere kerken in dit kleine dorpje te vinden. In Oppenhuizen ging de verzuiling niet zo ver, dat er meerdere voetbalverenigingen waren, maar in een wat grotere stad als Sneek was dit goed te merken. Daar zie je vandaag de dag de sporen nog van. Ook op landelijk niveau zie je de sporen van de verzuiling nog. Op de publieke tv-zenders heb je omroepen zoals de KRO (Katholiek), de VARA (Socialistisch), NCRV (Protestants-Christelijk) en de AVRO (Liberaal-neutraal). Ook op politiek vlak was er veel aan de hand. De Angst voor oorlog? Vietnam-oorlog (1957-1975 ) stak ”Het beheerste mijn z’n kop op en ook de Cuba-crisis (1962) liet de wereld niet leven niet. Ik had er met rust. De wereld was bang voor een Koude Oorlog of geen tijd voor.” nog erger, een Derde Wereldoorlog. “We hebben de oorlog meegemaakt en we hebben wel gedacht ‘ik hoop nooit dat ik dat weer beleef, dat Nederland bezet is!’” vertelt mevrouw Mulder. “Omdat ik dat bewust heb meegemaakt op 10 tot 15 jarige leeftijd. Toen heb ik wel gedacht; ik hoop dat ik dat nooit weer mee maak. Maar het beheerste mijn leven niet. Ik had er geen tijd voor.” De jaren ’50 en de ’60 zorgden er ook bij de simpele arbeidersfamilie voor dat die het wat breder kregen. Met de komst van de auto gingen mensen reizen en zagen dat het elders ook mooi was. Het werk hoefde niet meer vlak bij huis te zijn. De forenzen waren geboren. En ook de muziekstijl die toen is ontstaan, is nog steeds terug te vinden in de hedendaagse popmuziek. De gevolgen van die tijd zijn vandaag de dag nog steeds merkbaar.
Literatuurlijst: Internet: Vergeten Verleden: Jaren 1950-1960: http://www.w8.nl/radio.htm Jaren 1960-1970: http://www.w8.nl/tv.htm Ontwikkelingen in Nederland in de jaren vijftig: http://www.w8.nl/socecon.htm Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Algemene_Ouderdomswet http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederland_in_de_jaren_%2750 http://nl.wikipedia.org/wiki/Verzuiling http://geschiedenis.vpro.nl/programmas/2899536/afleveringen/5268541/items/54138 49/ http://www.karnelly.nl/overgewicht/slankalsoma.htm Literatuur: Aanzien ’55, ’56, ’57, ’58, ’59. Vijf jaar wereldnieuws in beeld. De nieuwste tydingen Leeuwarder Courant 250 jaar
Video: ‘Top en Twel yn de tweintichste ieuw en harren bewenners’ Andere Tijden: de andere jaren ‘50 : http://geschiedenis.vpro.nl/artikelen/23212130/9 Illustratieverantwoording: Aanzicht Oppenhuizen: www.friesfotoarchief.nl Auto: http://www.w8.nl/dafje.jpg Balk oefening: http://www.kna-kraainem.be/images/geschiedenis1.gif
