Huishoudelijk energieverbruik in de residentiële sector in België : sociotechnische

Huishoudelijk energieverbruik in de residentiële sector in België : sociotechnische factoren (SEREC) Françoise Bartiaux, UCL [email protected]

Dries Maes, VITO [email protected]

Onderzoeksteams

Institut de Démographie, UCL F. Bartiaux, M. Cantaert, B. Spies, L. Reategui, L. Moreau… → Coordinatie → Quantitatieve vragenlijst en diepgaande interviews.

VITO (Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek) Guy Vekemans, Dries Maes, Johan Desmedt → 40 energie-audits, elektrische audits, energiedagboek en edisontest

Danish Building and Urban Research Kirsten Gram-Hanssen → Vergelijking met Deense studies

Gefinancierd door Federaal Wetenschapsbeleid (PADD II)

Doelstellingen van het onderzoek Wat onderzoeken we ? (1)

Een beter inzicht in de gewoontes van huishoudens die gerelateerd zijn aan energieverbruik : Wat doen mensen en waarom ?

→ Geen oordeel over wat de mensen doen of zeggen

→ Geen propaganda voor energiebesparingen

Doelstellingen van het onderzoek Wat onderzoeken we ? (2)

Een beter inzicht in de socio-economische en technische factoren die de veranderingen verklaren en de weerstand tegen veranderingen in het domein van energieverbruik in de huishoudelijke sector.

Methodologie

Enquete via vragenlijst (n:1000)

Diepgaande interviews

per telefoon representatieve groep September 2004 « algemeen » « deelnemers aan de energie-audit »

Technische procedures, o.a. 40 energie-audits

Theoretische aanpak

Multidisciplinaire aanpak Combinatie van een technische en sociologische aanpak.

Sociologisch : tezelfdertijd een descriptieve als verklarende aanpak ⇨ Sociologische theorie over de actie en discussie over de rationaliteit van de verschillende invloeden (deze worden verondersteld in economie en sociale psychologie)

INFORMATIE

ACTIE Verandering

BEWUSTWORDING Hefbomen voor verandering

Remmen tegen verandering

Bewustwording, reflectie, geen actie « On se demande comment on peut modifier

notre consommation (d’énergie). Mais, il y a encore tout ce qui est lampes, par exemple, on utilise des ampoules normales, on laisse pratiquement tout allumé, donc là aussi beaucoup de consommation pour ça. Donc là, il y a peut être aussi une réflexion à faire par rapport à notre consommation, mais voilà… » (Antoine)

4 ontwikkelde en gebruikte methodes.

Methodes die toepasbaar zijn op een grote schaal (algemene aanbevelingen voor energiebesparing)

Quick Scan Energiedagboek

Methodes die niet toepasbaar zijn op een grote schaal (gepersonaliseerde aanbevelingen voor energiebesparing)

Elektrische Audit Energie-Audit

Doelstellingen :

Verhogen van de bewustwording omtrent energieverbruik Verstrekken van gepersonaliseerde adviezen

2 methodes die algemeen toepasbaar zijn

Inleiding : enkele resultaten van de enquete (n=1000, septembre 2004) over het verband tussen kennis en gewoonten

2 Methodes die toepasbaar zijn op een grote schaal (algemene aanbevelingen voor energiebesparing)

Quick Scan Energiedagboek

Kennis over energieverbruik en overeenkomstige gewoontes

Bad en douche

Geen kennis over het klimaat ≠ volgens het aantal baden

+ kennis over het klimaat + douches

Verwarming

+ kennis als ↓ temperatuur (‘s nachts, bij afwezigheid)

Geen kennis ≠ als ↓ temperatuur (verluchting)

Geen kennis ≠ volgens de geschatte binnentemperatuur overdag


Apparaten in stand-by

Een goede kennis over het algemeen (81%), minder gedetailleerde kennis (nucleaire, PC, …) Vaak gebruikt (17% vaak, 37% altijd) “[On devrait] probablement faire plus attention, encore plus attention”


In het algemeen, geen duidelijk verband tussen de gewoontes gerelateerd met energieverbruik en

Kennis over klimaatswijzigingen

Kennis over hernieuwbare energie

Belang van sociale normen voor comfort, praktische aspecten en netheid. (Shove, 2003)

Quick Scan (elektriciteit) 1

Doel : je eigen jaarlijks energieverbruik vergelijken

Met andere gezinnen van dezelfde grootte Wonend in gelijkaardige woningen

Beschikbaar op www.vito.be/edisontest

Referentiecurves :

Samensmelting van gegevens uit de SEREC enquete en gegevens opgegeven door de gebruikers

Quick Scan (elektriciteit) 2

Quick Scan (elektriciteit) 3 Heel gevarieerde reacties : van onverschilligheid tot een grote interesse Ö hoe moet men de interesse van het grote publiek wekken over energieverbruik ? « de edisontest » op alle jaarlijkse energiefacturen?

Te algemeen om meteen veranderingen te veroorzaken Eerder een aanzet om verder te zoeken.

Het energiedagboek (verwarming, warm water, elektriciteit)

Cames et Brohmann, Duitsland, 2003 Principe : duid elke activiteit aan die gerelateerd is met energieverbruik (per uur, gedurende 7 dagen) Vragenlijst over opinies voor en na, het energiedagboek en aanbevelingen voor energiebesparing. N=22, geïnteresseerd door (de vermindering van) hun energieverbruik, februari 2005 (koude periode)

Het energiedagboek (verwarming, warm water, elektriciteit)

Evaluatie van de methode wat betreft gedragsveranderingen

Door een verhoogde bewustwording een verandering van gedrag (aanvangshypothese) Deelnemers : enkel personen die al van in het begin geïnteresseerd waren om aan een dergelijk onderzoek deel te nemen. Vragenlijst : geen indicatie van een coherentie tussen de dagelijkse praktijk en de aangekruiste zaken. Geen verandering van gedrag : « Ik heb de magische formule niet gevonden», « ik kende al alle adviezen»

Het rationele schema

Uitbreiding van het rationele schema

Informatie leidt niet als zodanig tot een bewustwording en actie Complexiteit moet ontegensprekelijk in rekening gebracht worden !

2 methodes

Methodes die niet toepasbaar zijn op een grote schaal (gepersonaliseerde aanbevelingen voor energiebesparing)

Elektrische Audit → inleiding : vergelijking met Denemarken Energie-audit

Doelstellingen :

Bewustwording verhogen Geven van gepersonaliseerde aanbevelingen

Vergelijking met Denemarken

Een gemiddeld hoger elektriciteitsverbruik in België dan in Denemarken.

Worden de verschillen verklaard door :

door gewoontes gerelateerd met energieverbruik ? door andere sociale factoren ?

Jaarlijks energieverbruik van huishoudens in Denemarken en in België Type de logement

Denemarken (kWh/jaar)

België (kWh/jaar)

Alleenstaand huis

4189

4885

Rijhuis

3114

4641

Appartement

1720

2947

(4055)

4311

Totaal

De verschillen blijven aanwezig, zelfs indien ze gecontroleerd worden aan de hand van de grootte of het type van de woningen.

Worden de verschillen verklaard door verschillende gewoontes ? % van de huishoudens met een wasdroger

D
Gebruiksfrequentie van de wasdrogers

~=

Gebruiksfrequentie van de wasmachines

~=

% van de huishoudens met een wasmachine

D
Gemiddelde tijd gespendeerd aan het huishouden

D
% hebben een energiezuinig keukenapparaat

~=

% hebben spaarlampen

~=

Gemiddeld aantal TV’s, video’s, DVD-spelers

D
Gemiddelde tijd voor TV-kijken

D
Gemiddeld aantal PC’s per gezin

~=

Worden de verschillen verklaard door verschillende gewoontes ? Antwoord : waarschijnlijk, gedeeltelijk.

Worden de verschillen verklaard door andere sociale factoren ? Antwoord : waarschijnlijk, want het energiebeleid is heel sterk verschillend sinds de jaren 60. (al dan niet nucleaire energie)

Elektrische Audit

Meting van het elektrische verbruik van (bijna) elk elektrisch apparaat. Maandelijkse opvolging van de resultaten. N=40, geïnteresseerd door (de vermindering van) hun energieverbruik. Enkele (kleinere) aanpassingen : -

apparaten in stand-by - halogeenlampen + spaarlampen

Elektrische audit (n=40, 12 maanden) Averages, minima and maxima of the different categories in electricity consumption 80% 70%

Average

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Average

Cooling

Washing

14,8%

12,6%

Kitchen Multimedia Computer 4,2%

4,7%

4,8%

Heating

Lighting

Other

Notmeasured

16,7%

16,0%

2,8%

23,5%

Voorbeeld : verbruik per maand van wasmachines [kWh] 60,0

50,0

[kWh/month]

40,0

30,0

20,0

10,0

0,0 1,0

2,0

3,0

4,0

5,0 Month

6,0

7,0

8,0

9,0

Energie-Audit (verwarming, sanitair warm water)

Gebouwschil, verwarming, sanitair warm water. Test van de EAP-software (CSTC, VITO, UCL-ARCH, ICEDD) N=40, geïnteresseerd in (de vermindering van) hun energieverbruik

Energie-audits Economies d'énergie potentielles pour les logements audités Gemiddeld besparingspotentiëel : 32 % 300000

Sanitary Hot Water MJ 250000

Heating installation MJ Buildling envelop MJ

200000

150000

100000

50000

0

Remaining Consumption MJ

Besparing in primaire energie [kWh/jaar]

Aanbeveling Gemiddeld

Minimum

Maximum

Reflecterende folie achter radiatoren

70

0

141

Controle ketel

467

0

1513

Deuren en Vensters

950

0

8448

Binnenmuurisolatie

1001

111

3992

Isolatie van verwarmingsleidingen

1136

101

4923

Vloerisolatie

1239

245

2201

Spaardouchekop

1421

439

2744

Regelingssysteem (Thermostaat)

1990

108

6504

Isolatie van reservoir

2156

2156

2156

Buitenmuurisolatie

2283

100

5872

Dakisolatie

4995

85

31113

Zonneboiler

5735

3049

9425

Ketelvervanging

6519

1189

17765

Energie-audits : resultaten Gemiddeld energiebesparingspotentiëel volgens de terugverdientijd T < 5 jaar

±9%

5 < T < 10 jaar

±9%

10 < T < 20 jaar

±5%

20 jaar < T

± 13 %

+ : Interessant : dakisolatie, ketelvervanging, spaardouchekoppen... - : Voorzichtig met de terugverdientijd !

Régions : Améliorer le software d’audit énergétique

Personnalisation importante (techniquement et dans la présentation) Supprimer les temps de retour d’investissement Ajouter les tCO2/an

Nécessaires pour chauffage et eau chaude (+ hypothèses pour le calcul)

Épargnées par chaque recommandation

Priorités dans les recommandations Étapes pour obtenir un meilleur label

Audit énergétique : évaluation (chauffage, eau chaude, électricité)

N=40, intéressés par (la réduction de) leur consommation d’énergie

Après 1 an :

11 % des recommandations appliquées 23 % des recommandations « planifiées »

Quelques changements mineurs : +

isolation des tuyaux + pommeaux de douche économiques

Gepersonaliseerde informatie en heel weinig actie : waarom ?

Sociologische analyse van de interviews (n=12) en vergelijking met Denemarken Noodzaak van een discursief bewustzijn (Giddens)

Praktische informatie is noodzakelijk (isolatie)

Context is belangrijk

Belang van perceptie : “Nous ne sentons pas d’inconfort” / “L’utilité de l’isolation, tu la sens !” → Hypothese (politiek van afvalsortering) verplichting, een mogelijkheid voor discursief bewustzijn


Belang aan coherente informatie

Met tussenpersonen (installateurs, architecten, ...)

Met familie, vrienden, ...

Met gevonden informatie (internet, ...)

Met al bekende informatie

→ Hypothese : sociale vergelijking : een mogelijkheid voor discursief bewustzijn


Andere werken waren prioritair

Om het comfort te verhogen, voor het uitzicht, om het dagelijks leven te vereenvoudigen, ... De terugverdientijd voor een investering is heel weinig belangrijk.


Belang van sociale steun

Spaarlampen → kaarsen ?

Noodzaak voor sociaal legitieme redenen (verschillen van geldbesparing en milieu)

Energie besparen is niet compatibel met het tonen van een hoog sociaal statuut Steun van vrienden en familie noodzakelijk

Verhoging van de zelfwaardering

Adviezen voor zijn eigen project

In lijn met vorige investeringen

Complexiteit van gewoontes en beslissingen

Veelvoud van criteria in actie Hiërarchie varieert in functie van de actie, Economie de context, en de prioriteiten van elke actor

(…)

Gemak

Ecologie

Sociale steun

Hefbomen voor verandering : comfort, Coherente informatie, gewoontes

gemak, gewoontes, omgeving, identiteit, inkomen, ‘groen’ imago, technische aspecten

ACTIE VERANDERING

Bewustwording ACTIE VERANDERING

Remmen tegen verandering : verbruik, comfort, gemak, gewoontes, omgeving, identiteit, inkomen, ‘groen’ imago, technische aspecten, informatie, huurder

Hefbomen / Remmen (1) Hefbomen

Remmen

Gewoontes : Energiezuinige gewoonten, verworven sinds de kinderjaren of beïnvloed door de kinderen (via school...)

Gewoontes kunnen maar moeilijk en traag veranderd worden.

Het belang van gemak. (thermostaat)

Het belang van gemak.

Een sociaal netwerk dat energie besparen stimuleert..

Een sociaal netwerk dat energie besparen niet ondersteunt.

Financiële factoren : een voldoende hoog inkomen om investeringen voor energiebesparing te maken; de wens om facturen te verminderen; subsidies

Onvoldoende inkomen om de investering voor energiebesparing te betalen. Of bij hogere inkomens, de wens om te tonen dat er geen geldgebrek is, en er dus geen maatregelen voor energiebesparing nodig zijn.

Hefbomen / Remmen (2) Hefbomen

Remmen

Zorg voor het milieu

Zorg om niet maniakaal of extremistisch te zijn

Zelfbeeld

Zelfbeeld

De experts

De experts

Gevoel van daadkracht

Gevoel van onvermogen

Technische evaluatie van het gebouw

Technische factoren die veranderingen onmogelijk maken

Hoe zien verbruikers het energie- en milieubeleid ?

21 % heeft het maximum gedaan om energie te besparen ¾ denken dat de huishoudens of de overheid actie zouden moeten ondernemen + 60 % is akkoord om

de temperatuur 1° te verlagen isolatie te verbeteren een efficiëntere verwarmingsinstallatie te installeren

Grote mogelijke aanvaarding van verder energiebeleid


Velen denken dat het de taak is van de overheid om over het gemene goed te waken, alsook over het welzijn van de toekomstige generaties; ½ vragen meer campagnes ½ kennen niet de fiscaal aftrekbare voordelen Iedereen vraagt een centralisatie van alle informatie over energiebesparing.

Samenwerking tussen de verschillende administraties noodzakelijk om de zichtbaarheid en legitimiteit van het energiebeleid te verhogen.


Sommigen duiden het gebrek aan controle aan over de isolatienormen Velen vragen minder verspilling in publieke en private kantoren

Samenhang tussen de verschillende beleidsniveaus nodig om sociale en politieke steun voor huishoudelijke energiebesparingen te doen groeien.

Aanbevelingen voor het energiebeleid Federaal niveau Federaal en regionaal niveau Regionaal niveau Gemeentelijk niveau

Aanbevelingen voor het beleid : federaal

Centralisatie en legitimiteit Coördinatie en communicatie over de resultaten van België voor de Kyotodoelstellingen Ontwikkeling van een Energiebesparingsdienst. Nadruk up andere motivaties voor een beleid voor energiebesparing (gezondheid, welzijn, kinderen, tegen verspilling)

Aanbevelingen voor het beleid : regionaal en federaal

Het goede voorbeeld door gemeenschappelijke acties op alle politieke niveaus : mogelijkheden voor lage-energie gebouwen Steun voor de verspreiding van technologische vooruitgang (isolatie, verwarming, hernieuwbare energie, energiezuinige apparaten...) Financiële steunmaatregelen Een positief discours over energiebesparing Positieve feedback (premies en subsidies) Informatie (duidelijk, praktisch, gecentraliseerd, makkelijk te vinden, coherent, en via verschillende media en kanalen)

Aanbevelingen voor het beleid : regionaal

Implementatie van de Europese richtlijn over energieprestaties van gebouwen

Vorming (over de dynamiek van consumptie) Continue steun Rol van de energie-experten of – auditeurs

Continu aanpassn van de EAP-software

Aanbevelingen voor het beleid: Regionaal en Gewestelijk

Vorming van professionele marktactoren Bijkomende opleidingen over energiebesparing

Ook in avondscholen

Andere onderwijsvormen

Rol van de scholen Noodzaak voor coherentie met de opvoeding thuis

Aanbevelingen voor het beleid : Gemeentelijk niveau

Publieke centra voor sociale hulp :

!!! Parallel tussen (onmogelijkheid voor) energiebesparing en socio-economische marginalisatie !!! Sociale energetische hulp

Geef een nieuw imago aan energiebesparingen, mogelijkheid voor experimenten in communicatie. Als de coherentie stijgt, ↑ legitimiteit, ↑ aanvaarding

Conclusies

Noch kennis over het milieu, noch gepersonaliseerde informatie zorgen op hun eentje voor een energiebesparing

Voorstel voor omgekeerde hypothese : gewoontes met een mindere milieu-impact, maken een opening om meer informatie over het milieu te verwerken

Een energiebeleid voor energiebesparing zou stimuleren:

Een gemeenschappelijk bewustzijn

Sociale steun en legitimiteit

Huishoudelijk energieverbruik in de residentiële sector in België : sociotechnische

Recommend Documents