Houtsingels blijven gezond Zeearend bezoekt Dollard Baliemedewerkers vertellen Boerderijen van Het Groninger Landschap

Winter 2007 23e jaargang nummer 4

Houtsingels blijven gezond Zeearend bezoekt Dollard Baliemedewerkers vertellen Boerderijen van Het Groninger Landschap

kwartaalblad van Het Groninger Landschap

Het Groninger Landschap

© KINA

Seizoen in beeld

Bij het Iwema Steenhuis is een das waargenomen. Voor zover bekend is er geen dassenburcht op het landgoed, maar mogelijk zit er wel een burcht in de buurt. Het gaat goed met de das. Volgens Das en Boom, de vereniging die zich inmiddels opgeheven heeft omdat het doel – behoud van de das – bereikt is, leven er momenteel zo’n 4500 dassen in Nederland. Onder andere in het zuidoosten van Friesland rond Bakkeveen, vlakbij het Zuidelijk Westerkwartier.

Golden Raand winter 2007

© KINA

© KINA

© KINA

Al enkele winters achtereen bezoekt een groep velduilen de Dollard. Ook deze winter rekenen we weer op hun komst. De uilen houden zich schuil op de kwelders, tussen riet en zeekraal. Jagen doet de velduil niet alleen ‘s nachts maar ook overdag. Met trage vleugelslag zweven de uilen boven de dijk, op zoek naar muizen. Velduilen worden ook gezien op de noordkustkwelders en in het Zuidlaardermeergebied. In het voorjaar trekken de uilen weer naar hun broedgebied in Scandinavië.

In een eikenboom in het Coendersbosch is deze herfst een nest hoornaars gezien. De hoornaar behoort tot de zogenoemde plooivleugelwespen. De hoornaar komt steeds meer voor, maar het zien van een nest blijft een bijzonderheid. De wesp is minder agressief naar mensen dan gewone wespen, de steek is echter pijnlijker. De hoornaar wordt ook wel moordenaarswesp genoemd: de wesp doodt en eet insecten.

Op het borgterrein Harssensbosch in het Reitdiepgebied is de grauwe wasplaat gezien. De wasachtige paddestoel is zeldzaam en staat op de Rode Lijst vermeld als kwetsbaar. Wasplaten worden beschouwd als de orchideeën van de paddestoelen, vanwege de mooie kleuren - sommige soorten zijn geel, oranje en rood. Ze komen voor op oude, schrale graslanden die niet teveel worden betreden of bewerkt.

Actueel Nieuwe en vernieuwde Buitenplaatsen Komend voorjaar is de opening van Buitenplaats Noordkust, het nieuw ingerichte bezoekerscentrum van Het Groninger Landschap in Pieterburen. Ook wordt er hard gewerkt aan de Buitenplaats in Noorderhoogebrug, het nieuwe bezoekerscentrum voor het Reitdiepgebied. Buitenplaats Noordkust wordt gefinancierd door de provincie Groningen, gemeente De Marne en het VSBfonds. De Buitenplaats in Noorderhoogebrug wordt gefinancierd door de Nationale Postcode Loterij en het nationaal stedelijk netwerk Regio Groningen - Assen 2030. Op bladzijde 8 staat een artikel over de Buitenplaatsen van Het Groninger Landschap.

Nieuw overzicht excursies Bij deze Golden Raand ontvangt u een aparte folder met het overzicht van onze excursies in de verschillende gebieden. Het gaat om de excursies in december 2007 en de eerste drie maanden van 2008. Dit is een nieuwe opzet. Voorheen ontving u een los jaaroverzicht en werden tevens alle excursies in de Golden Raand vermeld. Maar het aantal excursies is inmiddels te groot geworden om ze allemaal in het blad op te kunnen nemen. Voortaan ontvangt u bij iedere Golden Raand een folder met de excursies voor de komende drie maanden. De vrijgekomen pagina's in de Golden Raand worden gevuld met extra artikelen. In dit nummer gaan ze over de boerderijen van Het Groninger Landschap.

Veel werk verzet op Natuurwerkdag Foto: Omke Oudeman

Zaterdag 3 november werd de landelijke Natuurwerkdag gehouden, een initiatief van verschillende (natuur)organisaties, gecoördineerd door Landschapsbeheer Nederland. Op deze dag hielpen vrijwilligers mee met het onderhoud van natuurgebieden. Ook in gebieden van Het Groninger Landschap werd hard gewerkt. In het Harensche Bosch werd de bosrand gesnoeid en werd zwerfvuil opgeruimd. De leden van het team Zuidelijk Westerkwartier werden daarbij geholpen door zo'n vijftien leden van de Rotary Club Groningen West. Bij het Leekstermeer hielpen zo'n 25 Zeeverkenners (de Bevers van Lettelbert) met het knotten van knotwilgen en het opruimen van gemaaid gras. In natuurgebied Leinwijk hielpen vijftien vrijwilligers, onder wie twee wethouders van de gemeente Hoogezand-Sappemeer, met het verwijderen van wilgenopslag. Alle vrijwilligers hartelijk dank! Op de voorzijde: Houtsingel in het Zuidelijk Westerkwartier © Omke Oudeman


Op het anders zo stille terrein achter het Iwema Steenhuis van Het Groninger Landschap razen de motorzagen. De mensen van Landschapsbeheer Groningen snoeien de houtsingels en dunnen ze uit. Rigoureus. Op sommige plaatsen lijkt het alsof er niets van de bomen en struiken over blijft. Maar rayonbeheerder René Oosterhuis stelt gerust: ‘Het groeit zo weer aan. Het snoeien gebeurt al eeuwenlang. De houtsingels horen bij het landschap in het Zuidelijk Westerkwartier.’ tekst Siep Huizinga foto’s Omke Oudeman

Eeuwenoude houtsingels blijven Groningen wordt vaak geassocieerd met eindeloze vergezichten en eindeloze polders. Hoe anders is dat in het Zuidelijk Westerkwartier. Wie de landerijen ten zuiden van Niebert en Nuis bezoekt, ziet langs de randen van de langgerekte percelen smalle bosstroken. Het zijn houtsingels met veelal elzen, wilgen, berken en af en toe een eik. Daaronder groeit dicht struikgewas zoals doornige braamstruiken. De houtsingels dienden vroeger als veekering. Geen sloten of greppels die de koeien op het land hielden maar bomenrijen en dicht struikgewas. ‘Het snoeihout werd bovendien gebruikt als brandhout en als geriefhout. Men maakte er bezems van en gereedschap’, vertelt Oosterhuis. De houtsingels zijn al honderden jaren gezichtsbepalend voor het landschap in het Zuidelijk Westerkwartier en ze zijn daarmee van cultuurhistorische waarde. Daarnaast hebben de singels een belangrijke functie voor de dieren die hier leven. Vogels zoals de zwartkop en de tuinfluiter nestelen graag in de stekelige struiken. Het is er veilig, roofdieren worden afgeschrikt door de puntige doornen. De braamstruiken bieden tevens veel voedsel. Reeën en egels gebruiken de singels als schuilplaats. Ook voor vlinders en libellen vormen ze een goede leefomgeving. Jong en oud door elkaar Het Groninger Landschap bezit bij het Iwema Steenhuis en de Coendersborch ruim elf kilometer aan houtsingels en onderhoudt ze intensief. Oosterhuis: ‘We snoeien, we


herstellen en op open plaatsen planten we compleet nieuwe singels aan om het landschapbeeld te restaureren. Het snoeien en het onderhoud zijn nodig om de singels in stand te houden’, aldus Oosterhuis. ‘Zouden we het niet doen, dan sterft een singel op een bepaald moment in z’n geheel af vanwege de eenvormige leeftijdsopbouw. Als jong en oud door elkaar staan, blijft de singel intact en gezond.’ Gemiddeld wordt een singel eenmaal in de zes jaar aangepakt en dat gebeurt meestal in de winter. Oosterhuis: ‘Snoeien doen we natuurlijk na het broedseizoen. In de nazomer zou het al kunnen, maar vaak lopen dan de koeien nog buiten. In de winter gebeurt er niets op het land en kunnen we er makkelijk bij. Wel is het zo dat we er niet met zwaar materieel opgaan als het land te nat is. Dan zouden we teveel vernielen. In dat geval stellen we het een jaartje uit.’ Voor het snoeien huurt Het Groninger Landschap de mensen van Landschapsbeheer in. Oosterhuis: ‘Het is zeer arbeidsintensief. Ga maar na, afrastering verwijderen, zagen en snoeien, hout afvoeren en versnipperen. En tot slot de afrastering weer opbouwen. De singels hebben steeds minder de functie om de koeien bijeen te houden. Daarvoor is er nu prikkeldraad en schrikdraad. Niet zonder gevolgen. Oosterhuis: ‘Het prikkeldraad werd veelal tegen de bomen aan gespijkerd. De koeien konden daardoor ook dicht bij de bomen grazen en alles wat opkwam werd weggevreten. Jonge struiken kregen geen kans.’

jong en gezond

Stichting Het Groninger Landschap

Het Groninger Landschap heeft daarom op de percelen bij het Iwema Steenhuis nieuwe afrastering met schrikdraad geplaatst, op een meter afstand van de bomenrij. En het werkt. De struiken komen op, al hebben ze soms nog wel last van reeën die wel een jong blaadje lusten. Lastige obstakels Waar Het Groninger Landschap de singels onderhoudt en herstelt, zijn particuliere boeren niet allemaal even gelukkig met de singels op hun landerijen. In de loop der tijd hebben boeren al veel singels verwijderd, met name de dwarssingels die haaks op de lengtepercelen staan. Oosterhuis: ‘Bij de Coendersborch kun je dat verschil heel goed zien. Sta je op ons terrein, dan zie je singels. Doe je twee stappen opzij, dan sta je op het land van de buren en kijk je zomaar een kilometer weg.’ Oosterhuis kan zich wel voorstellen waarom een boer een houtsingel niet in het hart sluit. 'Als veekering heeft de boer de singels niet meer nodig en ze zijn lastige ostakels voor de landbouwmachines. Een singel geeft ook schaduwwerking. Voor het vee is dat nog wel plezierig, maar voor de hooiopbrengst niet. En een singel kost natuurlijk gewoon vierkante meters. Het scheelt land. De opbrengst van het gesnoeide en gekapte hout weegt niet op tegen de kosten van het onderhoud. Om boeren te stimuleren de singels te behouden en te onderhouden, kunnen ze overigens wel subsidie krijgen van de overheid.’ Oosterhuis houdt van het besloten coulisselandschap. ‘Singels maken het landschap mooi. Ze maken het landschap intiem, het zijn mooie, besloten weidevelden. In het voorjaar als de pinksterbloem groeit, zijn ze helemaal witroze.’ De terreinen en de singels zijn vanaf de wandelen fietspaden goed te zien. De vogels schieten heen en weer van boom naar boom en van struik naar struik. Mezen scharrelen in de struiken, sijzen foerageren op de elzen. ‘En kramsvogels zijn er ‘s winters wel met honderden’, vertelt Oosterhuis. ‘Ze overwinteren hier en vertrekken in het voorjaar naar Scandinavië.


Vorig jaar is er een kramsvogel gebleven en tot broeden gekomen. Dat is uniek voor Noord-Nederland.’

Groeikracht Op sommige plaatsen waar de singels verdwenen zijn, plant Het Groninger Landschap nieuwe singels aan. Oosterhuis wijst er een aan. ‘Deze singel hebben we vier jaar geleden geplant. En je ziet dat de jonge bomen en struiken tijd nodig hebben. De bomen zijn pas twee meter hoog.’ Heel anders is dat een eindje verderop. Oosterhuis loopt naar een singel die vorig jaar grondig gesnoeid is. ‘De nieuwe scheuten van de elzen steken na een jaar al weer twee meter de lucht in. Een afgezaagde stobbe heeft zoveel groeikracht, dat de boom weer snel groot wordt. Er zit natuurlijk een heel wortelstelsel onder de grond en dan kan het hard gaan. Een nieuwe boom daarentegen heeft tijd nodig.’ De rayonbeheerder laat een gat in een singel zien van minstens tien meter breed. ‘Kijk hier eens doorheen, dan zie je drie singels op een rij met in alle drie een grote opening. We hebben hier al eens nieuwe aanplant gedaan, maar precies op deze lijn wil het niet groeien.’ Oosterhuis vermoedt dat een verstoring in de grondlaag de oorzaak is. ‘Misschien heeft hier ooit een beekje gelopen. We zijn hier op het laagste punt in het terrein, dus het zou goed kunnen.’ Het relatief kleine gat heeft voor de natuur geen consequenties en dus is er voor Oosterhuis geen directe noodzaak om te achterhalen waarom de bomen en struiken op deze plaats niet willen opgroeien. Toch wil hij nog eens uitzoeken of het inderdaad een oude rivierbedding geweest is. ‘Dan laat het landschap zich met zo’n opening heel mooi lezen.’ De singels op de percelen bij het Iwema Steenhuis zijn allemaal zo goed als hersteld. Bij de Coendersborch moet dat nog gebeuren. Oosterhuis: ‘We hebben de landerijen daar in langdurige pacht uitgegeven dus kunnen we daar niet zomaar een nieuwe afrastering plaatsen en de singel met een meter verbreden. Daar moeten we eerst goede afspraken over maken. Dat gaat ook wel lukken, het kost alleen meer tijd.’

Steun Het Groninger Landschap Twee legaten Foto: Omke Oudeman

De afgelopen periode mocht Het Groninger Landschap twee anonieme legaten ontvangen. Het gaat om een bedrag van € 2.268,90 en om een bedrag van € 22.689,01. Het Groninger Landschap is bijzonder blij met de giften en zal het geld besteden aan behoud van landschap, natuur en cultuurhistorie in onze provincie.

Hoe kunt u ons steunen? U kunt Het Groninger Landschap op verschillende manieren helpen. • U kunt Beschermer worden vanaf € 18,- per kalenderjaar. • U kunt Beschermer voor het Leven worden voor het eenmalige bedrag van € 350, Gebruik om Beschermer te worden de bon in deze Golden Raand.

Steun de Stichting met erfenis, legaat of schenking • U kunt Het Groninger Landschap ook steunen door onze organisatie op te laten opnemen in uw testament. Het Groninger Landschap geldt voor de fiscus als algemeen nut beogende instelling en hoeft daarom geen successierechten te betalen. Uw nalatenschap komt dus maximaal ten goede aan de bescherming van natuur, landschap en cultuurhistorie. • Wie geen percentage van de erfenis wil laten vastleggen, maar liever een vast bedrag opneemt, kan kiezen voor een zogeheten legaat. Ook daarvoor kunt u terecht bij uw notaris. • Een schenking aan Het Groninger Landschap kan aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. De hoogte van de aftrek is afhankelijk van het inkomen. Meer weten? Vraag uw notaris of bel met het kantoor van Het Groninger Landschap en vraag naar de speciale brochure over erfenissen, legaten en schenkingen. Meer informatie kunt u ook krijgen van de heer H. Dokter, hoofd Algemene Zaken, telefoon (050) 3135901.

Grote gift namens personeel Stork GLT Namens de medewerkers heeft Stork GLT een gift aan Het Groninger Landschap gedaan ter waarde van € 27.121,26. De gift is de alternatieve besteding van een personeelsbonus. Stork GLT renoveert voor NAM 29 gasproductielocaties in Groningen. In het contract is een bonus afgesproken voor de medewerkers als er onder het budget gepresteerd wordt. Voor de eerste elf periodes werd deze bonus aan de medewerkers uitgekeerd. Voor de periodes daarna wordt een andere bestemming gekozen. De medewerkers gaven aan dat zij het geld graag naar een goed doel wilden overmaken en Het Groninger Landschap is een van de vijf goede doelen waaraan Stork GLT een donatie doet. De cheque is tijdens een feestelijke bijeenkomst op 12 oktober in ontvangst genomen. Medewerkers van Stork GLT, heel hartelijk dank voor jullie royale gift!

Verjaardag, bruiloft of ander feestje? Doe een Beschermerschap cadeau! Verras een vriend of familielid met een origineel cadeau: het Beschermerschap van Het Groninger Landschap. Een waardevol cadeau waarmee u als gever natuur, landschap en cultuurhistorie helpt te behouden. De ontvanger krijgt een set met wandelen fietsroutes, viermaal per jaar het blad Golden Raand en het prachtige standaardwerk Golden Raand met alle landschappen van Groningen. Gebruik voor het cadeaulidmaatschap de bon in deze Golden Raand.


Achter de balie

foto: Omke Oudeman

Kan ik u helpen? Deze vriendelijke woorden horen bezoekers die de Buitenplaatsen (bezoekerscentra) van Het Groninger Landschap binnenstappen. Door uitbreiding, renovatie en een gloednieuwe Buitenplaats zoekt Het Groninger Landschap een groep nieuwe vrijwilligers die willen optreden als gastheer of -vrouw. Natasja Kranenborg van Waddencentrum Pieterburen heeft er zin in. ‘Straks na de renovatie wordt het werk achter de balie nóg leuker.’

W

ie in het weekend de Reidehoeve bij Polder Breebaart binnenstapt, loopt de kans Maartje Kiep tegen het lijf te lopen. Ongeveer eens in de maand staat zij als vrijwillig medewerker van Team Dollard achter de balie. Ze straalt en zegt: ‘Het is altijd leuk om hier te zijn.’ Vooral de plek trekt haar aan. ‘Het is een bijzonder mooi en boeiend gebied, echt heerlijk om hier te vertoeven. Je komt helemaal tot rust.’ Jaarlijks trekt de Reidehoeve duizenden bezoekers, die elk door de gastheer of -vrouw welkom worden geheten. Vervelen hoeft Kiep zich nooit. ‘Ik vind het belangrijk dat mensen zich welkom voelen. Ik vraag of ze hier al eens geweest zijn, bied ze koffie of thee aan, loop met ze mee naar de filmzaal en wijs ze bijvoorbeeld op de vitrine met archeologische vondsten.’ Dat Kiep achter de balie staat om bezoekers wegwijs te maken, neemt niet weg dat ze er vooral zélf veel wil leren. ‘Ik doe hier ontzettend veel kennis op van de andere vrijwilligers, maar ook van de gasten. Iedere bezoeker is anders. De een is vogelaar en weet mij alles te vertellen over de bijzondere vogels die hij net ontdekt heeft, de ander praat


tekst Addo van der Eijk

foto: Omke Oudeman

honderduit over het kanaal dat hier ooit zou komen. Zodra ik kan, loop ik mee met excursies om nog meer te weten te komen.’ Ze toont het gastenboek. ‘Deze bezoeker schrijft dat ze zeker terugkomt, en deze mensen zeggen dat ze een goede ontvangst hebben gehad. Daar doe je het toch voor.’ Meer bezoek De balie in het Waddencentrum Pieterburen ligt er momenteel verlaten bij. Het gebouw gaat op de schop en bouwvakkers zijn er kind aan huis. Volgend voorjaar opent het centrum de deuren als ‘Buitenplaats Noordkust’. Baliemedewerker Natasja Kranenborg heeft er nu al zin in. ‘Het gebouw ziet er straks fris uit en de nieuwe inrichting zal absoluut meer bezoek trekken. Het werk achter de balie wordt leuker, veel meer gericht op natuur en landschap, en op wat de bezoeker aan de Groninger noordkust kan zien en beleven. Binnen organiseren we doeactiviteiten. Zo krijgen we een ‘natte ruimte’ speciaal voor de jeugd.’ Natasja draait voor het derde seizoen mee met een groep van twaalf baliemedewerkers. Een middag achter de balie vliegt voorbij. ‘Het is af en toe flink aanpoten. Soms is het rustig, tussen de tien en twintig bezoekers, maar in het toeristenseizoen kan het oplopen tot honderd bezoekers. Allemaal positieve mensen, die goed gemutst een dagje uit zijn in Pieterburen. Juist dat menselijk contact maakt het werk voor mij prettig. Iedereen is enthousiast en vraagt geïnteresseerd naar de mooie omgeving waarin ik woon. Wat wil je nog meer.’ Een steeds terugkerende vraag, die Natasja komisch vindt, luidt: ‘Waar vind ik hier het strand?’

foto: Jan Bouwman

‘Veel mensen weten niet dat achter de dijk kwelders liggen. Ze verwachten strand, maar staan er met hun voeten in de blubber.’ Noorderhoogebrug Het Reitdiepteam krijgt een gloednieuwe Buitenplaats in Noorderhoogebrug, op steenworp afstand van de stad. De boerderij aan de Wolddijk ligt er nog vervallen bij. Maar de voorbereidingen zijn in volle gang. Het Reitdiepteam heeft het er druk mee. ‘We zijn nauw bij de plannen betrokken’, vertelt vrijwillig medewerker Roelf Datema. Zelf gaat hij zich bezighouden met de baliediensten. Hij komt graag in het gebied. ‘Ik ben even verderop aan de Wolddijk opgegroeid. In mijn beleving is het één van de mooiste gebieden van Groningen.’ Die schoonheid wil Datema met plezier aan de man brengen. ‘We willen bezoekers prikkelen en nieuwsgierig maken. Zo vlakbij de stad is het een ideale plek om mensen kennis te laten maken met het prachtige landschap. Er zal veel te zien en te beleven zijn voor jong en oud. Buiten komt een terras en kunnen mensen de omgeving ontdekken via nieuwe wandelen fietspaden. Je hebt daar straks een fantastisch uitzicht over de Koningslaagte.’ Zelf gaat Datema achter de balie staan, maar één persoon is lang niet voldoende om de Buitenplaats zeven dagen per week open te houden. ‘We zoeken een groep vrijwilligers van zo’n twintig mensen die zich roulerend over de baliediensten ontfermen’, vertelt Datema. Ook de Buitenplaats Noordkust en de Reidehoeve zijn op zoek naar versterking.

Van links naar rechts: vrijwilligmederwerkers Natasja Kranenborg, Roel Datema en Maartje Kiep.

Versterking gezocht achter de balie Voor de Reidehoeve bij Polder Breebaart, de gerenoveerde Buitenplaats Noordkust in Pieterburen en de nieuwe Buitenplaats bij Noorderhoogebrug zoeken de teams enthousiaste mensen voor de baliediensten. In totaal zijn meer dan 35 nieuwe baliemedewerkers nodig. Achter de balie geeft u voorlichting over natuur, landschap en Het Groninger Landschap. Kennis van de omgeving en de geschiedenis is een pré, maar niet noodzakelijk.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Siemie Zandvliet van Het Groninger Landschap, telefoon (050) 3135901, e-mail: [email protected].


Juist deze plek heb ik gekozen omdat het landschap hier zo goed leesbaar is. Maar je moet de mensen er wel op wijzen anders lopen ze er zo maar aan voorbij. Het ronde plasje, gelegen in een komvormige laagte met steile randen, ligt bij de Noordlaarderesch, een eeuwenoud akkercomplex op de Hondsrug. In het nabijgelegen bosje ligt het enige hunebed van Groningen. De laagte is een pingoruïne uit de laatste ijstijd. Pingo betekent ijsheuvel in de taal van de Eskimo’s. Tijdens de ijstijd was de ondergrond permanent bevroren. Grondwater kwam op sommige plaatsen aan de oppervlakte en bevroor. Zo vormde zich een ijsheuvel. Bij het smelten gleed de omhoog gedrukte grond naar de randen, waarna een ronde plas met een ringwal overbleef: een pingoruïne. Tot een tiental jaren terug was de laagte met veen dichtgegroeid, opgehoogd met zand en als weiland in gebruik. Door Landschapsbeheer Groningen is de plas weer uitgegraven en met de vrijgekomen grond is plaatselijk de steile rand geaccentueerd.

10


Foto: Omke Oudeman

Jan Meijering is beleidsmedewerker landschap bij de provincie Groningen. Samen met Meindert Schroor schreef hij het boek Golden Raand over de landschappen van Groningen. Zijn laifste stee is de pingoruïne bij de Noordlaarderesch.

Loppersum

Uitneembare fietsroute !

Fietsen aan de monding van de Fivel

tekst Addo van der Eijk foto’s Omke Oudeman

De dorpen Zeerijp en Westeremden lagen vroeger aan de zee. Een diepe inham van de Waddenzee eindigde daar in de monding van de Fivel. De inmiddels verdwenen rivier was reusachtig en verschrikkelijk, zo blijkt uit oude geschriften. De zee begint nu vijftien kilometer naar het noorden, bij de Eemshaven. Deze fietstocht van twintig kilometer start bij de Petrus en Pauluskerk in Loppersum, en voert ons langs sporen van de verdwenen rivier. De route loopt grotendeels over schelpenpaden en smalle betonpaden. Bij Zeerijp fietsen we over de oude zeedijk, bij Westeremden loopt de route langs een restant van de Fivel en aan de Delleweg herinnert een waterplas ons aan de oude meanders.


11

Op pad

Op zoek naar sporen van een verdwenen rivier

1. De woeste monding van de Fivel Zoals het Reitdiep noordwestelijk in onze provincie de Waddenzee instroomt, zo kronkelde vroeger een brede rivier richting de huidige Eemshaven. Vanaf de Veenkoloniën baande deze rivier zich kronkelend een weg naar zee. Aan de rivier, die Fivel heette, dankte de streek haar naam: Fivelgo of Fivelingo. De monding van de Fivel lag ter hoogte van Westeremden. Daarboven begon de Waddenzee die – vergelijkbaar met de vroegere Lauwerszee – diep het binnenland instak. De Fivel was een grote rivier. De rivierbedding was bij Loppersum zo’n zeventig meter breed, bij Westeremden zelfs honderd meter. De eerste bewoners beschouwden de Fivelboezem als een grote, afschrikwekkende watervlakte, bevolkt door monsters en boze geesten. In een oud gedicht uit de negende eeuw wordt zelfs gesproken over de Fifelsteám als een ‘verschrikkelijke oceaan’. Een vreemd idee, als u nu vanuit Loppersum langs de weilanden fietst. 12


2. Zeerijp = zeeoever Al fietsend over de Woldweg rijst de Jacobuskerk van Zeerijp hoog op boven de omgeving. De kerk staat op de oude kwelderwal langs de voormalige Fivelboezem. De naam Zeerijp betekent dan ook zeeoever. Ten noorden lag de kwelder en het slikkige wad met her en der zandplaten. Op één van deze zandplaten vinden we nu het dorpje ’t Zandt. Uit Zeerijp komt de legende van het Riepster licht, een licht dat in de buurt van Zeerijp nog wel eens wordt gezien. De legende stamt uit de tijd van Karel de Grote. Twaalf wijzen werden destijds in Zeerijp op een stuurloos schip gezet en de zee ingeduwd. Toen ze begonnen met bidden, kwam er een man met een kromhout aan boord. Hoe het spannende verhaal afloopt, leest u in de vrijstaande klokkentoren van de Jacobuskerk. Tegenover de kerk in het dorpshuis treft u het Archeologisch Informatiepunt Fivelboezem, met onder meer een expositie van voorwerpen die in en om Zeerijp opgegraven zijn.

3. Restant van de Fivel Langs de voormalige zeedijk volgen we de weg richting Westeremden. Voor Westeremden rijdt u langs de Westeremdermaar, het laatste restant van de ooit zo brede rivier. Ten noorden van Westeremden is de voormalige geul op de kaart te volgen via de Zeemsloot, de sloot langs de Fiveldijk en het Oude Maar. Vanaf de elfde eeuw, toen men dijken ging bouwen, werd de Fivel stap voor stap beteugeld. Eerst met plaatselijke dijken, waarvan bij Westeremden nog sporen zijn te vinden. Later met een doorgaande zeedijk vanaf Uithuizen naar Westeremden. Van de eens zo woeste rivier restte nog een nauwe trechter. Door het aanleggen van nieuwe kanalen droogde de Fivel op. De zeeboezem begon te verlanden, waardoor het open wad kleiner werd. De zee trok zich terug en bedijkingen sloten het water definitief buiten. Wat achterbleef, was een vruchtbare bodem, zeer geschikt voor akkerbouw.

Zeerijp

eg terw eg dw

ol W

s Lop

Westeremden g we

ij er Ze

len

eg rw pe

Mo

g we

Bos

eg eW

ed Br

Loppersum

Juis

terp

ad

Laa nv an Nit ter sum

at

tra

es

Lag

Stedum Delleweg

ht

Ste d

um

er

m

aa

Gro

r

ot H

eme

rter

weg

He

m

er

te r

to c

4. Zeehaven van Westeremden Westeremden ligt op de westelijke oever van de Fivel. Emuda betekent: monding van de rivier. Later is het voorvoegsel ‘wester’ toegevoegd. Ooit was Westeremden een zeehaven. Er zijn zelfs ribben gevonden van aangespoelde walvissen. De haven werd in 1219 gedempt. Tegenwoordig telt het dorp zo’n 500 inwoners. Op de wierde, die deels is afgegraven, prijkt de historische kerk. Achter de kerk staat de Weem, een middeleeuwse pastorieboerderij, deels ingericht als museum van de bekende schilder Henk Helmantel. 5. Borg Nittersum Deze kaarsrechte Laan van Nittersum voerde ooit naar de Borg Nittersum. De immense borg – volgens sommigen de mooiste van de provincie – is in de veertiende eeuw gebouwd, maar in 1818 gesloopt. Slechts de contouren zijn aan de Weemweg nog zichtbaar. De borg werd bewoond door de families Nittersum, Clant, Van Lintelo en Gerlacius. Bekendste bewoner van de borg is Adriaan Clant, die als afgevaardigde van de Ommelander Staten in 1648 tekende voor de Vrede van Münster. Het praalgraf van deze Stedumer is te zien in de kerk van Stedum.

Ten Post

6. Peertil Het bruggetje waar u overheen fietst, is de Peertil, de enige nog bestaande paardentil in Groningen. Til betekent brug. De Peertil dateert uit de zeventiende eeuw, toen de trekvaart opkwam. De brug bevindt zich op de splitsing van de Westerwijtwerdermaar en de Stedumermaar. Hier konden de paarden oversteken. Boven op het bruggetje ziet u in een hekwerkpoortje een afbeelding van een paard. Na de Peertil fietst u over het vroegere jaagpad langs de Westerwijtwerdermaar.

7. Kronkelende Delleweg De Delleweg slingert omdat de weg de oude dichtgeslibde meanders van de Fivel volgt. Achter de rietkraag ligt een plas, die recent is gegraven als herinnering aan de verdwenen rivier. Even verderop slaat u linksaf het Juisterpad in, een schelpenpad waarover u naar Loppersum fietst. Het pad is vernoemd naar de borg De Juist, die aan de oever van de Fivel stond. Net als de Borg Nittersum is deze borg verdwenen.


13

Waar u rond Loppersum ook kijkt, overal ziet u de hoge bakstenen dorpskerken. Rond de Fivelboezem verrezen meer dan dertig kerken. De Romano-Gotische kerken zijn groot en mooi met uitbundige versieringen en spitse en hoge vensters. De toren van de Petrus en Pauluskerk in Loppersum is al uit de verte zichtbaar. In de kerk hangt aan de noordzijde van het koor een kastje met een haarlok. Over deze haarlok doen meerdere verhalen de ronde. Mogelijk is het een relikwie van de heilige Catharina, aan wie destijds een altaar in de kerk was 14


gewijd. Een zestiende-eeuwse legende over de haarlok verhaalt van een zeer ijdele jonkvrouw, die leefde voor uiterlijk schoon. Het idee dat haar prachtige blonde haren in een graf zouden verdwijnen, gruwde haar. Toen ze haar einde voelde naderen, uitte ze de wens dat haar haren na haar dood zouden worden afgeknipt en voor iedereen zichtbaar zouden blijven. Zo geschiedde. Echter, de legende besluit met de waarschuwing aan de meisjes die de haarlok komen bewonderen, dat ze niet moeten vergeten dat schoonheid vergankelijk is.

Foto: Omke Oudeman

De haarlok van Loppersum

voor Stad en Ommeland dollard Bezoekerscentrum

Wie kent planten diernamen in het Gronings? Wat is de Groninger naam voor de bruine vuurvlinder? Hoe noemt een Groninger het Jacobs kruiskruid? Het team Bourtange doet een oproep aan alle Golden Raand lezers om Groninger namen van vogels, planten, vlinders en zoogdieren op te sturen. 'We hebben er al verscheidene', aldus teamlid Irene van Voorthuysen. 'De Zwolse anjer kennen we natuurlijk als het meulntje, het grote koolwitje heet roepschieter of stengeldoorn. En de dagpauwoog heet schounlapper. Maar we willen graag veel meer Groninger namen verzamelen, zodat we tijdens excursies de mensen kunnen vertellen hoe we de planten diersoorten in het Gronings noemen.' Weet u een of meerdere namen? Mail ze naar Het Groninger Landschap kantoor@ groningerlandschap.nl of stuur ze naar Postbus 199, 9750 AD Haren.

Golden Raand winter 2007 23e jaargang nummer 4 Uitgave van de Stichting Het Groninger Landschap Postbus 199, 9750 AD Haren Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren. t (050) 313 5901, f (050) 313 8979 [email protected] www.groningerlandschap.nl Postbanknummer: 860 000 Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van Het Groninger Landschap. Gedrukt op chloorvrij papier Eindredactie: Siep Huizinga Ontwerp: Klaas Huizenga bNO

Foto: Omke Oudeman

Dallingeweersterweg 30 9947 TB Termunten t (0596) 60 18 80 Openingstijden: Iedere zaterdag en zondag van 12.00 tot 16.00 uur

Winterwandeling in Pieterburen Donderdag 27, vrijdag 28 en zaterdag 29 december In samenwerking met de Stichting Oude Groninger Kerken organiseert Het Groninger Landschap al voor de tiende maal de Winterwandeling. Tijdens deze wandeling kunt u genieten van een concert en de wandeling wordt afgesloten met een lunch. Concert: “een intiem en meeslepend muzikaal programma” Winterliederen door Henk Scholte, Bert Ridderbos en Linde Nijland. Zij behoren tot de belangrijkste Noord-Nederlandse folkmuzikanten en ze nemen de toehoorders mee op een avontuurlijke reis door een winters liedjeslandschap. Zij putten uit Nederlands en Gronings repertoire, maar ook uit repertoire van ver buiten onze grenzen. Het concert vindt dit jaar plaats in de kerk van Pieterburen. Deze aan SintPetrus gewijde kerk is in de 15e eeuw gebouwd en de toren is van 1805. Aan het vele en mooie houtsnijwerk in de kerk is de invloed van de voormalige borg Dijksterhuis te zien. In het koor van de kerk hangen vijf rouwborden van de bewoners van deze borg. Cultuurhistorie en landschap in en om Pieterburen Na het concert gaat u in groepen wandelen onder leiding van gidsen van Het Groninger Landschap. Tijdens de wandeling vertellen de gidsen over de

cultuurhistorie en het landschap in en om Pieterburen. We lopen langs diverse historische panden in de Hoofdstraat in Pieterburen. Buiten het dorp wordt een kolk bezocht, een restant van een dijkdoorbraak tijdens de Kerstvloed van 1717. De wandeling eindigt bij het voormalige catechisatiegebouw waar nu de theeschenkerij is ondergebracht. Hier staat de lunch klaar. Na de lunch bestaat nog de mogelijkheid voor een korte rondleiding in Domies Toen. Programma 10.00 uur Ontvangst met koffie en koek in de kerk van Pieterburen Aansluitend concert Winterliederen. 11.10 uur Wandeling onder leiding van gidsen van Het Groninger Landschap. 13.00 uur Lunch in Theeschenkerij Pieterburen. Aansluitend (facultatief) rondleiding Domies Toen. De kosten zijn € 29,50 per persoon. Deze prijs is inclusief koffie, koek en lunch. U kunt zich uitsluitend opgeven met de bon in deze Golden Raand. Vervolgens ontvangt u een acceptgirokaart. Er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar, die wordt toegewezen naar volgorde van binnenkomst. U kunt zich opgeven tot donderdag 20 december. Het Groninger Landschap

15

tekst Siep Huizinga foto’s KINA

Vliegende

Vliegende deur Een volwassen vrouwtjeszeearend weegt zes kilo en de spanwijdte van haar vleugels kan tweeënhalve meter zijn. Ter vergelijking: een buizerd weegt een kilo en haalt een spanwijdte van nog geen meter. De benaming vliegende deur is dus geheel terecht, ook al omdat de vleugels rechthoekig zijn en de arend de vleugels stijf en vlak houdt, als een plank. De vingers aan de uiteinden van de vleugels zijn sterk gespreid.

16


Wie zich wil laten overdonderen door een grote brok oerkracht, moet deze winter een bezoek brengen aan de Dollard. Op foto’s ziet de grootste roofvogel van Europa er al spectaculair uit. Maar in levende lijve zorgt de vliegende deur voor een staat van opwinding. ‘Als je hem ziet, gaat je hart sneller kloppen’, zegt rayonbeheerder Silvan Puijman.

oernatuur boven de Dollard A

l enkele winters achtereen bezoekt een zeearend de Dollard, meestal tussen eind december en februari. Dit jaar zag Puijman al half oktober het eerste exemplaar. ‘Het was een jonge zeearend, we hebben hier ook al eens een volwassen vrouwtje gezien.’ Jonge zeearenden hebben tot hun vijfde jaar een ander verenkleed dan de volwassen exemplaren. In hun jonge jaren zijn ze bruin gekleurd met lichte vlekken. Volwassen vogels zijn egaler bruin, hebben een lichte kop, een gele snavel en een witte staart. De Engelsen noemen de zeearend the white-tailed eagle.

Zeearenden in Nederland In de Dollard wordt tot nu toe slechts één exemplaar per jaar gezien, doorgaans op de kwelders die voor het publiek niet toegankelijk zijn. Vanaf de dijk kunt u de vogel wel bewonderen. Als de vogel achter op de kwelders zit, is een verrekijker

Geleidelijk aan gaat het beter met de zeearend. De vogel is in Nederland sinds 1936 wettelijk beschermd. Daarvoor werd de imposante rover in heel Europa bejaagd omdat het dier als concurrent werd gezien van vissers en jagers. Begin twintigste eeuw was de vogel in Groot-Brittannië zelfs geheel uitgeroeid. Archieven uit 1548 melden dat zeearenden de zwanen van prins Willem van Oranje aanvielen en dat hebben ze met hun leven moeten bekopen. Daarmee staat wel vast dat ook honderden jaren geleden de zeearend ons land al aandeed om te overwinteren. En de sporen gaan nog veel verder terug. Bij diverse opgravingen van zesduizend jaar oude nederzettingen zijn botten van de roofvogel gevonden.

wel aan te raden. Meerdere zeearenden worden gezien bij Lauwersoog en de Oostvaardersplassen. Op waarneming.nl staat een heel overzicht van alle waarnemingen van de zeearend in Nederland.


17

Webcam Het is niet zeker of de vogel toen ook in Nederland tot broeden kwam. Sinds vorig jaar is dat wel het geval in de Oostvaardersplassen, waar Staatsbosbeheer een webcam plaatste nabij een zeearendnest. Heel Nederland kon meekijken naar de geboorte en het opgroeien van de jonge zeearend in Zuidelijk Flevoland. Op 8 juli van dit jaar vloog hij uit. Zou de zeearend ook bij de Dollard tot broeden kunnen komen? Puijman: ‘Een belangrijke voorwaarde is absolute rust. En er moeten grote oude bomen zijn waarin de vogel zijn gigantische nest kan bouwen. Op zich staan er op landgoed Ennemaborgh een aantal geschikte bomen.’ Visarend In Duitsland zijn kunstnesten geplaatst op hoogspanningsmasten. Wie daar al gebruik van maakt is die andere imposante roofvogel, de visarend. Het is een wens van Het Groninger Landschap om voor deze rover ook een kunstnest te plaatsen in bijvoorbeeld de polders bij het Zuidlaardermeergebied. Daar laat de vogel zich het gehele jaar al zien, een blijver in het Zuidlaardermeergebied. Met de aanwezigheid van voedsel zit het dus goed. Puijman. ‘De visarend is eveneens een opzienbarende roofvogel, maar is toch heel anders dan de zeearend. De visarend is veel atletischer en actiever. De vogel jaagt op vis en slaat ‘m met z’n klauwen. Daarbij kan de visarend geheel onder water verdwijnen. De zeearend is meer een aaseter.

Jonge visarenden op nest © KINA

18


Hij eet dode vis of dode zeehonden en jaagt ook wel, maar dan het liefst op zieke watervogels of jonge hazen.’ Pesten en uitdagen De zeearend mag dan minder actief zijn als jager, ganzen en eenden hebben geen vertrouwen in zijn reputatie als rustige aaseter. Zodra zijn schaduw over de Dollardkwelders glijdt, ontstaat er grote onrust. ‘De vogels gaan massaal op de wieken’, vertelt Puijman. Toch zijn er ook vogels die niet onder de indruk zijn van de gevaarlijke klauwen en de vlijmscherpe haaksnavel van de zeearend. Puijman ziet wel eens hoe kraaien de zeearend pesten en uitdagen. ‘Als hij gegeten heeft en op de kwelders wat zit te suffen, komen de kraaien dichtbij en trekken aan z´n staart. De zeearend is niet snel en behendig genoeg om de kraaien te pakken.’ Wereldwijd leven er een kleine twaalfduizend paren van de zeearend, verspreid van Groenland tot Japan. In Europa is Noorwegen koploper met tweeduizend broedparen. Ze broeden op hoge rotsen en ontoegankelijke kliffen. Kunnen we zeggen dat met de komst van zeearenden en visarenden in Nederland het goed gaat met de roofvogels in het algemeen? Puijman nuanceert: ‘Met sommige soorten zoals buizerd en havik gaat het goed. Maar met kritische soorten als de blauwe kiekendief en de boomvalk gaat het minder. Zij stellen hogere eisen aan hun leefomgeving. Voor hen moeten we nog veel doen.’

Laat het Reitdiep weer kronkelen!

De Nationale Postcode Loterij is de groot-

Het doel is de natuurlijke waterstand in het

Meedoen is eenvoudig,

ste Goede Doelen Loterij van Nederland.

gebied te herstellen en de meanders weer

bel 0909-0033 (15cpm) of meld u aan

In 2006 keerde zij ruim 216 miljoen euro uit

door het landschap te laten kronkelen.

aan 53 organisaties die zich inzetten voor

Hierdoor ontstaat een fantastisch

via internet: www.postcodeloterij.nl

de bescherming van mens en natuur.

leefgebied voor duizenden vogels.

Het Groninger Landschap ontving dit jaar

Het Reitdiep een kans, maar u ook. Want

2,5 miljoen euro uit de Extra Trekking van

tegenover uw steun staan grote prijzen

de Postcode Loterij. Hiermee realiseert zij

zoals de PostcodeKanjer van € 25 miljoen

het ambitieuze project ‘Laat het Reitdiep

euro en vele andere prijzen.

Voor € 8,50 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname. Foto: Klaas Klaas Huizinga Foto: Huizenga

weer kronkelen’.


19

Nieuwe bestemming

Er is een plan om de boerderij in Lettelbert te verbouwen tot twee nieuwe woningen.

O

ude boerderijen zijn kleine juweeltjes in het landschap. Niet zelden zijn ze gezichtsbepalend voor een streek vanwege hun functie, hun omvang, de bouwstijl en de historie. Het Groninger Landschap bezit meerdere oude boerderijen die het waard zijn om behouden te worden. Voor sommige is al een nieuwe bestemming gevonden zoals de boerderij in Noorderhoogebrug, die verbouwd gaat worden tot Buitenplaats van het Reitdiepgebied. Voor drie andere boerderijen die dringend toe zijn aan restauratie, zoekt Het Groninger Landschap creatieve oplossingen.

zeven jaar geleden al verbouwd en ingericht tot bezoekerscentrum en ook de oude boerderij in Noorderhoogebrug wordt komend jaar omgedoopt tot Buitenplaats voor het Reitdiepgebied. Niet imposant qua omvang maar wel van grote cultuurhistorische waarde is de kleine boerderij bij Harssensbosch. Deze inmiddels afgebroken keuterij bij het oude borgterrein van de borg Harssens, wordt op korte termijn opnieuw opgebouwd in de stijl van begin 1900, toen het boerderijtje een functie had bij het vangen van goudplevieren (het wilsterflappen).

Boerderijen zijn dikwijls indrukwekkende bouwwerken met grote schuren en prachtige voorhuizen. Maar hun waarde gaat verder dan alleen de architectonische schoonheid. Ze zijn vaak onderdeel van het landschap en ook daardoor zijn boerderijen het waard om behouden te blijven, ook al hebben ze hun oorspronkelijke agrarische bestemming verloren. Voor de boerderijen die Het Groninger Landschap bezit, wordt een nieuwe bestemming gezocht. De Reidehoeve in Termunten is

Er zijn nog drie boerderijen die een grondige restauratie kunnen gebruiken. Het gaat om de boerderij Klein Garnwerd in de gemeente Winsum, een boerderij in Midwolda en de boerderij in Lettelbert die als vertrekpunt dient bij excursies in het Leekstermeergebied. Hoewel de boerderijen volgens de Rijksmonumentenwet niet voldoen aan de criteria om tot monument verklaard te worden, zijn ze bijzonder genoeg om ze te bewaren. De kapschuren alleen al met hun indrukwek-

20


tekst Siep Huizinga foto’s Omke Oudeman

voor oude juwelen kende balkenconstructies (gebinten) zijn prachtige bouwwerken die de liefhebbers doen watertanden. Restaureren kost veel geld. En zonder monumentenstatus zal er geen subsidie beschikbaar zijn. En dus zoekt Het Groninger Landschap andere wegen om ze te behouden.

Nieuwe functie voor Klein Garnwerd De boerderij Klein Garnwerd is prachtig gelegen in het Reitdiepgebied, even ten oosten van Garnwerd. Het Oude Diepje - een oude meander van het Reitdiep - kronkelt vlak langs de oude boerderij. Het Groninger Landschap wil de kop-halsromp boerderij restaureren en kijkt bovendien of de boerderij een functie kan krijgen in het beheer van het Reitdiepgebied. Dat zou goed passen in het project Laat het Reitdiep weer kronkelen.

gebouw blijft een waardevol landschappelijk element. Met name de schuur is een verrijking van het plattelandsbeeld. Om het gebouw te behouden heeft Het Groninger Landschap architectenbureau Onix uitgenodigd om een vooronderzoek te doen. Hoe kan de boerderij een nieuwe functie krijgen met behoud van uitstraling? De architecten hebben een plan gemaakt om in de schuur twee woningen te realiseren. Bovendien dient de boerderij als uitvalsbasis voor excursies van het Team Leekstermeer. Een uitgebreide beschrijving van dit project staat op de volgende pagina’s.

Kansen in Midwolda Aan de Homerilaan nummer 9 in Midwolda bezit Het Groninger Landschap een indrukwekkende Oldambster boerderij met een enorme schuur. En hoewel de boerderij dringend onder handen genomen moet worden, hoef je geen kenner te zijn om onder de indruk te raken van de pracht van de boerderij. De oude rode beuk voor het huis wijst op een rijk verleden en wat Het Groninger Landschap betreft ook op een mooie toekomst. De boerderij dateert waarschijnlijk van begin negentiende eeuw. De entree bevindt zich niet aan de voorzijde maar aan de zijkant en dat duidt op een ouder type Oldambster boerderij. In de tussenmuren zijn oude kloostermoppen gevonden. Voor dit gebouw heeft architectenbureau Artès een restauratieplan opgesteld, als vriendendienst. In dit plan is veel aandacht voor detail en maatverhoudingen en het doel is om de Oldambster boerderij weer in oude glorie te herstellen. Inmiddels heeft zich een ondernemer gemeld die in de boerderij een bedrijf voor duurzaam geproduceerde meubelen wil starten. Kansen genoeg want de boerderij ligt gunstig in de nabijheid van de Ennemaborgh en de Blauwe Stad. De overdracht is bijna rond en zo lijkt het erop dat ook dit juweel binnenkort weer staat te pronken.

In de Oldambster boerderij in Midwolda komt zeer waarschijnlijk een bedrijf voor duurzaam geproduceerde meubelen.

Woonboerderij in Lettelbert De boerderij aan de Hooilanden 12 in Lettelbert verkeert in erbarmelijke staat. Maar hoe slecht het er ook uitziet, het

Het Groninger Landschap wil de boerderij Klein Garnwerd graag een rol geven in het beheer van het Reitdiepgebied. Het Groninger Landschap

21

Zoek een bestemming voor de oude, vervallen boerderij in de Lettelberterpetten zodat we het gebouw

Groninger Landschap aan het Groningse architectenbureau Onix. Het bureau kwam met een verras-

Foto: Onix

kunnen behouden. Zo luidde de opdracht van Het

send idee: schuif het woonhuis denkbeeldig in de grote kapschuur, bouw in de schuur twee woningen. De boerderij blijft - net als nu - de uitvalsbasis voor excursies in het Leekstermeergebied.

Pionieren on tekst Douwe van der Zee (bouwkundig medewerker van Het Groninger Landschap)

V

lakbij het natuurgebied Lettelberterpetten, aan de Hooilanden nummer 12, staat middenin de polders en nabij de A7 tussen Drachten en Groningen - een oude boerderij. Hoge bomen omringen het gebouw dat uit een woonhuis, een kapschuur en een ligstal bestaat. ‘Als je de boerderij analyseert, dan vallen twee dingen op’, vertelt architect Allart Vogelzang. ‘Allereerst is er de kapschuur. Zo’n monumentale kap heeft uitstraling en past in het landschap. Verder is er natuurlijk het gebinte, de prachtige balkenconstructie binnenin de schuur. We hebben een plan gemaakt waarin beide elementen behouden blijven. Hoe kunnen we erop verder bouwen?’ Onix heeft daarvoor een concept ontwikkeld dat het bureau Het zoekende huis heeft genoemd. Vogelzang: ‘Het zoekende huis wil zeggen dat we zoeken naar manieren om een relatie te leggen met de omgeving en met de karakteristieke plekken in de boerderij. Op zoek naar een mooie plek om een boek te lezen. Op zoek naar een mooie plek om van het uitzicht te genieten. Wij hebben tot nu toe een voorlopig ontwerp gemaakt, een concept bedacht. We gaan nu op zoek naar het definitieve ontwerp.’

Zoektocht met bewoners Collega-architect Siert Helder legt uit dat deze zoektocht gemaakt gaat worden samen met de toekomstige bewoners van de beide woningen. ‘We gaan met hen in gesprek. Hoe denken zij dat ze het huis en de schuur gaan gebruiken? Waar komt de woonkamer, waar de slaapkamers, waar willen ze daglicht? Al dat soort wensen en ideeën nemen we mee.’

22


Die nieuwe bewoners zijn nog niet bekend. Het Groninger Landschap doet een oproep aan belangstellenden om zich aan te melden (zie kader). Vogelzang: ‘Als architectenbureau doen wij uitspraken over de uitstraling van het pand en over materiaalkeuze, maar de nieuwe bewoners kunnen meeontwerpen. We verlangen iets van ze: het is een gezamenlijke zoektocht. Om het prachtige uitzicht aan de achterzijde te benadrukken zou je een deel van het woonhuis uit de schuur kunnen laten steken. Alsof het zich door de kap heen duwt. Je zou bovenin de schuur iets kunnen maken om het gebinte van nabij te kunnen beleven.’ Door de boerderij een woonfunctie te geven, kan de monumentale schuur behouden blijven. De schuur dateert van begin vorige eeuw, het woonhuis is van later datum. ‘Daar is al veel aan gesleuteld en het voorhuis heeft geen historische waarde’, aldus Helder. ‘In ons plan wordt het woonhuis afgebroken. Het staat aan de voorkant. We schuiven de woonfunctie eigenlijk de schuur in, naar achteren. Vogelzang: ‘Aan de achterkant moet het volgens ons gaan gebeuren. Het wonen krijgt een relatie met de oude schuur en met het erf aan de achterkant. Dáárop zullen de woningen georiënteerd zijn. Het silhouet van de schuur wordt daardoor ook veel prominenter.’ Een deel van het erf zal openbaar zijn en het publiek van Het Groninger Landschap kan zich er verzamelen voor de excursies. Een ander deel van het erf is privé. Voor de omheining ervan wordt een restant gebruikt van de ligstal die nu nog naast de kapschuur staat. De ligstal zal net als het woonhuis worden afgebroken.

Het zoekende huis In Lemmer heeft Onix het concept Het zoekende huis al eerder toegepast. Ook hier ging het om een nieuw woonhuis in een kapschuur. Het zoekende huis is een ‘huis in een huis’, en is met respect voor de monumentale constructie ingepast in de ruimte onder de karakteristieke kap van een bestaande boerderij.

der de kap Twee nieuwe woningen in schuur van oude boerderij De architecten willen graag dat het karakter van de boerenschuur behouden blijft en Vogelzang hoopt dat het gebruikt gaat worden zoals boerenschuren altijd gebruikt worden. ‘De mensen zullen de schuur gaan gebruiken voor opslag, van hout bijvoorbeeld of gereedschap en machines. Wij gaan dat niet volledig voor ze bedenken. Wij bouwen twee huizen in de schuur. De rest moeten de mensen zelf invullen. Het wordt pionieren onder de kap. Dat is het mooie van dit soort grote schuren: het zijn ruimtes die nooit af zijn.’

Bewoners gezocht

In het plan van Onix neemt verhuist de woonfunctie van woonhuis naar kapschuur. Foto: Omke Oudeman

Wie wil wonen in een nieuw huis in een oude kapschuur? Het Groninger Landschap zoekt mensen die belangstelling hebben om in de boerderij bij de Lettelberterpetten een woning te kopen. De boerderij ligt vlakbij het prachtige natuurgebied bij het Leekstermeer, maar ook vlakbij de snelweg A7. Om aan de geluidsnormen te voldoen moet het plan verder worden uitgewerkt. Het plan is nog in de fase van vooronderzoek. Belangstellenden hebben daarom nog volop de gelegenheid om mee te denken.

Mensen met interesse kunnen contact opnemen met Douwe van der Zee, bouwkundig medewerker van Het Groninger Landschap, telefoon (050) 313 59 01, e-mail [email protected].


23

Foto: Jan Bouwman

Vrienden van Het Groninger Landschap

uitgelicht

Hans Wieldraaijer

Een congres, een perspresentatie van de jaarcijfers, een aandeelhoudersvergadering en ook de officiële opening van de Kropswolderbuitenpolder, voor al dit soort bijeenkomsten zijn presentatiemiddelen nodig. 'En die leveren wij', vertelt Hans Wieldraaijer, één van de twee directeureigenaren van Pro Vision. Het stad-Groningse bedrijf is toonaangevend in de branche voor audiovisuele apparatuur. 'We verhuren bijvoorbeeld projectoren, geluidsinstallaties, plasmaschermen en stemsystemen om meningen te kunnen peilen van grote groepen mensen. We leggen ook satellietverbindingen. Onlangs hebben we voor een klant een grote bijeenkomst in Turkije verzorgd. Via de satelliet kon Al Gore vanuit de VS de aanwezigen toespreken.' Pro Vision kent daarnaast een verkoopafdeling voor multimedia apparatuur. 'Wat we steeds meer leveren is een pasklare oplossing. Bedrijven willen in hun presentatiezaal graag één systeem met een projector aan het plafond, een kastje aan de muur met een tuner, dvd-speler en een pc. En dat alles aangestuurd met een touchscreen bediening, een klein paneeltje dat je gewoon op tafel legt en waarmee je alles kunt besturen, inclusief het dimmen van het licht en het sluiten van de gordijnen.' Pro Vision heeft al vele presentatiezalen ingericht. 'Klanten weten dat we kwaliteit leveren. Bij ons weet je zeker dat het werkt. Als we een zaal ingericht hebben, rusten we niet voordat het perfect in orde is.' Pro Vision is gevestigd in de stad maar het werkterrein is landelijk en dikwijls internationaal. 'Toch is de verbondenheid met de noordelijke regio groot', aldus Wieldraaijer. 'We vinden dat we als bedrijf een sociale plicht hebben. We sponsoren een aantal organisaties in de culturele sector. Noorderzon bijvoorbeeld en veel kunstenaarsprojecten. Soms stellen we apparatuur beschikbaar, soms ondersteunen we ze financieel. We zijn Vriend van Het Groninger Landschap omdat het landschap het gezicht van Groningen is. De uitgestrekte vergezichten, plaatsjes bij de dijk zoals Noordpolderzijl en Termunten. Het is prachtig en we vinden het belangrijk dat het prachtig blijft.' Kijk ook op www.pro-vision.nl Golden Raand winter 2007

Het Groninger Landschap wordt gesteund door vele bedrijven en organisaties. Deze Vrienden maken het beschermingswerk mede mogelijk. Op deze pagina staat een overzicht van alle organisaties die de stichting sponsoren. En telkens lichten we er eentje uit. Deze keer is dat Pro Vision in Groningen. ABN AMRO Private Banking Groningen Akzo Nobel Chemicals bv Algemeen Belang uitvaartverzorging- en verzekering Artès bureau voor architectuur en interieur Boelens Jorritsma Groep De Cateraars Copijn Utrecht, Tuin- en Landschapsarchitecten B.V. CSM Suiker bv Suikerfabriek Vierverlaten Dow Benelux B.V. Groningen Seaports Hazewinkel Pers Heiploeg BV Holland Casino Groningen Kadaster Groningen Ten Kate Holding BV Kikkoman Foods Europe B.V. Koepon Holding B.V. Koninklijke Wagenborg Koop Holding BV KPMG Nationale Postcode Loterij Nederlandse Aardolie Maatschappij bv Nederlandse Bond van Garnalenkustvissers NNZ bv N.V. Nederlandse Gasunie Plas en Bossinade, Advocaten en Notarissen ProVision Rabobank Seatrade Groningen B.V. Smurfit Kappa Solid Board B.V. VSBfonds Waterbedrijf Groningen Yarden Uitvaartverzekeringen & verzorging

Houtsingels blijven gezond Zeearend bezoekt Dollard Baliemedewerkers vertellen Boerderijen van Het Groninger Landschap

Recommend Documents