Hormonale behandeling van prostaatkanker
Tijdens uw bezoek aan de polikliniek urologie heeft uw behandelend uroloog met u besproken dat de resultaten van de onderzoeken definitief bevestigen dat u prostaatkanker heeft. Als de prostaattumor buiten het prostaatkapsel is gegroeid of is uitgezaaid is alleen nog een palliatieve behandeling mogelijk. Een palliatieve behandeling betekent dat de groei van kankercellen kan worden gestopt of vertraagd en de klachten worden verminderd, maar dat een definitieve genezing niet mogelijk is. Hormoontherapie is een palliatieve behandeling. We hebben geprobeerd alle belangrijke informatie over de hormoontherapie voor u zo goed mogelijk op een rijtje te zetten. Het is niet de bedoeling dat deze folder de persoonlijke gesprekken met uw uroloog vervangt. U kunt met vragen of problemen bij hem of bij de verpleegkundigen van de polikliniek urologie terecht.
2
Hormoontherapie De groei van prostaatkankercellen kan worden afgeremd als de productie van het testosteron wordt verminderd of stopgezet. De productie van testosteron kan worden stopgezet door het testosteron-producerende weefsel uit de zaadballen operatief te verwijderen (orchidectomie). Ook zijn er medicijnen die de productie van LH, en daarmee van testosteron, stil leggen. Deze medicijnen worden LH-RH analogen genoemd, en lijken qua chemische structuur erg op het LH-RH wat door de hersenen geproduceerd wordt. Door dit LH-RH analoog toe te dienen raakt de hypofyse uitgeput en valt de natuurlijke productie van LH, en dus testosteron, stil. Voorbeelden van LH-RH analogen zijn Pamorelin, Suprefact, Zoladex, Lucrin, en Eligard. Deze medicijnen moeten één keer per 3 of 6 maanden door een injectie in de buikwand worden toegediend. Deze behandeling is omkeerbaar; na het stoppen van deze injectie zal na maanden de eigen testosteronproductie weer op gang komen. Een orchidectomie daarentegen is onomkeerbaar. Naast LH-RH analogen zijn er ook de zogenaamde anti-androgenen. Anti-androgenen zijn tabletten die de aanhechting van testosteron op de prostaat(kanker)cellen blokkeren. Wanneer gestart wordt met een LH-RH analoog injectie wordt meestal gedurende vier weken een anti-androgeen erbij gegeven. Het anti-androgeen stimuleert het hersenaanhangsel (hypofyse) en zo wordt een ‘flare up’ voorkomen. Een ‘flare up’ is een tijdelijke heftige opleving van de ziekte. Binnen vier weken is deze klier door de LHRH analoog oververzadigd, en kan verdere inname van anti-androgenen gestopt worden.
3
Wanneer hormoontherapie? Wanneer de prostaattumor buiten het prostaatkapsel is gegroeid of is uitgezaaid, is de behandeling gericht op stopzetten of vertragen van de ziekte, maar ook op het verlichten van de klachten (palliatieve behandeling). De meest succesvolle palliatieve behandeling voor prostaatkanker is hormoontherapie. Het belangrijkste onderdeel van een hormonale behandeling is de chirurgische of chemische castratie (respectievelijk orchidectomie en behandeling met LH-RH analogen). Meestal vindt hormonale therapie bij uitgebreide aandoeningen met uitzaaiingen en hoge PSA –waarde plaats. Hormonale behandeling bij uitgezaaid prostaatkanker slaat bij meer dan 90% van de mannen aan.
Bijwerkingen van hormoontherapie Hormoontherapie kent een aantal bijwerkingen, onafhankelijk van vorm (operatie, injectie en/of tabletten) van deze behandeling. Na het starten van hormoontherapie treden er veelal opvliegers op. Opvliegers gaan gepaard met een plots gevoel van warmte, rode vlekken in de hals en prikkelbaarheid. Gaandeweg de behandeling, na maanden, worden het aantal opvliegers vanzelf minder. Ook kunnen er gevoelige tepels ontstaan en kan er borstontwikkeling optreden. Dit laatste is dan blijvend. Andere bijwerkingen zijn impotentie, afname van de spiermassa en -kracht, moeheid, gewichtstoename, botontkalking (osteoporose), en bloedarmoede (anemie). Ook wordt het hoofdhaar dunner en slapper.
4
Hoe lang werkt de hormoontherapie? De gemiddelde duur tussen de start van de hormoontherapie en het moment van prostaatkankergroei (ziekteprogressie), is ongeveer twee jaar. Wanneer ondanks de hormoontherapie het PSA (prostaat specifiek antigeen) in het bloed oploopt, is er sprake van hormoonongevoelige ziekte (castratieresistent prostaatcarcinoom). Er kan dan geprobeerd worden de groei van prostaatkanker opnieuw te remmen door anti-androgenen aan de LH-RH injectie toe te voegen. Een klein percentage (minder dan 5%) van testosteron-achtige stoffen (androgenen) wordt geproduceerd door de bijnieren. Om dus de totale testosteronproductie stop te zetten kunnen bij de LH-RH injectie de anti-androgenen gegeven worden. Voorbeelden van anti-androgenen zijn Androcur, Anandron, Flutamide en Casodex. De combinatie van behandeling van LH-RH injecties met antiandrogene tabletten wordt maximale androgeenbehandeling (MAB) genoemd. Na gemiddeld een halfjaar maximale androgeen blokkade wordt veelal opnieuw progressie van de ziekte (oplopend PSA gehalte) geconstateerd. Als patiënten langere tijd behandeld zijn met deze combinatiebehandeling of MAB, kan de ziekte soms opnieuw enkele maanden tot staan worden gebracht door het anti-androgeen te staken. Dit wordt een anti-androgeenonttrekkingsreactie genoemd. Hierna is ook bij deze patiënten sprake van hormoon-ongevoelige prostaatkanker. Hoewel het nut van voortzetten van behandeling met LH-RH (en anti-androgenen) bij hormoon-ongevoelig prostaatkanker niet vast staat, zijn veel urologen van mening dat het zinnig kan zijn de hormoontherapie toch voort te zetten. Dit is om te vermijden dat naast de hormoon ongevoelige prostaatkankercellen ook weer groei optreedt van kankercellen die nog wel (deels) gevoelig (en dus geremd) zijn voor de hormoontherapie.
5
Hormoontherapie in de praktijk Uw uroloog maakt de recepten voor de hormoontabletten (antiandrogenen) en hormooninjecties (LH-RH anologen) klaar. Deze formulieren worden in principe naar apotheek Brakkestein gefaxt. Via Brakkestein loopt de ‘thuisprikservice’ (Primazorg). Wanneer u voor deze service bent aangemeld krijgt u op een afgesproken tijdstip uw medicijnen thuis en wordt door een ervaren verpleegkundige van de Primazorg de injectie toegediend. U hoeft zelf geen contact op te nemen met de apotheek. De verpleegkundige belt u (zie ook de folder Primazorgthuisprikservice). Uiteraard is het ook mogelijk uw medicijnen bij de apotheek Brakkestein of uw eigen apotheker op te halen. Bij apotheek Brakkestein zijn gekwalificeerde verpleegkundigen of doktersassistentes aanwezig die u de injectie ter plekke kunnen toedienen. Wanneer u de ‘hormoonspuit’ bij uw eigen apotheker haalt, zal uw huisarts of zijn assistente deze injectie moeten toedienen. Het is raadzaam om uw afsprakenkaart mee te nemen naar de apotheek of uw huiarts. Op de kaart kan dan de datum van de injectie worden ingevuld. Neemt u deze kaart mee naar het eerst volgende polikliniekbezoek?
Vragen Een palliatieve behandeling in verband met prostaatkanker is een ingrijpende gebeurtenis voor u en uw naasten. Het is dan ook vanzelfsprekend dat u vragen heeft over deze therapie en de gevolgen ervan. Bespreek dit samen met uw partner/directe naasten en met uw behandelend arts of uw verpleegkundige. Bericht van verhindering Bent u op het afgesproken tijdstip voor poliklinisch onderzoek verhinderd, bel dan zo snel mogelijk de polikliniek urologie. Er kan dan nog een andere patiënt in uw plaats komen.
6
Apotheek Wilhelmina Brakkestein Kan. Boenenstraat 9 5625 WJ Nijmegen Telefoon (024) 355 30 63 Telefax (024) 355 30 83 E-mail:
[email protected] Thuisprikservice Primazorg Postbus 31.037 6503 CA Nijmegen Telefoon 024 - 388 27 53 E-mail:
[email protected] Website: www.primazorg.nl
7
Adres en telefoonnummer Canisius-Wilhelmina Ziekehuis Weg door Jonkerbos 100 6532 SZ Nijmegen Polikliniek urologie B28 Telefoon (024) 365 82 55 (op werkdagen van 8.30 uur tot 16.30 uur)
8
G538-W / 06-14
Website: www.urologie.cwz.nl
