Hoor het roepen aan de poort

Hoor het roepen aan de poort Verslag Nationale Vredesdag Religieuzen 10 september 2011

Inhoud Opening .......................................................................................................... 1 Hoor het roepen aan de poort .............................................................. 2 Lied .................................................................................................................. 8 Vragen en reacties uit de zaal .............................................................. 8 Mededelingen ........................................................................................... 11 Beelden van de lunchpauze................................................................ 12 Samenzang met gelegenheidskoor ................................................. 13 Gesprek met panel ................................................................................. 13 Slotviering.................................................................................................. 18 Secretaris KNR aan het woord .......................................................... 18 Afsluiting .................................................................................................... 19 Praktische informatie ........................................................................... 20

De drie-en-twintigste Nationale Vredesdag, zaterdag 10 september, was gewijd aan een thema dat ons allen sterk bezig houdt. De titel Hoor het roepen aan de poort verwijst naar de velen die als gewone burgers in ons land willen wonen, maar die tegengehouden worden, omdat …, tja, waarom eigenlijk precies? Tweehonderd deelnemers kwamen naar het Piersoncollege, voor een dag van bezinning, ontmoeting, informatie opdoen en samen zingen.

OPENING Het inzingen werd geleid door Joy van der Werf, met Leny van den Bosch aan de piano. We zongen met volle inzet. De laatste regel van het lied ‘God, die leven hebt gegeven’ heeft deze dag zijn titel gegeven. In haar welkomstwoord zei Aloysa van Amersfoort, voorzitter van de commissie Vredesvraagstukken van de KNR, dat we hier zitten met het verlangen de wereld een beetje anders te maken. We willen allemaal kleine stapjes zetten, binnen onze congregaties, binnen de KNR. Ze memoreerde enkele mensen die niet konden komen, maar in haar betrokkenheid toch een beetje bij ons zijn. ‘De vluchtelingen, 1

die kloppen aan onze poort, zijn mensen van de schreeuw, zoals men in Latijns-Amerika de ontrechten noemt. Deze dag zullen we grote oren opzetten voor de mensen van de schreeuw.’ Vervolgens deden we de ochtendzegen. Zoals elk jaar ontstaken we een kaars, waarbij we het lied ‘Gegroet het lieve leven’ zongen.

HOOR HET ROEPEN AAN DE POORT LEZING MANUELA KALSKY Manuela Kalsky is directeur van het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving, initiatiefneemster van het project NieuwW!J, en is lid van het theologisch elftal van dagblad Trouw. Het thema van deze dag is zeer actueel. In Noord-Afrika zijn duizenden roependen aan onze poort. In onze eigen samenleving klinken stemmen dat we toch vooral niet naar dit roepen moeten luisteren. Tegenover die stemmen moeten we onze eigen stem, de stem van de religieuzen, laten horen. Veel mensen verlangen naar echte wegbegeleiders. Iemand begeleiden is vooral een kwestie 2

van luisteren. Onze rijke traditie, het rijk van God, het goede leven voor allen, geeft ons een grote spirituele rijkdom. Dat is wat wij bedoelen met een nieuw wij. Geen wij van allemaal hetzelfde, maar juist vele verschillende wij-en. Ondanks de crisis van het seksueel geweld moeten we onze stemmen laten horen. Wij moeten wegbegeleiders zijn. Tien jaar geleden vond er een omslag plaats. Opeens werden de moslims om ons heen weer vreemden. Wantrouwen ging hun leven vergezellen. Zelf ken ik het van de tijd dat ik mij vanuit Duitsland in Nederland kwam vestigen. Ik was een mof. De bekende psychologe Else-Marie van den Eerenbeemt zegt: ‘Niemand is de vijand van zijn eigen wortels’. Met beledigingen maak je meer kapot dan op het eerste gezicht lijkt. Daarmee maak je vertrouwen kapot, en vertrouwen en empathie zijn nodig om de maatschappij op te bouwen. Zainab Al-Suwaij is een Iraakse, die als een van de weinige vrouwen deelnam aan de mislukte opstand in 1991 tegen Saddam Hoessein. In de Verenigde Staten werd ze docente aan de Yale-universiteit. In een interview met de IKON vertelde ze dat haar collega’s op 12 september 2001 allemaal een hoofddoek droegen uit solidariteit met haar. Dat heeft veel voor haar betekend. Ze werd mede-oprichtster en voorzitter van het American Islamic Congress, een burgerrechtenorganisatie voor verdraagzaamheid en dialoog tussen moslims en anderen. De verre naasten zijn je buren geworden, en dat is nogal wennen. We weten niet wat we daarmee aan moeten. De meeste Nederlanders kennen dat niet, en dat stempelt de cultuur. De diversiteit is een nieuwe uitdaging: niet alleen zoeken naar 3

eenheid, maar ook naar verscheidenheid. Voor de ZuidAfrikaanse dichteres Antjie Krog gaat het om ruimte maken: jouw wereldbeeld is niet het enige wereldbeeld. Het gaat om het afstaan van macht. Verzoening met de Derde Wereld. Het is in ons eigen belang, want de mensen in de beschadigde samenlevingen zullen hun rechten opeisen. Apartheid lijkt wel op de verzuiling. De segregatie in het onderwijs in Nederland is hardnekkig en sterker zelfs dan in de VS. Terugverlangen naar de oude cultuur is niet het antwoord op de vragen die

deze tijd stelt. Kinderen moeten de kunst van de empathie leren. Zainab Al-Suwaij: Daar waar je kansen krijgt, en erbij kunt horen, daar ben je thuis. De Britse opperrabbijn Jonathan Sacks zegt het zo: Het is van wezenlijk belang dat je zelf bij kunt dragen aan de samenleving. Pas dan ben je er thuis. Geef vorm aan een gezamenlijke ethiek, vier samen je feesten.

4

Houd tegelijk ruimte vrij voor je eigen traditie, in evenwicht tussen eigen en samen. Misschien moeten we het woord integratie afschaffen. Tot de hoeveelste generatie blijf je vreemd? Er zijn natuurlijk problemen met het multicultureel samenleven. Maar door de nadruk te leggen op de problemen, help je de samenleving niet verder. Niet afkomst, maar toekomst telt. De filosoof Tariq Ramadan stelt dat er een revolutie van vertrouwen nodig is. In de afgelopen jaren is het hier niet goed gegaan met het beleid op het vlak van integratie. Ook zoals het nu is, creëert het beleid geen nieuw wij. Men probeert de cultuur en de waarden van vroeger te behouden, in plaats van te zoeken naar wat de situatie nu van ons vraagt. De regering schetste in haar Integratienota van dit jaar een somber beeld. Het feit dat de ontwikkeling niet in de richting gaat van een monoculturele situatie, zoals Nederland vroeger was, wordt in sombere tonen geschetst. Men onderkent niet dat de cultuur hoe dan ook in verandering is. Het gaat niet om integratie, maar om assimilatie. Op dit moment klopt iemand aan de deur. We laten haar binnen. Het is Cécile. Cécile komt uit Algerije. (Haar echte naam is anders.) Ze is in 2006 gevlucht, met haar drie kinderen, voor de burgeroorlog. Ze vindt het erg confronterend om haar verhaal te doen. “De burgeroorlog ging tussen twee partijen, waar we niet bij hoorden. Broers doden broers. Ik zocht een veilige plek voor ons.” In Nederland werd ze zwaar ondervraagd. Haar verhaal bleek niet genoeg te zijn om asiel te krijgen. “Ik moest binnen 5

24 uur het land uit. Dat werd me op softe wijze medegedeeld. Daardoor dacht ik dat het niet serieus was.” Maar een dag later werden Cécile en haar kinderen op een station gedumpt. Een Koerdische familie heeft hen enkele dagen opgevangen. Haar zoon kreeg epileptische aanvallen, en ze moesten verder. Via allerlei mensen kwam ze bij Vluchtelingen in de Knel. Ze was bang voor alle Nederlanders, omdat ze misschien de politie zouden bellen. Ook voor de zusters, ondanks dat ze in Algerije op een zusterschool had gezeten. Het duurde een tijd voordat Cécile vertrouwen kreeg in hen. “Nu was ik illegaal. Een schaduw, mijn enige land was mijn eigen lichaam. Tegenwoordig ben ik legaal in Nederland, maar de tijd dat ik in de illegaliteit leefde, heeft een stuk van mijn hart weggenomen. Het doet me veel pijn om dit verhaal te doen, maar ik voel me verantwoordelijk. We zijn toch allemaal mensen, gemaakt van dezelfde stof. Waarom zien we onze verschillen niet als een verrijking? We zijn mensen, we moeten elkaar helpen.” Manuela: “Hoe had je gehoopt te worden ontvangen?” Cécile: “Ik heb niet nagedacht over hoe ik moest worden ontvangen, ik ben gevlucht voor terreur. Terreur heeft geen godsdienst, geen land.”

We zingen: ‘Geloven begint in het opstaan van armen, hopen begint in het diepst van de wanhoop, liefhebben waar je geen liefde meer hebt.’

6

Manuela vervolgt: Wanneer je zo’n verhaal hoort, zou je je toch nog eens bedenken voordat je een gemakkelijk oordeel uitspreekt over vluchtelingen.

Er zijn enkele initiatieven te noemen die in Nederland grenzen proberen te doorbreken:  Het Handvest voor Compassie (Karen Armstrong) – Compassie is het minimum dat we in allerlei religies gemeenschappelijk hebben. Je ziet het in het joodse, christelijke, islamitische, hindoeïstische en het indiaanse geloof.  Interdependence Movement – Een initiatief genomen naar aanleiding van de aanslagen op 11 september 2001. De deelnemers zien zichzelf als burgers zonder grenzen, hetgeen ze jaarlijks vieren op 12 september.  Nieuw W!J – Georganiseerd vanuit het DSTS, met als doel mensen bruggen te laten slaan naar elkaar, over de 7

grenzen van godsdiensten heen. Het project werd oorspronkelijk bekostigd door het ministerie (onder minister Vogelaar). Precies bij het begin van het project, kwam de minister ten val, hetgeen inhield dat onze subsidie stopte. Enkele fondsen, waaronder PIN, hebben toen geholpen. Daarvoor zijn we erg dankbaar. We zijn veel bezig met jonge mensen, die via het internet en twitter met elkaar communiceren. Het loopt nu erg goed. Veel jonge mensen zijn minder bang voor verscheidenheid dan onze generaties. Maar Nieuw W!J is niet alleen voor jongeren. Ook enkele deelneemsters aan deze dag zijn er te vinden. Daarmee sluit Manuela haar inleiding af.

LIED Na een korte pauze zingen we ‘Een land om van te dromen’.

VRAGEN EN REACTIES UIT DE ZAAL Hierna is er gelegenheid om te reageren. Een greep uit de vragen en opmerkingen:  Niets gaat boven echte ontmoeting. Al onze groepen zouden dit verhaal moeten horen. Cécile, bedankt voor je moed en voor het feit dat je hier bent.  Dank voor de goede inleiding, dit verhaal moet op veel plaatsen verteld worden. 8

 Kunnen we adressen uitwisselen waar mensen opgevangen worden, al is het maar voor 24 uur? Antwoord: dit komt vanmiddag aan de orde; probleem is dat adressen niet bekend mogen worden gemaakt, juist omdat de politie de mensen dan gemakkelijk kan opsporen.  Kunnen we geen brieven naar kranten sturen?  Er zou nog een Roma-man komen. Maar die moest naar zijn zieke oma. Loyaliteit aan zijn wortels.  Mijn ervaring als taalcoach is dat mensen soms niet genoeg moeite doen: alleen eigen taal spreken, geen contact zoeken met buren. Antwoord Manuela: Toch spreekt al 70% binnen het gezin al Nederlands. Dat is veel meer dan twintig jaar geleden. Ervaringen van mislukte ontmoetingsbijeenkomsten zijn zeker bekend, maar het helpt als je hen van meet af aan bij de organisatie van zo’n ontmoeting betrekt. Antwoord Cécile: In Frankrijk kende ik mensen van Algerijnse komaf. Zij noemden zichzelf Fransen. Hier ontmoet ik meisjes die zichzelf als Marokkaansen beschouwden. Antwoord Manuela: Een ervaring bij de redactie van de website: op een fel anti-islamitisch artikel van prof. Smalhout werd niet gereageerd, op een artikel van mw. Duisenberg juist heel fel, want dat werd als anti-joods opgevat. Dat verschil is confronterend.

9

 Iemand vertelt dat de bevolking in Limburg niet gastvrij is voor allochtonen. Dit lokt enige reacties uit: bevestigend, maar ook kritisch. De slechte economische situatie in Limburg heeft daar ook mee te maken. Cécile: Je wordt in een hokje ingedeeld waar je jezelf niet in voelt passen. Opeens werd ik door mensen moslim genoemd. Manuela: Het zit ook in ons eigen systeem. Heb ik nu wel goed geluisterd, leg ik niet mijn eigen verhaal over dat van de ander? Daarom is het thema van deze dag zo treffend.  Het kost veel moeite om met openheid en liefde naar de ander te gaan. Als ik bang ben voor een ander, luister ik slecht. Manuela: Persoonlijk is het verrijkend om meer dan één cultuur te kennen. Ik kijk naar Nederland met Duitse ogen en andersom. Daardoor zie ik dingen soms breder.  Mensen hebben een basiscultuur nodig. Het is niet goed te verlangen dat mensen hun cultuur van oorsprong loslaten. Wat hebben we nodig om als samenleving te functioneren? Dat is de kwestie. Laten we de multiculturaliteit waarderen.

10

MEDEDELINGEN Aloysa kondigt de lunch aan en de kraampjes die tijdens de lunch bezocht kunnen worden. Er is onder meer een handtekeningenactie tegen het klinkeren van vluchtelingen. Klinkeren betekent het vanuit vreemdelingendetentie op straat zetten van mensen, met de mededeling dat ze onmiddellijk het land moeten verlaten. De actie is geadresseerd aan het partijbestuur en de Tweede-Kamerleden van het CDA.

11

BEELDEN VAN DE LUNCHPAUZE

12

SAMENZANG MET GELEGENHEIDSKOOR Ter introductie van het middagprogramma, en om te oefenen voor de slotviering, zingen we ‘God die leven hebt gegeven’, en ‘Hoor maar ik kan niet horen’.

GESPREK MET PANEL Onder leiding van Manuela spreekt de zaal met een panel, bestaande uit: Cécile, die zich al heeft voorgesteld vóór de middagpauze. Zuster Bets Verbakel, die vertelt over Vluchtelingen in de Knel (VidK). Deze groep vangt vluchtelingen op die in een noodsituatie verkeren. De eerste stap bij binnenkomst is luisteren naar de mensen. Een groot probleem is de vreemdelingendetentie. Deze is zwaarder dan gewone detentie. Ze vertelt het verhaal van een Somalische vrouw die door allerlei omstandigheden en een slechte advocaat in detentie terecht kwam. Ze werd ongewenst verklaard, wat inhoudt dat ze nooit meer in Nederland asiel zou kunnen krijgen. Met hulp van een andere advocaat kreeg ze toch toegang tot de asielprocedure. VidK krijgt mensen over de vloer vanuit het hele land. Er zijn ook nog enkele andere vergelijkbare clubs in het land. 13

Het Landelijk Ongedocumenteerden-Steunpunt (LOS) in Utrecht beschikt over gegevens. Wie zelf te maken krijgt met vluchtelingen in een dergelijke situatie, kan via het LOS advies krijgen. Waar het gaat over medische hulp lukt het VidK vaak met kunst- en vliegwerk iets te regelen. Onderwijs is een echt knelpunt. Jonge mensen moeten zich kunnen ontwikkelen, maar zodra de eerste afwijzing binnen is, mogen ze geen onderwijs meer krijgen. Gevolg is dat de jongeren alleen nog maar televisie kunnen kijken. Juridische hulp is ook voorhanden bij VidK, net als sociale. Wat is er nodig? Een ander vreemdelingenbeleid. Volgens Europese regels mag detentie alleen worden toegepast als er geen andere mogelijkheden meer zijn. Amnesty International heeft uitgezocht dat Nederland zich niet aan deze regel houdt, omdat er vaak nog andere mogelijkheden zijn. Grietje Nekkers werkt samen met pater Jan van der Zandt msc met Roma’s. In het verleden heeft ze les gegeven aan Romavrouwen, en zo het vertrouwen gewonnen van deze vrouwen. Na haar pensionering als lerares en maatschappelijk werkster heeft ze samen met Jan het Romaproject opgezet. Grietje doet onderwijs en 14

gezondheidszorg, een collega doet de juridische zaken, Jan coördineert. Een voorbeeld: een gezin met zes kinderen tussen 5 en 15. De oudste kinderen gingen pas met 9 jaar naar het basisonderwijs. De jongste heeft ze indertijd naar de peuterspeelzaal gepraat. Dat is geen simpel verhaal, omdat de ouders vertrouwen moeten krijgen in de peuterspeelzaal. De oudsten hebben door hun late start een moeizame schoolloopbaan. Bij ziekte in het gezin, verzuimt iedereen de school. Dat heeft al geleid tot een rechtszaak. Er zit veel hulpverlening op dit gezin. Wanneer je vergadert, ben je met twintig mensen. De meeste hulpverleners praten over de hoofden van de ouders heen, en de ouders vertrouwen de hulpverleners niet. In het nieuwe jaar stelt men zich voortvarend ten doel het schoolverzuim te bestrijden. Wat wij hopen, is dat het gesprek met de ouders op gang komt. Het luistert allemaal nauw in de communicatie, vertrouwen is het sleutelwoord. Eva Heezemans werkt bij BLinN, Bonded Labour in Nederland, een organisatie die strijdt tegen uitbuiting van slachtoffers van mensenhandel. De oorzaak van het probleem zit in het feit dat wij graag goedkoop over producten beschikken. Veel producten, denk aan aardbeien, kunnen goedkoop worden verkocht, omdat de mensen die ze oogsten, uitgebuit worden. Het werk van Eva is begeleiding van moeders en hun kinderen. Veel kinderen zijn in de prostitutie verwekt, wat tot gevolg heeft dat hechting van de moeders aan hun kind problematisch is. Verder is er werk aan de detentiecentra. Zo’n 70% van de gedetineerden wordt uiteindelijk geklinkerd, 15

slechts 30% kan naar eigen land terug. Vrouwenhandel is voor de Nederlandse wet geen misdaad tegen de vrouw, maar tegen de staat. Als een vrouw geen aangifte doet, blijft ze illegaal. Doet ze dat wel, mag ze slechts in Nederland blijven als getuige zolang als het strafproces duurt. Zodra het proces afgelopen is, houdt ook de bescherming van de getuige op. De vrouw moet dan opnieuw een verblijfsvergunning aanvragen, en dat lukt meestal niet. Aan deze regels en wetten moet dringend iets veranderen. Gevolg van de situatie is dat vrouwen die geklinkerd worden, soms geen andere uitweg zien dan terug te gaan naar een pooier. Dat vindt BLinN te gek. Het is erg hard nodig om hiertegen te vechten; gelukkig zijn er fondsen, waaronder PIN, die dit streven ondersteunen.

VRAGEN UIT DE ZAAL Opnieuw is er gelegenheid om vragen te stellen:  De wetten moeten veranderen.  Vluchtelingenkinderen moeten toch naar school? Antwoord Bets: ja, dat gebeurt ook, sterker nog: als een illegaal in Nederland verblijvend kind niet naar school gaat, kunnen de ouders een boete oplopen. Maar bij 18 jaar houdt dit op. Dan mag niets meer.  Kan de hulpverlening aan de Romagezinnen niet wat gestroomlijnd worden? Antwoord Grietje: Ja, daar proberen we aan te werken, het is erg belangrijk dat de hulpverleners niet over elkaar heenbuitelen.

16

 Kunnen we geen autoriteiten uitnodigen voor een bijeenkomst als deze? Antwoord Bets: We hebben een paar schrijnende problemen met ex-ama’s aangekaart bij de gemeenteraad. De raad ging met ons mee, maar de landelijke autoriteiten willen niet dat gemeenten hun beleid doorkruisen. Sommige gemeentes staan pal, maar de politiek luistert slecht. Antwoord Eva: Met de huidige regering is veel van de bestaande contacten afgebroken. Men staat er nu niet voor open. Antwoord Grietje: Nederland houdt zich niet aan Europese richtlijnen omtrent Roma. Daar wordt wel over gesproken, maar het is taaie materie.  Bij Romavrouwen speelt het taalprobleem sterk. Wat gebeurt daaraan? Antwoord Grietje: Men is nu actief met inburgeringscursussen. Maar soms mogen vrouwen het huis niet uit. Dat moet dan weer per huishouden worden besproken. Mannen doen wel meer mee. Op het Koning Willem I college loopt het redelijk. Iemand in de zaal vertelt twee voorbeelden van mensen die door taalproblemen een baan mislopen of een opleiding niet kunnen afmaken. Om het panel af te sluiten nodigt Manuela de KNR, in de persoon van Patrick Chatelion Counet, uit om te proberen iets op institutioneel niveau te ondernemen.

17

Het laatste woord is aan Cécile: Veel dank aan zuster Bets, en aan zuster Françoise, die me Nederlands heeft geleerd. Vluchtelingen in de Knel was de enige organisatie die mij echt kende.

SLOTVIERING Zie het programmaboekje

SECRETARIS KNR AAN HET WOORD Reagerend op de uitdaging door Manuela Kalsky, geeft Patrick Chatelion Counet, secretaris van de KNR, zijn visie op wat de KNR kan doen richting de overheid. Om te beginnen vertelt hij het verhaal van een Marokkaanse man die hij eens voor de rechter verdedigde, ergens in de jaren tachtig. Gedurende het 18

hele proces zei de man geen woord. Toen de rechter hem vroeg, waarom hij niets had gezegd, antwoordde de man: ‘Twee dingen zijn niet te vertrouwen: de zee en de overheid.’ Toch komen kwesties die wij op ons hart hebben, aan de orde. Het KNR-bestuur participeert in de COMO, Commissie Overleg Met de Overheid. Daar kaarten we maatschappelijke zaken aan.

Belangrijker is echter dit. Wanneer we het hebben over de KNR, moeten we bedenken dat de KNR niet het bestuur of het bureau is, maar alle religieuzen in het land. Wij, hier bijeen op deze Vredesdag, zíjn de KNR.

AFSLUITING Tot slot van de dag dankt Aloysa alle aanwezigen, de spreeksters, en allen die hebben meegewerkt aan de organisatie. Daarna zingen we het traditionele slotlied:

19

Wij moeten gaan; aan ’t lied van bevrijding, voegden we weer een eigen refrein…

PRAKTISCHE INFORMATIE  Nieuw W!J: www.nieuwwij.nl.  Een lezenswaard boek over het nieuwe wij is: B. Brandsma, M. Kalsky (red.), W!J-land. Voorbij de bindingsangst; verschenen bij Ten Have, Kampen 2009  Landelijk Ongedocumenteerden-Steunpunt (LOS) is een steunpunt voor mensen die ongedocumenteerden helpen. adres: Kanaalstraat 243, 3531 CJ Utrecht, 030 2990222 www.stichtinglos.nl  Bonded Labour in Nederland (BLinN) zet zich in voor positieverbetering van slachtoffers van mensenhandel. adres: Postbus 71, 1000 AB Amsterdam, 020 5231100 www.blinn.nl

20

Er schreeuwt een mens, onrecht, de schreeuw van de hongersnood. Er werd op hoog gezag besloten: een deel der mensheid hoeft geen brood, Opdat wie rijk is rijk kan blijven leven – wie heeft, hem wordt gegeven, onrecht, en de rest mag dood. uit: Lied tegen de nieuwe armoede, Huub Oosterhuis

ORGANISATIE NATIONALE VREDESDAG RELIGIEUZEN Commissie Vredesvraagstukken: Aloysa van Amersfoort Ignatia Crijns Francina Janssens Agnes Koekkoek Tarcise Lippus Suze Lases

Met dank aan:

Dr. Manuela Kalsky Joy van der Werf Leny van den Bosch Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel Pastoraat Woonwagenbewoners Vluchtelingen in de Knel, Eindhoven Sylvia Hobeijn en Tom Boesten (bureau KNR) Medewerkenden van het Ds. Pierson College

Emmaplein 19a 5211 VZ ’s-Hertogenbosch Tel.nr. 073 6921321

Wij waren te gast in het Ds. Pierson College van de Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs te ‘s-Hertogenbosch. Vanuit de Bijbel behoren respect voor de medemens, hulpvaardigheid, dienstbaarheid, liefde en gerechtigheid tot de kernbegrippen van dit college. Het hebben van een andere geloofsovertuiging is geen beletsel om je er als leerling én gast thuis te voelen.