HET HOOR STORT IN
Omzien.
HET
K O O R
STORT
IN
É
JOSEF
PONTEN
HET KOOR
STORT
IN NOVELLE
F. G. K R O O N D E R
1943
BUSSUM
OORSPRONKELIJKE
TITEL „DER MEISTER
OMFLAG E N BOEKVERSIERING
R.
SNAPPER
DRUK KOCH E N K N U T T E L GOUDA
E
architect v a n had
plotseling
huis het
de
aan
de
domkerk
zijn
deftig
noordkant
Domplein
van
ontruimd
en
voor een kleine w o n i n g de zuidzijde verwisseld. E r groeiden men
tussen
verteld. doen
Uit
de de
balken,
had
zwammen,
verrotten, m a a k t e n
de
zwam-
hij
die
aan rond-
het
hout
mensen,
beter
in keukenaangelegenheden
thuis d a n i n de
architectuur,
en,
het oude door
steenmotten,
dierenrijk aangeland, architectenhuis de
eenmaal
wandluizen.
op het D o m p l e i n
wandluizen
was
onherstelbaar
aan-
g e t a s t i—i d a t s c h e e n i n d e s t a d , w a a r elke handelwijze spreekt,
een
de openbare m e n i n g
aannemelijke
reden
in Het
over recht
voor
de
v e r h u i z i n g te z i j n . D e dom-architect h a d met het resultaat
van
zijn verhaal tevreden
k u n n e n zijn,
als
nïet
zijn vrouw geweigerd
h a d h e m te
geloven.
M a a r hoe k o n zij a n d e r s ? V a n de had
zij niets
gemerkt,
e n het
zwammen
gerucht
over 5
de
steenmotten
moest
wel
eensklaps,
en
vooral
beledigend geheel
de
voor
wandluizen
haar
onverwachts
zijn.
<—> a c h ,
En over-
v a l t ons niet soms, als een ziekte, h e l w a n t r o u w e n tegenover
iemand, wiens
betrouw-
b a a r h e i d o n s tot o p d a t o g e n b l i k z u i v e r a l s goud
voorkwam?
AI
hebben
wij
dan
de
s c h o o l b a n k , d e m a a l t i j d of zelfs het b e d m e t h e m g e d e e l d ! , , H i j heeft g e l o g e n ! " s p r a k zij bij
haar
eerste
rondgang
door
het
geheel
i n g e r i c h t e m a a r n o g zo v r e e m d e h u i s , t e r w i j l zij a l l e e n i n de
woonkamer
stond. E n
het
h u i s s c h e e n h a a r z a c h t te t r i l l e n . H e t p o r t r e t v a n d e n h e e r des h u i z e s , a a n e e n p a s gen spijker opgehangen,
viel v a n de
geslawand.
D e v r o u w k r o m p een ogenblik i n elkaar.
In
de
dom
begonnen
de
Zondagsklokken
te l u i d e n , e n , h e t m o c h t d a n z o e v e n
verbeel-
d i n g zijn geweest, n u trilde het huis w e r k e lijk
en
plantten
de
trillingen
l i c h a a m voort. E n w e e r
zich in
haar
t r i l d e het, w a n t
de
hondekar v a n een melkboer ging voorbij. E n w e e r , w a n t er k w a m i e m a n d de t r a p
op
a c h , het w a s i m m e r s ook m a a r een a r m z a l i g o u d houten h u i s ! H e t vorige, dat uit vroeger e e u w e n , toen de stenen h u i z e n n o g z e l d z a a m waren, 6
de
eerbiedwaardige
naam
„De
izen
S t e e n " droeg, h a d niet getrild als de k l o k k e n
En
l u i d d e n of er e e n h o n d e k a r r e t j e v o o r b i j r e e d .
VCT-
H e l lijkt w e l een schip, deze oude
an-
kast, d a c h t de v r o u w g r i m m i g ; w i e w e e t w a t wij hier nog
wankele
beleven?
als
D e dom-architect trad b i n n e n en legde glim-
de
lachend
een
arm vol bloemen
voor de
nu
met
bij de tafel zittende v r o u w ; narcissen, v u u r -
zij
lelietjes e n o r c h i d e e ë n . „ T e r ere v a n d e v e r -
teel
huizing ",
vijl
blanke
het
overvloed.
tret
„Ik b e n die attenties niet m e e r g e w e n d , "
.la-
zij koel.
nd.
„God,
zei
hij
zacht
en
kunstenaarshand
ja,"
binnenkort
bedacht
wees
op
hij
de
ernstig,
met
zijn
bloemenzei
„als
je
zilveren bruiloft viert..."
Z i j s t o n d op. „ M a n , zeg het eens eerlijk, w a t en
heeft dit v a n d a a g
el-
De
ce-
stond bedremmeld voor haar en v o n d
lar
a n t w o o r d . „ B e n je n o g niet g e w e n d a a n het
de
nieuwe
In
ogenblik
!ig
„Gelogen...
er
o m . ..
m
„Waarom?
V
zij scherp. „ D e
plotselinge
„Je hebt
huis,
te b e t e k e n e n ? '
vraag
verwarde
vrouw?"
vroeg
hij
hem,
hij geen
na
een
zacht. gelogenl" ik...?"
Hij
kleurde.
„Waar-
W i s t ik dat zelf m a a r ! "
lachte
gedachten komen plotseling 7
o p , g o e d e z o w e l als slechte. Z e v a l l e n je i n , net als de b l i k s e m i n een huis. „ D a n z u l l e n ze er ook w e l n a a r z i j n , ' hij spottend op. en
overwogen
„Alleen is
wat
betekent
iets,
ging
aangemoedigd
„Geef
n i e t a a n je b e s p o t t e l i j k e i n v a l l e n toe.
zei
hebben hij
op
niets
haar
hij
voort, Die
door
merkte
weloverdacht
te b e t e k e n e n !
onderwijzende
zwijgen. Denken,"
toon,
„denken,
overleg, ernst, v l i j t . . . " „ V l i j t ! vlijt! P r a a t niet altijd over vlijt. A l s je er d a a r m e e
a l l e e n moest
komen!"
„Je hebt mij nooit verweten, het niet verder „Neen,
gebracht
men kan van dan
menselijke
mogelijkheden.
vlijt.
ik
heb."
een
verlangen
vrouw, dat
mens
Vlijt
valt
niet
meer
binnen
Maar
wat
de
daar
b o v e n u i t rijst, d a t Iaat z i c h niet d o o r d e n k e n en
overpeinzen
bemachtigen.
Dat
is
ge-
schenk. D a t k a n i e m a n d i n v a l l e n . . . " „Kinderen „Oh...! houden
v a l t zoiets i n , " spotte riep zij machteloos
woede,
„voor
zacht. inge-
terwijl zij h a a r vingers
vuisten b a l d e , zodat zij w i t „Vrouw,
hij
en met
tol
werden.
zei hij beslist e n greep h a a r h a n d ,
den
duivel,
wat
bezielt
je?
Juist
door de
lucht
vandaag?" Zij 8
bewoog
h a a r vrije h a n d
a l s o f z i j iets a f w e e r d e
en ging zitten.
Ook
hij n a m plaats bij de tafel en trommelde i n zijn
onrust
hard
met
zijn
vingers
op,
zei
op
het
blad. „Toe,
houd
daarmee
zij,
zonder
o p te z i e n . „ J e b e d r i e g t m i j d a a r t o c h
nieï
mee. Je kunt w e l vastbesloten schijnen, maar alleen ik b e n immers
zeker
mijzelf.
mij
glimlachte
zij bij
rechte
ingevallen,"
E r is
s p o t t e n d . „ J i j m o e t n u z e g g e n of i k h e t hst
iets...
van
eind heb.
stoppertje
W i j
„ J e voelt je v a n d a a g
m i s s c h i e n niet
zei hij vergevensgezind, g e d u l d i g te „Neen,
zullen geen
ver-
spelen. goed,
„ d a a r o m is het b e t e r
zijn.
dat
is
bezorgdheid.
het
niet!
Bedankt
M a a r ik heb
voor
je
die niet n o d i g .
„Je wilt dus een verklaring hebben?
vroeg
hij zacht m a a r scherp, en verslikte z i c h toch nog. „Ja!" „Waarom
vandaag
weer.
men
„Als
juist?"
men
niet bent
momenteel leeftijd
door
alle
en
door
vrouwen
behoefte
is, moet
hij
over b e l a n g r i j k e d i n g e n praten. E n jij schijnen
driftig
ontweek
aan
boos.
op een
een
Overigens bepaalde
verklaring
te
hebben." 9
„Ik b e n o p g e w o n d e n , m a a r ik b e n niet boos. Ik
ben
spot
verontwaardigd
en
jij drijft
er
de
mee.
„Goed,
l a t e n w i j er niet m e e r o v e r
Ik z a l w e g g a a n e n m i j n dochter
praten.
opzoeken.
D i e zal met baar vader de verhuizing vieren. Je
vindt
breng,
goed,
dat
ik Gisela
die jij hebt
de
bloemen
versmaad?
H a a r beide h a n d e n s p r o n g e n als d i e r e n n a a r de zijne en
grepen
die vast.
z u l t het z e g g e n : H e b je
„Je blijft! Je
gelogen?
H i j zag haar koppig aan, maar
langzamer-
h a n d z o n k zijn b l i k als het w a r e
ineen, hij
balde
zijn
tafel
en
kwam zijn
vuisten,
bedekte
naast
hem
zijn
armen
op
zijn
steunde ogen.
Zij
stond
op,
en
legde
haar
hand
op
schouder.
„Gottschalk
, zei zij zacht, „ w a a r o m
je je v o o r m i j ? V e r g e e f me, i k w a s
verstop
werkelijk
driftig. L a a t m e net als vroeger met je praten. W i j h e b b e n ons tenslotte b e i d e n vergist toen wij
dachten
dat
jij
een
kunstenaar
Vroeger, toen w i j jong w a r e n en samen
door de
d o m liepen, e n jij zei,
je d a t z e l f z o u k u n n e n b o u w e n .
was.
geestdriftig dat
Ik w e e t a l
l a n g d a t je het niet k u n t . H e t v i e l m i j m o e i lijk het i n te z i e n . Ik h e b h e t a a n je g e m e r k t , t o e n o o k j i j b e g o n te t w i j f e l e n , z o lO
ongeveer
een
of
twee
jaar
geleden,
keel
a a n . E n d a n je v o o r t d u r e n d e
langzaam
mislukkingen
bij de p r i j s v r a g e n i n de steden v a n b e l rijk i k w e e t d a l je h e i m e l i j k a a n d i e w e d s t r i j d e n deelgenomen
hebt. W a a r o m d e n k je d a t i k
z o d o m b e n ? H e t is t o c h n i e t v o o r n i e t s , d a t je soms o p e e n s de h a l v e n a c h t e n o p b l i j f t o m te t e k e n e n ?
E n a l s je k l a a r b e n t , v o e l je je
drie m a a n d e n l a n g gelukkig, terwijl de jury de ingezonden
ontwerpen keurt. M a a r
dan
op een d a g brengt de post een d i k k e rol met het zegel
v a n de
een
d a t is j o u w a f g e k e u r d e
of a n d e r e
academie:
o n t w e r p . D a n b e n je
lange tijd neerslachtig. K i j k , dat weet ik toch a l sedert j a a r e n d a g . Ik h e b d a a r i n berust en
alle
mocht
grote ik v a n
dromen jouw
begraven.
Waarom
steeds w e e r
herhaalde
p o g i n g e n e n teleurstellingen niets v e r n e m e n ? Ik z a l het je z e g g e n : t e g e n o v e r m i j h a d je ze nog
wel
toegeven altijd.
toegegeven, m a a r tegenover
M aar
iedereen
kan
Iaat een
jezelf. die
je k u n t ze Je
droom
schepper
niet
droomt
nog
varen.
Niet
zijn,
anderen
moeten de k u n s t w e r k e n o n d e r h o u d e n . b l e e f er v a n o n z e o u d e g e b o u w e n
W^at
over,
als
a l l e e n h u n scheppers z i c h ermee h a d d e n bemoeid?
Het
waren
al
lang
vergane
puin-
h o p e n . L u i s t e r je n a a r m e , G o t t s c h a l k ?
Zit 11
d a a r niet zo d o o d s t i l e n staar niet zo v o o r je u i t . I k w i l v o l k o m e n e e r l i j k t e g e n je z i j n
en
je z e g g e n w a l i k w e e t e n w a t ik niet weet. Ik w e e t d a t je g e l o g e n
hebt, m a a r ik weet
niet w a a r o m je g e l o g e n hebt. H e t z a l w e l e e n n o o d l e u g e n zijn geweest, m a a r ik weet niet w a a r o m d i e l e u g e n n o d i g w a s . A l s het
een
n o o d l e u g e n i s , I a a t mij h e t d a n w e t e n , e n i k z a l m e t je m e e l i e g e n , h o e z w a a r h e t m i j o o k v a l t . H o o r je m e , G o t t s c h a l k ?
Zij
zacht
d a a r niet
a a n zijn schouder.
„Zit
schudde zo
v e r s t i j f d . S p r e e k j e u i t . P r a a t . H i e r is B e r t a . H i e r is j e v r o u w . J e v r i e n d i n s e d e r t d r i e - e n twintig jaren. D e d w a z e deelgenote a a n j o u w dwaze
dromen. D i e haar dwaasheid
met jou i n deemoed
samen
b o e t e n w i l . L u i s t e r je
n a a r m e , G o t t s c h a l k ? H e b je n a a r m i j
ge-
luisterde-? Z a l i k n o g eens h e r h a l e n w a t ik heb
g e z e g d ? Ik zei, dat
niet iedereen
een
schepper k a n zijn. D a t anderen zich moeten vergenoegen
m e t i n s t a n d te h o u d e n .
zouden
bouwwerken
de
der
W a t
scheppende
kunstenaars zijn zonder hen die deze schepp i n g e n o n d e r h o u d e n ? Z i j z o u d e n als vergane p u i n h o p e n tegen ik
gezegd
verhuizing
en
de grond liggen. D a t
verder,
daarmee
dat iets
onze te
plotselinge
maken
moest
h e b b e n . A c h , jij zit d a a r m a a r verstijfd 12
heb
als
een dode. B e w e e g
je t o c h eens. W e e s
blij
d a t je e e n g r o o t e n m a c h t i g g e b o u w i n s t a n d mag
houden...
„Maar
als i k ook dat niet m e e r k a n ?
eensklaps
de m a n , sloeg
riep
met zijn vuist
op
tafel en keek w i l d , b i j n a v e r d w a a s d o m zich heen. „Wat?
W a t
betekent
d a t ? " riep de
vrouw
e n k e e k v e r s c h r i k t o p . D a n l i e p z i j n a a r het venster
om
bestond, kwam
dat
dat
te
de
terug,
sluiten, alsof
stad
ging
hen
naast
er
gevaar
beluisterde.
haar
man
Zij
staan,
legde h a a r a r m o m zijn hals en trachtte h e m v a n t e r z i j d e i n h e t g e z i c h t te z i e n . „ W a t
zeg
je, G o t t s c h a l k ? " f l u i s t e r d e z i j . H i j staarde als een k r a n k z i n n i g e met gesperde
ogen
voor
zich uit en
open-
zei:
„Het
h e l i n de kamer.
Men
d o m k o o r stort i n ! " Stilte. Volkomen kon
de
stil w a s
voetstappen
en
het
lachen
hooien
v a n de m e n s e n die o p straat v o o r b i j g i n g e n . „ W a t ? W a t zei je? zij z i c h tegen h e m „Het
domkoor
vroeg de v r o u w , terwijl aandrong.
stort
i n ! " schreeuwde
hij.
„ H e t d o m k o o r stort i n , v a n d a a g , m o r g e n , b i j de
eerstvolgende
heeft
het
koor
storm! er
Vijfhonderd
gestaan,
stevig
en
jaar wel. 13
E e n beetje b e w e g i n g zat erin, bet beeft z i e k moeten zetten, zoals alle g e b o u w e n dat d o e n . D a t b e e f t n i e t s te b e t e k e n e n . D a t k u n j e b i j de meest beroemde v o o r b e e l d e n constateren. V a n d e v e e r t i e n d e e e u w af, t o e n d e m e e s t e r bet g e b o u w d
beeft,
tot t e g e n b e t e i n d
van
d e a c h t t i e n d e beeft bet als een b l o k gestaan. M a a r sedert r u i m b o n d e r d j a a r b e w e e g t b e t l Verschuift
het! H e e l
anders
dan
men
het
gewoonlijk opmerken kan. H e e l anders! H e t beweegt! H e t scheurt! In de k a p p e n v a n de gewelven zitten scheuren. D e oudste zijn al honderd
jaar
oud.
dombewaarders
Mijn
hebben
voorgangers ze
laten
als
dicht-
smeren; m a a r de scheuren zijn telkens weer opengegaan.
Steeds
verder.
Steeds
breder.
E e r s t k o n e e n k i n d er z i j n v i n g e r i n l e g g e n , toen
al
reeds
gauw
een
man. N u
kan
e e n n i e t a l te d i k k e a r m
men
er
doorsteken.
E n er o n t s t a a n steeds w e e r n i e u w e s c h e u r e n . Naast
de
oude
Ueen mens
en
dwars
er
doorheen.
weet hoe dat komt. M i j n
drie
of v i e r v o o r g a n g e r s h e b b e n d i c h t g e s m e e r d e n d i c h t g e s m e e r d . O o k zij h e b b e n er niets v a n begrepen.
O o k zij h e b b e n gezocht,
ik. J e k u n t d e toetshamers En 14
dan
sporen nog zien, w a a r
het gewelf
zijn
evenals
zij
bang
hebben
hun
onderzocht.
geworden
voor
de
ch
mensen,
;n.
bouwmeesters
bij
die
zij K e b b e n
zouden de
tot
zeggen
niets
kappen
beschilderen.
dat
de
i n staal in
Door
dom-
waren
schrillje de
en
kleuren
n.
laten
kleurigheid
er
v a l l e n d e s c h e u r e n n i e t o p . D e eerste is a l -
in
leen m a a r b a n g , de tweede onvoorzichtig, de
n.
derde
;t!
vierde i n deze h o n d e r d ongeluksjaren, ik zal
al onverschillig geworden,
et
de
et
draaien
ongeluksmens moet.
zijn
Want
en
die
voor
het
gewelf
ik,
de
alles
op-
scheurt
Je
verder. O p
al
b o r g e n k a p , k a n er a l e e n k a t d o o r k r u i p e n .
één plaats, i n een gelukkig ver-
Is
I n de vastentijd, toen het veertigurige
t-
in Munster gehouden
n
n i k e n veel wierook
r.
vallig op
i.
gestaan en n a a r het koor gekeken.
*r
denk
het
w e r d , en de
gebruikten, heb
balkon
ons
ik
vorige En
wat Ik
ï.
zag het r o k e n l R o k e n z a g ik h e t ! D o o r
de
ï.
d a k p a n n e n s t e e g e n k r i n g e l d e d e r o o k te v o o r -
c n n s
i
ezien f H è ?
toehuis
Haha!
ï.
je d a t i k h e b
van
gebed kanun-
schijn als uit een toegedekte koïenmijt. w
a
s
kaarsen. n
e
Het
de wierook en de rook v a n de d u i z e n d Door
het
gewelf
en
de
kap
van
l J a k d r o n g het n a a r buiten. A l s de bur-
gers e n d e d o m h e r e n t i j d e n s d e m i s d e r o o k door de
scheuren
als d o o r een
schoorsteen
z i e n w e g t r e k k e n , z u l l e n ze m e s t e n i g e n ! D a n g
word
ik
afgezet
met
schande
en
hoon. 15
,
H a h a , m a a r dat z a l niet gebeuren, w a n t
nu
b o u d e n zij i n bet k o o r g e e n d i e n s t meer. Ik beb den domkapittel duidelijk gemaakt,
dat
bet beter z o u zijn tijdens de restauratie onder d e steigers
g e e n m i s s e n te l e z e n . I k b e b
zegd,
er w e l
dat
eens
een
steentje
ge-
op
de
bostie z o u k u n n e n v a l l e n e n b a a r
beschadi-
gen;
kelk
dat
er
cementgruis
in
de
met
C h r i s t u s ' b l o e d z o u k u n n e n stuiven. Ik
heb
bet altaar onder de viering i n het schip v a n de
kerk
laten
afgescheiden
zetten, door
en
het
dit v a n plaatsen
het
koor
van
een
houten w a n d . N u z a l m e n tenminste de rook niet zien
wegtrekken."
„Ik
wel
had
Maar
heb
zoiets
gedacht,
Gottschalk.
je d a n a l l e e n a a n j o u z e l f e n
goede n a a m
gedacht
en niet a a n
de
je
dom-
heren, die onverwachts onder het instortende koor bedolven „Neen, ik niet
kunnen
worden?"
zei hij stug, „ a a n de d o m h e r e n h e b gedacht."
„Ontzettend. gedaan.
Je hebt
Ontzettend,
het
alleen
om
jezelf
Gottschalk!"
„ O h , het ergste k o m t n o g , het w e r k e l i j k ontzettende.
M a a r d a a r h e b ilc e e n l o o p j e
mee
genomen. H e t ontzettendste h e b ik weten
te
v o o r k o m e n , opdat ik niet de d u p e z o u z i j n ! " Triomfantelijk keek hij o m zich been, 16
, , W a a r ligt de o o r z a a k v a n het k w a a d
dan?
Jij bent de geneesbeer v a n de d o m l D e
dom
i s z i e k , v i j f h o n d e r d j a a r l a n g is h i j onder
gezond
is h i j
ziek?
=h
ge-
O n d e r z o e k de d o m toch als een patiënt. Stel
op
de
d e a a r d v a n d e k w a a l vast, en bestrijd h a a r
:hadi-
dan!"
<
met
„Ik
U
heb
p a t i ë n t Was. I k h e b h e t d e p o l s g e v o e l d
!> v a n koor i
g e w e e s t , n u is h i j z i e k . W a a r
een rook
:halk.
heb
beklopt
het koor onderzocht i— i k h e b
de
alsof het
oorzaak
v i n d e n . H e t ligt niet a a n de
niet
een en
kunnen
fundamenten,
die zijn gezond en rusten op steengrond.
Ik
b e n i n de r o l l e n d e steiger b u i t e n en b i n n e n langs
de
muur
maar
het
hoe,
gegleden; niet het
^- ilc z i e
waardoor
alleen
van
het
k w a a d . E n i k h e b iets v e r s c h r i k k e l i j k s g e z i e n . Want
dat de k a p p e n
s c h e u r e n , d a t is n o g
niet eens zo erg. Z i j h a n g e n i m m e r s
tussen
de binten. M a a r die binten, B e r t a , de b i n t e n ! Z i j zijn door de verschuiving v a n het
gewicht
bier en d a a r overbelast. Z i j scheuren, B e r t a , z
'j
vergaan
inwendig.
Als
je
storm het oor tegen het gewelf
tijdens
een
l e g t , b o o r je
het v a n b i n n e n zacht b e w e g e n . B e d e n k eens goed w a t dat betekent! E l k ogenblik k u n n e n de iT"
binten
barsten.
Stil...
hoor
je
niets?
K r a a k t e bet zoeven niet? — K o n ik bet l u i d e n m a a r verbieden, dat de hele d o m trillen doet! 17 H e t koor stort i n . . .
2
E l k o g e n b l i k k a n bet i n e l k a a r storten,
bet
koor. W a n t ook de steunpilaren buiten geven m e e d o o r d e te b o g e d r u k : z i j b a n g e n a l n a a r de
buitenkant
uit bet
lood.
Oh,
en
heus
niet w e i n i g l Sedert een h a l f jaar vlieg ik als een d w a a s zoek,
o m het g e b o u w
maar
ik vind
heen en zoek
niet, w a a r
het
en
kwaad
z i c h verbergt. Ik z o u een ijzeren r i n g r o n d o m het hele het
koor k u n n e n laten
één blok wordt.
smeden,
M a a r dan
zodat
zouden
de
burgers lachen en zeggen: V i j f h o n d e r d jaar l a n g heeft het k o o r er z o n d e r d i e lijke r i n g gestaan,
afschuwe-
hoe komt het dat bet
plotseling die bescherming n o d i g heeft? hebben mijnheer
uw
voorgangers
de
dat
nu Hoe
klaargespeeld,
dom-architect?
Mijnheer
de
architect, hoe h e b b e n zij dat g e d a a n ? H o o r t u het, m i j n h e e r de architect? V e r s t a a t u
uw
v a k eigenlijk w e l , hoe zit d a t ? Z o niet, d a n k u n t u u w matje w e l oprollen. W i j krijgen w e l e e n a n d e r e n d o m - a r c h i t e c t . —< H o e h e b ben
die
gespeeld, lang
er
vroegere dat het heeft
meesters gebouw
gestaan
het
dan
klaar-
vijfhonderd
zonder
zich
te
w e g e n ? Z i j m o e t e n d e e e n of a n d e r e greep hebben
rood en blind worden. W a t 18
be-
kunst-
toegepast. M a a r ik k a n
o n t d e k k e n w e l k e ! E n i k z o e k tot m i j n
jaar
niet ogen
h e l p t het als i k
i et
m i j z e l f troost, d a t m i j n d r i e v o o r g a n g e r s
;n
oorzaak
ook
niet
hebben
de
gevonden?
De
ar
laatste
us
v r o e g of Iaat z o u i n s t o r t e n , w a n t z i j h e b b e n
ils
in
;n
de
twee
hebben
geweten
dat het
b u n testament b e p a a l d , dat vroegere
koor
zij niet
als
naast
de
dombouwmeesters
*d
k a n u n n i k e n i n bet koor, m a a r i n het
m
van
at
w i l d e n niet i n b u n graf w o r d e n
Je
als het g e w e l f
ar
H a
e-
dat ik ook d o o d w a s e n bij h e n i n het s c h i p
u i
begraven Iagï
oc
op tafel uitgestrekte a r m e n neerzinken.
de kerk begraven
schip
wilden worden.
Zij
opgewekt,
op de zerk z o u neerstorten.
b a , z i e je, d e s l i m m e r i k k e n ï . . .
Ik
wou
H i j liet het h o o f d tussen zijn
d,
„Vreselijk," zei zijn v r o u w , „vreselijk!
Je
m o e t je g e l e d e n h e b b e n ! M a a r w a t v a l t e r
>rt
n u te d o e n ? "
.w
„ N i e t s , " z e i h i j d o f , „ n i e t s d a n w a c h t e n tot
in
d e eerste h e r f s t s t o r m alles i n p u i n g o o i t . "
211
„ J e m o e t d a d e l i j k a a n 't w e r k g a a n , d e s t r a a t
b-
met
ir-
s c h u w e n d a t m e n n i e t te d i c h t l a n g s h e t k o o r
a i"
loopt. Je moet de
e-
jullie bij w e r k op de d a k e n altijd
een
schutting laten afzetten
en
strowis u i t b a n g e n ,
W a t
waarzoals
doet."
it-
„Ik moet de m e n s e n er op attent m a k e n
et
Zodat
n
vrouw
a
ilc
ze
mij
met
de
vinger
^1
nawijzen,
„ M a a r d e n k eens a a n de m e n s e n l e v e n s , die 19
1
net
kosten
zal,
als
net
ongeluk
werkelijk
gebeurt!" „ M a a r d e n k eens a a n m i j . Ik m a a k m e lachelijk als ik h e n „Maar
de
be-
waarschuw!"
mensen !
De
mensen,
Gott-
schalk!" „Maar Zij
i k ! M a a r ik, B e r t a ! "
schudde
het
hoofd
en
zei
zacht:
„Ik
b e g r i j p n i e t , d a t je h i e r n o g k u n t v r a g e n
en
treuzelen. ' „Ik
heb
trouwens
a l iets
gedaan.
immers al gewaarschuwd," mig en
Ik
lachte hij
heb grim-
betekenisvol.
„Je hebt
al gewaarschuwd?
Oh,
gelukkig,
Gottschalk!" „Voorlopig
alleen jou en G i s e l a . "
„ H o e zo? D a t begrijp ik niet." „Het merkwaardigste komt namelijk nog. D e scheuren en verschuivingen i n de m u u r zijn alleen
aan
de
noordoostzijde
te z i e n .
a a n de zuidzijde. D u s ginds, a a n de
Niet
andere
k a n t w a a r ons o u d e h u i s staat. N a a r die k a n t z a l het koor instorten en op de h u i z e n
daar
vallen." „Dus
d a a r o m i — ?!" riep zij. „ D a a r o m
verhuizing ^ ? !
Daarom
zijn
wij
van
deze de
noordzijde, w a a r de m i d d a g z o n zo w a r m i n onze 20
vensters
scheen,
naar
deze
kille
schaduwzijde
verhuisd? D a a r o m . . . o
Gott-
schalk!" „ Z i e je n u , d a l d e z e v e r h u i z i n g , d e z e z i n l o z e verhuizing,
zoals
jij
vrouwenverstand
het
met
je
beperkte
geliefde
uit
te
drukken,
toch w e l z i n g e h a d heeft? E n zelfs veel z i n ? merkte hij triomfantelijk op. „Ons
oude
„...wordt God
huis... bedolven,
als
het
koor
instort.
zij d a n k is er d a n n i e m a n d m e e r i n . '
„ M a a r d e h u i z e n er n a a s t ? R e c h t s de kosterswoning
en
links de
die v a n
den
ouden
portier,
en
prelatuur...
„ I e d e r is z i c h zelf h e t n a a s t , " z e i d e architect stug en stond vastbesloten
op.
„Ontzettend,
Ben
Gottschalk!
je
een
on-
mens? O p dit ogenblik ging de deur o p e n e n k w a m een b l o n d meisje de k a m e r b i n n e n . „ R i e p
je
me, moeder? Ik dacht dat ik het hoorde. „Je
k o m t net op
tijd, k i n d ,
zei de
vader.
H i j trok het s l a n k e meisje b e h o e d z a a m
naar
z i c h toe. „ J e m o e t m i j h e l p e n , w a n t je m o e d e r is t e g e n j e v a d e r „Gottschalk!" Gisela
opgestaan."
riep Berta.
bevrijdde haar
zich vader
geschrokken
armen
van
en week
„Wat
hebben jullie met elkaar
uit
de
achteruil. ?" 21
Z i j w a s een tenger g e b o u w d meisje met een blanke
huid
en
helderblauwe
ogen.
Haal-
b e n e n , b o v e n de s c h o e n e n , w a r e n zo d u n als die
van
een
vogel.
Bijna
breken;
men
moest
zich
alsof
ze
zouden
verwonderen,
dat
een mens daarop lopen kon. D e slanke hals paste w o n d e r w e l bij het kleine h o o f d , m a a r s c h e e n d e last v a n de
daaromheengewonden,
b l o n d e v l e c h t e n n a u w e l i j k s te k u n n e n
dra-
gen. A l s zij de s p e l d e n eruit g e n o m e n e n de vlechten naakt
zou
op
de
hebben
losgemaakt,
had
zij
m a r k t k u n n e n v e r s c h i j n e n /—<
h a a r h a r e n z o u d e n h a a r k l e e d zijn geweest. „Houd
j e h e t m e t j e v a d e r of m e t j e
der, G i s e l a ? „Waarom
vroeg
moet
moe-
Gottschalk.
i k het met
een
van
h o u d e n ? W a a r o m niet met b e i d e n ?
jullie zei ze
angstig. „ A l s het er eens o p a a n z o u k o m e n , G i s e l a . . . dat z o u eens het g e v a l k u n n e n z i j n . . . " „Wat
betekent
dat?
Je
maakt
me
bang,
vader. „ H o e k u n je h e t k i n d zo iets v r a g e n ,
manl
Luister niet n a a r h e m , G i s e l a . ' G i s e l a keek haar vader en moeder
beurte-
lings a a n . D a n liep zij l a n g z a a m n a a r venster, huilbui 23
en
barstte
uit. N a
weldra
enkele
in
een
het
hevige
ogenblikken zei
ze
snikkend: „Ik h a d gedacht dat alleen mensen van
de
straat
ruzie
marktkooplui
en
ouders
N u
ruzie.
maakten.
kleermakers doen
mijn
Alleen
bij
maken
de
ouders
het
ook." „Wij
maken
geen
ruzie,
Gisela,
zei
bouwmeester bedremmeld. „ M a a r kijk
de
eens,
als d e m e n s e n je v a d e r eens d e r u g toe z o u d e n d r a a i e n , als ook je m o e d e r h e m i n d e steek z o u l a t e n , z o u j i j . . . ook verlaten?...
Als
h e m overbleef...
jij de
keerde
dan
laatste w a s
die
z o u jij h e m d a n a l l e e n i n
de wereld achterlaten Gisela
z o u jij h e m
^-?
z i c h heftig
om
en
sloeg
de
a r m e n o m h a a r v a d e r s h a l s . „ I k l a a t je niet alleen!" De
architect streelde b e h o e d z a a m
haar
en
maakte
scheen
z i c h los, vloog
omarmde
haar
en
het
tevredengesteld. riep:
naar
haar
„Laat
alleen, m o e d e r ! V e r l a a t ons
volle
Gisela moeder,
vader
niet
niet!"
„ G i s e l a . . . ! " zei de v r o u w , h a a r dochter kort m a a r heftig o m h e l z e n d . D a n b e g o n
ook zij
b i j n a te s c h r e i e n , m a a r v e c h t e n d t e g e n
haar
tranen, m a a k t e zij G i s e l a v a n z i c h los, richtte haar
op, e n h i e l d h a a r zo l a n g met
beide
h a n d e n b i j d e s c h o u d e r s , tot z i j v a s t o p h a a r benen
stond; op de manier zoals m e n
een 23
p o p t r a c h t te d o e n s t a a n . D a a r o p w e n d d e z i j z i c h kort e n heftig af e n o n d e r d r u k t e klaarblijkelijk veel dat h a a r nog op de tong „Jullie maakt mij verdrietig,
zei het
lag.
meisje
zacht en liep l a n g z a a m naar de deur, waardoor zij w a s
binnengekomen.
zo n mooie Z o n d a g
„En
het
was
vandaag.
„ H e t z a l ook verder een mooie Z o n d a g zijn, zei de vader, terwijl hij haar naliep en haar hand
greep.
„Wij
krijgen
bezoek
van-
middag." „ W i e k o m t er d a n op b e z o e k ? " vroeg G i s e l a zonder
interesse.
„ E e n bediende uit de „Hè!
bouwkeet."
riep zijn v r o u w
„Een
bediende
uit
verbaasd.
de
bouwkeet,
zei
de
architect s n e l e n b i j n a i n G i s e l a ' s oor. „ J e nodigt a n d e r s je gezellen b i e r t o c h
ook
niet u i t ? " merkte B e r t a w a n t r o u w i g op. „ E e n bediende uit de bouwkeet, architect weer
tegen
begon
Gisela. „Maar
de
het
is
geen g e w o n e b e d i e n d e . N i e t zo een die r u w e praatjes draagt. nog
heeft
en
Jullie kent
maar
bijzondere
sinds
slecht hem
veertien
bediende,
zittende
kleren
n o g niet, h i j is
hij
dagen.
Een
zal
zeker
je
er
heel be-
vallen. „Ik 24
vind
het best,
vader,"
zei G i s e l a
mat,
„je
k u n t i m m e r s u i t n o d i g e n w i e n je
wilt.
Z i j verliet stil d e k a m e r . De
man
wilde
Kaar
na
gaan,
maar
v r o u w , B e r t a , trad Kern i n de w e g . h e e f t d a t n u w e e r te b e t e k e n e n ?
zijn „Wat
vroeg
ze
scKerp. „Kort
en
den?
K e r n a m de arcKitect, terwijl Kij b a a r
goed,
zijn we
koel i n de ogen Zij
bleef
een
v r i e n d e n of
zag. ogenblik
met
l i p p e n staan. D a n zei ze: den;
vijan-
terwille v a n
dichtgeknepen
„ W e
zijn vrien-
Gisela.
„ A h a ! " zei Kij zacKt en triomfantelijk. „ M a a r G i s e l a staat a a n m i j n k a n t ! „ O m d a t i k niet w i l , d a t zij tussen ons K e e n e n w e e r getrokken w o r d t als e e n v o d ,
waar
twee bedelaars o m vecbten. V o o r G i s e l a zijn wij
vrienden,
maar
onder
elkaar
zijn
wij
v i j a n d e n . T o t d a t i k w e e t w a t jij i n je s c h i l d voert. M i j n ogen z i j n p l o t s e l i n g o p e n g e g a a n . Maar
als w e
vijanden zijn,
zullen we
bet
zijn met open vizier. „Goed!"
zei
bij
na
een
ogenblik
koppig.
„ G o e d ! Prachtig! W i j zullen vijanden
zijn.
En
Uit-
met
open
vizier!
Zoals
je
wilt!
stekend!" „Wat terde
b e n je met G i s e l a v a n p l a n ? " fluiszij heftig,
terwijl zij v l a k
voor '
hem 25
kwam
staan.
„Ik w i l Kaar laten trouwen." „Je
wilt...
,,... k a a r laten
trouwen.
„Hm... ja... kal
Iackte zij kortaf e n bitter.
„ Z e k e r , jij b e n t d e v a d e r . M a a r je s c k i j n i le v e r g e t e n d a t G i s e l a i n d e z e k w e s t i e o o k iets te z e g g e n k e e f t , z o u i k z o z e g g e n . . . " „Gisela „En
doet w a t
kaar vader wil.
d a n s c k i j n j e te v e r g e t e n
een moeder „Maar
die
Gisela's
vijanden
„Tot
dat
zij
nog
verklaard
tot
keeft. moeder
keeft
te
G i s e l a s...?
bekoren."
riep zij.
„ O m d a t z i j tot mijn
v i j a n d e n beboort.
vijanden zijn G i s e l a s vijanden. „Mijn...
mijn...
Mijn
Ik..."
en i k . . . i k l Je gebruikt die
w o o r d e n te v a a k ! I k , i k , e n n o g e e n s i k ! " „Ik
veckt
voor
mogelijkkeid,
mijn
Berta!"
vastbeslotenkeid.
leven zei
en
kij
„ H e t gaat o m
bestaans-
met
keilige
mijzelf..."
„ L a t e n w e e r a a n d e n k e n , dat net altijd de gerecktigkeid gaat, G o t t s c k a l k . komen we „Hal
ket
om
Daarmee
verst."
Iackte kij kortaf e n k o p p i g .
„Je lijkt w e l een j o n g e n , " g l i m l a c k t e zij. Getroffen keek kij k a a r
aan.
Z i j ging weer a a n de tafel zitten e n verzoekt 36
hem
door
volgen. sprak
een
Hij
gebaar
haar
gehoorzaamde
n u o p een a n d e r e
voorbeeld
te
langzaam.
toon. „ Z o
Zij
komen
w i j niet verder, G o t t s c h a l k . Z e g eens w a t v a n p l a n bent. M i s s c h i e n b e b i k er i n heel
niets
op
tegen.
t ge-
Misschien Gisela
niet. W a a r o m z o u zij niet t r o u w e n ?
je ook
Z i j is
i m m e r s a l t w i n t i g geweest. W ^ i e h e b je v o o r haar
uitgezocht?
H i j hield i n een jongensachtige
koppigheid
zijn voorhoofd nog gerimpeld. Tenslotte
zei
bij rustig: „Ik noemde h e m al. „ M a a r vertel eens w a t meer v a n h e m . is h i j ? W a a r zijn ouders?
komt hij vandaan? W at r
voert bij
bouwkeet
zei hij, op de tafel starend.
beb h e m n o g niet n a a r zijn ouders
weet
al wel dan
gemerkt, de
hele
dat
keet,
maar ik
bij meer kent de
„Ik
gevraagd.
H i j is er n o g m a a r v e e r t i e n d a g e n , beb
zijn
uit?
„ H i j is v o o r v e e r t i e n d a g e n i n d e gekomen,"
W i e
W i e
en
meesterknecht
inbegrepen. „ E n d e d o m - a r c h i t e c t , w i l je z e g g e n , lachte zij
glim-
pijnlijk.
„ D a t h e b ik niet g e z e g d I " riep hij heftig toch
„ N e e n , m a a r je hebt bet gedacht. het
en
getroffen. onbewust.
Dat
zijn
pas
de
Je
dacht
echte
ge27
dachten, uit
die onbewust
onze
ziel
voort.
dachten zijn veel
blijven. D i e
De
komen
uitgesproken
ge-
oppervlakkiger. L a a t
mij
het eens z e g g e n . J e h e b t o n d e r het p e r s o n e e l e e n m a n d i e iets p r e s t e e r t , d i e i d e e ë n Hij
bevalt
je. J e voelt z o w e l
heeft.
bewondering
als afgunst. Jij z o u zijn ideeën ook w e l w i l l e n h e b b e n , m a a r h i j heeft ze n u e e n m a a l . doe
je
i n zo n
geval?
ideeën eenvoudig
W ' e l , je
over. J e steelt
neemt
Wat die
ze...
„Bertal „ O h , p a r d o n . M a a r ik k a n mijzelf niets wijsmaken. het
Mijzelf
om
niet, e n a n d e r e n
waarheid
en
niet.
gerechtigheid
Als gaat,
k o m e n de scherpe w o o r d e n vanzelf over mijn l i p p e n . Z e zijn scherp als het mes v a n
den
dokter, als hij d e n patiënt opereren w i l . M e t een stomp mes k a n hij alleen m a a r
schade
aanrichten. N e e m mij zoals ik ben. Jij wilt met d i e n ander nader i n contact k o m e n . Jij w i l t m e e p r o f i t e r e n v a n w a t h i j bezit. J i j zet i m m e r s o o k iets i n : je d o c h t e r . J e w i l t o o k tot j e o p v o l g e r m a k e n . Z i j n zal
met
die v a n
hem
verdienste
jou samenvallen.
Je
wilt
h e m z e l f s s p o e d i g tot j e o p v o l g e r m a k e n , z o gauw
het
maar
enigszins
beetje familiegedoe
mogelijk
is. E e n
vinden de mensen
nog
w e l n e t j e s . D e z e b i j b e d o e l i n g e n h e b je
met
28
je
schoonzoon.
Oh,
i k d o o r z i e je z o
J e v r o u w is v e r s t a n d i g e r
goed.
d a n jij, dat
moet
ik h e l a a s w e l z e g g e n . A c h , i k z o u zo
graag
tegen j o u als d e n verstandigste, als tegen
een
toren opkijken, zodat m i j n nek pijn zou doen. Ik h e b het l a n g g e d a a n , m a a r i k k a n het niet meer.
Ik k a n
het
niet meer;
wees
er
niet
boos o m . M a a r n u de z a a k e e n m a a l zo staat, moet
jij niet tegen
je v r o u w w i l l e n
spelen.
S p e e l liever met h a a r s a m e n , zij heeft
meer
i n z i c h t d a n j i j . P r o b e e r m i j n i e t u i t te s c h a kelen. D u s G i s e l a zal trouwen. N a t u u r l i j k ! Haar
vader
heeft
een
man
voor
baar
ge-
v o n d e n . W a a r o m z o u hij d i e n toevallig niet even goed k u n n e n v i n d e n als de dochter zelf? O f zelfs als d e m o e d e r ? H i j b r e n g t h e m met zijn dochter i n kennis, en w a c h t af w a t er v a n
zegt, m i s s c h i e n zelfs
moeder
naar haar
d e r e n het eens w o r d e n k a n iedereen tevreden „Zij
zal
vraagt
mening, en
als
en de
hij de
de kin-
dochter w i l ,
zijn...
willen!"
„ D a a r k u n je n i e t z o v a s t o p r e k e n e n . is t e o n v o o r z i c h t i g . D a a r m e e
k u n je je
v e r g i s s e n . H e r i n n e r j e je n i e t , h o e o o k vader' zich vergist een
zij
reder v a n
beeft,
bij de
toen
Rijn
hij voor
had
Dat erg mijn mij
uitgezocht,
m a a r ik een k u n s t e n a a r w i l d e h e b b e n .
Als 29
J e d o c h t e r iets v a n d e z e l f s t a n d i g h e i d haar
moeder
heeft,
kan
ruzie
komen.
W i j
willen
ouders
zijn,
waren
en
wat
die
vergeten
die aan
zij zelf v a n
er
nog toch
dat
wel
ouders
eens
niet
ze
zulke
ook
hun kinderen
hun
van
jong
weigeren
hebben
afge-
dwongen." „Gisela
zal
niet
tegen
mijn
wil
ingaan!
merkte hij b i j n a d r e i g e n d op. „ H e t k a n niet anders." „ N e e n , het k a n i n d e r d a a d n i e t , " zei zij pijnlijk, „ d a t jij je eens b u i t e n jezelf
verplaatst.
D a t weet ik al lang. M a a r laten w i j de hoop niet verliezen.
M i s s c h i e n vechten
wij
met
e e n d e n k b e e l d i g e n v i j a n d , e n heeft het k i n d geen ouders
hartstochtelijker >—> a l s
ik ook
wens
dan
die
eens over m i j n
der wens
m a g p r a t e n . H e t is a l l e e n m e r k w a a r d i g , het meestal i n de g e z i n n e n anders
dat
loopt.
„In andere gezinnen, j a ! H i e r niet! B i j mijn dochter niet! „ D a t zullen alle vaders w e l zeggen: B i j mijn dochter niet." „ V o o r j o u bestaat er zeker geen vierde
gebod
meer f „Voor
jou
bestond
dat
i n d e r t i j d ook
H e e f t m i j n v a d e r ons niet precies
gevraagd? M a a r m e n herinnert zicK de 30
niet.
hetzelfde ge-
b o d e n a l t i j d pas, als m e n a a n de k a n t d e n gebieder „De
van
staal.'
ouders bebben
recbt op de liefde
der
kinderen... „Neen,
de
kinderen
bebben
liefde der ouders. D e voor de De
ouders.
ouders
ouders
Dat
zijn
bebben
er
recbt
op
k i n d e r e n z i j n er is t o t a a l
voor
de
fout
de niet
gezien.
kinderen.
b u n beloning en b u n
De dank
v a n tevoren gekregen, indertijd toen zij zelf nog k i n d e r e n w a r e n . W e e s niet d w a a s , G o t t schalk.
W e
zullen
samen doen wat
elkaar
verdragen
en
e r te d o e n v a l t . G e e f
me
een h a n d . " Z i j greep de h a n d v a n d e n m a n . Gisela en
had
stond
al
onopgemerkt een
ogenblik
de op
deur de
geopend drempel.
N u vloog zij n a d e r b i j , o m a r m d e h a a r
vader
en moeder tegelijkertijd en riep: „ D u s
jullie
zijn weer goed zo verdrietig
op elkaar.
O h . je h e b t
mij
gemaakt!
51
I D D A G S k w a m de veel besproken bezoeker. een
frisse
met
een
Het
blonde kuif
jongen
die
als
vlag v a n zijn boofd en met lichtblauwe ogen. T o e n de hem
w i l d e voorstellen,
hem
enigszins
viel
vrijpostig
de
in
heet G o t t f r i e d , ik b e n
jaar, dat
dus u,
van
nog
mevrouw,
waaide
jonge de
tamelijk
man
rede
vier en het
en
voor:
twintig
groen
verzoekt
een
architect
stelde zichzelf a a n de beide v r o u w e n „Ik
was
hout,
wat
te
s t e u n e n , a l s h e t m i s s c h i e n te k r o m z o u w i l l e n groeien.
Ik h e b
namelijk
gekend.
Zij hadden
mijn
al beel
ouders
vroeg
niet
genoeg
v a n d i t o n d e r m a a n s e , n a m e n er d u s a f s c h e i d van
en
zeiden:
N u , kleintje,
je j e z e l f k u n t r e d d e n ! D a t
zie
maar
is zo
gegaan. M a a r ik h a d toch graag een gehad
of
tamelijk moeder
e n als m e v r o u w z i c h een beetje
van
m e z o u w i l l e n a a n t r e k k e n , ,—< k o u s e n s t o p p e n doe
ik overigens
o n d a n k b a a r voor 32
zelf zijn."
<—< z o u
ik
daar
niet
D e v r o u w keek d e n jongen lichtelijk verbluft in
de
ogen.
Dan
het e e n s k l a p s besloten
reikte
zij h e m ,
haar
hand.
„Welkom
ik. D e n k
er a a n :
gestorven. W e e t
vroeg
ze
vast-
bij
G o t t f r i e d . Je bent w e l e e n beetje geloof
alsof
met zichzelf eens w a s ,
ons,
vroegwijs,
wijs,
vroeg
je, a l s e e n j o n g e m a n z e l f
z e g t , d a t h i j n o g g r o e n i s , is h i j d a a r a l l a n g bovenuit
gegroeid.
„ E n heeft d a a r zelf e e n h e k e l a a n , " Gottfried.
„Ach
het
j o n g e n o n h a n d i g te „Hoe
kom
je
gedachten, „Ik
heb
toch
is i m m e r s
lachte
zo
prettig,
zijn." aan
zulke
al
te
rijpe
Gottfried?"
m i s s c h i e n t e v e e l e n te l a n g
onder
ouderen vertoefd. M i j n leven bracht dat met z i c h m e e . H e t i s n i e t g o e d a l s je d e
dingen
van
respect
te d i c h t b i j b e k i j k t . I k h e b
het
voor de ouderen al met mijn kinderschoenen uitgetrokken. M a a r voor u , mevrouw, heb ik o p het o g e n b l i k a l d i e p e e e r b i e d . Ik kijk graag
met verbazing
op, zodat
mijn
nek
tegen de pijn
doet.
hoge Als
zo
torens ze
ten-
m i n s t e w e r k e l i j k h o o g z i j n ! E n i k eet u i t d e h a n d als u het g o e d Zo zijn
oreerde vrouw
aanpakt."
Gottfried, keken
hem
en
de
architect
lichtelijk
en
verbaasd
aan.
H e t koor stort i n . . .
33
„ D i t is o n z e d o c h t e r , G i s e l a " z e i d e
vrouw
tenslotte. „Ik z o u het fijn v i n d e n als ze een zuster voor mij
zou willen
Gisela,
die,
hoofd, had
zijn,"
met
n u eens h e m
aangezien,
zei Gottfried en
even
achterover
d a n weer
meteen
ook nooit een zuster
gaf
gebogen
haar
vader
een h a n d . „Ik
heb
gehad."
„Je begint goed, G o t t f r i e d , " zei de architect, e n h e t v i e l n i e t o p te m a k e n , of h i j h e t a l s l o f of als m i s p r i j z i n g b e d o e l d e . „Niet
boos
worden,
worden,
in
geen
geval
boos
zei G o t t f r i e d . „Ik m e e n w a t ik zeg.
I k b e b a l t i j d m o e t e n v e c h t e n , eerst i n v o n d e lingsgestichten
en
de werkplaatsen
weeshuizen,
en
en bouwketen.
later
Een
in
vogel
h e e f t z i j n s n a v e l n i e t a l l e e n o m te e t e n , m a a r o o k o m v a n z i c h a f te s l a a n . " „ H m , h m , " bromde de „Waarom
architect.
z o u ik niet r o n d u i t zeggen, dat ik
e r e e n b e e t j e trots o p b e n , d a t m i j n b e e r h i e r m i j i n zijn b u i s heeft u i t g e n o d i g d ? D e k e e t is j a l o e r s . D e
gezellen
hele
zeggen: D a t
is
n o g n o o i t g e b e u r d . M e n k a n e r trots o p z i j n als m e n ziet, d a t m e n d o o r z i j n gewaardeerd v a n harte „Zullen 34
we
superieuren
wordt. D a a r o m b e n ik u
dankbaar." gaan zitten?" vroeg
Berta.
ook
Z i j n a m e n plaats t i j de tafel. E r w e r d gebak binnengebracht. D e architect e n zijn
vrouw
zaten a a n de lange zijden, G i s e l a en
Gott-
fried a a n de korte zijden tegenover „Waar vroeg de
kom
je
nu
vandaan,
elkaar.
Gottfried?
gastvrouw.
„ D a t z a l i k u zo z e g g e n , m e v r o u w , m a a r Iaat i k eerst eens v e r t e l l e n h o e i k ü b e r h a u p t
in
h e t b o u w v a k k w a m , w a n t d a t is w e l a a r d i g . T o e n ik u i t het weeshuis bij
mijn
stuurde
oom, deze
belangrijke
een mij
dan
met
een van
de
op
zekere
en
inwoonde,
brief n a a r het d o m k a p i t t e l
m i j n geboortestad. bekeek
ontslagen was
dorpspastoor dag
Ik l e v e r d e d e b r i e f a f
dom
van
binnen
b u i t e n zo g r o n d i g , als zo n kleine dat m a a r k a n . Ik w a s
en
en van
snotneus
misschien tien
jaar.
Ik h a d een p a a r stuivers als b o d e l o o n v a n de kapittelheren gekregen ik
een
vroom
en wilde,
jongetje
was,
aangezien
daarvan
offeren. D a a r z a g i k dat op de offerbus schreven
stond: G i f t e n voor
v a n de D o m . D a t
de
een ge-
restauratie
leek mij toch meer
dan
spaans, dat de kerk, die dus blijkbaar i n de buurt een cafébedrijf
exploiteerde,
wat
mij
op zichzelf a l p r o f a a n genoeg v o o r k w a m , ook nog
met
misbruik van
deze
heilige
plaats
geld daarvoor inzamelde. Licht ontvlambaar, 35
zoals
ik t e n ,
en verlang over
trek ik n o g eens a a n
van
den
de
bel
portier een 'verklaring
deze ergernis.
Die
denkt
eerst
dat
ik
b e m w i l foppen, en slaat me o m m i j n oren. Ik v a n m i j n k a n t zet m i j n t a n d e n i n z i j n a r m . H i j kijkt m e v e r b a a s d a a n , grijpt m e bij m i j n kraag,
en n u gaat bet
regelrecht
naar
rechter, d e n k ik, als hij m i j door l a n g e en
langs
donkere
nissen
gewelven
worden
lichter en
wij
i n de
duizend
kruisgang
van
hamerslagen
sleept.
gangen
M aar
weldra
de
den
staan
dom,
weerklinken.
waarin Dat
de restauratie! zegt de portier. H e t w a s werkplaats
voor
de
de
is de
verbouwingswerkzaam-
h e d e n . D e m e e s t e r k n e c h t k o m t er a a n l o p e n e n krijgt het v e r h a a l v a n m i j n k o m i s c h e i n v a l te
horen.
Weldra
staan
alle
gezellen
ons b e e n
e n l a c h e n dat zij s c h u d d e n .
van
hen
zegt:
wel
op
angst
een
de
jonge
borrel
voor de
grote
heer
kan
t r a k t e r e n ! Ik, mannen,
om Een
immers half
be-
mij
aan
die
alle k a n t e n het uitzicht b e n e m e n , en
tegelijk
trots o p h e t b e z i t v a n m i j n g e l d e n b l i j d a a r m e e m i j n h e e r te k u n n e n s p e l e n , r e i k h e m d e stuivers
toe.
Maar
de
meesterknecht
wijst
d e n gezel terecht, neemt m i j mee i n de b o u w keet, deelt z i j n a v o n d b r o o d m e t m e e n
Iaat
zich
O m
36
alles
nog
eens
precies
vertellen.
k o r t te g a a n , n a e e n h a l f u u r o n g e v e e r z e g t h i j : A l s j e w i l t , j o n g e m a n , h u n je h i e r d a d e lijk bij de restauratie blijven, en
weliswaar
geen
misschien
kellner,
maar
dan
toch
architect w o r d e n . V o o r l o p i g z u l l e n w e je als loopjongen
gebruiken,
tekenkamer,
en,
als
dan
je
kom
sterk
je
op
genoeg
de
bent,
i n d e w e r k p l a a t s . V o e l j e e r v o o r ? E n of i k ervoor voeldeï
Ik h a d m i j n hart a l a a n
domkerk verpand. A l l e e n , ik scheen
zo ontzettend k l e i n d a a r b i j vergeleken. groot moest volwassen
de
mijzelf Hoe
de d o m m i j W e l l i j k e n als mens
m i j a l als
een
reus
een voor-
k w a m ! H e t leek mij dat dit b o u w w e r k door
mensenhanden
kon
zijn
niet
vervaardigd,
dat het v a n b u i t e n af uit het o n e i n d i g e
naar
deze w e r e l d w a s verplaatst. Ik bleef d a d e l i j k . M i j n oom, een humeurige, jichtige grijsaard, was blij dat hij mij op een fatsoenlijke
wijze
k w i j t w a s , h i j liet m i j d o o r b e m i d d e l i n g v a n een
boer
begon
mijn
kleren
ik eigenlijk
overhandigen,
mijn
leven.
Is
en
hel
zo niet
vermake lijk?" „ O n g e w o o n en o n g e r e g e l d , " zei de architect. . . D u s je h e b t e i g e n l i j k g e e n g o e d e o p l e i d i n g genoten? ' ,,Hoe bedoelt
u
dat?"
„ G e e n behoorlijke school
bezocht?" 57
„Neen." „Geen
grondige
algemene
ontwikkeling
verworven? „Neen." „Gods
wegen
zijn
wonderlijk,"
zei
Berta
peinzend. „ E e n plotselinge i n v a l , een grapje,
eigenlijk
je reinste t o e v a l w a s net, w a t m i j i n d e b o u w keet deed
belanden...".
„ N e e n , geen toeval, G o t t f r i e d , " bestreed vrouw.
„Toen
j i j je
ergerde
over bet
de
mis-
b r u i k v a n de k e r k e n besloot achter de betekenis v a n het eigenaardige
vreemde
te k o m e n , e n t o e n j e , z o a l s kleine snotneus
niet b a n g
te l a t e n i n l i c h t e n , t o e n w a s jezelf.
Op
woord
je z e l f z e i , a l s
was
je
daarover
je a l
helemaal
d a t o g e n b l i k h a d je p e r s o o n l i j k -
heid baar bestemming
verstaan."
„ D a t h e b t u f r a a i gezegd, m e v r o u w . Z o ziet d e z a a k er i n elk g e v a l m i n d e r v e r m a k e l i j k u i t . H e t is w a a r ,
het is d o m a a n t o e v a l
te
geloven." Stilte. „ E n v e r d e r , je w i l d e i m m e r s v e r t e l l e n
waar
je n u v a n d a a n k o m t ? " v r o e g d e a r c h i t e c t n a een k o r t k u c h j e . „ D e w e r k b a a s heeft je a a n g e s t e l d , i k h e b n o g g e e n t i j d g e h a d n a a r je p a p i e r e n te v r a g e n . " 38
„ N u k o m ilc v a n S t r a a t s b u r g , " z e i G o t t f r i e d . „ E n daarvoor ben ik i n Frankrijk
geweest."
„ A c h , jij hebt ook a l i n F r a n k r i j k r o n d
ge-
z w o r v e n ? " merkte de architect m i s n o e g d op. „Bent
u
daar
als ik v r a g e n „Neen.
Ik
ben
F r a n s e n niet „Hebt niet
u
d a n niet
geweest,
mijnbeer,
mag?" een
Duitser.
Ik
heb
de
nodig."
werkelijk
de
Franse
kathedralen
gezien?"
„Neen!
Dat
h o o r je
toch!"
„ M a a r d a t is v r e e m d . D a t b e g r i j p i k n i e t . ' „Ik
ben
een
Duitser, beb
ik a l eerder
ge-
zegd." „Ja,
maar
ondanks
dat!
W a t
hebben
F r a n s e k a t h e d r a l e n n u m e t D u i t s of uit
te
staan?
bebben
ze
De
tegenwoordige
immers
niet
de
Frans
Fransen
gebouwd.
En
de
m o o i s t e k a t h e d r a l e n v i n d t je n u e e n m a a l i n Frankrijk.
Die
moet
ook
de
meest
Duitse
patriot b e z o e k e n , als hij v o o r b e e l d e n v a n
de
hoogste b o u w k u n s t w i l z i e n . N e t zo goed
als
de meest verwoede a n t i - D u i t s e r i n F r a n k r i j k z i c h tot D u i t s l a n d m o e t w e n d e n laatste
en
hoogste
kennen. A l s
i n de
als hij
muziek w i l
m e n deze hoogste
bet
Ieren
voortbreng-
selen der verschillende kunsten o m patriotiscbe
redenen
versmaadt,
brengt
men
zijn 39
erfvijanden,
zoals
men
die
noemt,
geen
s c h a d e toe, m a a r a l l e e n z i c h z e l f , g e l o o f ik. , , Z o d e n k i k er ook o v e r l " s t e m d e d e v r o u w v a n d e n architect met h e m i n . „ Z o d e n k i k er niet o v e r l " zei m i j n h e e r G o t t schalk heftig. Een
snelle blik uit Gottfrieds b l a u w e
ogen
flitste v r o l i j k over het gezicht v a n d e v r o u w . D a n zei h i j : „ N u , ieder zijn smaak. M i j n h e e r Gottschalk
heeft het
immers
ook
tot
dom-
architect gebracht, en w e l zonder F r a n k r i j k s k a t h e d r a l e n g e z i e n te
hebben."
De
dadelijk
architect
benutte
de
gelegen-
heid, die h e m door deze woorden w e r d boden, zucht
want om
hij merkte
gelijk
te
dat
krijgen,
apropos h a d laten afbrengen.
ge-
hji. door
zijn
zich
zijn
van
H i j zei vrien-
d e l i j k : „ W a t z i j n n u je p l a n n e n , G o t t f r i e d ? " . . P l a n n e n ? P l a n n e n m a a k ik h e l e m a a l niet. I k w a c h t t o t e r w e e r z o n t o e v a l l i g h e i d —< o f zulk
een
lotsbestemming,"
onderbrak
hij
z i c h z e l f m e t een l i c h t e b u i g i n g n a a r de gastv r o u w <—> „ a l s d i e m e t d e v e r k e e r d o p g e v a t t e restauratie mij verder leidt." „ E e n j o n g e m a n m o e t n a a r iets s t r e v e n T " z e i m i j n h e e r G o t t s c h a l k op zeer toon,
en
kwam
w i c h t i g voor. 40
zichzelf
onderwijzende
hiermee
zeer
ge-
..Ach.
God,
streven,
m i j n h e e r ! Ik h e b
het
d a a r niet erg o p . N a t u u r l i j k , je moet v l i j t i g zijn,
je o g e n
bezig
de
houden,
Icost g e v e n
en
je
natuurlijk. M a a r
handen
het
beste
o v e r v a l t je t o c h i n je s l a a p . I k v e r w a c h t
niet
veel
nog
van
vlijt. D o o r vlijt a l l e e n heeft
geen enkele musicus drie noten die
iemand
werkelijk
geschreven,
aangrijpen,
en
architect een vensterboog getekend, de
sierlijkheid
Alles
wat
goed
vlijt behoort
tot
echte
is b e r u s t
bij den
vreugde op
mens,
geen
waarvan stemt.
invallen.
maar
de
De
inval
k o m t v a n G o d . A l s o n s iets i n v a l t , d a n h e e f t G o d s v i n g e r ons
aangeraakt."
O p n i e u w stilte. G o t t f r i e d beet i n een k r a k e ling. ,,De
vlijt
is
bet
zedelijke
wereld, en verstandige
element
in
mannen hebben
de ge-
zegd, dat genie hetzelfde als vlijt i s , " zei de architect. , , D e jonge l i e d en v a n tegenwoordig, e n h e t is b e g r i j p e l i j k w a a r o m ,
verheerlijken
daarentegen
dat
het
wilde
genie,
vlijt slechts v e r a c h t i n g over ,,Ik b e d o e l d e Mijnheer
Gottschalk
lippen. H o e was
de
heeft."
niets p e r s o o n l i j k s , "
fried langs zijn neus
voor zei
Gott-
weg. beet
zich
bij n u weer
V\^as b e t h e m d a n o n m o g e l i j k ,
op
zijn
afgedwaald? drie zinnen
l a n g recht op zijn nu
d o e l a f te g a a n ?
schiep Gottfried h e m weer
Maar
een
nieuwe
m o g e l i j k h e i d : „ V o o r het overige k u n t u w e l gelijk h e b b e n , mijnheer; i n d e r d a a d , de jonge m e n s e n n e m e n het v a a k
te l i c h t o p .
Maar
voor m i j geldt dat verwijt niet, dat k a n ik u b e w i j z e n . Ik Iaat m i j l e i d en, ik w e r k h i e r e n daar, e n i k begeer n o g h e l e m a a l niet zelf iets te p r e s t e r e n . W a n t i k h o u d n i e t v a n k u n s t w e r k e n v a n a l te j o n g e m e n s e n . enkele kunstenaar moest voor zijn jaar
een
werk
i n het
openbaar
de
Geen
dertigste tot
stand
b r e n g e n . V e e l w a t o n r i j p is moest v e r b o r g e n blijven, zoals het verdient. V a n alle vruchten zijn alleen die blijvend, die rijp
geworden
z i j n , e n v ó ó r d e z o m e r b e s t a a j er g e e n zonde „Dat
ge-
rijpheid." is d e w i j s h e i d v a n
de
zure druiven,
w a a r d e v r i e n d , " lachte de architect spottend. Maar
hij zweeg plotseling en wachtte
l a n g e n d tot G o t t f r i e d h e m w e e r e e n
ver-
gelegen-
h e i d z o u b i e d e n z i j n b e t o o g v o o r t te z e t t e n . M a a r deze voelde zich n u beledigd en dacht b i j z i c h z e l f : D i e v e n t . . . is e i g e n l i j k . . .
een
eigenwijze, eigenzinnige stommeling ... m a a r hij verdreef snel deze verontwaardigde d a c h t e n over zijn meester
en wendde
tot d i e n s v r o u w . M a a r d e a r c h i t e c t 43
gezich
meende
I d e r e c h t e w e g a l w e e r te h e b b e n
gevonden,
e n e e r G o t t f r i e d iets k o n z e g g e n , h o o r d e b i j hoe zijn meester h e m vriendelijk vroeg: jij d a n g e e n architect w o r d e n , Bij
het
woord
architect
„Wil
Gottfried?"
voelde
Gottfried
alle hoop i n zich aanwakkeren, en hij riep: „Ja zeker! Natuurlijk. M a a r voorlopig denk i k d a a r net zo w e i n i g a a n , als d a t i k er a a n d e n k e e n m a a l i n d e h e m e l te k o m e n . „Ik h e b d a a r als k l e i n e j o n g e n d a c h t , " v e r k o n d i g d e trots d e „Ik
ben
huiverig voor
Gottfried
zacht,
als i n gedachte dromen
word
„en
al aan
ge-
architect.
zulke
dromen,
zet z e u i t m i j n
zei hoofd
gepleegde zonden. V a n je
maar
ademloos
en
die ver-
moeid." Weer
voelde
deze keer
de architect z i c h getroffen
zelfs
aangegrepen. echter met
i n het Zijn
diepst v a n
vrouw
keek
onverholen vreugde
zijn
en ziel
Gottfried aan.
„ J a j a , d e k u n s t is l a n g , e n k o r t is o n s l e v e n , orakelde de dom-architect n u , en hij meende daarmee
bijna
iets
nieuws
te
hebben
kon
niet
nalaten
even
ge-
zegd. Gottfried
te
glim-
l a c h e n , hij keek voor zich op de tafel om dit te v e r b e r g e n ,
en toen bij zijn b l i k weer
hief,
hij
staarde
recht
in Gisela's
op-
gezicht. 43
dat
vuurrood
vijandig met
van
aanzag.
gepaste
wendend,
woede
„Overigens,"
zelfkennis
„Keb
was
tot
ik wel, Wat
„In
t geKeel niet,
zelf uitgelokt, sneed ,,U
Kern
zei Kij, zicK
de
N e e m t u mij dat niet kwalijk,
en
gastvrouw
veel
gepraat.
mevrouw.
zei zij, „ w i j K e b L e n Ket
en alles w a t
je g e z e g d
Kebt
bout."
bent
zeer
vriendelijk,"
zei
Gottfried
zacKt. „Nu,
onbesuisde
jongeling,"
vervolgde
de
a r c b i t e c t z i j n o r a k e l s p r e u k , „ j e geeft d u s t o e , dat Ket i n de kunst, b e K a l v e op die b e r o e m d e i n v a l l e n , ook op een uitgebreide k e n n i s a a n k o m t , v o o r a l i n d e b o u w k u n s t ? D a a r K e b je bijvoorbeeld
de ricKtlijnen v a n een
of K e t d r a a g v e r m o g e n
v a n de
gewelf,
steunpilaren.
D a a r o v e r k a n je n i e t s i n v a l l e n , d a t m o e t Ieren e n
je
berekenen."
,,Ik z o u n i e t g r a a g a l w e e r t e g e n s p r e k e n , "
zei
G o t t f r i e d , „ m a a r tocK lijkt m i j dat niet juist. Ik k a n m e
indenken..."
„Wel,
j o n g e m a n , je W o r d t u i t d a g e n d l
me
fameuze
je
invallen
eens
Laat
controleren,
als dat tenminste de moeite w a a r d i s ! " „O
weel"
gebaar v a n
zei
Gottfried, met
een
komiscK
scKrik.
„ D a a r K e b je b i j v o o r b e e l d , " g i n g d e a r c b i t e c t 44
zelfvoldaan
voort,
,,fiet
eigenaardige
ver-
schijnsel, d a t de s c h e u r e n i n het koor zien alleen
aan
Nergens Die
de
anders.
noordoostzijde
bevinden.
N i e m a n d weet
waardoor.
regeringscommissie
niet,
de
deskun-
d i g e n niet, e n ik e v e n m i n . „ N i e m a n d weet w a a r d o o r ? " vroeg Gottfried. „Dat
is t o c h
merkwaardig.
diger d a n dat. D e de
Niets
scheuren
eenvou-
ontstaan
door
wind."
De
architect
„Door
de
jonge
maakte
wind?
pochhals,
Dezelfde,
die
Hè?
een
verrast
Wel,
werkelijk
de
wat
gebaar. je
zegt,
door
de
wind?
pruimen van
de
bomen
s c h u d t ? " spotte h i j . „Ik zou geen andere verklaring weten,
dan
d a t de w i n d d e o o r z a a k is. „Dat
klinkt
architect vast.
al
bescheidener,"
„Je bedoelt
dus
stelde
de
dat het
jou
zo voorkomt. Jullie geniale jonge w i n d b u i l e n zijn
ook
wel
enigszins
met
de
wind
ver-
want. „Nu
d a n : d e w i n d is d e
oorzaakI"
„Bewijs!" „ U weet het toch zelf w e l . U w i l t m i j a l l e e n maar
op
de
proef
stellen en
houdt
u
on-
nozel." „Niet
eromheen
praten!
Zo
kom
je
er 45
n i e t af. N e e m d e h i n d e r n i s a l s j e s p r i n g e n kunt!
Waar-om-zijn-de-scheu-ren-al-Ieen-
aan-de-noord-oost-kant?
hakte
en
ha-
merde hij. „ M e t genoegen!" zei Gottfried vastbesloten, want
hij
voelde
zich
uitgedaagd.
„De
scheuren zitten alleen a a n de noordoostkant omdat de heersende
w i n d e n zuidwest
Tussen
en
het
zuiden
westen
w i n d e n heen en weer e n schuiven, het
parallelogram
steenmassa
van
van
het
krachten,
koor naar
o o s t e n . D a t is a l l e s . N i e t s i s „Hoe
zijn.
spelen
de
volgens de
het
hele
noord-
eenvoudiger.
... w e e t . . . je . . . d a t . . .
Gottfried?"
„ W e l , ik heb het koor toch bekeken,
waarop
ik moet w e r k e n , e n toen v i e l het m i j zo i n , dat v a n die w i n d , " zei G o t t f r i e d eenvoudig. „Maar
... m a a r
ook
w e e t je m i s s c h i e n o o k
...
...
d a n w e e t je m i s s c h i e n
misschien ook i n g e v a l l e n
...
... is het
hoe
het
je
euvel
te v e r h e l p e n i s >—> ? " „ J a , d a t w e e t i k ook. Ik h e b o p d e steigers rondgelopen, en u hebt mij immers zelf zegd
de
b u i t e n m u r e n met
het
oog
op
kleine reparaties i n de r o l l e n d e steiger te g a a n . D a a r h e b i k h e t e i g e n l i j k e
gede
langs kwaad
o n t d e k t . Ik s t e m toe, d a t i k er trots o p
was,
w a n t het ligt n u niet d a d e l i j k voor de h a n d . 46
Ik
heb
er v o o r
mijn
genoegen,
's
avonds
als i k vrij w a s , een v e r h a n d e l i n g over steld,
met
tekst
en
tekeningen,
opge-
over
mijn
observaties e n m e n i n g e n . Ik h e t het stuk hij me," H i j haalde
een schrift uit zijn zak
te
voorschijn. „Geef
hier dat stuk!" riep de
Reeds
w i l d e G o t t f r i e d h e m het schrift
architect. toe-
steken, toen hij aarzelde en zijn h a n d terugtrok. „ N u proef
wilt u mij toch werkelijk op
stellen, mijnheer.
te v r e z e n ,
neen, ik h e b
ogen
gezien... beb
je
wel...
werkelijk
zeggen?"
De
hier dat
immers met mijn
heb. eigen
gezien?"
„Wel... „Geef
haast
dat ik m i j toch n o g vergist
Maar „Wat
E n ik begin
de
eigenaardig,
moet
ik
dat
schrift!"
onwillekeurig
overluide
toon
van
den
architect maakte G o t t f r i e d achterdochtig, zijn vrolijk
g e z i c h t w e r d z e e r e r n s t i g <—< e n
wantrouwen
groeide
zijn
nog.
„Ik w i l d e het toch liever zelf h o u d e n , "
zei
hij h a l f l u i d e n stak het schrift w e e r i n zijn binnenzak. „Heb
je z o n d e r m i j n
orders e n
voorkennis
voor spion gespeeld? ' vroeg de architect barse en boze
op
toon. 47
„ I k z o u n i e t w e t e n w a t e r k i e r te s p i o n n e r e n viel.
Het
eigenlijke
keveiligingswerk
is
i m m e r s n o g n i e t b e g o n n e n . M i s s c k i e n is b e t juist, d a a r m e e
tot b e t l a a t s t te w a c b t e n .
Iaat eerst bet b i j k o m s t i g e d o e n , d e herstellen, de voegen
U
scheuren
dichtsmeren, dus
dat
w a t het meeste o p z i e n verwekt bij de burgers. I k k a n m i j v o o r s t e l l e n d a t u h e n eerst geruststellen.
U
hebt
met
het
w e r k i m m e r s ook n o g w e l de tijd, de stormen zijn wachten.
toch
Maar
pas
dan
in de
wilt
herstellingshevige te
ver-
hoog
tijd
schreeuwde
de
z a l het
herfst ook
zijn." „Geef
hier
dat
schrift!
arckitect. Gottfried gemaakt
stond
op.
„Ik
zie
dat
ik u
boos
h e b , mijnheer. Ik b e n mij niet
wust waardoor.
be-
H e t is m i s s c h i e n b e t e r
dat
i k n u ga. Ik v r a a g u p a r d o n m e v r o u w ,
als
i k iets z o u h e b b e n
...
ik weet niet
gezegd wat mijnbeer
..."
B e r t a k n i k t e h e m k o r t toe, e n G o t t f r i e d v e r l i e t z a c h t d e k a m e r . D e a r c h i t e c t z a t , m e t ge b a l d e vuisten voor zich, verstomd a a n de tafel, t i e n eigenaardige, tevreden glimlach speelde
over
het gezicht v a n zijn v r o u w . G i s e l a keek
ver-
schrikt en vol bezorgdheid naar k a a r vader. „ N u , en koe bevalt Gottfried jou, G i s e l a ? " 48
^
vroeg de moeder. „Hij
bevalt
mij belemaal
opgewonden. mij
tegen.
„Hij
niet," zei
is m i j . . .
H i j denkt
dat
erg... bij
Gisela
bij
staat
verstandiger
dan vader is." D e architect stond op, hij a d e m d e door zijn neus
en
Gisela
liep
dreunend
voelde
de
naar
spanning
h a a r ouders heerste
het die
venster. er
tussen
en ging v l u g de
kamer
uit. B e r t a bleef bij de tafel zitten, met
gekruiste
a r m e n , e n achterover l e u n e n d o p h a a r stoel. „Die
Gottfried bevalt
mij heel
goedï ' zei
zij d a n . Langzaam
draaide
de
man
bij
bet
raam
zich om. „Je bent toch een s t o m m e l i n g , " zei de v r o u w hard. mij
„Voordat
een
Gottfried hier was,
onbekenden
schoonzoon
beb
met
je
God
weet w a t voor voortreffelijkheden aan w i l l e n p r a t e n . E n als h i j er is, e n d i e v o o r t r e f f e l i j k heden
werkelijk zichtbaar worden, weet
n i e t s b e t e r s te d o e n d a n h e m te e n u i t te d a g e n . W a t
vernederen
hij ook zei, jij voelde
je b e l e d i g d , m i s k e n d e n achteruitgezet. komt omdat cijferen,
zelfs
je
je n o o i t e e n s j e z e l f
Dat
kunt
weg-
niet voor een h a l f u u r .
Ook
n i e t a l s je i e t s b i j i e m a n d b e r e i k e n w i l . E e n 49 H e l koor storl i n . . .
4
d i p l o m a a t b e n je w a a r a c h t i g p a s i n d e a l l e r laatste
plaats.
Je w i l d e b e m
als m a n
voor
e n je b e r e i k t , d a t b e t
kind
b i j de eerste o n t m o e t i n g e e n b e k e l a a n
bem
Gisela bebben,
krijgt e n d a t b i j w e g l o o p t . . E n d a t je v r o u w , die bezwaren schoonzoon
tegen b e m
w i l hebben.
tot s t a n d g e b r a c h t
bad, bem Je hebt
nu
van
als alles
>—> a l l e e n n i e t d a t w a t
je
w i l d e . E n je h a d h e t s c h r i f t k u n n e n k r i j g e n , als
je
jezelf
gehouden „Geloof
een
beetje
beter
in
bedwang
had." je,
dat
er iets v a n
belang
in
dat
stuk staat, B e r t a ? ' v r o e g d e architect, t e r w i j l hij naderbij
kwam.
„Dat
ik
geloof
zeker!"
„ D a t hij v a n het g e h e i m v a n het koor op de h o o g t e i s ? G e l o o f je
dat?"
„ I k b e n er s t e l l i g v a n
overtuigd!"
„Geloof
je d a t h i j w e g z a l g a a n
de m a n
angstig.
Zij haalde zwijgend
?"
haar schouders
vroeg op
en
beet h a a r l i p p e n o p e e n . T o e n liet d e architect zich o p een stoel n e e r v a l l e n e n steunde
zijn
hoofd in zijn handen. Berta stond op o m w e g
te g a a n .
Zij
bleef
echter staan en w i l d e zeggen, dat zij het
op
z i c h d u r f d e n e m e n b i n n e n een k w a r t i e r het geschrift 50
i n h a a r b e z i t te h e b b e n .
Toen
zij
•
lier-
K e r n e c k t e r zo b e k l a g e n s w a a r d i g z a g z i t t e n .
voor
verscKeen er een
eind
op K a a r gezicKt. Z i j K i e l d K a a r troostwoorden
ïem
i n , liet d e n m a n a a n z i c h z e l f over e n
ging
1IW,
de
Kaar
als
Koogmoedige uitdrukking
k a m e r uit, G i s e l a n a , terwijl o m
m o n d een bijna boosaardig lachje
speelde.
lies t je fen, inrf dat 1
vijl
de
'i >cg
I
en eet ijn
i
ïef
1 li
op iet zij 5«
|LS
een
gek
vliegt
de
baas
v a n m o r g e n o m bet koor been Tmjmi H
I
tMtfl ^
gezellen bouten trad.
en voelt
alle voegen
af,
als
|m
b a d bij zijn ziel ergens erin
^
verloren,"
terwijl keet
bij
op
Kinderen
in
de
zei bet
van
de
scbaftuur
een
de
timmerwerf
uit
de
stad,
binnen-
broertjes
of
z u s j e s v a n d e m e t s e l a a r s , of d e k i n d e r e n u i t b u n kostbuizen, b a d d e n bet eten i n met vilt beklede De
pannen
gebracbt.
meesten w a r e n
te m o e v a n b e t w e r k
te h o n g e r i g o m o p d i e w o o r d e n i n te Zij
doken met neus ze
klaar waren
ging
ze
te
op één
slaan.
,,AIs een gek vliegt de „Hou
eten.
dadelijk
e e n p l a n k l i g g e n o m te s l a p e n tot h e t uur zou
gaan.
en m o n d i n h u n kan,
s t a k e n h u n v o r k er i n e n b e g o n n e n Toen
of
baas..."
je m o n d , G o t t l i e b ! " s c h r e e u w d e
een
v a n d e g e z e l l e n d e n s p r e k e r toe. „ L a a t
hem
zijn
nek
Gottlieb 52
breken. stak z i j n
W i j
willen
pijp op
en
slapen." staarde
voor
zich uit. T o e n de pijp k o u d g e w o r d e n
was
b e g o n h i j a l s b e g e l e i d i n g v a n d e s n u r k e r s te neuriën: zou
Waf En Lief
de Heer
zijn zonder
wat de kerk zonder
God
metselaar?
meisje,
wees daarom
Op
Zaterdagavond
En
wordt
dein zal in Keulen
Een
bruiloft
aan de
zo treurig
vergeet
de metselaar het
de
je
't
kerk?
niet,
verdriet.
metselaarsbaas,
zijn Rijn!
paar maal zoemde
G o t t l i e b bet
liedje
e n liet, als b i j a a n z i j n p i j p z o o g , n u eens d e ene
dan weer
de andere regel
achterwege.
L a n g z a m e r h a n d w e r d e n de slapers
wakker
en staken h u n p i j p e n op — het w a s n o g tien m i n u t e n voor één. Z i j stemden, de een
na
d e n a n d e r met het g e z a n g i n e n b u n s t e m m e n deden
de
werkplaats
v a n de droefgeestig En dan
wordt zal
in Keulen
somber
gezongen
de metselaar het
bruiloft
aan de
weerklinken regels:
metselaarsbaas,
zijn Rijn!
, . G o t t f r i e d heeft z i j n boeltje g e p a k t , "
z e i er
een. „Hij
heeft
het ook
al weer
uitgepakt,"
zei
Gottlieb. 53
„Hoe
b e d o e l je,
„De
baas
beeft
Gottlieb?" zijn
vrouw
bem
loc
g e s t u u r d , d i e beeft net zo l a n g gepraat,
lol
bij b l i j v e n w i l d e . Ik b e b p l e i n met jongens,
naar
b e n op bet
Dom-
e l k a a r z i e n praten. L e t eens
op,
stookte G o t t l i e b op, t e r w i j l bij z i j n
p i j p i n z i j n b a n d u i t k l o p t e , „ K o e je d e
baas
b e h a n d e l e n m o e t l G o t t f r i e d heeft er k i j k op. K i j k , d a a r gaat hij de d o m al b i n n e n . V o o r uit jongens, De
h e t is t i j d . "
kerkklok sloeg één uur, en de
begaven want
zich
de
haastig
naar
dom-architect
placht
komers w e i n i g consideratie ,,Gottfried, niet w e g omwegen:
ik heb
hun te
gezellen plaatsen,
met
laat-
gebruiken.
je v a n m o r g e n
gevraagd
te g a a n . N u . . . r o n d u i t e n
zonder
i k z o u w i l l e n d a t je n o o i t
w e g g i n g . D a t je a l t i j d b i j o n s b l e e f . je m i j n s c h o o n z o o n
meer
Dat
werd."
„Mevrouw!" „Denk mijn
er eens over G o t t f r i e d . Ik w i l d e dochter
Gisela
je
beviel.
Jij
dat moet
z o r g e n , d a t je h a a r b e v a l t . O p j u l l i e b e i d e n k o m t h e t a a n . M a a r i k k a n je w e l d a t w i j het er m e e eens z i j n , i k m a n , de „De 54
zeggen, en
mijn
architect."
architect
is h e t
er m e e
eens?"
vroeg
Gottfried
verbaasd."
„Je moet h e m niet verkeerd begrijpen G o t t iried. H i j k a n geen tegenspraak
verdragen.
H i j l a a t z i c h d o o r t e g e n s p r a a k ertoe d r i j v e n , het tegenovergestelde hij
eigenlijk
te z e g g e n v a n d a t w a t
bedoelt.
Z i j g i n g e n h e e n en w e e r over de galerij die tussen van
de
het
schildpaddaken der transcept
en
de
uitbouwsels
vensters
van
het
schip, b o v e n bet transcept v a n de d o m , liep. B o v e n benamen steunbogen, uitbouwsels en spitse torentjes met h u n stenen l i c h a m e n e n koepeltjes, h u n het uitzicht op de h e m e l . B i j het
schijnsel v a n
de
avondzon
glinsterden
a a n deze zuidzijde de k w a r t s e n i n de korrelige zandsteen v a n het g e b o u w slagschaduwen v a n de steunbogen over en
de vensters
de
van
het
de
galerij
dakuitsteeksels,
door alle versieringen, stangen, ieder verder
en
sprongen
schip, de
korte d w a r s l i g g e n d e
rode
groeven
architectonisch détail
kort
en en
als heerszuchtig gebroken. D e b e i d e n , v r o u w en
jonge
man,
voelden
de
rhythmische
opeenvolging
v a n deze s c h a d u w e n
regelmatige
afwisseling
tussen
als
een
koel
en
warm,
terwijl zij b e d a c h t z a a m ,
voetje,
het stenen p a d v a n de galerij op
voetje
voor en
neer w a n d e l d e n . 55
„ M a a r ik d e n k niet a a n trouwen,'' zei G o t t fried. „Ja,
dan..."
„Kijkt
u
eens,
mevrouw,
zei
Gottfried
levendig, terwijl kij kleef staan i n de
Iickte
ruimte tussen de s c k a d u w e n v a n twee torentjes,
„wat
moeder zoals
ik
dan
nodig
keb
een v r o u w .
ik erover
denk:
v a n mij verlangt,
is
veeleer
Ik zeg
ket
een vrouw,
een
precies
die
niets
die alleen a a n mijn
wel-
zijn denkt. E e n ecktgenote
v e r l a n g t iets v a n
m i j . E e n m o e d e r is er a l l e e n o p b e d a c k t ik
goed
verzorgd
dagelijkse
word,
kelpt
Ievensbeboeften
en
mij is
dat
bij
de
tevreden
m e t m i j n d a n k b a a r k e i d . E e n v r o u w is d a a r niet mee
tevreden.
Ik d e n k
erg
zelfzucktig
n i e t w a a r . Ik d e n k a l l e e n a a n mijzelf. keb
ik
zoveel
daar van
ket
reckt
niet
toe? A l s
p l a n is als i k , keeft
Maar men
men
geen
t i j d o m a a n a n d e r e n te d e n k e n . I k k e b
geen
b e b o e f t e a a n e e n v r o u w . N u j a . . . a f e n toe b e b i k er w e l b e b o e f t e a a n , m a a r d a t
gaat
w e l over. Ik k a n er n i e t o m b e e n k l e t s e n , Iaat u mij daarom uitspreken"
k i j greep zackt
k a a r s l a p k a n g e n d e k a n d <—i „ d e v r o u w v a n d e n a r c k i t e c t is m i j l i e v e r d a n z i j n d o c k t e r . " Haar
geziekt
kand weg 56
w e r d v u u r r o o d . Z i j trok
en zei snel:
kaar
„Heb W i l
je o n z e
d o m a l eens g o e d
bekeken?
je m e iets v a n j e i n d r u k k e n v e r t e l l e n ,
Gottfried? „ G r a a g ! H e e l graag! wens
een
pracbtig
bebt u mij bier
r i e p b i j . „ H e t is t r o u -
gebouw!
*—i
Maar
boe
gevonden?
„ I k w i s t d a t je o p je vrije a v o n d e n n a a r
de
d o m g i n g . D e portier beeft bet m i j verteld. Z i j b a d zicb balf afgewend en vernielde een s p i n n e w e b tussen twee uitstekenden stenen. H i j glimlachte tevreden en zei: „ K o m t u d a n mee, m e v r o u w .
H i j n a m h a a r h a n d e n zij
liet het toe. D e kraaien vlogen krassend uit haar nesten en s c h u i l h o e k e n i n de talrijke nissen, holten e n spleten v a n het g e b o u w . Sierlijk v l i e g e n d z e i l d e n zij r o n d het stenen w o u d , dat zijn
torentjes,
k n o p p e n tegen schaduwen
met
d u i z e n d uitsteeksels
de l u c h t afstak.
gleden
met en
H u n snelle
fantastisch over de
ste-
nen, zich vergrotend, verkleinend en brekend. E e n koperslangetje b e w o o g z i c h voort op de s t e i g e r . H e t w a s u i t z i j n s c h u i l h o e k te v o o r schijn g e k r o p e n o m zijn kille b l o e d i n de late zon
te v e r w a r m e n .
God
mocht weten
het op deze hoogte t e r e c h t g e k o m e n w a s . uitgerekte roofvogel
schaduw tekende
van
een
hoe De
onzichtbare
zich onbeweeglijk
af
op 57
de zijkant v a n een u i t b o u w . P l o t s e l i n g een s c h r i l l e k r e e t »—< d e b u i z e r d s t o r t t e z i c h n a a r beneden, m e n hoorde de punt v a n zijn snavel op
de
stenen
tikken en
hij vloog
weg,
kronkelende slang i n zijn klauwen. D e
de
oude
ramen, v a n hieruit gezien zwart, hingen uitdrukkingsloze
ogen,
binnen
in
gedrukt,
de
door
de
loden
wind
als
naar
sponningen.
H e t rode, kunstige steengebergte w e r d
door
de eerwaardig
vele
grijs u i t z i e n d e m e s t v a n
vogelgeslachten ontsierd. H e t h a d s middags kort en h a r d geregend, de s c h a d u w
de stenen w a r e n i n
nog nat en d a m p t e n licht,
en
het g e b o u w w a s als een tropisch r e g e n w o u d in warme
dampsluiers gebuid. I n de
afvoerbuizen daken
van
lende water;
ruiste dof bet bet
schip
zich
nog
loden
van
de schragen der steunbogen waterspuwers
lekte het
en de
zacht
lieten het i n de a v o n d z o n
onfatsoenlijke
op
fantastische
d u i v e l s - of d i e r e n m u i l e n of o o k o p
dwaas
de
verzame-
door de open steengroeven
klaterend naar beneden, de
laatste,
manier uit de
uit een
naakte
achtersten als fonkelende d i a m a n t e n v a l l e n . Onophoudelijk „Heeft
krasten de
kraaien.
de architect u hier niet gebracht
en
u dit a l l e m a a l uitgelegd m e v r o u w ? H i j moet er t o c h w e l m e e r v a n w e t e n d a n i k . " 58
„Waarom
p r a a t je o v e r d e n architect, G o t t -
fried? L a a t h e m toch met rust! „Ik h e n nog k w a a d op h e m , met een g e r i m p e l d
zei
Goltlried
voorhoofd.
H e t p a d boog n u o m de zuidelijke
zijbeuk,
i n een rechte hoek en liep d a n d o o d
tegen
het koor. H e t k o o r h a d b e n e d e n geen o m g a n g en geen kapellenkrans en daardoor hierboven ook
geen
steunbogen;
eenvoudig
getrapte
steunpijlers v o r m d e n de voortzetting v a n bet gewelf
n a a r de
grond.
H i e r , a a n het d o o d l o p e n d e
eind, bleven
staan. D e vrouw raakte Gottfrieds aan. „Niet mokken, „Neen,
zei
blonde
kuif.
hij
zij
schouder
zei zij v r a g e n d .
vrolijk
en
schudde
zijn
H i j leunde tegen de gemetselde
balustrade,
zijn
zettend
linkervoet
in
een
vierpas
en
riep uit: „ H o e e e n v o u d i g e n e d e l is h e t k o o r ! E n r a m e n z i j n de grootste e n mooiste v a n
de
heel*
E u r o p a . V e e r t i g meter hoog zijn zij, de toren van
een
dorpskerk
zou
er
doorheen
ge-
schoven k u n n e n w o r d e n zonder dat de h a a n de
bovenkant
raakte.
En
ziet
u
eens,
de
l a n g e gemetselde staven w o r d e n t o c h slechts door een paar ijzeren stangen i n de
breedte
versterkt. D i e vroegere b o u w m e e s t e r v a n het 59
koor w a s de
toch m a a r een h a n d i g e vent!
zuidwester
oppervlakte
wind
tegen
v a n glas
die
blaast,
Als
reusachtige
moet
het
koor
weerstand b i e d e n a a n een geweldige d r u k ! „ L a a t dat koor n u maar, Zij
zei zij onrustig.
liepen terug en heen e n weer
kunstmatige
woud.
Gottfried
door
zei:
het
„Van
m o r g e n tussen drie e n vier, toen het v o l k o m e n s t i l w a s i n d e s t a d e n i k w a k k e r l a g i—t e e n beetje z w a a r m o e d i g ,
i k geef het toe,
ik u moest verlaten ^
deed ik een
omdat
wonder-
lijke o n t d e k k i n g . I n zo n stil m o r g e n u u r tussen
drie
en
vier,
heeft
schijnlijk veel belangrijks
de
geest
zo
waar-
ontdekt. D e
een-
heid, moeten w e zeggen, v a n w a a r u i t w i j de veelheid dingen
begrijpen, bewaard
de
is
eenheid
gebleven
die i n en
die
alle alles
omvat. Ik h e b m i j a l l a n g het h o o f d gebroken, over de innerlijke grond, v a n w a a r u i t w i j de tijd e n de ruimte meten. D e mens meet 'dingen vanuit zichzelf,
h i j is h e t
verlichte
middelstuk v a n een donkere oneindige die
aan
de
ene
zijde
naar
het
alle lijn,
oneindig
grote, a a n d e a n d e r e zijde n a a r het o n e i n d i g geen
mens
zeggen. W i j overzien alleen m a a r een
kleine voert.
Hoe
ver,
dat
kan
zeker
gedeelte v a n deze oneindige lijn, a a n
beide
zijden verliest hij z i c h i n het 60
donker.
A l s o p e l k o g e n b l i k te c o n t r o l e r e n d e e l
van
de
een
aardomtrek
natuurlijke mens
moet
de
eenbeidsmaat
meter
voor
gelden.
is d e e e n b e i d s m a a t .
Maar
Alles wat
de
groter
is d a n b i j , is g r o o t , a l l e s w a t k l e i n e r is d a n b i j klein. M e n moet de gemiddelde den mens
als e e n b e i d s m a a t
lengte
van
aannemen.
En
bet staat a l net zo met de tijd. D e d a g w o r d t i n een w i l l e k e u r i g aantal uren, m i n u t e n e n seconden
ingedeeld.
Vannacbt
boorde
ik
m i j n bart regelmatig en rustig k l o p p e n , toen ging de
bet
door
mij
tijdseenbeid!
„Snel"
is d e
De
been:
de
bartslag
natuurlijke
beweging
die
is
secondel
sneller,
„lang-
z a a m " die w e l k e l a n g z a m e r d a n de k l o p v a n o n s b a r t i s . Is d a t n i e t j u i s t , „Heel
mevrouw?"
m e r k w a a r d i g is b e t . . . "
„ E n tocb zo n a t u u r l i j k z o u ik d e n k e n l W a n t w i j v o e l e n i m m e r s de tijd i n ons. W ^ a a r o m maken
wij
een
tijd
met
een
kunstmatige
e e n b e i d s m a a t ? N a a r bet n a t u u r l i j k e u u r w e r k v a n onze pols z o u bet k u n s t m a t i g e i n onze z a k m o e t e n g a a n ; d e s e c o n d e z o u iets k o r t e r zijn d a n die w i j n u gebruiken. In de muziek, w a a r de m e n s als nergens anders u i t d r u k k i n g geeft a a n z i j n i n n e r l i j k w e z e n , bet
innerlijke
uurwerk,
voor d e n toehoorder,
geeft i m m e r s
wellicht
onbewust
de tijd, de maat
aan. 61
De
dom
Zijn
is
eenbeid
bouwmeesters
gebouwd is e e n
als
een
muziekstuk.
innerlijke eenbeid.
bebben
niet met
De
kunstmatige
maten gemeten. K o m wij g a a n naar b i n n e n , d a a r k u n n e n w i j dit nog beter
constateren.
D o o r een deur i n de boek b e t r a d e n zij een galerij,
die ook langs
maar aan de
de
grote
ramen
de b i n n e n z i j d e v a n bet
liep,
gebouw,
triforieën-galerij.
T o e n zij d a a r stonden, wees G o t t f r i e d n a a r b e n e d e n i n d e g e w e l d i g e s t e n e n d o m . ., K i j k t u
eens n a a r de a f s t a n d v a n de vier h o o f d -
pilaren i n de viering, d a a r w a a r en
de
hanscepten
elkaar
het
schip
snijden.
Deze
b e p a a l d e afstandmaat, door het gevoel,
door
een innerlijke geheimzinnige
ont-
stem d e n
werper ingefluisterd, die vormt de de
meter.
U i t deze maat
eenheid,
ontwikkelen
zich
a l l e a n d e r e d i e u z i e n k u n t , i n 't g r o o t e n i n t klein. D e breedte v a n het schip keert driem a a l i n de hoogte terug, de hoogte d r i e m a a l in de lengte.
Is d a t n i e t w o n d e r l i j k ?
v e r h o u d i n g zet het
gevoel
onbewust
grote, i n het o n e i n d i g e voort. I n d e
Deze in
détails
v a n de architectuur vindt m e n dezelfde h e i d tot i n h e t k l e i n s t e . M e n z i e t d e niet, m a a r zij d o o r d r i n g e n d e n
het een-
maten
beschouwer
m e t d e g r o n d g e t a l l e n 2 e n 5. O , w o n d e r l i j k e 62
orde! Deze
kunstmatige
natuurlijke
verre! I n de
denkt
d i k w i j l s : dit moet
men
w e r e l d overtreft natuurlijke
de
wereld
g r o t e r of
dat
k l e i n e r z i j n . H i e r is a l l e s z o g r o o t e n z o k l e i n als Ket z i j n moet. J a m m e r dat u w
man
Ket
doorzicKt n a a r Ket k o o r Keeft l a t e n afsluiten, anders
zoudt
u
een
getallenKarmonie
nog
mooier,
kunnen
zien.
rijker In
de
ElisabetKkerk in M a r t u r g bijvoorbeeld een
van
de
zijwanden
van
bet
geeft
koor,
dat
drieboekig uit de acbtboek springt, de grondmaat boog zijn
aan.
Een
gebouw
is
eigen
eenbeden
lang
bet
gebouw
projecties
denkt
alleen
mooie
en
uit
uit
grondstenen,
een Keel
vierKoek,
l i gt m e t
grondfiguren
duide-
tekening en
cirkels;
zesKoeken
vijfKoeken uit de cirkel gemakkelijk Alles
en
afgeleid.
alle lijnen en vormen in opgesloten.
De
u
zijn
overzicKtelijke
de
moet
zonder
vinden. VierKoeken, drieKoeken acKthoeken
van
E n wanneer
opgericht,
d a n zoudt u op de b o d e m lijke,
meter
zijn! Alles
een wet i n zicbzelf bebben. zicb
zoveel
w a t een o n z i n ! H e t moet zoveel
kunst
is
de Ket
m i d d e l voor de m e n s e n o m G o d zijn scKepp i n g n a te d o e n , e n d e m e n s o v e r t r e f t inzoverre
Ket
de
zinvolle
ordening
God
betreft.
M a a r n u k o m t n o g bet grootste, Ket mooiste 65
mevrouw! W a n t
dit ene, deze e e n h e i d ,
wij gevonden en zinvol aangewend die vormt juist de kracht, het
die
hehben,
onnaspeurlijke
iets, het b e g i n en het e i n d e v a n a l l e g e t a l l e n en harmonieën,
dat alle andere
getallen i n
z i c h sluit e n toch zelf
geen getal
en
alle
andere
getallen
de
1 blijft
een
geheim.
D i e is het g e t a l . D i e i s e v e n n o c h
oneven,
3 en met
heersen
hen
wij, maar
is. D e
2 be-
die vat beide samen, bepaalt beide, ontspringt a a n g e e n e n k e l a n d e r g e t a l , d i e is er, i s a l l e s , cue is G o d . W a n t G o d i s E é n , E é n begin
of
einde.
schouwelijk
Hoe
maken?
dat uitbeelden?
kunnen wij Kan
een
aan-
steenhouwer
H i j doet het elk
H i j heeft het h u l p m i d d e l daartoe blik nodig ^
zonder
dat
ogenblik! elk
ogen-
h e t is d e p a s s e r . M e t d e
passer
beeldt h i j de cirkel uit. I n de cirkel ligt de kracht, de vastheid, het v o o r t d u r e n d e
streven
s t e e d s w e e r i n z i c h z e l f t e r u g te k e e r e n op alle punten v a n zijn wezen
te z i j n . D e c i r k e l , h e t t e k e n v o o r h e t
tegelijk
enige
e n o n e i n d i g e , is het z i n n e b e e l d
God.
H e t zinnebeeld voor de mens
begrensde
figuur,
een
en
tegelijkertijd
driehoek,
hoek, een veelhoek. Ik h e b m i j als
een
is
voor een vier-
embleem
de gelijkzijdige
driehoek met
omgeschreven
cirkel gekozen.
D a t betekent,
dat ik mij i n
64
h e t e i n d i g e g e l i j k m a t i g w i l o n t w i k k e l e n tot aan
mijn
grenzen
en
met
de
hoeken
van
m i j n w e z e n w i l rusten i n het o n e i n d i g e ,
op
G o d e n i n G o d . D a t is m i j n g e l o o f ! Z o e k e n n a a r de w o n d e r l i j k e e e n h e i d die G o d is. D e eenheid
die de bouwmeester
i n dit
stenen
huis zo p r a c h t i g heeft u i t g e b e e l d . D e m e n s e n n o e m e n een k e r k een G o d s h u i s e n zij w e t e n n i e t eens h o e juist het is w a t zij z e g g e n ,
de
s t o m m e l i n g e n . W a n t G o d w o o n t er niet i n o p d e e e n of a n d e r e l i c h a m e l i j k e m a n i e r , het is h e t
lichaam van
G o d , het
is G o d
zelf.
Z o a l s alles G o d is, w a t de m e n s z i n v o l
en
met een rein hart maakt. H i j z w e e g . D e v r o u w keek i n zijn geestdriftig gezicht. „ H i j heeft z i c h h e l e m a a l w a r m praat,
de
arme
jongen,
zei
ze
en
ge-
raakte
even met b a a r h a n d zijn vochtige voorhoofd a a n . D a n keek zij i n de schemering v a n kerk, die a l i n nacht hulde
raadsels,
de
overging, en de ontzegelde
de
ont-
wonderen,
zongen o m h a a r heen en de d u i z e n d e n blokk e n s c h e n e n h a a r te z w e v e n
e n te c i r k e l e n
e n i n een g e w e l d i g e cascade v a n stenen als een
harmonische
storten,
ineen
te
baar
op
riep zij p l o t s e l i n g e n snelde
van
als
een
klankenvloed hemels
w o n d e r l i j k e w i j z e te „Genoeg!"
concert
laven.
65 H e t koor stort i n . . .
3
de galerij de wenteltrap af en verliet de d o m . T oen Berta i n de vallende a v o n d onder wonderlijk
fonkelende
sterren thuis
de
kwam,
s t o n d d e architect a a n de d e u r . „ H e b je het manuscript? „Neen,
vroeg hij begerig.
zei zij getroffen, „ a a n het stuk h e b
ik niet eens „Waar
gedacht.'
w a s je
dan?"
„ I n d e d o m . G o t t f r i e d w a s er ook. „ D a t weet ik. „Nu,
en?"
„Wat
h a d j e a n d e r s m e t h e m te b e s p r e k e n
d a n de kwestie v a n dat stuk?" informeerde hij. „Hij
heeft over de d o m
„Cn was bout?
Of
gepraat."
dat de moeite w a a r d ? was
het
maar
Sneed
gepraat
het
in
de
ruimte? „Van
jou heb
i k iets
dergelijks
n o m e n . A l s je het a l z o u w e t e n ,
nooit
t o c h n o o i t m o e i t e g e g e v e n je v r o u w er v a n o p d e h o o g t e te „Breng de
Zij waren
je ook
brengen."
m i j het s t u k ! '
twist.
ver-
h e b je
onderbrak hij heftig al pratend
de
kamer
b i n n e n g e g a a n . ,, A I h e t a n d e r e i s m i j o n v e r s c h i l l i g . M a a r b r e n g het s p o e d i g . A l l e e n jij kunt 66
het
bemachtigen.
G a
morgen
weer
n a a r K e r n toe. H e t s c h i j n t t r o u w e n s
dat
je
Kern bevalt,
zou
je
hem
lachte
hij. „ W a a r o m
ook niet b e v a l l e n ?
een knappe
Je bent
nog
altijd
vrouw...
E e n rode g l o e d steeg n a a r b a a r gezicht. woede
maakte
haar
hart
machteloos.
De Het
w a s h a a r alsof een felle bliksemschicht door het d o n k e r i n de k a m e r sloeg e n een
diepe
afgrond
open-
tussen
haar
en
den
man
scheurde. „ G o e d ,
zei zij. „Je zult het
hebben."
bleef
slechts
E n
een
het
belofte
of
o n d u i d e l i j k of wel
een
stuk dit
bedreiging
was.
6
7
I E M A N D verscheen
van
Ket
aan
de
gezin avond-
tafel. D e architect g i n g met een
lantaarn de
dom
bin-
nen, G i s e l a vertoonde
zich
niet. K l a r a , de o u d e d i e n s t b o d e , r u i m d e tegen m i d d e r n a c h t de onaangeroerde
t a f e l af,
ter-
w i j l zij h a a r h o o f d s c h u d d e e n het ene kruisteken n a het andere sloeg. „ W a t met
mijnheer
fluisterde
en mevrouw
zij.
„En
juist
aan
is er t o c h
de
hand?
vandaag,
nu
de
k o u d e eend z o u w o r d e n gegeten! D i e bederft bij dit w a r m e weer! D a t heb ik toch mevrouw
gezegd! E n n u maken
J e z u s n o g toe, d e k o u d e e e n d . . . ! sloeg ze een
zij
tegen ruzie!
En
weer
kruis.
T o e n zij n a a r h a a r kamertje k l o m , v o n d zij m e v r o u w i n het d o n k e r op „Jezus
Maria,
vrouw! W a t ook
bederven
„ G a slapen, Klara 68
u
Iaat
mij
zolder. schrikken,
is e r m e t u ? E n d e
eend
mezal
" Klara!"
gehoorzaamde
zonder
tegenspraak.
Op
Kaar kamertje
bad
zij e v e n w e l
tot
de
b e i l i g e A n n a d e b e l e r o z e n k r a n s af, o m
de
v r e d e i n b u i s te b e r s t e l l e n . H e t w a s B e r t a te m o e d e , of z i j i n b e t
diepste
donker weg zou moeten kruipen. N a middernacbt ging zij n a a r b e n e d e n en trad G i s e l a s kamer binnen. De
arcbitect
was
nog
niet
teruggekeerd,
m a a r zij w i l d e niet i n bet ecbtelijke vertrek
binnengaan.
De
maan
slaap-
scbeen
en
G i s e l a kreunde diep i n baar droom. Z i j b a d baar
Karen
niet
losgemaakt.
wangen
ontbonden,
tot i n d e
Zij
maar liepen
de
vlecbten
naast
Kaar
scKouderKoIten naar
be-
n e d e n en lagen dik en z w a a r als twee
kin-
deren i n K a a r armen. A c K t e r de r a m e n
van
Ket k o o r z a g de v r o u w de l a n t a a r n v a n
den
arcKitect
snel op
en
neer bewegen,
op
en
n e e r , b e e n e n t e r u g . A l s o f K i j z o c K t n a a r iets dat Kij verloren K a d . D e
m a a n joeg
tussen
witte en b l a u w e wolleen ïieen en w e e r alsof z i j o o k iets z o c K t , d a t z i j i n K e t K e e l a l
was
kwijt geraakt.
over
Gisela's Kanden gingen
d e d e k e n s alsof ook zij iets z o c K t e n . E n ook i n B e r t a ' s ziel K a d zicK een k r a c K t b e v r i j d , die zocKt e n zocKt. W a l zocKt zij? Z o c K t zij a l l e e n m a a r rust en vrede, zoals ook
Klara
d e e d i n K a a r g e b e d tot d e b e i l i g e A n n a .
of 69
zoent die kracht n o g meer? Z o c h t die kracht iets, d a t zij s p o e d i g z o u m o e t e n v i n d e n o m d a t h e t a n d e r s v o o r d e v r o u w te I a a t z o u zijn'. Een
geheime
binnenkamer in haar
wezen,
die zij n o g nooit h a d betreden, m a a r die, dat voelde beden?
zij, straalde Die
van
door een
duizend
kostbaar-
slot w e r d
verzekerd,
d a t m e t g e e n g e w e l d is te o p e n e n ,
waarvan
slechts een m a n g e w o o n l i j k i n de w e r e l d der v r o u w e n d e s l e u t e l b e z i t ? D e e e n of
andere
man! W a n t
sleutel
m a n en vróuw
zijn als
e n slot. D e n a t u u r m a a k t de s l e u t e l e n m a a k " het slot; d a n gooit ze b e i d e i n de w e r e l d e n Iaat het a a n een t o e v a l of a a n een v e r b o r g e n wetmatigheid
o v e r of s l o t e n s l e u t e l
zullen vinden. W a n t andere
elkaar
het k a n dat m e n
stuk niet w i l v i n d e n , en w i e
het
zoekt,
die z a l d a a r o m n o g niet altijd v i n d e n . M a a r de architect d a c h t : W^ie zoekt die vindt. E n als ik de hele n a c h t doorzoek z a l ik de lossing
van
bet
raadsel
op-
misschien
vinden.
M i s s c h i e n valt bet m i j onverwachts
in. D e
n a c h t , a l s h e t t o t a a l s t i l i s , is w e l l i c h t g u n s t i g e r o m h e t te v i n d e n d a n
de
dag.
Mis-
s c h i e n k r i j g i k d e s l e u t e l tot h e t g e h e i m gemakkelijker d a n op die andere manier. Hij zei: 70
worstelde „Ik
Iaat
als J a c o b met u
niet
los!"
den
Maar
engel de
zo — en
engel
Iaat
z i c h niets
overwint
hem
afdwingen, door wie
slechts
diegene
hij zich w i l
laten
o v e r w i n n e n e n a l s h i j z e g e n t is d a t n o o i t e e n zege v a n d e n worstelende, m a a r een genade v a n den engel. Gisela
schreeuwde
luid i n haar slaap.
Zij
s t r e k t e d e a r m e n u i t e n s c h e e n z i c h t e g e n iets te
verdedigen.
Zij
sloeg
met
haar
dikke
v l e c h t e n als met k e t t i n g e n n a a r een onzichtbare
vijand. D e
moeder
besloot
haar
h a a r d r o o m te v e r l o s s e n e n w e k t e
van
haar.
„ A c h , b e n jij h i e r , " zei G i s e l a , t e r w i j l zij z i c h a a n h a a r moeder vastklemde, die op de r a n d v a n het b e d w a s „Waar
g a a n zitten.
h e b je o v e r g e d r o o m d , G i s e l a ? "
„Over Gottfried." K i j k eens a a n , over G o t t f r i e d ! W a t
heb
je v a n h e m g e d r o o m d ? ' „ O c h moeder!" riep G i s e l a en verborg baar hoofd a a n haar moeders „Wat de
betekent
borst.
Gottfried voor
je?
vroeg
moeder.
„Ik b e n b a n g voor h e m , " zei G i s e l a . De
moeder
vroeg: „ W a t Gisela
streelde
haar
blonde
haar
en
d r o o m d e je v a n G o t t f r i e d ? "
ging rechtop
in haar bed
zitten
en
vertelde: „Ik droomde dat hij een reusachtige olifa nt w a s . H i j s t o n d met b e n e n d i e d i k k e r 71
w a r e n d a n de zuilen i n de d o m over de hele d o m k e r k K e e n , d w a r s erover. M e t zijn
lange
s l a g t a n d e n doorzocKt Kij ons Kuis e n K a a l d e eerst j o u n a a r b u i t e n . H i j d e e d j e e c K t e r g e e n k w a a d , m a a r legde
je m e t z i j n s l u r f
op d e t a n d e n , z o d a t Ket w a s blanke armen lag. D a n Kiel
een
van
de
of je o p
koorvensters
stuk
koor?
dacbt
een
en
stak
Kij blazend
s n u i v e n d de steigers afzocbt. W a t i n bet
twee
trapte Kij met
zijn slurf i n Ket koor, w a a r nu
dwars
ik, w a t
en
zoekt zoekt
bij bij?
T o e n t r o k d e o l i f a n t z i j n s l u r f w e e r te v o o r schijn, van
en vader
hand
wel.
en
die een
hing eraan,
door de
d u i m vastgehouden, olifant a a n
de
soort
weet
punt van
slurf beeft. H e t o n d i e r tilde h e m h o o g
je zijn
boven
zijn k o p uit en gooide h e m i n de lucht. H i j vloog
hoger
Telkens
d a n de
weer
gooide
spitsen v a n hij h e m
ving hem dan behendig olifant het spel m o e w a s ,
weer
de
torens.
omboog,
en
op. T o e n
de
spietste h i j
vader
op een v a n de torenpunten. M a a r vader n a m zijn h o e d af en schreeuwde hoera, terwijl hij daarboven
als
windwijzer
vrolijk
om
de
torenspits draaide. D e olifant keek n a a r h e m en
zag
er h e l e m a a l
niet k w a a d a a r d i g
uit.
H i j h a d Gottfrieds b l a u w e ogen en in plaats v a n d e grote o r e n G o t t f r i e d s b l o n d e k u i f . E n 73
ik stond hier a a n Ket r a a m , e n toen de olifant m i j z a g , K a a l d e K i j o o k m i j m e t z i j n s l u r f te voorscKijn
en
stopte
Lek. T o e n wekte „Vreemd,"
m i j regelrecKt
in
zijn
jij m i j .
zei moeder.
„Vreemd,
ïacKwek-
Icend is Ket. ' „Gruwelijk
is K e t ,
kroop onder
de
zei G i s e l a K u i v e r e n d en
dekens.
De
voordeur
open en dicKt en m e n k o n a a n de passen, w a a r m e e de arcKitect de binnenging,
Koren,
dat
ging
slepende
slaapkamer
K i j niets
gevonden
Kad. „Laat me bij jou slapen, Gisela. „Ja moeder, k o m . " Gisela
schoof
opzij.
Ze
Berta, half uitgekleed over G i s e l a heen zien,
die
nu
opving. D e zwart
te z i j n .
in bed
dadelijk liggend,
door het venster
een
rode
sliep
brede stenen
Ook
de
streep
in. kon
de
dom
maanlicht
leken i n de
nacht
dingen die vlak
bij
elkaar staan, w o r d e n i n de zachte maneschijn verschillend
belicht
alsof
zij
zich
e l k a a r b e v o n d e n ; het met deze m a a t oog b o u w t in
de
de nabije
ruimte
afmetingen
op,
en
aannemen.
ver
metende
d i n g e n ver uit alles De
gaat
uit
elkaar
geweldige
vensters
waren
met reusachtige, spiegelende, zilveren platen bedekt, waarnaast
de s l a g s c h a d u w e n
i n de 75
kroonlijsten,
togen
en
torentjes
Klauw
glazuurde
vlakken
sckenen.
Een
fantastisch
aanzien
kreeg
dom
de
in
v e r m o e i d e geest, d e i n d e s c K a d u w steeg
tussen
Kaar
voor
golven aan
Kun als
Kuis
een
voorwaarts
de
ene
en
de
rivier, van
Kaar
liggende
kerk
kwam
waarin
spoelden.
oever
zwarte
Zijzelf
deze
ge-
oosters,
stond
nacKtelijke
E u f r a a t e n a a n de overzijde v e r K i e f z i c K Ket geweldige
BatyloniscKe
Netucadnezar,
slot
van
koning
met zijn glanzende
zilveren
platen en gevelversieringen v a n t l a u w email. O p Ket grote terras v a n de eerste v e r d i e p i n g leunde de B a t y l o n i s c K e k o n i n g ver over talustrade,
zijn
linkervoet steunend
in
de Ket
ornamentwerk. H i j n a m vrolijk zijn kroon af en
riep:
mevrouw aan
„Dat
is
nu
eens
aardig,
mij komt tezoeken.
deze kant. m e v r o u w ! "
op de oever t l e e f
dat
Komt u
tocK
T e r w i j l zij
aarzelen, legde
u, nog
de parel-
moeren scKelp v a n V e n u s aan, met rode zijde tekleed. Z i j k l o m i n de goddelijke toot,
en
duiven trokken aan zilveren maanlicKtdraden de s c K e l p zacKt over Ket water. A a n de overkant
verKief zicK
een
geweldige
trap
met
talloze treden en toen zij uit Ket scKip w i l d e klimmen
en
K a a r voet
op
de
eerste
zette, r o l d e , K a a r tegemoet, er e e n 74
trede
geweldig
"7
perzisch tapijt n a a r b e n e d e n , einde juist b a a r voeten
waarvan
bereikte. D e
bel
gothi-
scbe stenen engelen op de l e u n i n g e n w e r d e n levend,
zweefden
de
trap
op
en
m a a k t e n met b u n vleugels zoveel aandoende
koelte,
dat
neer
en
aangenaam
B e r t a i n bet
gebeel
niet w a r m w e r d , b o e w e i zij w e l een b a l f u u r k l o m . O p de bovenste trap, voor een pracbtig glanzende deuren,
zaal
stond
met
openstaande
koning
gouden
Nebucadnezar.
Hij
b a d Gottfrieds gelaatstrekken. H i j kuste baaibeide
banden
mevrouw.
en zei: „ W e l k o m !
Dan
Welkom
drukte bij met de
h a n d een waterspuwer
rechter-
op de k o p ; die zei:
„ P a p ! " e n liet u i t z i j n achterste een d i a m a n t zo groot als e e n g a n z e n e i i n d e l i n k e r b a n d J-
v a n de koning vallen. D e
koning
overhan-
b
digde h a a r de d i a m a n t , die i n alle kleuren
S
v a n de regenboog
b
slijpvlakken de heerlijkste lichteffecten
ver-
°
spreidde,
Een
engeltje 1 1
als
schitterde en uit d u i z e n d
een
smeedde
zilveren aambeeld
welkomstgeschenk. in
een
een
ogenblik
gouden
op
een
ketting,
be-
vestigde de diamant eraan, en de k o n i n g h i n g b a a r de ketting o m h a a r hals. Z i j
schaamde
p
zich omdat
tegenover
<'
k o n stellen; toen k w a m zij op de
'•1
K a a r rok
;
t
zij geen geschenk
als
schort
op
te
er
nemen,
gedachte en
zie, .
75
ket
rozenwonder
was
voltrok ziek. H a a r
sckoot
v o l rozen. D i t m a a k t e d e n k o n i n g zeer
gelukkig, kij b e v a l de engelen de rozen a a n t e n e m e n , z e i n w a t e r te z e t t e n e n o p te b r e n g e n . nu
de
Want
oneindige
Gottfried en zaal
zij
tafel waren
binnengegaan,
die
d o o r bet ontelbare sterrenbeir e n de z i l v e r e n scbijf v a n de m a a n praebtig w e r d verlicbt. Allereerst nodigde koning Gottfried baar aan tafel.
, , E r is w e l i s w a a r
alleen maar
koude
eend v a n d a a g , " zei bij, „die moet opgegeten w o r d e n ; m a a r w e krijgen een goed En
toen
scbaal
kwam
vol
stelden.
dessert;
krakelingen,
De
knabbelde
bet
koning
dessert.
een
gouden
die* c i j f e r s
glimlacbte
zelf met g e z o n d e eetlust
krakelingetjes.
En
voor
steeds w e e r n i e u w e nauwelijks
meer
tweeën
en
drieën.
banden
en de
baar
voor-
vrolijk aan
stapelde
kon,
Toen
alleen
klapte
zij
maar
kij
in
de
naar
binnen
d i e eebter er u i t z a g als e e n k r o m m e
dwerg,
en i n een
arcbitect vloog
de bij
k r a k e l i n g e n o p , tot
eten
en
reusacktige
paarlemoeren
sckelp
alleen m a a r enen binnenbraebt. Z i j gevoelde niet
bet
minste
groeide
scbepsel.
koning
nöcb
fried,
maar
76
/
medelijden Toen
was
met
zelf.
ver-
eensklaps
Nebucadnezar,
God
dat
H i j zei:
nöcb „De
de
Gotti
dat
b e n ik, G o d i n eigen p e r s o o n . " E n zij n a m een
1 met zo gewijde
aandacbt
en met
h o u d i n g , zoals zij i n de mis bet l i c b a a m H e r e n communiceerde,
l o e n zei G o d :
i k n u d e l b e n , w a t i s d a n d e O. bet
rookte, e n G o d
gebakken, schijn.
maar
„Denk
„Als
opende
een
mooi
te
voor-
O
n a , B e r t a . Ik w i l z i e n
of j e s c h e r p z i n n i g b e n t . d a n zei ze:
baalde
aangebrande
goed
„Als
H i j deed
een greep onder de tafel, de g r o n d zicb,
de des
E n Berta dacht n a ;
gij L i e v e H e e r , de
d a n is d e d u i v e l d e O.
l
zijt
O v e r dit a n t w o o r d
w a s G o d zo tevreden dat hij l u i d lachte, en met de ene h a n d op zijn knie m a a r met andere beefde
breeduit de
hele
op
de
hemelse
tafel
sloeg.
burcht,
de
de
Toen sterren
v i e l e n kletterend v a n het p l a f o n d e n de m a a n brak i n stukken. B e r t a ontwaakte en keek i n het g r a u w e licht v a n de aanbrekende
dag. O p
het
d a t B e r t a v a n het h e m e l s e b e v e n
ogenblik droomde,
h a d K l a r a achter d e n bakkersjongen, alle vroegte
om
5 u u r de F r a n s e
bracht, d e d e u r gesloten, een beetje o m d a t zij door het
late n a a r b e d
het lange b i d d e n nog slaperig Ook
de
architect was,
die i n
broodjes onheus, gaan
en
was.
door de
nachtelijke
klimpartij i n het koor oververmoeid, dadelijk 77
ingeslapen. engel
H i j droomde
Jacok s worstelde.
dat
kij
Die
kad
met
den
evenwel
G o t t f r i e d s geziekt e n z a g er k e e l v r i e n d e l i j k en goedig uit. Z i j n uit
in
Gisela s
klonde kuif liep
lange
vleckten.
eckter
Met
deze
v l e c k t e n k o n d k i j d e n arekitect als een wiegek i n d vast
en onder
zackt
vleugelgeklapper
droeg kij k e m op en neer langs
de p i l a r e n
v a n ket koor. „Je zult me ket g e k e i m zeggen, nietwaar? op de engel:
tock
vroeg de arekitect, w a a r -
„Ja zeker
antwoordde.
Toen
gloeide ket k o o f d v a n d e n arekitect als brandende
lantaarn,
en
alle
een
voegen
sckeuren traden i n ket Iickt d a a r v a n l i j k u i t k e t d u i s t e r te v o o r s c k i j n . D e
en
duidesckoren
k i n g e n w e l een voet uit ket lood, en toen de arekitect L i j ket zien d a a r v a n ket angstzweet op zijn
parelen, wies
de
engel Gottfried ket met e a u de cologne
voorkoofd voelde
en
zei: „ W e e s
n i e t L a n g , i k z a l je k e t
gekeim
zeggen." E n d a n zei kij ket werkelijk:
„De
bouwvallige
zich
bevindt,
toestand
spruit
waarin
heeft, om te vallen." gelukkig.
De en
Llijdsckap kij dackt:
sckrijven wat de engel 78
koor die
het
D i t sckeen d e n arekitect
z e e r v e r k e l d e r e n d te z i j n , ontwaken,
het
voort uit de neiging
en kij was deed
kem
M o e t ik niet
gezegd keeft?
overkalf opOck,
ket z a l niet n o d i g zijn, ik o n t k o u d ket w e l , k e t is i m m e r s d u i d e l i j k g e n o e g . G o d , i k d a n k u,
dat
nu
de
dom
en
zijn
arekitect
zijn
gered. Toen van
kij echter de
merkte
s morgens
deur wakker bij
dat
de
werd,
vruebt
volkomen waardeloos En deze
Gottfried? nacht
W a t van
door ket en ziek van
zijn
slaan bezon, droom
was. droomde
vreemde
Gottfried i n dromen?
Hij
droomde, dat hij bij k o n i n g i n L o u i s e sliep. N i e t als h a a r m a n m a a r als h a a r z o o n sliep h i j bij h a a r , als b a a r h e e l k l e i n e z o o n ,
die
hongerig
hij
haar
borst
zocht.
E n
terwijl
g u l z i g v a n de zoete m e l k d r o n k , t e k e n d e hij met zijn dikke, stompe
vingertje
de
platte-
grond v a n de Elizabethkerk i n M a r b u r g op de blanke
moederborst.
79
IE
avond
sjaal
ging
o m de
Berta,
een
schouders
ge-
slagen,
opnieuw
de
Linnen
en
Gottfried
trof
in de hogengalerij
dom
aan,
die
b o v e n d e h o o f d b o g e n l a n g s d e grote
vensters
liep. H i j was
en riep
v o l v u u r e n geestdrift
dadelijk, alsof h u n gesprek v a n de vorige d a g niet
onderbroken
ware
was
geweest
in een a d e m uit: „Kijkt
mevrouw,
en
als
u toch
het eens,
op welk een wonderlijke wijze
is
d e p l o m p e m a s s a b e z i e l d ! H e t is a l l e s z u i v e r geest
geworden!
Hoe
zuiver
zijn deze
d a c h t e n ! H o e g r o o t is d e e e r l i j k h e i d , mee
alle
middelen
zijn
ge-
waar-
aangewend.
De
helderheid en reinheid v a n wat hier gevormd w e r d , moet
a l h e l troebele
w i e het beziet Hij
liep, als
uit de ziel
van
verdrijven. i n een
roes
door
zijn
eigen
w o o r d e n , o p d e v i e r i n g toe. D a a r s p r o n g
een
sierlijk b a l c o n uit de galerij i n de ruimte n a a r voren.
Berta
zich verbazend 80
S
volgde
Gottfried
langzaam,
hoe deze m a n n e n over
aan-
gelegenheden
hun
vale
betreffende,
zo
geestdrift b o n d e n r a k e n , e n v o n d h e m
in
weer
terwijl bij p e i n z e n d over de borstwering in de diepte staarde. deze m a s s a ! •
riep
„Wat
zweeft
er niet i n
bij uit. „Is het niet w o n d e r -
een
lijk, dat de enige k o m p a k t e steenmassa
ge-
van
r s
dom
het
dak
is,
terwijl
alle
overige,
s t a a n d e m u r e n zo o n d e r b r o k e n e n v a n met-
tfried
selwerk o n t d a a n zijn, dat a l l e e n het
i. d i e
noodzakelijke
isters
zwevende riep
1
die alle
' dag
ervan
is
beslist
overgebleven?
Een
m u u r ? Stenen, die vleugels schij-
n e n te h e b b e n ? E n h e t w o n d e r b e s t a a t a l l e e n m a a r uit de juiste toepassing
v a n de
boog
> bet
uit w i g v o r m i g e stenen. H e t gewicht v a n het
eens,
gewelf
is
duizend
Twintig
schoren
waartse d r u k op en l e i d e n die v e i l i g af n a a r de oude
de
ik.
Jiver ge-
buiten
schat
z e «s
aar-
vangen
ton,
geweldige
zij-
aarde.'
„ N u je o v e r d e g e w e l v e n p r a a t , G o t t f r i e d ,
De
b e g o n zij b e d a c h t z a a m . . . m a a r hij viel b a a r
rmd
i n de
van
m e v r o u w . Ik z a l d e n architect het stuk niet
rede:
„Ik
weet
wat
u
zeggen
wilt,
geven. Ik h e b dat n u e e n m a a l i n m i j n h o o f d gen
gezet. L a t e n w i j er niet m e e r o v e r p r a t e n ,
een
De
aar
vensters a a n de z u i d k a n t uit het z u i d w e s t e n
avondzon viel door de gekleurde,
hoge
ïin,
scheef i n brede b u n d e l s n a a r b i n n e n , e n het
an-
leek of er z i c h een
licht en kleurig b a d in 8l
H e t koor stort i n . . .
i
6
het stenen L e k k e n v a n het g e L o u w Er
was
een
weerschijn
edelstenen,
van
van
gouden
alle
bevond. mogelijke
topazen,
LIauwe
turkooizen, rode robijnen, violette amethisten en
lichtgroene
van
granaten.
bloemen,
dieren,
De
afbeeldingen
planten,
menselijke
f i g u r e n en fabelachtige w e z e n s lichtten schemerig op uit de bonte
glastapijten,
en
wat
oorspronkelijk nog helgekleurd k o n zijn, hadden
de
eeuwen
verzacht
en
dat
doen
ver-
bleken. D a a r kronkelde i n topaaskleuren een slang over een zeeblauwe gele lelie stond i n een
o n d e r g r o n d ;—• e e n violette
driepas,
ontroerend en betoverend v a n kleur, dat verrukte strekte
oog zijn
bedekte
vochtig met
rug
werd
—
een
smaragdgroene
haast
wellustig
zo bet
hagedis schubben
uit,
alsof
hij
b e z i g w a s z i c h i n h e t l i c h t te z o n n e n , t e r w i j l de
amethisten
heftig
scheen
zak
van
zijn
te a d e m e n
—
weke een
flanken
schildpad
liet d e r u i t e n v a n z i j n stijve p a n t s e r i n het binnenvallende
licht tussen
ondefinieerbaar
glanzen,
het
dier
waren
droppels. D e
twee
stenen
en
groen de
en
gloeiendrode
de
stenen
stormstangen, 82
staven
door
van
robijn-
metselwerkstaven,
zwarte net v a n de l o d e n lijsten en de russen
goud
oogjes
het
dwars
getrokken
tegen het doorbuigen v a n
de
vensters,
teleenden z i e n z w a r t
af tegen
Ket
licht als pretentieloze, v e r w a a r l o o s b a r e steuno r g a n e n v a n het b o n t g e k l e u r d e w o n d e r . H e t rooster v a n i j z e r d r a a d , dat a a n
de
buiten-
zijde de vensters tegen de vogels moest
be-
s c h e r m e n , l a g als een d u n n e , het licht verzwakkende,
wolk
achter
de
glazen
droom.
D e acht zaligsprekingen w a r e n door symbolische
gestalten
e n Iatijnse
spreuken i n
de
m i d d e n v e l d e n der vensters voorgesteld, i n de vier a a n de overzijde zichtbare deze: Z a l i g zijn de barrhhartigen. Z a l i g zijn de
vreed-
z a m e n . Z a l i g zijn zij die h o n g e r e n e n dorsten n a a r de gerechtigheid. Z a l i g zijn zij die vervolgd w o r d e n om der gerechtigheid wille. L a n g z a m e r h a n d doofde het b r a n d e n d e w o n der uit, w a n t de z o n boog r o n d de zuidwestertoren v a n de d o m naar het westen twee mensen
bleven
zwijgen,
luisterden
met
bruisende
koraalmuziek
geestelijke
om.
De
wachtten
en
oren van
naar
het
zinnelijke steenconcert. E e n onaardse heid vloeide
op de
bloedgolf v a n
slag v a n het hart n a a r de verst
de
bovende
zaligpols-
verwijderde
h a a r v a t e n . T o e n b r a k de z o n door het
grote
r a d - en rozenvenster i n de westzijde de d o m binnen.
Weer
vlamden
alle
kleurfakkels,
alle wonderen, alle geheimen op. D e
Iicht83
stralen sprongen als de l a n s e n v a n een harnaste
phalanx
naar
tinnen,
de
ge-
gemet-
selde s p a k e n v e r d r o n k e n i n de t o n t e k l e u r e n vloed
als
die
van
een
in
razende
vaart
gedraaid rad. E e n werveling v a n licht t o o r d e zich door de
ruimte. D a n
plotseling
het
of
tonte
scheen
het
hun
schijfwiel
met
een
r u k stil s t o n d , de s p a k e n w a r e n
onteweeglijk,
e n i n d e s p i l g i n g e e n g r o o t o o g o p e n —< e e n reuzenoog. D e oeroude heilige driehoek
met
het
zon
oog
Gods
doorschenen.
erin w e r d juist door de E n
het
reusachtige
oog,
het
godsoog, het w o d a n s o o g p r i e m d e zijn t l i k i n h u n torst, terwijl i n het stilgeworden venster zwermen een
jutelende
Vast, oog
gevleugelde
star,
wolk
evenwel
engelen van
engelengezichten.
staarde
de twee m e n s e n
verschenen,
het
goddelijke
aan. H e t scheen
elke
s c h u i l h o e k v a n h u n t i n n e n s t e te d o o r z o e k e n , de kamers
v a n h u n h a r t e n o p e n te
treken
e n i n d e d i e p t e d e r n i e r e n te v e r z i n k e n . H e l d e r v a n z i n en gegrepen door de zuiverh e i d v a n een z a k e l i j k e geestdrift,
doorstond
G o t t f r i e d m e t o p e n o g e n G o d s t l i k ^- B e r t a sloeg h a a r ogen
neer.
Langzamerhand verdween,
de
werd
vensters
het
donker,
werden
de
zon
tleker.
De
duisternis k w a m majesteitelijk uit de hoeken 84
te v o o r s c h i j n e n s c h e e n a l s e e n s t e r k e A t l a s de
door de
dagdienst
vermoeide
zuilen
w i l l e n o n t l a s t e n e n het g e w e l f o p z i j n
te
brede
s c h o u d e r s te w i l l e n n e m e n . I n n a c h t e n s t i l t e g r o e i d e a l l e s w a t z i c h t b a a r w a s u i t tot s p o o k achtige afmetingen, en wat onduidelijk
was
nam
Een
schrikwekkende
vormen
aan.
b u i v e r i n g kroop onder de koepelbogen daan,
uit
de
donkere
zijruimten,
duisternis w o l k t e v a n de
stenen
kingen
holten
naar
der
kunstmatige
beneden.
zwijgen I n het
door
en
de
dakbedeklangzaam
Plotseling werd
het
mannenstemmen
noordelijke transcept,
van-
stenen
verbroken,
dat
thans
als
koor fungeerde en de biechtstoelen der kapittels
herbergde,
zongen
de
kanunniken
Iatijnse vesper. D e v o o r z a n g e r s der
epistelbroeders,
e n bet
de koor
mannen
en
en tegenzang,
het
verhalen
der heilige boodschappen door een
gedragen
stemmen, tenor en
zang het
melodische
hoog
jongens-
en laag
der
lofliederen, dat alles w i s s e l d e e l k a a r zo z i n v o l e n o r d e l i j k af, d a a r i n w a s z o v e e l o r d e e n b o u w , m a a t en schoonheid, dat het
gezang
in de architectonische w e r e l d der stenen een architectuur v a n k l a n k e n was,
als
architec-
t u u r voor het oor i n de d o o r het licht v e r l a t e n a r c h i t e c t u u r v o o r d e o g e n . Iets z e e r m a n n e 85
lijks
drong
zich
in
het
bewustzijn
naar
voren. „Kijkt
u eens i n de diepte,
(luisterde G o t t -
fried, zich vooroverbuigend. „ M e n k a n geen g r o n d z i e n . D e a f g r o n d zelf, het is v o o r o n s o p e n g e g a a n .
bodemloze
E n ziet u eens
boe
de pijlers uit het donkere o n e i n d i g e met h u n p r o f i e l e n e n d i e n s t e n trots e n r e c h t o p r i j z e n , zich i n de kleine, versierde kapittelen langz a a m s c h i j n e n te b e z i n n e n , d a t z i j n o g m a a l m o e t e n toegeven e n z i c h n u als
een-
gordels
n a a r elkaar overbuigen i n een sierlijke boog. Omdat
al
wat
aards
is
alleen
maar
in
de toeneiging, i n de liefde z i c h voleindigt. „ I n het a f s t a n d d o e n v a n zichzelf," zei B e r t a . „De
architect kent deze zelfopoffering
niet,
m a a r jij kent h a a r ook niet, G o t t f r i e d . " „Begint
u al weer
mevrouw?
„ I k z a l er steeds w e e r over m o e t e n b e g i n n e n . Zie,
al deze wonderen
heeft één
man,
de
geest v a n é é n m a n g e s c h a p e n e n l a t e n s c h e p pen. Z o n d e r de gewillige
ondergeschiktheid
a a n d i e n ene, zonder de eendracht met h e m h a d d e n nog zoveel ijverige helpers van
terecht
gebracht.
lukkige tijden zijn
H e t moeten
er
niets
zeer
geweest, toen elk
ge-
graag
z i j n geest, z i j n b e k w a a m h e i d e n z i j n i n v a l l e n a a n h e m ondergeschikt maakte die n u 86
een-
m a a i d e b o u w l e i d e r w a s ! M a a r jij w i l t beetje
eigen
geest d a t
je
bezit
bet
zelfzuchtig
voor jezelf h o u d e n . E n d a n prijs je de zuivere geest... „Welke
mens
is z u i v e r
geest?
viel
Gott-
fried h a a r i n de rede. „ U bent het ook niet, mevrouw,
want
u
denkt
aan
den
architect
en zijn gezin, niet a a n de d o m . „Kom, laten we gaan,
zei zij.
Z i j gingen ontstemd achter elkaar langs nachtelijke
triforium terug. T o e n
zij
het
echter
de l a g e h o u t e n deur, i n de h o e k v a n het s c h i p en de dak
noordwest-toren
van
bet
transcept
openden kwamen,
en
op
het
was
buiten nog schemerig, bijna nog dag.
het Gott-
fried bleef staan en wees op een, i n een hoek als
konsole
magere
uitgebeitelde,
trekken w a r e n
mannenkop.
De
scherpgesneden,
de
neus w a s spits, het h o o f d k a a l . „ D a t z a l de gothische
bouwmeester
zijn,
zei hij.
„Dat
hij z i c h zo b e s c h e i d e n i n een h o e k heeft uitg e b e i t e l d ! D i t a l l e s u i t h e t h o o f d te
hebben
tot s t a n d g e b r a c h t e n d a n d e a f b e e l d i n g d a t h o o f d a l l e e n m a a r a l s k o n s o l e te fungeren!
Zijn
naam
heeft
hij
van laten
verzwegen,
m a a r h i e r staat e e n Iatijnse z i n s p r e u k o p k r e u k e l i g e b a n d : ultra p o s s e n e m o N i e m a n d behoeft
de
obligatur.
m e e r te p r e s t e r e n d a n h i j 87
k a n ,—i i k k e n n o g e e n b e e t j e I a t i j n , d a n k z i j mijn oom, de dorpspastoor. H o e Meer
kon bij
niet.
O
gij
bescheiden!
grote
naamloze!
H e b t gij w e r k e l i j k niet m e e r g e k u n d ! u!
E n wij
kleinen kunnen
grijpen wat
gij g e k u n d
Scbaam
nauwelijks
be-
hebt. N i e m a n d
h o e f t m e e r te p r e s t e r e n d a n h i j k a n ,
be-
sprak
G o t t f r i e d b e d a c h t z a a m , „ m a a r n i e m a n d , " zéi hij, terwijl hij B e r t a aanzag,
„niemand
mag
ook d o e n alsof hij k a n w a t hij niet k a n . N i e t k u n n e n , is g e e n s c h a n d e , m a a r i e t s te w i l l e n l i j k e n , d a t is d o m e n Zij
begreep
hem.
belachelijk."
Zij
liep naar
de
borst-
wering, die op de uitstekende r a n d van dwarsschip stond, en keek op de stad „Daar
onder
Steen
, zei
is
ons
vroegere
het neer.
huis.
„De
de architect
naar
ze.
„Ik weet n u ook w a a r o m
die houten schuur a a n de overkant v e r h u i s d is,
zei G o t t f r i e d licht
spottend.
O m a f te l e i d e n v e r l i e t B e r t a d e b o r s t w e r i n g en
ging
zijden
terug van
tussen
de
de
galerij.
daken
ter
Gottfried
weersvolgde
haar. Aan
deze,
gestelde, wassen
minder
zijde werd
van door
aan de de
het dom,
schuin
weer die
bloot-
niet
regenbuien, w a r e n de stenen en voegen 88
ge-
neervallende met
groen mós bedekt, dat Ket anders zo KelderJicKte,
vuurrode
gebouw
donker
kleurde.
Z w a l u w e n vlogen k r i j s e n d voor de late
be-
zoekers uit b u n nesten o p . B e r t a w e e s o p bet w o u d v a n b o g e n baar
hoofd:
b o v e n ons Dadelijk „Wel,
„Waarom
zijn
de
boven
luchtbogen
dubbel? antwoordde
Gottfried
vol
ijver:
de onderste d r a g e n bet g e w i c h t
van
de g e w e l v e n e n de bovenste d r a g e n het d a k . N a t u u r l i j k niet het lichte b o u t e n d a k , het er staat.
Op
t ogenblik zouden we
bovenste
bogen weg
dat
gebouw
het
storm!
Met
zoals
kunnen nemen
zou
hoeveel
instorten.
de
zonder
Maar
duizend tonnen
bij
drukt
een storm tegen de reusachtige v l a k k e n v a n bet d a k ! D e bovenste b o g e n d i e n e n als veiliging tegen
be-
de storm.
, . G o t t f r i e d , " zei zij heftig en legde h a a r h a n d e n op zijn schouders, „als door j o u w eigenz i n n i g h e i d het k o o r n u eens z o u instorten? Z o u je dat k u n n e n „Wanneer alleen
maar
zeggen wat
aan
gebeuren
moet. zijn
gespannen
de
dom,
dan
mevrouw, kan
er ' m i j n s i n z i e n s m e t
Zij
hield
verantwoorden?
u a a n de d o m denkt,
schouders
in zijn
nog
vast
ik
u
het
koor
en
keek
gezicht. 8
9
„Ik Keb de overtuiging gekregen,
mevrouw,
i—i n e e m t u b e t m i j n i e t k w a l i j k , ,—< d a t architect
een
meer
presteren
te
stumper
architect w i l de meer
zou
is. N i e m a n d
dan
hij
kan,
schijn wekken
kunnen.
H i j moet
maar
de
dat hij van
de
behoell
de
wel dom
w e g ï H i j is e e n o n g e l u k v o o r d e d o m ! A l s u m i j belooft dat u het niet a a n h e m zult oververtellen, z a l ik u m i j n m e n i n g over het koor zeggen.' Z i j zweeg en wendde
d e b l i k af. H i j p r o -
b e e r d e z i c h v a n h a a r l o s te m a k e n e n z e i m e t lichte spot:
„ Z i e t u w e l , h e t is u t o c h
a l l e e n o m h e t k o o r te „Goed,
niet
doen.
zei zij eensklaps besloten. „ Z e g
het!
Ik b e l o o f je w a t je v a n m e
verlangt.
„Nu
uw
woord. E n
met
het
koor
een
het
goed koor
d a n . Ik b e b staat
het
zo:
moet
r i n g a n k e r h e b b e n , dat heeft de architect ook zelf heel juist ingezien. D e om met
het
geheel
de
massa
ring moet
l i g g e n e n het van
het
als
schip
één
vast blok
verbinden,
net zoals m i j n a r m e n u op dit o g e n b l i k o m vatten.
H i j omarmde
de
vrouw
het v u u r v a n zijn met gebaren woorden, en de warmte
stevig
in
verlevendigde
van haar
lichaam
g i n g i n het z i j n e over. G e s c h r o k k e n liet h i j h a a r los. 90
O o k zij w a s g e s c h r o k k e n e n n a m h a a r h a n den v a n zijn Hij
schouders.
l i e p d o o r het
tussen
twee
met
der
zink beklede
paadje
schildpadvormige
daken
n a a r d e b a l u s t r a d e v a n m e t s e l w e r k e n zette zijn rechtervoet i n een driepas. Z i j herstelde zich, volgde, k w a m naast h e m staan en zei rustig: „Vertel
verder.
Z o n d e r h a a r a a n te z i e n e n n a a r starend van
op
de
het
verwarde
donker
„Zonder
beneden
daken-panorama
wordende
stad,
zei
hij:
z u l k een r i n g a n k e r heeft de
oude
b o u w m e e s t e r v a n het koor het ook niet klaargespeeld. metseld, stangen
H i j heeft
het
i n de
terwijl bij
die
optrok.
De
ingeijzeren
g a a n d w a r s door de vensters
Z i j lijken alleen maar voor
muur
het
heen.
verstevigings-stangen
venstermetselwerk
te
zijn.
Later
o n v e r s t a n d heeft ze bij v e r n i e u w i n g v a n metselwerk Daarop
uit
zakten
het
ringverband
de
m u r e n uit het
het verdere k u n t u z i c h n u w e l U w
m a n , en zijn voorgangers
hebben de
eenvoudig
handigheid
niet
lood.
toegedacht,
AI
voorstellen.
trouwens
den ouden
bet
genomen.
ook,
bouwmeester de
staven
v a n d e r i n g d w a r s d o o r d e v e n s t e r s te l a t e n lopen." „ D u s d a t is h e t >—>l" v r o e g z i j v e r w o n d e r d . 91
„Is Ket d u i d e l i j k ? " „ J a , K e t is K e e l d u i d e l i j k . D u s z o
eenvoudig
is K e t ? „Heb beel
ik d e n arcbitect eenvoudig
niet gezegd, dat
is ? N i e t s
eenvoudiger
bet dan
dit." „Maar
boe b e n je er a c b t e r
gekomen?"
„ W e l , ik weet niet... de gedacbte k w a m bij m i j o p , dat de d w a r s s t a n g z i c K w e l eens i n de m u u r z o u k u n n e n voortzetten. T o e n ik de p u n t b a m e r ' genomen,
de
geslagen
de
en
daar
vond
Het
is m i j z o m a a r
„Ja,
bet
is je
ik
muur
Keb
open-
bevestiging.
ingevallen.'
ingevallen,
zei
zij, diep
in
gedacbten e n z a g b e m v a n terzijde a a n . „ J a , b e t is m i j i n g e v a l l e n , en staarde i n bet „Staat „Ja.
dat a l l e m a a l i n bet
En
verdere
zei bij s i m p e l w e g
donker.
ook
boe
men
stuk?"
mijns
uitwijken v a n de
inziens
bet
muren kan
voor-
k o m e n . Ik d r a a g bet stuk n u d a g e n
nacbt
o p m i j n b o r s t . D a a r is b e t v e i l i g . I k w é é t n i e t o f d a t e l d e r s b e t g e v a l z o u z i j n . H i e r is b e t . H i j trok bet scbrift uit zijn borstzak, bet e n z e i : „ L e e s t u m a a r , „ H e t is te „Aan
mevrouw.
donker."
den opvolger
van
G o t t s c h a l k , " las hij voor. 92
opende
den
dom-architect
B e d o e l je d a a r m e e
„I—I
„Hoe hij.
kunt u
„Ik
dat
z a l het
architect
jezelf?
i—
denken,
dadelijk
overhandigen,
mevrouwI
aan
den
riep
nieuwen
als
de
oude
ver-
eenmaal
de
hand,"
t r o k k e n is. „Kom,
h e t is
„Geeft
u
nacht.
mij nog
Gottfried. „ W e e t
u wat u beloofd
Z i j reikte h e m de h a n d e n keek h e m in
de
Zij
ogen.
liepen
„Ik
houd
naar
het
mijn
zei
hebt? recht
belofte.
trappenhuis.
Op
de
w e n t e l t r a p w a s het geheel d o n k e r . H i j greep zorgzaam haar onderarm en zocht voorzichtig tastend de w e g „ H e b je h e t
naar
beneden.
stuk?"
„Neen. „Je bent anders
lang genoeg
weggebleven.
Je hebt alle tijd geh a d . . . „Hij
geeft h e t n i e t . H i j d r a a g t
het o p
zijn
geeft het n i e t ? H i j d r a a g t
het op
zijn
borst. „Hij
borst? H a l E r z a l overigens niets in
staan.
Het
niets. Ik h e b
een
de m u u r geslagen „Het
is g e e n
bijzonders
is o p l i c h t e r i j . H i j w e e t gat
gevonden,
h e e f t o m te
zelf
dat bij i n zoeken.
oplichterij. Ik weet w a t
erin
staat. 93
„Jij
weet
wat
erin staat?
Zeg
ket
dan!"
d r o n g k i j a a n . „ Z e g k e t d a d e l i j k ! J e z u l t er t o c k w e l iets v a n k e k b e n o n t k o u d e n . I k r i j m ket d a n w e l a a n
elkaar."
„Ik keb b e m mijn w o o r d moeten zullen
geven,
te
zwijgen."
„Je bebt
E n . . . e n . . . is b e t d e
redding
die erin staat? „ J a . V e r d e r k a n i k je n i e t s z e g g e n . rusten."
94
Welte-
Ie
E
volgende ontbijt,
morgen
dat
na
Ket
zwijgend
was
genuttigd, n a m de arcKitect Gisela
bij de
„Gisela, sta
a r m en
aan
welke
zei: kant
j e ? A a n d i e v a n je m o e d e r of a a n
van
die
je v a d e r ? "
„Vraag
je
me
dat
nu
tocb?"
zei
Gisela
angstig. „ I k b e b e e r g i s t e r e n t e g e n je g e z e g d , d a t tijd
zou kunnen komen
moest kiezen. D i e tijd beeft
samen
met
t e g e n je v a d e r
dat
je
tussen
is e r a l . J e
Gottfried
een
de ons
moeder verbond
gesloten.
„GottscKalkl" een v e r b o n d tegen bezit werk.
een Dat
je v a d e r ! G o t t f r i e d
manuscript over moet
ik
ten
bet koste
restauratievan
alles
bebben." „Hij
g e e f t b e t je t o c b n i e t , G i s e l a , " b r a c b t
de m o e d e r i n bet m i d d e n . „Ga
met
bem
praten,
Gisela," drong
de
v a d e r a a n . „ P r o b e e r b e t b e m a f te p r a t e n . 95
W e e s v r i e n d e l i j k t e g e n k e m . N a a r z i j n kostk u i s k u n je n i e t g a a n e n n a a r d e d o m , w a a r kij kek
s avonds ket
rondzwerft,
zo
ingerickt,
ook niet. M a a r ik
dat
kij
vanmiddag
a l l e e n op de steiger i n ket k o o r werkt.
Ga
naar
de
boven,
je
bent
immers
al
vaker
ladders op- en afgeklommen. M a a r b o u d
je
v a s t e n trek g e e n l a n g e rok a a n . K i j k ook i n godsnaam „Gisela,
niet n a a r je
zult
beneden."
vallen!
riep
de
moeder
gescb r o k k e n . vader,
zei
G i s e l a met een vijandige blik naar de
„Ik
zal
doen
wat
je
vraagt,
moe-
der. „Ik z a l beus niet v a l l e n . " „Je bent mijn
dappere
docbter. D e
andere
gezellen zijn a l l e m a a l o n d e r i n bet k o o r a a n t werk. D o e
net
alsof
je m i j b o v e n
zoekt.
E n als ze z e g g e n , d a t i k er n i e t b e n ,
geloof
je b e n niet e n k l i m t n a a r b o v e n . E n als b o v e n bent, G i s e l a — wees niet
verlegen!...
B e g r i j p je m e ? J o n g e m a n n e n z i j n s o m s vrij tegenover
meisjes. W e e s
je
niet
wat
verlegen,
b e g r i j p m i j g o e d . D e b o o f d z a a k is d a t j è b e t stuk i n k a n d e n krijgt." „Zal
ik d a d e l i j k
gaan,
vader?"
zei
Gisela
beslist. „ J a , g a m a a r d a d e l i j k . H e t is b e t b e s t e
dat
bet g a u w gebeurt. E n kijk niet n a a r b e n e d e n . 96
t e r w i j l je k l i m t , I i o o r j e ? " Gisela
ging. T o e n zij de d e u r k n o p i n k a a r
h a n d h a d , snelde haar vader haar na, oma r m d e h a a r heftig, n a m h a a r h o o f d i n zijn handen en zag kweld
in
de
Abraham
haar diep, liefdevol en
ogen,
zijn
zoon
met
de
Isaak
blik voor
waarmee de
stapel op de berg moet hebben Toen
ging
langzaam
het naar
meisje
met
ge-
brand-
aangezien.
gebogen
hoofd
buiten.
B e r t a w a s v a n schrik verstijfd, zodat zij h a a r d o c h t e r n i e t k o n v e r h i n d e r e n te g a a n . Gisela weg
die haar leden en tong
gebonden
z a g n a a r h e m o p e n siste h e m i n z i j n
ban,
hield,
bevrijden. Z i j k w a m voor haar m a n „Een
Toen
was, wist zij zich v a n de
te
staan, gezicht:
misdadiger b e n je! Je zou v r o u w
en
dochter verkopen... O j i j ! " D e architect keek h a a r k o u d en uit de hoogte aan.
„Ik
dreigend,
moet
het
stuk
hebben,
zei
g i n g n a a r b u i t e n e n liet de
a c h t e r z i c h i n het slot v a l l e n , z o d a t het
hij deur hele
huis ervan dreunde. Gottfried, die op een omgekeerde k a l k e m m e r stond en i n een k a p v a n het gewelf de voegen van
een
scheuren
vernieuwd
gewelfveld,
allerdreigendst
waarin
gegaapt
de
hadden, 97
H e l koor stor* i n . . .
7
dichtsmeerde, draaide ziek plotseling om, zijn h o o f d met een ruk w e n d e n d als een kert bij bem
riep.
D r o o m d e bij? O f zag bij goed? D a a r
gevaar:
bij
meende
dat
men
klom
i m m e r s . . . j a w a a r a c h t i g . . . uit bet gat i n de steiger,
waaruit
ladder
steil
doebter v a n
te
bet
einde
voorscbijn
d e n arebitect
van
de
laatste
rees,
kwam
de
naar boven I Z i j
k l o p t e b a a r h a n d p a l m e n , d i e v a n bet grijpen a a n de sporten vol rood zandstof zaten, tegen e l k a a r af e n k w a m
blozend naderbij.
Ver-
l e g e n l i e p zij over de losse p l a n k e n z o l d e r i n g , die, w a a r
m e n b a a r b e t r a d , Iicbt
doorboog.
G o t t f r i e d s p r o n g b a a r v a n z i j n e m m e r tegemoet
en k w a m
zo k r a c h t i g op de
planken
neer, dat de steiger k r a a k t e e n bet bele b o u w sel b e e n en w e e r w a n k e l d e . O o k G i s e l a
ge-
r a a k t e a a n bet w a n k e l e n , toen zij alles hierboven
voelde
sprong
toe
schommelen,
om haar
en
te s t e u n e n .
Gottfried Hij
greep
h a a r vast en r i e p : „ G i s e l a ? Jij hier? Je v a d e r is h i e r niet. „Ik zoek „Je
jou, Gottfried."
zoekt
mij, Gisela?
Hier
boven
op
de
s t e i g e r ? H o e b e n je b i e r g e k o m e n ?
Je
immers
breken.
je
nek
en
benen
kunnen
had
W a a r o m l i e t je m i j d a n n i e t r o e p e n ? I k l o o p de 98
ladders
als
een
eekhoorntje
op
en
af.
M a a r j i j •—
gezicht w o r d t n o g w a r m
als i k e r a a n
wat
denk
je
gedaan
hebt.
Je
zult w e l moe zijn en misschien wat duizelig. K o m , ga hier zitten." H i j wees haar op stevige cementzak,
keerde
een krant overheen gaan
een
die om, legde
zitten; een k l e i n beetje g l a n z e n d
wolkte weg. elkaar ogen
zocht,
aardige, haren
zo
stof
T e r w i j l zij h a a r g e d a c h t e n stond hij voor
staarden
aandachtig
er
e n n o d i g d e h a a r u i t te
langs
op
bijna
haar,
en
zijn witbestoven
haar
neer.
brekelijke
weelderige
En
en
de
toch
schoonheid
bij zijn neus
eigendoor
van
de het
meisje w e r d h e m plotseling bewust. „ H e b b e n d e g e z e l l e n je g e z i e n , G i s e l a ? " „Neen, ik heb
g e w a c h t tot z i j j u i s t v o o r
tien-uur-schaft
naar
de
timmerwerf
g e g a a n . L a d d e r s k l i m m e n is n o g a l voor een „Wat
de
waren pijnlijk
vrouw..."
gelukkig, dat ik die schaft
vergeten
heb!" „ J a , d a t treft „W at r
goed..."
w i l je v a n m e ,
Gisela?"
„ G e e f m i j het stuk," vroeg zij. „ H e e f t je v a d e r j e Zij
antwoordde
gestuurd?"
niet.
Zij
sloeg
haar
ogen
neer. H i j keek op het zittende meisje neer e n lachte
even.
„Als
je m e
op het D o m p l e i n 99
e n p a s s a n t o m Ket stuk KarJ g e v r a a g d , ik
zou
t je m i s s c h i e n g e g e v e n n e b b e n , " z e i K i j .
„Maar
je
moet
moeite
om
tocK zelf
zien, dat
Ket te k r i j g e n m i j
al
die
weerspannig
maakt. „Dan
k a n ik dus w e l weer
naar
beneden
g a a n , " zei zij o n d e r d a n i g . „Wees
er niet boos o m , G i s e l a . E e n
man
moet weten wat bij w i l . H i j moet zicbzelf en ook de v r o u w e n w e l verachtelijk v o o r k o m e n als b i j z i c h door s m e e k b e d e n v a n een m a a l vastgestelde
opzet
Iaat a f b r e n g e n .
h e b bet je m o e d e r ook a l „ D a n ga ik weer, De
en
Ik
geweigerd."
zei G i s e l a e n stond op.
onderdanigheid
handigheid
een-
en
slimheid
het
gebrek
troffen
aan
Gottfried
d i e p . H i j z e i : „ K o n i k je m a a r o p d e e e n o f andere m a n i e r v a n dienst zijn I K o n ik m a a r m a k e n d a t je r e s u l t a a t b a d v a n j e m o e i l i j k e en
gevaarlijke klimpartij! N u
je t o c b
m a a l K i e r b e n t , k u n je w e l eens k i j k e n
eenwat
w i j Kier doen. Zij kon wel vermoeden
of u i t b r o k s t u k k e n
v a n de strijd tussen v a d e r e n m o e d e r w e t e n , wat
baar
vader
i n het
manuscript
hoopte
te v i n d e n . V o o r e e n m o m e n t flitste i n h a a r hoofd
de
gedachte
op, dat
als zij bet h a n d i g a a n l e g d e , ÏOO
Gottfried zich, m i s s c h i e n ver-
l e i d e n liet, K a a r a l u i t l e g g e n d Ket
belang-
r i j k s t e v a n d e i n h o u d v a n K e t s t u k te raden. Z i j bloosde bij de
gedacbte dat
baar misschien h a d doorzien en zei: i k w i l niets w e t e n .
L a a t mij naar
verbij
„Neen, beneden
gaan. Hij
zei:
„Nu
vraag
ik erom, dat
je
blijft,
Gisela.' Z i j hief l a n g z a a m haar blik en keek i n zijn stralende ogen.
„ M a a r wij zijn geen vrien-
d e n , z o l a n g jij v a d e r v i j a n d i g g e z i n d bent, zei ze. „ J e w e e t n i e t h o e l i e f je b e n t ,
Giselaï"
„Jij bent geen goed mens, G o t t f r i e d . . . " B e n ik werkelijk geen goed m e n s ? " vroeg hij getroffen. „ W a a r o m
niet?
„Ik weet het niet." „ W ^ a a r o m b e n je z o w a n t r o u w e n d , G i s e l a ? „Jij speelt
graag
met
mensen.'
„ N e e n , d a t is n i e t w a a r ! " „Toch wel, Gottfried. „Ik b e n het m i j niet bewust. ' „Je maakt anderen „Dat
is m i j n
bedoeling
niet... waarachtig „Je bent
niet...
waarachtig
niet..."
ijdel."
Werkelijk? lelijk
bang."
—< W e r k e l i j k ? . . . D a t
zou
zijn!.., 101
„Het
is je a l a a n
te z i e n , K o e l e u k j e
v i n d t , d a t i k n a a r je toe g e k l o m m e n „Jawel...
goed...
maar
zou
dat
Ket
ben.
alleen
uit
i i d e l b e i d zijn f „Je zult w e l beel erg p o c b e n als de
andere
g e z e l l e n je v r a g e n w a a r o m d e d o c b t e r d e n a r c b i t e c t je b e e f t
van
bezocht!"
„Foei!" „Die
indruk
maak
je
tenminste."
„.— H e b je e e n h e k e l a a n m e ,
Gisela?
„Ik weet het n i e t . " Intussen w a r e n de gezellen i n het k o o r teruggekeerd, en uit de diepte k l o n k het s l a a n der h a m e r s , het k l i n k e n v a n de b e k l o p t e en
het k r a s s e n
wanneer
de
van
de
omtrek v a n
een
steenvorm
de zijkant v a n de steen w e r d Een
ogenblik keken beiden
Veertig
meter
onbetekenende
zijn
stenen
ijzeren passers
i n de
op
aangebracht.
naar
vrije
op,
beneden.
natuur
een
hoogte, i n een straat, v a n u i t
een d a k r a a m gezien, zijn zij a l a a n z i e n l i j k , maar
in
een
besloten
ruimte
zijn
zij
kol ossaals. H e t d u i z e l d e G i s e l a . E e n v a n stangen
v a n de steigerladders
stond in
het koor, de een op de a n d e r , door een meenschappelijke, gestoken 102
ijzeren
door de stang
geboorde
verbonden
iets
woud
en
ge-
gaten met
Kouten
dwarslatten
Boven
de
ladders,
onderling
steigerladders
die
elk
naast
verstevigd.
stonden een
de
klein
losse
plankier
eindigden, w a a r o p de volgende ladder stond. D o o r een v i e r k a n t gat i n de steiger K i n g
een
t o u w n a a r K e n e d e n , dat over een i n Ket
ge-
w e l f Kevestigde k a t r o l liep. I n Ket w o u d v a n stangen
k l o n k de Kamerslag regelmatig
als
Ket k l o p p e n v a n een specKt i n een bos. U i t de
k e r k r u i m t e k l o n k Ket
gedempte
gezang
v a n een dodenmis, m e n Koorde de
belletjes
van
de
gaten ren.
misdienaars
en zag
door de
der p l a n k e n de altaarkaarsen Arbeid
en
godsdienst
klonk
v e r b e v e n m u z i e k s a m e n . Requiescat zong
acbter
de bouten w a n d
stem, die plotseling afbrak.
een
bet gezang v a n G o t t l i e b n a a r
dan
is
de
zal
metselaar
het
in Keulen
cersl
bruiloft
aan de
,,Laat mij gaan,"
flakketot in
een pace,
mannen-
E n toen
de dodenmis verstomde, drong v a n
En
noest-
boven
beneden
boven:
metsielaarsbaas,
zijn
RijnJ
zei G i s e l a .
G o t t f r i e d n a m b a a r ecbter zacht bij de h a n d en leidde h a a r n a a r het gewelf. ,,Kijk .hier nu
eens
naar
voor
de
aardigheid,
Gisela. 103
D a t z i e je i n j e l e v e n n e r g e n s
terug.
Niet-
w a a r , b e n e d e n k u n je j e n i e t v o o r s t e l l e n h o e g e w e l d i g zo n g e w e l f er v a n d i c h t b i j u i t z i e t ? En
d a n d a t w a t je b e l a a s a l l e e n m a a r b i e r
te z i e n k r i j g t : k i j k , d e g a t e n e n s c h e u r e n i n de
kappen
ribben! O
zijn
al
gerepareerd,
maar
de
w e e , d e r i b b e n ! Z i e je d i e h a a r -
fijne scheurtjes i n de peerstaven? Z o
noem
je n a m e l i j k de p r o f i e l e n w a a r de r i b b e n i n u i t l o p e n . O h , d a t ziet er h e e l b e d e n k e l i j k u i t . Opdat
deze
peerstaven
bebben wij..."
niet
afbrokkelen
M a a r Gisela's ogen
dwaal-
d e n o n d e s k u n d i g en leeg over de stenen, en alleen de vergulde engel i n de sluitsteen, die er v a n b e n e d e n
af zo k l e i n h a d uitgezien,
deed haar verbaasd staan door zijn Met
haar blanke, magere
band
grootte.
raakte
zij
b e m a a n . zoals m e n d a l i n v e r l e g e n h e i d doet. „ L a a t m i j n u n a a r b e n e d e n g a a n , " z e i ze. G o t t f r i e d snelde v a n h a a r v a n d a a n over
de
k r a k e n d e e n s c h o m m e l e n d e p l a n k e n tot a a n de r a n d v a n de steiger e n keek n a a r b e n e d e n . „ W a t l o o p jij gemakkelijk over de p l a n k e n , " zei
zij, terwijl
„W^aarom
zij h e m
maak
je
voorzichtig
geen
leuning
volgde. om
de
h e b b e n w i j niet n o d i g . W ^ i j zijn
bet
steiger?" „Dat
gewend 104
en h e b b e n
geen last v a n duizelig-
h e i d . A l l e s is stevig g e b o u w d e n d e e e n vertrouwt
op
Waar
z o u je n a a r t o e m o e t e n , a l s je
bet
steigerwerk
van
den
ander. alles
i n bet l e v e n w i l d e p r o b e r e n w a t je m i s s c b i e n nodig
hebt?"
„Jij w e r k t d a a r o p die h o u t e n p l a n h e n , w a a r die emmer ligt? „Waarom „Zonder breder
niet? l e u n i n g ? E n de p l a n k e n zijn
dan
boven de
een
E n
daarop
hang
je
afgrond?"
H i j glimlachte Een
tafel
niet
koude
zelfbewust.
rilling
liep baar
langs
de
rug.
„Ik z o u er zeker a f v a l l e n , " zei zij. Z i j h i e l d de bovenkant v a n de l a d d e r vast en
maakte
z i c h g e r e e d i n h e t g a t a f te d a l e n , w a a r d o o r zij b o v e n
gekomen was.
T o e n huiverde
voor de diepte terug, w a n k e l d e ,
zij
verbleekte
en hijgde: „Ik k a n niet." „ J e m o e t j e o g e n s l u i t e n , G i s e l a , e n m e t je tenen
naar
moeilijker nog
niet
de
sporten
dan klimmen. gaan,
tasten.
Afdalen
Maar
alle metselaars
k o o r b e z i g . W i l je n i e t t o t d e
is
je k u n t
nu
zijn
bet
in
middagschaft
wachten?" „ N e e n , het k a n m e niet schelen,
zei zij be-
drukt. T o e n legde hij zijn h a n d e n als een
spreek105
buis rond zijn
m o n d en
riep door bet
v a n d e lift n a a r b e n e d e n :
„Hallo,
gat
jongens!
H e i d a a r , G o t t l i e b ! O p b e t D o m p l e i n is e e n kalf
met
twee
koppen
te
zien!
riepen
de metselaars
Hallo...!
Hallo...!" „Hallo!"
terug.
n o g toe, d a t m o e t e n w e z i e n ! " E n
„God
aangezien
de arcbitect niet i n de b u u r t was,
verlieten
zij a l l e n b u n stenen e n b l o k k e n e n s t o r m d e n n a a r b u i t e n . D o o d s t i l w a s bet n u i n bet koor. G o t t f r i e d trok b a a s t i g bet t o u w v a n de omboog,
dat, zicb o p h o p e n d ,
als een
rond zijn voeten kronkelde. D a a r
lift
slang
verscheen
het e i n d v a n het t o u w met een ijzeren
haak,
w a a r a a n een grote k o r f h i n g . G o t t f r i e d zette h e m m e t e e n z w a a i o p d e steiger. „ G a i n d e k o r f z i t t e n , G i s e l a , d a n I a a t i k je n a a r neden
be-
zakken."
Z i j stond voor h e m en greep plotseling zijn hand.
„Voor
mij...
voor
mij...
beb
je
naar buiten gestuurd?" H a a r blauwe d i e h e m zo k o e l h a d d e n a a n g e z i e n ,
ze
ogen. werden
w a r m en vochtig. „Je bent een d a p p e r meisje, G i s e l a . E n stap nu vlug in. liet b a a r
H i j h i e l p h a a r i n de h o g e korf,
neerhurken,
bond
zijn l i c h a a m en z w a a i d e b o v e n het gapende 106
het
touw
rond
d e k o r f h a n d i g tot
gat. D a n m a a k t e h i j het
t o u w v a n zijn borst los e h liet bet door z i j n b a n d e n l o p e n . G i s e l a keek b e m met ogen vol diepe
dankbaarheid
aan,
maar
de
korf
d a a l d e , h a a r gezicht d a a l d e r - zij w a s
ver-
dwenen. P l o t s e l i n g , d e k o r f w a s m i s s c h i e n t i e n meterg e d a a l d , h i e l d G o t t f r i e d het t o u w i n e n trok de korf w e e r n a a r b o v e n . K r a c h t i g trok hij e n zette z i c h s c h r a p
op
de
planken.
Toen
s c h e e n d e p l a n k e n v l o e r l i c h t e r te w o r d e n , b i j s c h e e n o p te l i c h t e n b i j h e t v e r s c h i j n e n
van
het als m e t a a l g l a n z e n d e h a a r , e n n u k w a m o o k G i s e l a s g e z i c h t te v o o r s c h i j n , w a a r i n d e grote
ogen
hem
vragend
en
angstig
aan-
keken. „ I k w o u je a l l e e n n o g m a a r e v e n z i e n , '
zei
hij en liet het t o u w a l w e e r teruglopen. E e n w a r m e b l o s steeg h a a r n a a r d e
wangen.
„ O j i j . . . , " ze w a s w e e r i n het gat
verdwenen
en
donker
op
de
steiger
scheen
het
te
worden. Enkele
ogenblikken
later ~
Gottfried
was
w e e r m e t z i j n v o e g e n befcig —i h o o r d e h i j d e m e t s e l a a r s t e r u g k e r e n . D e g r o v e b r o k k e n afg e v a l l e n steen k r a a k t e n o n d e r h u n s c h o e n e n . „Zak,
k l o n k h e t n a a r b o v e n , , . G o t t f r i e d , jij
rotzak! Je hebt we
ons b e l a z e r d ! D a a r
je v o o r k r i j g e n , b o e f !
Maar
zullen
Gottfried 107
Iackte dat ket v a n de g e w e l v e n e n als ecko u i t de diepte w e e r
terugkaatste, opsteeg.
B e n e d e n k e g o n ket l a w a a i v a n ket w e r k opn i e u w . E v e n later w e r d er e v e n w e l „Hallo, nodig
kekben! E r
staat
korf! H a a l k e m even Het
geroepen:
G o t t f r i e d ! H a l l o ! Je zult w e l
was
wel
een
een
in
de
op!"
zware
trok en rukte a a n
emmer
kalk
emmer!
ket touw
Gottfried
en moest
zich
een p a a r k e e r s c k r a p o p d e p l a n k e n z e t t e n . Z i j n ogen p u i l d e n uit, en k i j w a s op k e t p u n t ket karweitje te l a t e n
o p te g e v e n
zakken.
en de k o r f
M a a r wrevelig
z w a k t e e n t e t r o t s o m t o e te g e v e n , met zijn voet ket ziek
opkopende
weer
over
zijn
stiet k i j touw
in
k e t g a t t e r u g e n riep k i j g e n d : „ H a l l o , j u l l i e d a a r b e n e d e n . . . trek eens m e e l " Beneden jullie...
trok
men
daar
mee.
wel...
„Wat
ingestopt...
kebben... kerels?"
riep G o t t f r i e d onder ket trekken. D a a r
ver-
s c k e e n d e k o r f i n k e t gat, G o t t f r i e d z w a a i d e k e m naar binnen, en i n de korf ^ lieb. Hij
zat G o t t -
• grijnsde
den
verbluften
Gottfried
toe,
klauterde op zijn g e m a k uit de korf, e n b i e l d in
zijn
opgebeven
band
een
v r o u w e n k a a r als een g e v a n g e n „Wat 108
is d a t ? "
riep
kij
lang
gouden
zonnestraal.
Iacbend.
„Ja, w a t z o u dat z i j n . s t o t t e r d e Gottfried. „Wie
bij
orakelde
t v u u r zit, w a r m t z i c b bet Gottlieb,
„en
waar
best,
meisjesharen
z i j n , d a a r is o o k n o g m e e r v a n h e l
meisje.
H o e komt dat haar in de korf? „ W e e t ik het?" „Nu... „Wat
en...? „ n u " en „en
?
„ A l s j e d e k l o k z i e t , w i l je o o k w e t e n
waai-
de klepel h a n g t l " „ S t i k i n je raadseltjes,
Gottlieb!
„ J e k u n t b e t d r a a i e n z o a l s je w i l t , h e t a c h t e r ste b l i j f t a l t i j d a c h t e r . G e e f was
l i e v e r toe.
Wie
bet?
„ N u is het m o o i g e n o e g , G o t t l i e b , " z e i G o t t fried kort, en ging w e e r a a n het werk. „ A h a ! Ik begrijp het a l ! V r o u w e n g e s c h i e d e nissen
een e r e z a a k ! Ik begrijp bet.
Maar
je bent t o c h een zak,
G o t t f r i e d , d a t je
dat
kind
steiger
En
dadelijk
op
de
uitnodigt.
t e r w i j l je ons het d i e r m e t de t w e e liet
koppen
bewonderen..."
Gottfried wierp hem
e e n i j s k o u d e b l i k , toe,
G o t t l i e b v o e l d e b e t m a a r a l te d u i d e l i j k e n achtte
bet
raadzaam
verdwijnen. touw korf
i n zijn over
de
zo
gauw
mogelijk
H i j k l o m i n de korf, n a m banden,
stootte
zicb,
planken heenwippend,
met
te het de
boven lOQ
net
gat
af,
en
naar beneden,
takelde
zichzelf
terwijl hij i n n i g
langzaam vergenoegd
neuriede: Dan
zal het bruiloft
in Keulen
aan de
Wees daamm zo
1ÏO
treurig
meisje
niet...
zijn
Rijn.
M
te
bewijzen,
mevrouw,
Koezeer ik u v e r t r o u w ,
vraag
ik u Ket m a n u s c r i p t v a n m i j aan
te
niet
altijd
nemen.
Ik
bij
mij
kan
Ket
dragen.
B e w a a r t u bet goed voor me. B e r t a n a m bet scbrift z w i j g e n d a a n en verstopte Ket op b a a r borst. E n bet w a s
baar
alsof
Een
zij een
kind
aan
de
borst n a m .
k i n d v a n G o t t f r i e d . >—> H i j weet teveel, dacbt de dom-arcbitect. H i j w e e t teveel, v a n bet koor e n v a n m i j . V a n m i j l V a n m i j ! H i j moet mij meedelen
wat
bij
Het
weet,
beste w a s
of
bij moet
zwijgen.
nog dat bij zijn nek brak.
toevallig zijn nek Gisela
erover
lag i n bed, ,een
slingerde zicK
Heel
brak... van
baar
om Kaar naakte
slang v a n den aesculaap
vleckten
a r m als
o m de witte
„ H i j Keeft m i j w i l l e n v e r b e r g e n v o o r de zellen!...
Hij
Keeft
mij
niet
de staf. ge-
bescbaamd l i l
willen
maken!...
digd!...
Hij
is
Hij niet
heeft
mij
ijdel,
hij
geëerbieis
goed!
Oh!" Zij
beet
moeder
in haar haar
blanke
kreet
van
arm, opdat vreugde
baar
niet
zou
h o r e n . E n er b l e e f e e n r o o d m e r k t e k e n a c h t e r i n de blanke
huid.
Gottfried was weer i n de dom. B e n e d e n
op
het D o m p l e i n h a d een bode h e m een brief v a n B e r t a overhandigd. Z o a l s m e n een
edele
wijnsoort alleen op een plechtig ogenblik w i l d r i n k e n , zo w i l m e n een betekenisvolle brief niet i n een b a n a l e o m g e v i n g lezen. H i j h a d zijn
en
was
n a a r de d o m g e g a a n voor een rendez
nieuwsgierigheid
vous
met Berta's
bedwongen
brief.
D a a r h a d h i j d e n d o m - a r c h i t e c t z i c h a a n het eind v a n een hij w i l ons
galerij zien verstoppen.
a f l u i s t e r e n ! H i j is
Aha,
argwanend,
de oude vos! N u hij niet k a n k o p e n w a t
hij
h e b b e n w i l , eist h i j d e a a n g e b o d e n prijs t e n m i n s t e t e r u g . O h , d a t is t o c b e e n e d e l e in den schurk! Gottfried h a d
gedaan
hij niets zag, m a a r h i j h a d , met de lijke
gesteldheid
goed
op
de
trek alsof
plaatse-
hoogte,
den
architect, door opzettelijk heen en w e e r lopen, v o o r z i c h uit en tenslotte i n de orgelkast 112
ge-
dreven. E r bleef d e n architect geen keus Het die
andere
over. orgel de
stond
op
de
stenen
bovenverdiepingen
koorgalerij,
van
de
torens
v e r b o n d e n d o o r bet grote r o n d e venster i n de westzijde
verlicht werd. D e
plaats
voor
d e n orgeltrapper was door een houten w a n d afgeschermd. van
de
Daarheen,
blaasbalg,
tot
was
de
op
de
treden
architect
opge-
jaagd. Gottfried bank
van
ging
aan
den
de
organist
op het k l a v i e r zettend
andere
kant
zitten, en
op
de
de
brief
las h i j : „Ik z a l
niet
meer n a a r de d o m k o m e n , G o t t f r i e d . Ik w i l je n i e t m e e r t e r u g z i e n . J e z u l t m i j n z o o n n i e t z i j n . G i s e l a is t e g e n j e . . . I k d a n k j e . I k m o e s t twintig
jaar
later
geboren
zijn
,—> g a ,
H e t z a l bet beste voor ons a l l e n zijn,
gal voor
d e n architect, voor G i s e l a , ook voor j o u l Ik ben
bang
voor
gevaar...
e r o m , liefste. E n d e n k
Ga,
ik vraag
af e n toe
je
eens
aan
straalde.
Hij
Berta. Gottfrieds
gezicht
gloeide
en
speelde op d e toetsen v a n het orgel e n trok d e mooiste registers uit. D e toetsen
daalden
en rezen weer, m a a r de p i j p e n bleven stom, omdat
Berta's
man
niet
de
wind
wilde
m a k e n voor een loflied, dat h a a r jonge v r i e n d
H e t koor stort i n , , .
8
o p het z w i j g e n d e
orgel
speelde.
N u
sloeg G o t t f r i e d e v e n w e l
Ket
manuaal
pijpen
zacht elkaar
de
deze
in
hoge
orgel-
weerklank hoek
„Neen,
zodat
de
van
zoemden e n de hoeken v a n de d o m verste
toe,
de deksel
toewierpen,
tot
de
verstomde.
zei Gottfried, v a n
de
b a n k afglijdend, „ b e t gaat n u niet meer
om
u , lieve m e v r o u w B e r t a . H e t gaat niet meer o m u . E n gevaar? D a a r
lach ik o m ! "
H i j liep naar de balustrade, w a a r i n zingende en musicerende engelen waren
uitgebeiteld.
H i j zette e e n d i e r stenen k n a p e n z i j n pet op, d i e h e m tot o p d e s c h o u d e r s z a k t e , e n l e u n d e over
de
ruiter,
borstwering
buiten op
de
voorover.
In de
viering, luidde
dakbeider
d e k l o k bet a n g e l u s , e n v a n de k l o k k e t o r e n , de
noordwest
toren,
rolden
langzaam
zware
slagen door de stenen k e r n been
in
diepte.
de
krakende
stem:
w o r d t gesloten oude Hij
Onder „Er
i n de wordt
dom
riep
gesloten
portier r a m m e l d e
met zijn
tot een
1—1 e r
< er w o r d t g e s l o t e n , " e n
l i e p het s c h i p door, uit de
zes
de
sleutelbos. transcepten
k w a m e n d e k o o r k n a p e n te v o o r s c h i j n , e n d e portier e n k o o r k n a p e n joegen, als de drijvers op een jacht het w i l d uit h e g g e n e n struiken, de v r o m e n uit biechtstoelen en v a n de kniel114
bankjes op, e n d r e v e n ze l a n g z a a m n a a r bet h o o f d p o r t a a l . T o e n de kerk gesloten w a s
en
d e p o r t i e r d o o r bet s c h i p o p d e sakristij toestrompelde, schreeuwde
Gottfried:
„Heidaar,
portier! K o m eens n a a r
„Donders,
G o t t f r i e d , w i l je een
boven!
oude
man
zeventig treden naar boven laten k l i m m e n ? ' „Kom N a
n u m a a r eens h i e r !
een
tamelijk
lange
poos
verscheen
de
oude i n de deur v a n de wenteltrap. H i j droeg een rode, zwartgezoomde,
portiersjas en
een
z w a r t e m u t s met rode k w a s t . E e n staaf, groot
als
hijzelf,
met
een
blanke
zo
messing-
k n o p erop zo groot als z i j n e i g e n h o o f d , zette hij voor z i c h neer. H i j snoof
en legde
zijn
muts op de balustrade. Z i j n hoofd
dampte.
,.Gottfried,
doet
dondersteen,
waarom
een
oude m a n w a t jij zegt? „Ik w o u w a t
m e t je p r a t e n , portier.
„ Z o ? Z o ? E i , ei! H o o r eens! D e k n a a p
wou
met mij p r a t e n ! E n d a a r o m moet een
oude
m a n naar boven
klimmen?
„ J e z i e t d a t j e h e t n o g k u n t , e n je m o e t b e d a n k e n , portier, d a t i k je d e geef
te
bewijzen,
dat
je
nog
me
gelegenheid niet
oud
bent." „ J e b e w i j s is w e l e e n b e e t j e s t e r k ! E e n b e e t j e een p a a r d e m i d d e l ! Je bent w e l w a t arrogant, 115
j o n g e m a n . . . m a a r je b e v a l t m e „Vooruit
d a n vader,
b e m een krukje
tocb."
ga zitten!" H i j schooi
toe.
D e portier h a d w a a r s c h i j n l i j k door e e n ziekte d e rest v a n d e h a r e n v e r l o r e n , d i e z i j n l e e f t i j d hem
misschien
hoofd was
nog
overgelaten
bad.
Zijn
zo g l a d als d e m e s s i n g k n o p
zijn staf. D e o u d e b a a s b a d d e staaf zijn schouder
gezet, e n b r o e d e r l i j k
van tegen
leunden
de gladde kogels tegen elkaar, de k o p e n de knop, ivoor en
goud.
„ E n h a l f u u r m e t d e j e u g d k l e t s e n i— d a a r moet de o u d e r d o m w a t voor over
hebben,"
zei de portier. „Jongen, w i j h e b b e n
tegelijk
d o n s o p ons h o o f d g e h a d , jij- toen de kwamen,
ik toen
ze
verdwenen.
baren
Nou,
be-
gin!" „ H o e z o u het met d e n dom-architect z i j n ? " lachte Gottfried. „Roddelen
doe i k niet, G o t t f r i e d . "
„ H e t is g e e n r o d d e l e n , o u w e , a l s j e o v e r
de
kunst v a n een kunstenaar praat. E e n kunsten a a r is e e n d u b b e l w e z e n . melijke
menselijke
kant,
O v e r zijn die
hij
erbar-
met
alle
a n d e r e n g e m e e n heeft, m o e t m e n niet p r a t e n . Maar
voorzover
hij a a n a l l e n . " „Hm..." ii6
hij kunstenaar
is,
behoort
„En
de
architect
w i l toch
een
kunstenaar
zijn. „Is hij dat d a n n i e t ? " „Neen!" „Wat
j i j n i e t d u r f t te b e w e r e n !
jeugd
weet
alles.
vanzelfsprekend
De
J a , ja,
ouderdom
dom. Nieuwe
de
wordt
messen
zijn
scherp." „Oude
brompot!"
„Ieder vogeltje zingt zoals b i j gebekt is. D u s d e a r c h i t e c t is g e e n k u n s t e n a a r . H o e ziet een k u n s t e n a a r e r d a n u i t , a l s h e t je p a s t m i j d a t e e n s u i t te
leggen?"
„ H i j pakt de koe bij de horens en vecht hij het
gewonnen
heeft.
Zijn
taak,
tot
bedoel
ik." „Mooi
gezegd!
Mooi
gezeg d !
Een
beetje
sterk, m a a r t o c h m o o i g e z e g d ! E n d e
archi-
tect doet d a t n i e t ? N e e n , d a t k u n je
waar-
achtig
niet
zeggen.
Zeg
eens,
jij
jeugdige
d r i f t k o p , je moest l i e v e r g o e d e m a a t j e s
met
d e n a r c h i t e c t z i e n te w o r d e n . J e m o e t
hem
een beetje l i k k e n en w e r k v a n z i j n maken.
Dat
jonge
kalfje
zou
dochter
ik liever
bij
de horens vatten, voor het geval het al horens h e e f t . B e v a l t d i e d o c h t e r je n i e t ? W a t
is er
m e t je a a n d e h a n d ? A l s d e h o n d v l e e s r u i k t , b e g i n t h i j te k w i s p e l e n . H e ? H o e z i t d a t m e t 117
jou en dat jonge meisje?
Houd
je a a n
dochter e n scheld niet op w i e h a a r heeft.
Dan
zul
je
al
gauw
de
verwekt
zijn
opvolger
zijn. , . J a , als je d e d o c h t e r z o n d e r d e n
ouweheer
zou kunnen krijgen... „Je bent dus liever beschermer v a n w e d u w e n e n w e z e n ? Ik begrijp hetï Je h a d liever a l l e e n met vrouwen
te d o e n . ' Ik b e g r i j p
m a n n e n zijn voor jullie jonge mers
te
zachte
harde
stenen,
gummiballetjes
ik begrijp
het
het!
wereldhervor-
zijn
niet
zulke
als de v r o u w e n .
het w e l l M e t m i j n
De
Oh,
schoonvader,
die domportier w a s , ging het mij niet anders. Jullie jongeren
zijn reusachtig bij, maar i n
één ding zijn jullie allemaal even
d o m : Je
bedenkt
eenmaal
niet, dat
de ouderen
ook
jong w a r e n als jullie en ook onder de o u d e r e n gezucht hebben
als jullie. E n dezelfde
ver-
w i j t e n h a d d e n . D a a r o m d o o r z i e n z e j u l l i e tot i n je
broek!"
„Je k u n t praten wat toch
je w i l t , o u w e ,
ik
heb
gelijk!"
„Natuurlijk
h e b je g e l i j k . H e t g e l i j k h e b
n a m e l i j k n i e t i n je h o o f d ; h e t g r o e i t o p hoofd:
de
haren
zijn
het!
Of
je het
zij l a n g
en
d i c h t z i j n , d a t is h e t g e l i j k . E n d a a r n a a r
ge-
r e k e n d h e b je v e e l g e l i j k . E n a l s d e 118
baren
uitvallen
begint
bet
ongelijk.
Vanzelf-
s p r e k e n d . H a a r voor b a a r , stapje voor stapje. Dat
z u l jij ook o n d e r v i n d e n . J u l l i e zijn
zo
groen als de p r u i m e n i n J u l i ! B i t t e r als w i l d e p r u i m e n ! O n r i j p als d e n - a p p e l s ! E n d a a r b i j n o g zo b r u t a a l a l s . . . a l s . . . „ N u , als w a t d a n , o u w e ? A l s w a t ? "
Iacbte
G o t t f r i e d . „ K u n je n i e t s m e e r v i n d e n , a r m e oude
baas?"
„ . . . a l s bet acbterste v a n een „ H o l a , je o n t z i e t m i j n i e t , „Als
ik een appeltje
bet mes
aap!
ouwe!
m e t je s c b i l ,
moet
ik
ook erin d u r v e n zetten. Ik m a g
je
graag, jongen. N e e m mijn r a a d a a n . " „ D a a r v o o r b e b i k je n i e t
geroepen."
„ A c h zo. N u ja, g o e d ! V o o r u i t m a a r ! J e h a d iets t e g e n j e a r c h i t e c t o p h e t h a r t . V o o r
de
d a g e r m e e . J e m o e t v a n je h a r t g e e n m o o r d kuil maken! „ H i j is e e n s t u m p e r ! I k w o u d a t i k h e m d a t eens recht i n zijn gezicht k o n zeggen. Inderdaad
recht i n zijn
gezicht.
Dat
zou
goed
d o e n ! D a t z o u goed d o e n ! D a a r v o o r z o u ik mijn Dom.
loon
van
een
o n v e r d r a gelijk,
maand
willen
vitterig,
geven.
zelfzuchtig,
jaloers, laf, w r a a k z u c h t i g . . . " „ H a l t ! D a t is k l e t s p r a a t ! " „Goed! Maar
over d e n k u n s t e n a a r m a g ik lip
praten? W a t k a n deze kunstenaar? H i j k a n gotbiscb v a n romaans onderscheiden en nog Keel wat, Maar
dat
Kij op
Ket geringste
scKooI beeft
niet
dat k a n Kij niet. A l s ik
zeg,
dat m i j n kleine teen meer nadenkt d a n
zijn
Keeft,
Kij op
geleerd.
scKooI
geleerd
wat
Kele domarcKitectenverstand, t e n ik nog Keel bescKeiden. deze
O,
wat
amttelijke
taantjesjagers de
een Kaat voel ik tegen
domkoppen!
en
Tegen
salaris-opstrijkers!
gegradueerde o n t e k w a a m K e i d !
deze Tegen
Zij
zeg-
g e n tegen K u n o n d e r g e s c K i k t e n : , , D o e dat zo e n zo. J e w e e t Ket w e l . J e zult Ket w e l k l a a r s p e l e n ! " E n d a a r t i j is K u n e i g e n K o o f d
zo
leeg als de zak v a n een t e d e l a a r . E n zij laten zicK de voltooide tekening overKandigen, krattelen verstand telen bij,
stilstaat
van
scKrijven „Irwenit
zij
X.Y.
zij
i n om, terwijl K u n
vertazing.
er K i e r e n d a a r e e n
dan
onder:
er e e n Keetje
er
Zij
overtodig flink
en
kratlijntje
brutaal
Dom-arcbitect".
De
b a a s m a g bet g e w i n v a n d e geest opstrijken, omdat
bij de
b a a s is. H a b a ! Z o
geleerde arcbitect mij bestelen. stuk b e b b e n , dat ik over bet
wil
onze
Hij wil
bet
restauratiewerk
in bet koor gescbreven beb, z o u bet d a n doorbladeren, bier een k o m m a wegstrepen, bet woordje 120
„en"
tussenvoegen,
daar
en dan
er
voor op schrijven: „ N i e u w e treffende
een
algehele
voorstellen
restauratie
be-
van
het
koor v a n O n z e L i e v e V r o u w . Opgezet,
uit-
gewerkt en getekend door den dom-architect Gottschalk. M e t verschuldigde eerbied
opge-
d r a g e n a a n onze hoge regering e n het hoogwaardig
kapittel v a n
ik
zou
er v o o r s c h u t b i j s t a a n , e n er z o u e e r d e r
een
molensteen
dat
i n poeder
de
dom". E n
uiteenvallen d a n
ze m i j erbij r i e p e n e n m i j v r o e g e n : verre heb
jij a a n
dit ontwerp
„In hoe-
meegewerkt,
G o t t f r i e d ? " E n als i k m i j zelf a a n z o u m e l den,
liet
de
regeringscommissie
voor
het
b o u w w e r k mij door d e n portier, e n de kerkelijke
overheid
mij
door
den
koster
eruit
gooien, en de architect z o u het verzoek gen
dien
s t r a a t te
brutalen
gezel
krij-
onmiddellijk
op
zetten.
„ I k zie w e l d a t je b i e r niet l a n g m e e r blijven, beste jonge
vriend,
zei de
zult
portier
bedrukt. „ N e e n , zo z a l het niet l o p e n , zeg i k j e l N e e n ! D e architect z a l hier niet l a n g meer blijven, mijn ik
beste oude
je! Ik
zal
het
vriend portier! D a t smeulende
buitenlucht brengen,
zodat
vonkje
het
zweer in
de
aanwakkert
en een u i t s l a a n d e b r a n d w o r d t ! A l s ik a r c h i tect w a s , z o u i k m i j t o c h s c h a m e n , m i j n n a a m 121
o n d e r iets te z e t t e n , d a t i k n i e t z e l f Kad.
gemaakt
E n als de regeringscommissie Ket m i j
beval, zou ik zeggen: , , D a t k a n ik nietl H e t p a p i e r moest tocb r o o d w o r d e n , de inkt verb l e k e n , e n de p e n m i d d e n d o o r k n a p p e n , als ik z u l k een i n f a m e leugen ven.
Iemands
neer z o u
geest o n t v r e e m d e n
d a n z i j n g e l d te s t e l e n . W a n t altijd
weer
verdienen,
maar
scbrij-
is
erger
geld k u n een
je
artistieke
i n v a l is e e n g e s c b e n k l E n w a a r o m l o o p t b e t zo met m i j ? A l l e e n o m d a t i k de
beroemde
scbool niet b e b k u n n e n bezoeken, m a a r m i j alles zelf beb mijn
ouders
moeten bij brengen.
zo
gewetenloos
waren
Omdat mij
als
w e e s i n d e w e r e l d a c b t e r te l a t e n , e n te v r o e g v a n bet scbouwtoneel der d w a z e n en
scbof-
ten v e r d w e n e n . O m d a t ik m i j geen architect m a g noemen. E n o m d a t bet m i j tegenstaat, mij
i n de
rokken van
de
docbter
te
ver-
stoppen en op een slinkse manier v a n scKoonz o o n tot a r c K i t e c t te w o r d e n . I k w i l m i j n g e v a l in
Ket
IicKt
algemene
stellen
en
vraagstukken
mijn
belangen
tot
maken!"
, , K i j k eens a a n , d u s zo ernstig ziet de
zaak
eruit? ' zei de oude m a n . ,,Ja, i n dat g e v a l . . . " En
ik geloof
d a t je g e l i j k b e b t ,
jongen.
g e l o o f z e l f s d a t je b e e l v e e l g e l i j k b e b t .
Ik En
niet eens a l l e e n v a n w e g e je v e l e K a r e n , . , " 133
„ D a n z a l ik eisen, dat zij ons beide opsluiten, den
architect
moeten
ons
en mij, ieder i n een een
taak
opgeven,
cel.
Zij
twaalf
uur
moeten zij ons o p s l u i t e n en ons g e e n h u l p middelen
geven. cel
E n ik z a l de
van
den
voorwaarde
stellen
de
architect
zoeken
e n i n z i j n z a k k e n te m o g e n
of h i j t o c h n o g n i e t e r g e n s e e n heeft mij
verstopt. erop!
Ik
En
dan
ken
geen
te
doorvoelen,
ezelsbruggetje
beginnen! groter
Ik
spits
genoegen!
Vooruit, met liniaal en passer! H a , ik k a n mij
voorstellen, hoe
bijten, knaagd
mijnheer zijn
als
de
bij op
zijn
architect,
een
stuk
nagels
tot ze
brood
zal afge-
door
de
m u i z e n ! V o o r u i t , op jacht naar goede invallen! Haha,
ik k a n mij voorstellen boe
bij
achter de i n v a l l e n aanrent, en w a t hij vangt z i j n a l l e e n m a a r de velletjes,
die hij i n zijn
vergeefs
neus
piekeren
van
zijn
plukken
zal." „ M o o i ! M o o i ! Je hebt h o n d e r d keer Gottfried,
alleen
al omdat
je
je
gelijk,
gelijk
be-
w i j z e n w i l t . O m d a t je e e n g o d s o o r d e e l d o o r s t a a n w i l t en bet ijzer s m e d e n als bet is. A l s
de
architect
je h o o r d e
zou bij
heet zelf
zeggen: „ L a t e n w e beiden die proef nemen. G a toch n a a r m i j n h e e r G o t t s c h a l k , en n o o d i g bem
uit. Ik b e n
er zeker v a n
dat
hij
erop 123
in zal gaan.
H i j zal jou, dwerg,
beetje v a n u i t de neemt
bij
de
eerst
een
boogte aankijken, e n
dan
bandscboen
jij
bem
,,Ik b e n e r z e k e r v a n d a t h i j h e t n i e t
doet,
toegeworpen ouwe!
Hij
op,
die
hebt." zal
mij
liever
vol
lekkernijen
stoppen, mij met w i j n d r o n k e n voeren en zal mij zijn v r o u w en dochter voorstellen,
zodat
ik verliefd op h e n w o r d e n door h e n
mijn
uitda ging vergeten zal. W a n t hij zweet v a n angst
immers
bijzijn
van
bloed.
Ik
getuigen
moet
hem
uitdagen,
in
het
buiten
op
straat, i n d e w e r k p l a a t s of i n d e d o m .
Maai
ik z o u h e m d i e s c h a n d e w i l l e n b e s p a r e n hem
prikkelen, dat
die publieke
hij erop
uitdaging.
niet! H i j doet het
Maar
doet
het
hij doet
niet! H i j doet
het
niet!
Zo doet
niet!"
,,Ik w e d d a t b i j h e t
doet."
„Wed
je
Als
het
doet?"
z e k e r a l s j i j h i e r z i t , b e s t e o u w e , ~-> h i j het
er
zondei
niet!"
„ H o e w e e t je d a t h i j h e t n i e t „Hij
ingaat
liever
h i j ons
niet,
hier hoorde
zou en
het
verliezen.
alleen
jou
als
g e t u i g e h a d , d a c h t je d a t h i j d a n te v o o r s c h i j n z o u k o m e n , mij op de schouder zou slaan en zeggen:
„Je
bent
wel
brutaal,
Z o b r u t a a l als de b e u l ! Je bent 124
Gottfried! uitdagend!
:en
Maar
an
dat?"
-in
„Dat
je z u l t je z i n h e b b e n ! " geloof
ik
>—• D a c h t
je
zeker!"
„Ik geloof het n i e t ! N o g sterker, i k w e e t bet! et.
Z o u hij zich voor jou moeten schamen, ouwe,
en
als jij a l l e e n getuige
al
5
was?
„ V o o r m i j niet. Ik klets niet. Ik h e b , eer m i j n
(at
s c h e d e l zo k a a l als een b i l j a r t b a l w e r d ,
jn
zoveel
in
zoveel drukte o m niets gezien, e n h e b
ct
gezwegen. Ik z o u ook i n dit geval
>P
„ I — I
mensen
gezien
en
geboord,
ik
al heb
altijd
zwijgen.
Z i e je w e l , o u w e , hij doet het n i e t ! '
ü
ai
„ Z i e je w e l ? Z i e je w e l ? W a t m o e t i k z i e n ?
;r.
W a t is h i e r te z i e n ?
ei
„ H a h a ! Ik h e b bet p l a n , o u w e , h e m eens i n
el
jouw gezelschap
d e z e v r a a g te s t e l l e n , w a n t
i k k a n a l l e e n m a a r m e t p o r t i e r s o m g a a n —i
.0 et
,
1—1 d e
1
heren v a n bet kapittel g a a n immers niet met
J
m i j o m , o m d a t i k n i e t a c a d e m i s c h , n i e t ge-
j
d i p l o m e e r d ben. A n d e r s z o u ik bet w e l i n
'
neem
'
|
mij niet k w a l i j k ,
gezelschap
van
die
beste
heren
ouwe
doen.
Maar
hij
i.
g a a t er niet o p i n ! J e z u l t het
meemaken!"
Is
„Ik b e n m a a r een eenvoudig
man, maar ik
|
I]
h e b v a n alles i n bet l e v e n gezien, e n voor
}
II
mij behoeft
n i e m a n d b a n g te z i j n . M a n n e n
i
verzwijgen een anders geheim, v r o u w e n h u n
j
eigen, zegt de spreekwijze.
zon-
j
125'
|
f
' '
Tegenover
! 1
d e n e n h e i m e l i j k h e d e n is e e n o u d m e n s als het graf, w a a r i n hij s p o e d i g z a l en
het
behalve
oordelen over
heeft
hij
totaal
al
liggen,
verleerd,
zichzelf."
, , O h , h i j is l a f ! L a f ! D e h y e n a , d i e 's n a c h t s om
het
graven
kamp
heen
sluipt, het
paardenkadaver
huiten
blootkrabt
er i e m a n d i n bet k a m p hoest,
en,
als
het aas
l i g g e n e n er i n gestrekte d r a f v a n d o o r z o l a n g a l s h i j is
beIaat gaat,
d i e is n o g e e n h e l d m e t
mijnheer Gottschalk
vergeleken..."
„ H a l t ! H a l t ! Ik w i l niet m e e r l u i s t e r e n ! T o t n o g t o e h e b i k n a a r j e g e l u i s t e r d , o m d a t je je m e t r e c h t s c h i j n t te b e k l a g e n . grof
Maar
als
je
wordt.
„Ik zie v l a m m e n voor m i j n o g e n , " riep G o t t fried w i l d , „als ik a a n mijnheer
Gottschalk
d e n k ! Ik haat h e m , zoals i k d e n m o o r d e n a a r v a n m i j n m o e d e r niet z o u h a t e n ! M i j n
bloed
w o r d t vergif, als ik zijn n a a m hoor, e n
mijn
oren z o u d e n die n a a m w i l l e n uitbraken zoals mijn
maag
moeten De
wanneer
ik
een
padde
had
eten!
portier sprong op en hield zijn
handen
voor de oren, m a a r G o t t f r i e d greep h e m de schouder en raasde verder: „Sedert daag
haat
ik h e m
zo! W a n t
luister
bij
vaneens,
o u w e : h i j z o u m i j t o e s t a a n b i j z i j n v r o u w te 126
slapen, als ik k e r n op de hoogte w o u b r e n g e n v a n m i j n inzichten, hij heeft zijn dochter n a a r mij
toegestuurd,
en
als
tegenprestatie
voor
mijn manuscript had ik... Daar
kraakte
trapper,
en
het
beschot
mijnheer
van
den
Gottschalk
orgel-
struikelde
naar buiten. „Schoft!" schreeuwde hij, zodat dat i n de d o m weerklonk.
„Schoft,
gaf de echo door, e n „schoft" tenslotte i n de verste
schoft
verklonk
,
het
uithoeken.
„ H a h a h a ! H a h a h a l " lachte G o t t f r i e d , en de hoeken
van
de
stille
dom
lachten
mee:
„Hahaha. Beteuterd
stond de
portier voor h e m ,
n a a r het o p e n beschot fried.
„Ach,"
en keek
zei hij bedrukt
naar
en
gekwetst:
,,ik d i e n d e voor j o u a l l e e n m a a r als buis
voor
het
oor
van
den
keek Gott-
spreek-
architect?
Zo
i e m a n d b e n je d u s ? N u , d a n k a n i k n u ook wel de
gaan.' lage
Zwijgend
deur
en
sleepte
verdween
hij zich op
de
naar
wentel-
trap. G o t t f r i e d liet z i c h e v e n w e l o p de b a n k
van
d e n organist neervallen en de tranen
kwa-
m e n b i j h e m te v o o r s c h i j n . D a a r t u s s e n
door
lachte hij en riep: „Je bent gewroken
meisje!
E n u ook, lieve m o e d e r B e r t a ! Je bent wroken,
Gisela,
ge-
liefste...!" 127
D e zon was al lang verdwenen. D e
scneme-
ring w a a r d e r o n d door de d o m als een d r a a k in
zijn
was
K o l . Plotseling, als
het
volkomen
met
donker
in
een
schok,
de
heilige
ruimte. Toen op
Gottfried
het
de
dom
D o m p l e i n den
verliet,
kwam
hij
architect
tegen,
die
w e e r met een l a n t a a r n n a a r het koor Bleek
van
haat
keken
de
mannen
ging. elkaar
aan. De
architect
maakte
zijn
gezichtsspieren
door zwijgende kauwbewegingen
wat
soepel,
eer h i j u i t b r a c h t : „Jij v l i e g t er het eerst u i t l E n tot d a t o g e n b l i k z u l j e s t i p t je w e r k I k h e b n o g iets i n j e g e t u i g s c h r i f t
te
doen. zetten.
J e z u l t m o r g e n d i e k a p k l a a r m a k e n , w a a r je vandaag „Een
a a n gewerkt
van
ons
beiden
hebt. zal
het
H e t is n o g n i e t u i t g e m a a k t
eerst
gaan.
w i e ! " zei
Gott-
fried k o p p i g . D a n stonden zij een met
wilde
vechtende
blikken
in elkaar
ogenblik
geboord,
als
h e r t e n , tot z i j z w i j g e n d u i t e l k a a r
gingen. I n het koor heerste het duister. A l l e e n
het
bleke schijnsel v a n de lichten der stad viel, weerkaatst ramen 128
naar
door
de
wolken,
binnen. D o o r
door
de
hoge
de kieren i n
de
betimmering
schemerde
het
rode licht
van
het hoofdaltaar i n de d o m . D e steenblokken stonden verspreid e n hoekig i n de reusachtige w e r k p l a a t s v a n het De
architect
struikelde hamers.
stampte
over
door
ijzeren
het
puin
haken
H i j vloekte zacht.
koor.
en
en
stalen
H e t licht i n
de
lantaarn flikkerde. E e n houtworm klopte i n het hout v a n een l a d d e r . H e t rook z u u r e n doordringend n a a r kalk. D e architect s p u w d e en
een
stukje
Plotseling
ongebluste
doofde
kalk
siste
de kaars i n de
even.
lantaarn.
G o d s l a s t e r l i j k v l o e k e n d stak G o t t s c h a l k bet licht weer
aan.
De
vier meer
dan
levens-
grote s t a n d b e e l d e n v a n d e e v a n g e l i s t e n , die, tegen het p u i n door een stro-verpakking e n t e g e n het stof d o o r d o e k e n b e s c h e r m d , t e g e n de m u u r p i l a r e n tussen de kolossale stonden,
leken
in
hun
vensters
maskerades
reus-
achtige spoken, door de nacht n o g op fantastische wijze vergroot. A l s v e r m o m d e
schik-
geesten rezen zij op v a n h u n k o n s o l e n . G o t t s c h a l k trok zijn h a l s d o e k
door de
ring
a a n de l a n t a a r n e n k n o o p t e h e m vast.
Zijn
b a a r d w e r d n u v a n onderen belicht, en i n de s c h a d u w v a n de b a a r d scheen zijn gezicht verdwenen
te z i j n .
Zijn
kin werd
dierlijk
vergroot. L a n g z a a m k l o m hij, als een gorilla 129 H e t koor stort i n . . .
p
d i e 's n a c h t s d o o r d e b o m e n v a n h e t
warme
o e r w o u d zwerft, op h a n d e n e n voeten i n het s t a n g e n w o u d voorwaarts. E e n sport kraakte, zoals het w e l i n het donkere tropische
bos
k r a a k t , a l s d e a a p v a n t a k tot t a k z i c h b e weegt.
Houtsplinters
van
de
uitgesleten
sporten boorden zich i n Gottschalks h a n d e n ; h i j h i e l d stil e n trok ze g r o m m e n d m e t tanden uit de
zijn
huid.
H i j b e t r a d d e steiger. H i j g i n g n a a r d e p l a a t s waar op
de
Gottfried werkte. H i j beproefde, tenen
verheffend
om
zich
zich dan
een
p a a r m a a l o p d e h i e l e n te l a t e n v a l l e n ,
de
stevigheid v a n het plankier. H i j k n i e l d e neer en
morrelde
aan
de
vierkante,
s t a n g , die, i n het gat v a n e e n steen geschoven,
horizontale uitgespaarde
de p l a n k e n droeg. H e t
zat
stevig. H i j trok de naast de stang i n de steen gedreven beweging
h o u t e n w i g u i t het gat. E r i n de
kwam
stang. H i j b o n d een
touw
a a n het vrije e i n d e n b e w o o g z i c h voorzichtig over de p l a n k e n terug. O p de steiger trok hij m e t het t o u w d e s t a n g u i t het gat, het t o u w vallen.
130
los e n liet d e s t a n g i n d e
Gottschalk
lachte
grimmig.
maakte diepte
irme het ikte, bos beleten
NTZETTENDI...
lien;
eens,
I zijn
ontzettend!
Vertel
Gottlieb.
Oh,
wat
, , J a , w a t v a l t er te v e r t e l l e n , iats
uch I een de
m e v r o u w . W e zijn juist met het ochtendwerk
begonnen,
G o t t f r i e d is
ladders opgeklommen, ik ben bij mijn bezig,
neurie
lieer
steen
met
l a l e
s c h e r p z a n d , g l a d t e s c h u r e n , <—* d a a r
Irde
ik
I zat
brokken.
=en
vallen
|< i rn iw
een
een
de
liedje
gekraak
naast
Gottfried
en
had
en begin
staalborstel,
is
met
me
in
naar
mij i n zijn
de
blok
juist
de
water
en
de
hoor steen-
beneden val
bijna
gever-
morzeld. „Ontzettend!... „O,
Wat
d e e d de
architect?"
de architect gedroeg z i c h heel
behoor-
lijk. H i j m o c h t G o t t f r i e d i m m e r s graag. H i j
w a s i n een andere hoek v a n het koor bezig, kwam trok
toegesneld,
diens
kanten
en
jas
wierp zich op
uit, betastte
voelde
aan
zijn
Gottfried,
bem
aan
hart.
Maar
was
niets m e e r a a n te d o e n . J e h a d
een
vis
kunnen
verdrinken
dan
alle er
eerder
Gottfried 151
weer
levend
maten.
Er
stroomde
donker
bloed uit zijn neus en m o n d . „Ontzettend!... het
gekomen
„Nu
ja,
moeten
hoe op
Kun
je
je
voorstellen
hoe
is?' gebeurt
zoiets
zoiets?
verdacht
Bouwlieden
zijn.
Naar
be-
n e d e n v a l l e n is o m z o te z e g g e n o n z e h e l d e n dood. D e
steunbalk
onder de p l a n k e n
G o t t f r i e d s steiger z a l w e l l o s g e g a a n zijn. b a l k m o e t 's n a c h t s u i t h e t g a t z i j n wij
vonden
hem
later
van De
gevallen,
beneden.
Gottfried
w a s w/el w a t o n v o o r z i c h t i g , d a t m o e t
gezegd
w o r d e n . H i j l i e p als een eekhoorntje over de steigers.
Hij
wilde
ook
nooit
leuningen
m a k e n . H i j w a s v o l k o m e n vrij v a n duizeligheid. W i j hebben h e m daar altijd o m benijd." „Dank „Tot
je w e l , G o t t l i e b . "
uw
dienst,
mevrouw.
Ik
wou
dat
ik
Gottfried weer levend kon m a k e n . . . "
De
architect
kwam
pas
Iaat
i n de
avond
thuis. T o e n hij de schemerige k a m e r b i n n e n trad, stond B e r t a achter het r a a m g o r d i j n en staarde met strakke ogen n a a r het domkoor. De
heeft
het
stuk n i e t ! " k n a r s e t a n d d e h i j . „ H i j heeft
architect zag
het
stuk niet! D e wassen 132
en
h a a r niet. „ H i j
Iijkvrouwen hebben
niets
gevonden.
Heeft
hem
ge-
hij
het
ingeslikt? M o e t ik h e m zijn m a a g laten leeg p o m p e n ? D a t w i j f heeft m e b e d r o g e n . . . T o e n t r a d B e r t a , i n het z w a r t gekleed,
een
r o u w s j a a l o m h a a r schouders, v a n achter het g o r d i j n te v o o r s c h i j n . T o e n G o t t s c h a l k h a a r zo onverwachts ontdekte trilde hij plotseling als een esp, w a n n e e r het o n w e e r n a d e r k o m t . Z i j n ogen flikkerd en onrustig en w i l d i n zijn hleek gelaat. D e v r o u w stond star voor h e m , haar
gezicht
was
wit, en
het
leek
in
het
d o n k e r of h a a r versteende gestalte m e e r d a n levensgrote v o r m e n a a n n a m .
(
„ J e hebt m i j laten w a c h t e n , " sprak de steen. „ H e b je... gewacht... ? ' k l o n k het stamelend uit de esp. „ N i e t op jou, op een b o o d s c h a p over je." „Niet...
op...
mij
begrijpen...? W a t
ik
dat
betekent...?"
„Jij hebt G o t t f r i e d v e r m o o r d ! " A l s een bliksemstraal sloeg het w o o r d i n de esp en deed h a a r splijten. D e
man
scheen
i n e e n te z i n k e n — h i j w a n k e l d e , h i j v i e l
op
zijn knieën en v o u w d e de h a n d e n . H e t w e r d geheel donker. D e mensen w e r d e n tot s c h a d u w e n .
A l l e e n de ogen
van
Berta
w a r e n fonkelend i n de vrouwelijke s c h a d u w te z i e n . D e
ogen v a n d e n architect
waren
lichtloos als die v a n een dode. H e t leek h e m »33
of z i j n b l o e d w e g s t r o o m d e , of z i j n h a r t l a n g z a m e r b e g o n te k l o p p e n . Z i j n w i l s m o l t w e g . Hij
voelde
boe
i n de
plaats
van
zijn
l a n g z a a m die v a n de andere s c h a d u w Nog
één
w i l op.
keer
echter
vlamde
zijn
wil trad.
levens-
„Genade!"
„ T e Iaat! O o g o m o o g ! G o t t s c h a l k o m G o t t fried!
T o e n v e r l o o r h i j d e rest v a n z i j n w i l .
„ I k m e e n , d a t j e w e e t w a t j e te d o e n Weet
je
staat.
het?"
„Ik...
i k . . . geloof het w e l . "
„Doe
het o n o p v a l l e n d . Z o d a t de
lasteraars
n i e t s te z e g g e n h e b b e n e n j e j e g o e d e n a a m b e h o u d t . Z o d a t ze v a n je z e g g e n , d a t je h e l d e n d o o d v a n d e n architect gestorven Je
zult w e l
weten
gemakkelijkst
welke
losgaat.
andere
de
bent.
balk
Je behoeft
ook
het geen
z o r g e n o v e r h e t k o o r te h e b b e n . H e t z a l n i e t instorten. Ik b e b borgen.
Het
Je behoeft kentenis zoenoffer Op „Sta op.
het
is v o o r
stuk i n de je
opvolger
n i e t te b i e c h t e n .
aangehoord,
en
jij
zelf
ver-
bestemd.
Ik h e b
je
be-
zult
het
zijn."
de binnenste trap k l o n k e n op!" beval Berta. D e De
dom
deur
werd
voetstappen.
architect
opengetrokken,
stond op de drempel, K l a r a achter
stond Gisela
haar.
K l a r a k o n h e t eerst iets i n b e t d o n k e r o n d e r 134
scheiden. „Jezus, M a r i a G o d s ! " riep zij en verdween. Gisela
zocht
met
zwalc geworden,
haar,
door
het
schreien
ogen i n het duister v a n
de
k a m e r . „ H e t is z o d o n k e r i n h u i s . Z i j n j u l l i e daar,
vader
en
moeder?"
Langzamerhand
o n t w a a r d e zij de s c h a d u w e n i n de „Het
is
zo
donker
i n huis.
Ik
nacht.
ben
bang.
W a a r o m s t a a n jullie d a a r zo v r e e m d ? is
er?
Vader
en
moeder,
ik ben
W a t
bang!...
W a a r o m spreken jullie niet? W a a r o m maak je
geen
vader,
licht?
waar
Spreek
toch!
Spreek!
is G o t t f r i e d ? W a a r o m
O
liet
je
h e m op die planken werken? G e e f mij Gottfried terug, v a d e r ! " riep zij l u i d . D a n barstte zij i n snikken uit. jullie
dood?"
„ W e
zijn
„Ik ben
„Praat
allemaal
moe v a n
moe,"
alles, en
dan zei
toch! de
Zijn
moeder.
vader
ook.
Ga
slapen, G i s e l a . " Gisela gehoorzaamde rusten.
dadelijk. „Ja.
Welte-
Z i j wankelde op haar slanke benen,
die bijna onder haar schenen
te
breken.
„ J e d o c h t e r z a l n i e t s te w e t e n k o m e n . I k z a l h e t a l l e e n d r a g e n . N e e m n u je l a n t a a r n ' 1—1 de architect n a m de l a n t a a r n v a n de spijker t—i „ s t e e k h e t l i c h t a a n " a a n i—> „ e n
maak
hij stak het licht
je k l a a r o m te g a a n "
i—> 135
hij k n o o p t e z i j n jas dicht e n n a m zijn h o e d . „Wij
hebben
samen
mooie
jaren
beleefd,
G o t t s c h a l k , z o l a n g i k je niet d o o r z a g , e n
je
k a r a k t e r je t o e s t o n d g o e d te l i j k e n . I k
dank
je
„Tot
daarvoor.
weerziens
G a kan
nu. ik
„Vaarwel"
niet
tegen
en
je
zeggen,
w a n n e e r die w o o r d e n nog betekenis
zouden
h e b b e n . Ik z a l voor het r a a m v a n de kamer gaan
slaap-
staan. Jij gaat regelrecht
naar
het k o o r e n k l i m t d e l a d d e r s a c h t e r het grote venster op, z o d a t i k je licht net als zien kan. E n gezicht
als
bedekken.
het
uitdooft,
anders
zal ik
E n a a n die mooie
mijn jaren
denken. G a i n vrede." H i j k e e k h a a r a a n m e t d e b l i k v a n e e n sterv e n d e h o n d . H i j zei zacht: „ V a a r w e l , B e r t a . D a n n a m hij hoed en lantaarn en ging
ge-
hoorzaam naar buiten. N a u w e l i j k s h a d de deur zich achter h e m sloten,
tóen
Gisela
door
de
andere
ge-
weer
b i n n e n k w a m . „ I k b e n b a n g ! Ik b e n zo b a n g ! W a t een vreselijke d a g e n ! W a a r zijn jullie, vader en moeder? — Je bent immers alleen, m o e d e r ! W a a r is v a d e r ? " Berta stond al op de drempel v a n de kamer,
e n met
de
deurknop in haar
slaaphand
zei zij: ,, V a d e r i s w e e r w e g , G i s e l a . H i j h a d n o g e e n n o o d z a k e l i j k e p l i c h t te v e r v u l l e n . 136
