(Hoog)begaafdheid, kwaliteit in beleid
Programma voor beleidsontwikkeling (hoog)begaafde leerlingen in het primair onderwijs
Jan Kuipers
[EXCERPT]
© Eduforce
1
Jan Kuipers is als gespecialiseerd onderwijsadviseur in dienst van GCO fryslân. In zijn dagelijkse praktijk begeleidt hij leerkrachten bij het werken met (hoog)begaafde leerlingen en traint hij schoolteams op het gebied van (hoog)begaafdheid. Tevens verzorgt hij lezingen en workshops op studiedagen. Daarnaast maakt hij deel uit van SYNAPS, een expertisecentrum voor dyslexie, (hoog)begaafdheid en adhd en adviseert hij in consulten ouders en scholen. Jan Kuipers is medeauteur van het ‘SIDI R protocol’ , ‘Attent op Talent’ en van ‘Ideeënmap hoogbegaafde leerlingen in het voortgezet onderwijs’. Voorts publiceerde hij de afgelopen jaren artikelen in ‘Talent’. Voor vragen over dit pakket of cursusmogelijkheden: Jan Kuipers GCO fryslân Regiokantoor Drachten Zuiderdwarsvaart 72 9203 JB Drachten Tel.: 0512 -516562 Mail:
[email protected]
Bij deze map hoort een cd-rom Zie insteek binnenzijde omslag
Vormgeving: GCO fryslân Druk: GCO fryslân Uitgeverij Eduforce GCO fryslân Oostergoweg 6 8932 PG Leeuwarden Tel.: 058 - 284 34 34 Fax.: 058 - 288 05 85 E-mail:
[email protected] www.eduforce.nl
De uitgever heeft alle mogelijke moeite gedaan om, daar waar uit een andere bron is geciteerd of tekst is overgenomen, deze bron te achterhalen met het doel een en ander auteursrechtelijk correct af te wikkelen. Mocht een rechthebbende zich door publicatie in deze uitgave niettemin in zijn belangen geschaad voelen, dan verzoekt de uitgever deze belanghebbende onverwijld contact op te nemen met uitgeverij Eduforce om vervolgens tot een correcte afhandeling van zaken te komen.
ISBN 90-76838-29-1 © 2005 Eduforce. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, computersoftware, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Kopers van deze uitgave mogen de als zodanig aangegeven kopieerbladen -uitsluitend voor gebruik op de eigen school- vermenigvuldigen. De kosten van dit kopierecht zijn namelijk in de aanschafprijs opgenomen. Kopers staan daarom bij de uitgever geregistreerd.
© Eduforce
2
INHOUD
0.
Inleiding
4
1.
Deelzorgplan
9
2.
Leerkrachtcompetenties – taken verdelen
15
3.
Prioriteitstelling van taken - opstellen actieplannen
27
4.
Borging van kwaliteit
41
5.
Bijlagen*
44
1.
Deelzorgplan (Hoog)begaafdheid
45
2.
Actieplan
59
3.
Resultaatmeting – leerlingen
60
4.
Resultaatmeting – leerkrachten
64
5.
Planmatig verrijken en verbreden voor kleuters
66
met een ontwikkelingsvoorsprong 6.
Leerlijnen voor verrijken en verbreden vanaf groep 3
92
7.
Adviezen voor de coördinator (hoog)begaafdheid
114
8.
De metacognitieve leertheorie
118
9.
De Versnelling-WenselijkheidsLijst – CBO Nijmegen
122
10.
Leermiddelenlijst
123
11.
Handreiking voor compacting rekenen en taal
125
12.
Het maken van een plan van aanpak met het envelopmodel
126
13.
Aandachtspunten voor het opzetten van een plusklas
131
*)
Op de cd-rom vindt u deze bijlagen onder nummer als tekstbestand; klik op Programma/Bijlagen/Bijlage nr. (korte aanduiding).doc
Bronnen
© Eduforce
132
3
Deel 0 Inleiding
© Eduforce
4
0. Inleiding
(Hoog)begaafdheid, kwaliteit in beleid is bestemd voor (bovenschoolse) directies, die werk willen maken van de kwaliteitszorg voor (hoog)begaafde leerlingen in het primair onderwijs.
0.1. Inhoud van dit pakket
Dit pakket bestaat uit vijf delen.
Deel 1. Deelzorgplan
In dit deel gaat u aan de slag met visie ontwikkeling. Aan de hand van de bijgeleverde basistekst kunt u zelf uw eigen deelzorgplan over (hoog)begaafdheid opstellen. (Hoog)begaafdheid wordt in dit deelzorgplan niet als iets speciaals gezien, maar het is een onderdeel van uw totale zorgparagraaf. Er wordt tevens een koppeling gemaakt met de differentiatiemogelijkheden in de groep. Er is een duidelijk stappenplan om dit deelzorgplan in uw school te bespreken en vast te stellen. Om de doelen uit dit plan te kunnen realiseren moet uw team aan bepaalde kwaliteiten / competenties beschikken. Deze leerkrachtcompetenties staan in dit plan omschreven.
Deel 2. en 3. De leerkrachtcompetenties
In dit deel komen de leerkrachtcompetenties uit het deelzorgplan nader aan bod. Aan de hand van de onderdelen (rubrieken) kunt u bepalen welke competentie aan welke leerkracht wordt toegekend. Niet iedereen in uw team hoeft over dezelfde competenties te beschikken. Daarna kunnen uw teamleden door middel van een prioriteitstelling actieplannen opstellen om de beoogde kwaliteit / competenties te realiseren. U kunt daarin aangeven of dit actieplannen worden op schoolniveau, op bouwniveau of op persoonlijk niveau.
Deel 4. Borging van kwaliteit
In dit deel is het de bedoeling dat u de voortgang van uw school volgt én vasthoudt. Daarmee waarborgt u de kwaliteit van uw school inzake het beleid over (hoog)begaafdheid.
© Eduforce
5
Deel 5. Bijlagen
In de bijlagen vindt u veel informatie en handreikingen om de competenties daadwerkelijk uit te voeren. Zo is een complete leerlijn voor verrijking en verbreding vanaf groep 3 opgenomen.
Met dank aan de bijdragen van mijn collega’s Duco Cremers en Wim de Vries en onderstaande basisscholen:
De Frissel – Veenwouden De Wynroas – Harkema Opeinde De Oudvaart - Sneek De Zwette - Sneek De Epemaskoalle – IJsbrechtum De Kogge – IJlst De Bron – Bolsward De Borgmanschool – Groningen
© Eduforce
6
0.2. Schema van dit traject
0. Gezamenlijk startmoment
1. Deelzorgplan bespreken en vaststellen
2. Leerkrachtcompetenties invullen en taken verdelen
3. Prioriteitstelling van taken en actieplannen maken
3a. Schoolactieplannen uitvoeren
3b. Bouwactieplannen uitvoeren
3c. Persoonlijke actieplannen uitvoeren
4. Borging van kwaliteit
© Eduforce
7
0.3. Suggesties voor inhoudelijke fasering
Voor een goede implementatie is het verstandig om dit traject, afhankelijk van uw beginsituatie, over meerdere jaren uit te smeren. Dit hele pakket in één schooljaar vergt te veel van uw team. Een voorstel voor een traject over enkele jaren ziet u hieronder:
Jaar 1.
U doorloopt het traject vanaf stap 0.
Suggesties voor acties: •
Schoolactieplan: Competentie Signalering, diagnose en plan van aanpak Realisatie: in dit schooljaar.
•
Bouwactieplan: Competentie Feedback en rapportage Realisatie: een start maken.
•
Individueel actieplan coördinator: Competentie van coördinator (hoog)begaafdheid Een start maken.
Jaar 2.
U doorloopt de stappen 3, 4 en 5 opnieuw.
Suggesties voor acties: •
Schoolactieplan: Competentie Zelfsturend leren Een start maken.
•
Bouwactieplan: Competentie Invoering leerlijnen voor compacting, verrijking en verbreding in groep 1 – 2 en 3 – 8 Realisatie: in dit schooljaar.
•
Individueel actieplan: Competentie Pedagogisch klimaat Realisatie: afhankelijk van beginsituatie.
•
Individueel actieplan coördinator: Competentie van coördinator (hoog)begaafdheid Realisatie: in dit schooljaar.
Jaar 3.
U doorloopt de stappen 3, 4 en 5 opnieuw.
Suggesties voor acties: •
Schoolactieplan: Competentie Zelfsturend leren Realisatie: in dit schooljaar.
© Eduforce
•
Bouw actieplan: wat nog rest.
•
Individueel actieplan: wat nog rest.
8
Jaar 4.
Een jaar om de puntjes op de ‘i’ te zetten.
Vanaf
Een vijfjaarlijkse cyclus:
jaar 5.
Herijking van het deelzorgplan elk vijfde jaar. De stappen 2 t/m 5 in het tweede en vierde jaar.
04. Een gezamenlijk startmoment
Voordat u met het daadwerkelijke invoeringstraject start is het verstandig eerst na te gaan in hoeverre u met dit onderwerp reeds op voldoende draagvlak in uw team kunt rekenen. Wat is al bekend, welke vooroordelen zijn er nog? Misschien kunt u overwegen eerst een studiedag over (hoog)begaafdheid te (laten) verzorgen. Ook het verhaal van een enthousiaste collega of ouder, of deelname aan een (landelijke of regionale) conferentie kan een goed startpunt zijn. Scholen die al bezig zijn met (hoog)begaafdheid kunnen met dit pakket de beleidsontwikkeling verder uitwerken. In beide gevallen betekent dit:
Beleid voor (hoog)begaafdheid, daar gaan we mee aan de slag.
0.5. Tot slot
(Hoog)begaafdheid is geen onderwerp wat ‘je er zo maar even bij doet’. Een goede begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen heeft gevolgen voor het leerstofaanbod en de pedagogische, didactische vaardigheden van de leerkracht. Het is daarom een groot veranderingsonderwerp, waar u zeker enkele jaren voor kunt uittrekken, vooral het eerste en het tweede jaar. Neemt u daarom de tijd voor dit onderwerp en pak daarnaast niet te veel andere grote veranderingsonderwerpen op. Beter één of twee dingen goed dan vier dingen half. Bovendien wordt de druk op en de weerstand in uw team groter, naarmate er te veel zaken ‘op de rol staan’.
Ik wens u veel succes met dit pakket en hoop dat uw school zich straks kan profileren als een school met kwaliteit in (hoog)begaafdheidsbeleid.
Jan Kuipers
© Eduforce
9
Deel 1 Deelzorgplan
© Eduforce
10
1. Het deelzorgplan, de visie van onze school ten aanzien van (hoog)begaafdheid
In dit deel kunt u aan de hand van deze concepttekst zelf uw eigen deelzorgplan voor (hoog)begaafdheid opstellen. U kunt, na besprekingen in het team en medezeggenschapsraad, onderdelen toevoegen, weglaten, aanvullen en wijzigen. Let u vooral op de beschreven competenties. Dit zijn namelijk de ijkpunten, waarmee intern en extern de kwaliteit van uw school inzake dit onderwerp kan worden afgemeten.
1.1. Invoeringstraject (door de directeur)
STAP 1. Voorbereiding In het directieoverleg gaat u zelf na welke wijzigingen u reeds wilt aanbrengen. Op deze wijze wordt het alvast een beetje uw stuk. Daarna deelt u het deelzorgplan uit aan uw team.
STAP 2. Teambijeenkomst 1. Een informatieve bijeenkomst In deze bijeenkomst geeft u informatie over de bedoeling van dit deelzorgplan en geeft u nadere uitleg over het te voeren traject. U gaat in op verhelderingvragen en u geeft de opdracht het stuk kritisch door te nemen.
STAP 3. Teambijeenkomst 2 en 3. Meningvormende bijeenkomsten In de eerste meningvormende bijeenkomst wordt het deelzorgplan op inhoud beoordeeld. U vraagt naar de mening van uw collega’s. Wijzigingsvoorstellen worden besproken. Het is verstandig dit in eerste instantie op hoofdlijnen te doen. Het onderdeel over competenties wordt in de volgende meningvormende bijeenkomst behandeld. U verzamelt de wijzigingen / aanvullingen en zegt toe dit ‘mee te nemen’.
In de tweede meningvormende bijeenkomst staan de competenties centraal. In dit onderdeel gaat u in op de competenties, die van de leerkrachten worden gevraagd. Het kan zijn dat uw leerkrachten de beschreven competenties af willen zwakken, omdat er nogal wat gevraagd wordt. Het is raadzaam om hier niet te veel in mee te gaan. Kwaliteit vereist nu eenmaal een hoge inzet.
© Eduforce
11
STAP 4. Werkgroep Na deze twee bijeenkomsten gaat een kleine werkgroep aan de slag om de wijzigingen, opmerkingen en aanvullingen op te nemen en van de standaardtekst ‘uw schooltekst’ te maken.
Coördinator (hoog)begaafdheid U kunt aan uw collega’s vragen wie voor de functie van Coördinator (hoog)begaafdheid in aanmerking wenst te komen. Bij meer gegadigden kunt u een interne ‘sollicitatieprocedure’ starten. Vraag daarbij naar motivatie en beweegredenen. Ga na op welke wijze deze staffunctie gefaciliteerd kan worden in tijd en taken.
STAP 5. Besluitvormende bijeenkomst In deze bijeenkomst wordt de visie van uw school inzake (hoog)begaafdheid vastgesteld.
1.2. Start
Klik op tabblad Programma/Bijlagen/Bijlage 01. (deelzorgplan).doc en het deelzorgplan verschijnt als ‘Word document’ op uw scherm.
© Eduforce
12
1.2. Suggesties voor acties bij ‘Deelzorgplan’
ONDERDEEL
SUGGESTIE VOOR ACTIE
Voorbereiding
Gaat u van te voren na welke onderdelen uit het plan in uw team wel of niet onderhandelbaar zijn. U voorkomt daarmee dat uw leerkrachten over van alles en nog wat willen praten en het plan verzandt. Neem voor de bespreking van dit stuk ongeveer zes á acht weken de tijd.
1. Verantwoording
U legt hier meteen de koppeling naar de totale zorgstructuur. (Hoog)begaafdheid is niet iets wat er apart bij komt, nee, het maakt deel uit van de totale zorg aan leerlingen.
2. Onze kijk op (hoog)begaafdheid
Dit beeld van (hoog)begaafdheid is een algemeen geldende definitie in Europa en de VS. Met name het belang van interactie tussen kind en omgeving dient te worden benadrukt, want daar kan de school een belangrijke rol in spelen.
3. Onze schoolvisie
Het eerste deel van de visie is van toepassing op elke leerling. (Hoog)begaafde leerlingen vragen echter een andere invulling van deze visie dan gemiddeld begaafde leerlingen of zwakke leerlingen. Dat komt met name tot uiting bij de aandachtspunten. Daar wordt de visie nader geconcretiseerd. De tekst achter ‘Kortom…..’ kunt u indien gewenst aanpassen.
4. De competenties
In dit onderdeel wordt de betekenis van de schoolvisie duidelijk. Wanneer u de visie wilt realiseren moeten de leerkrachten in uw school over bepaalde kwaliteiten of competenties beschikken. Deze competenties staan in dit deel beschreven. Uw rol in dit deel is belangrijk. Laat de competenties door uw teamleden niet te veel afzwakken. U kunt ook aangeven dat het proces van competentierealisatie een kwesties van lange adem is. Het hoeft niet in één jaar gerealiseerd te worden. De toekenning van de competenties komt in deel twee aan bod.
[EINDE EXCERPT]
© Eduforce
13
