Hoofdstuk 3. Het toneelstuk Hendrik en Margriet en zijn opvolgers

Hoofdstuk 3. Het toneelstuk Hendrik en Margriet en zijn opvolgers. A.

Het toneelstuk Hendrik en Margriet in 1960.

1. De voorbereidingen. Zowat onmiddellijk na de kermisgrap zette onder andere Evarist De Gelder, aanstoker Gaston Poelman aan om het gegeven in een toneelstuk te gieten. Gaston had in zijn jeugd in de ouderlijke herberg en zaal veel gezien en veel meegemaakt. Schrijven over een deel van de Kalkense geschiedenis mocht dus geen probleem zijn. Er werd in eerste instantie een feestcomité Hendrik en Margriet gevormd. Gaston plaatste het toneelstuk Hendrik en Margriet in de werkmand van het korte tijd later opgerichte reuzencomité. Er werden in diezelfde groep nog twee toneelstukken voorgesteld: Ju met de Giete (1966) en Onzen haene zit op de maene (1967).

Illustratie 38. Affiche van de opvoering van het toneelstuk op 10 januari en 14 februari 1960. Verzameling André Van De Sompel. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 39

Gaston Poelman had grotendeels de beschikking over de toneelgroep Koninklijke Harmonie Kalken die traditioneel toneelopvoeringen hielden in de ouderlijke muziek- en toneelzaal. Toch blijkt hij een aantal rollen op het lijf geschreven te hebben van personen die hij regelmatig ontmoette en die hij geschikt vond om die rollen te spelen; zoals bijvoorbeeld Achiel Van Steirtegem (een overbuur van de ouderlijke herberg Koninklijke Harmonie in de Koffiestraat) en Palmyre Van Kerckhove die goed kon vloeken en blijkbaar regelmatig bij zijn ouders over de vloer kwam. Ook Angèle Copers, die toneel gespeeld had bij de VKAJ en bij de Koninklijke Harmonie, maar die er na haar huwelijk mee was gestopt, kon er toe bewogen worden een rol op zich te nemen. Bovendien was het heel belangrijk dat de acteurs het Kalkens dialect op scène goed konden laten uitkomen1.

2. De opvoeringen. Na lange repetities kreeg het stuk stilaan vaste vorm onder de regie van Edmond Lauwaet. Op zondag 10 januari 1960 werd het toneel voor de eerste maal met overdonderend succes opgevoerd. Op 14 en 21 februari 1960 volgden nog twee vertoningen, telkens weer voor een bomvolle zaal! Een van deze vertoningen was ten voordele van de plaatselijke T.B.C.-lijders. Een nieuwe vertoning werd gehouden op Molekenskermismaandag 11 april 1960. We konden bij benadering berekenen hoeveel toeschouwers de vertoningen betalend bijgewoond hebben. De vertoning van 10 januari zou 264 toeschouwers gelokt hebben, die van 14 februari blijkbaar 199 en die van 21 februari volgens diezelfde berekende gegevens 238. Die drie vertoningen zorgden voor een totale winst van 13755,50 frank.

Illustratie 39. Gaston Poelman en Remi Verschraegen aan het begin van de voorstelling van het toneelstuk Hendrik en Margriet, januari of februari 1960. Uit de verzameling van Gaston Poelman. 1

Interview André Van De Sompel met Gaston Poelman, 9 april 2010.

Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 40

Illustratie 40. De familie Verschraegen op de eerste rij tijdens een van de voorstellingen van Hendrik en Margriet in 1960. Van links naar rechts (vanaf de pijl): Henri Verschraegen, Edith Lurka, Stanislas Lurka, Simonne Verschraegen, Alice Middernacht, Remi Verschraegen, Edmond Verschraegen, Jean-Pierre Verschraegen en Anna Van Wassenhove. Verzameling familie Lurka – Verschraegen. Dees Steefke Rik Philemon Louise Margrietje Pros Marie Charel Dolf van Vurste Gust Kamiel Pijlkas Betty Mietje Trees Albert Jules Vientje Pijpe Een kleine jongen

Cafébaas in de Neushoorn. Zijn achtbare gade. De jongste zoon De oudste zoon De schoondochter De toekomstige bruid Cafébaas Zijn vrouw Met de gulle lach De center van Charel van Dolf van Gust Taxichauffeur Zijn dubbelganger Een oude sloeber

Achiel Van Steirtegem

1919-2003

Palmyre Van Kerckhove Michel Van Bogaert André Stevens Jeannette Van Den Abeele Gaston Poelman André Stevens Jeannette Van Den Abeele Jean De Smet Marcel De Vogelaere Marcel Van De Velde Michel Van De Velde Klara D’Hollander Angèle Copers Marie Onselaere Frans Van Laere Frans Van Laere Henri Baert Hugo Lauwaet

1925-1984 1937-2002 °1943 °1939 1924-2010 °1943 °1939 °1941 1924-2008 °1941 °1943 1932-2001 °1927 1910-2005 °1942 °1942 1913-1968 °1949

Tabel 3. Acteurs van het toneelstuk Hendrik en Margriet in 1960. Frans Van Laere speelde eigenlijk de figuur van René Copers en Clara Stevens vertolkte de rol van Agnes De Lausnay. Beide vertolkingen werden niet specifiek in de rollen opgenomen2.

2

Gesprek met Frans Van Laere en Clara Stevens, 12 september 2010.


Pagina 41

Bij de opvoeringen van het toneelstuk Hendrik en Margriet in 1960 werden de eigenlijke namen van de personen waarover het ging, niet gebruikt. Evenmin werd de juiste benaming van de herberg gebruikt. Men gebruikte de benaming “Neushoorn”. De auteur van het toneelstuk, Gaston Poelman, wou zich daarbij indekken tegen al te negatieve reacties van de betrokken familie Verschraegen. Dat bleek naderhand best mee te vallen, want naar verluidt woonden Stien en Lies alle vertoningen bij. Een mooie familiefoto is trouwens de foto met de ganse familie Verschraegen op de eerste rij (zie illustratie 39).

Illustratie 41. De acteurs van het toneelstuk Hendrik en Margriet, opvoering 10 januari 1960. Vooraan vlnr.: Gaston Poelman, Palmyre Van Kerckhove, Achiel Van Steirtegem, Michel Van Bogaert en Hugo Lauwaet. Midden vlnr.: Michel Van De Velde, Maria Onselaere, Angyle Copers, Clara D’Hollander, Jean De Smet en Edmond Lauwaet. Gans achteraan vlnr.: Frans Van Laere, Marcel Van De Velde, Marcel De Vogelaere, Rosette Uytterschaut, Achiel Hanselaer, Jeannette Van Den Abbeele en André Stevens. Uiterst rechts staat Henri Baert. Achiel Hanselaer en Rosette Uytterschaut stonden waarschijnlijk in voor de logistieke steun. Verzameling Jeannette Van Den Abbeele.


Pagina 42

B. Het toneelstuk Hendrik en Margriet in 1965.

Illustratie 42. Affiche van het toneelstuk Hendrik en Margriet in 1965. Aanvankelijk waren twee voorstellingen van het toneelstuk Hendrik en Margriet in de versie van 1965 gepland. Op vraag werd een extra voorstelling ingelast.


Pagina 43

De korte inhoud van het stuk volgens het programma bij de opvoering van Hendrik en Margriet op zaterdag 11, zondag 12 september en Kalkenkermisdonderdag 23 september 1965, in een regie van Achiel Van Steirtegem, werd als volgt omschreven: Eerste bedrijf: in het Café bij Pros. Bij Pros, op de Wijk Hussevelde, is het schieting. Gaston en Rik zijn er toevallige klanten en ontmoeten er hun vrienden-schutters Marcel en Gerard. De kermisstemming is er. De aanwezigheid van Rik brengt Gaston op een grap, nog dezelfde avond uit te voeren. Tussen pot en pint wordt een groots plan opgebouwd. Gaston zal zich verkleden in een meisje, en Rik zal zijn verloofde voorstellen thuis!!!!. Tweede bedrijf: op straat “onder de lantaarn”. Rik is op de afspraak bij Gaston. Alles wordt tot in de puntjes uitgewerkt. Terwijl Gaston zich verkleedt, gaan Jef, Gerard, Marcel, Peer, Angèle, Dénise en Klara reeds voorop naar het Café van Stien en Lies om de ontvangst voor te bereiden. Dit bedrijf speelt zich af op straat, Rik en Gaston (Margrietje) arm aan arm, op weg naar het “slagveld”! Er wordt nog eens flink gerepeteerd terwijl moeder Lies met spanning wacht op de komst van haar toekomstige schoondochter! Derde bedrijf: de “Blijde intrede van Margrietje”. Na de blijde boodschap van haar zoon, heeft Lies gans haar huis gekuist met de hulp van haar schoondochter Anna. Het café is toe en de deur op slot. Doch Jef weet binnen te geraken en opent de weg voor de anderen. Zo is de dagelijkse stemming er weer. Uit de mond van Lies verneemt men het grote nieuws. De aanwezigen amuseren zich kostelijk vooral als Stien zijn intrede doet, goed beschonken van de schieting bij Leentje Baert, en het nieuws verneemt. De plechtige intrede van Hendrik en Margriet is een onverwachte aandoening voor Stien en Lies, niets van het complot merkend. Dezen, die dit persoonlijk hebben beleefd wat verder gebeurd is tijdens deze beruchte avond, 6 jaar geleden, zullen dit nooit vergeten. Hun aanwezigheid, gepaard met hun lofbetuigingen en gepaste plagerijen, zijn oorzaak geweest dat Hendrik en Margriet, in hun valse rol niet werden ontdekt door de overmande Stien en Lies. Vierde bedrijf: ’s anderendaags... het dondert in Keulen!!!! Tijdens het bezoek van Mon en Anna, gaat Rik tot bekentenissen over en slaat op de vlucht... naar de jaarmarkt. De ontknoping slaat als een bom in bij Stien en Lies. Was het maar een droom geweest, maar jammer genoeg, het is echt gebeurd. Er daagt reeds vroeg bezoek op, en gelukwensen (!) want het nieuws doet de ronde in Kalken, en het is jaarmarkt! Wie zou zich de collère van Stien en de ontgoocheling van Lies niet kunnen voorstellen? Doch ze nemen alles goedhartig aan. Stien veegt er de spons over en lacht mee. Zijn kermis was toch nog goed gelukt, beter dan andere jaren... want de kraan stond er niet stil! Bij de heropvoering werden de echte benamingen van de oorspronkelijke “spelers” gebruikt. De groep toneelspelers werd eind november 1965 in de rouw gedompeld. Henri Lammens, broer van toneelspeler Cesar, verongelukte op 28 november 1965 te Zeveneken.


Pagina 44

Stien Lies Rik Margrietje Jef Peer Leon Denise Klara Anna Rachel Angèle Marcel Vientje Pros Mon Gerard Jef II Kleine jongen

Cafébaas Cafébazin Hun ongehuwde zoon Gaston Valse verloofde van Rik Trouwe klant Metser Beenhouwer Vrouw van Marcel Vrouw van Jef Vrouw van Mon Vrouw van Pros Vrouw van Peer Man van Denise Toevallige bezoeker Cafébaas Man van Anna Schutter Taxichauffeur

Achiel Van Steirtegem Palmyre Van Kerckhove Jules De Bruycker Gaston Poelman

1919-2003 1925-1984 °1941 1924-2010

Jean De Smet Jules De Landtsheer Frans Van Laere Angèle Copers Klara D’Hollander Klara D’Hollander Annie Colman Annie Colman Marcel De Vogelaere Marcel De Vogelaere André Stevens André Stevens Georges Rogiers Georges Rogiers Jean-Pierre Verschraegen

°1941 1916-1984 °1942 °1927 1932-2008 1932-2008 °1950 °1950 1924-2008 1924-2008 °1943 °1943 1943-2007 1943-2007 °1954

Tabel 4. Acteurs in het toneelstuk Hendrik en Margriet, 1965.

Illustratie 43. Volgende acteurs en medewerkers brachten in 1965 Hendrik en Margriet op de planken: Staand vlnr.: De Smet Jean, Rogiers Georges, Stevens André, Lammens Henri, Annie Colman, De Gelder Ernest, De Landtsheer Jules, De Gelder Evarist, Baert Gerard en Van Laere Frans. Zittend vlnr.: D’Hollander Clara, Van Steirtegem Achiel, Poelman Gaston, De Bruycker Jules, Van Kerckhove Palmyre, Copers Angèle en De Vogelaere Marcel. Gehurkt: Verschraegen Jean-Pierre. Uit de verzameling van Gaston Poelman.


Pagina 45

C.

Het toneelstuk Ju mee de giete in 1966.

Het reuzencomité presenteerde ter gelegenheid van Kalkenkermis 1966 (met opvoeringen op zaterdag 10, zondag 11 en Kalkenkermisdonderdag 22 september) een nieuwe Kalkense klucht. Gaston Poelman schreef met Ju mee de giete een toneelstuk in vier taferelen en met zang en muziek. Gaston zorgde ook voor de regie van het stuk. Ju mee de giete werd aangekondigd als het vervolg van de onvergetelijke klucht Hendrik en Margriet. Ju mee de giete werd een vierde keer opgevoerd op zondag 20 november 1966, die keer speciaal voor de gepensioneerden die gratis inkom hadden. De andere belangstellenden werden toegelaten aan 25 frank. Bij de aanschaf van een genummerd programma, kon deelgenomen worden aan een tombola met mooie geschenken. Daartoe werden de handelaars en sympathisanten opgeroepen prijzen te schenken.

Illustratie 44. Aankondiging van het toneelstuk Ju mee de Giete, 1966. Stien Lies Rik Anna Robert Gaston DR Gaston P Jef

Achiel Van Steirtegem Anny De Moor Jules De Bruycker Annie Colman Hubert De Gelder Jules De Bruycker Gaston Poelman Jean De Smet


1919-2003 1942-1991 °1941 °1950 °1944 °1941 1924-2010 °1941 Pagina 46

Taaf Voorbijganger Pros Vreemdeling Jongen Bediende 1 Bediende 2 Burgemeester

Gaston Poelman Cesar Lammens Georges Van Trappen Marcel De Vogelaere Jean Pierre Verschraegen Marcel De Vogelaere Hubert De Gelder Gerard Baert

1924-2010 °1947 °1946 1924-2008 °1954 1924-2008 °1944 1922-1977

Tabel 5. Acteurs in het toneelstuk Ju mee de Giete, 1966.

Illustratie 45. De acteurs en medewerkers van het toneelstuk Ju mee de Giete, 1966. Vlnr. staand: De Vogelaere Marcel, Lammens Cesar, De Smet Jean, Van Trappen Georges, De Gelder Hubert, Ost Petrus, Poelman Gaston, Verschraegen Jean-Pierre, Van Rysselberghe Cyriel, Van De Velde Michel, De Gelder Paul, Van den Abeele Marcel, De Gelder Evarist, Verschraegen Edmond en De Vogelaere Marnix. Vlnr. zittend: Poelman Constant, De Bruycker Jules, Colman Annie, De Moor Anny, Van Steirtegem Achiel en Baert Gerard. Uit de verzameling van Gaston Poelman. Gaston schreef over dat toneelstuk het volgende: Inleiding Ju mee de Giete is een greep uit het leutige volksleven op den buiten. Het stuk speelt zich af in een volkscafé te Kalken, het geboortedorp van de auteur en is eigenlijk het vervolg van de Kalkense klucht Hendrik en Margriet of de valse verloving, naar een waar gebeurde grap te Kalken in 1959. Ju mee de Giete speelt zich eveneens af bij Stien en Lies, de hoofdfiguren van de klucht, ditmaal in hun woonkamer. We genieten er van het pittige en sappige privéleven dat er door de caféstamgasten overvloedig met plagerijen en humor wordt gekruid. De klanten kennen allemaal de weg naar de keuken en daar wordt dikwijls méér café gehouden dan in de gelagzaal. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 47

Korte inhoud Lies, vergezeld van haar schoondochter Anna, gaat voor een 3-tal dagen op reis naar de Walenpays (Angleur) op bezoek bij haar dochter Simone. De voorbereidingen hebben plaats in de keken onder de lodderige ogen van Stien en een paar gasten: inpakken valies, opkuis, richtlijnen allerhande aan Stien die voor 3 dagen met de thuiswacht achterblijft. Tijdens de afwezigheid van Lies krijgt Stien overvloedig bezoek van medelijdende (?) klanten. Er wordt zelfs een spoedvergadering ten huize van Stien georganiseerd. Tijdens die vergadering wordt het Reuzencomité opgericht en worden de reuzen Stien en Lies geboren. Stien heeft méér dan zijn handen vol en geraakt daarbij vreselijk overstuur. Bij haar thuiskomst in de namiddag vindt Lies tot haar grote verwondering de cafédeur op slot en Stien is afwezig. Binnen wachten Lies en Anna een warboel van je welste. Wat daar allemaal is gebeurd is eigenlijk de hoofdschotel van Ju mee de Giete een uitdrukking aan Stien eigen en die hij in overweldigende momenten meermaals uitkraamt. Het IVde en laatste bedrijf speelt zich af op het Gemeentehuis waar Stien en Lies plechtig ontvangen worden en waar de boeking in het Guldenboek wordt gedaan van de kermisgrap en het ontstaan van de Kalkense reuzen die hun naam dragen. Samengevat: een brok volkse humor rond een koppel geliefde volkstypes die leven en laten leven Het eerste bedrijf speelt zich af aan de zijgevel van het huis van Stien en Lies, met de voordeur op het voorplan. Er is lantaarnverlichting. Stien, tamelijk beschonken, komt laat thuis van de schieting met boog, pijlkas en fiets. Heeft geen sleutel mee en zet zich op de stoep want Lies is blijkbaar, doch uitzonderlijk, niet thuis. acteurs: Stien – vreemdeling – Rik – Pros – Lies. Het tweede bedrijf speelt zich af in de keuken bij Stien en Lies. Lies maakt voorbereidingen voor een driedaags bezoek aan haar dochter. Stien houdt 3 dagen café in de keuken. Acteurs: Stien – Robert – Lies – Anna – Gaston D – Taaf – Jef – Vreemdeling – kleine jongen. Het derde bedrijf speelt zich af in dezelfde keuken. Lies en Anna komen terug van de reis. In café en keuken vinden ze een grote warboel. Stien is afwezig en komt later te voorschijn. Acteurs: Lies – Anna – Rik – Jef – Gaston – Peer. Het vierde bedrijf tenslotte speelt zich af in de raadzaal van het gemeentehuis. Twee bedienden maken voorbereiding voor receptie en ontvangst van Stien en Lies. Intrede van de gasten en opname in het Guldenboek van de Reuzen van Kalken Stien en Lies. Acteurs: bediende I – bediende II – burgemeester – Stien – Lies – figuranten waaronder Gaston en Rik – gemeenteraadsleden – muzikanten. Tijdens de opvoering van het toneelstuk werd het publiek gevraagd niet minder dan zes liedjes op bekende melodieën met aangepaste tekst mee te zingen. Gaston Poelman had enkele jonge muzikanten warm gemaakt de muziek live te brengen en af en toe mee te acteren. Die jonge mensen traden later op als het orkest Teleboys Kalken. Het waren Cyriel Van Rysselberghe, Paul De Gelder, Luc De Wilde en Marcel Van den Abeele. Hieronder volgt de tekst met al dan niet de melodieduiding. Zang 1. ‘k Ben naar Parijs geweest ’t was daar een Reuzefeest ‘k heb er gedanst mee Jozefien ‘k heb er de Moulin Roug’ gezien ‘k heb mei eens laeten gaen ‘k Vaeg er mijn voeten aen ‘k heb hem zien zitten, mijne Stien Hij heeft mei nie gezien.

‘k Ben naar de Vaert geweest ’t Was daer een Reuzefeest ‘k Heb er gedanst bei Leentje Baert Maer ’t wierd verdikke veel te laet ‘k Heb mei eens laeten gaen ‘k Vaeg er mijn voeten aan ‘k Heb hem zien zitten mijne Stien


Pagina 48

Zang 2. 1 We staen voor ’t afscheid nu gereed Omdat w’op reize gaen Drei daegen weg van huis es wreed We hopen dat ’t zal gaen.

2 Zie dat ge nie te vele drinkt Maer dat ge liedjes zingt Dan zal de tijd veel rapper gaen en zul'w'hier vroeger staan.

Ik zeg U geen vaarwel mijn schat Ik zeg u geen vaarwel mijn schat Dra zien w'elkander weer Dra zien w’elkander weer 'k Zal schuifelen gelijk een vink Maakt daer ’n neusdoek nie voor nat en zingen binst da'k drink. Of ’t wordt nog slechter weer. 3 't Es toch zo lastig om te scheên Straks staen w'hier nog te schreên we zullen wulder dan maer gaen d'horloge blijft niet staen. Ik zeg U geen vaarwel mijn schat Dra zien w'elkander weer Ge moet daer niet naer ommezien als w'ons maer wederzien. Zang 3 (uit 'Het Witte Paard")

Zang 4 (uit 'Het Witte Paard")

Bij Stien en Lies in ons Stamcafé Daar staat de vreugd voor de deur Daar roept men U toe Goede Morgen En vergeten w'er al onze zorgen

Ik moet een wonderkind toch zijn Van Stien bemind te worden. Wie weet waer dat hij nou kan zijn zie mei hier staen mee al mijn zorgen

Bij Stien en Lies in ons Stamcafé Daar staat de vreugd voor de deur En vergeten w'er al onze zorgen in ons vrolijk Stam-Café. (BIS)

Maer als hij zal te voorschijn komen Zal mijne rugge krommen 't Es mei verleed, sapristie, Diene paling, hij zal bakken in mijn zweet! (BIS)

Zang 5 Op de Stille Kruisen Es een spel gespeeld Ge zoudt Uw schup afkuisen als het U verveelt. 't Heeft mij niet gespeten Wel bijlange niet 't Vreien es gedaen Maer mee de leute nie...

Op de Stille Kruisen Stonn een huisje klein G'hoord'r geen geruisje 't Leven was er fijn Maer ge zult gaen horen 'k heb mijn vel gescheurd Niemand kan geloven Wat er hier es gebeurd. Refrein

't Was op Kermismaandag 'k Was toch zo content Hendrik kwam naer huis mee zijn mokke uit Gent Wie zou dat gaen peinzen Dat een valse was Ge ziet dat vanhiere Hoe kwaad dat ik was.


Pagina 49

Zang 6 (Slotmars) Leve 't bier 't Schuimend bier Tralalalalala (BIS) Met muziek wordt ge niet ziek Maar krijgt ge deugd en hebt ge gans Uw leven vreugd Met muziek, wordt ge niet ziet Maar krijgt ge deugd pampampam perpampampam.. BIS Wij zingen en dansen, en maken plezier. En wij drinken lekker 't schuimend bier. Onze Reuzen Stien en Lies zijn hier. Laat ons vreugde maken, tot laat in de nacht. 't Leven zal veel beter smaken. Leve lang, onze reuzen Stien en Lies. Leve lang.


Pagina 50

D.

Het toneelstuk Onzen haene zit op de maene in 1967.

Het derde toneelstuk van Gaston Poelman werd opgevoerd in 1967 en werd omschreven als een volkse klucht in drie bedrijven. Het toneelstuk werd gepromoot met 75 affiches. Niet minder dan 24 keer werd er gerepeteerd. Zoals bij de andere voorstellingen was er ook nu een gratis tombola voor de aanwezigen. Een toegangskaartje kostte 25 frank.

Illustratie 46. Aankondiging voor het toneelstuk Onzen Haene zit op de maene, 1967. Louis Stance Kamiel Mr. Alfons Mister Jackson Celine Bertha

Duivenmelker – cafébaas Zijn vrouw Champetter Voorzitter comité Amerikaans afgevaardigde Vriendin van Stance Vriendin van Stance

Jules De Bruycker Diane De Wilde Hubert De Gelder Gaston Poelman Willy Bauwens Anni Roels Annie Colman


°1941 °1941 °1944 1924-2010 °1947 °1945 °1950 Pagina 51

Frans Achiel Jules Prosper Georges Taaf De Jantjes

Duivenmelker-palingventer

Roger Pieters Cesar Lammens Cyriel Van Rysselberghe De Wilde Luc Robert Baert Marcel Van den Abeele De Vogelaere Marnix De Vogelaere Patrick

°1947 °1950 1950-1969 °1949 °1958 °1959

Tabel 6. De acteurs van het toneelstuk Onzen haene zit op de maene, 1967. Ook voor dit stuk werden extra acteurs aangetrokken. Zo acteerde Annie Colman enkel in de toneelstukken die met het reuzencomité iets te maken hadden. Het feit dat Annie de dochter is van reuzendrager Jules Colman en dat enkele jaren voordien Remi Verschraegen en Alice Middernacht goede afnemers waren van jenever uit de zaak van Annie’s moeder, zal daaraan wellicht niet vreemd zijn3.

Illustratie 38. De acteurs van het toneelstuk Onzen haene zit op de maene, 1967. Vlnr. staand: Van Rijsselberghe Cyriel, De Wilde Julien, Pieters Roger, Poelman Gaston, Bauwens Willy, De Gelder Hubert, Baert Robert, Van den Abeele Marcel en Lammens Cesar. Vlnr. zittend: Colman Annie, De Bruycker Jules, De Wilde Diane, Annie Roels. Kinderen: x, De Vogelaere Marnix, De Vogelaere Patrick. Uit de verzameling van Gaston Poelman.

3

Gesprek met Annie Colman, 29 augustus 2010.


Pagina 52

Gaston schreef over dat toneelstuk het volgende: Inleiding. In het landelijk dorp Kalken, geboortedorp van de auteur werden herstellingswerken uitgevoerd aan de toren van de kerk. De haan werd verwijderd en na de herstellingswerken komt de haan er maar niet terug op. Er verlopen 6 jaren tot ergernis van de bevolking. Deze toestand heeft aanleiding gegeven tot het schrijven en opvoeren van een klucht ten tijde van de voorbereidingen voor de eerste maanlanding. Heeft deze toneelopvoering drukking uitgeoefend bij het gemeentebestuur of andere authoriteiten? Best mogelijk, want 3 maanden later werd de haan terug op de toren geplaatst. Korte inhoud. Stance en Louis zijn geliefde caféuitbaters in het dorp. Louis is duivenmelker. Zij zelf en hun talrijke gasten alsook de ganse bevolking ergeren zich reeds jaren over het wegblijven van de haan op de kerktoren. Er wordt een Comité opgericht “tot opsporinge van den haene van den toren”. Louis is lid en zeer bedrijvig. De champetter, Kamiel, krijgt een speciale opdracht en wordt aangesteld als windopnemer ten behoeve van de bevolking. Die opnamen gebeuren driemaal per dag vóór het café van Stance en Louis. Plots komt uit de Verenigde Staten van Amerika het bericht als zou de haan van de toren van Kalken zich op de maan bevinden in de Zee der Oceanen. Het dier belemmert ten zeerste de opzoekingen van Kaap Karnaval (Cape Canaverall) en de haan moet er ten spoedigste verdwijnen. Er komt een Amerikaans gezant naar Kalken, Mr. Jackson, met een speciale boodschap van de President Mr. Johnson. Iemand uit het Comité moet naar de maan. Hij zal afgeschoten worden met een raket naar de maan om de haan er weg te nemen. Het lot valt op Louis die vertrekt voor de grote opdracht. Stance, zijn vrouw, alsmede de ganse bevolking leven in grote spanning. Reeds 14 dagen onderhandelt Louis met de haan maar deze stelt uitzonderlijke voorwaarden. Stance beleeft ondertussen lastige dagen. Bij zijn thuiskomst wordt Louis geestdriftig onthaald en niet in het minst door Stance die haar man om de hals vliegt. Bij dit maneuver verliest Louis zijn op de maan sterk gegroeide baard en snor. Stance ontdekt vals spel en inderdaad, Louis is niet naar de V.S. geweest en ook niet op de maan, maar verbleef de ganse tijd in de studio’s van BRT te Brussel waar een T.V. opname werd gedraaid over de eerste maanlanding. De haan is niet terug maar Louis heeft wel en verrassing mee uit Brussel4. De drie bedrijven spelen zich af op dezelfde plaats, namelijk op een brede terrasse vóór een dorpscafé: voorgevel met toegangsdeur, en duivenhok(je) met toegangspoortje. Bedrijf I Louis roept vruchteloos op zijn duiven... ze vallen niet. Cyriel, zijn vriend, heeft reeds alle duiven binnen. Stance maakt haar beklag over het duivenspel van Louis en als Kamiel, de Champetter, de wind komt opnemen wil ze méér weten over de geruchten die de ronde doen over de terugkeer van den haene van den toren. Acteurs: Louis – Cyriel – Stance – Kamiel- Alfons – Jantje (loopjongen). Bedrijf II Nieuwsgierige vrouwen komen zich informeren over de geruchten van de haan. Louis en Kamiel vangen ze heftig op. Mr. Jackson, afgevaardigde van President Johnson van de V.S. doet zijn intrede en Mr. Alfons, voorzitter van het Comité tot opsporinge van den haene van den toren roept zijn leden in spoedvergadering bijeen om de speciale boodschap van de Amerikaanse hoge gast af te kondigen. Louis vertrekt met Mr. Jackson naar de V.S. om vandaar naar de maan te vliegen per raket om de haan van de toren van Kalken te gaan halen. Acteurs: Bertha – Celine – Louis – Stance – Kamiel – Mr. Jackson – Alfons – Prosper – Taaf – Jules – Georges – Achiel en Jantje (loopjongen). 4

Nvdr. Die verrassing was Manneken Pis.


Pagina 53

Bedrijf III Eerste tafereel Stance lijdt onder de afwezigheid van Louis die al 4 dagen op de maan vertoeft en er met de haan onderhandelt die uitzonderlijke eisen stelt voor zijn terugkeer op de toren. Frans, jonkgezel en palingmarchand en ook de Champetter Kamiel, jonkgezel troosten Stance want ze willen allebei de plaats innemen van Louis als die niet meer terugkeert. Plots komt een telegram uit de V.S. en Mr. Alfons brengt goed nieuws: Louis is veilig teruggekeerd in de V.S. en is morgen terug thuis. Acteurs: Stance – Frans – Kamiel – Alfons – Celine en Bertha. Bedrijf III Tweede tafereel Stance, Celine en Bertha versieren de façade voor de blijde opkomst van Louis. Kamiel is daar niet zo gelukkig mee. Er komen reeds bloemen en de muzikanten zijn onderweg. Louis wordt uit een helikopter gedropt midden de wachtende menigte. Stance vliegt hem van vreugde om de hals en trekt daarbij, ongewild, de valse baard af van Louis. De ganse haan- en maangeschiedenis was een opgezet spel of een T.V. productie van de B.R.T. over de eerste maanlanding. Acteurs: Celine – Bertha – Stance – Kamiel – Alfons – Louis – Amerikaan en Jantje – figuranten en muzikanten.

Illustratie 46. Reclame voor het orkest Teleboys Kalken op de keerzijde van het toneelblaadje Onzen haene zit op de maene.


Pagina 54

E.

Balans van de toneelwerking van het reuzencomité.

De drie toneelstukken werden opgevoerd in opdracht van het reuzencomité. Ze brachten het nodige geld in het laatje om de werking rond de reuzen te kunnen betalen, maar al het werk, de kosten en de baten waren dan ook ten laste van datzelfde comité. We hebben de indruk dat de twee toneelstukken die Gaston Poelman schreef in navolging van de opvoering van Hendrik en Margriet in 1965 bedoeld waren als antwoord op de onenigheid tussen hem en Edmond Lauwaet. Het feit dat Edmond Lauwaet voor de regie van Hendrik en Margriet in 1965 voorbijgegaan werd, kan meerdere oorzaken hebben. Onderwijzer Edmond was lid van het reuzencomité waarin ook een andere Kalkense onderwijzer aan de gemeentelijke school, namelijk Evarist De Gelder een plaats had. Behalve de naijver in het lerarenkorps aan de gemeentelijke jongensschool was er ook nog de naijver tussen herbergier Edmond Lauwaet en herbergier Marcel De Vogelaere. Marcel De Vogelaere was bovendien lokaalhouder van de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken waarvan Evarist De Gelder schatbewaarder was. Evarist De Gelder zocht ook nieuw bloed voor de toneelmaatschappij van de Koninklijke Harmonie. Genoeg redenen dus om te veronderstellen dat de verhouding tussen de verantwoordelijken in het reuzencomité onderling niet altijd zo gemakkelijk lagen. Na de opvoering van Onzen Haene zit op de Maene werden de toneelspelers en medewerkers aan de revueopvoering uitgenodigd op een souper op zaterdag 21 oktober 1967 in het lokaal bij Jules De Bruycker om 19.30 uur in de Koffiestraat.

Illustratie 47. Uitnodiging voor het souper van zaterdag 21 oktober 1967. Uit de verzameling van Gaston Poelman. Gaston Poelman schreef nog twee andere toneelachtige sketches, eerder bedoeld als amusement van de groep medewerkers rond de Kalkense reuzen en ter gelegenheid van een soort bedankingsfeest respectievelijk eind 1966 en op 23 december 1967. Het tweede stuk had zelfs een rolverdeling die verwees naar de leden van het reuzencomité. Na de opvoering van Onzen haene zit op de maene viel de toneelwerking van het reuzencomité stil. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 55

F.


Illustratie 48. Affiche van de heropvoering van 1982. Drukkerij André Braeckman, Koffiestraat, Kalken. Verzameling Toneelgroep Cauci. Het is waarschijnlijk niet toevallig dat relatief kort na de heropstart van de reuzen in de periode na 1978 het succesvolle toneelstuk Hendrik en Margriet herhaald werd. Het initiatief ging niet meer uit van het reuzencomité, maar wel van de Kalkense toneelgroep Cauci. Tijdens het voorjaar van 1982 voerde toneelgroep Cauci het oorspronkelijke stuk van Gaston Poelman op, maar wel in een geautoriseerde nieuwe bewerking door Edmond Lauwaet en Robert Bracke. Het toneelstuk werd opnieuw in de Koninklijke Harmonie opgevoerd. Het was het eerste toneelstuk dat door toneelgroep Cauci in zaal Koninklijke Harmonie werd opgevoerd. De heropvoering van het toneelstuk werd op rijm aangekondigd: Zeg even, gij daar, KALKENAAR, Gij kent toch goed ons REUZENPAAR? In stoet en feest zijn zij te zien En dansen samen: LIES en STIEN! STIEN en LIES, het leuke paar! Reeds méér dan volle 20 jaar Gaan zij vol zwier uw huis voorbij Of dansen vrolijk zij aan zij ! Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 56

Hoe zij ontstaan zijn en geboren? Ge zult er dra wat méér van horen! Kom naar de zaal! Vergeet het niet: Kom zien naar HENDRIK en MARGRIET! en het ging nog even verder: Het is een écht en waar gebeuren Van Stien en Lies’ malheuren! Ge lacht u zeker scheef en krom En stellig komt ge nog weerom! Gaston Poelman van de zale Was destijds zo goed ter tale: Hij zette alles op papier Met veel talent en volle zwier!! Stien Dook Lies Mon Anna Hendrik Gaston Margriet Wiet De Moor Toom Costers Chompettere Taaf De Fré Kamiel Van Ackere Tseef De Lansheere Peer Oste Marcel Staantjen Poeleman Vrijere Denies Stieneken

zijn vraa uldere zeune de vraa van Mon ook ne zeune ne maat van Riet ’t lief van Riet

uit de zoale

uit de zoale van den blommist

Van Steirtegem Achiel Roels Myriam De Keulenaer Erik Clement Nelly Remi Borglioen Bracke Robert Bracke Robert Heirman Marcel Thiré Maurice Baert Marcel Van Gyseghem Joseph Lagaet Etienne

1919-2003 °1941 °1957 °1949 °1946 °1946 °1957 1925-1995 1947-1983 °1948 °1942

Van Bogaert Marc

°1947

Van Gysegem Joseph Van Poecke Hugo Van Poecke Hugo

°1948 °1961 °1961

Van Poecke Hugo Schepens Carine Vercauteren Katia

°1961 1964-2004

Tabel 7. Cauci-acteurs die instonden voor de opvoering van Hendrik en Margriet in 1982.


Pagina 57

Illustratie 49. Margriet wordt klaargestoomd… Verzameling Robert Bracke.

Illustratie 50. De acteurs en medewerkers van Hendrik en Margriet, anno 1982. Vlnr. achteraan: Hugo Van Poecke, Joseph Van Gyseghem, Etienne Lagaet, Erik De Keulenaer, Maurice Thiré en Alain Huysveld. Vlnr. midden: Braeckman André, Lauwaet Edmond, Schepens Carine, Borglioen Remi, Bracke Robert, Clement Nelly, Baert Marcel, Vandenbossche Frits Siegfried. Vlnr. vooraan: Vercauteren Katia, Van Steirtegem Achiel, Roels Myriam en Van Bogaert Marc. Marcel Heirman ontbreekt op de foto. Verzameling Robert Bracke. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 58

Tijdens de heropvoering werden met Toom Costers5, Wiet De Moor6, Taaf De Fré7 en Camiel Van Acker8 vier nieuwe personnages toegevoegd. In het programmaboekje werd het stuk in het Kalkens op een gans andere manier voorgesteld dan bij de voorgaande opvoeringen. Stien en Lies aaien café. Op nen dag, een weeke veur Kalken keirmesse, komt het bericht da Riet (Hendrik) mee zijn lief naar huis ga kommen. Lies, wree kontent, kuist heel heur kot op, steekt heur in ’t nief en spelt Stien zijn lesse: “Geenen drank op keirmesmaandag zulle Stien!” Stien luistert moar mee een halv’ore en komt half zat naar huis. Zijn kot zit vul mee labbers, die allemoal naar Margrietsen kommen kijken en die weten da heel die histore nen toopgeschotelden boel es. Stien en Lies laten ulder vangen en ze zijn wree opgezet mee da vriendelijk “meisken” van Gent, die “Gensche mokke” lijk da Wiet zegt. Meer en ga’mer nie van vertellen of ’t en es de moeite ne meer da’ge blijft kijken. Moar zij gerust, d’er gebeuren nog van alderande stoten en toeren, moar op ’t laatste zal ’t wel allemoal in oorde kommen. Ook de helpers achter de schermen werden ludiek aangekondigd. Guido Braeckman stond in voor de soufflage en Henri Van den Abeele (°1929) klopte en plakte Stien zijn café en den Toom zijne staak aan elkaar. Mevrouw Onselaere-Uytterschaut en Siegfried Vandenbossche (schoonzoon van Edmond Lauwaet, 1941-2010) zorgden voor de grime en de schminck. Achiel Van Steirtegem vertolkte driemaal de rol van Stien en was regisseur van het toneelstuk Hendrik en Margriet in 1965 en regisseur van Ju mee de giete in 19669. Dat maakt van hem een belangrijk persoon in de ganse Stien- en Lieshistorie.

5

Lararus De Coster (Kalken, 1886-1975) alias Toom Costers, verbleef een flink deel van zijn leven in het klooster te Kalken. Afkomstig uit de Zomerstraat. Had de reputatie een stevige drinker te zijn en begon dan te zingen en te discussiëren, zelfs met verlichtingspalen, urenlang … 6 Charles-Louis Wiet De Moor (Kalken, 1905-1964) woonde in de Meirestraat. Volksfiguur die flink in het glas keek. Verongelukt op de Dendermondsesteenweg te Kalken. 7 Octaaf Taaf De Fré (Kalken, 1882-1960) woonde in Kalkendorp. Hij was er onder andere herbergier en de laatste kerkbaljuw in de parochiekerk Sint-Dionysius Kalken. 8 Camiel Van Acker (Kalken, 1885-1968) was herbergier in de Vaartstraat. 9 Gesprek met weduwe Achiel Van Steirtegem, 18 augustus 2010: Achiel zou dat niet graag gehad hebben dat men over hem schreef. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 59

G.


Illustratie 51. Affiche opvoering toneelstuk Hendrik en Margriet, 2010. Drukkerij Harlekijn bvba, Kalkendorp, Kalken. Stien Lies Gaston/Margriet Hendrik Mon + figurant Jozef De Landtsheer Vientje + figurant Peer Oste Denise Poelman Klara Poelman Pros Rachel Jozef De Kegel + figurant Marcel De Vogelaere Leon + figurant Kind Figurant Figurant Figurant

Peleman Marc De Ruyver Sonja De Croppe Frederik Corveleyn Marc Rasschaert Wim De Paepe Jean-Marie Rogiers Pieter Verbeken Bruno Van Malderen Nikki De Bock Anja Van Poecke Steven Van Rijsselberghe Erna De Landtsheer Filip Peleman Paul Braeckman Guido Van der Heyden Margot Bracke Abel De Backer Gerd Schack Kris

°1951 °1958 °1973 °1954 °1970 °1952 °1981 °1973 °1976 °1969 °1972 °1939 °1984 °1954 °1952 °1999 °1944 °1974 °1973

Tabel 8. Cauci-acteurs die instaan voor de opvoering van het stuk Hendrik en Margriet in 2010. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 60

Op voorstel van André Van De Sompel ongeveer midden 2009 werd door Toneelgroep Cauci graag ingegaan om het toneelstuk Hendrik en Margriet tijdens 2010, in het kader van het Stien- en Liesjaar 2010, opnieuw op te voeren. De eerste repetitie voor de heropvoering vond plaats op 1 juni 2010. Robert Bracke regisseert en Mark Peleman ziet zijn droom in vervulling gaan: een rol in het toneelstuk Hendrik en Margriet was iets waar hij heel veel voor over zou hebben… Het stuk wordt gespeeld in de oorspronkelijke versie, zij het dan dat de namen van de oorspronkelijke uitvoerders gebruikt worden.

Illustratie 52. Repetitiefoto toneelstuk Hendrik en Margriet, anno 2010. Vlnr.: Lies (De Ruyver Sonja), Jozef (De Paepe Jean-Marie), Peer (Verbeken Bruno) en Stien (Peleman Marc). Verzameling Toneelgroep Cauci.


Pagina 61

Hoofdstuk 4. Ook Kalken krijgt zijn reuzenpaar (1960). A. Reuzen als een blijvend aandenken aan de kermisgrap. 1. Iets over reuzen in het algemeen. We hernemen hieronder de tekst die specialist Marcel Daem (1914-2009) ongeveer dertig jaar geleden schreef als een Ten Geleide in de brochure voor het Reuzenfeest naar aanleiding van de viering van 150 jaar Onafhankelijkheid van België in juli 1980 te Gent. Reuzen zijn een eerbiedwaardige uiting van ons volksleven, met een eeuwenoude traditie vanaf de vijftiende eeuw tot op heden. Hun ontstaan, groei, bloei en snoei is innig verbonden met stad, gemeente of buurt. Reuskens en reuzinnekens leven zoals de gewone mens. Velen worden gedoopt als ze ter wereld komen, nadien maken ze kennis, stappen in het huwelijksbootje, krijgen kinderen. En als de gemeenschap, die hen ter wereld bracht, géén liefde of belangstellig meer heeft voor hen, dan sterven ze naamloos weg. De rijke verscheidenheid van reuzen en reuzendieren die we te zien krijgen, omvat 130 reuzen, komende uit 45 lokaliteiten. De reuzen spreken de taal van het volk. Hun verschijning en optreden drukt tal van gevoelens en functies uit, die allerlei aspekten van de gemeenschap vertonen: eerbied voor het historisch verleden, streek- en milieugebondenheid, ambassadeur of vertegenwoordiger van handel of ambacht, zin voor humor, lidmaatschap van vereniging. Ook reuzendieren ontbreken niet. Ze symboliseren de verbondenheid van de mens met zijn leef- en werkmilieu. Reuzen en reuzinnen die eerbied willen opwekken voor het verlenen, ontlenen hun naam aan historische personages die ter plaatse hebben geleefd. Hun verschijning in de reuzenfamilie dateert vanaf de Romeinse overheersing tot en met de 19de eeuw. Keizers, koningen, gans een reeks edellieden en personaliteiten zijn vertegenwoordigd in ommegangen en feeststoeten. Het schenken van een familienaam aan reuzen, brengt ons nogmaals in de streek- en heemgebondenheid. Een hele reeks reuzen ontleent haar naam aan lokale plaatsnamen van streek, buurt of straat. Zelfs de plaatsnamen van de Stad St.-Niklaas gaf aanleiding tot het maken van een reus Sinterklaas, de grote kindervriend. Ook reuzendieren danken hun ontstaan aan plaatsnamen: de reuzenkatten van de wijk Katte te Zelzate, de comerratten van de wijk Comer te Sint-Margriete. Zelfs Reinaert de Vos en Hermeline, figuren uit het middeleeuws dierenepos, ontbreken niet op het appel en brengen een brok streekgeschiedenis uit Lochristi in herinnering. Reuzen kunnen ook betrokken worden bij de viering of herdenking van een actualiteit. Een paar reuzen zijn ontstaan in 1930 bij de viering van 100 jaar Onafhankelijkheid. Anderen kwamen bij de bevrijdingsfeesten tot stand. De fusie van gemeenten verwekte ook een paar exemplaren. Het Jaar van het Dorp en het Jaar van het Kind waren een dankbare aanleiding om reuzenfamilie en –kroost aan te vullen. In al deze manifestaties ontdekken we op welsprekende manier de volksverbondenheid van de reuzen met de gemeenschap. Ook voor feestviering en feeststemming van vandaag ontbreken de reuzen niet bij de viering van 150 jaar Onafhankelijkheid. Reuzen brengen niet enkel ontspanning en show. Gelijktijdig vervullen ze de rol van ambassadeur. Ze propageren de roem van Gent als Bloemenstad, de bloementeelt te Evergem, de rozenkweek te Wetteren, de nationale en internationale eierhandel te Kruishoutem. Via de reuzenkippen vestigen ze onze aandacht op de pluimveeteelt te Deinze. De reus-handelaar of de reus-ambachtsman grijpt met voorliefde naar verdwenen beroepen, de nadruk leggend op het karig bestaan van: palingboer, palingboerin, puitenslager, rattenvanger. Ook actuele beroepen komen bij de reuzen aan bod: tuinbouwer, bloemist, eierhandelaar, kippenkweker, veeboer; zelfs het vrije beroep dokter is vertegenwoordigd. Een groot deel van onze reuskens en reuzinnekens zijn de uitdrukking van geliefde volkstypen die hun stempel drukten op het leven in de buurt: Pallieteriaanse zonnekloppers, Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 62

honderdjarigen of inwoner met oudste leeftijd, burgemeester, volksweldoener, drinkebroer. Ook het vrouwelijke element is vertegenwoordigd in de persoon van: honderdjarige, eierboerin, bloemenverkoopster, schooljuffer. Begeleidende reuzen vergezellen groeperingen of maatschappijen om de activiteit of doelstelling van de vereniging met een blikvanger – onder de vorm van een reus – te onderstrepen. De meest representatieve, en óók de oudste reuzen, hier aanwezig: Mars, Goliath, Indiaan zijn van de Dendermondse schuttersverenigingen. Van recentere datum zijn reuzen van: carnavalgroeperingen, pompiers, volksdansgroep, trekkers, Hamse Wuitens. Voornoemde grote verscheidenheid van reuzentypes vormt een rijke waaier van reuskens, reuzinnekens en reuzendieren. Sinds méér dan drie eeuwen brengen de reuzen eerbied, vreugde en blijdschap in onze gemeenschap. Eeuwen geleden waren ze de blikvangers in ommegangen en blijde intochten. Die rol blijven ze vervullen. Ook nu, op deze feestviering, leggen de aanwezige reuzen de getuigenis af van een rijk historisch verleden en de voortzetting van een aloude traditie. Bewonderen we onze reuskens in hun kleur- en glansrijke verschijning omringd door muziek en dans. Begroeten we hen als welgekomen gasten uit het reuzendom. Reuskens, reuskens, wees wellekom!

2. Iets over reuzen in het Land van Dendermonde. De redactie van De Voorpost schreef begin 1963 over reuzen in een eerste bijdrage in een reeks Onze Reuzen in eigen streek, het volgende: Een paar maand geleden kwamen we eerder toevallig tot een kurieuze vaststelling: geen enkele streek bezit zoveel reuzen als de onze. We hebben dan ook besloten een reeks artikelen te wijden aan onze reuskes. In de overtuiging dat we hiermede in een leemte op folkloristisch gebied voorzien. We starten vandaag met Stien en Lies, de reuzen van Kalken. St.Gillis, Oudegem, Buggenhout e.a. zullen met hun reuzenfiguren eveneens aan de beurt komen. We durven hopen dat onze medewerkers overal de gewenste inlichtingen en hulp zullen krijgen om hen toe te laten, degelijk en volledig werk te leveren10.

B. Het eerste reuzencomité. 1. De opstart. Na het formidabele succes van de eerste opvoering van het toneelstuk was iedereen het erover eens dat de kermisgrap moest vereeuwigd worden. Maar hoe? Men werd het er over eens een reuzenpaar te laten maken. De reuzen zouden natuurlijk de naam dragen van Stien en Lies, maar daarvoor was wel de toelating van de echte Stien en Lies nodig. Men was wel een beetje bang, hoe deze het zouden opnemen. Tenslotte was het toch zo ver en buiten de stoutste verwachtingen waren de twee – die intussen zelf al smakelijk gelachen hadden met hun eigen goedgelovigheid – het roerend eens met deze beslissing; meer nog: ze waren enthousiast en moedigden de mannen nog aan. Ondertussen was er een reuzencomité gesticht, bestaande uit twaalf man, met burgemeester Werner Tibbaut als erevoorzitter, Jozef De Landtsheer als voorzitter en Gaston Poelman als secretaris. Het reuzencomité, een feitelijke vereniging, diende te waken over de reuzen én over het toneelstuk Hendrik in Margriet.

2. De vormgeving van de reuzen Stien en Lies. De Kalkense reuzen waren gemaakt naar het uiterlijk van Remi Verschraegen en Alice Middernacht. Hun kleren hebben geen speciale betekenis, hun menselijke evenbeelden waren dan ook gewone volksmensen. 10

De Voorpost, 9 februari 1963.


Pagina 63

De reuzen ogen heel eenvoudig maar anderzijds robuust. Nochtans ondergingen ze meermaals een face-lift of kregen ze een ander geraamte. Het maken van de reuzen had op korte tijd heel wat voeten in de aarde. De eerste reuzen bestonden blijkbaar uit een geraamte van houten latjes op houten koepels, in elkaar gestoken door Mellenaar Georges Parmentier11. Kleermaker Michel Vergaelen uit de Zomerstraat maakte de klederen en een maskerhandelaar uit Vilvoorde stond in voor de koppen uit geperst karton. Die koppen werden eerst geverfd en daarna gevernist. De reuzen werden gemaakt naar hun levend evenbeeld. Ghislaine Cauwenberghe herinnerde zich dat ze de eerste bh voor reuzin Lies gemaakt had. Ze deed dat samen met Gaston Poelman en Hubert De Gelder en ze beleefden een hele plezante namiddag. Het passen gebeurde in de turnzaal van de gemeentelijke jongensschool12.

Illustratie 53. Een foto van de eerste aangepaste versie van de Kalkense reuzen werd uitgegeven als een postkaart in twee verschillende afwerkingen: een met gekartelde rand en een met een gave rand. Beide kaarten werden uitgegeven door drukkerij D’hooge – Van De Sompel uit de Vromondstraat te Kalken. 11

Georges Parmentier was een werkmakker van Marcel De Vogelaere in de brouwerij Huyghe uit Melle. Hij was kuiper en woonde in Sint-Lievens-Houtem. 12 Gesprek met Ghislaine Cauwenberghe (°1931), 17 augustus 2010. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 64

3. De eerste uitstap ter gelegenheid van Molekenskermis. De eerste uitstap van de reuzen Stien en Lies gebeurde ter gelegenheid van Molekenskermis op zondag 10 april 196013. Over die activiteit beschikken we naast enkele krantenartikels ook nog over een filmpje14.

Illustratie 54. Aankondiging van de Plechtige Inhaling van de reuzen Stien en Lies, zondag 10 april 1960.

Bijdrage uit Het Volk, donderdag 7 april 1960. Kalken. Kalken krijgt zijn reuzen. – Dat is weeral een vrolijke nasleep van het spel ”Hendrik en Margriet”. De echt beleefde Kalkense lol, waarbij Stien Dook en zijn Lies de zo vurig verlangde schoondochter op een speciale manier hebben verwelkomd, doch slechts een avond en een nacht de zoete hoop mochten koesteren “dat ze met hun voeten van ’t ijs waren”, want ’s anderendaags reeds viel hun luchtkasteel in puin. Zoonlief had een loopje met hen genomen. Zijn lief was maar een doodgewone kameraad gewest, maar die dan de rol van “Margrietje” buitengewoon knap had vertolkt. Dit Breugheliaans gebeuren werd tot een toneelspel omgewerkt door de h. Gaston Poelman en tot driemaal toe, telkens voor een bomvolle zaal, opgevoerd. Het feestcomité “Hendrik en Margriet”, onder erevoorzitterschap van burgemeester Tibbaut, was van wal gestoken, eerst met de opvoeringen ten bate van liefdadige en culturele werken; de plaatselijke toneelgroep verleende zijn medewerking. Daarna werden de koppen nogmaals bijeengestoken en het plan vooropgezet “reuzen” aan te schaffen, 13

Opvallend bij de viering van de Kalkense Reuzen ter gelegenheid van Meulekenskermis 1960 was de datum: 10 april 1960. Dat betekent dat de kermis toen de tweede zondag van april werd gevierd. Dat blijkt ook uit een overzicht van de Kalkense wijkkermissen anno 1959-1960. Mogelijk veranderde Molekenskermis van datum (namelijk de derde zondag van april, behalve indien het dan Pasen is – dan vierde zondag) na de verdwijning van de herbergen in de onmiddellijke omgeving van het kruispunt van de Kruisenstraat met de Schriekstraat. De kermis diende een nieuwe locatie toebedeeld te worden. Die werd gevonden achtereenvolgens op een braakliggend terrein in de Bieststraat ter hoogte van het kapelletje en later, waarschijnlijk reeds vanaf 1964 op de plaats waar de eerste gemeentelijke jongensschool gevestigd was. Dat gebouw werd afgebroken in de periode 1963-1964. 14 Verzameling Philippe Tibbaut. Het filmpje behandelt de opstelling van de reuzen aan het voormalige kasteeltje van de familie Tibbaut langs de huidige Dendermondsesteenweg, op twee huizen van de vroegere herberg van Stien Dook. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 65

die de hoofdpersonages van die pittige geschiedenis in een folkloristisch verband zouden vereeuwigen. Het plan kreeg rap vaste vorm. “Stien” en “Lies” doen hun eerste uitstap op “Meulekenskermis”, nu zondag. Na de koers voor liefhebbers zullen ze een wandeling doen tot bij de echte “Stien” en “Lies” waar de inhuldiging gepaard met een plechtige receptie, zal plaatshebben, in het bijzijn van het schepencollege en de gemeenteraad. Daarna, voorafgegaan door de Koninklijke Harmonie zal men de kermis van de Kruisen opluisteren met een bezoek. Om maandag 11 april gaat een vierde vertoning door van “Hendrik en Margriet” in de zaal van de Koninklijke Harmonie, ditmaal ten bate van de reuzen. Kalken krijgt door die geschiedenis nieuw bloed. We mogen niet voorbarig zijn, maar dat willen we toch verklappen: als de Reus en de Reuzin van goede wil zijn zal wellicht deze zomer een “Rikske” of een “Grietje” of misschien wel een “Hendrik” of “Margriet” geboren worden. (getekend) S.L. (Cyriel Seghers, Laarne). Bijdrage uit De Gentenaar van 12 april 1960 Nieuw Reuzenpaar te Kalken. Stien en Lies in de aktualiteit op Kruisen-Kermis! Het was “Kruisen”-kermis en Kalken dat nu ook een reuzenpaar bezit, zou van deze gelegenheid gebruik maken om hun reuzen “Stien en Lies” op plechtige wijze in te huldigen. Inderdaad, het feestkomitee had niets onverlet gelaten omdat alles kant en klaar kwam. Stien en Lies zouden bij deze kermis hun eerste uitstap maken. Op de kruisen had de plechtige inzet plaats. De koninklijke harmonie, onder leiding van meester De Gelder zorgde voor de muzikale noot. Ook burgemeester Tibbaut, schepenen en raadsleden, woonden de plechtigheid bij. Burgemeester en schepenen met voltallige raad werden verwelkomd en de burgemeester verklaarde gelukkig te zijn dat Kalken nu ook een reuzepaar bezat en wenste hen veel sukses, waarna de erewijn werd gedronken. Stoetsgewijze trokken ze door de wijk, dansten op de vrolijke noten en of Stien en Lies bij hun eerste uitstap reeds sukses kenden hoeft geen nader betoog.

Illustratie 55. De dansende reuzen op 10 april 1960. Let op het verschil in kledij van de reuzen in vergelijking met die in illustratie 53. Beeld uit het filmfragment van de inhaling van de reuzen ter gelegenheid van Kruisenstraatkermis. Fragment van de voorgevel van het herenhuis van de familie Tibbaut op de achtergrond. Vruchten van het Platteland 24. – Vijftig jaar Kalkense reuzen Stien en Lies.

Pagina 66

Bijdrage uit Het Volk van 14 april 1960. Kalken kreeg zijn reuzen. Zoals gemeld danken de reuzen van Kalken hun ontstaan aan een goede grap. Gewis heeft Henri nooit gedacht dan zijn lol dergelijke gevolgen zou hebben. Zondag kwam dan de bekroning, want uit deze historie werden Stien en Lies geboren. Omstreeks 17.30 u. begaf de Koninklijke harmonie, onder leiding van hoofdonderwijzer Evarist De Gelder, zich naar de Kruisen. Het was de h. Jozef De Landtsheer, voorzitter van het Reuzencomité, die alle genodigden en toeschouwers welkom heette en in pittige bewoordingen het grote paar voorstelde. De muziek besloot dit eerste gedeelte met het Vaderlands lied en de Vlaamse leeuw, waarna burgemeester Tibbaut de reuzen als nieuwe Kalkense inwoners begroette. Een receptie volgde in de woning van notaris Tibbaut, waar de erewijn vloeide. Daarna werd een kleine stoet gevormd om de nieuwe burgers aan de bevolking voor te stellen. Hiermee bezit Kalken een attractie te meer ter opluistering van zijn feestelijkheden. Stien en Lies zullen voortaan hun woordje meepraten. Leve het reuzenpaar! (getekend) S.L. (Cyriel Seghers, Laarne).

Illustratie 56. De Koninklijke Harmonie maakt zich klaar om een serenade aan de reuzen te brengen. Zondag 10 april 2010. Beeld uit het filmfragment van de inhaling van de reuzen ter gelegenheid van Kruisenstraatkermis.

4. De ontvangst op het gemeentehuis. De Kalkense reuzen Stien en Lies werden noch gedoopt noch in het bevolkingsregister van de gemeente ingeschreven zoals bij zoveel andere reuzen gebeurde. De reuzen en het reuzencomité werden wel op 29 mei 1960 plechtig op het Kalkense gemeentehuis ontvangen. Bij die gelegenheid werd het ontstaansverhaal van de reuzen in het Gulden Boek van de gemeente Kalken ingeschreven.


Pagina 67

Illustratie 57. Plechtige ontvangst op het gemeentehuis van Kalken, 29 mei 1960. Vlnr. veldwachter Cyriel Verstuyft, Oscar Onselaere, Jules De Landtsheer, Remi Duquet, schepen Louis Van Poucke, Gaston Poelman, Werner Tibbaut, Anna Van Wassenhove, Alice Middernacht, x (verdoken), Eugeen Bogaert, Romaan Vion, Remi Verschraegen, Jozef De Landtsheer, Edmond Verschraegen, Alfred De Lausnay, Prosper Fiers, Petrus Ost en Gerard Baert. Verzameling Hubert De Gelder.

5. Het reuzencomité. Kort na de opvoering van het toneelstuk Hendrik en Margriet in februari 1960 werd een plaatselijk reuzencomité gevormd. Het lag in de lijn der verwachtingen dat burgemeester Werner Tibbaut erevoorzitter en Evarist De Gelder penningmeester van de nieuwe vereniging zouden zijn. Een aantal andere leden leek zeer goed uitgekozen. Zowat uit elke geleding van het Kalkense sociale en economische leven was er een vertegenwoordiger aanwezig. Zo was men er min of meer zeker van dat de nieuwe werkgroep goed onthaald zou worden. Het reuzencomité had een aantal aandeelhouders die elk 500 frank veil hadden voor de opstart van het comité: Gaston Poelman, Jules De Landtsheer, Evarist De Gelder, Eugeen Bogaert, Marcel De Vogelaere, Petrus Ost en Romaan Vion (twee aandelen van 500 frank). Met de inschrijving van de bedragen, ter beschikking gesteld door de aandeelhouders op 6 april 1960, begint het kasboek dat voor de periode 1960-1969 werd bijgehouden. Gaston Poelman blijkt naast het zoeken van de geschikte personen voor het weergeven van de belangrijkste personages in het toneelstuk Hendrik en Margriet, ook de eerste reuzendragers aangesproken te hebben15. In het kasboek vonden we voor het werkjaar 1960 de namen van twee reuzendragers, namelijk Achiel Hanselaer en Julien De Wilde. Zij kregen per uitstap een kleine vergoeding. 15

Interview André Van De Sompel met Gaston Poelman, 9 april 2010.


Pagina 68

Tijdens het eerste werkjaar gingen de reuzen een aantal keer op stap: ter gelegenheid van Husseveldekermis (21 juli of de zondag daaropvolgend), Koffiestraatkermis (15 augustus) en Vaardekenskermis (laatste zondag van augustus). Voor die uitstappen kreeg het reuzencomité een kleine vergoeding uitbetaald. Het reuzencomité liet blijkbaar een aantal schietingen inrichten waarvan de opbrengst naar het comité kwam. Onder meer bij Remi Stien Dook Verschraegen en op de wijken Hussevelde en Eesvelde werd een schieting gehouden, respectievelijk bij Prosper Fiers en bij Madeleine Baert. Met die twee herbergiers en de rond hun herberg gegroepeerde schuttersmaatschappijen had de familie Poelman en De Vogelaere een goede verstandhouding. Onder andere tijdens die schietingen werd ook een tombola gehouden. Een andere bron van inkomsten was de opbrengst van een revue die blijkbaar op het einde van 1960 werd ten tonele gebracht. Verdere gegevens ontbreken hierover nog, maar de opbrengst van bijna 2000 frank was een niet te verwaarlozen bedrag. Tot slot werd een souper gehouden waar bij een omhaling ook nog wat geld in het laatje belandde. Tegenover al die inkomsten staan de uitgaven met betrekking tot de outfit van reuzen Stien en Lies. Die uitgaven beliepen bijna 4500 frank. De sluiers rond de hals van de twee reuzen werden na de officiële voorstelling ter gelegenheid van Molekenskermis 1960 aangekocht en kostten samen 137 frank.

6. De historie van Adhemar. Wat Marcel Daem en Cyriel Seghers zagen als mogelijk logisch gevolg van het samenbrengen van twee reuzen als koppel, namelijk een uitbreiding van het reuzengezelschap met een “kindreus”, gebeurde uiteindelijk niet. Dat over het maken van een kindreus gepraat werd, is evenwel duidelijk. Eugeen Bogaert, een van de “aandeelhouders” van de reuzen Stien en Lies, vertrouwde mij meer dan twintig jaar geleden toe dat die kwestie voor onenigheid zorgde in de schoot van het reuzencomité. Gaston Poelman anderzijds verwoordde het onlangs zo: Een klein reuske zou uit de toon vallen16. Wel hadden herbergiers Stien en Lies een pop die in hun herberg in een hoekje zat. Uit de notities van Gaston Poelman haalden we het gegeven dat Adhemarke tijdens de Gentse Feestenperiode van juli 1960 “geboren was”. Rond pop Adhemar werd een nieuwe kermisgrap opgezet. Op kermismaandag 23 september 1960 werd Adhemar uit de herberg geschaakt. Mogelijk had Gaston ook in dit gebeuren een vinger in de pap, alhoewel zus Denise Poelman onlangs beweerde dat Gaston onmogelijk die ontvoering op zijn geweten kon hebben omdat hij toen in het buitenland vertoefde17. Bij een ontvoering hoort het vragen van losgeld om de ontvoerde opnieuw naar zijn of haar leefomgeving te laten komen. Een vraag tot losgeld werd ook aan Stien en Lies bezorgd. De inhoud van die losgeldbrief volgt hierna integraal. Bachten de Pinte de 23.7.196018 Zeer geachte Heer Stien, U zult met ontzetting de verdwijning van Adhemarken vastgesteld hebben en daarom komen we heel vlug Uw groot leed herstellen. Wees gerust, Adhemarken bevindt zich op 't ogenblik in heel goede handen en wordt met de beste zorgen omringd. Wanneer men zijn verstandig en mollig snoetje bekijkt zou men niet zeggen dat hij op sluwe wijze aan de liefde der zijnen is ontrukt. Het is niet ons doel Uw zorgen te verzwaren, integendeel, we verlangen zo spoedig mogelijk de kleine Reus aan de liefde zijner pleegouders terug te bezorgen. Het spreekt vanzelf dat heel wat voorwaarden hieraan zullen verbonden zijn en we twijfelen er niet aan, gezien Uw grote zorgen, dat U hiermede volledig zult instemmen, zoniet zou het leven van de kleine Reus in gevaar worden gebracht. 16

Interview André Van De Sompel met Gaston Poelman, 9 april 2010 Toevoeging Denise Poelman tijdens gesprek André Van De Sompel met Gaston Poelman, 9 april 2010. 18 Dit zou eigenlijk moeten zijn 23.9.1960. 17


Pagina 69

Luister nu aandachtig naar de volgende eisen. Adhemar zal tegen een losprijs van fr. 100.000,- worden afgeleverd. U ziet dat we geen stropers zijn en dat de liefde van een kind heel veel meer waard is. Hier volgen de strikt uit te voeren bevelen om de teruggave van Adhemar tegen onze losprijs te bekomen; - het geld zal (in) een kist worden verpakt; - het geld zal bestaan uit volgende coupures: Frs. 25.000 in briefjes van fr. 500 Frs. 25.000 in briefjes van fr. 100 Frs. 10.000 in briefjes van fr. 50 Frs. 10.000 in briefjes van fr. 20 Frs. 10.000 in stukken van fr. 100 Frs. 10.000 in stukken van fr. 50 Frs. 5.000 in stukken van fr. 20 Frs. 5.000 in stukken van fr. 5 - de kist moet vertransporteerd worden per steekkar door Uzelf bestuurd en niemand anders. - de kist moet afgeleverd worden in het café bij Leentjen Baert, op Eesvelde op woensdagnamiddag 27 a.s. om 3 u. Daar zullen twee, voor U onbekende mannen hun boterhammen aan het opeten zijn. Die twee mannen en Leentjen Baert zult ge met een trappist trakteren. Op dit gebaar zal een van de mannen buiten gaan, een pak dragend waarin Adhemar verpakt zit, en dit op Uw steekkar zetten waarna hij de kist zal wegnemen en overplaatsen in zijn wagen. De inhoud ervan zal onmiddellijk worden nagezien. Is alles in orde dan zullen de beide mannen zonder U moeilijkheden aan te doen, vertrekken na U van harte een dankende blik toe te werpen. Doch indien de inhoud van de kist moest vals zijn, stenen bevatten of soortgelijk bedrog, dan wordt U door de beide mannen meegenomen naar een onbekende bestemming. (Heel waarschijnlijk wordt U na enkele dagen per valscherm neergelaten in het Noordpoolgebied slechts met Uw broek aan). Ook Uw vrouw zou een dergelijk lot te wachten staan. Ze zou eveneens het slachtoffer worden van een ontvoering. Haar zou geen letsel worden gedaan doch we zouden haar laten parachuteren in Belgisch Kongo waar voor 't ogenblik blanke vrouwen erg in de smaak vallen bij de heetgebakerde negers. Indien U het eveneens zoudt wagen de politie van het complot op de hoogte te brengen waardoor U ons eer en leven kunt in gevaar brengen zal U nog aan ergere gevolgen worden blootgesteld. U hebt er dus alle belang bij onze eisen strikt na te leven. Moest U over het nodige geld niet beschikken dan verzoeken wij U beroep te doen op het Reuzencomité. We rekenen op een prompte uitvoering. Uw zeer genegen onbekende dienaars. We kunnen ons de hilariteit van de Kalkense gemeenschap om die nieuwe grap voorstellen. Wat er verder allemaal exact gebeurd is, is onduidelijk. Zeker is dat Adhemar in oktober 1960 terug thuis was bij Stien en Lies. Volgens Denise Poelman werd Adhemar gevonden in de regenput van de herberg van Alfons Van Acker. Die herberg stond naast herberg De Koninklijke Harmonie in de Koffiestraat. Wat de rol van Alfons Van Acker in het ganse verhaal was, is waarschijnlijk niet meer te achterhalen. Misschien wou Alfons een beetje meeprofiteren van de heisa rond het reuzenpaar en zo extra klanten in zijn café lokken. Voortaan zou Adhemar echter een nieuwe plaats vinden in de slaapkamer van Stien en Lies…


Pagina 70

Hoofdstuk 3. Het toneelstuk Hendrik en Margriet en zijn opvolgers

Recommend Documents