Hoofdstuk 1 : Situering van psychologie als wetenschap en van functieleer als basisdomein in de psychologie

Hoofdstuk 1 : Situering van psychologie als wetenschap en van functieleer als basisdomein in de psychologie 1.1 Oorspronkelijke definitie vanuit traditionele opvattingen over het geestlichaam probleem Psychologie= zielkunde of wetenschap vd geest Plato (424/423-348/347 vC)  Geest onderscheiden v lichaam  niet aan zelfde wetten onderhevig René Descartes (1596-1650)  Res cogitans vs res extensa  dualisme  Mind-body problem  interactie ter hoogte v klier in kleine hersenen (= pijnappelklier of epifyse) omdat deze centraal gelegen en niet gelateraliseerd is o Worden zenuwprikkels omgezet in bevelen die door motorische zenuwen in zichtbare acties omgezet w o  bewezen dat epifyse rol niet vervult, wel instaat voor productie v melatonine o Vb: grootte v pupilopening  door fys oorzaken, maar ook bij interesse Gustav Theodor Fechner (1801-1887)  Monisme: geest en lichaam 2 aspecten v één entiteit o Materialisme  Nadruk op ontologische aspect  alleen fys bestaat echt; alleen fys echt wetenschappelijk te bestuderen   reductionisme: alles w tot één soort werkelijkheid herleid o Idealisme  Nadruk epistemologisch aspect: we kennen werkelijkheid enkel via zintuigen en eigen denken  solipsisme: elke geest opgesloten in eigen leef- en betekeniswereld  Ontologische versie  panpsychisme: alles in de natuur heeft een ziel  Elemente der psychophysik (1860) psychofysica

1.2 Hedendaagse definitie vanuit een visie op complexiteit van de psychologie Psychologie = de wetenschap v gedrag en de factoren die dit beïnvloeden  Gedragsdeterminanten zowel fysisch, mentaal, zichtbaar, verborgen (black box)  Gedrag door meerdere factoren bepaald  Complexe wisselwerking  2 benaderingen o Nomothetische benadering: zoeken naar algemene wetten o Idiografische benadering: zoeken naar specifieke factoren  Methodologie o Van groot belang om verklaringen op juistheid te toetsen  Weerlegging, bevestiging  Zo goed mogelijk factoren operationaliseren (onzichtbare factoren proberen te meten) Vb : Hermann Rorschach (1884-1922)  Psychodiagnostik 1921



Rorschach inktvlekkentest  verwant aan pareidolia: zien v betekenisvolle voorwerpen in vormloze prikkels Vb: Hawthorne onderzoek  Effect v werkomstandigheden op productie  Resultaten: zowel bij verbetering als verslechtering v werkomstandigheden toch grotere productie  ROL V AANDACHT Vb: Betula studie  Onderzoek naar welke factoren zorgen dat mensen succesvol ouder worden  Resultaten: topgroep minder ziek, gelukkig zijn hangt af van eigen tanden nog hebben,..   correlationele verbanden niet altijd in termen v oorzaak en gevolg  Occam’s razor: zo weinig mogelijk factoren verklaren, zo eenvoudig mogelijk Soort wetenschap – Wilhelm Dilthey (1833-1911)  Menswetenschap gericht op begrijpen v sociale structuren, …   natuurwetenschap waarvan invloeden constant zijn, gemakkelijk te repliceren in labo  Totale ervaringen enkel te begrijpen via inleving  Psy moet gedragsverschijnselen verklaren en begrijpen  zowel natuurwetenschap als geesteswetenschap

1.3 De positie van de psychologie naast andere wetenschappen Bepaalde deeldomeinen in psy liggen dicht bij andere wetenschappelijke disciplines

1.4 Basisdomeinen van de psychologie Basisdomeinen  Methodenleer: het fundament vd psy  aangegeven hoe fenomenen wetensch onderzocht moeten w  Functieleer: studie v algemeen-menselijke functies of capaciteiten vb waarneming, denken, taal,…  Persoonlijkheidsleer: studie van datgene waar individu uniek in is en zich onderscheid v anderen,…  Ontwikkelingsleer: studie v ontwikkeling vd mens  Gedragsleer: studie v gehele mens in wisselwerking met omgeving John T Cacioppo  Voorzitter association for pscyhological science  psy als hub-science o Er w vaak naar psy verwezen vanuit andere disciplines o Wat citatiegedrag betreft psy centrale plaats Hiërarchie  psy als onderdeel biologie,…

1.5 geschiedenis van de psychologie Psy komt voort uit samengaan v filosofie en fysiologie  Filosofie; discussies binnen kenleer of epistemologie v belang: centraal in 17e-18e E  Fysiologie in 18e eeuw stroomversnelling  belangrijke ontdekkingen  Vb: l’homme machine (1748) – Julie Offray de la Mettrie (1709-1751) o Mens w opgevat als machine, zowel fys als mentaal 1. Empirisme haalt het van rationalisme in de 17e en 18e eeuw  Rationalisme (Kant)  alle kennis komt voort uit verstand  Empirisme: alle kennis komt voort uit zintuiglijke ervaringen

o Voorlopers: Francis Bacon (1561-1626) en Thomas Hobbes (1588-1679) o Vertegenwoordiger: John Locke (1632-1704)  grondlegger empirisme  Mens als tabula rasa  Ervaring enige bron v kennis  An essay concerning human undertanding (1690): gaat in tegen rationalistische visie v aangeboren ideeën, pleit ervoor dat alle ideeën voortkomen uit ervaring  Idee fundamentele eenheid vd geest  eenvoudige en complexe ideeën o George Berkeley (1685-1753)  Esse est percipi  Vertegenwoordigt immaterialisme  Hoe de geest de materie voortbrengt  vorm v idealisme  Essay towards a new theory of vision (1709); licht en kleur resultaat v waarneming, waarneming gebaseerd op ervaring (probleem v molyneux)  Treatise concerning the principles of human knowledge (1710); externe wereld bestaat enkel uit ideeën o David Hume (1711-1776)  A treatise of human nature (1739); psy basis v menselijke natuur  An enquiry concerning human understanding (1748); onderscheid tss impressies en ideeën, belang v associaties om van simpele tot complexe ideeën te komen  Durft solipsisme waar zijn werk toe leidt  we moeten aan het zelf twijfelen 2. Belangrijke fysiologische ontdekkingen e.a. ontwikkelingen in de 18e en 19e eeuw  Charles Bell (1774-1842) o Zintuiglijke zenuwbanen; v zintuigen nr centraal zenuwstelsel  afferente banen o Motorische zenuwbanen; centraal zenuwstelsel nr spieren  efferente banen o Santiago Ramon y Cajal: zenuwbaan geheel v zenuwcellen en synapsen,… o Fys bevindingen leiden tot discussies over invloed v bewuste controle en rol v vrije wil  Johannes Müller (1801-1858) o Zenuwen bemiddelen tss obj en bewustzijn o Leer v specifieke zenuwkwaliteiten  Hermann von Helmholtz (1821-1894) o 1e empirische metingen v snelheid v transmissie v signalen in zenuwbanen o Handbuch der physiologischen optik   één v grote voorvaderen v experimentele psy  Philippe Pinel (1745-1826): pionier vd psychiatrie  Franz Joseph Gall (1758-1828) o Methode om persoonlijkheid en vaardigheden af te lezen v knobbels v schedel  frenologie o Redenering: elk hersendeel specifieke functie en aanleg voor functie kan gemeten w  Ernst Weber; doctoraat over meting v gewaarwordingen in versch zintuiglijke modaliteiten  voorloper psychofysica

 

Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1848): onderzoek interindividuele verschillen Franciscus Cornelius Donders (1818-1889) o On the speed of mental processes  belangrijke basis voor cogn psy o Informatieverwerking bestaat uit versch seriële stappen  meetbaar door versch exp cond met elkaar te vergelijken  Substractiemethode basis v mentale chronometrie en identificatie v neurale correlaten 3. Andere belangrijke voorlopers van de psychologie in de 18e en 19e eeuw  Johann Friedrich Herbart (1776-1841) o Opvolger v Kant o Introduceerde term psychologie o Textbook of psychology, psychology as a science o Psy moet empirisch en kwantitatief zijn, niet experimenteel en fysiologisch  fractionering o Geest één groot dynamisch systeem  Ernst Mach (1838-1916) o The analysis of sensations  mijlpaal warnemingspsy o Tijd en ruimte essentieel voor alle waarneming (nativisme) o Waarneming enige epistemologische basis v alle wetenschap (empirisme) o  grote invloed op fenomenologie en logisch positivisme  Franz Brentano (1838-1917) o Introduceert intentionaliteit als hoofdkenm v alle mentale fenomenen  Elk mentaal fenomeen heeft inhoud en is gericht op obj   uitgangspunt fenomenologie  Basis voor gestaltpsy  = Aktpsy  voorloper v functionalisme tegen structuralisme v Wundt  Edmund Husserl (1859-1938 o Lln Franz Brentano o Verdere uitwerking fenomenologie; tegen empirisme, tegen rationalisme o Kennis vloet noch voort uit ervaring, noch uit rede 4. De eigenlijke start van de psychologie als wetenschap  1879 o Wilhelm Wundt verwerft fondsen voor oprichting v labo voor experimentele psy in Leipzig  Andere belangrijke data o 1860: Fechner met elemente der psychophysik o 1875: Wilhelm Wundt & William James laboruimte ter beschikking om psy exp te demonstreren  Wilhelm Wundt (1832-1920) o Assisten v Hermann von Helmholtz o Grundzüge der physiologischen Psychologie o 1875 beroemd op leerstoel filosofie  kennis met werk v Ernst Weber en Gustav Fechner o Oprichting en uitbouw eerste labo voor exp psy o Oprichting één vd eerste tijdschriften in psy





 Philosophische studien, later psychologische studien o Geen enge dogmaticus o Geen enge experimentalist die theoretisch niks bijgedragen zou hebben o Interne mentale processen onderzoeken door introspectie o Onrechtstreekse methoden o Experimentele psy en ethnopsy  Exp psy niet sociaal, sociale psy niet experimenteel o Belangrijke theoretische bijdragen  Voor bewuste waarneming fys prikkels noodzakelijke voorwaarde  Apperceptie  Stream of consciousness (William James)  Onderscheid tussen psychische en fysische causaliteit  geest werkt met eigen wetten en eigen soort mentale energie William James (1842-1910) o Grondlegger v psy in VS o Studeerde fysiologie bij von Helmholtz en psy bij Wundt o Principles of psychology  psy als science of mental life o Vorm v associationisme, maar minder atomisme dat empirisme en structuralisme kenmerkt Edward Bradford Titchener (1867-1927) o Basiswerken en handboeken met richtlijnen voor correct opzetten en uitvoeren v experimenten o Structuralisme

1.6 Belangrijkste stromingen in de psychologie in de 19e en 20e eeuw 1. Structuralisme  Psy gehelen samengesteld uit elementaire delen  Taak psycholoog is om te ontdekken wat deze elementaire bouwstenen zijn en hoe ze samengesteld zijn tot psychologische gehelen o Elementen = bewuste mentale inhouden o Methode: systematische introspectie door sterk getrainde observatoren  Titchener: o 3 soorten elementen  Gewaarwordingen  Beelden  Affecties o Stimulusfout vermijden  Wundt o Complexe bewustzijnsinhouden niet enkel tot stand dmv associatie v elementaire gewaarwordingen o Geheel van psychische ervaring is meer dan de som v elementaire gewaarwordingen  Tegenstelling o Structuralisme  wil weten uit welke structuren geest bestaat

 bestudeert bewustzijnsinhouden  probeert bewustzijn in bouwstenen te ontleden o Functionalisme  wil weten welke functies geest vervult  Werking v bewustzijn  Aard en functies v mentale processen 2. Functionalisme  Bewustzijn is toolbox v functies om adaptief te reageren op nieuwe situaties  Voorlopers: Franz Brentano, WIliam James, Spencer, Darwin,..; o Chicago functionalisten (John Dewey, James Rowland Angell) o Columbia functionalisten (Edward L Thorndike, Robert Sessions Woodworth – SOR ingevoerd + voorstander dynamische psy)  John Dewey (1859-1952) o Kritiek tegen S-R representatie van de reflexboog o Gedrag is doelgericht, adaptief geheel  James Rowland Angell (1869-1949) o Studeerde bij John Dewey en William James o Doctoraatsonderzoek, maar weigerde taalcorrecties te doen o Voorzitter APA o Student v hem: John B Watson  Edward L Thorndike (1874-1949) o Pionier v gebruik v dieren in experimentele psy o Law of effect: responsen gevolgd door beloning w versterkt, responsen gevolgd door straf w geëlimineerd  basis v operante conditionering  Overgang 19e-20e eeuw  ongenoegen neemt toe  Nieuwe stromingen  lezen cursus p 19 3. Gestaltpsychologie  Europese traditie met wortels in fenomenologie  Oostenrijk, Duitsland, later Italië en België  Tegenstelling tussen Graz school en Berlijn school o Graz  Gestalten = emergerende kwaliteiten die afhankelijk zijn v obj maar er boven uit stijgen  Geest: productiesysteem waarbij gestaltkwaliteiten tot stand komen door mentale acten o Berlijn  Gestalten = op zichzelf staand geheel met eigen ontologische status  Brein als dynamisch systeem: organiseert zichzelf door wederzijdse interacties tussen prikkels en fys correlaten SLIDES!  Vertegenwoordigers Graz school o Alexius Meinong (1853-1920)  Oprichter psychologisch instituut







Über gegenstandstheorie  onderscheid tss verschillende soorten dingen; fys bestaan en intentioneel bestaan (dingen die je kan denken, maar die niet echt bestaan) o Christian von Ehrenfels (1859-1932)  Bij Brentano en bij Meinong  Introductie term gestalt  Über gestaltqualitäten o Vittorio Benussi (1878-1927)  Onderzoeker gegenstandstheorie  Introduceert gestaltpsy in Italië Vertegenwoordigers Berlijn school o Max Wertheimer (1880-1943)  Bij von Ehrenfels  Leugendetector  1912: experimenten rapporteert over speciale vorm v schijnbare beweging  start v Berlijnse school  Phi motion: geen afzonderlijke obj maar snel flikkerende prikkels  telkens nieuwe gestalt  Waarnemingen niet gebaseerd op elementaire gewaarwordingen  Gestalt die fundamenteel anders is dan de som vd delen o Kurt Koffka (1886-1941)  Uitdiepen v theoretische implicaties v Wertheimers ontdekking, uitbouw v gestaltrevolutie, uitwerking v tegenstelling met Graz school  Principles of gestalt psychology o Wolfgang Köhler (1887-1967)  Mentality of apes  Probleemoplossend denken  Aha erlebniss  Die physischen Gestalten in ruhe und im stationären zustand (1920)  Echte fys gestalten in het brein: zelforganisatie in complexe, niet lineaire systemen  Voorloper van de huidige dynamische systeemtheorie o Kurt Lewin: groepsdynamica o Rudolf Arnheim: introductie gestaltdenken in kunst en kunsttheorie o Fritz Heider: attributietheorie  grote impact sociale psy o Hans Wallach: invloed op Ulric Neisser en Irving Rock (vertegenwoordigers vd cogn benadering in waarnemingspsy) Halfweg vorige eeuw minder dominant o Geen basis in VS o Weinig mogelijkheden nieuw experimenteel onderzoek o Belangrijke vertegenwoordigers stierven vroeg o Intrinsieke theoretische en experimentele problemen  strikt wetenschappelijke studie v waarneming belemmeren  Experimenten eerder demonstraties v fenomenen, dan studies  Gestaltprincipes te vaag om als echte wetten te kunnen gelden



In geheugen: vervormingen en vertekeningen in richting v beter gestalts o Experiment v Frederic C Bartlett  seriële reproductie v plaatje door meerder personen steeds richting betere gestalt  Inzicht in betekenisgeving: maluma-takete effect 4. Behaviorisme  In VS eerste helft v 20e eeuw  Exclusieve focus op stimuli en introspectie o Introspectie subjectief  niet wetenschappelijk o Bewustzijn taboe-onderwerp  Grondlegger: John B Watson  Nadruk op leerprocessen o Klassieke cond o Operante cond  Ivan Pavlov o Nobelprijs geneeskunde o Psychic reflex: aangeleerde of geconditioneerde stimulus-respons associatie o De hond v pavlov  Klassieke conditionering o 1e fase: onvoorwaardelijke prikkel lokt onvoorwaardelijke respons uit  Reflexmatig e o 2 vase: voorwaardelijke prikkel gepaard met onvoorwaardelijke prikkel en daardoor gevolgd door onvoorwaardelijke respons o Na leerproces: voorwaardelijke prikkel volstaat om onvoorwaardelijke respons uit te lokken o 3e fase: voorwaardelijke respons = onvoorwaardelijke respons na conditionering  Geen reflexmatige reactie meer  Nieuwe S-R associaties ontstaan  John Broadus Watson (1878-1958): grondlegger v behaviorisme als school binnen psy o Behavioristisch manifest: psychology as a behaviorist views it: frontale aanval op structuralisme en functionalisme o Case study: little albert  3 soorten reflexen  Emoties  Instincten  Gewoonten  Burrhus Frederic Skinner (1904-1990) o Verfijnt methoden en concepten v Thorndike  Skinner box  Leer principe the law of effect  operante conditionering 5. Cognitieve psychologie  = informatieverwerkingstheorie  Ontstaan als stroming; in Europa geleidelijke evolutie, in VS 1950-1960 cognitieve revolutie  Inhoudelijke ontwikkelingen in de psy

o Grote praktische noden tijdens WO II; psychoakoestiek, signaalverwerking in ruis, aandachtsproblemen bij radardetectie,… o Signaaldetectietheorie na oorlog o Instituten voor toegepaste functieleer o Toenemende ontevredenheid met beperkingen v S-R model o Donald O Hebb: idee v cell assemblies o Noam Chomsky: kritiek op Skinners verbal behavior  aangeboren grammaticale categorieën, aangeleerde cogn inhouden en cogn processen o Miller, Galantr en Pribram  basisoperatielus: Test-Operate-Test-Exit  Ontwikkelingen in computerwetenschappen o Alan Turing  Turing machine; theoretische voorloper v computer  Computer als thinking machine o Claude E Shannon & Warren Weaver  informatietheorie o Norbert Wiener: basis v cybernatica o John von Neumann: digitale computer, begrip computation o  grote praktische voordelen voor experimentele psy  1956: cognitieve revolutie  symposium on information theory; veel werken voorgesteld van oa Noam chomsky, Ulric Neisser,…  Psychologische verwerking van S-R w opgevat als informatieverwerking door soort computer  Belangrijkste taak; black box toegankelijk maken Essentie van functieleer: goed gefundeerde theorieën ontwikkelen over interne processen en deze toetsbaar te maken via experimenteel onderzoek

Hoofdstuk 2: Waarneming 2.1 Inleiding Gedrag vertrekt van interne of externe prikkels  geregistreerd en verwerkt  in functie daarvan w gedrag geïnitieerd

2.2 Basisnoties van het oog en het visueel brein 1. De input van waaruit visuele waarneming dient te vertrekken  Oog geen perfect instrument o Geëvolueerd in biologisch systeem o Geen perfecte registratie v fys realiteit, maar subj constructie die soms verschilt v fys realiteit  Oog bestaat uit meerdere componenten o Lichtgevoelige receptoren achteraan netvlies  Kegeltjes (in fovea) en staafjes (minder goed voor details)   gezichtsscherpte neemt af in periferie  Kegeltjes hoge kost om aan te maken  Staafjes leveren ander voordeel op (blijven bij minder licht beter werken, meer geschikt om snel veranderende prikkels te verwerken) o Netvliesbeeld  Waziger, behalve in centrale deel v visueel veld  Staat op zijn kop  Geen receptoren  blinde vlek  Input: reeks netvliesbeelden – opeenvolging v fixaties en saccades  Smearing: door snelle verplaatsing v input over netvlies tijdens oogsprong o Moet onderdrukt w  saccadische suppressie o Gevolg: blind tijdens oogsprong 2. De bouwstenen waarmee het visueel systeem aan de slag moet volgens de psychofysische benadering  Onderscheid elementaire gewaarwordingen (sensaties) en uiteindelijke waarneming (perceptie)  Onderscheid tss proximale en distale stimuli  Psychofysica o Discipline die zich bezig houdt met  meting v elementaire gewaarwordingen  samenhang tss fys grootheden en intensiteit v gewaarwording  ontwikkeling v wetensch methoden o Fechner – Elemente der Psychophysik 1860  Outer psychophysics  Inner psychophysics o Drempelmetingen  Absolute drempel RL  Differentiële drempel DL  Onderdrempel   meting: eenvoudige detectietaak  ideaal: discrete stapfunctie  Juist merkbare verschil JND  discriminatietaak

 Onzekerheidsinterval: responswaarden blijven op 0.50  Bovendrempel o Ernst Heinrich Weber (1795-1878) – De pulsu, resorptione, auditu et tactu (1834)  Wet v Weber: de stimulusintensiteit meot met een constante fractie van zijn waarde verhoogd worden om een juist merkbaar verschil te bekomen  Weber Fractie: k=Δl/l  l: intensiteit, Δl: kleinste toevoeging  Grafisch: l tov Δl  stijgende rechte, k tov l: rechte die alle l-waarden afbeeldt op zelfde waarde k  Wat van Weber-Fechner: S=k logR : om de sterkte v de gewaarwording (S) te laten toenemen als een rekenkundige reeks met men de stimulusintensiteit (R) laten toenemen volgens een meetkundige reeks   afbeelding tss stimulusintensiteit en de grootte vd overeenkomstige gewaarwording ervan o Probleem!  Detectietaak: onzekerheid onderhevig aan gokken  Signaaldetectietheorie: signaalbeurten en gissingsbeurten (geen prikkel aangeboden))  Gevoeligheid: v[u(H) – u(F)] o Als 0: ppn kunnen geen onderscheid maken tss signaal en gissingsbeurten o Hoge gevoeligheid: groot verschil tss treffers en false alarms o Maat: d’= z(H)-z(F) (verschil in z-scores tss aantal treffers en valse alarmen)  Antwoordtendens of response bias: v[u(H)+u(F)] o Maat: c=-0.5[z(H)+z(F)] 3. De bouwstenen waarmee het visueel systeem aan de slag moet volgens de neurofysiologische benadering  Basis: hersencellen die vuren als er een prikkel verschijnt in hun receptief veld o Tamelijk wat cellen in primaire visuele cortex (V1) hebben specifiek responsprofiel  Center-surround structuur/ on-off cellen met positief centrum en negatieve omgeving of omgekeerd  Nog veel andere structuren die afhangen v stimulus (langwerpig, smal, breed, rand,…) o Simple cells: specifiek gevoelig voor lijnstuk met bepaalde lijndikte en oriëntatie op een welbepaalde plaats in receptief veld o Complex cells: stabieler reageren voor variaties van positie in hun receptief veld, zolang een bepaald kenm (oriëntatie vb) optimaal blijft o Hypercomplex cells: reageren enkel als lijnlengte overeenkomt met de grootte van hun receptief veld o  responsprofielen geven bepaalde betekenis aan cel o In vroege visuele gebieden: kenmerkdetectoren o Responsprofielen  filters voor visuele informatieverwering



Celresponsen moeten verder geïnterpreteerd worden om te weten wat het ding in de buitenwereld is dat tot de stimulatie leidde 4. Het hiërarchisch en modulair visueel brein  2 grote stromen v informatieverwerking in hersenen o Ventrale of ‘wat’ stroom: v1 over bijkomende stations in temporale cortex naar anterieure gebieden waar hogere-orde verwerking vd object-identiteit plaatsvindt voor bewuste herkenning o Dorsale of ‘waar’stroom: vertrekt vanuit v1 maar loopt dorsaal naar pariëtale cortex waar bvb ruimtelijke positie en beweging gecodeerd w  Retinotopie o Nabijheid in visueel veld ook nabijheid in hersengebieden o Retinotopsiche map  Corticale hiërarchie: o receptieve velden w steeds groter naarmate je hogerop komt in elk v beide stromen o specialisatie in hogere gebieden: modules o hersenen een groot complex netwerk met veel stations die sterk met elkaar verbonden zijn, telkens met wederzijdse connecties (voorwaarts en achterwaarts)  feedforward en feedback  richting v information flow weergeven  feedforward  bottom-up verwerking, feedback  top-down verwerking 5. voorlopige conclusie  3 grote niveaus v verwerking o Low level: registratie vd input en decodering v 1e neurale responsen als signalen v enkelvoudige kenm binnen receptief veld v één cel o Mid level: perceptuele groepering vd gefragmenteerde input, figuur-achtergrond organisatie, diepteperceptie en zowel 2D als 3D vormperceptie o High level: interpretatie v wat er te zien is; identificatie en categorisatie v obj, scènes en gebeurtenissen die geleid hebben tot visuele prikkels, semantische associaties,…

2.3 perceptuele organisatie 1. Probleemstelling en definitie  Stimuli moeten georganiseerd worden tot grotere samenhangende gehelen  processen o Perceptuele groepering, textuursegregatie, figuur-achtergrond organisatie, vormperceptie o Illustratie:  gebruik v zwarte en witte ele waarvan niet duidelijk is welke tot figuur of achtergrond behoren  Natuurlijke scènes met camouflage  Gabor displays   voordeel: veel neurofys en psychofys onderzoek over verwerking primitieve ele op zich  verder bouwen nr mid level processen in samenhang met low leven en high level processen

2. Perceptuele groepering  Wertheimer: basis v gestaltpsych onderzoek over gestaltwetten of groeperingsprincipes o Gebruik v stippenpatronen en lijnfiguren om factoren die perceptuele groepering bepalen te illustreren  Proximiteit, similariteit, continuiteit en gemeenschappelijk lot o Problemen:  Teveel gestaltwetten  Onvoldoende precies geformuleerd  Komen vaak verweven voor  Beperking tot demonstraties  Geen verklaring voor wetten o Oplossingen  Stevig theoretisch kader  Wetten kunnen kwantitatief geformuleerd w  Werken met goed gecontroleerde stimuli waarin bepaalde principes geïsoleerd aangeboden kunnen w  Mogelijkheid tot Psychofysische experimenten  Bevindingen relateren aan ecologisch nut v groeperingsprincipes o Voorbeeld: groepering op basis v nabijheid  Gebruik v stippenrasters adhv hun basisparallellogram met zijden a en bij onder hoek ϒ aangeven welke oriëntatie men ziet  Attractiefunctie: relatieve keuze voor bepaalde oriëntatie neemt af als exp functie vd relatieve afstand in die richting  Pure distance law: de groeperingssterkte neemt exp af ifv groter wordende afstand   tegen één vd basisprincipes vd Gestaltpsy  Gebruik v gabor lattices  Onderzoek met snake detection: kromme zoeken in wirwar v gabor patches  kans op detectie en zoektijd hangen af v proximiteit, onderlinge similariteit, alineëring, aantal ele, complexiteit vd kromme,…   facilitatie v groepering indien nabijheid versterkt door similariteit en alineëring  inhibitie v groepering 3. Textuursegregatie  Maken v onderscheid tss versch regio’s in een niet-homogeen veld (vb: basiskenm verschillen al dan niet v elkaar) o Perceptuele groepering binnen regio o Segregatie of afscheiding tss 2 regio’s 4. Figuur-achtergrond organisatie  Onderscheid tss verschillende regio’s in een niet-homogeen veld waarvan één regio speciale status (figuur vs achtergrond)  Wetten die figuur-achtergrond organisatie bepalen o Kleine, convexe, symmetrische regio meer kans op figuur (oppervlakte & convexiteit) o Rol v symmetrie o Omtrekfiguren die overeenkomen met herkenbare voorw (familiariteit)  figuur

o Regio met extremal edges  meer kans op figuur  Recent onderzoek meer gericht op ecologische principes  nadruk op wisselwerking tss versch processen en op mogelijke mechanismen 5. Figuur-achtrgrond organisatie en perceptuele multistabiliteit  Toekenning v figuur-status gebaseerd op geheel v aanwijzingen  onderhevig aan ruis en niet eenduidig  ambigu  Stochastisch en kan over tijd wijzigen  perceptuele multistabiliteit o Demonstratie: ambigue figuren o Toepassingen in reclame en kunst  Edgar Rubin (1886-1950) o Vase-faces figuur: figuur heeft rand, achtergrond niet: BOWN o Figuur gekend: switching o Bown: configurationele eig o Rüdiger von der Heydt: v2 cellen in de cortex vd aap kunnen onderscheid ook maken o Codering v BOWN onafhankelijk v contrastpolariteit 6. Visuele illusies als illustratie van een algemeen Gestaltprincipe  Visueel syst codeert zelden of nooit absolute waarde v locale eig, maar veeleer de relatieve waarde v eig rekening houdend met de globale configuratie of context  Helderheidscontrast  overdreven door visueel syst o Mach bands, craik-o’Brien-Cornsweet effect, Chevreul illusie, simultaan contrast  Waarneming v grootte onderhevig aan vgl met naburige ele o Ebbinghaus-illusie o Joseph Delboeuf (1831-1896): variant met cirkels  Vertekende waarneming doordat basisele niet los gezien w v configuratie waarin ze opgenomen zijn o Müller-Lyer illusie, Sander parallellogram, Jastrow illusie, Oppel-Kundt illusie, Square grid illusie (von Helmholtz), Hering-Wundt illusie, Poggendorf illusie, Ponzo illusie, Ehrenstein illusie, Zöllner illusie o Complexere zwart-witpatronen vb café wall illusie o Dynamische illusies: scintillating grid, Hermann grid  Niet goed begrepen, maar laterale inhibitie en microsaccades hebben ermee te maken 7. Subjectieve contouren, modale en amodale vervollediging  Subjectieve contouren: waarneming v randen waar er fys geen helderheidsverschil is o Ehrenstein-figuur  Gaetano Kanizsa (1913-1993): Kanizsa-driehoek  V2 cellen in de cortex vd aap reageren ook op illusoire contouren en bij perceptuele invulling van collineaire lijnfragmenten, ook in geval v occlusie  Nadruk op surface filling-in op basis v locale occlusion cues   complex samenspel tss versch processen  Neuronen die reageren op illusoire contouren ook de neuronen die coderen voor BOWN  Albert Michotte (1881-1965) o Modale completie: vervolledigde figuur bezit echte sensoriële kwaliteiten

o Amodale completie: figuur w geïnterpreteerd als volledig, maar rand w niet echt gezien  perceptueel fenomeen o Rol v occlusie belangrijk om fragmenten te kunnen groeperen tot gehelen o Bregman B’s  Principes die amodale completie bepalen o Relatieve sterkte v locale eenvoud v proces v completie o Globale eenvoud vh resultaat v completie  Hoeverre zijn processen en principes bij modale en amodale completie vergelijkbaar o Voorkeur voor korte modale vervollediging en lange amodale vervollediging  Petter’s effect o Paradoxale effecten: meer occlusie  amodale completie meer afronding,  modale completie  Koffka’s cross 8. Deel-geheel relaties  Verhouding tss delen en geheel o Graz school v von Ehrenfels: geheel meer dan de som vd delen o Berlijn school v Wertheimer, Koffka, Köhler: geheel anders dan som vd delen, geheel ook ontologische status, oefent invloed uit op de delen  Delen niet langer in bewuste perceptuele ervaring of moeilijker toegankelijk  embedded figures  Witkin: embedded figures test: perceptuele stijlen te meten als veldafhankelijkheid en onafhankelijkheid (VA meer moeite met test, meer onderhevig aan illusies) o Belang Vision science: theorieën over corticale hiërarchie en stadia visuele infoverwerking  Configural superiority effect – Pomerantz & collega’s: toevoegen v een redundante context tot nieuwe gehelen leidt die soms een voordeel kunnen opleveren o Configural superiority: odd man out zoeken gaat beter en sneller met redundante context erbij o Configural inferiority: dezelfde redundante context op andere plaats  gehelen die zoektaak moeilijker maken o Kubilius et al LEZEN cursus p 69  Bistable diamond o Op-en-neer gaande beweging of links-rechts over-en-weer gaande beweging o Onderzoek naar activatie in versch hersengebieden  Locale percepten: hoge activatie in lagere cort gebieden, lage activatie in hogere cort gebieden  Globale percepten: omgekeerd patroon  Tussenliggende corticale gebieden  trend keert geleidelijk om o Theoretische implicaties: explaining away  in alle gebieden doorheen cort hiërarchie w aan predictive coding gedaan

2.4 Ambiguïteiten door het probleem van onderdeterminatie 1. Verandering van theoretisch perspectief  Nadruk op invloeden van kennis en verwachtingen : veridicaliteit centraal



2.

3.

4.

5.

Cogn psy: waarneming wil realiteit zo waarheidsgetrouw mogelijk vatten  waarschijnlijkheidsbeginsel of likelihood principle Klassieke ambiguïteiten en contexteffecten  Figuren die meer semantische interpretaties toelaten o Vb: duck-rabbit, wife-mother-in-law, boring figuur  Interpretatie onderhevig aan contextinvloeden o Vb: abs, wassen, rat-man  Hysterese kenm van zelf-organiserend niet-lineair dynamisch systeem Klassieke ambiguïteiten, onbewuste redeneringen en assumpties  Waarneming v helderheid o Waarde in beeld altijd resultante v intrinsieke objecteig en extrinsieke eig v lichtbron en scène o Vb: schaakbordpatroon – andere manier v ontbinding in reflectantie en illuminantie o Vb: hol masker  ambiguïteit tss richting v kromming en opp en positie v lichtbron o Convexiteitsassumptie dwingend bij disambigueren v helderheidsprofiel o Vb: rondjes met heldheidsgradiënt in verticale richting  assumptie dat licht boven komt; dwingende interpretatie v bol en hol  hol masker  Verklaring: vertrouwdheid v 3D aangezicht Grootteconstantie, rol van ervaring en New Look psychologie  Grootte in netvliesbeeld afhankelijk van grootte v voorw en kijkafstand  Probleem v onderdeterminatie  Probleem v grootteconstantie: heeft obj in realiteit wel echt die grootte? o Door dieptecues kijkafstand schatten o Rol van ervaring  Experiment o Aan kinderen & volwassenen vragen om ware grootte v voorw te schatten o Grootte in netvliesbeeld constant o Resultaten; schatting door volwassenen vrij goed, kinderen; kleine kijkafst = goed, grotere kijkafstand minder goed WANT kinderen minder ervaring met grotere kijkafst o Mensen uit culturen die nt gwn zijn om nr afb te kijken zijn soms minder goed in grootte in beeld te relateren aan ware grootte ifv de gesuggereerde afst  Experiment o Muntstukken werden overschat, meer door jongens uit armere gezinnen o  waarde die men aan iets hecht speelt rol bij schatting v grootte  individueel verschillend  New Look psy – Jerome Bruner o Rol v subj factoren en persoonlijke waarden benadrukt o Geslachtsverschillen en leeftijdsverschillen spelen rol, maar ook persoonlijkheid en motieven en verlangens Onderdeterminatie van 3D door 2D, vormconstantie, onmogelijke figuren en illusies  Probleem v onderdeterminatie  ook vorm; 3D moet in 2D netvliesbeeld omgezet (3e dimensie gaat verloren)  recovery problem

 

Typische oplossingsstrategie: bijkomende assumpties maken Probleem v vormconstantie: hoe kan men zien dat iets in werkelijkheid eenzelfde fys vorm heeft met steeds wisselende vormen in netvliesbeeld? o Oplossing: in rekening brengen v relatieve positie van kijken en voorwerp  Multistabiliteit o Vb. Necker-kubus  Onmogelijke figuren gevolg v ambiguïteit v lijntekeningen o Gewoonte om 3D te zien in 2D plaatjes o Toep in reclame en kunst  Dieptewaarneming vertekent waarneming v grootte o Vb: corridor-illusie o Richard Gregory (1923-2010)  Verdediger v rol v verkeerdelijk toegepaste grootteconstantie in de Müller-Lyer illusie  Vormperceptie vertekend dr een verkeerde ruimtelijke interpretatie o Vb: Shepard tables, futura gebouw in NY o  rol v ambiguïteit in assumpties 6. Onderdeterminatie van 3D door 2D, transactionalisme en Bayesiaanse inferentie  Transactionalisme – Adelbert Ames (1880-1958) o Opl onderdeterminatie: jarenlange ervaring en transacties met omgeving o Vb: kamer v Ames  Hedendaags gebruik: filmwereld, technopolis,.. o Vb; venster v Ames  Verkeerdelijk interpreteren v een trapeziumvormig venster als rechthoekig venster  Thomas Bayes (1701-1761) o Theorema v Bayes: P(Sǀ I)= P(Iǀ S)xP(S) / P(I) o Ook v toep op problemen v hypothesetoetsing adhv data en inferentie v scèneeig uit beeldeig,… o Eenvoudige beslissingsregel: kies voor piekwaarde in posterior als beste gok o Bayesiaanse inferentie  Breed toep op deelproblemen v visuele waarneming (vb ambiguïteit oplossen)  Zie cursus

2.5 Semantische interpretatie van objecten en scènes 1. Objectherkenning  = semantisch herkennen van de identiteit; aangeven tot welke basiscategorie van voorwerpen het behoort  Basisprobleem o Overeenkomst vinden tussen on-line berekende objectvoorstelling en off-line gestockeerde objectvoorstelling (= matching) o Loskoppelen v intrinsieke en extrinsieke eig bij het analyseren vh beeld  Mogelijkheden



o Tot één 3D objectvoorstelling per object te komen; per object 1 representatie stockeren  klein opslag en klein matchingprobleem o Per object meerdere objectvoorstellingen  Voordeel: relatief gemakkelijk te berekenen  Nadeel: meer opslagruimte nodig   matching probleem groter Biederman – Recognition by components o Voordelen  Verschillende verwerkingsstadia concreet uitgewerkt  Uitgangspunten goed toegelicht o verklaren hoe objectherkenning vaak mogelijk is onder “clutter” o Verklaren dat men een nooit eerder gezien voorwerp toch structureel kan beschrijven adhv basiscomp en spatiale relaties o Mogelijkheden exploiteren die combineren v een beperkt aantal componenten in versch onderlinge relaties biedt  Meerdere informatieverwerkingsstappen o Verlopen bottom-up o Na randdetectie  processen die parallel verlopen: detectie van niet-toevallige eig (non-accidental properties NAP’s) en segmentatie vh beeld ter hoogte v diepe concaviteiten  bouwstenen v voorw bepalen o Globale spatiale relaties bepalen, in visueel geheugen op zoek gaan naar ‘match’ o Indien ‘match’  voorwerp herkend  Bepaling v bouwstenen v voorwerp o Segmentatie ter hoogte v regio’s met diepe concaviteiten o Cruciale rol voor NAP’s; vorm van regelmaat in beeld aanwezig  oplossen van recovery probleem  Beeld ofwel v totaal ander voorwerp  Veronderstelling v algemeen standpunt o Aannemen dat dergelijke regelmaat niet toevallig resultaat van één welbepaald gezichtspunt   NAP’s belangrijk voor distincties die v belang zijn bij correct classificeren vd bouwstenen  Theorie over wat bouwstenen zijn o Aantal basale distincties volstaan o Onderscheid maken tussen 36 versch bouwstenen = geons o Ruwe opdeling ifv categorische kenm vd doorsnede en as v 3D componenten o Distincties groot deel gebaseerd op NAP’s  Experimentele evidentie o Onderzoek met lijntekeningen v bestaande voorwerpen o Resultaten: volledig aantal delen v bestaand voorwerp niet nodig om het te herkennen

2. Scènecontexteffecten op objectherkenning  Palmer (1975) o Eerst afbeelding contextscène, afbeelding 1 obj  3 condities: o Consistent met scène o Inconsistent met scène o Neutraal tov scène o Herkenning bleek beter in consistente cond o Visueel gelijkende obj soms verkeerd geïnterpreteerd  Loftus & Mackworth (1978) o 4 sec nr afb v scènes (free viewing)  registratie oogbewegingen o Fixaties op ongekende obj; eerder en van verder weg, duurden langer, gevolgd door meer fixaties  Biederman o Speeded obj verification o Semantisch label – fixatiepunt - afb scène – mask met probe erin o Ja of nee als doelobj in scène aanwezig was  Schendingen in normale spatiale relaties, onwaarschijnlijkheid voorkomen in scène,.. o Daling bij meerdere schendingen, stijging bij langere aanbiedingstijden  Gevonden effecten weerspiegelen hoe vlot verwerking v objectstimuli verloopt ifv hoe goed het object past in het geactiveerde scèneschema  semantiek in oogopslag opgepikt en invloed heeft op detecteerbaarheid v doelobj  Kritieken o Niet zeker effecten zuiver perceptueel  post-perceptuele decisieprocessen o Langere verwerkingstijd bij Loftus; verificatie v eerste indruk 3. Snelle categorisatie van objecten  = het onderbrengen van een concrete prikkel in een grote categorie  Op meerdere niveaus in een hiërarchie o Superordinaat niveau zoogdier o Basisniveau hond o Subordinaat niveau poedel  Thorpe et al. (1996) o Groot aantal kleurfoto’s heel korte tijd o Go/no-go taak  dier in foto of niet o Performantie verrassend goed o Speed-accuracy tradeoff: als men sneller antwoord maakt men meer fouten o Resultaten op hersenniveau: hersenen na 150-160 msec voldoende info verwerkt om obj te categoriseren, rest vd tijd  decisieprocessen o  belang v snelle, visuele feedforward processing  Vervolgonderzoek o Aantonen/uitsluiten dat eenvoudige visuele cues aan de basis kunnen liggen v effect o Paradoxale bevinding dat categorisatie voor kleinere, homogenere categorieën langer duurt dan in een grotere, heterogenere categorie

4. Snelle categorisatie v scènes  Oliva & Schyns o Rol v lage en hoge spatiale fequenties in snelle categorisatie v scènes o Ruwe spatiale schaak diagnostisch voor typische ruimtelijke organisatie v globale spatiale relaties en kleine spatiale schaal meer kritisch voor kleinere details v voorwerpen in scène o  lagere spatiale freq w sneller verwerkt  scènecategorisatie sneller dan objectcategorisatie o Onderzoek dmv hybride afb (HSF vn 1 gecombineerd met LSF v andere)  combinaties v 2 scènes; of hybride afb door combinatie v target- en ruisbeelden o 1e exp  Semantisch label  Ja/nee matching taak  Stimuli hybride afb v eerste type  Heel kort of kort aangeboden  Heel korte aanbiedingen  LSF extraheren, langere aanbiedingen  HSF extraheren e o 2 exp  Hybride afb v 2e type  Benoemen wat ze zagen  Antwoord dat overeenkwam met targetscène in coarse-to-fine verwerkingsvolgorde o  evidentie snelle scèneperceptie gebaseerd is op LSF o  men kan schaal selecteren die meest diagnostisch is  flexibiliteit v visuele infoverwerking  Oliva en Torralba o Welke scènecontexten kan men extraheren uit vrij eenvoudige beeldkenm o Vertrekpunt: scène is entiteit met karakteristieke globale beeldkenm o 7 globale scènekenm  Openheid  Expansie  Gemiddelde diepte  Temperatuur  Transiëntie  Beschutting  Navigeerbaarheid  Green en Oliva o Mensen zijn in staat globale beeldeig snel te extraheren  Getraind om 7 relevante globale scènekarakteristieken correct te analyseren en te benoemen  Beelden kot aangeboden, dynamisch gemaskeerd  Ja/nee taak  7 globale beeldeig en 7 scènecategorisaties  Proportie correcte classificatie nam toe met stijgende stimulusduur 5. Slotbeschouwing over visuele informatieverwerking

  



 

Enorme snelheid en flexibiliteit v visuele informatieverwerking door menselijk visueel systeem Gebaseerd op dens neuraal netwerk met tal v tussenstations en sterke interconnectiviteit Ulric Neisser – grondlegger v cogn psy; algemeen theoretisch model: analyse door synthese o Binnenkomende prikkels w verwerkt in momentane synthese v beschikbare bottom-up informatie en top-down kennis o Voortdurende wisselwerking tussen versch deelsystemen Hochstein en Ahissar  nieuwe visie op corticale hiërarchie o Onderscheid tss low-level en high-level processing in spatiale zin en early en late processing in de temporele zin o = reverse hierarchy theory Bar en collega’s  concreet model over verwerking v HSF en LSF ifv de tijd o Lezen in cursus p 99 Schyns, Gosselin en collega’s  enorme kracht v top-down templates o Zwart-witte ruisbeelden o Targetobject detecteren o Gemiddeld classificatiebeeld = ideale template o Ppn lichtjes verschillende templates o  template laat toe vanalles te zien in ruisbeelden, pareidolia,…

2.6 Alternatieve theoretische denkkaders 1. Intermezzo: terugblik en vooruitblik  Bespreking v 2 alternatieve benaderingen die zich afzetten tegen mainstream visie 2. De ecologische benadering van James Gibson (1904-1979)  Vertrekpunt: waarneming staat ten dienste v zinvol gedrag in zinvolle omgeving  Nadruk op ecologische validiteit  “The perception of the visual world”, “The senses considered as perceptual systems”, “The ecological approach to visual perception” (1979)  Omgeving centraal als bron v stimulatie  oppervlakken essentiële rol o Vb: probleem v grootteconstantie is enkel probleem als men de beschikbare info beperkt tot object zelf, als men obj bekijkt in omgeving is er geen probleem  BEGRIPPEN:  Hogere-orde variabelen sleutelbegrip  direct door visueel systeem geregistreerd  Ecologische optica: licht als bron v informatie over de omgeving o  klassieke optica: licht als fys verschijnsel o Stralingslicht = radiënt licht; afkomstig v lichtbron o Omgevingslicht = ambiënt licht; afkomstig uit omgeving  kan info bevatten over voorwerpen uit omgeving  Optic array = het gehele patroon van licht zoals dat invalt op het oog  Eleanor J Gibson: onderzoek met visual cliff o Visueel systeem maakt gebruik v patronen die randen specifiëren  Invarianten

o Transformationele invarianten = een bepaald patroon v verandering, onafhankelijk v structuur waarop transformatie plaatsvindt o Vb: patroon v veroudering v schedel (cardioidal strain)  toep op voorw die men oud of jong kan doen lijken  Optic flow = stroom v optische ele die ontstaat in de optic array v bewegende waarnemer o Richting en snelheid v optic flow is directe functie v afstand tov de bewegende waarnemer  bewegingsparallax o Optical looming = het snel expanderende flow field tgv een snel naderend voorwerp o Focus of expansion in een optic flow field geeft aan waar je als waarnemer naartoe beweegt  sterke bron v info bij navigatie o Tau  hoe lang me nnog heeft vooraleer men het opp zal raken  Affordances  wat je met het voorwerp kan doen in het licht v je behoeften o W gespecifieerd door hogere-orde invarianten in de verhoudingen tss eig of dimensies vh voorwerp en v waarnemer  PROCES V WAARNEMING  Perceptie beperkt tot direct pick up vd invarianten uit visuele info  Visueel systeem bevat smart mechanisms  hogere-orde variabelen registreren en niet afleiden   waarneming is direct, zonder tussenliggende processen  ZIE KADER P 108 + 107   ander wereldbeeld  MAAR: sommige begrippen geïntegreerd in mainstream visie 3. De computationele benadering van David Marr  David Marr (1945-1980) o Grondlegger v nieuwe, interdisciplinaire benadering v waarneming ; ‘vision’ o 1982 “Vision: A computational investigation into the human representation and processing of visual information”  mijlpaal in de “vision sciences”  Computationele theorie : een analyse vd taak v visuele waarneming alse en informatieverwerkingsprobleem o Niveau v representaties en algoritmes o Niveau vd hardware implementatie  Beschikbare info slechts impliciet  zoveel mogelijk bottom-up werken; meerdere tussenstappen  Visuele informatieverwerking: reeks processen en representaties tss input en output o Processen; onfo verwerken o Representaties: tussentijdse resultaten v verwerking  beschikbaar voor analyse in volgende stap o 3 grote stappen  Primaire schets  2.5D-schets  3D objectmodel  Netvliesbeelden bestaan uit verzameling grijswaarden

o Via filter: blurring  zwart-witversie door thresholding o Uit ieder beeld extraheert men primitieve features; blobs, edges, bars,..  raw primal sketch o Full primal sketch: abstracte representatie van de output van perceptuele organisatie e  3 dimensie achterhalen o Gezichtspuntafhankelijke aspecten v diepte extraheren; ruimtelijke oriëntaties v oppervlakken vanuit het standpunt van de waarnemer o  representatie; 2.5-D schets; maakt gebruik v vectoren waarvan de grootte overeenkomt met slant en oriëntatie met tilt o Berekening door verschillende onafhankelijke modules die dieptecues verwerken  Stereovisie o Random-dot stereogrammen v Bela Julesz  toont aaan dat je diepte kan extraheren uit beelden waarin geen herkenbare voorwerpen aanwezig zijn o Correspondentieprobleem: combinatorische explosie v mogelijks overeenkomstige punten  Oplossing: inperken door eenvoudige constraints: compabiliteit, uniciteit en continuïteit  Berekening van 3D objectmodel o = gezichtspuntonafhankelijke representatie van voorwerpen o Een globale wergave v spatiale relaties tss de belangrijkste delen kan volstaan voor herkenning o Hiërarchische voorstelling v meerdere spatiale schalen v e voorwerp  verzoent 2 tegenstrijdige eigsen;  Categoriseren op hoog abstractieniveau  stabiele representaties o  zoeken naar overeenkomstige representaties in visueel geheugen  Gelijkenissen en verschilen o Verschil: CTP stelt dat berekeningen nodig zijn om info te verwerken, voor DTP volstaat direct pick-up o CTP deelt met ITP dat tussenliggende processen nodig zijn o ITP  CTP: algemene, fys constraints die impliciet in systeem ingebakken zijn en bottom-up gebruikt worden o ITP CTP: kennis enkel gebruikt om informatie stap voor stap te verwerken   groot deel geïntegreerd in mainstream  Beperkingen door tijdsgebrek zie cursus p 114 4. Twee toepassingen als illustratie  Onderzoek over biologische bewegingsperceptie o Gunnar Johansson (1911-1998) – landmark paper  puntlichtfiguren o Dwingende gestaltwaarneming gebaseerd op spatiotemporele relaties in de input o Input = hoe posities veranderen over de tijd en welke spatiale relaties in 3D gelijk blijven ondanks de veranderingen in 2D o Codeertheorie: absolute bewegingen w ontbonden in gemeenschappelijke en relatieve bewegingen o  analogie met Marr’s 3D objectmodel; vectoranalyse soort algoritme



o Later onderzoek: point-light displays bevatten info over geslacht, leeftijd, identificatie, gemoedstoestand,… o Recentere studies: bistabiliteit v waargenomen 3D oriëntatie, groeperingssterkte binnen biological motion walker onderzocht door stippen te vervangen door gabor patches o Studie  Basis: motion silencing  Bewegingsperceptie lijkt kenmerken v locale delen vd configuratie te verhinderen of onderdrukken  Low-lever verklaring: taak vereist tussenkomst v locale mechanismen met kleine receptieve velden  snel bewegend voorwerp besteedt slechts weinig tijd op elke locatie; kort venster aan locale detector om verandering op te pikken  Mid-level verklaring: goed geheel  details vd delen fundamenteel minder toegankelijk voor het visueel bewustzijn   beweging geen noodzakelijke of voldoende voorwaarde voor effect o Albert Michotte  waarneming v causaliteit o Heider en Simmel  animacy Dieptewaarneming o Oculomotorische dieptecues  Gebaseerd op feit dat oog beschikt over spieren die zorgen dat de voorwerpen scherp afgebeeld w op netvlies  accommodatie en convergentie  Veronderstelling: visueel syst heeft kennis over sterkte vd accommodatie  informatie over de afstand vd voorwerpen in het beeld  Veronderstelling: visueel syst heeft kennis over convergentieproces  info over diepte o Visuele cues  Binoculaire en monoculaire  Binoculair dieptezicht = stereovisie of stereopsis  Retinale dispariteit o Horopterlijn: i. Dichterbij: gekruiste dispariteiten ii. Verderaf: niet-gekruiste dispariteiten o Verschaft betrouwbare info over metrische aspecten v diepte  Dynamische monoculaire dieptecues o Bewegingsparallax: dynamische variant op stereovisie  2 beelden afkomstig van 1 oog op 2 momenten in de tijd  Statische monoculaire dieptecues: informatiebronnen in 1 statistisch beeld o Vb: interpositie of occlusie: wanneer een voorwerp een deel v een ander voorwerp bedekt, moet het eerste dichterbij zijn dan het tweede  diepterangordening o Relatieve grootte: op grote afstand, kleine portie v netvliesbeeld



i. Helpen om fys grootte of afstand v onbekende voorw te bepalen ii. Krijgt in cogn theorieën centrale plaats o Relatieve hoogte i. Verderaf, hoger in visueel veld o Textuurgradiënten i. W kleiner en bevinden zich ook dichter bij elkaar wanneer de kijkafstand groter w o Lineair perspectief i. Parallelle lijnen in perspectief convergeren in verdwijnpunt ii. Geeft aanleiding tot visuele illusies o Atmosferisch perspectief i. Openluchtsituaties goed bruikbaar ii. Lichtstralen van ver, hoeveelheid licht die oog bereikt geringer  voorwerpen verderaf, waziger beeld OVERZICHT p 122

Hfst 3: Geheugen 3.1 Inleiding  

verschillende processen: encoding, storage, retrieval geen homogene structuur  deelstructuren met eigen kenmerken & functies

3.2 Historisch perspectief 1. Consolidatie en verval  Georg Elias Müller (1850-1934) o Wat waargenomen wordt laat een geheugenspoor na dat geconsolideerd w. Na verloop v tijd vervalt dit geheugenspoor door normale metabolische processen in onze hersenen.  theorie over consolidatie & verval e  1 onderzoekslijn o Karl Lashley (1890-1958)  Lesiestudies bij ratten: hersendeel wegnemen na aangeleerde taak, om te zien of de taak nog even goed ging  Reductie in de performantie i.f.v. de grootte v lesie  Geen duidelijk verband met localisatie v letsel   geen engram, maar gedistribueerd geheugen  “mass action”  “equipotentiality” o Wilder Penfield (1891-1976)  Chirurgische techniek voor de behandeling v zware vormen v epilepsie (hersenweefsel rond epileptische focus weg)  In kaart brengen welke lichaamsdelen waar in de hersenen gerepresenteerd zijn door versch. gebieden elektrisch te stimuleren  “homunculus”  Levendige, recente of oude herinneringen oproepen door stimulatie v bep. Hersengebieden o Donald O. Hebb (1904-1985)  Samenwerking Lahley & Penfield  3 belangrijke concepten  “Hebbian learning” – cells that fire together, wire together  “cell-assembly”  “reverberating cell-assemblies”  belangrijk: neuraal mechanisme v consolidatie o  cellen met erg selectieve responsen (vuren bij afbeelding Jennifer Anniston,…)  Evidentie voor engram?  gelocaliseerd geheugen?  Geen info over hoe selectief & over hoe frequent o Conclusie: combinatie v gelocaliseerd en gedistribueerd geheugen e  2 onderzoekslijn – verval v geheugenspoor (“decay”) o Herman Ebbinghaus (1850-1909)  Eerste uitvoerige studie v geheugen  Beïnvloed door Fechner  Loskomen v methode v introspectie (Wundt)



Onderzoek op zichzelf:  Lettergrepen vanbuiten leren (betekenisvol & niet-betekenisvol)  Nagaan hoe goed hij vanbuiten kende en hoe lang hij nodig had om reeks perfect te kunnen reproduceren  Winst bij 2e meting = indirecte meting v geheugen  “besparingsmethode”   echt vergeten bestaat niet: er blijft iets in geheugen hangen  Verval-functie (stijl begin, daalt langzaam) door “retentie-interval” te meten o Vervolgonderzoek:  Verval niet altijd even sterk (vb Jenkins & Dallebach, 1924)  tijdens slapen verval minder groot dan tijdens waken  interferentie  MAAR “confounding variabele”: moment v leren  REM-fase: actieve fase v hersenen  belangrijk voor consolidatie 2. De rol van schema’s  Frederic C. Bartlett (1886-1979) o Pionier cognitief psychologische benadering v geheugen o Instelling & attitude v lerende persoon t.o.v. leermateriaal & rol v schema o Studie:  Ongekende verhalen doorvertellen  Vertekeningen, rationalisaties, transformaties naar vertrouwde zaken,..   geen letterlijke registratie v leermateriaal, maar verwerking  Kenneth Craik (1914-1945) o “mentaal model”: interne representatie v wereld waarop men versch processen kan uitvoeren o  groot belang in cognitieve psychologie  Onderzoek evidentie voor rol v schema’s bij geheugenvertekeningen  ook visueel materiaal! o Studie: Effect v verbale labels op visueel geheugen voor ambigue lijntekeningen   vertekening in richting v verbale labels o Allport & Postman (1947)  New Look psychologie  Exp.: aantonen dat plaatje v betekenisvolle scène vertekend in richting van wat je verwacht  Scène-consistente objecten beter herinnerd en meer opgesomd

3.3 Het modaal model van het geheugen 3.5 Het lange-termijn geheugen Info gaat nooit verloren  enkel tijdelijk onbeschikbaar Onderzoek: onder welke omstandigheden LTG goed of minder goed werkt 1. Opslaan (“encoding”)  Hoeveelheid informatieverwerking belangrijke factor o Duur vd presentatie  Varieert ifv soort materiaal  visueel w sneller geëncodeerd dan verbaal o Aantal presentaties









 

 Hangt af v soort materiaal, hoeveel afleiders, activiteit proefpersoon,…  Aantal iteraties v groot belang Spreiding vd leerbeurten in de tijd (Ebbinghaus) o “spacing effect” = eenzelfde totale studietijd, studietijd gespreid in de tijd betere geheugenperformantie Diepte van de informatieverwerking o Semantische verwerking voor betere opslag?  Anekdotische evidentie  tegengesteld a. traditie v verhalen over te brengen  experimentele evidentie a. semantische oriënteringstaak  semantisch geheugen beter b. niet-semantische orïenteringstaak  niet-semantisch geheugen beter Mate v uitwerking (“elaboration”) o Relateren aan eerder opgeslagen kennis o Congruïteitseffect o  doet aantal cues toenemen die kunnen helpen bij oproepen v info o Craik & Tulving (1975): elaboratie-hypothese Mate waarin de gecodeerde info het te onthouden item specifieert (“distinctiveness”) o Vb: kenmerken v voorwerp zorgen voor beter onthouden dan uit hoeveel letters het woord bestaat o  distincitiviteitshypothese  Geheugenspoor bijproduct v verwerking  Meest effectieve info distinctief  Niet-semantische info tot beter geheugen als ze distinctief is o Gestaltpsychologie v geheugen  Köhler & von Restorff: item dat afwijkt in reeks v andere items beter onthouden w = ‘von Restorff effect’ o Experiment Winograd (1981)  Eerste cond: gezichten beoordelen door op versch kenm te letten  2e cond: aandacht op specifiek kenm richten   geheugenperformantie in condities gelijk   elaboratie effectief omdat dit distinctiviteit produceert Generatie-effect o Door zelf info te genereren beter onthouden Organisatie o Discrete items in gehelen gegroepeerd  Door relaties tussen te onthouden items  Nadruk op coderen v gelijkenissen o Experiment  1e cond: gerelateerde woordparen  2e cond: niet gerelateerde woordparen  Taak: gelijkenissen of verschillen opsommen  Resultaten: gerelateerde paren beter onthouden met verschillen, niet gerelateerde paren beter met gelijkenissen

o Materiaal-geïnduceerde organisatie : gecategoriseerde lijst beter onthouden  Herinneringsfase  actieve groepering (“clustering in recall”) o Subjectieve organisatie  Niet-gecategoriseerde woordenlijst  consistentie in volgorde waarin wo onthouden w  Verbeelding o Woorden die iets voorstellen gemakkelijker te onthouden dan abstracte wo o Wo voorstellen  beter onthouden o Beter onthouden door verband voor te stellen tussen 2 voorwerpen o Vb: methode van de loci  leerfase: items associëren met plaatsen, herinneringsfase: mentaal terug naar plaats gaan 2. Bewaren (“storage”)  Endel Tulving o Episodisch geheugen : opslag v info over heel specifieke gebeurtenissen o Semantisch geheugen: opslag v algemene kennis  Structuur v semantisch geheugen  onderzoek o Netwerkmodellen: alle kennis in semantisch geheugen gestockeerd in vorm v concepten en hun relaties o Kenmerkenmodellen: concepten gestockeerd als lijst v kenm zonder verdere structuur  “Teachable Language Comprehender” Quillian – netwerkmodel o Kennis opgeslagen in hiërarchisch netwerk met meest algemene kennis bovenaan en meer specifieke kennis op lagere niveaus o ‘cognitieve zuinigheid’: eig v concepten worden enkel op het hoogst mogelijke niveau in de hiërarchie gestockeerd  w vermeden om kennis te dupliceren o  aantal verbindingen bepaalt hoe lang het duurt om stelling te verifiëren  ‘categorie-grootte-effect’: langere categorie, grotere zoektijd o Problemen  Snelheid meer bepaald door frequentie dan door locatie in hiërarchie  In stijd met cogn zuinigheidsprincipe  Alle subconcepten w op gelijke voet behandeld  snellere antwoordtijden voor prototypische exemplaren = ‘semantischeafstandseffect’  “Spreading Activation Model” Collins & Loftus (1975) – netwerkmodel o Netwerk v concepten en hun eigenschappen o Versch semantische afst w gevat door associaties v versch lengte o Opzoekingsproces: activatie spreidt zich uit vanaf concept dat in vraag aan bod komt en neemt af naarmate de afgelegde afstand toeneemt o Problemen  Duidelijke schending van categorie-grootte effect  “Feature-Set Theory” Smith, Shoben & Rips (1974) o Kennis = verz kenm  Definiërende kenm: essentieel voldaan moeten zijn om tot categorie te behoren



Karakteristieke kenm: wel voorkomen in bepaalde categorie maar niet essentieel zijn  Getest dr verificatievragen o Problemen  Verklaringen voor gekende fenomenen lijken post hoc  Moeilijk om aan te geven welke kenm echt noodzakelijk en voldoende zijn voor def v bepaalde categorie  Propositioneel netwerkmodel o Basiseenheid: propositie ipv enkelvoudig concept o Bestaat in versch varianten die door versch coryfeeën vd cogn psy voorgesteld zijn in jaren ‘70 o  voorbeeld in cursus LEZEN 3. Oproepen (“retrieval”)   effectiviteit v “retrieval cues”  Associatieve sterkte o Cue is effectief als die in verleden vaak gepaard ging met het te onthouden item o Meten: associatietechnieken o Sterkte neemt toe naarmate frequentie  Encoding specificity – Endel Tulving o Cue is effectief als hij specifiek gecodeerd werd met de te herinneren gebeurtenis o Experiment  Studiefase: zwak-geassocieerde paren aangeboden a. OV: specifiek samen voorkomend b. Sterk geassocieerde cues  Resultaten; in eerste groep target-items beter opgeroepen o Encoding specificity  oproepen episodische info, associatieve sterkte  oproepen semantische info  Basis voor onderscheiding v semantisch & episodisch geheugen   wat gebeurt er als retrieval cue aangeboden w? = ‘Höffding step’ o Harald Höffding – outlines of psychology  Volgens Gestaltpsy o Actualisatieproces gebaseerd op perceptuele gelijkenis tss nieuwe prikkel en vroegere herinneringen  georganiseerd geheel v herinneringen w geactiveerd  Cognitievie psy o Single-process theory: juiste item w meteen uit LTG gehaald o Dual-process theory: na eerste automatische proces nog een beslissingsproces  Door herkenning en herinnering te vergelijken a. Volgens 2pt: bij herinnering 2 processen, bij herkenning 1 b. Volgens 2pt: geen verschil, herkenning gemakkelijker door beste retrieval cue  2pt: herinnering v hoog-freq wo beter dan v laag-freq wo, bij herkenning omgekeerd  1pt: bepaalde manipulaties zelfde effect op herkenning & herinnering vb: als cue veranderd tussen testfase en leerfase



o Conclusie: gebeurtenis distinctief & retrieval cues sterk  1pt, andere gevallen  2pt Impliciet en expliciet geheugen o Vb v dissociatie bij mensen mt geheugenverlies  Impliciet geheugen geen verlies o Als bepaalde var ander effect blijkt te hebben voor 2 versch tests  Experiment mt tekeningen – herkennen of benoemen  Expliciet geheugen neemt af na tijd, impliciet blijft stabiel o Impliciet geheugen grotere rol  Expliciet geheugen beperkt tot declaratieve kennis  Impliciet geheugen komt tussen in alle andere vormen v nietdeclaratieve kennis: vb. procedurele kennis, conditionering, priming

3.6 Hoe goed is het geheugen echt? 1. Foutieve herinneringen (“false memories”)  Invloed v vraagstelling/suggestie op geheugen o Experiment  Filmpje over botsing  Vraagstelling OV: raken, botsen, invliegen?  Snelheid schatten  Resultaten; snelheid hoger naarmate vraagstelling  Procedure o Ppn is getuige v gebeurtenis o Misleidende of suggestieve info geven o Geheugentest o Experiment  Filmpje over ongeval mt rode sportauto  OV; rond of driehoekig verkeersbord, vaak naar verwezen of sporadisch  Resultaten: er werd in misleidingconditie vaak voor verkeerde antw gekozen  Men kan object toevoegen in geheugenspoor  Ook in veldexp met diefstallen  herinneringen in dagelijks leven kunnen w geïntroduceerd  Omstandigheden o Groot interval tss oorspronkelijke gebeurtenis en de misleidende  geheugenspoor vervaagd, kans om discrepantie op te pikken kleiner o Groot interval tss misleidende info en geheugentest  meer verwarring o Effect v misleiding groter:  voor details van perifeer belang  als gebeurtenis emotioneel beladen is  als misleiding in sociale context gebeurt o individuele verschilfactoren (vb. veel empathie en verbeelding, dissociatieve tendensen, ..)  voorbeeld: ooggetuigen  Loftus: boek met aanbevelingen voor de praktijk  Procedures voor inplanten v herinneringen

o

Imagination inflation: zekerheidsoordelen nemen toe naarmate men de situatie levendiger voorstelt o Lost-in-the-mall technique – Loftus & Pickrell (1995)  Bij herinneringen uit kindertijd te laten ophalen een herinnering toevoegen die nooit gebeurd is  Details over herinneringen nagevraagd bij familie  Na aantal interviews  1 op 4 herinneren gebeurtenis die nooit is voorgevallen  Kritiek: geen 100% zekerheid of ’t nooit gebeurd is – familie kan vergeten zijn  Vervolgexperiment Braun, Ellis & Loftus (2002)  Reclameboodschappen evalueren  Onbestaande affiche v disney met bugs bunny  Dnrs meenden zich dit te herinneren als kind 35% ; bij doorvragen veel details  Verdrongen herinneringen – controverse o Verschil in betrouwbaarheid tss traumatische herinneringen die spontaan boven komen en herinneringen die enkel door actief zoeken tijdens therapie naar boven komen  Associatieve illusies – DRM paradigma o Lijsten v 15 wo, waarvan alle wo te maken hebben met wo dat niet in lijst staat o OV: herinneringstaak of afleiderstaak o Herkenningstaak o Resultaten: hoge percentages melding v kritische wo o  niet gevolg van gokken of antwoordtendensen  Implicaties: o Bewust zijn v bestaan v foutieve herinneringen  Permanent vatbaar voor bronverwarring o Iets levendig herinneren is geen bewijs voor echtheid gebeurtenis  Ooggetuigen   emotioneel beladen & kort, suggestief verhoor, spreken met andere ooggetuigen,… o Probleem in dagelijks leven groter dan in labo 2. Visueel geheugen  Ook in visueel geheugen herinneringen minder accuraat dan we denken o Vb herkenning muntstukken  Geheugen voor gezichten o Score herkenning target 65%, maar 35% false alarms  Flashbulb memories: herinneringen door emotionele belading in de spotlight  w langer correct onthouden o Correlatie levendigheid en activiteit amygdala o Geen correlatie levendigheid en correctheid  subjectief!  Experimenten Aude Oliva e.a. o Forced choice procedure  Keuze tussen

o

 Oude + nieuwe  Oude + nieuwe zelfde categorie  Oude + nieuwe zelfde object, andere positie  Resultaten altijd hoog Conceptuele distinctiviteit binnen categorie beter voorspeller voor LTG v versch exemplaren v eenzelfde categorie dan perceptuele distinctiviteit  Experimenten ook gedaan mt afbeeldingen v scènes

Hoofdstuk 4: Aandacht 4.1 Inleiding Verschillende soorten aandacht  Gefocusseerde aandacht, scrutiny, volgehouden aandacht,…  Aandachtsspan bij volwassen 20 min, kinderen 5 min, ADHD ertussen in

4.2 Selectieve aandacht 1. Aandacht als filter  Aandacht als een soort filter om systeem te beschermen tegen overdaad v info o Alleen wat aandacht krijgt w door werkgeheugen verwerkt  Pionier: Donald E. Broadbent (1926-1993) o Opvolger F. Bartelett o Directeur Applied Psychology Unit o 1958: perception and communication  Eerste experimenten  auditieve aandacht; dichotisch luisteren o Split-span techniek: mensen in oren 2 versch boodschappen laten horen en dan laten reproduceren o Reproductie van oor per oor apart o Met schaduwtaak: nazeggen v info in 1 oor  andere info w vergeten 2. Filtermodellen met vroege en late selectie  1e filtermodel o Parallelle sensoriële verwerkingskanalen  filter bepaalt welke info doorstroomt  in wisselwerking met LTG kan info gebruikt w o MAAR: suppressie niet volledig  Attenuation model o Filter is relatieve verzwakker of versterker v bepaald kanaal  Late-selectie model v aandacht o Info moet op semantisch niveau verwerkt zijn om daarna via koppeling met LTG tijdens de reproductie semantisch zinvol te groeperen o  selectie pas na semantische verwerking  Broadbent voegt zelf ‘pigeon-holing’ toe: selectie op basis v een overeenkomst met highlevel semantische categorieën 3. Parallelle en seriële verwerking in visueel zoeken  Ulric Neisser o Grondlegger cogn psy o Experiment  1 of 2 letters zoeken in een reeks v 6  In beide cond even snel  zoekproces voor 2 letters parallel o Boek cognitive psychology – 2 verwerkingsstadia  Preattentieve fase v parallelle verwerking v fys en sens. Prikkeleig  Aandacht in fase v seriële verwerking v relaties tss prikkeleig en verwerking v betekenis  Anne Treisman o Verdere uitwerking v onderscheid v Neisser



o Paradigma  Eenvoudige visuele zoektaak  Instructie om te zoeken naar item dat verschilt v andere  1e: display bestaat uit variabel aantal items  2e: Target verschilt door enkelvoudig kenmerk (feature) of door combinatie v kenm (conjunctie)  1e Zoektijd is onafhankelijk v grootte v set  zoeken verloopt parallel  2e zoektijd neemt lineair toe met grootte v set  serieel zoekproces o Feature integration theory – Treisman & Gelade  Basiskenm automatisch gecodeerd; parallel zonder focale aandacht (preattentief)  feature maps voor versch dimensies waar obj uit opgebouwd zijn & voor versch parameterwaarden  Targets die van distractors verschillen in één vd basiskenm  pop-out; geen effect v aantal items in display (parallel)  Obj uit meerdere kenm die samen nodig zijn om obj te kunnen onderscheiden – ‘binding problem’ o  focale aandacht nodig als bindmiddel tss afzonderlijke kenm o Serieel proces o Illusoire conjucties  features w verkeerd gecombineerd  Fase waarin er free floating features zijn o Zoek-assymetrieën  Aanwezigheid feature gemakkelijker te detecteren dan afwezigheid (vb o tss Q zoeken ipv andersom)   manier om basiskenmerken te detecteren o Codering v helling, kromming en geslotenheid o Uitzonderingen zorgden voor nieuwe theorie: “guided search” – Wolfe e.a. (1989)  Enkel zoeken in gebieden waar activatie verhoogd is door dubbele aanwezigheid v feature activatie  top-down zoeken in bottom-up gemarkeerde plaatsen v hoge saliëntie zal zoekproces v conjuncties versnellen Duncan & Humphreys (1989): helling v zoekfunctie neemt enkel drastisch toe als target weinig verschilt v distractor en als distractoren onderling heterogeen zijn

4.3 Spatiale aandacht 1. Kernbegrippen  Spatiale aandacht = het oriënteren v aandacht nr stimuli in visueel veld  Coverte en overte aandachtsverschuivingen o Covert: niet observeerbaar, overt: oogbewegingen o Covert gaat meestal aan overt vooraf  Exogene en endogene aandachtsverschuivingen o Exogeen; aandacht w getrokken nr stimulus v buitenaf o Endogeen; persoon verplaatst aandacht zelf 2. “cueing” paradigma – Michael Posner  Coverte aandachtsverschuivingen meetbaar

 

Cue w aangeboden voor eigenlijke stimulus Belangrijkste OV: in welke mate cue voorspelt waar stimulus zal komen o Neutrale cond: cue in midden, maar stimulus kan overal verschijnen o Valide cond: cue voorspelt waar stimulus komt o Invalide cond: cue voorspelt verkeerd waar stimulus komt  Resultaten: RT in valide cue < RT neutrale cond < RT invalide cond  voordeel als kost  Voordelen en kosten: meetbare neveneffecten v aandachtsverschuiving  Cues centraal aangeboden  endogene aandachtsverschuivingen  Perifere cues die vanzelf aandacht trekken  exogene aandachtsverschuivingen 3. Metaforen voor aandachtsfocus en aandachtsverschuivingen  William James (1890) o Notie v “spotlight of attention”: aandachtsfocus  Treisman o Spotlight of attention: zoeklichtf in master map of locations  Posner o Aandachtsverschuiving meetbaar gemaakt  Laberge (1983) o Breedte aandachtsfocus kan variëren ifv taak  introductie ‘zoomlens’  Eriksen o Breedte v aandachtsfocus meten dmv facilitatie- en interferentie-effecten door flankers al dan wel al dan niet compatibel met responsset voor centr stimulus  Lavie (1995) o Zoomlens kon variëren ifv ‘perceptual load’ 4. “Attentional capture” in het “singleton”paradigma  Paradigma v Jan Theeuwes : om beperkingen v endogene aandachtscontrole aan te geven  Cirkeltjes met lijntjes in rond fixatiepunt  Taak: aangeven hoe lijntjes georiënteerd zijn  Irrelevant singleton; een vd cirkeltjes in kleur o  vangt aandacht o Ook oog w gevangen ‘oculomotor capture’   spatiale aandacht eerst exogeen getrokken, nadien kan aandacht losgelaten w om erna bewust taak uit te voeren  geeft meetbare capture effecten

4.4 Integratie 



Theoretisch vlak o Posner & Rothbart  Onderscheiden aandachtsnetwerken  Alerting  Orienting  Executieve aandachtscontrole  Meerdere hersengebieden, met elk eigen neurotransmitter Praktisch vlak o Test of Everyday Attention for Children – TEA-Ch  9 subtests die peilen naar 4 soorten aandacht

 

 voor aandachtsfunctioneren v kind Goed voor diagnose, aangrijpingspunten voor remediëring

4.5 “Inattentional blindness” = de quasi-blindheid voor goed zichtbare aspecten vd stimulus tgv het onvoldoende gericht zijn van de aandacht erop 1. “Blindheid” door beweging  Verdwijnen v bepaalde objecten in bewegend geheel  Onderzocht door Bonneh et al  Lijkt op troxler fading & filling-in of surface completion o Aandacht speelt rol: datgene wat aandacht trekt, trekt alle aandacht naar zich toe o Beweging niet noodzakelijk o Andere temp veranderingen in input ook rol  Mogelijk neveneffect v normale mechanisme voor onderdrukken v motion blur   onderzoek nog aan de gang 2. “Blindheid” voor veranderingen  Twee verschillende beelden w onderbroken door één of andere transiënt die aandacht afleidt v plaats waar verandering plaatsvindt  Men let niet spontaan op aspecten die geen betekenisverandering meebrengen  Daniel Simons o Introductie veranderingen in bewegende beelden v alledaagse gebeurtenissen en in alledaagse gebeurtenissen zelf o Vb: door study : uitleg door man, onderbroken door deur, mensen veranderen en man die kaart bekijkt merkt dit niet op o Goochelaars gebruiken dit ook

Hoofdstuk 5: Samenhang 5.1 Inleiding 5.2 Mentale verbeelding 1. Het “mental imagry debate  Mentale verbeelding = denken in beelden of beelden oproepen  Debat tussen o Mensen die menen dat visuele info bijgehouden w in mentale beelden die analoog zijn aan voorgestelde voorwerpen of scène  Proposities enkel geschikt voor verbale info o Mensen die zeggen dat eindproduct v alle perceptuele verwerking de zelfde is: abstracte representatie in een propositioneel formaat 2. Experimentele evidentie  Mentale rotatie  beelden roteren om te zien of blokparen gelijk waren of niet o Lineaire functie v hoekverschil tussen de beide blokpatronen  Paivio (1975) o Voorwerp kiezen dat in werkelijkheid het grootste is  wo of beeld o Resultaten  Taak gemakkelijker met beelden dan met wo  Antwoorden vlugger naarmate verschil in ware grote groter is  symbolische afstandseffect  Moeilijker als verschil in grootte afwijkt v ware grootte o grootte v voorwerp in geheugen komt overeen  Kosslyn (1975) o Vodorwerpen v versch grootte inbeelden o Vragen over onderdelen v voorwerpen o Resultaten  Onderdelen duidelijker zichtbaar in grotere beelden dn in kleinere  gemakkelijker is om onderdelen in mentale beelden te zien naarmate voorwerp groter verbeeld o  zelfde eigenschappen als echte beelden  Scannen v beelden o Lezen in cursus p 185 o Resultaten: reactietijd neemt toe naarmate afstand groter   verbeeldingsprocessen functioneel equivalent met perceptuele processen o MAAR gelijkwaardige effecten bij verbeelding door mensen die blind zijn vanaf geboorte

5.3 priming 1. Kernbegrippen  Priming: verwijst naar alle fenomenen waarbij aanbieding v een 1e prikkel een effect heeft op de verwerking v e 2e prikkel op later gedrag o Priming berust op impliciet geheugen  Directe of repetition priming: prikkel w herhaald waardoor latere aanbiedingen v zelfde prikkel sneller verwerkt w



Perceptuele priming; als er een perceptuele gelijkenis is tussen prime en target o Perceptuele verwerking sneller door gelijkaardige verwerkingscomp of reactivatie v eerder geactiveerde representaties  Conceptuele priming: verwantschap op betekenisniveau o Semantische priming: prime en target uit eenzelfde semantische categorie of delen ze veel semantische eig o Associatieve priming: sterke associatie tss prime en target maar niet noodzakelijk door uit zelfde semantische categorie te komen  Berust op activatiespreiding in neurale netwerken waarin representaties v beide items in eerdere ervaringen samen voorkwamen  door associaties kan me nook een representatie van een context activeren waarin de target met grote waarschijnlijkheid voorkomt: context priming  als affectieve waarde overgedragen w van prime nr target: affectieve priming  respons priming o prime en target uit zelfde responscategorie  prime initieert respons  priming effect deels toegeschreven aan responsfacilitatie o vergelijkingscond met prime die tot ander antwoord leidt  responsconflict  onderschatting v priming effect  masked priming: men gebruikt een masker om de verwerkingstijd vd prime te beperken  subliminale priming: het geval waar de onderzoekers ervan uit gaan dat de prikkels onbewust gebleve n zijn 2. Perceptuele priming  Recognition-by-components theorie – Biederman o Lijntekeningen v alledaagse voorwerpen: 2 complementaire lijntekening, een lijntekening v zelfde categorie, maar ander voorwerp o Aangeboden in 2 blokken: in 2e blok gemaskeerd, maar varianten afgeleid v 1e blok (priming) o Resultaten: in 2e blok sneller en beter in benoemen v gefragmenteerde lijntekeningen waarvan eerdere varianten al gezien  Visuele priming gelijk voor identieke en complementaire fragmentversies  mid-level representaties o  long-term priming  Onderzoek short-term priming o Delen v lijntekening heel kort, gevolgd door te benoemen lijntekening v volledig voorwerp o Reactietijd korter als goede voorspeller  Studie met LSF-gefilterde beelden o OV: interval tussen prime en target o Priming effecten afhankelijk van aantal en selectiviteit v LSF o  theorie v Bar et al. Over activatie v object templates 3. Onbewuste semantische priming  Werk v Anthony J. Marcel  Eerste stap: nagaan hoe kort je een wo kan aanbieden om nog gedetecteerd te kunnen w

o Onder ppn verschillend  Priming experimenten o Prime wo beneden drempel voor bewuste detectie o Primingeffect bij kleurwo op de RT voor benoeming v kleurvlakken (congruente paren facilitatie  incongruente paren: interferentie) o Onbewuste priming effecten ook bij lexicale decisietaak; sterkte hing samen met sterkte vd semantische associatie tss prime en target  Resultaten wijzen op automatische en onbewuste verwerking v alle prikkels, ongeacht hoe kort aangeboden en op alle niveaus v verwerking 4. Negatieve priming  = de vertraging op de verwerking v e target doordat een voorafgaande, gerelateerde prikkel eerst onderdrukt moest worden in condities met selectieve aandacht  Tipper (1985) o Lijntekeningen v alledaagse voorwerpen in 2 versch kleuren, waarvan men er een eerst moest negeren om de ander te benoemen o Als deze genegeerde terugkwam in volgende presentatie  moeilijker om obj te benoemen o  inhiberen v bepaalde kleur; geheugenspoor dat blijft hangen  DeSchepper en Treisman (1996)  ook bij ongekende vormen? o Zelfde effecten als Tipper o Ppn geen bewuste herinnering aan de vormen die negatieve priming gaven o Geïnhibeerde vormrepresentaties bleven in perceptueel-cognitief systeem hangen voor een tijd 5. Onbewuste priming van gedrag  Coca cola studie – 1957 James Vicary o Bewering dat ‘eat popcorn’ & ‘drink cola’ als prime tussen filmvoorstelling de verkoop deed stijgen o Bekend dat dit onderzoek nooit gebeurd is   nog geen enkel bewijs voor sibliminale priming van consumentengedrag  Onbewuste invloed op stereotypes, affectieve en/of sociale beoordeling v gedrag o Bargh et al (1996): stereotypen v ouderen toegediend  verlieten lokaal trager als anderen o Onbeleefde vs beleefde wo: meer of minder onderbreken v proefleider o Warm vs koud drankje vasthouden: positieve of negatieve evaluatie v interviewer o  vallen niet te repliceren  Methodologische artefacten (vraageffect,…)  Publicatiebias in vakliteratuur  Daniel Kahneman (nobelprijswinnaar): pleiten voor zuivering v vakliteratuur op vlak v priming  kunnen veel fouten in zitten

5.4 Onderzoek over mentale functies als een spelletje “20 questions” Allen Newell  Synthese v bekende werken

o o o

Psychologie gericht op in kaart brengen v fenomenen en willen fenomenen begrijpen ifv binaire tegenstellingen (dichotomieën)  vergelijking met spelletje “20 questions” (ja/nee vragen,…) : deze onderzoeksaanpak tot mislukken gedoemd Uitdaging: grote overkoepelende theorie uitwerken door inzicht te verwerven in hoe deelprocessen samenwerken in complexe alledaagse vormen v psych functioneren

5.5 Theoretische integratiepogingen 1. ACT-R – John R Anderson  ‘adaptive character of thought- rational’  = een cognitieve computerarchitectuur die alle perceptuele en cognitieve operaties kan uitvoeren die nodig zijn bij het uitvoeren van alledaagse cognitieve taken  Declaratieve kennis: opgeslagen in chunks, via buffers beschikbaar gemaakt voor gebruik tijdens cognitieve operaties die binnen modules verlopen  Procedurele kennis: opgeslagen in productieregels die tussenkomen bij het oproepen van kennis (vb hoe autorijden)  Declaratieve geheugensysteem oudste en beste o Geheugeneffecten simuleren (vb seriële reproductie, interferentie-effecten,..) o Functioneren v aandacht en controleprocessen in stroop taken & dual task condities o Complexe rekentaken  ACT-R gebruikt in onderwijsondersteuning  Koppeling aan bepaalde hersenstructuren,… 2. Spaun  ‘semantic pointer architecture unified network’  Bestaat uit 2.5 milj neuronen en vertrekt vanuit neuroanatomische en neurofysiologische principes  vergelijkbaar met beschikbare neurale gegevens  Functionele architectuur o Hiërarchisch systeem voor compressie vd input o Hiërarchisch systeem voor expansie vd output o 5 subsystemen die informatieverwerking doen o Wisselwerking tussen werkgeheugen en actieselectiesysteem  Grote variatie aan taken uitvoeren o  eenzelfde functionele component kan zich anders gedragen in de context v versch functionele netwerken

5.6 Praktische integratiepogingen 1. Autisme  Pervasieve ontwikkelingsstoornis o Ontstaat in de loop vd ontwikkeling o Verschillende trajecten v afwijking o Doordringt in alle aspecten v psychologisch en sociaal leven o Blijvend  Kernsymptomen o Kwalitatieve beperkingen in sociale interactie o Kwalitatieve beperkingen in communicatie

o Beperkte, repetitieve patronen v gedrag (gebrek flexibiliteit)  Dimensies v perceptueel cognitief functioneren o Deficit in joint attention – gebrekkig oogcontact, gaze following o Problemen met theory of mind – mind blindness, mentalisatieprobleem  Sally-Anne experiment o Problemen met executieve functies zoals responsinhibitie en set shifting o Zwakke centrale coherentie: veel minder geneigd om prikkels in ruimere context te plaatsen, moeite met samenhang, gefragmenteerde kijk op de wereld (complexe figuur v Rey)  Sociale contexten heel moeilijk: veel info, veel impliciet verondersteld,… o  verstoorde Gestaltwaarneming, minder gist perception, minder top-down beïnvloeding  Minder onderhevig aan illusies  Beter presteren op embedded figures test  analytischer ingesteld  Meer onderzoek aan samenhang tussen de meer basale perceptuele functies en de cognitieve emotionele aspecten  zie cursus p 202 2. Kunst – wat bepaalt esthetische ervaring?  Aesthesis: mogelijkheid om geprikkeld te worden door één vd 5 zintuigen  Alexander Gottlieb Baumgarten (1714-1762): esthetiek  smaak of gevoel v schoonheid  Gustav Theodor Fechner (1801-1887) o Vorschule der Aesthetik – 1876: grondlegger v experimentele psycho-esthetiek  Wetenschappelijke discipline gewijd aan begrijpen van factoren die esthetische appreciatie bepalen o Wetten v schoonheid die experimenteel getoetst konden worden  Rudolf Arnheim (1904-2007) o Onderzoek connectie tussen perceptuele tendensen naar evenwicht en harmonie in de compositie en de esthetische ervaring v kunst  Parallellepida-project: cross-over tussen kunst en wetenschap o Experimenteel onderzoek o Tentoonstelling

Met dank aan Judith Wauters (2012-2013)