Psychologie van de moraliteit

Psychologie van de moraliteit Hoorcollege 6: Agressie en antisociaal gedrag

1

Opbouw presentatie n n n n n n n n n

Proloog: Zinloos geweld Begripsbepaling Agressie, aangeboren of niet? Een model van agressie Commentaar op het model Kanalisatie: Sublimatie & displacement De socioculturele context: Narcisme & anomie Conclusies Epiloog: Agressie versus het kwaad 2



1

Proloog: Zinloos geweld (1/4) Fragment: Editie NL van 17 januari 2005

4

Proloog: Zinloos geweld (2/4)

5

Proloog: Zinloos geweld (3/4) n Onderscheid soorten scenario’s

– – – –

‘ Klassiek Klassiek’’ zinloos geweld Shoot--outs Shoot Gezinsmoord Excessieve wraak

n Opvallende constatering: constatering: bij meerdere doden verschuift aandacht

van slachtoffer naar dader

“A single death is a tragedy; tragedy; a million deaths is a statistic .” (Joseph Stalin Stalin)) “Kill one man, and you are a murderer . Kill millions of men, and you are a conqueror conqueror.. Kill them all, and you are a god. ” (Jean Rostand)

6

2

Proloog: Zinloos geweld (4/4) n

‘Definitie Definitie’’: Al het geweld behalve proportioneel geweld ter verdediging

n

Ontwikkeling:: Van willekeurig geweld en geweld zonder aanleiding tot al het geweld, vanaf 1997 als zodanig in de media

n

n

Theo Maassen: Maassen: “En bestaat zinloos geweld eigenlijk wel? Als ik me kut voel, en ik sla iemand volledig in elkaar, en ik voel me daarna een stuk beter, is dat geweld dan zinloos?”” zinloos? Ybo Buruma Buruma:: “Het antwoord is duidelijk: nee, zinloos geweld bestaat niet. Er bestaat geen definitie van. Alle geweld heeft zin. Voor de dader in elk geval. Voor hem heeft zijn handelen altijd betekenis. Vaak is dat een wens tot uitdrukking uitdrukking van heftige emoties of opvattingen. Soms is het instrumenteel. Bijvoorbeeld een bankoverval, daarvan snapt iedereen de reden. Bij een oorlog weet ook iedereen iedereen dat het geweld een doel heeft. Of je het eens bent met dat doel, is weer een andere andere kwestie.” kwestie.”

à Waar komt het verschijnsel dan vandaan? n Incidentie versus media media-- coverage n Slachtoffer Slachtoffer-- versus daderperspectief n Moraliteit versus verklaring (prescriptief versus descriptief) 7



Begripsbepaling (1/2) Gehanteerde definitie Geen (1995): “Agressie is elke vorm van gedrag die gericht is op het schaden of krenken van een ander levend wezen, die gemotiveerd is om zulke behandeling te voorkomen.” voorkomen.” - Agressie is een daad van jegens iemand anders; anders; - deze daad is intentioneel intentioneel;; - de krenking is ongewenst en aversief in de ogen van het slachtoffer; - het laat het beoogde doel van de dader in het midden, maar richt zich op het middel middel.. 9

3

Begripsbepaling (1/2) Overeenstemming binnen de psychologie: psychologie: Agressie is een response op specifieke condities in de omgeving, zoals: interpersoonlijke conflicten frustratie(s) n aanvallen n irriterende omgevingsfactoren n socioculturele context n n

10



Agressie, aangeboren of niet? (1/2) n

Agressie als instinct n

n

Freuds Object Relaties n n

n

Instinct of pugnacity (=strijdlustigheid)

Aantrekking/afstoting Doodsdrift

Frustratie--Agressie Hypothese Frustratie n

Behaviourisme meets psychoanalyse/instincttheorie 12

4

Agressie, aangeboren of niet? (2/2) n

Social Learning Theorie n

n

Sociobiologie n

n

observatie en imitatie

agressie ter bescherming van eigen groep

Gedragsgenetica n n

potentieel voor agressiviteit temperament is overerfbaar 13



Een model van agressie (1/6)

Bron:: Geen (1995, p. 388) Bron 15

5

Een model van agressie (2/6) Ontlokkende condities n

Op basis van anderen n Fysieke aanval n Belediging n Frustratie

n

Niet intentioneel n Lichamelijk ongemak n n n n

Pijn Hitte/Kou Herrie Stress

16

Een model van agressie (3/6) Negatief affect en ervaringscomponent n

n

n

Onmiddellijkheid response n Eerst ervaring n Dan pas duiding Eerdere ervaringen n Beïïnvloeden Be duiding n Bepalen gedragsrepertoire Gescheiden reacties n Cognities (denken) n Emoties (voelen) n Actie (doen) 17

Een model van agressie (4/6) Causale attributies n

n

n

n

Was er sprake van opzet? Was er sprake van kwaadaardigheid? Had men het kunnen voorkomen? Was er sprake van normoverschrijding?

à Hoe vaker ‘ ja ja’’ hoe agressiever men zal reageren 18

6

Een model van agressie (5/6) Predispositionele variabelen n Socioculturele n Goedkeuring geweld in eigen samenleving n Goedkeuring geweld in subcultuur n Interactie met andere variabelen (religie, temperatuur, economisch systeem) n TV en PC n Persoonlijke n Temperament n Geslacht n Opvoeding 19

Een model van agressie (6/6)

Doet ‘ie het of doet ‘ie het niet?

20



7

Commentaar op het model van agressie (1/3) n

Te vaag n n

n

Onduidelijk tijdsaspect n n

n

Hoe lang duurt de staat van arousal? Reflectief en reactief handelen staan als gelijkwaardigen in het model

Te absoluut n n

n

Waaruit bestaat éé één n agressiehandeling? Hoe is opbouwende frustratie in het model verdisconteerd?

Causale attributies zullen lang niet altijd gemaakt (kunnen) worden d en Agressie wordt eenzijdig als gevolg gezien van iets wat men ondergaat ondergaat

Incompleet n

Kanaliseren van agressie ontbreekt

n

Procesdenken ontbreekt

n n

n n

Sublimatie Displacement

Waar is de feedbackloop van de huidige ervaring naar de ervarings ervaringspool Waar is de de sociohistorische context?

22

Commentaar op het model van agressie (2/3)

Hoe zag het model er ook alweer uit?

23

Commentaar op het model van agressie (3/3)

En wat maken we ervan? (toelichting volgt!)

24

8



Kanalisatie: Sublimatie & displacement (1/2) Sublimatie: Het transformeren van boosheid naar een sociaal gesanctioneerde gesanctioneerde bezigheid. n

Premisse n De relatie tussen provocatie en agressie wordt gemedieerd door een een staat van fysiologische opwinding die we boosheid noemen.

n

Voorbeelden n Frustratie als inspiratie voor een muziekstuk n Boosheid als drive voor spelgedrag bij voetbal

n

Oorzaken n Zelfcontrole n Onaantastbaarheid van bron frustratie

n

Tijdsspanne n Lang, werkt indirect

26

Kanalisatie: Sublimatie & displacement (2/2) Displacement: Het verplaatsen van agressie jegens de bron van frustratie naar Displacement: naar een ander object of persoon. n

Premisse n

n

Voorbeelden n n

n

Een ontslagen man slaat zijn vrouw bij thuiskomst Een student met een lekke band schopt een vuilnisemmer om

Oorzaken n n n n

n

Opwinding die veroorzaakt wordt door een andere bron dan die van de boosheid, kan, mits er niet teveel tijd tussen zit, agressie jegens die eerste bron veroorzaken.

Excitation transfer Afwezigheid bron frustratie Onaanspreekbaarheid bron frustratie Bron frustratie is ‘een maatje te groot’ groot’

Tijdsspanne n

Kort, werkt direct

27

9



De socioculturele context: Narcisme & anomie (1/7) n n n

n

Narcisme: overdreven liefde Narcisme: voor zichzelf Overt/covert Overt /covert narcisme Kenmerken n Fantaseren over zichzelf als groot en machtig n Erkenning en bevestiging n Bij uitblijven of schending: gekwetst / beschaamd Disfunctioneel bij n Opgeblazen ego n Permanente superioriteitsgevoelens n Minachting en manipulatie n In uiterste geval geweld

29

De socioculturele context: Narcisme & anomie (2/7) Narcisme in onze cultuur: cultuur: n Competitiedrang als doel, niet als middel n Hedonisme n Consumptiemaatschappij n n

Beknot liberalisme Teloorgang gemeenschapszin 30

10

De socioculturele context: Narcisme & anomie (3/7) Opkomst individualisme n Utilitaristisch individualisme n n n

n

Bijbels Republikeins Contractsamenleving

Expressief individualisme n n n n

Authenticiteit Uniciteit Zelfontplooiing Weinig zelfoverstijgende interesses 31

De socioculturele context: Narcisme & anomie (4/7) Oorzaken toename narcisme n Individueel niveau Daling kindertal (nieuwetijdskinderen (nieuwetijdskinderen)) Consumeren (merkkleding) n Opvoedingsstijlen (‘ (‘ spoiled child child’’ ) n n

n

Collectief niveau n n

Verzorgingsstaat (van wieg tot graf) Onderwijs (maatwerk) 32

De socioculturele context: Narcisme & anomie (5/7) Narcisme en geweld n

Narcisme ? verveling ? vitaliteit ? geweld n n n n n

n

Leegte/Schijnwereld Verveling Compensatie in heftige ervaringen ‘ Ik word gezien als almachtig, dus ik besta’ besta’ Botsing met gangbare moraal

Narcisme ? gekwetste eigenwaarde ? wraak ? geweld n n n n

Falen als kwetsuur Respect eisen i.p.v. betonen Kwetsbaar door schaamte/falen Imaginair falen ‘ opgelost opgelost’’ met reë reële wraak

33

11

De socioculturele context: Narcisme & anomie (6/7) Anomie: Sociale ontworteling, Anomie: wetteloosheid, verzwakking van sociale normen, waarden en cohesie en gebrek van regulatie daarvan tussen staat en persoon. à Oorzaken/samenhang met n n n n

Individualisme Teloorgang tradities Keuzestress Verzakelijking/informalisering

à Gevolgen n

‘ Anomic Anomicsuicide suicide’’ + narcisme = ‘ anomic anomicmass mass-- murder ’ 34

De socioculturele context: Narcisme & anomie (7/7) Waar kunnen narcisme, expressief individualisme en anomie ingrijpen in het model? n

Narcisme zorgt voor makkelijkere provocatie

n

Expressief individualisme biedt een uitweg via sublimatie

n

Anomie leidt tot een verwarde causale attributie 35



12

Conclusies (1/1) n

Zinloos geweld bestaat niet n n

n n n

Het heeft zin voor de dader Het is niet zozeer de hoeveelheid of ernst, maar het type agressie dat onze tijd typeert

Agressie is de mogelijke uitkomst van een interpretatie van boosheid/arousal boosheid/arousal Naast het onderdrukken van agressie, kan het ook gekanaliseerd worden De anomie van onze moderne samenleving, gekoppeld aan het expressief individualisme maken de kans op narcistisch geweld groter 37



Epiloog: Agressie versus het kwaad n

Welke vorm van agressie is erger: de crime of passion of instrumenteel geweld?

n

Als agressie gesublimeerd kan worden, waarom zouden we het dan geen creativiteit noemen de weg van frustratie naar gewenste eindtoestand?

n

Wat zegt het over het kwaad, wanneer twee hoofdzonden: trots en afgunst zouden leiden tot alle menselijke vooruitgang? 39

13

Psychologie van de moraliteit

Recommend Documents