22-5-2014
Darwin: de mens als dier
Het late gelijk van Darwin: het belang van
een evolutionaire invalshoek in de psychologie
Abraham Buunk Akademiehoogleraar Evolutionaire Sociale Psychologie Voordracht voor het SIGO Symposium
Darwin in een maatschappelijke context
Fysiek: gemeenschappelijk bouwplan Mentaal: zelfde gevoelens; gemeenschappelijke gezichtsuitdrukkingen
Amsterdam, 22 mei 2014
Psychologie “ .....in de toekomst (zal de) psychologie ... gebaseerd worden op een nieuw fundament, dat van de noodzakelijke verwerving van alle mentale krachten en vermogens via geleidelijke overgangen. Licht zal worden geworpen op de oorsprong van de mens en zijn geschiedenis”. C. Darwin (1859). The origin of species by natural selection. London: John Murray.
Veel Darwinisten in de psychologie eind 19e, begin 20e eeuw: 1. Geen God meer nodig als verklaring Gerard Heymans
¨...de hypothese van een van de wereld verschillenden, slechts uiterlijk er op inwerkenden God een overbodige hypothese is¨(Heymans, 1933, p. 132).
2. Belang van instincten
William MacDougall’s Social psychology (1908): instinctenleer (o.m. vluchtinstinct, walgingsinstinct, nieuwsgierigheidsinstinct, en reproductieve instinct)
1
22-5-2014
Waarom de evolutietheorie verdWeen uit psychologie
3. Evolutionaire concepten toegepast op samenleving
Herbert Spencer: “survival of the fittest”
ongelijkheid, sociaal conservatisme, militarisme, ongebreideld kapitalisme
sociaal Darwinisme: rechtvaardigen
Ernst Haeckel:
wetenschappelijk racisme: Caucasische
ras superieur, zwarten dichtbij apen
Weerstand tegen sociaal Darwinisme en eugenetica Dominantie behaviorisme Watson Biologen hielden zich verre van mens Hoe experimenteel toetsen
1. Mannelijke seksuele jaloezie:
Eind jaren 80: ‘evolutionaire psychologie’
Ouderschapszekerheid: ‘Mama’s baby, papa’ s maybe’
Verzet tegen onbeschreven blad
Er is een universele menselijke natuur in alle culturen herkenbaar Vastliggende aangeboren mentale mechanismen uit jagers-verzamelaars tijd Met name gericht op bevorderen reproductief success Echter, context en cultuur afhankelijk Cultuur verankerd in brein: te zien met fMRI; Cultuur verankerd in genen: mensen collectivistische culturen genetisch anders; meer risico depressie, angst etc.
Stel je voor dat je partner geinteresseerd raakt in een ander. Wat zou je erger vinden: (A) je voorstellen dat je partner een diepe, emotionele band met die ander ontwikkelt (B) je voorstellen dat je partner hartstochtelijk seksueel contact met die ander heeft
2. Mannelijk preoccupatie met ‘is dat kind wel van mij’
mannen vrouwen 70
60 Percentage
50
seksuele
40
Vijf kleutergezichten gemorfed gebaseerd op eigen gezicht and dat van vier anderen Eén gezicht kiezen
ontrouw erger
30 20 10 0
VS
BRD
NL
Himba
2
22-5-2014
3. Grootmoeder hypothese: vrouwen menopauze, investeren in kleinkinderen. Invloed onderschapszekerheid beïnvloedt zorg voor kleinkinderen
Ouderlijke investering afhankelijk van objectieve uiterlijke gelijkheid 90 80
6
70
5
60 50
4
mannen vrouwen
40
3
30
zorg
2
20
1
10 0
0 adoptie
aantrek
alimentatie
50$
mo-do
va-do
mo-zo
va-zo
jaloezie
4. Bij meer ouderlijke invloed op partnerkeuze, meer jaloezie
ouderlijke controle
5. Ook onbewust gefocust op voor andere geslacht aantrekkelijke rivaal
Johannes Vermeer – ‘Het meisje met het wijnglas’
Catalogus Expositie MinneNijd
Mannen: jaloezie bij fysiek dominante rivaal – hoge schouder-heup ratio (SHR) Vrouwen: jaloezie bij vruchtbare, gezonde rivaal – lage taille – heup ratio (THR)
Gerda van Drunen – ‘Schaduw de tango’
Expositie MinneNijd
3
22-5-2014
Jaloezie bij mannen in reactie op schouder-heup ratio (SHR) van rivaal
SHR als basaal signaal van fysieke dominantie 80 75 70
Lage SHR Hoge SHR
65 60 55 50 Low SHR
High SHR
Taille-heup ratio (THR) as basaal signaal of vruchtbaarheid en gezondheid
Jaloezie bij vrouwen in reactie op taille-heup ratio (THR) van rivaal 76 74 72 70 68
Hoge THR Lage THR
66 64 62 60
Low WHR
6. Jaloezie beïnvloed door hormonen
High WHR
Jaloezie beinvloed door vruchtbaarheid en pilgebruik (oestrogeen)
Bij chacma bavianen meer agressie tussen vrouwen gedurende vruchtbare fase
4
22-5-2014
Jaloezie beïnvloed door vruchtbaarheid in Curaçao
Effecten dosis kunstmatig oestrogeen in pil op jaloezie
56 54
Jaloezie
52 50 48 46 44 42 niet vruchtbaar
vruchtbaar
hoge dosis
lage dosis
Evolutionaire psychologie geen aparte discipline, en meerdere perspectieven
Evolutionair denken doorgedrongen in tal van deelgebieden van psychologie Tegen evolutionaire benadering zijn is onmogelijk, onzinnig, en onwetenschappelijk Er is niet één evolutionaire benadering Tal van controverses Evolutie gaat door
5
