Honderdjarige Clemencia Benedicta Van De Velde (°21 januari 1907). André Van De Sompel Op een korte tijdspanne een relatief uitgebreide biografie schrijven van kandidaat-honderdjarige Clemencia Van De Velde, zou onmogelijk geweest zijn zonder de inzet van Frank Coene uit Zele (Heem- en Oudheidkundige Kring van Zele) en Cyriel De Bruyne en Paul De Pauw uit Berlare (Heem- en Oudheidkundige Kring vzw Berlare) die heel wat gegevens over haar voorouders opdiepten. Clemencia werd immers geboren te Zele. Ze bracht haar jeugdjaren door in de grensstreek van Zele en Berlare, in eenzelfde wijk met eenzelfde benaming over de gemeentegrenzen heen: Kamershoek. Voor (een deel van) die wijk op Berlaars grondgebied werd soms de recentere benaming ’t Schuitje gebruikt. Zelfs uit de officiële archiefdocumenten blijkt niet altijd of de gegevens betrekking hebben op Kamershoek Zele of Kamershoek Berlare. Ook haar latere echtgenoot, Basilius Van Kerckhove, woonde tijdens zijn jeugdjaren in een ander grensgebied: dat van Kalken en Laarne. Beiden kwamen ze uit een zeer kinderrijk gezin van minstens tien kinderen. Ook hun ouders en grootouders groeiden op in grote gezinnen. We beperken ons voor de gezinsreconstructie tot de gezinnen waarin Clemencia en Basilius werden geboren. Andere genealogische gegevens werden in zeer beperkte mate weergegeven. A. De kinder- en jeugdjaren van Clemencia in het grensgebied Zele en Berlare . 1. Het gezin waarin Clemencia opgroeide Clemencia werd te Zele geboren in het arbeidersgezin van Petrus Van De Velde (°Zele 1873) en Philomena De Buck (°Zele 1879). Petrus en Philomena huwden te Berlare op 23 september 1903. Petrus was aardewerker, arbeider, landbouwer en herbergier in de Kamershoek 36/38/42 te Berlare. Philomena was kantwerkster. De familie Van De Velde sloeg blijkbaar regelmatig kikvorsen of puiten om rond te komen – dikwijls ganse kuipen vol -, zoals zoveel andere Berlaarse families trouwens (zie aparte bijdrage). De kindersterfte trof het gezin echter hard: slechts de helft van die kinderen zou de volwassen leeftijd bereiken.
Het gezin werd gezegend met heel veel kinderen. Volgens de mondelinge overlevering zouden niet minder dan veertien kinderen geboren zijn. Ons onderzoek leverde echter slechts twaalf namen op. Leontina, ° Zele 1904 Sidonia, Zele 1905–Kalken 1980 Clemencia Benedicta, ° Zele 1907 Melania, Zele 1908-1908 Seraphinus, ° Zele 1909 Ida, Berlare 1913-1914 Franciscus, ° Berlare 1914 Petrus Albert, Zele 1916-1916 Anna, Zele 1917-1918 Adela, Zele 1920–Berlare 1983 Carolus Ludovicus, ° Zele 1921 Edmond, Zele 1925-1925 Illustratie 1. Portret van Philomena De Buck. 2. Voortdurend verhuizen of toch niet. De bevolkingsregisters van Zele voor de periode 1900-1930 geven op zijn minst de indruk dat het gezin Van De Velde – De Buck regelmatig van woonplaats veranderde. Dat is waarschijnlijk inherent aan een arbeidersgezin zonder woning als eigendom. Het gezin bleef echter in een beperkte straal woonachtig. Het volstond om bijvoorbeeld aan de overkant van de straat of enkele honderden meter verder te gaan wonen om in een andere gemeente woonachtig te zijn. Kort na hun huwelijk verhuisde het jonge koppel vanuit de Koolstraat te Berlare naar Zele (inschrijving 16 december 1903). Op 24 januari 1910 werd het gezin uitgeschreven uit Zele om zich te vestigen in Berlare – Kamershoek. Midden Wereldoorlog I werd opnieuw verhuisd, opnieuw van Berlare – Kamershoek naar Zele – Kamershoek. Wie de geboortedata van de kinderen bekijkt, kan de situatie ook een beetje volgen. Het verhuisverhaal eindigt, voor wat deze studie betreft, op 28 juli 1928 toen het gezin uitgeschreven werd vanuit Zele naar Berlare Kamershoek nr. 42. Op dat moment was Clemencia reeds gehuwd met Laarnenaar Basiel Van Kerckhove. Op 17 augustus 1928 trok Victorianus Van De Velde (Berlare 1844-1931), de grootvader van Clemencia Benedicta, in bij het gezin van Petrus en Philomena.
Victorianus was weduwnaar van Eugenia Sidonia De Maesschalck (Zele 1846– 1912)1. Tijdens de periode 1900-1910 stond hij ingeschreven als kloddengaarder en herbergier, wonende Kamershoek 38 te Zele. Hij bleef daar wonen na het overlijden van zijn echtgenote tot in 1920. Na een kort verblijf op de wijk Gaver te Berlare (1920-1923) verbleef hij in het rusthuis te Zele (1923-1928). Van De Bogaert Sophia Velde Alexander Berlare 1814-1866
De Buck Petrus
Wichelen 1814Berlare 1885
Van De Velde Victorianus
Huybrechts Veronica
Ivo Poppe Dooms Dorothea
De Maesschalck Eugenia
De Buck Guillielmus
Dooms Rosalia
Zele 1846-1912
Gent 1839 – Berlare 1892
Berlare 1843-1880
Berlare 1844-1931
Van De Velde Petrus
De Buck Philomena
° Zele 1873
Zele 1879- Berlare 1943
Van De Velde Clemencia ° Zele 1907
Illustratie 2. Onvolledige kwartierstaat van Clemencia Van De Velde. 3. Er moest gewerkt worden Over Clemencia’s jeugdjaren zijn weinig gegevens overgeleverd. Ze liep slechts tot haar elfde school. Daarna moest ze gaan werken. In en rond het centrum van Berlare waren na WO I twee jutespinnerijen en een sizalspinnerij actief. In Zele was nog meer werkgelegenheid in de textielsector: jutespinnerijen en weverijen. Eén van die twee jutespinnerijen, de firma van G. Van den Berghe, was relatief dicht bij de wijk Kamershoek gelegen, de wijk waar Clemencia woonde. Heel wat mensen uit die wijk werkten dan ook in die jutespinnerij. Uit de salarisboeken van die firma (vanaf 1916) konden we achterhalen dat de zussen Leontine (periode 1919 tot 1922), Sidonia (in 1924) en Clemencia (periode 1924 tot januari 1926) er werkten. Enkel Leontine vonden we enkele jaren later, in juni 1926, ingeschreven als werkneemster in de andere Berlaarse jutespinnerij, namelijk die van de familie Janssens.
1
Het echtpaar Victorianus Van De Velde en Eugenia Sidonia De Maesschalck had (minstens) elf kinderen, geboren in Zele en Berlare.
De bewering uit de mondelinge overlevering dat Clemencia nog vóór haar huwelijk in de textielfabriek van Hanus in Laarne zou gewerkt hebben, lijkt dus aannemelijk. Al was de af te leggen weg naar die fabriek een niet te verwaarlozen extra inspanning. Mogelijk kwam ook een van haar zusters, namelijk Sidonia, in die fabriek werken. Sidonia (Zele, 1905 – Kalken, 1980) huwde met Kalkenaar Alfons Duquet. Ze kwam in 1933 naar Kalken wonen en woonde lange tijd in de Kleine Molenstraat te Kalken, waar ze ook overleed. B. De familie van Basilius Van Kerckhove in het grensgebied van Kalken en Laarne. 1. Het gezin waarin Basilius opgroeide. Het landbouwersgezin Triphon Van Kerckhove – Maria Elodia Roels woonde sinds het huwelijk in juni 1895 ongeveer in het midden van de Laarnse Geerinckstraat, met huisnummer 1, de vroegere benaming (tot omstreeks WO II) voor de huidige Holeindestraat. De westkant van de straat was Laarne, de oostkant behoorde tot Kalken. Basilius werd geboren in Laarne, op de grens met Kalken, op 20 december 1908. Basilius had nog vijf zussen en vier broers, allen geboren te Laarne: Marie Emma (°1897), August (°1899), Livien Seraphin (°1900), Leonie Marie (°1902), Maurice (°1903), Leopold Petrus (°1905), Germana Maria Nathalia (°1912), Magdalena Emma (°1917) en Bertha (°1923). Gezien het grote landbouwersgezin zou Basilius geen kans krijgen om, zoals zijn vader, landbouwer te worden. Hij ging werken in de fabriek, aanvankelijk waarschijnlijk de textielfabriek van Hanus te Laarne. Leopold werd evenmin landbouwer. Op het ouderlijke erf stond behalve het hoofdgebouw, waarin de ouders woonden, ten noorden van dat gebouw ook een kleinere woning waarin een aantal van de kinderen terecht konden na hun huwelijk. We komen hier verder nog op terug. Kort na het overlijden van Triphon verhuisde zijn weduwe naar de Zauwerstraat, waar zoon Maurice woonde. Kort daarop overleed ze daar.
Illustratie 3. Zicht op de met bomen omzoomde site in de Holeindestraat te Laarne waarop zich vroeger de twee woningen van de familie Van Kerckhove bevonden. 2. Gegevens over het gezin waarin Basilius’ vader, Triphon, opgroeide. De vader van Triphon, Carolus Ludovicus, overleed op 46-jarige leeftijd in 1880. Marie Cecilia Beugels werd toen weduwe met vijf kinderen waarvan de oudste ongeveer 11 jaar oud was. Snel opnieuw trouwen was blijkbaar de enige overlevingsmogelijkheid. Op 25 februari 1881 huwde ze met Casimir Schatteman (°Kalken, 1845) met wie ze nog dat zelfde jaar een dochtertje kreeg. Het nieuwe gezin bewoonde tijdens de periode 1881-1903 een woning aan het begin van de Meirestraat in Kalken, met huisnummer 1. Vermoedelijk was dat een (huur)woning op cijnsgrond. Kort na het overlijden van Marie Cecilia Beugels, in 1903, verlieten de kinderen die er toen nog woonden het ouderlijke huis. Casimir Schatteman vond een onderkomen in de Kalkense Koffiestraat.
C. Het echtpaar Basilius Van Kerckhove – Clemencia Van De Velde op zoek naar een vaste woonplaats. 1. Clemencia trok naar Laarne We vermeldden reeds dat Clemencia nog vóór haar huwelijk in de Laarnse textielfabriek Hanus werk gevonden had. Dat kan mogelijk reeds midden 1926 gebeurd zijn. Het is dan ook goed mogelijk dat ze op de werkvloer van die fabriek haar toekomstige echtgenoot Basilius Van Kerckhove heeft leren kennen. In hoeverre voor Basilius thuis nog plaats was, kunnen we ons misschien wel afvragen wanneer blijkt dat hij op 3 augustus 1927 ingeschreven wordt in Berlare en wel in Kamershoek 44. Van De Kerckhove Franciscus
De Plu(e) Theresia
Beugels Franciscus
Marlier Victoria
+ Kalken 1848 (61 jaar)
Van De Kerckhove Carolus Ludovicus
Beugels Marie Cecilia
Kalken 1834-1880
Kalken 1840-1903
Roels Livinus
Elegeer Stephanie
Van Kerckhove Triphon
Roels Maria Elodia
Kalken 1873 – Laarne 1956
Kalken 1876-1956
Van Kerckhove Basilius Laarne 1908 – Gent 1967
Illustratie 4. Onvolledige kwartierstaat van Basilius Van Kerckhove. Bemerk de naamsverandering tijdens de 19de eeuw. Bron: DE RUYVER L., Kalken, Overlijdens 1604-1900, Melle, 1998. Basilius en Clemencia trouwden in Zele op 14 december 1927. Als beroep van Basilius werd dat van metserdiener genoteerd, voor Clemencia werd het beroep van fabriekswerkster genoteerd. Basilius en Clemencia gingen voor een periode van ongeveer veertien dagen wonen in de Kamershoekstraat 75 te Zele2. Dat adres was in het Laarnse tienjaarlijkse bevolkingsregister met rood doorstreept en vervangen door de vermelding Loereveld, Overmeire.
2
Illustratie 5. Uittreksel huwelijksakte uit de burgerlijke stand gemeente Zele, 14 december 1927.
Op 30 december 1927 werd het kersverse paar ingeschreven te Laarne, in de Geerinckstraat. Ze zouden een tweetal jaar in de kleine woning op de ouderlijke hoeve van Basilius wonen. Daar werd ook een eerste kind geboren. Bertha Philomena zag er het levenslicht op 29 april 1928.
Illustratie 6. Uittreksel uit het trouwboekje van Basilius en Clemencia. In de jaren 1930 verhuisde het gezin meerdere keren. Op een bepaald moment, met tegenstrijdige vermelding van data, wordt het zeer moeilijk de verhuiscarroussel te volgen: in de korte tijdspanne tot aan WO II werd het gezin gesignaleerd in Zele (Kamershoek 29), Laarne (Reigerstraat 16 en Steentje) en
Kalken (Kapellestraat 19, Brugstraat 2a en de Colmanstraat zonder nummervermelding3). In die voor het gezin blijkbaar moeilijke periode werden twee kinderen geboren: Roger Petrus te Laarne op 4 oktober 1933 en Denise te Kalken op 21 juni 1938. In oktober 1939 verhuisde het gezin opnieuw: opnieuw naar de site van de ouderlijke hoeve van Basilius in de Laarnse Geerinckstraat (Holeindestraat). Korte tijd later werd het gezin in diepe rouw gedompeld. Denise overleed op nog geen driejarige leeftijd in 1941. De tienjaarlijkse bevolkingstellingen van Kalken en Laarne, die lopen tot 1947, gaven geen mogelijke verdere woonstveranderingen vrij. Volgens de overleveringen woonde het gezin, vooraleer zich definitief te vestigen op de hoek van de Meirestraat – Bieststraat te Kalken, in een kleine rijwoning in de Colmanstraat, dichtbij de Provinciale baan Gent-Zele. Daar werd op 9 maart 1950 ook de jongste telg uit het gezin geboren: Monique Bertha.
Illustratie 7. Samengestelde foto van het gezin Van Kerckhove – Van De Velde. Bovenaan links Clemencia, midden dochtertje Monique, bovenaan rechts Basilius, onderaan links Roger Petrus en onderaan rechts Bertha.
Mogelijk werd met de vermelding Brugstraat 2a en Colmanstraat zonder nummervermelding dezelfde woning bedoeld. Pas na WO II werd de nummering in de onmiddellijke omgeving van de provinciale weg Gent-Zele aangepast tot wat we nu kennen. 3
D.
Naar een vaste stek in Kalken.
Arbeider Basiel Van Kerckhove werkte in de Gasfabriek te Gent en later bij bouwfirma Agref in Wetteren. Clemencia werkte na haar huwelijk nog een tijdje in het vellenkot te Destelbergen-Eenbeekeinde. Nadien bleef ze thuis. Met het gespaarde geld werd in 1953 een bescheiden woning met een relatief grote hof gekocht op de hoek van de Meirestraat en de Bieststraat, Meirestraat 2, samen 9a 30ca groot4. Die woning was gelegen in de onmiddellijke omgeving van de woning waar Basiels vader Triphon opgegroeid was. De woning werd grondig gerenoveerd. Even verder op lag de (Nouveau) Tissage Vanham (zie aparte bijdrage verder in deze brochure). De oudste kinderen, Bertha en Roger, werkten er op het moment van de verhuis reeds een tijdlang. Bertha werd er gevierd voor 25jaar werknemer, Roger ging na een korte tijd werken in Laarne-fabriek en ook Monique begon eveneens haar werkcarrière in de Tissage Vanham.
Illustratie 8 (links). Basilius en Clemencia aan de voorgevel van hun woning in de Meirestraat, foto omstreeks 1966. Illustratie 9 (rechts). Clemencia Van De Velde.
4
Toenmalige kadastrale notitie, Kalken, Sectie D, nrs. 716, 720A, 721 en 722B.
Illustratie 10. Clemencia en kleindochter Nancy in het voortuintje van haar woning. Op de achtergrond de garage en duivenhok van de woning aan de overkant van de Meirestraat. Clemencia en Basiel hielden af en toe een varkentje en wat kippen. Uit de lochting werden de broodnodige groenten gehaald. Basiel was duivenmelker, zoals zoveel buren. Een auto heeft het gezin nooit gehad. Alle verplaatsingen werden per fiets afgelegd. Clemencia reed met de fiets tot de leeftijd van 81 jaar. Clemencia heeft waarschijnlijk nooit een voet buiten België gezet. Slechts af en toe nam ze aan dagreizen met plaatselijke organisaties deel. Clemencia wijdde zich vooral aan het huishouden en de netheid van haar hof was zeer belangrijk voor haar. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat was ze daarin bezig: onkruid wieden, zout strooien tegen onkruid op de paden, ... Ze ging echter ook af en toe heel graag uit. Terwijl haar echtgenoot Basiel zat te kaarten, supporterde Clemencia en kon het gebeuren dat ze met de pietjesbak speelde. Een van hun stamcafé’s was het café van oud-wielrenner en velomaker Maurice De Smet in de Vaartstraat. Daar waren Basilius en Clemencia lid van de maandelijkse kaartersclub. In een latere periode, en ook na het overlijden van haar man, werden ook regelmatig de herbergen van Sylva Schack en Theofiel Van Caenegem bezocht (aan het Vaartplein). Ook in de Kruisenstraat bij Rosalie Roze Flesche De Maesschalck en bij Jozef Tseef Friet De Laender kwam ze op herbergbezoek.
Illustraties 11 (inzet) en 12 (ganse foto). Leden van de Kaartmaatschappij bij Maurice De Smet, Vaartstraat, Kalken. Bijna de ganse familie Van Kerckhove – Van De Velde is er aanwezig. Fotografie Cyriel Seghers, april 1963. Van links naar rechts (slechts ten dele op de foto): zittend Clemencia Van De Velde, Prudent Haeghens, echtgenote cafébaas De Smet, Medard Degelas, Bertha Van Kerckhove en x. Staand eerste rij: Maurice Plovie, Basiel Van Kerkchove, Jacqueline Reyniers, Monique Van Kerckhove, Linda Plovie, Lena Plovie en Jean De Smet. Staand tweede rij: Theofiel Van Caenegem, Albert Reyniers, Louis Willems, x, Maurice De Smet (cafébaas), Fons Lauwaert en Willy Van De Vijver. Staand achteraan: Gerard De Clercq, Maurice Van Acker en vader Marcel Van Acker (?).
Na het overlijden van Basiel, in 1967, bleef Clemencia een tijdlang alleen met haar dochter Monique. Heel wat later, omstreeks 1980, kwam een nieuwe man in haar leven. Oscar Van Dorpe (Serskamp 1919 – Kalken 1998) kwam toen bij haar inwonen. Ze had een “tonge” voor twee en wat zong ze graag “We gaan nog niet naar huis, bijlange niet, bijlange niet, …” Een Tuborgske liet ze zich smaken in gezelschap van haar dochter Bertha en schoonzoon Julien op bezoek in de herberg van Marc Hanselaer en Simonne Thiré (in de Koffiestraat). Boodschappen deed ze vooral in de buurtwinkel op de hoek van de Bieststraat en de Nerenweg. Ze ging gelijk nen snijer als ze naar de winkel ging, getuigde dochter Monique. Iedereen die langs haar woning passeerde, werd in potret getrokken. Clemence hield eraan een babbeltje te houden aan de hekstijl naast de oprit naar haar woning. Ze was luid ter tale en een vloek kwam regelmatig over haar lippen. Anderzijds kon iedereen die te voet of per fiets de woning passeerde horen wannneer Clemencia televisie keek… Op 17 februari 1998 verhuisden Clemence en Oscar samen naar het OCMWrusthuis in de Kouterstraat te Kalken. Oscar overleed kort daarop.
Illustratie 13. Dochter Monique, Clemencia en levensgezel Oscar Van Dorpe.
Illustratie 14. Een viergeslacht: Clemencia Van De Velde, Bertha Van Kerckhove (dochter), Jacqueline Reyniers (kleindochter) en Bettina Van de Noortgate (achterkleindochter).
Illustratie 15. Een tweede viergeslacht: Clemencia Van De Velde, Monique Van Kerckhove (dochter), Nancy Goethals (kleindochter) en Delphine Van Assche (achterkleindochter).
Illustratie 16. Dochters Bertha en Monique en Clemencia bij haar 98ste verjaardag.
Kinderen Bertha, Roger en Monique, Kleinkinderen Jacqueline Reyniers, Nancy Goethals en Luc Andries en Achterkleinkinderen Didier Blancquaert, Bettina Van de Noortgate en Delphine Van Assche wensen hun moeder, grootmoeder en overgrootmoeder hartelijk te feliciteren met haar honderdste verjaardag en wensen haar nog vele jaren toe.
Bronnen: A. Gesproken bronnen Gesprekken André Van De Sompel met Laurent De Vijlder (24 december 2006), Bertha Van Kerckhove en Julien Hanselaer (29 december 2006 en 3 en 12 januari 2007), Monique Van Kerckhove (2 en 8 januari 2007) en Jeanette Van Kerckhove (3 januari 2007).
B. Geschreven bronnen 1. Onuitgegeven bronnen Kalken Verzameling bidprentjes Petrus De Wilde Berlare, documentatiecentrum HOK Berlare Bedrijfsarchief jutespinnerij G. Van den Berghe, salarisboeken periode 1916-1926. Bedrijfsarchief jutespinnerij Janssens, registers met informatie werknemers. Laarne, gemeentelijk archief Bevolkingsregisters Kalken, 1881-1947 Bevolkingsregisters Laarne, 1910-1947 Zele, gemeentelijk archief Bevolkingsregisters Zele 1900-1930. Burgerlijke stand Zele, geboorteakte 1907 en huwelijksakte 1927. 2. Gepubliceerde bronnen DE PAUW P., Berlare. Genealogisch repertorium 1796-1900, delen 1 en 3, Dendermonde, 2002. DE RUYVER L., Kalken, Sint-Denijsparochie Dopen 1797-1900, Melle, 1998. DE RUYVER L., Kalken, Sint-Denijsparochie Huwelijken 1604-1900, Melle, 1998. DE RUYVER L., Kalken, Sint-Denijsparochie Overlijdens 1604-1900, Melle, 1998.
C. Fotografisch materiaal Bertha Van Kerckhove, Monique Van Kerckhove en OCMW-rusthuis Kalken.
