Hollands Glorie JAAR

Hollands Glorie

2002 - 2012

10 JAAR

Jubileumtentoonstelling 2012

HOLLANDS GLORIE Zaterdag 25 februari t/m zondag 11 maart Openingstijden tentoonstelling: dinsdag t/m zondag 11.00 - 17.00 uur (maandagen gesloten)

Voor informatie en prijzen kunt u contact opnemen met: Mr. Mark H.G. Smit Gecertificeerd Registertaxateur Lid Federatie TMV 0529 - 469 280 [email protected]

Anna S.J. Smit-Loor 0529 - 469 280 [email protected]

Adreswijzigingen: [email protected]

Omslag:

Mark Smit Kunsthandel B.V. Markt 5, 7731 DB Ommen T 0529 - 469 280 F 0529 - 469 282 www.marksmit.nl

Otto Eerelman | 1839 - 1926

Winterse laan met arreslee getrokken door een driespan Voor beschrijving zie pag. 14.

2

Buiten tentoonstelling geopend: woensdag t/m zaterdag van 11.00 - 17.00 uur en op afspraak

3

Inleiding - hollands glorie Zelfs een bekend thema als Hollands Glorie kan tot verrassingen leiden en tot contrasten die op het oog weinig met elkaar te maken lijken te hebben. Het schilderij Spelende kinderen op het strand (1872) van Jozef Israels is al jarenlang onze best verkochte ansichtkaart. Het is een afbeelding van vier kinderen spelend met een zeilbootje in het water aan het strand. De oudste jongen draagt een kind op zijn rug. Een mooie variant is Spelende visserskinderen (1865), een van de highlights in deze catalogus. Er zit meer kleur in dan het schilderij van het Rijksmuseum. Jozef Israels schilderde het op het breekpunt van de Romantiek en de Haagse School. Dit is een goed werk uit die periode. Wanneer dat het geval is, mag het bij mij aan de muur, zowel thuis als in het Rijksmuseum.   Kinderen aan het strand, daar herkennen we ons allemaal in. Israels varieerde veelvuldig op dit thema. De voorstellingen wekken vertedering op. Het is Hollands Glorie ten voeten uit. Wat mij fascineert is dat een tafereel als dit zo’n ongeloof­ lijke aantrekkingskracht heeft dat het mensen na hun museumbezoek tot een aankoop van een kaart beweegt.

4

Dan heb je als kunstenaar toch wel iets bijzonders tot stand gebracht. Jozef Israels is volop aanwezig in Nederland dus voor het museum zou ik dit werk niet kopen, maar je weet het nooit. In het kader van de verzakelijking van musea zou je misschien meer publiekslievelingen moeten ophangen. Dit is onmiskenbaar een publiekslieveling.   Goois landschap van Jan Sluijters hing in 1996 in de Kunsthal op de tentoonstelling Meesters van het licht. Ook al is Sluijters meerdere malen naar Parijs gegaan, hij is een lokale Hollandse held gebleven. Net als Leo Gestel. Waarom de ene kunstenaar wel internationaal furore maakt en de andere niet, is altijd moeilijk uit te leggen. De verhoudingen zijn soms helemaal zoek. Als je kijkt naar de Klassiek Modernen, dan had Mondriaan in vergelijking tot Sluijters en Gestel de meeste ambitie en heeft hij het internationaal het verst gebracht. Maar hang Goois landschap naast een André Derain (die werk maakte dat vergelijkbaar is) en Sluijters’ schilderij kan zo in het Centre Pompidou.

bedenken. Kijkend naar zijn Compositie met zeven cirkels denk ik: hoe kan het dat deze Alkema daar in het hoge noorden zat te werken als een Russische constructivist? Waar kreeg hij zijn informatie vandaan? Vermoedelijk van een tijdschrift als De Stijl of i10. Hoewel deze bladen een beperkte verspreiding kenden. Alkema was óf uitermate goed geïnformeerd, óf hij voelde de tijd goed aan. Hij is een typische eenling. Als ik twee favorieten mag noemen uit de twintig highlights, dan kies ik voor Israels en Alkema. Extremer dan deze twee kun je het niet krijgen.

Een fenomeen vind ik Wobbe Alkema. Geboren in Borger in 1900, overleden in Kampen in 1984. Hollandser kun je het niet

Door de bezuinigingen en bijvoorbeeld de sluiting van Sotheby’s in Amsterdam raakt de kunst in Nederland nog

In de collectie van Mark Smit zitten zowel meesters uit de Romantiek, de Haagse School, het Impressionisme en de Klassiek Moderne periode die internationaal furore hebben gemaakt, als kunstenaars die dichter bij huis zijn gebleven. Voor een Nederlandse kunstenaar is het nooit makkelijk geweest om internationaal door te breken. Nederland is een klein land, een klein taalgebied en de kunstmarkt in Nederland is eveneens klein.

verder achterop. Dat is geen goede ontwikkeling. Bovendien zoeken mensen in tijden van economische tegenspoed naar bevestiging en zekerheid. Dus is er momenteel vooral behoefte aan bekende namen en aan kwaliteit. Hoewel we nog steeds verrast willen worden, durven we niet op avontuur. Ook dit draagt niet bij tot een bloeiende kunstscene die nu eenmaal naar voren wil en risico wil nemen. Maar iedereen denkt altijd ook dat de crisis waarin hij zit de ergste is en dat is niet zo. De geschiedenis laat zien dat er altijd weer perioden van bloei komen, hoe dan ook. Mark Smit brengt een doordachte selectie eerste en eredivisie van de Nederlandse kunst. Van Andries Schelfhout tot Marc Mulders. Ik vind dat een verstandige keuze. De kunsthandel kent zo een heel eigen signatuur en dat is goed. Omdat het economisch wat mindere tijden zijn, vind ik het ook dapper. Dapperheid is voor mij ook Hollands Glorie. Wim Pijbes, hoofddirecteur Rijksmuseum

5

10 jaar Mark Smit Kunsthandel 20 highlights Voorwoord In de zomer van 2001 besloot ik op zevenentwintigjarige leeftijd een eigen kunsthandel te beginnen. De passie voor kunst was er al en van huis uit had ik ook het ondernemerschap meegekregen. Ik stapte naar de notaris om ‘Mark Smit Kunsthandel BV’ op te richten en ging op zoek naar een geschikte locatie. Die vond ik uitgerekend in Ommen, de stad waar ik ben opgegroeid. In het voormalige, negentiende-eeuwse gemeentehuis kwam een prachtige ruimte vrij. De beslissing om hier de kunsthandel te vestigen was snel genomen. Anna Loor – toen mijn vriendin, nu mijn vrouw – kwam naar Ommen om een deel van de organisatie op zich te nemen. Arie Bakker, een groot liefhebber met veel verstand van schilderkunst, bood zich aan als adviseur bij het opbouwen van een kwalitatief goede collectie. In maart 2002 opende de kunsthandel met een speciale tentoonstelling. Tien jaar later kijken wij terug op een boeiende periode waarin vele bijzondere schilderijen werden aangekocht en verkocht en spannende ontdekkingen werden gedaan (zie pagina 48 t/m 51). Met onze extra feestelijke tentoonstelling en deze catalogus vieren wij ons jubileum. Als thema hebben wij Hollands Glorie gekozen, een onder­werp waarmee wij ons verbonden voelen. Wij zijn een in Nederland gevestigde kunsthandel met een overwegend Hollandse clientèle. Speciaal voor deze tentoonstelling speurden wij naar

6

‘oer-Hollands’ werk van gerenommeerde Nederlandse meesters uit de 19e en 20e eeuw die ook buiten de landsgrens beroemd zijn geworden. Zo vonden we in Engeland een Enkhuizens stadsgezicht van Cornelis Springer en in Amerika een schaapskudde bij Dekkersduin van Anton Mauve. In België kochten we het schilderij De Ring van de bij het brede publiek minder bekende schilder Huib Luns (vader van oudminister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns). Huib Luns schilder­de dit bijzondere werk in zijn woonplaats Brussel toen hij 21 jaar was. Het toont fascinerende invloeden van het symbolisme en de neo-renaissance. Ik heb niet eerder soortgelijk werk van een Nederlandse schilder gezien; Hollands Glorie vanuit Brussel! Hollands Glorie roept bij mij ook associaties op met de grootste schatkamer van Nederland, het Rijksmuseum. Graag wil ik Wim Pijbes, hoofddirecteur van het Rijksmuseum, hartelijk danken voor zijn bereidwilligheid om deze catalogus in te leiden. Dankbaar ben ik mijn familie voor al hun support in de afgelopen jaren. Evenals onze relaties en de vele geïnteresseerden die ons vereren met een bezoek. Graag zie ik u op onze jubileumtentoonstelling! Mark Smit

7

Cornelis Springer Amsterdam 1817 – 1891 Hilversum

De Kaasmarkt in Enkhuizen met de Waag, bij zomer Olie op paneel 50 x 40.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1871 Herkomst: Kunsthandel P.A. Scheen, Den Haag, 1967; MacConnal-Mason Gallery, Londen. Literatuur: P.A. Scheen, Lexicon Nederlandse Beeldende Kunstenaars 1750-1850, Den Haag 1981, afbeelding nr. 101; W. Laanstra, Cornelis Springer (1817-1891), Utrecht 1984, afbeelding pag. 173, cat. nr. 71-11.

Kunstenaar Afkomstig uit een geslacht van meester-timmerlui en architecten werd Cornelis Springer zelf architectuurschilder, oftewel schilder van stadsgezichten. Hij was een leerling van Kasper Karsen, die in hetzelfde genre was gespecialiseerd. Beiden behoorden tot de top van het stadsgezicht uit het tijdperk van de Romantiek. Springer bleef zijn hele leven de romantische schilderstijl trouw, ook bij de opkomst van het impressionisme en de daarop volgende stijlen. Hij stierf een jaar na Vincent van Gogh. Hollands De overgrote meerderheid van zijn stadsgezichten vond Springer in een aantal oud-Hollandse stadjes, van Bolsward tot Zaltbommel en van Harderwijk tot Veere. De meeste van zijn stadsgezichten betreffen echter locaties in Amsterdam, Enkhuizen en Haarlem.

8

Glorie Springer had een voorkeur voor gebouwen uit de zestiende en zeventiende eeuw, huizen uit de Gouden Eeuw van Nederland. Het genre van het stadsgezicht is in die periode ook in Nederland ontstaan en heeft zich vandaaruit over de wereld verspreid. Kunstwerk De Kaasmarkt in Enkhuizen is een brede straat waar vroeger niet alleen kaas maar ook vis werd verhandeld. Links in het midden van het schilderij staat de vroegrenaissancistische Waag uit 1559. De door Springer geschilderde details, zoals de beelden langs de dakrand en andere architectonische details, zijn tot op de dag van vandaag nog net zo te zien. Even voorbij de Waag staat een wit gebouw met vier zuilen, de vroegere Oranjezaal, dat ook nog bestaat. Hetzelfde geldt voor de hardstenen waterpomp die in de schaduw rechts onder de bomen waarneembaar is. Zo’n pomp zorgde voor de drinkwatervoorziening; waterleiding werd pas ca. 1900 ingevoerd. De bomen zijn verdwenen, net als een deel van de overige gebouwen. Linksvoor is een groenteman met hondenkar te zien, in gesprek met de meid van een huis met trapgevel.

9

Andreas ‘Andries’ Schelfhout Den Haag 1787 – 1870 Den Haag

IJspret bij een molen Olie op paneel 36.1 x 47.1 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘56 Herkomst: Coll. N. Zand, Duitsland; Part. coll. Nederland. Literatuur: W. Laanstra, Andreas Schelfhout 1787-1870, Amsterdam 1995, afbeelding pag. 110 en op de cover, cat. nr. W 1856-2.

Kunstenaar Andreas Schelfhout schilderde bijna uitsluitend landschappen, die hij gedetailleerd en gevarieerd, maar volgens bepaalde schema’s samenstelde. Hij componeerde ze in zijn atelier aan de hand van een voorraad tekeningen en schetsen, die hij ter plekke had gemaakt. Zo zijn er op zijn schilderijen wel bepaalde locaties te herkennen, maar in feite was het geheel geconstrueerd een bestond het in werkelijkheid niet zo. In de Romantiek was dit geen ongebruikelijke methode. Hollands Schelfhout schilderde vooral het Hollandse kustlandschap: het strand, de duinen en het polderlandschap daarachter. Maar hij maakte ook Gelderse landschappen. Zijn grote voorbeelden vond hij bij de landschapsschilders van de Gouden Eeuw en dat is kenmerkend voor de Romantiek. Glorie Schelfhout wordt beschouwd als dé negentiende-eeuwse meester van het ijsgezicht. In zijn tijd was de kans op een strenge winter veel groter dan tegenwoordig. Maar hij

10

schilderde ook veel zomerse boslandschappen met plassen of rivieren en kleine boerderijtjes en strandgezichten met boten en woelige baren. Schelfhouts landschappen zijn gaaf: vermolmde bomen of ruïnes – die er wel waren – bracht hij niet in beeld. De schilder was een van de best betaalde kunstenaars van de negentiende eeuw en had goede contacten met het Koninklijk Huis. Kunstwerk Het is een mooie dag met zwakke wind. Alleen boven de stad in de verte hangen donkere wolken. Op het ijs wemelt het van het volk. Links zien we een bedoening van de schaduwzijde. Aan de andere kant komt een vrouw in de zon aanlopen. Een jongetje staat op de voorgrond met zijn hondje naar de mensen te kijken. Een vrouw duwt in een slee een andere vrouw voort. Op een bankje voor een tentje met koek en zopie zitten en staan mannen en vrouwen. In het midden is een stel lekker aan het zwieren en rechts brengt een man hooi voor een paard op het ijs. Allerlei variaties van menselijk gedrag op het ijs. Dat is fabuleus geschilderd in zijn donkere gladheid waarop elke kras te zien is. De ijzel, de sneeuw en de ijsbrokken zijn bijna tastbaar.

11

Adrianus Eversen Amsterdam 1818 – 1897 Delft

Drukbevolkte zonnige straat achter een kerk Olie op paneel 44 x 37 cm, gesigneerd rechtsonder en linksonder met monogram en gedateerd ’78 Literatuur: P. Overduin, Adrianus Eversen 1818-1897, Schilder van stads- en dorpsgezichten, Wijk en Aalburg 2010, afbeelding pag. 14 en 235, cat. nr. 44-9. Foto: coll. P. Overduin

Kunstenaar Eversen was o.a. leerling van Cornelis Springer. Hij schilderde vele stadsgezichten van oud-Hollandse steden in de zomer en in de winter (toentertijd vrijwel altijd met sneeuw en ijs). Hollands Uit zijn schetsboekjes is op te maken dat hij naar het leven tekende in steden en stadjes als Amsterdam, Amersfoort, Delft, Enkhuizen, Haarlem, Harderwijk, Hattem, Naarden, Oudewater e.a. Van die stadjes liet hij de oude architectuur tussen ca. 1600 en 1800 tot leven komen op schilderijen, die niet in die mate de werkelijkheid weerspiegelden als zijn schetsen. Glorie Het ging Eversen, anders dan zijn leeftijdgenoot en leermeester Springer, helemaal niet om een topografische exacte weergave van de werkelijkheid van een stadje. Huizen werden weggelaten of toegevoegd en torens kwamen ergens anders terecht dan

12

waar ze hoorden en werden soms deels van vorm veranderd. Eversen beschouwde de onderdelen van wat hij had geschetst als bruikbare zetstukken voor een eigen compositie, een andere werkelijkheid dan de echte werkelijkheid. Wat hij in feite deed was het scheppen van een historische sfeer met historische rekwisieten. Hij deed dat met groot artistiek vermogen en een goed gevoel voor details. Kunstwerk Links staat een verwaarloosde kerk, waarvan de top van de toren een ruïne is, zoals o.a. blijkt uit de begroeiing die zich van haar meester heeft gemaakt. Het plaveisel is kapot, ook de huizen rechts vertonen allerlei tekenen van verval. De mensen op de voorgrond lijken druk doende met van alles en nog wat, maar vooral met kletsen. Misschien is het middagpauze. Uit de goed geplaatste lichtval valt op te maken dat de zon vrij hoog staat. Het geheel ademt een sfeer van ontspannen bedrijvigheid.

13

Otto Eerelman Groningen 1839 – 1926 Groningen

Winterse laan met arreslee getrokken door een driespan Olie op doek 90 x 130 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 1907 Herkomst: Part. coll. Nederland. Literatuur: Uit het Leven, 22 feb. 1907; Maandblad Op de Hoogte, Kerstoverdenkingen door ds. S.A. Baljon, 23 nov. 1907.

Kunstenaar Eerelman was een academische schilder, opgeleid aan de Academie Minerva te Groningen. Hij had moeite om te kiezen in welk genre hij zich zou bekwamen en begon met historie­ schilderijen, gevolgd door genrestukken en bloemstillevens. Pas toen hij zich in 1875 in Den Haag vestigde, waar hij tot 1902 zou blijven wonen, specialiseerde hij zich in het schilderen van paarden en honden. Hollands Eerelman vormde met vader en zoon Verschuur de top van de paardenschilders in Nederland in de negentiende eeuw. Overal in Nederland schilderde hij paarden in diverse contexten: paardenmarkten en -keuringen, paarden aangespannen voor verschillende typen rijtuigen en arren, paardenportretten ten voeten uit of voorstellingen met ‘indianen en cowboys’ uit de circussen van Buffalo Bill en Pawnee Bill. Hij maakte ook een chique album met eenenveertig paardenrassen, en een andere met negenentwintig hondenrassen.

14

Glorie Anders dan meestal de leden van de Haagse School zette Eerelman zijn schilderijen doorgaans niet af via de kunsthandel, maar werkte hij veel in opdracht. Leden van het Koninklijk Huis in Den Haag, leden van de Nederlandse adel en sommige overheden, maar ook gefortuneerde burgers voorzagen hem ruimschoots van opdrachten. Zo maakte hij bijv. een tekening van de doop van prinses Wilhelmina, een aquarel van de achtjarige Wilhelmina die een pony berijdt, een schilderij van de inzegening van het huwelijk tussen Wilhelmina en prins Hendrik en zo veel meer. Kunstwerk Over het algemeen is Eerelman een fijnschilder met een nauwkeurig oog voor het precieze detail in voorstellingen waarin het paard (en ruiter of menner) heel centraal staan. Maar in een aantal schilderijen laat hij zien dat hij ook oog had voor het landschap, in het bijzonder in schilderijen met sneeuw. En dan blijkt dat hij ook heel goed is in het weergeven van de verschillende gedaantes van sneeuw en in het oproepen van de sfeer van een winterse dag waarin het zicht niet zo scherp en precies is en de paarden op een zekere afstand blijven.

15

Jozef Israels Groningen 1824 – 1911 Den Haag

Spelende visserskinderen Olie op doek 48 x 68 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 1865

Kunstenaar Jozef Israels begon als traditionele historieschilder, maar raakte al spoedig in de ban van Franse en Duitse stromingen uit de Romantiek. Rond 1855 begon hij echter meer te schilderen naar de natuur. In het bijzonder legde hij zich toe op het uitbeelden van arme bevolkingsgroepen zoals de Hollandse vissers aan de Noordzee, eerst in Zandvoort en Katwijk, later in Scheveningen. Daarnaast maakte hij veel portretten. In 1871 vestigde hij zich definitief in Den Haag, waar hij de grijze eminentie werd van de Haagse School. Hollands Jozef Israels heeft het wel en wee van Hollandse vissers tot een van de hoofdthema’s van zijn werk gemaakt. Daarbij legde hij een sociale gevoeligheid aan de dag, die zich soms bewoog op de grens van sentimentaliteit.

16

Glorie Israels had veel succes, wat zich uitte in veelvuldige bekro­ning­en en ander eerbetoon, nationaal maar ook internationaal. Zijn schilderijen werden met name in de Angelsaksische wereld veel verkocht en hij vond in Groot-Brittannië en Noord-Amerika rijke verzamelaars, die zijn werken in hun collecties opnamen, soms in tientallen. Zodoende verspreidde hij ook de lof der Nederlandse schilderkunst. Kunstwerk Kinderen die op het strand spelen komen vaak voor in Israels’ werk. Het is een thema dat in de negentiende eeuw ook wel werd samengevat onder de noemer: ‘De kinderen der zee’. Ze stammen alle uit de tijd tussen ca. 1863 en ca. 1875, een lichte periode in zijn oeuvre. Licht van kleur en licht van thema en toon. Onbezorgd spelende kinderen, huiselijk geluk en moederliefde vormen dan zijn hoofdthema’s. Schilderijen uit andere periodes doen vaak somberder aan, al getuigen ze wel zoals deze van zijn sociale gevoeligheid.

17

Jan Willem van Borselen Gouda 1825 – 1892 Den Haag Pag. 18 Afbeelding Jan Willem van Borselen (5108)

Hollands polderlandschap met vaart en bomen Olie op doek 65 x 105 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Coll. Koning Willem III; part. coll. Nederland. Literatuur: T. de Liefde-van Brakel, Jan Willem van Borselen - Schilder van het Hollandse polderlandschap - Wind en Wilgen, Alkmaar 2002, afbeelding nr. 92, pag. 84. Tentoonstelling: Woerden, Stadsmuseum, Gras en Wolken, 2 mrt.-2 jun. 1996; Woerden, Stadsmuseum, Jan Willem van Borselen, Wind en Wilgen, 16 mrt.-16 jun. 2002.

Kunstenaar De wat in vergetelheid geraakte Jan Willem van Borselen was aanvankelijk leerling van zijn vader, de verdienstelijke amateurschilder Piet van Borselen, maar rond zijn dertigste volgde hij een ‘masterclass’ bij de Haagse Andreas Schelfhout, een van de beroemdste landschapsschilders uit het tijdperk van de Romantiek. In 1855 vestigde Van Borselen zich definitief in Den Haag. Net als Cornelis Springer zou Van Borselen de romantische stijl trouw blijven, al komt er gaandeweg wat meer Haagse School in zijn schilderijen. Hollands Van Borselen specialiseerde zich in een typisch Nederlands landschap: een waterrijke landelijke omgeving met weilanden of uiterwaarden, met riet en bomen (vooral wilgen, berken en populieren). De winderigheid van het Hollandse klimaat en de overdrijvende wolkenvelden wist hij uitnemend weer te geven. Zijn landschappen werden gestoffeerd met nietige figuren: mensen, koeien, eenden e.d. De vele nuances groen van ons land laat hij volledig tot hun recht komen.

18

Glorie Het werk van Van Borselen vond gretig aftrek bij verscheidene leden van de Koninklijke familie en leden van de adel en bij de kunsthandel. Hij exposeerde regelmatig in binnen- en buitenland (Londen, Parijs, Wenen, Philadelphia) en was een voor zijn tijd goed betaalde kunstenaar. Zijn grote voorbeelden waren landschapsschilders uit de Gouden Eeuw, zoals Hobbema en Ruysdael. Kunstwerk Boven het wuivend riet links staan enkele magnifiek geschil­ derde knotwilgen. De weiden zijn ‘bespikkeld’ met grazende en herkauwende koeien en in de verte schemert het silhouet van een stad met een grote kerk. In het water zijn terloops enkele waterlelies aangegeven. Over een hek leunt een boerin die kennelijk iets zegt tegen een kind. Dit is een van de schilderijen die ooit door koning Willem III (1817 - 1890) zijn aangekocht. Bij zijn werkzaamheden op en rond Het Loo had Van Borselen regelmatig contact met de koning zelf.

19

Hendrik Willem Mesdag Groningen 1831 – 1915 Den Haag

De thuiskomst van de vissersvloot in Scheveningen Olie op paneel 130 x 80 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Goupil & Co., Londen; Veiling Roos, Amsterdam, Collectie Messchert van Vollenhoven e.a., 5 mei 1892, nr. 75. Literatuur: M. Hols, De meesterwerken van H.W. Mesdag (Nederlandse Meesters deel 5), Den Haag 1908; Op de hoogte, Maandschrift voor de huiskamer, Amsterdam 1909, met afbeelding; J. Poort, Hendrik Willem Mesdag 1831-1915. Oeuvrecatalogus, Wassenaar 1986, afbeelding nr. 21.18.

Kunstenaar Mesdag was een ‘late roeping’: pas op zijn vijfendertigste begon de Groninger aan een driejarige professionele schilders­ opleiding in Brussel. Daarna vestigde hij zich in Den Haag, toentertijd hét culturele centrum van Nederland. In Den Haag werd hij met een andere Groninger, Jozef Israels, een van de leidende figuren van de Haagse School. Zijn Haagse atelier is Museum Mesdag geworden. Hollands Mesdag schilderde de Noordzee en haar stranden aan de Hollandse kust, bij voorkeur in Scheveningen en omgeving: in elk seizoen, bij elk weertype, op elk tijdstip van de dag; met of zonder strand, met of zonder boten. Glorie Mesdag is een van de beste zeeschilders ooit. Hij schilderde ‘als drong de zilte zeelucht onze neusgaten en longen binnen, als voelen wij de frissche strandbries ons door de lokken spelen,

20

als hoorden wij de branding ruischen en bruischen’, schreef zijn tijdgenoot Van Santen Kolff, degene die ook de term ‘Haagse School’ heeft geïntroduceerd. Mesdag is ook de schilder van het beroemde Panorama Mesdag (1881) in Den Haag, dat nog steeds te bezichtigen is. Kunstwerk Het opschrift ‘SCH 106’ op het grootzeil van het rechter schip verraadt dat het om een Scheveningse vissersboot gaat. Het is bewolkt. Er staat een stevige, aanlandige wind: de branding is woelig, er staan witte koppen op de golven en de windvaan staat horizontaal. Twee mannen staan tot hun knieën in het water en sjouwen een ketting of kabel met een anker naar de wal. Het schilderij heeft een driedeling: boven overheerst de lucht, in het midden de schepen en op de voorgrond de branding. Dat niet alleen de weergave van de voorstelling maar ook het materiaal waarmee Mesdag werkte altijd van hoge kwali­teit waren, bewijst dit schilderij dat in perfecte staat is en geschilderd is op een groot paneel van mahoniehout.

21

Anton Mauve Zaandam 1838 – 1888 Arnhem

Schaapskudde op het Dekkersduin bij Den Haag Olie op doek 57 x 102.5 cm, gesigneerd rechtsonder Literatuur: E.B. Greenshields, Landscape Painting and Modern Dutch Artists, London 1905, afbeelding XXXII, pag. 156.

Kunstenaar Mauve werd opgeleid door de dierenschilders Pieter Frederik van Os en Wouter Verschuur sr. Mauve had daar veel profijt van zodat hij – in de context van uiteenlopende landschappen – als toonaangevend schilder van de Haagse School uitblonk in het schilderen van paarden en schapen. Zelf gaf hij later enige tijd les aan zijn aangetrouwde neef Vincent van Gogh, net als hij zoon van een dominee. Vanaf 1858 leidde Mauve een zwervend bestaan, met als veelvuldige pleisterplaats de Veluwerand bij Oosterbeek. Tussen 1874 en 1885 woonde hij in Den Haag en schilderde hij op het strand en in de duinen. Vanaf 1885 had hij een huis in Laren. Hollands Mauve heeft het landelijk leven van Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw op briljante wijze geschilderd, in het bijzonder dat langs de Rijn in Gelderland en bij Den Haag. De verstedelijking zou landschapsschilder Mauve uiteindelijk vanuit Den Haag naar het Gooi drijven. Toen werd

22

het Gooise landschap – vaak met schaapskuddes – ook door hem vereeuwigd. Glorie Mauves werk werd uitstekend verkocht, zowel in Nederland zelf als aan kunsthandels, musea en verzamelaars in GrootBrittannië en de Verenigde Staten. Hij kan bovendien als de aanstichter van de Larense School worden beschouwd. Kunstwerk Er bestaat een olieverfschets van 15 x 24 cm uit ca. 1870-1875, die als voorbereiding voor dit schilderij lijkt te hebben gediend. De bomen of struiken staan er precies zo op en in hetzelfde landschap. Wel ontbreekt de schaapskudde. De schets heeft de titel meegekregen Duinlandschap met bomen (Dekkersduin?). In Mauves tijd graasden er inderdaad schapen op het Dekkersduin. Het duin werd afgegraven en op die plaats ligt nu de wijk Duinoord. Dus dit is geen heide of woeste grond bij Laren maar een nu verloren stuk natuur bij Den Haag.

23

Pieter Florentius Nicolaas Jacobus ‘Floris’ Arntzenius Soerabaja 1864 – 1925 Den Haag

Badgasten op het Scheveningse strand Olie op doek op paneel 26 x 36 cm, gesigneerd rechtsonder

Kunstenaar Arntzenius is een waardig vertegenwoordiger van de tweede generatie van de Haagse School. Hij is in Nederlands-Indië geboren, maar getogen in Amsterdam en kreeg daar ook zijn opleiding aan de Rijksakademie, waarna hij zich twee jaar lang verder bekwaamde aan de Academie in Antwerpen. Vervolgens werkte hij weer twee jaar in Amsterdam om dan in 1892 met zijn weduwe geworden moeder te verkassen naar het ‘Indische’ Den Haag. Behalve stillevens en portretten schilderde Arntzenius vooral stadstaferelen en strandgezichtjes. Hollands Arntzenius wordt wel de meester van de ‘Haagse straatjes’ genoemd. Hij legde het moderne leven in het centrum van Den Haag en op het strand van Scheveningen vast: flanerende dames, een slagersjongen die vlees rondbrengt, een invalide lucifersverkopertje bij de Passage, vrouwen en kinderen op het strand, fietsen en auto’s en de paarden- en stoomtram (vanaf 1879). In die tijd ontwikkelde Scheveningen zich steeds meer van vissersplaats tot badplaats. Er lagen geen vissersschepen meer op het strand zoals ten tijde van de Haagse Schoolschilders van de eerste generatie. In 1885 was het Kurhaus in

24

Scheveningen geopend en in het Haagse centrum de Passage. In 1901 werd de pier gebouwd en in 1902 was de boulevard klaar. In 1904 werd de nieuwe vissershaven voltooid. Glorie Arntzenius was bijzonder trefzeker in het weergeven van regenachtig en miezerig weer, al valt er voor Nederlandse begrippen in Den Haag relatief weinig regen. Maar Arntzenius had nu eenmaal een sterke voorkeur voor dit type weer. Zijn hele leven heeft hij goed verkocht en hij won prijzen op internationale tentoonstellingen in München, Venetië, Pittsburg en Brussel. Kunstwerk Dit is een van Arntzenius zomerse strandgezichtjes, gezichtjes, want ze zijn allemaal bescheiden van formaat. Dit vlot geschilderde schilderij is vooral opgebouwd uit bruingele tinten: lichter voor het zand, donkerder voor de tenen strandstoelen. Zelfs de lucht heeft een gelige tint. Zwarte, witte, grijze en rode kleuraccenten duiden de kleren van de badgasten aan, vrouwen en kinderen vooral.

25

Maria Elisabeth Georgina ‘Lizzy’ Ansingh Utrecht 1875 – 1959 Amsterdam

De bron des levens Olie op doek 124.5 x 174 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 1916 Herkomst: Mr. W. Juchter, Amsterdam. Literatuur: M. Viola, ‘Lizzy Ansingh’. In: Elseviers Geïllustreerd Maandschrift, jaargang XXVII, jul.-dec. 1917, afbeelding pag. 408; Tent. cat. Amsterdam 1950, Lizzy Ansingh naar aanleiding van den 75e verjaardag. Tentoonstelling: Amsterdam, Arti et Amicitiae, Tentoonstelling Lizzy Ansingh naar aanleiding van den 75e verjaardag, 14 okt.-5 nov. 1950, nr. 61; Leiden, Stedelijk Museum de Lakenhal, Eretentoonstelling Coba Ritsema, 22 dec. 1957-27 jan. 1958.

Kunstenaar Al vanaf 1900 schilderde Ansingh stillevens met poppen. Dat werd haar specialiteit nadat ze in 1910 een poppenhuis van tweeëneenhalve meter hoog met negen bevolkte kamers had gekocht. Ze gebruikte die veelvuldig als ‘model’ voor haar schilderijen. Ze schilderde poppen uit ‘heimwee naar verloren tijden, verdwenen mensen en huizen’. Haar voorliefde ging uit naar de vroege negentiende, maar vooral naar de achttiende eeuw, een echte ‘poppentijd’. Hollands Het poppenhuis dat Ansingh gekocht had, was geen zeldzaam Hollands pronkpoppenhuis uit de zeventiende of achttiende eeuw en ook geen eenvoudiger speelgoedpoppenhuis uit de negentiende eeuw. Het was misschien van eind achttiende eeuw en bevolkt met een samenraapsel van individuele, visueel aantrekkelijke figuren, net als de poppen die ze buiten het poppenhuis had aangeschaft. Daartoe behoorden behalve antieke Europese poppen ook Chinese en Indische figuren.

26

Glorie Ansinghs poppenschilderijen zijn fenomenaal van sfeer, eigen­ zinnig, speels en geestig. Ze kunnen de vergelijking met de masker- en poppenschilderijen van de veel beroemdere James Ensor beslist doorstaan. Je ervaart de poppen als levende wezens, in hen is dankzij de kunstenares ‘leven geslopen’. Kunstwerk Dit sprookjesachtige symbolistische schilderij heet De bron des levens, een onderwerp dat ook wel wordt aangeduid als ‘Fontein van het eeuwige leven’ of ‘Fontein der jeugd’. Het thema werd in de vijftiende en zestiende eeuw regelmatig geschilderd, o.a. door Lucas Cranach de Oude. Bij hem is de bron een heil­zaam zwembad, waarin je baadt om te verjongen. Vooral vrouw­en gebruikten het bad; mannen werden geacht te verjongen door de omgang met jonge vrouwen. Links sleept een pierrotachtige jongeman een oude vrouw uit het donker naar het licht van de verjongingsbron, waarop de aandacht nog eens extra wordt gevestigd door de schuine lijnen die daar heen wijzen. Drie (porseleinen) achttiende-eeuwse markiezinnen in hoepelrok haasten zich er, onder bloeiende takken, zelfstandig naar toe. Rechts staat een vijfde vrouw naar de bron te staren. Met een variant op Couperus zou je het thema kunnen omschrijven als ‘van vrouwen de dingen die voorbijgaan’.

27

‘Isaac’ LazArus Israels Amsterdam 1865 – 1934 Den Haag

Een zonnige dag op het Scheveningse strand Olie op doek 45 x 62 cm, gesigneerd rechtsonder en te dateren 1919 Herkomst: Kunsthandel Frans Buffa, Amsterdam, 1919, inv. nr. 8184; Coll. H.E. ten Cate, Almelo; part. coll. Nederland. Literatuur: Dr. D. Hannema, Catalogue of the H.E. ten Cate collection, deel 1, Rotterdam 1955, nr. 80; S. de Bodt, e.a. Isaac Israels (1865-1934) Hollands impressionist, Schiedam 1999, afbeelding pag. 69. Tentoonstelling: Rotterdam, Kunsthal, Isaac Israels (1865-1934) Hollands impressionist, 4 sep. 1999-9 jan. 2000.

Kunstenaar In 1872 vestigt het gezin Israels zich in Den Haag. Al snel begint Isaac met het schilderen van zijn eerste onderwerpen: militairen die gelegerd zijn in de drie nabijgelegen Haagse kazernes. In 1885 vertrekt Isaac naar Amsterdam waar hij in de daaropvolgende jaren zijn schilderstijl ontwikkelt. Na Amsterdam tekent en schildert hij in Parijs, Londen, Zwitserland, Scandinavië, Nederlands-Indië en Italië. Isaac brengt zijn laatste levensjaren door in Den Haag en Scheveningen waar hij vele strandgezichten en zijn beroemde Ezeltjes rijden schildert. Hollands Zijn doeken van de Amsterdamse Munttoren in de vroege ochtendzon, van het stralende Haagse Noordeinde en zijn atelierschilderijen met op de achtergrond de Zonnebloemen van Vincent van Gogh laten de Hollandse impressionistische schilderkunst op haar hoogtepunt zien.

Glorie Zijn eerste schilderij, Begrafenis van een jager, een militaire begrafenis op de Algemene Begraafplaats in Den Haag, schil­ derde hij op zestienjarige leeftijd. In 1883 hing het op de Salon de Paris waar het doek een eervolle vermelding kreeg. Isaac’s bekendste schilderijen zijn Midinettes op de Place Vendôme of Danseres in het Scala Theater. Elegante vrouwen in de kledingateliers in Parijs of op het toneel van het theater. Kunstwerk Op het zonnige doek zijn bij de zee een rij groene badkoetsen te ontdekken met daarachter rieten strandstoelen. Flanerende dames en heren op het strand en op het plankier rechts genieten op hun manier van de zon. In de tenten en houten huisjes aan het plankier kon men foto´s bestellen, een glas chocolademelk drinken of de bekende Haagse hopjes kopen. Op de boulevard staat een houten huisje met rood dak, dit is de kassa van het Zeebad. Uit het zicht liggen de beroemde Scheveningse hotels zoals het Kurhaus, Palace Hotel en Hotel d’Orange. Willemien de Vlieger-Moll

28

29

Jan Hoynck van Papendrecht Amsterdam 1858 – 1933 Den Haag

De nationale trekpaardententoonstelling op 4 september 1923 op het Malieveld te ‘s-Gravenhage ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina Olie op doek 65 x 80 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Havezate Huize de Kamp, Neede. Tentoonstelling: Kortenhoef, Stichting Kunst aan de Dijk, Man en Paard, 29 mei-20 jun. 2010.

Kunstenaar Hoynck van Papendrecht was gespecialiseerd in militaire onderwerpen: historische gevechten op het slagveld, contemporaine oefeningen te velde en zo meer. Tussen ca. 1894 en 1902 woonde hij in Rheden bij Arnhem, niet ver van de Veluwse kazernes waar hij zijn materiaal vond. Van 1902 tot zijn dood woonde hij in de residentie, tevens garnizoensstad waar de legertop was gevestigd. Hij had ook goede banden met het koningshuis en schilderde meermalen leden van het Koninklijk Huis als ze optraden bij officiële gelegenheden. Hollands Hoyncks specialisatie in militaire taferelen hield ook in dat hij goed moest zijn in het schilderen van paarden. Die dieren waren in zijn tijd essentieel voor de logistiek van het leger, zowel de rij- als de trekpaarden. De schilder woonde geregeld militaire oefeningen bij om zich te documenteren, voornamelijk op de Veluwe en in de regio Den Haag. Ook militaire gebeurtenissen uit het verleden zoals de Slag bij Waterloo hadden zijn belangstelling. Behalve een goed paardenschilder was hij heel precies in het afbeelden van de uniformen van het Nederlandse leger, zoals blijkt uit twee boeken die hij heeft

30

geïllustreerd, nl. het Gedenkboek Eeuwfeest Korps Rijdende Artillerie (1893) en De uniformen van de Nederlandsche Zee- en Landmacht... (1900). Glorie Hoynck van Papendrecht was niet alleen geïnteresseerd in de staatsie van de legertop en de hoge adel, maar ook in het leven van het voetvolk en in wat zich achter de schermen afspeelt. Dit schilderij is daar een goed voorbeeld van. Kunstwerk De locatie is het Malieveld in Den Haag, getuige de bebouwing op de achtergrond, die nog steeds in deze vorm bestaat. De kleding van de modieuze vrouw rechts wijst op de jaren twintig. Op de achtergrond wapperen Nederlandse vlaggen die systematisch worden afgewisseld door brede oranje wimpels. Voor de vlaggen staan grote tenten zoals die bij grote mani­ festaties worden gebruikt. Vermoedelijk gaat het hier om de Nationale Runder- en Trekpaardententoonstelling van dinsdag 4 september 1923, die gehouden werd ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina.

31

Huib Luns Parijs 1881 – 1942 Amsterdam

De ring Olie op paneel 98 x 37.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1902 In originele lijst met opschrift ‘De Ring Huib Luns’. Literatuur: Tent. cat. XXXVIIIe Tentoonstelling Salon, Schilderijen en kunstvoorwerpen, Gent 1902, nr. 373. Tentoonstelling: Gent, Nouveau Musée au parc de la Citadelle (het huidige museum voor Schone Kunsten), XXXVIIIe Tentoonstelling Salon 1902, 24 aug.-2 nov. 1902, nr. 373.

Kunstenaar In 1902 was Huib Luns net afgestudeerd aan de Amsterdamse Rijksakademie en had hij zich als onafhankelijk kunstenaar in Brussel gevestigd. Later, toen andere bezigheden zijn talenten opslokten, beperkte hij zich tot kunst in opdracht: het schilderen van portretten en het maken van penningen ter ere van de bestuurlijke, geestelijke, culturele en wetenschappelijke elite van ons land. Daarnaast maakte hij grafiek en illustraties en voerde hij decoraties uit voor kerken e.d. Hollands Aangaande cultuurbeleid en cultuureducatie was Luns in Nederland een belangrijk man. Niet alleen doceerde hij vanaf 1908 tot zijn dood aan hogere opleidingsinstituten in Nederland, maar hij hield ook heel veel lezingen over kunst voor volks­ universiteiten en verenigingen. Hij was bovendien van 1916 tot 1942 lid van de onderwijsraad en jarenlang voorzitter van de Amsterdamse kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae [‘Kunst en Vriendschap’]. Daarnaast schreef hij een reeks cultuurhistorische boeken.

32

Glorie Huib Luns was een veelzijdig en energiek man, een bekwaam netwerker en een vlot en aangenaam causeur die wel ter tale was, zowel in het Nederlands als in het Frans. Kunstwerk De ring is vanaf 24 augustus 1902 geëxposeerd op een groeps­ tentoonstelling in het museum in het Citadelpark te Gent. Het schilderij heeft een middeleeuws ridderlijk thema, de kledij van het meisje en van de jongeman met zijn degen duiden daarop. De vrouw maakt een zedig gebaar dat ontleend is aan de houding van Maria in vijftiende-eeuwse annunciaties. Ze drukt een mengeling van gevoelens uit: verwondering, gereserveerdheid en nederigheid. Op de achtergrond een kasteel in een rivierlandschap. Het onderwerp is mogelijk ont­ leend aan Pelléas et Melisande, een symbolistisch toneelstuk uit 1892 van de uit Gent afkomstige, Franstalige auteur Maurice Maeterlinck (1862 - 1949). Het stuk diende als basis voor de gelijknamige opera van Debussy die op 30 april 1902 in Parijs in première ging. De setting van dat verhaal komt overeen met die van dit schilderij. Een ring als symbool van huwelijkstrouw speelt een hoofdrol in het stuk, dat draait om het innerlijk conflict van Melisande betreffende de trouw aan haar man enerzijds en haar liefde voor diens jongere halfbroer Pelléas anderzijds.

33

Johannes Carolus Bernardus ‘Jan’ Sluijters Den Bosch 1881 – 1957 Amsterdam

Goois landschap Olie op doek 40.5 x 50.5 cm, gesigneerd linksboven en middenonder en gedateerd ‘09 Herkomst: Coll. Dr. J.F.S. Esser, Amsterdam; Kunsthandel G.J. Nieuwenhuizen Segaar, Den Haag. Literatuur: Tent. cat. Le fauvisme ou “l’épreuve du feu”, Parijs 1999, afbeelding pag. 346, cat. nr. 175; M. Jonkman en J. de Raad, Mondriaan Breitner Sluijters e.a., De onstuitbare verzamelaar J.F.S. Esser, Zwolle 2005, afbeelding pag. 97; Tent. cat. Zo Hollands. Het Hollandse landschap in de Nederlandse kunst sinds 1850, Haarlem 2011, afbeelding pag. 53. Tentoonstelling: Rotterdam, Kunsthal, Meesters van het licht, 28 sep.-8 dec. 1996; Münster, Westfalisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte, Farben des Lichts Paul Signac und der Beginn der Moderne von Matisse bis Mondrian, 1 dec. 1996-16 feb. 1997. Deze tentoonstelling is verder te zien geweest in: Grenoble, Musée de Grenoble, 9 mrt.-25 mei 1997 en Weimar, Kunstsammlungen zu Weimar, 15 jun.-31 aug. 1997; Parijs, Musée d’Art moderne de la Ville de Paris, Le fauvisme ou “l’épreuve du feu”, 29 okt. 1999-27 feb. 2000; Laren, Singer Museum, De onstuitbare verzamelaar J.F.S. Esser, 13 dec. 2005-28 apr. 2006; Haarlem, De Hallen, Zo Hollands. Het Hollandse landschap in de Nederlandse kunst sinds 1850, 23 jun.-11 sep. 2011.

Kunstenaar Jan Sluijters is, met zijn companen Piet Mondriaan en Leo Gestel, een van de belangrijkste Nederlandse schilders uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Na zijn opleiding in de traditionele negentiende-eeuwse salonstijl trok hij naar Parijs waar hij kennismaakte met moderne stromingen als fauvisme en neo-impressionisme ofwel luminisme. Met name het uitbundige kleurgebruik van het fauvisme en luminisme vormden voor hem een bevrijding. Hollands Van 1909 tot 1911 woonde Jan Sluijters in Villa Vita Nuova op de Hilversumseweg in Laren. In die periode zijn de zogenaamde Larense landschappen ontstaan in een luministische stijl waarvan dit schilderij een mooi voorbeeld is. Deze levendige

34

Gooise landschappen met hun prachtige kleuren en sterke composities vormen een hoogtepunt in zijn oeuvre. Glorie Jan Sluijters was een veelzijdige schilder die uitblonk in schilderkunstige genres als het landschap, het stilleven, het vrouwelijk naakt en het portret. Zijn vele portretten maken hem tot een van de eminenste Nederlandse portretschilders in de eerste helft van de twintigste eeuw. Steeds is zijn moderne kleurgevoel fenomenaal. Kunstwerk Goois landschap heeft de beproefde structuur van een land­ schaps­schilderij. Van boven naar beneden zien wij een blauwe hemel met een grijs wolkenveld en een gele zon; daaronder een roze heuvel met gele en lichtgroene accenten en een blauwe vlek; beneden een eenzame wandelaar op een slingerend pad door een paarse heide. De techniek van schilderen is voor die tijd uiterst modern: donkere kleurvlekken worden op enige afstand van elkaar op een lichtere ondergrond gezet, zoals goed te zien is linksonder waar donkerblauwe en donkergroene blokjes zijn neergezet op een rozige ondergrond. Het omge­ keerde kan ook het geval zijn: zie bijvoorbeeld de gele vlekjes op de donkerblauwe plas links. Het wonderlijke is dat we in dit kleurige landschap geloven en er een werkelijkheid in her­ kennen waarin een man eenzaam over een smal pad langs een helling loopt onder een stralende hemel met een wolkenveld.

35

Leendert ‘Leo’ Gestel Woerden 1881 – 1941 Hilversum

Stilleven met goudsbloemen, klaprozen, bottelrozen en andere bloemen Olie op doek 53.5 x 43 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘13

Kunstenaar Gestel schilderde vooral landschappen, stillevens en portretten. Van 1904 tot 1921 woonde hij in Amsterdam. Tussen 1904 en 1911 reisde hij drie keer voor enige tijd naar Parijs, twee keer samen met Jan Sluijters. Beide schilders wilden heet van de naald kennis nemen van de elkaar snel opvolgende nieuwe Franse kunststromingen zoals luminisme (of postimpressionisme), fauvisme en kubisme. Die stromingen beïnvloedden vervolgens hun eigen werk. Van 1921 tot 1929 woonde Gestel in Bergen, waar hij vanaf 1911 vaak de zomers had doorgebracht. In die plaats maakte hij kennis met het expressionisme van de Franse schilder Le Fauconnier en van Vlaamse expressionisten. Bergen vormde naast Groningen een tweede centrum van expressionisme, dat in Bergen vooral Frans was georiënteerd. In 1929 brandde Gestels huis en atelier af, waarbij veel werk van hem verloren ging. Daarna ging hij in Blaricum in Het Gooi wonen. In zijn laatste levensjaren was hij langdurig ziek.

Glorie Gestel was geen oorspronkelijke vernieuwer van de schilder­ kunst, maar hij had wel een bijzonder talent. Hij was bijzonder gretig in het toepassen van vernieuwingen, waarvan hij – samen met Jan Sluijters – in Parijs had kennisgenomen. Met prachtige resultaten experimenteerde hij met neo-impressionisme (na 1904), met fauvisme (1911-1913), met kubisme (1912-1915) en met expressionisme (nadien). Kunstwerk Dit is een bloemstuk zonder vaas en zonder achtergrond. Je zou bijna het idee krijgen dat het uit een groter doek is gesneden, zo overwoekeren de bloemen de rand. Het is bijna abstract, al zijn sommige bloemsoorten nog wel te herkennen: de rode klaprozen, de roze bottelrozen en de oranje goudsbloemen. Twee vergelijkbare, bijna twee keer zo grote stillevens uit 1912, zijn in het bezit van het Gemeentemuseum te Den Haag. Die bevatten echter meer kubistische elementen en zijn minder geabstraheerd.

Hollands Leo Gestel heeft veel geschilderd rond de plaatsen waar hij woonde: rond zijn geboorteplaats Woerden, rond Bergen en in Het Gooi. Hij paste Franse ideeën toe op Hollandse stof.

36

37

‘Harmen’ Hermanus Meurs Wageningen 1891 – 1964 Ermelo

Aardappelrooiers Olie op doek 115.5 x 154 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1916 Annotatie verso: ‘Aardappelrooiers’.

Kunstenaar Vanaf het begin van de twintigste eeuw experimenteerden schilders in hun jonge jaren met uiteenlopende kunst­ stromingen. Zo ook Harmen Meurs. Hij onderging eerst de invloed van het post-impressionisme, daarna die van kubisme en expressionisme. Vanaf 1919 woonde hij in Amsterdam. Daar omarmde hij de Nieuwe Zakelijkheid. Hij was politiek links geëngageerd en ging om met progressieve kunstenaars als Nola Hatterman, Joris Ivens e.a. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog vestigde hij zich met zijn Joodse vrouw op de Veluwe, in een buurtschap bij Ermelo. Allebei hebben ze de oorlog overleefd. Na de oorlog hoorde men echter weinig meer van hem, tot de tentoonstelling Magie en zakelijkheid, realistische schilderkunst in Nederland 1925-1945 uit 1999 hem uit de vergetelheid haalde. Hollands Meurs had veel internationale contacten en reisde graag door Europa. Sommige van zijn landschappen zijn gesitueerd in de polders rond Amsterdam, in het bijzonder langs Het Gein, een riviertje. Maar de meeste landschappen maakte hij in het zuiden: in Frankrijk, op Corsica en in Italië en Spanje.

38

Glorie De vruchtbaarste periode van Harmen Meurs ligt tussen ca. 1927 en 1940. Als voorzitter van de schildersvereniging De Onafhankelijken organiseerde hij bovendien in het Stedelijk Museum invloedrijke tentoonstellingen in 1929 resp. 1930 over de Neue Sachlichkeit uit Duitsland en over het surrealisme uit Frankrijk en België. Als kunstenaar nam hij in dezelfde periode ook het voortouw in protesten tegen het opkomend nationaalsocialisme in Duitsland. Zijn anti-fascistische schilderijen zijn later allemaal vernietigd. Kunstwerk Dit schilderij is een vroeg werk uit zijn post-impressionistische periode. Er spreekt een sociale bewogenheid uit, die hij ook zag bij bewonderde voorbeelden als Jean François Millet en Vincent van Gogh. Zes vermoeide maar taaie boeren en boerinnen rooien met de hand aardappels tegen de achtergrond van een licht glooiend landschap. De staande man steekt een pijpje op, met verwondering aangestaard door de vrouw. De anderen krommen zich over hun werk, een kromheid die zich blijvend in het lichaam van de staande man en vrouw lijkt te hebben genesteld.

39

Johannes ‘Johan’ Dijkstra Groningen 1896 – 1978 Groningen

Gezicht op Wierumerschouw op een zonnige dag Olie op doek 65.3 x 94.7 cm, gesigneerd linksonder

Kunstenaar Johan Dijkstra was in 1918 een van de oprichters van de Groninger schildersvereniging De Ploeg en een van de eerste expressionistische schilders in Groningen (het Noord-Hollandse Bergen was het tweede centrum van expressionisme in Nederland). Dijkstra schilderde niet alleen, maar hij heeft ook een indrukwekkend expressionistisch oeuvre opgebouwd in de grafiek, zowel in zijn vrije als in zijn toegepaste werk. Tot dit laatste behoren vele boekbanden en boekillustraties, daarnaast affiches etc. Zijn gebrandschilderde ramen mogen er ook zijn; men kan die bezichtigen in de Grote Kerk van Dordrecht, de Geertekerk in Utrecht, de aula van de Rijksuniversiteit te Groningen en het klooster in Ter Apel, om enkele voorbeelden te noemen. Hollands Dijkstra heeft expressieve en kleurrijke portretten geschilderd van mensen in zijn directe omgeving, maar zijn meeste schil­ derijen zijn expressionistische weergaven van zijn geliefde stad Groningen en het landschap daaromheen.

40

Glorie Johan Dijkstra was een exponent van het expressionisme in Nederland en in de schildersvereniging De Ploeg, waarin trouwens ook andere schilderkunstige stromingen vertegen­ woordigd waren. Met Jan Wiegers heeft hij het Duitse expres­ sionisme in Nederland geïntroduceerd. Hij heeft daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan de status van de schilderkunst uit het noorden van Nederland. Kunstwerk Wierumerschouw is een gehucht aan het Reitdiep tussen de stad Groningen en de Waddenzee, de kronkelige gekanaliseerde versie van de benedenloop van de rivier de Hunze. Aan beide oevers ligt vruchtbaar polderland met boerderijtjes zoals op dit schilderij. Dit heeft een kenmerk dat het Duitse expressionisme en de Franse Fauves gemeen hebben: het is een feest van felle kleuren, neergezet met onstuimige penseelstreken. De beide weggetjes zijn paars en de bomen en het gras zijn gelig of rood en lijken te vlammen. ‘Normaler’ ogen de steenrode huizen, de bruine rieten daken en de hemelsblauwe lucht met witgrijze wolken. Wat vooral wordt overgebracht is het gloeiende van een warme dag.

41

‘Wobbe’ Hendrik Alkema Borger 1900 – 1984 Kampen

Compositie met zeven cirkels Olie op doek 90 x 60 cm, gesigneerd rechtsonder met initialen en gedateerd 1925 Annotatie verso: ‘W. Alkema 1925’. Literatuur: Flip Bool, Ad Petersen, Het vroege werk van Wobbe Alkema, Amsterdam 1979, afbeelding nr. S. 13; Ploegmonografie, Wobbe Alkema ‘Het absolute, het heldere’, De Ploeg 9, Groningen 2009, afbeelding pag. 93. Tentoonstelling: Groningen, Pictura, Wobbe Alkema, 24 feb.-27 mrt. 1978, nr. 7; Zwolle, Librije, Wobbe Alkema, 8 apr.-5 mei 1978, nr. 25; Dordrecht, Dordrechts Museum, Wobbe Alkema, 18 mei-18 jun. 1978, nr. 80; Franeker, Coopmanshuis, Wobbe Alkema, 23 jun.-23 jul. 1978; Amsterdam, Stedelijk Museum, Het vroege werk van Wobbe Alkema, 27 okt.-10 dec. 1978; Den Haag, Haags Gemeentemuseum, Het vroege werk van Wobbe Alkema, 23 dec. 1978-18 feb. 1979; Groningen, Groninger Museum, Wobbe Alkema - Het absolute, het heldere, 15 mrt.-14 jun. 2009.

Kunstenaar Naast zijn werk op een reclamebureau resp. bij een architecten­ firma maakte Wobbe Alkema van 1923 tot 1935 en later van 1947 tot 1978 schilderijen, grafiek en tekeningen. Korte tijd was hij lid van De Ploeg, de Groningse schildersvereniging, maar hij was geen verenigingsmens. In de Nederlandse kunst was hij in beginsel een eenling. Hij had in de eerste periode wel contact met Carel Willink, maar hij voelde zich het meest verwant met de Antwerpse kunstenaars Jozef Peeters en Felix de Boeck. Vooral door hen werd hij beïnvloed en hij had ook persoonlijk contact met hen. Al vroeg ging zijn voorkeur uit naar een abstracte stijl die was gebaseerd op meetkundige basisprincipes, die door sommigen constructivistisch worden genoemd.

Hollands De Stijl, de invloedrijke Nederlandse modernistische stroming, zou een andere invloed kunnen zijn. In 1922 zag Alkema in Pictura in Groningen een expositie met werk van Stijlkunstenaars onder wie Theo van Doesburg. Glorie Het is de verdienste van Henk van Os dat hij het zeldzame werk van deze belangrijke kunstenaar weer onder de aandacht heeft gebracht. Het voorstellingsloze werk van Alkema heeft een spirituele inslag net als het werk van Mark Rothko. Het schilderen betekende voor Alkema een mogelijkheid om zichzelf in verbinding te stellen met het alomtegenwoordige. Hij maakte in zijn composities inventief gebruik van elementaire vormen als rechthoeken, cirkels en driehoeken met gevarieerde en onvoorspelbare resultaten. Kunstwerk Alkema was geen theoreticus of ideoloog zoals andere con­ structivisten. Zijn werk had een puur intuïtief karakter. Op dit schilderij balanceren cirkels en vierkanten van verschillende grootte in een harmonieus evenwicht en met overlappingen die doorkijkjes geven van de ene vorm naar de andere of die juist verbergen. De compositie van de vormen en de afstemming van de kleuren zijn van een subtiele harmonie.

42

43

Corneille (Cornelis Guillaume van Beverloo) Luik 1922 – 2010 Auvers-sur-Oise

La sarabande de l’été / De langzame dans van de zomer Olie op doek 89.5 x 90 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘66 Annotatie verso: ‘La sarabande de l’été Corneille ’66’.

Kunstenaar Corneille stond aanvankelijk vooral onder invloed van Klee en Miro. Hij was ook een rusteloze reiziger, zowel door Europa als door Afrika, Azië en de beide Amerika’s. De landschappen die hij zag hadden invloed op zijn werk. ‘In tegenstelling tot Karel [Appel] die alles eerst in kleur ziet, en dan pas de vormen en lijnen, treft mij de vorm allereerst’, zegt hij van zijn werkmethode. Die vormen vult hij in met een passende kleur. Hollands Er is weinig Hollands aan Corneille. Zijn achternaam Van Beverloo verwijst naar een plaatsje in Belgisch Limburg. Zijn pseudoniem is Frans, de titels van zijn schilderijen zijn Frans, hij is geboren en getogen in het Franstalige Luik en vanaf 1950 tot zijn dood in 2010 was zijn vaste woonplaats Parijs. Maar tussen 1940 en 1950 woonde hij in een cruciale periode in Amsterdam. Glorie In Amsterdam raakte Corneille bevriend met Karel Appel en leerde hij schilderen. Samen met Appel en Constant behoorde hij tot de oprichters van de Experimentele Groep van

44

Nederlandse schilders en schrijvers. Daarna sloten ze zich aan bij COBRA, een internationale groep kunstenaars uit Copenhagen, Brussel en Amsterdam, een groep die in 1948 in Parijs werd opgericht. De Amsterdamse leden hebben veel bijgedragen aan de internationale roem van de moderne Nederlandse schilderkunst. Kunstwerk Tussen 1961 en 1966 vertoefde Corneille veel op Mallorca of aan de Catalaanse kust in Cadaques. In die periode is dit schilderij gemaakt en ontstond bijv. ook La fête Espagnol. Het ‘sarabande’ uit de titel verwijst ook naar Spanje: het is een dans die vanuit Midden-Amerika naar Spanje kwam en die zich daarna over Europa verspreidde. ‘De blijdschap van de beweging’ – een van de dingen die Corneille wilde overbrengen – komt ook hier goed tot uitdrukking. Een andere Spaanse connectie is het kleurenpalet dat gebaseerd is op in Spanje voorkomende kleuren. In vogelvlucht kijk je neer op wat aanwezig is op de Spaanse aarde. De kronkelige vormpjes lijken gebaseerd op vormen van Miro, de Spaanse schilder die een van Corneille’s inspiratiebronnen is geweest.

45

Marc Mulders Tilburg 1958

Irissen XIII Olie op doek 100 x 190 cm, gesigneerd rechtsonder met initiaal Annotatie verso: ‘Marc Mulders jan. ’98’. Herkomst: Galerie Barbara Faber/Rob Jurka, Amsterdam; part. coll. Nederland.

Kunstenaar Marc Mulders is opgeleid aan de Academie St. Joost te Breda. Hij is een echte verfman, maar maakt ook politiek getinte collages en ontwerpt gebrandschilderde ramen voor kerken. Mulders leeft en werkt volgens strakke schema’s. Dat geldt niet alleen voor zijn dagindeling, maar ook voor zijn onderwerpskeuze, die gedeeltelijk seizoensgebonden is. In de zomer schildert hij bijvoorbeeld irissen, pioenrozen en papegaaitulpen, in de winter fazanten, hazen of vissen. Hij schildert zijn uitverkoren thema’s gewoonlijk in reeksen. Hollands Mulders’ werk heeft traditionele schilderkunstige motieven zoals bloemen, dieren of schedels, waarbij vergankelijkheid een belangrijke rol speelt. Daarbij wordt hij geïnspireerd door Nederlandse schilders als Rembrandt, Van Gogh en De Kooning, maar ook door buitenlanders als Titiaan, Soutine en Francis Bacon.

46

Glorie Mulders is een van de best verkochte moderne Nederlandse schilders. Zijn schilderijen zijn vertegenwoordigd in tenminste zestien Nederlandse musea. Hij kreeg prestigieuze opdrachten voor gebrandschilderde ramen in bekende Nederlandse kerkgebouwen zoals de basiliek van Den Bosch, de Nieuwe Kerk in Amsterdam, het Catharijneconvent in Utrecht en kerken in Nijmegen en Rhoon. Kunstwerk Dit schilderij is de dertiende uit een serie die is geïnspireerd door blauwe irissen. De verf ligt dik op het doek. Marc Mulders schildert naar het leven. Reëel bestaande voorwerpen zijn onmisbaar voor zijn inspiratie, maar het resultaat is vaak bijna of helemaal abstract. Op dit schilderij zijn de irissen geworden tot dramatisch worstelende wervelingen. Wat Mulders probeert, is de ziel en geest van wat hij ziet en ervaart aan objecten op de beschouwer over te brengen.

47

10 jaar, 10 gouden kunstmomenten Hollands Glorie Mark Smit Kunsthandel schilderijen 19e en 20e eeuw Jubileumtentoonstelling 2012

Mark Smit Kunsthandel B.V. Markt 5 7731 DB Ommen T 0529 469 280 www.marksmit.nl

2002 - 2012

10 JAAR

Mark Smit Kunsthandel B.V. | M a r k t 5 7 7 3 1 D B O m m e n | T 0529 469 280 | www.marksmit.nl

2

5

7

3

1

4

2002

2003

2004

2002

1 O  pening Kunsthandel. Verkoop Café dansant Moulin de la Galette te Parijs van Isaac Israels (1865-1934) voor een recordbedrag.

2003

2 O  ntdekking van Kinderen in de branding van Jozef Israels (1824-1911), voorheen toegeschreven aan Bernardus Blommers (1845-1914).

2006

4 Uitbreiding van de kunsthandel met een zaal voor naoorlogse kunst.

2007

5 A  ankoop Gezicht op de Keizersgracht, Amsterdam van George Hendrik Breitner (1857-1923) voor een recordbedrag, afkomstig uit Philipscollectie.

48

10

8

2006

2004

9

6

2007

3 O  ntdekking van twee olieverfschilderijen van Johan Dijkstra (1896-1978) op een inboedelveiling, aangeduid als ‘Hollandse School’.

2007

2007

2009

6 T  entoonstelling van de collectie Kamerbeek in Museum Flehite te Amersfoort, met twintigtal werken die afkomstig waren van Mark Smit Kunsthandel.

2010

2011

2012

2009

7 O  ntdekking Schoorsteenstuk met trosroosjes van Johannes Akkeringa (1861-1942) op inboedelveiling.

2010

8 M  ark Smit gecertificeerd registertaxateur 19e eeuwse kunst.

2011

9 V  erkoop van Dame op het strand van Viareggio van Isaac Israels (1865-1934) aan het Niedersächsisches Landesmuseum Hannover.

2012

10 J ubileumtentoonstelling.

49

10 jaar Mark Smit Kunsthandel - een terugblik Hoe ben je in de kunsthandel terecht gekomen? Mark: ‘De interesse in kunst heb ik meegekregen van thuis. Op jonge leeftijd leerde ik al kijken naar schilderijen. De eerste stap richting de kunsthandel zette ik tegen het einde van mijn studie Rechten in Groningen door af te studeren op ‘aansprakelijkheid bij kunstaankopen’. Vervolgens liep ik stage bij veilinghuis Christie’s in Londen en werkte ik twee jaar bij een grote kunsthandel.’ Dat smaakte naar meer? Mark: ‘Ja! Ook de passie voor ondernemen is mij met de paplepel ingegoten. Ik had geen uitgewerkt bedrijfsplan, wel een visie. Ik was ervan overtuigd dat liefhebbers je weten te vinden als je een interessante collectie hebt. Een geweldige uitdaging. Toen ik had besloten een eigen kunsthandel te beginnen kwam in het voormalige stadhuis van Ommen deze ruimte vrij. Een monumentaal pand met parkeergelegenheid. De ideale locatie.’ Hoe laten jullie van je horen? Mark: ‘Voor onze openingstentoonstelling in 2002 konden wij een aantal werken van particulieren in de verkoop nemen. Daar zaten prachtige schilderijen tussen, waaronder Café

50

dansant Moulin de la Galette van Isaac Israels. We verkochten het voor een recordbedrag. Dat was een opvallende start.’ Anna: ‘Vanaf het begin maken we jaarlijks rond een centraal thema een mooie catalogus. Daarnaast besteden we veel aandacht aan onze website. En we onderhouden natuurlijk goed contact met onze klanten. We denken graag mee over hun collectie en komen vaak bij onze relaties thuis voor advies.’ Jullie werken uitsluitend vanuit Ommen? Anna: ‘Dat alles hier gebeurt is nogal uitzonderlijk. Naast drie verkooptentoonstellingen tonen wij onze collectie het hele jaar door. Het voordeel is dat wij hier de ongedwongen sfeer kunnen scheppen die wij prettig vinden. Dat zie je ook aan de inrichting. Onze presentaties zijn heel afgewogen en hebben een museale uitstraling. Er zitten overigens ook veel betaalbare werken tussen.’ Waar hebben jullie de afgelopen tien jaar naartoe gewerkt? Mark: ‘Sinds de opening hebben we gewerkt aan verdieping en verbetering van de kunsthandel. We zijn continu op zoek naar goede werken. Dat we die vinden merken we bijvoorbeeld aan het groeiende aantal bruikleenaanvragen voor tentoonstellingen in musea.’ Anna: ‘In 2006 hebben we kunnen uitbreiden met een aparte

zaal voor naoorlogse kunst. De behoefte om meer te doen met moderne kunst is geleidelijk ontstaan. We zijn zelf ook jong, door de jaren heen hebben we ons er stap voor stap meer in verdiept.’ Kun je een hoogtepunt noemen uit de afgelopen tien jaar? Mark: ‘Er zijn er meer, maar vorig jaar was dat de verkoop van de eyecatcher uit onze catalogus Dame op het strand van Viareggio van Isaac Israels aan het Niedersächsisches Landesmuseum in Hannover.’ Als kunsthandelaar moet je verstand hebben van zaken. Hoe hebben jullie die kennis opgedaan? Mark: ‘Mijn nieuwsgierigheid drijft me. Als ik een werk niet helemaal begrijp doe ik net zo lang onderzoek totdat ik alles snap wat ik zie. Iemand die mij enorm heeft geholpen mijn kennis te ontwikkelen is Arie Bakker, zelf verzamelaar en groot kunstkenner. Hij vervult een belangrijke adviseursfunctie. Arie’s cruciale tip leidde bijvoorbeeld tot de ontdekking van twee olieverfschilderijen van Johan Dijkstra op een inboedelveiling. Samen speuren wij intensief in binnen- en buitenland naar kwalitatief goede schilderijen. Verder heb ik gemerkt dat ik van nature een goed oog heb. Inmiddels ben ik ook gecertificeerd register taxateur 19e eeuwse kunst en als zodanig ingeschreven bij de Federatie TMV.’

Een geoefend oog dus. Maar hoe herken je de hand van de meester? Mark: ‘Het is net als bij het handschrift van je partner, dat herken je. Ik heb dat bij schilderijen ook. Ik herken de techniek, het kleurgebruik. Het gaat op gevoel. Zo zag ik in 2003 een werk dat werd aangeboden als een olieverfschilderij van Bernardus Blommers: Kinderen in de branding. Er stond een Blommers handtekening op maar ik vond het doek direct op zijn leermeester Jozef Israels lijken. Na onderzoek zag ik onder een verflaag contouren staan van een handtekening van Israels. Ik kocht het schilderij en een restaurator verwijderde de verflaag. Daaronder kwam de signatuur van Jozef Israels tevoorschijn. Het werk is opgenomen in de collectie Kamerbeek die in 2007 in Museum Flehite in Amersfoort werd tentoon­ gesteld. Kinderen in de branding hing er voor het eerst als een Jozef Israels. Dat was een bijzondere gebeurtenis. Het bevestigt ons gevoel dat het klopt wat we doen.’ Binnenkort start de Jubileumtentoonstelling. Een mijlpaal? Beiden: ‘Zeker. De verrassingen die we tonen zijn het resultaat van tien jaar hard werken met veel plezier.’ Door Maaike Staffhorst

51

Romantiek

Everardus Benedictus Gregorius Pagano Mirani | 1810 - 1881

Winters bosgezicht met houtsprokkelaars Olie op paneel 42.5 x 54 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘52

53

Cornelis Springer | 1817 - 1891

Figuren op het Kerkpad te Zandvoort in de winter Aquarel 14 x 10.2 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘83

Frederik Marinus Kruseman | 1816 - 1882

IJsgezicht met schaatsers Olie op paneel 43.5 x 56 cm, gesigneerd middenonder

Lodewijk Johannes Kleijn | 1817 - 1897

Schaatser en wandelaars op het ijs Olie op paneel 32.3 x 47 cm, gesigneerd linksonder 54

55

Jacobus ‘Adrianus’ Vrolijk | 1834 - 1862

Gezicht op het Oude Vrouwen- en Kinderhuis op het Spui te Den Haag Olie op paneel 41.5 x 53.5 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ’55

Adrianus Eversen | 1818 - 1897

Hollands stadsgezicht met figuren Olie op paneel 27.2 x 21.7 cm, gesigneerd rechtsonder en gesigneerd linksonder met monogram

56

57

Wilhelm Velten | 1847 - 1929

Picknicken in het bos Olie op paneel 19.6 x 30.5 cm, gesigneerd rechtsonder

Petrus Renier Hubertus Knarren | 1826 - 1869 & David de Noter | 1825 - 1875

Interieur met elegante dame Olie op paneel 78 x 63 cm, gesigneerd rechtsonder

58

59

Abraham Hulk | 1813 - 1897

Hollandse zeilschepen bij een haveningang Aquarel 26 x 41.7 cm, gesigneerd rechtsonder Conradijn Cunaeus | 1828 - 1895

Paardrijden op het strand Olie op paneel 51.5 x 70.5 cm, gesigneerd rechtsonder

60

61

Henriëtte Ronner-Knip | 1821 - 1909

Otto Eerelman | 1839 - 1926

Drie jonge poesjes

Twee Sint Bernard puppies

Olie op paneel 18.7 x 24.5 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘95

Olie op doek 45 x 60.5 cm, gesigneerd rechtsonder

62

63

Gerardina Jacoba van de Sande Bakhuyzen | 1826 - 1895

Stilleven met bloemen en fruit in een mand Olie op paneel 23 x 34 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1866

Otto Eerelman | 1839 - 1926

Jong meisje met zwart-witte Sint Bernard hond in een park Olie op paneel 24 x 15.3 cm, gesigneerd linksonder met initialen

64

65

Haagse School 66

Lodewijk Franciscus Hendrik ‘Louis’ Apol | 1850 - 1936

Winterlandschap met op de achtergrond Paleis Huis ten Bosch, Den Haag Olie op doek 60 x 80 cm, gesigneerd rechtsonder

67

Willem Roelofs | 1822 - 1897

Zonnig polderlandschap met koeien Olie op paneel 24.3 x 41.8 cm, gesigneerd rechtsonder

Johannes Hubertus Leonardus de Haas | 1832 - 1908

Koeien in een zonnig polderlandschap Olie op paneel 96.5 x 130 cm, gesigneerd rechtsonder

68

69

Anton Mauve | 1838 - 1888

Aan de was Aquarel en gouache 23 x 34 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Kunsthandel G.J. Scherpel, Bussum, 1976.

Johannes Bosboom | 1817 - 1891

Straatje in Den Haag Olie op paneel 24.7 x 33 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Watson Art Galleries, Montreal, Canada, 1937.

Willem Bastiaan Tholen | 1860 - 1931

Een trekschuit op het Kanaal te Scheveningen Aquarel, gouache en potlood 30 x 44 cm, gesigneerd rechtsonder en te dateren 1896 70

71

Erich Friedrich Karl Mattschass | 1866 - 1946

Picknicken op het strand Olie op doek 26.3 x 61 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1888

Hendrik Willem Mesdag | 1831 - 1915

Bomschuiten op zee voor de kust van Scheveningen Aquarel 39 x 29.5 cm, gesigneerd rechtsonder

Hendrik Johannes Weissenbruch | 1824 - 1903

Bomschuit op zee Olie op paneel 10.7 x 13.8 cm, gesigneerd rechtsonder 72

73

‘Johannes Evert’ Hendrik Akkeringa | 1861 - 1942

Petunia’s in een gemberpot Olie op doek 33.8 x 44 cm, gesigneerd rechtsonder

George Jan Hendrik ‘Geo’ Poggenbeek | 1853 - 1903

Eenden bij een plas Olie op paneel 32 x 22.5 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘85 Herkomst: Kunsthandel A. Preyer, Amsterdam, nr. 2221; Kunstzaal d’Audretsch, Den Haag. Literatuur: G.H. Marius, De Hollandsche schilderkunst in de XIXe eeuw, Den Haag 1903, afbeelding pag. 371. Tentoonstelling: Haags Gemeentemuseum, jaar onbekend. 74

75

Lodewijk Franciscus Hendrik ‘Louis’ Apol | 1850 - 1936

Boot in een besneeuwde vaart

Hendrik Johannes Weissenbruch | 1824 - 1903

Gouache 12.3 x 10.2 cm, gesigneerd linksonder

Rustende koeien bij een hooiberg Aquarel en gouache 21.6 x 36.2 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Kunsthandel Van Marle & Bignell, Den Haag. Tentoonstelling: Haarlem, Frans Hals Museum-De Hallen, Zó Hollands - Het Hollandse landschap in de Nederlandse kunst sinds 1850, 24 jun.-11 sep. 2011. Literatuur: Tent. cat. Zó Hollands - Het Hollandse landschap in de Nederlandse kunst sinds 1850, Haarlem 2011, afbeelding pag. 12 en 28.

Evert Moll | 1878 - 1955

Havengezicht Olie op doek op paneel 11.7 x 13.4 cm, gesigneerd linksonder 76

77

Gerhard Arij Ludwig ‘Morgenstjerne’ Munthe | 1875 - 1927

Schelpenvisser op het strand Aquarel en gouache 31 x 49 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1913

Gerhard Arij Ludwig ‘Morgenstjerne’ Munthe | 1875 - 1927

Strandgezicht met vissersvolk en bomschuit Olie op schildersboard 20 x 15 cm, gesigneerd linksonder

‘Arthur’ Henri Christiaan Briët | 1867 - 1939

Familiedag op het strand Olie op paneel 15.8 x 19.7 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘88 78

79

Impressionisme 80

‘Isaac’ Lazarus Israels | 1865 - 1934

Lezende dame in het park Olie op doek 66.5 x 54.5 cm, gesigneerd rechtsonder

81

Heinrich Martin Krabbé | 1868 - 1931

De kaartspelers Aquarel en gouache 19.5 x 26.5 cm, gesigneerd linksboven en gedateerd 1892

Pieter Florentius Nicolaas Jacobus ‘Floris’ Arntzenius | 1864 - 1925

Gezicht op de Bierkade te Den Haag met vrachtschepen uit Utrecht, Amsterdam en Leiden Aquarel, gouache en krijt 43.5 x 63 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Veiling Paul Brandt, Amsterdam, 11-14 dec. 1973, lot 884.

Heinrich Martin Krabbé | 1868 - 1931

Prille liefde Aquarel en gouache 19.5 x 26.5 cm, gesigneerd rechtsboven en gedateerd 1892 82

83

Pieter Florentius Nicolaas Jacobus ‘Floris’ Arntzenius | 1864 - 1925

Stilleven van Oost-Indische kers in een glazen vaasje Olie op doek 37.5 x 44.5 cm, gesigneerd rechtsonder

Cornelis Johannes ‘Kees’ Maks | 1876 - 1967

Staande vrouw met bloemstuk Olie op doek 200 x 141 cm, gesigneerd rechtsonder en te dateren omstreeks 1917 Herkomst: Coll. W.F. Selderbeek, Soestdijk, inv. nr. 105; Coll. P. Boendermaker, Bergen, cat. nr. 3661. Tentoonstelling: Amsterdam, Stedelijk Museum, Behoorend aan en in bruikleen van gemeente Amsterdam, 1924; Eindhoven, Stedelijk van Abbemuseum, Bergense School, jun.-jul. 1947, cat. nr. 53; Kortenhoef, Oude Kerkje, Kees Maks in de schijnwerpers, 28 mei-9 jun. 2001. 84

85

Wilhelmus Hendrikus Petrus ‘Willem’ de Zwart | 1862 - 1931

Café Centraal, Den Haag Aquarel en gouache 33.5 x 49.3 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Kunstzaal ‘Oudt Holland’, Den Haag.

Huib Luns | 1881 - 1942

Lezende dame Olie op paneel 19.3 x 14.5 cm, gesigneerd linksonder

Felicien Bobeldijk | 1876 - 1964

Gezicht op de Prins Hendrikkade met de Schreierstoren, Amsterdam Aquarel en gouache 51 x 70 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 1912 86

87

Adrien De Witte | 1850 - 1935

In het café Olie op doek 41.7 x 60 cm, gesigneerd linksonder

Nicolaas van der Waay | 1855 - 1936

Lezend meisje Aquarel 81 x 59 cm, gesigneerd rechtsonder

88

89

Fernand Toussaint | 1873 - 1956

Gemengd boeket in een glazen vaasje Olie op doek op schildersboard 37.5 x 46 cm, gesigneerd rechtsonder

Salomon Garf | 1879 - 1943

Vrouw voor de spiegel Pastel 93 x 67 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘19

90

91

Hessel de Boer | 1921 - 2003

Liggend naakt Olie op doek 30.5 x 51 cm, gesigneerd rechtsboven

Hendrik Jan Wolter | 1873 - 1952

Zonnig gezicht op de binnenhaven van Gorinchem Olie op doek 56 x 82 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1908 Literatuur: Wereldkroniek, 1910, met afbeelding.

Bernardus Cornelis ‘Cor’ Noltee | 1903 - 1967

Bedrijvigheid aan het Groenewegje te Den Haag Olie op doek 40 x 61 cm, gesigneerd rechtsonder 92

93

Klassiek modern 94

Johannes Carolus Bernardus ‘Jan’ Sluijters | 1881 - 1957 Voorjaarsbloemen in een vaas Olie op doek 89 x 68.5 cm, gesigneerd linksonder Herkomst: Coll. H. van Abbe, Eindhoven. Dit schilderij zal worden opgenomen in de catalogue raisonné, op dit moment in voorbereiding door het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag.

95

Johannes Carolus Bernardus ‘Jan’ Sluijters | 1881 - 1957

Dame met groene hoed Aquarel, gouache en potlood 25 x 28 cm, gesigneerd linksonder met initialen

Gustave de Smet | 1877 - 1943

Veldboeket in vaas Gouache 43 x 30.5 cm, gesigneerd rechtsonder en te dateren omstreeks 1914

96

97

Jan Willem ‘Willy’ Sluiter | 1873 - 1949

Circus Kavaljos Aquarel en inkt 11.9 x 17.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 13 juni ‘36 Annotatie linksonder: ‘Ter herinnering aan den gala-avond v/h Circus =Kavaljos= De Stille (?) Hoek Wassenaar’.

Jan Willem ‘Willy’ Sluiter | 1873 - 1949

Après-ski, St. Moritz Pastel 77 x 74 cm, gesigneerd linksboven en gedateerd 1923 Annotatie linksboven: ‘San Moritz’.

98

99

Wilhelm Ferdinand Abraham Isaac ‘Willem’ Vaarzon Morel | 1868 - 1955

Op de markt in Middelburg tijdens een zonnige dag Olie op doek 53 x 67 cm, gesigneerd rechtsboven

Jacob ‘Jaap’ Nieweg | 1877 - 1955

Witte rozen in een glazen vaasje Olie op doek 65 x 54.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1933

100

101

Leendert ‘Leo’ Gestel | 1881 - 1941

Leendert ‘Leo’ Gestel | 1881 - 1941

Haven van Mallorca

Melktijd bij de boerderij

Houtskool 113 x 93 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘16

Pastel 64 x 48 cm, met studiostempel linksonder en verso en te dateren 1927

Literatuur: F.M. Huebner, Die Neue Malerei in Holland, Leipzig 1921, met afbeelding.

Herkomst: Veiling Paul Brandt, Amsterdam, 25-26 mei 1965. Literatuur: M. Estourgie-Beijer, E. Heuves, D. Colen, Leo Gestel - Schilder en tekenaar, Zwolle 1993, afbeelding pag. 83, nr. 73. Tentoonstelling: Dussen, Kasteel-Raadhuis Dussen, Leo Gestel, 21 dec. 1966-18 jan. 1967; Schiedam, Stedelijk Museum Schiedam, Een huis vol Gestels: Leo Gestel, 16 dec. 1970-11 jan. 1971, nr. 55; Laren, Singer Museum, Leo Gestel - Schilder en tekenaar, 28 nov. 1993-30 jan. 1994, nr. 136.

102

103

Leendert ‘Leo’ Gestel | 1881 - 1941

Vriendinnen Pastel, krijt en potlood 50.5 x 66.5 cm, gesigneerd linksonder

Gerben ‘Germ’ de Jong | 1886 - 1967

Zonnebloemen Olie op doek 105.5 x 75.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 11/27 Herkomst: Kunsthandel M.L. de Boer, Amsterdam.

104

105

Jan Altink | 1885 - 1971

Gezicht op het Reitdiep bij Groningen Wasverf op markiezendoek 50 x 60 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘27

Jan Wiegers | 1893 - 1959

Figuren op de Kwakelbrug met zicht op de Speeltoren te Edam Olie op doek 81 x 65 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1951 Annotatie verso: ‘Jan Wiegers Edam 1951’.

106

107

‘Jan’ Hendrik Willem Wittenberg | 1886 - 1963

Dirk Smorenberg | 1883 - 1960

Appelbloesem in een glas

Waterlelies

Olie op doek 50.5 x 40.5 cm, gesigneerd middenboven en gedateerd 1938

Olie op doek 65.5 x 50 cm, gesigneerd rechtsonder

108

109

Jan Voerman Jr. | 1890 - 1976

Muskuskaasjeskruid in blauwe vaas Olie op doek 24 x 30 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘60 rechtsonder

Anton Franciscus Pieck | 1895 - 1987

Winterpret Aquarel 28.5 x 21 cm, gesigneerd rechtsonder Literatuur: F. Keijsper, Anton Pieck een 90-jarige ambachtsman, Weesp 1985, afbeelding pag. 87.

‘Harm’ Henrick Kamerlingh Onnes | 1893 - 1985

De biljartspelers Aquarel en inkt 10.7 x 17.2 cm, gesigneerd linksonder met initialen 110

111

Tjitske Geertruida Maria van Hettinga Tromp | 1872 - 1962

Boerderij met rieten dak Olie op paneel 21.5 x 24.7 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1908

Stien Eelsingh | 1903 - 1964

Met een glas Heineken bier aan de bar Olie op doek 80 x 60 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘33 Annotatie linksonder: ‘Zwolle’. Literatuur: R.H. Smit-Muller, Stien Eelsingh, Zwolle 1998, inv. nr. A45.

Johannes Ignatius Henri van der Kooij | 1885 - 1934

Drie peren Portret van Gijs Brandt uit Zwolle, zijn bijnaam was Buiklap. 112

Olie op doek 20.6 x 25.5 cm, gesigneerd linksonder met monogram 113

Willem Anthonie ‘Wim’ Oepts | 1904 - 1988

Zuid-Frans landschap

Modern

Olie op doek 50 x 60 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘53

114

115

Johannes ‘Joop’ Smits | 1916 - 1991

Ons terras. Gezicht op het Oosterpark, Amsterdam Olie op doek 35.5 x 45.5 cm, gesigneerd rechtsonder met monogram en te dateren 1966 Joop Smits woonde in de jaren ‘60 zelf op Linnaeusstraat 79 te Amsterdam. Op het schilderij is de hoek Linnaeusstraat-Oosterpark afgebeeld. Herkomst: Coll. H. Redeker (schrijver en kunstcriticus). Literatuur: Tent. cat. Frans Hals Museum, Zondagschilders, cat. nr. 85. Tentoonstelling: Haarlem, Frans Hals Museum, Zondagschilders, 12 nov.-18 dec. 1996.

Herman Berserik | 1921 - 2002

Koffiekraam Tempera op schildersboard 72.5 x 101 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘58

Adriaan Gerrit Dekker | 1901 - 1990

Een Brabantse boerderij Olie op doek 50 x 60 cm, gesigneerd rechtsonder Annotatie verso op spieraam: ‘Herinnering aan Brabant de Hoefseweg bij Drimmelen 1975’. 116

117

Wilhelm Johann ‘Wim’ Motz | 1900 - 1977

Eugène Antonius Maria Brands | 1913 - 2002

Compositie

Tuin

Olie op doek 80 x 80 cm, gesigneerd linksonder

Gouache 45 x 40 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘62 Annotatie verso: ‘Brands tuin 22 VI ’62 - 4’. Herkomst: Kunsthandel M.L. de Boer, Amsterdam.

118

119

Dolf Breetvelt | 1892 - 1975

Compositie Olie op doek 97 x 120 cm, gesigneerd rechtsonder Tentoonstelling: Amsterdam, Stedelijk Museum, jaar onbekend, catalogus nr. 7.4.

Willy Herman Friederich Boers | 1905 - 1978

Herfst Olie op doek 80 x 65 cm, gesigneerd middenonder en gedateerd 1953 Annotatie verso: ‘Willy Boers, 1953, Melancholie van de herfst’. Herkomst: Galerie Marcel Bernheim, Parijs, 1954; Galerie Mayflower, Bussum, 1954. Literatuur: Utrechts Katholiek Dagblad, 18 nov. 1953; Utrechts Nieuwsblad, 21 nov. 1953; E.M.H. van Dooren, Willy Boers 1905-1978, Naarden 1995, pag. 311. Tentoonstelling: Utrecht, De Utrechtse Kring, 1953, nr. 15; Groningen, Pictura, 1954, nr. 15. 120

121

Christiaan ‘Karel’ Appel | 1921 - 2002

Zonder titel Aquarel, gouache en pastel 49.5 x 63.2 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘59

Kees van Bohemen | 1928 - 1985

Beweging 4 Olie op doek 150 x 44.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘58 122

123

Jan Cremer | geb. 1940

Compositie Gemengde techniek op doek 45 x 65 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘59

Adriaan Barend ‘Jaap’ Wagemaker | 1906 - 1972

Abstracte compositie Olie op doek 80 x 46 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ’56 en gesigneerd verso op spieraam Genummerd verso: ‘112’. Herkomst: Coll. W.P.A. Ditmar, Voorburg. Literatuur: S. den Heijer, M. van der Knaap, Aarde in verf. Jaap Wagemaker. Schilder van het elementaire 1906-1972, Zwolle 1995, pag. 146, cat. nr. S. 56 002; L. Fijen, Paris Central - Vrije stad, vrije kunst in de jaren ’50, Zwolle 2009, afbeelding pag. 139. Tentoonstelling: Amstelveen, Cobra Museum voor Moderne Kunst, Paris Central - Vrije stad, vrije kunst in de jaren ’50, 24 okt. 200917 jan. 2010. 124

125

Joseph Antoon ‘Anton’ Rooskens | 1906 - 1976

Uitvliegende vogels Olie op doek 65 x 81 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd ‘71 Annotatie verso: ‘No 442 Uitvliegen birds’.

Joseph Antoon ‘Anton’ Rooskens | 1906 - 1976

Rivello Olie op papier 47.7 x 33.7 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd ‘73 Herkomst: Galleri Stora Kovik, Gustavsberg, Zweden.

126

127

COLOFON:

Index van afgebeelde schilderijen Akkeringa, J.E.H. | 75 Alkema, W.H. | 43 Altink, J. | 107 Ansingh, M.E.G. | 27 Apol, L.F.H. | 67, 76 Appel, C. | 123 Arntzenius, P.F.N.J. | 25, 82, 85 Berserik, H. | 116 Bobeldijk, F. | 86 Bohemen, K. van | 122 Boer, H. de | 92 Boers, W.H.F. | 120 Borselen, J.W. van | 19 Bosboom, J. | 71 Brands, E.A.M. | 119 Breetvelt, D. | 121 Briët, A.H.C. | 79 Corneille | 45 Cremer, J. | 125 Cunaeus, C. | 61 Dekker, A.G. | 117 Dijkstra, J. | 41 Eelsingh, S. | 112 Eerelman, O. | 15, 63, 64 Eversen, A. | 13, 56 Garf, S. | 91 Gestel, L. | 37, 102, 103, 105 Haas, J.H.L. de | 69 Hettinga Tromp, T.G.M. van | 113 Hoynck van Papendrecht, J. van | 31 Hulk, A. | 60 Israels, I. | 29, 81 Israels, J. | 17 Jong, G. de | 104 Kamerlingh Onnes, H. | 111 Kleijn, L.J. | 55 Knarren, P.R.H. | 58 Kooij, J.I.H. van der | 113 Krabbé, H.M. | 83 Kruseman, F.M. | 54 Luns, H. | 33, 87

128

Maks, C.J. | 84 Mattschass, E.F.K. | 72 Mauve, A. | 23, 70 Mesdag, H.W. | 21, 73 Meurs, H. | 39 Mirani, E.B.G.P. | 53 Moll, E. | 76 Motz, W.J. | 118 Mulders, M. | 47 Munthe, G.A.L. | 78, 79 Nieweg, J. | 100 Noltee, B.C. | 92 Oepts, W. | 115 Pieck, A. | 110 Poggenbeek, G.J.H. | 74 Roelofs, W. | 68 Ronner-Knip, H. | 62 Rooskens, J.A. | 126, 127 Sande Bakhuyzen, G.J. van de | 65 Schelfhout, A. | 11 Sluijters, J.C.B. | 35, 95, 97 Sluiter, W. | 98, 99 Smet, G. de | 96 Smits, J. | 117 Smorenberg, D. | 109 Springer, C. | 9, 55 Tholen, W.B. | 70 Toussaint, F. | 90 Vaarzon Morel, W.F.A.I. | 101 Velten, W. | 59 Voerman Jr., J. | 111 Vrolijk, J.A. | 57 Waay, N. van der | 89 Wagemaker, A.B. | 124 Weissenbruch, H.J. | 72, 77 Wiegers, J. | 106 Witte, A. De | 88 Wittenberg, J.H.W. | 108 Wolter, H.J. | 93 Zwart, W.H.P. de | 86

Kunsthistorisch onderzoek: Arie Bakker Tekst: Plinius / Murk Salverda, Den Haag Fotografie: Hans Westerink, Zwolle Vormgeving & dtp: FIZZ reclame + communicatie, Meppel Fotografie, lithografie en druk: Èpos | press, Zwolle Met dank aan: Miluska van ’t Lam, Mariken Keunen en Maaike Staffhorst

Mark Smit Kunsthandel B.V. | M a r k t 5 7 7 3 1 D B O m m e n | T 0529 469 280 | www.marksmit.nl