HOE CREËREN WE DE GELDERSE STANDAARD?

DenkTank Arbeidsmarkt 2030


HOE CREËREN WE

‘DE GELDERSE STANDAARD’?

Auteurs: Margot Nijkamp-Diesfeldt , MBA Dr. Annet de Lange Jaap Jongejan Anne-Marij Buckens

©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

1


Inhoud Pagina 1. Achtergrond en Aanleiding

3

2. Opdrachtomschrijving

3

3. Management Samenvatting

4

4. Visievorming

5

5. Aanbevelingen

13

6. De Roadmap

15

7. Inspiraties

18

8. Bijlagen: A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K. L. M.

Geraadpleegde Literatuur Introductie van de DenkTank Troonrede 2040 (Nacht van de Gelderse Economie 2015) Deelnemers Doorwerth Bijeenkomsten Kennismaking met de Regio’s Inspiratie: Educarity Inspiratie: Transfactori Inspiratie: Werkgevers/Werkenden-Coöperatie Inspiratie: ProvLab (Provinciaal Levend & Lerend Lab) Inspiratie: Kennisestafette Inspiratie: Design Challenges (Employager 1.0) Inspiratie: Leerling/Meester/Gezel Roulatie Onderzoeksrapport DenkTank / HAN 2015

24 25 26 29 30 31 32 34 36 42 44 48 49


2


1. Achtergrond en Aanleiding De Gelderse Arbeidsmarkt heeft te maken met complexe veranderingen zoals een toegenomen dynamiek binnen organisaties (reorganisaties, ontslagen etc.); onzekerheid over het voortbestaan van bepaalde beroepen; vergrijzing zowel als ontgroening van de arbeidsmarkt; toegenomen werkeloosheid en onzekerheid over het vinden van een nieuwe baan van laag opgeleide jongeren (<27 jaar) en oudere mensen (> 55 jaar); om maar een paar ontwikkelingen te noemen.

2. Opdrachtomschrijving De provincie Gelderland onderkent deze ontwikkelingen en de Provinciale Staten heeft in motie 41 opgeroepen te komen tot een ‘Actieplan Werkgelegenheid Gelderland’. Vervolgens heeft Gedeputeerde Staten in haar Statenbrief een regionale aanpak aangekondigd, die moet leiden tot optimalisatie van Provinciale werkzekerheid. Tot slot heeft men een DenkTank Arbeidsmarkt 2030 samengesteld en deze de opdracht gegeven om met een visie en met innovatief (out-of-the-box) sociaal-economisch arbeidsmarktbeleid te komen, die ook voldoende basis biedt voor praktische implementatie. Waarbij de denktank als uitgangspunt heeft genomen: eerst overzien, vervolgens anders denken, dan anders doen om te komen tot veranderingen met perspectief voor alle burgers.

De Centrale vraag: • Hoe organiseren we in co-creatie met elkaar de optimalisatie van regionale en provinciale werkzekerheid en de duurzame inzetbaarheid van het beschikbare human capital nu en in de toekomst? Met de volgende voorbeeld deelvragen: • Hoe kunnen we er met elkaar voor zorgen dat jongeren na hun opleiding altijd een plek hebben? In banen, in werkervaringstrajecten, in meester-gezel relaties of in andere vormen? • Hoe gaan we met elkaar realiseren dat ook oudere werkenden actief zijn en blijven op het gebied van hun inzetbaarheid? Welke activiteiten kunnen bijvoorbeeld preventief direct na het afronden van een opleiding of vanaf de 35 jarige leeftijd worden ondernomen? En hoe optimaliseren we de kansen voor 45+ en 55+? • Hoe organiseren we in onderlinge samenwerking dat mensen met een verminderd arbeidsvermogen net zo duurzaam kunnen participeren als anderen? • Welke passende rol kan de Provincie Gelderland hierin op zich nemen? ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

3


3. Denktank: Samenvattend

Om een arbeidsmarkt 2030 te creëren, waarbinnen de mens centraal staat en iedereen meedoet, kunnen nu de volgende maatregelen genomen worden: • Het opstellen van een strategische “kennisen activiteitenagenda arbeidsmarktvraagstukken”, die draagvlak kent onder de relevante stakeholders in de provincie Gelderland. • Een vertaling van deze strategische agenda naar passende tactische en operationele, lerende arbeidsmarktinitiatieven in de provincie Gelderland die blijvend geëvalueerd, gemonitord en gecoördineerd worden door de provincie. Hierbij dient overlap tussen arbeidsmarktinitiatieven zoveel mogelijk vermeden te worden of tenminste onderbouwd te worden. Hierdoor kan kennisontwikkeling en kennisvermeerdering vastgesteld worden en een nieuwe kennisinfrastructuur opgebouwd worden. • Innovatieve vormen van kennisdisseminatie, die niet alleen kennisontwikkeling omtrent korte-termijn arbeidsmarktvraagstukken weten te faciliteren, maar ook bijdragen aan een proactief langere-termijn sociaal-economisch arbeidsmarktbeleid (zoals een nieuwe vorm van een provinciaal sociaal-econonomisch overleg). • De provincie Gelderland gaat regelluwe ruimte creëren voor nieuwe sociale experimenten en hieruit kennis destilleren voor de strategische human capital kennisagenda en stelt een gedragen sociaal-economisch provinciaal arbeidsmarktbeleid op.

Hoe creëren we de Gelderse Standaard? De Gelderse Standaard zou moeten staan voor de waarden en normen die gelden voor de aanpak van de arbeidsmarktinnovatie 2030. Het allerbelangrijkste is dat bij het definiëren van deze waarden en normen alle stakeholders meedenken om het benodigde draagvlak te creëren. Deze onderliggende waarden zouden bijvoorbeeld kunnen bestaan uit: • • • • • • •

Sociaal & Economisch Gedragen, gezamenlijk doel Multi-disciplinair Mensgericht Kennisdeling & -Vermeerdering (1+1>3) Constructief & Kritisch Inclusief & Participatief * * *


4


4. Visievorming In oktober 2014 worden diverse arbeidsmarktexperts en stakeholders (zie Bijlage D) door de provincie Gelderland uitgenodigd voor een bijeenkomst in Doorwerth. Deze bijeenkomst leidt tot het vaststellen van een “sense of urgency” in het creëren van een nieuwe visie over de toekomst van de arbeidsmarkt in de provincie Gelderland. Vervolgens wordt er besloten tot het bijeenbrengen van een DenkTank, samengesteld uit vertegenwoordigers van overlegorganen en het nieuwe samenwerken (Jaap Jongejan) (Margot Nijkamp), jonge ondernemers uit de Provincie (Anne-Marije Buckens) en uit de kennisinstellingen in de Provincie (Annet de Lange). Voor meer uitgebreide profielen en achtergronden van de leden van de DenkTank wordt verwezen naar Bijlage B.

METHODE De DenkTank is begonnen met het bestuderen van de context van “nu” via: 1 het organiseren van interviews met vertegenwoordigers van de Platformen Onderwijs en Arbeidsmarkt Gelderland (hierna: POA’s) (zie Bijlage E). 2 het doen van een onderzoek onder mensen uit het werkveld, experts en belanghebbenden over hun visie op de huidige arbeidsmarkt en de ontwikkelingen op langere termijn (zie bijlage M); 3 het bestuderen van reeds bestaande rapportages over de ontstane problematiek in de Provincie Gelderland. 4 Het betrekken van inzichten uit landelijke ontwikkelingen via eigen werkzaamheden en netwerken. In parallel is de DenkTank gestart om de context van “de toekomst” vorm te geven, via: 5 het bediscussiëren van zichtbare ontwikkelingen en het onderzoeken om te komen tot een nieuwe arbeidsmarktvisie; 6 het creëren, danwel verfijnen van een aantal mogelijke pilots tot nieuwe verbindingen op de arbeidsmarkt, die zich op strategisch, tactisch en operationeel niveau bevinden; 7 het voorbereiden van een communicatie- en implementatieplan.

4.1 Ontwikkelingen Arbeidsmarkt Gelderland De bestudeerde rapporten, de interviews met de POA’s (en andere netwerkpartners) geven de volgende trends weer: 1. De wereld komt iedere dag een stukje dichterbij. Ondernemen heeft meer en meer relatie met de wereldeconomie. Die toename van complexiteit vraagt om snel reageren (flexibiliteit), maar ook om nieuwe samenwerkingsvormen om antwoord te kunnen geven op die complexiteit. Organisaties veranderen razendsnel. Mee ademen wordt als we niet uitkijken, hijgend achter onszelf aanlopen. ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

5


2. De zichzelf versterkende groei in de technologie, digitalisering, automatisering, robotisering zorgt aan de ene kant voor nog meer middelen die dienstbaar kunnen zijn in het leven van mens en organisatie, maar tegelijkertijd heeft het een enorm effect op snelheid van opdoen van nieuwe kennis, verdwijnen er banen en komen er banen (taken) bij. Dit gebeurt in een tempo waarop de samenleving en de arbeidsmarkt met de instituties vandaag, en zeker morgen, onvoldoende antwoord kunnen geven. 3. De gemiddeld toegenomen zelfstandigheid en kennisgroei van de burger lijkt niet voldoende om met organisch aanpassen de trends onder 1 en 2 bij te kunnen houden. De vraag naar leren en blijvend ontwikkelen zal antwoord moeten geven om als mens in balans te komen met de steeds complexer wordende omgeving. Een volgende kloof (naast arm en rijk, jong en oud, enzovoorts) tussen onafhankelijk en afhankelijk dient zich hiermee aan. De andere tweedelingen nemen echter niet af en samenlevingen vragen dus om multisolidaire antwoorden. 4. We leven we in een tijdperk van veranderingen. De huidige structuren helpen ons niet meer om antwoorden te krijgen op complexe vraagstukken zoals de participatie en inclusiviteit van werkenden op de arbeidsmarkt van de toekomst. Hoe lang is de arbeidsethos en de daarop gebaseerde sociale zekerheid nog houdbaar? Succesvol meedoen in een samenleving is nog steeds afhankelijk van economisch toegevoegde waarde. Als keerzijde zien we ook steeds meer mensen die niet betaald mee kunnen doen, terwijl er wel meer dan genoeg ‘werk’ is of kansen tot betekenisvol participeren op de arbeidsmarkt. De veranderende betekenis van werk wordt ook ingegeven door anders kijken naar betaalde arbeid door jongeren, die minder geneigd zijn het oude pad van de carrière te belopen. Zij willen meer tijd voor andere dimensies in het leven. Toename van stress, ook in vrijwilligerswerk (mantelzorg) duiden op een toenemende spanning binnen de huidige context van wetten, regelgeving en instrumentaria. 5. Diegene die zich het beste aanpast, overleeft. Dat vraagt vooral om ontwikkelen, om andere leervormen die constant een verbinding hebben met de ontwikkeling van de mens, het werk en de samenleving. Het klassikale onderwijs op een school is ooit ontstaan vanuit dezelfde gedachte waar we vandaag voor staan: ‘Hoe zorgen we dat weerbaarheid en wendbaarheid toeneemt?’ Via het dwangmatig toetsen en vaststellen van eindkwalificaties voor opleidingen of door het loslaten en creëren van meer flexibele en interactieve vormen van onderwijs? Voorlopers leren samen met mensen die in ontwikkeling zijn. Dat kan inmiddels tijds-, vormen plaatsonafhankelijk. Ontwikkelen wordt het nieuwe werken! Met het risico dat we allen aan het ontwikkelen onze nieuwe status ontlenen. Arbeidsparticipatie werd tot dusver vooral gebaseerd op het percentage werkenden dat minimaal 12 uur of meer betaald werk verrichtte (CBS, 2014), maar door de veranderende dynamiek op de arbeidsmarkt en de toegenomen diversiteit in loopbanen en type werkenden, is de betekenis van werk minder eenduidig geworden. Mensen kunnen betaald met onbetaald werk combineren, werken bij meerdere werkgevers tegelijk en kunnen in de toekomst vanuit huis virtueel werken via bijvoorbeeld “crowdwork of crowdsourcing” voor verschillende internet werkgevers. Hier geldt het recht van “you are who you know”. De tijd van lifetime employment is definitief voorbij en de snelheid waarin werkenden met ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

6


technologische innovatie mee moeten kunnen gaan, lijkt ook sterk toe te nemen. Er is dan ook behoefte aan een nieuw sociaal-economisch perspectief met betrekking tot de betekenis van (betaald versus onbetaald) werk in relatie tot participatie en/of ontwikkeling van mensen op de arbeidsmarkt. 6. Kwetsbare groepen werkenden. Uit de analyses die de DenkTank gezamenlijk hebben verricht, zijn o.a. de volgende kwetsbare groepen werkenden in de Provincie naar voren gekomen, namelijk: -‐ Jongeren (< 27 jaar) lager opgeleide werkenden; -‐ Ouderen (>55 jaar) potentiële werkenden; -‐ (potentiële) werkenden met een arbeidshandicap. 7. De markt van vraag en aanbod van taken en projecten, wordt in toenemende mate de arbeidsmarkt. Nieuwe collectieven (coöperaties) van werkgevers en/of werkenden van aanbod van werkzaamheden en vraag naar werkzaamheden zorgen voor efficiency en effectiviteit (marktwerking). De overheid faciliteert en inspireert het ontwikkelen en organiseert een (basis)inkomen. 8. Van “wonen waar je werkt” naar “werken waar je woont”. Regio’s ontwikkelen niet alleen meer industrieterreinen, maar vooral duurzaam wonen. Niet de afstand, maar de prettige leefomgeving wordt dominant. Daarnaast zal de ontwikkelmogelijkheid in de directe omgeving uitdagend genoeg moeten zijn. (Gelderland heeft wat dat betreft een concurrentievoordeel, van Betuwe, Graafschap, Vallei etc.). 9. Meer dialoog over de waarden en de visie en meer verbindende experimenteerruimte (van dereguleringszone, open space, innovatielab, crowdsourcing enz.) en dus minder gelijke oplossingen, maar wel gelijkwaardige kansen. De antwoorden van vandaag op de ontwikkeling van economie, arbeid, technologie en onderwijs worden bepaald door de systemen die we gisteren gebouwd hebben. Een conjuncturele uitdaging wordt met een structureel systeem beantwoord. De nieuwe uitdaging ligt niet zozeer in het bouwen van nieuwe systemen, maar in iedere dag de ethische discussie hebben over het voorkomen van tweedelingen en op welke wijze mensen mee kunnen doen in een samenleving (de waardendiscussie van de samenleving). 10. De grenzen van organisaties vervagen door Open Innovatie en CoCreatie. Veel organisaties, zowel profit als non-profit, komen tot de conclusie dat zij hun benodigde innovatieslagen niet langer zelf kunnen bekostigen. Dit geldt voor veel arena’s: de high tech, sociale innovatie, voor educatie enz. Als de kramp voor nieuwe stappen groot genoeg wordt, is men bereid in een zogenaamde “open innovatie modus” samen te gaan werken. Ook is er een risico op het vervagen van het ‘mijn en dijn’, wanneer de afspraken niet correct worden geformuleerd. Deze wijze van werken heeft veel effect op het talentenbeleid dat gevoerd wordt door de deelnemende partijen en brengt ook de nood aan andere sterke karaktereigenschappen met zich mee. 11. Van Big Data, naar Informatie, naar Kennis. Door de veelheid aan data raken we snel overvoerd. Het is belangrijk om de juiste instrumenten te hanteren om in deze overvloed toch te komen naar informatie die kan leiden tot kennis en solide beslissingen.


7


12. De grenzen van Nederland vervagen (en ook de grenzen binnen Nederland). Over de grens kijken biedt perspectief. Met name regio’s die grenzen aan Duitsland en België zullen het voortouw nemen om ook international en interregionaal te experimenteren. Ruimte om anders te kunnen handelen, zal in de toekomst door de regio’s zelf actief bevraagd worden. 13. De veranderende rol van de overheid. Naast structuurveranderingen, centraal versus decentraal, zal ook de rol van de overheid in de uitvoering constant veranderen. Niet zozeer om de verandering zelf, maar vanwege het constant aan moeten passen aan de geformuleerde waarden van de overheid. Wat is volledige werkgelegenheid? Wat is een goed werkende arbeidsmarkt? Wat is goed wonen in de provincie? Ook in de toekomst zal daar waar de markt het (nog) niet redt (binnen de kaders) de overheid een rol blijven spelen. Hier hoort ook de rol voor morgen en overmogen bij! Het wordt steeds duidelijker dat er een vraag is om sociaal-economische zaken te pro-actief te faciliteren, te organiseren en niet te regisseren.

4.2 Kenmerken huidige overlegstructuur In de provincie Gelderland vormen de POA’s de structuur voor het ontwikkelen en het stimuleren van arbeismarktprojecten. De POA’s zijn samenwerkingsverbanden tussen de zogenaamde ‘Triple Helix’, de drie O’s (Overheid, Onderwijsinstellingen en Ondernemers). In Gelderland zijn in zeven regio’s POA’s actief, te weten in de Achterhoek, Arnhem, de Liemers, de Vallei, Noord-Veluwe, Rivierenland en de Stedendriehoek. De POA’s ontvangen subsidie van de provincie om zich te organiseren. De wijze waarop deze subsidie wordt ingezet, verschilt sterk per regio. De POA’s stimuleren partijen om arbeidsmarktprojecten op te zetten en uit te voeren met als overkoepelend doel een betere aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. De DenkTank is gestart met een kennismakingsronde langs de POA’s van Gelderland. Voor wat betreft de feitelijke werking van de POA’s geeft het rapport “Smaken Verschillen” van de Rekenkamer Oost een duidelijke indruk: de POA’s doen waar ze voor aangesteld zijn. De mensen binnen de POA’s doen wat in hun macht ligt om goede projecten op te starten om zowel over de route van educatie als naar de arbeidsmarkt verbeteringen aan te brengen. Als we kijken naar een langere termijn strategie, naar 2020 en verder, dan is de zorg van de DenkTank dat de werking van de POA’s hierop niet het volledige antwoord zal zijn. De POA’s of vergelijkbare structuren zullen in de toekomst minder sterk naar hun eigen regio moeten kijken en nog meer vooruit moeten kijken. Op dit moment is de kans op het dupliceren van initiatieven te groot. Verder is kennisdeling tussen de regio’s noodzakelijk over de lopende implementatievoorstellen, met betrekking tot verschillende niveaus van arbeidsmarktanalyse. Tegelijkertijd kijken we teveel vanuit de ‘verzuilde doelgroep’ in plaats van wat de ‘afhankelijke mens’ nodig heeft om mee te kunnen doen op de arbeidsmarkt (Figuur 1).


8


Figuur 1 Van een verzuilde arbeidsmarkt naar een gekantelde arbeidsmarkt.

4.3 Integrale kennisdeling en –borging De wijze om de context van “nu” te verbinden met de context van “de toekomst”, is door combinaties te maken van langere termijn visies en strategiën die op een macro- en mesoniveau hun effect sorteren. Daarentegen zijn er ook pilots die de deelvragen uitstekend kunnen ondersteunen, die reeds nu gestart kunnen worden op micro- en nanoniveau (zie figuur 2). Lange-termijn activiteiten op macro-niveau behoeven “nu” actie om effect te kunnen sorteren. Hier is vaak sprake van weten regelgeving die veranderd moeten worden om tot initiatieven te komen. Kortere termijn activiteiten op micro-niveau kunnen veel directer beïnvloed worden en sneller uitgerold. Overigens lenen alle niveau’s zich uitstekend voor pilots om de effecten uit te testen. Er is nood aan een structuur via welk de Provincie beter na kan gaan op welk niveau een arbeidsmarktvraagstuk zich afspeelt en hoe en waar implementatiekennis verzameld kan worden, (zie Figuur 2).


9

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Ac7e:!! Spoed!

Visie% Visie% DenkTank! Provincie!

! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Macro% !(arbeidsmarkt!NL)! (wet2!&!regelgeving)!

Invloed! Lange!! Termijn!

Ac7e:!! 126!mnd!

Ac7e:!! 6212!mnd!

Tac.sch% Strategisch! Beleids2! Pilots!starten! Evalua7e! lijnen! Keuzes!

Ac7e:!! 12+!mnd!

Opera.oneel% Overdracht! implementa7e! van!gekozen! werkende! modellen!

! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Ac7e:!! NU!

Meso% !(kennis2! clusters)!

Invloed! Middellange!! Termijn!

Micro% Nano% !(organisa7e)! (persoon)!

Invloed! Korte!Termijn!

Invloed! NU! ©Red!Bluejay!2012!

Figuur 2 macro-/meso-/micro-/nanoniveau arbeidsmarktvraagstukken in relatie tot duurzame inzetbaarheid

4.4 Van Triple Helix naar Quadruple Helix Zoals reeds in paragraaf 4.2 vermeld staat, wordt er nog veel ingestoken op het Triple Helix model. In de internationale wereld van design en innovatie wordt echter al langere tijd gewerkt met de Quadruple Helix, waar de burgers toegevoegd worden aan trajecten van co-creatie en innovatie. Het is het perspectief van de gebruiker dat dan meegenomen wordt. Het is belangrijk om ook in het geval van arbeidsmarktinitiatieven voor de Provincie Gelderland zo snel mogelijk naar de Quadruple Helix over te gaan en ook de doelgroepen die de initiatieven betreffen (bijv. jongeren, ouderen en kwetsbaren) actief te betrekken bij de te nemen stappen. Het is een veelgemaakte fout om te spreken over de doelgroepen, in plaats van met de doelgroepen. Zij zijn immers de toekomstige gebruikers en ambassadeurs en kunnen voor zichzelf veel beter aangeven wat wel zal werken en wat niet. De functie van een ProvLab is hiervoor uitstekend geschikt om de doelgroepen mee te nemen in de te testen initiatieven voor de toekomst.


10


Figuur 3 Quadruple Helix

4.5 Een Nieuw Sociaal-Economisch arbeidsmarktbeleid Diverse arbeidsmarktexperts geven aan dat Nederland toe is aan een nieuw ‘Dutch Design’ van de Arbeidsmarkt met als basis: Flexicurity: Flexibele en betrouwbare contracten (ofwel goed werkgeverschap); 1. Omvattende regelingen voor scholing tijdens de gehele levensloop (geen financiële drempels: altijd toegang tot onderwijs; met andere woorden gelijke kansen voor alle type werkenden); 2. Effectief en proactief banenmarkt beleid; 3. Modern sociaal verzekeringsstelsel (goede zorg voor iedereen toegankelijk). Werkzekerheid kan vorm gegeven worden via transitie binnen en over sectoren heen of door werkeloosheidspremies, actieve begeleiding bij het vinden van een nieuwe baan, en investeringen in het leren van nieuwe vaardigheden, maar ook door werkenden te stimuleren zelfregie te voeren in het vormgeven van de eigen loopbaan. Een eerste analyse van het huidig arbeidsmarktbeleid binnen de provincie Gelderland maakt duidelijk dat het flexicurity beleid nog niet concreet genoeg gemaakt is en als uitgangspunt een macro- of mesoperspectief heeft in plaats van een micro- of mens(nano)perspectief (zie Figuur 2 en 3). Diverse initiatieven zijn op dit moment druk bezig met nieuwe transitie-concepten en mobiliteitsinitiatieven voor betaalde werkenden, maar de concepten geven een aantal lacunes weer in relatie tot het bestendigen van de transities en komen niet tegemoet aan belangrijke basisbehoeftes van mensen. De DenkTank stelt derhalve dat er nood is aan een nieuwe sociaal-economische aanpak voor werkenden in de provincie Gelderland, die het eerder beschreven flexicurity concept een meer sociaalmaatschappelijke betekenis geeft en een inclusieve arbeidsmarkt kan realiseren. Dit model moet in co-creatie met diverse stakeholders in de provincie verder geladen worden en voorzien worden van concrete arbeidsmarktinitiatieven (zie Hoofdstuk 7 met Inspiraties). Het nieuwe sociaal-economische arbeidsmarktmodel is gebaseerd op de volgende combinatie: Education, Care and Security (samengevoegd: Educarity) en geeft een concrete invulling aan 4 belangrijke basisbehoeftes van mensen, die hen in staat stellen te kunnen en willen participeren op de arbeidsmarkt. ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

11


Namelijk: 1. de behoefte aan voeding en onderdak; (inkomen, basisinkomen) 2. de behoefte aan zorg (veilig werk)voor zichzelf en de familie; 3. de behoefte aan sociale verbinding; en tot slot (netwerken) 4. de behoefte aan groei en ontwikkeling.(ontwikkeling in werk) Aangezien arbeidsmarktbeleid kan worden ingedeeld op basis van het doel dat het dient en verwacht wordt dat ouder wordende werkenden positief zullen reageren op praktijken of arbeidsmaatregelen (die passen bij hun doelen), worden de vier levensdoelen gebruikt om een nieuw sociaal-economisch arbeidsmarkt beleid voor de Provincie Gelderland op te stellen waarbij de potentiële werkende centraal staat. Dit model kan gebruikt worden om nieuwe initiatieven te ontplooien en nieuwe arbeidsmarktkansen te creëren voor diegenen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

• Netwerkverbinding,(sport,, bibliotheek,,kerk,, onderwijs>instelling,, netwerk,educarity,leden),

• Basisinkomen, (minimumloon),

BasisbehoeBe, voeding,

BasisbehoeBe, sociaal,contact,

Duurzame,Inzetbaarheid, BasisbehoeBe, zorg,,en, veiligheid, • Basiszorgverzekering,en, arbeidsongeschiktheid> regeling,

BasisbehoeBe, groei,of, ontwikkeling, • Persoonlijk,budget, onderwijs,(onder,andere, transi5ekosten),en, begeleiding,op,maat,, Copyright,Annet,de,Lange,2014,

Figuur 4 Educarity model (Sociaal-Economisch arbeidsmarktvisie)

4.6 Een nieuw Provinciaal Sociaal-Economisch overleg Door het delen en beter borgen van de kennis die uit de initiatieven komen, kan de provincie betere keuzes maken met betrekking tot het strategisch arbeidsmarktbeleid. De gefragmenteerde overlegstructuur in de provincie, doet de DenkTank dan ook besluiten het advies op te stellen om een Provinciale sociaal-economische raad op te zetten, die gevraagd of ongevraagd advies kan geven aan de provincie en als kennisinstituut met betrekking tot voorgaande onderwerpen kan gaan fungeren. Deze Provinciaal SociaalEconomische Overleg dient samengesteld te zijn uit alle grote stakeholders, met mensen die constructief kritisch kunnen en durven kijken naar voorstellen tot nieuwe ontwikkelingen.


12


4.7 Kanten van de Arbeidsmarkt Omdat Nederland zich als land sterk richt op de kenniseconomie, werkt dit tot op alle niveaus door. Het is een onwerkelijkheid om te denken dat je als economie alleen op kennis kunt drijven, en het is nog onwerkelijker te verwachten dat iedere inwoner van Nederland een wetenschappelijke kenniswerker is of zal zijn. De gevaarlijke aannames die hiermee gepaard gaan, zijn dat productiewerk inferieur zou zijn en wordt er gesproken over de ‘onderkant’ van de arbeidsmarkt. Zolang we dit zo blijven benoemen, zal de tweedeling alleen maar groter worden. Lange tijd is veel van de maakindustrie verdwenen naar het buitenland; hier komt echter een kentering in: • De lage-lonen landen zijn al lang geen lage-lonen landen meer; • De kwaliteit van de overdracht van kennis over grote afstand is hierin altijd een pijnpunt gebleven, wat regelmatig leidt tot inferieure kwaliteit halffabrikaten; • De transportkosten lopen gestaag op; • De belastende milieueffecten worden steeds groter. Wat onderschat wordt, is hoe waardevol iedere stap in de waardeketen is. Een bevlogen wetenschapper die iets bedenkt wat niet maakbaar is, heeft geen waarde toegevoegd. Er wordt op iedere stap in de keten een bijdrage geleverd. Dat een productiemedewerker minder betaald krijgt, betekent niet zijn of haar bijdrage minder waard is. Vanuit sociaaleconomisch perspectief spreken we dan ook liever over een bijdrageketen dan een waardeketen. Dat in de maakindustrie steeds meer gebruik gemaakt wordt van hoogwaardige technologie betekent dat we moeten zorgen er ook voldoende innovatieslagen in ons educatiebeleid gemaakt worden. Het betekent tevens dat werkgevers vaker een interne opleiding op maat aan zullen moeten bieden om hun medewerkers up-to-date te houden.

4.8 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemerschap Wanneer we spreken over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemerschap, ook wel Sociaal Ondernemerschap, dan is het goed deze term eerst te duiden: een sociaal ondernemer is een ondernemer die begrijpt dat sociale cohesie in de maatschappij en binnen de onderneming van groot belang is. Het instrumentarium dat de DenkTank als eerste inspiraties heeft kunnen benoemen, appelleert zowel op korte termijn als op langere termijn allemaal aan vormen van sociaal ondernemerschap en sociale innovatie. Zo worden er combinaties gemaakt tussen bedrijven en kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld De Organisatie van de Toekomst of het Leerling/Gezel/Meester Roulatie concept); en worden er concepten benoemd die op een andere manier kijken naar toekomstig medewerkerschap en hoe dit geborgd kan worden. Het blijft natuurlijk wel zo, dat je als sociaal ondernemer ook medewerkers aan moet kunnen trekken, die binnen deze cultuur passen. Echter, omdat we ook zien dat binnen de kwetsbare groepen veel mensen zitten die zeer gemotiveerd zijn, zal hier op persoonlijke kenmerken geen probleem ontstaan.


13


5. Aanbevelingen Op basis van de de onderzoeken en de interviews komt de DenkTank tot de volgende aanbevelingen: 1. Ontwikkel een solidere kennisinfrastructuur en kennisdessiminatie; momenteel is dit te gefragmenteerd en ad-hoc georganiseerd. 2. De Provincie neemt op dit moment nog een wat passieve rol op zich waar het initiatieven betreft, en toont het karakter van een subsidieloket. Er is voldoende draagvlak voor een pro-actieve rol, waarbij de Provincie kan initiëren, monitoren, bijsturen en leren van best practices. Door zelf de kennisdessiminatie beter te organiseren, kan de Provincie in plaats van 1 lerende organisatie naar een netwerk van lerende organisaties gaan, die de Provincie beter en professioneler kan adviseren. 3. Om de beweging naar de arbeidsmarkt 2030 met al zijn complexe uitdagingen soepel te laten verlopen, adviseert de denktank de provincie Gelderland tot het creëren van een lange-termijn visie en missie, die provinciaal draagvlak en consistentie over regeerperiodes behouden en participatie van kwetsbare doelgroepen van werkenden positief kan beïnvloeden over de tijd. 4. Topsectoren nodigen niet uit tot intersectoraal (verzuiling); richten zich op hoogopgeleiden… 5. Stel een nieuw neutraal Provinciaal Sociaal-Economisch overleg voor om: a. kennis beter te delen en te borgen; b. over regeringsperiodes heen; c. arbeidsmarktontwikkelingen en –initiatieven te kunnen volgen; d. evaluaties te initiëren. 6. Start een actieve lobby voor regelluwe ruimte voor het opzetten en onderzoeken van nieuwe Proeftuin Experimenten, waarbij de huidige weten regelgeving niet doorslaggevend is. De huidige weten regelgeving kan op veel punten blokkerend werken bij het uittesten van nieuwe concepten. 7. Start op korte termijn met een ProvLab (provinciaal levend & lerend lab) om nieuwe proeftuin experimenten uit te kunnen voeren. Zo kan bepaald worden wat werkt en wat niet en kunnen ideeën verbeterd / verfijnd worden. Het concept van het ProvLab (zie bijlage I) betrekt actief alle stakeholders, POA’s, arbeidsmarktinitiatieven, bedrijfsleven, kennisinstellingen en doelgroepen om samen te kunnen komen om deze concepten te testen, alvorens deze verder uit te rollen.


14


8. Vervang subsidies voor trajecten door een leningstelsel, waarbij de indienende partijen zelf ook investeren en terugbetalen op basis van succesratio’s. Hierdoor stopt het initiatief niet bij het einde van de subsidiepot. Creëer een wegingsmatrix om nieuwe initiatieven te beoordelen om voor lening in aanmerking te komen, om doublures en desinvesteringen te voorkomen. 9. Evalueer initiatieven grondig en wissel de (on)mogelijkheden uit tussen de diverse regio’s. 10. Involveer niet alleen de Triple Helix, maar maak er de Quadruple Helix van. 11. De rol van de Provincie is bij uitstek geschikt om als neutrale, pro-actieve facilitator activiteiten op te starten, deze te wegen en te evalueren. Hierbij kunnen een aantal kernwaarden geborgd worden, waar de Provincie voor wenst te staan.


15


6. De Roadmap

6.1 Arbeidsmarktinnovatie Nieuwe ontwikkelingen, veranderende overlegstructuren en arbeidsmarktinnovatie vergen een roadmap, letterlijk om ‘de weg te kunnen vinden’ in Gelderland. De DenkTank stelt vast dat het belangrijk is om te vertrekken vanuit het principe “anders denken én anders doen, leidt tot veranderingen mét perspectief”; geen beleidsstukken zonder experimenten; geen experimenten zonder perspectief; geen perspectief zonder beleidstoets. Tegelijkertijd beginnen Gelderland en de DenkTank niet vandaag pas met denken en doen over de arbeidsmarkt. Er is al veel; veel beleid en veel discussie, met iets minder doen of veranderen. Vanuit de incrementele innovatiegedachte kan hier deels op voortgebouwd worden en vanuit de disruptieve innovatiegedachte kunnen er initiatieven stopgezet worden en totaal andere gestart worden (zie ook Hoofdstuk 7). Doelgroep( Korte( ( Termijn( PILOTS( Realiseerbaar(

Middellange( Termijn( Realiseerbaar(

Langere( Termijn( Realiseerbaar(

Jongeren'/' Schoolverlaters' (start'carrière)'

•  Kennisestafe7e' •  TRANSFACTORI' •  Design'Challenge' •  Ideeën'uit'de' •  Leerling/Meester/ Design' Gezel'Roula@e' Challenge' •  ProvLab'Pilots' •  Werkg./Werkn.' Leven'&'Lerend'Lab' Coöp.'

•  Educarity' •  Werkg./Werkn.' Coöp.'

35Ujarigen' (midUcarrière)' '


•  Educarity' •  Werkg./Werkn.' Coöp.' '

45+'/'55+' (latere'carrière)' '


•  Educarity' •  Werkg./Werkn.' Coöp.'

Figuur 5 Voorbeeld Roadmap in tijdlijn over te starten initiatieven (voor inhoud zie hoofdstuk 7)


16


6.2 Implementatie en Communicatie Om te kunnen komen tot goede resultaten is het belangrijk goed voorbereid te zijn voor de implementatie en communicatie van de voorgenomen stappen en activiteiten. Het creëren van draagvlak is hierbij essentieel. De Provincie bestaat uit regio’s, gemeenten en mensen – zonder hun actieve bijdrage heeft geen enkel plan kans van slagen. Onderstaand zijn vast een paar voorbeelden opgenomen om de implementatie en communicatie van initiatieven goed voor te kunnen bereiden. IMPLEMENTATIEVOORBEELD Stap 1 2

3

4

5 6 7

Actie Aligneer op strategisch niveau de kennisen activiteitenagenda’s op intersectorale samenwerking. Organiseer een Expert-Sessie van alle POA’s, Arbeidsmarktexperts, Kennisinstituten, Opleidingen, Werkgevers, Vertegenwoordiging vanuit de doelgroepen, Provincie en de Sociaal-Economische DenkTank met als doelstelling: • CREËER EEN GEZAMENLIJK PLAN VAN AANPAK – De Gelderse Standaard • Laat allen een pitch voorbereiden van een initiatief dat ze graag voort willen zetten of op willen starten en een waar ze niet (meer) in geloven • Doe een stemmingsronde over wat de gehele groep vindt • Kijk waar de gezamenlijke doelen zitten • Laat regio’s inschrijven op de initiatieven die ze mee willen uitproberen en vorm projectgroepen • Creëer projectgroepen • Bepaal meeting-frequentie en toetsmomenten Appelleer aan de kennis en kunde van de diverse experts – geef hen het gevoel dat ze bij kunnen dragen en geef ze voldoende podium. Maak een LinkedIn groep aan (een MeetUp of Facebook groep) om te kunnen communiceren met de diverse doelgroepen tijdens de loop van de trajecten Start een aantal van de Pilots in het ProvLab met een mix van de Quadruple Helix Doe actieve bevraging tussentijds van de zaken waar tegenaan gelopen wordt. MAKE IT FUN!

Door Provincie initiatief Provincie / (Moderatie door de DenkTank)

Tijdsplanning

Projectgroepen

Projectleiders ProvLab Projectgroepen Allen

Vorm een groep kennisambassadeurs per doelgroepthema om de kennisdesseminatie goed vorm te geven.


17

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 COMMUNICATIEVOORBEELD Doelpubliek

Doel

Boodschap

Timing

Medium

Experts

Kennis overdracht

HELP!

tbd

Persoonlijke benadering

Bedrijfsleven

Beoordelen

Geef richting

tbd

Bestuurlijk overleg; E-Mail; LinkedIn Groep; MeetUp Groep; Projectgroep

Kennisinstituten

Banen creëren

Aspiratie

tbd

Bestuurlijk overleg; E-Mail; LinkedIn Groep; MeetUp Groep; Projectgroep

POA’s / Regio’s

KennisUitwisseling

1+1>3

tbd

Overlegstructuur; E-Mail; LinkedIn Groep; MeetUp Groep; Projectgroep

Projectgroepen

Resultaten delen

Dit is wat we bereiken!

tbd

Persbericht + Website + FB + Twitter + Pers

Doelgroepen/ Gebruikers

Betrekken

Test mee uit; geef feedback; verbeter

tbd

Website + FB + Twitter + Pers

Provincie GLD

Perspectief Initiatiefnemer

Deel wat we doen

tbd

Persbericht; website; +++

Gemeenten GLD

Deelnemen en versterken

Draag actief bij aan oplossingen

tbd

Persbericht + Website + FB + Twitter + Pers

Burgers GLD algemeen

Informeren

Dit is wat GLD voor haar burgers doet

tbd

Persberichten; website; YouTube; + ++


18


6.3 Evaluatiecriteria Nieuwe Concepten Om toekomstige initiatieven goed te kunnen beoordelen in de mate waarin zij voldoen aan de criteria voor de Arbeidsmarkt 2030, stelt de DenkTank voor om deze criteria goed vast te leggen, te communiceren, te gebruiken en er handhaving op te doen. Er zijn verschillende stadia waarin duidelijke criteria gehanteerd dienen te worden: 1. Ter goedkeuring, voor aanvang van het intitiatief: a. Welke doelgroep dient het initiatief? b. Welk doel (sociaal, sociaal economisch of economisch dient het initiatief? c. Op welke termijn verwacht men de eerste resultaten (Valt het binnen Strategisch / Tactisch / Operationeel) d. Hoe verhiudt het project zich tot strategische kennisagenda van de provincie Gelderland (linking pin naar toekomst) e. Hoe haalbaar is het plan? f. Hoe origineel is het plan? g. Welke andere initiatieven kent men die ook al voor deze doelgroep opgestart zijn? h. Wat waren hiervan de resultaten? i. Waarom is dit initiatief duidelijk anders? j. Welke regio’s nemen deel aan het initiatief? k. Welke bedrijven nemen deel aan het initiatief? l. Welke kennisinstellingen nemen deel aan het initiatief? m. Hoe bereikt men voldoende mensen van de doelgroep? n. Hoeveel budget (lening/subsidie) heeft men nodig? o. Hoeveel budget heeft men daarnaast zelf bij elkaar gebracht? (Matching?) p. Hoe wordt de opgedane kennis onderling gedeeld? q. Hoe bestaat het initiatief voort na einde van de lening of subsidie? 2. Bij tussenrapportage, tijdens de loop van het initiatief: a. Zijn de partijen nog betrokken? b. Wat zijn de concrete resultaten? c. Hoeveel mensen zijn ermee geholpen? d. Hoe tevreden is de doelgroep zelf? e. Hoeveel draagvlak is er nog steeds bij de deelnemende partijen? 3. Bij afronding en overdracht van het initiatief: a. Zijn de beloofde resultaten behaald? b. Wat is er goed verlopen? c. Wat zijn de leermomenten geweest? d. Wie zet het initiatief voort? e. Hoe is het initiatief herbruikbaar? Voor andere doelgroepen? f. Verzorg een presentatie aan de kenniskring Arbeidsmarkt.


19

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 6.4 Evaluatiemethodologie Totale Programma

Het totale arbeidsmarktprogramma verdient eveneens een structuur om de totale resultaten goed in kaart te kunnen brengen. Kern Prestatie Indicatoren

Doelstelling 12/2015

Actual 12/2015

Opmerking

Doelstelling 12/2017

Bedrijfsindicatoren Aantal deelnemende grote bedrijven

…

Aantal deelnemende MKB-bedrijven

…

Zie MKBtoets

…

Cumulatief

Educatie-indicatoren Aantal samenwerkingen met onderwijsinstellingen Aantal betrokken studenten / leerlingen

Op jaarbasis

Aantal stagiaires

…

Op jaarbasis

Project-indicatoren Aantal gestarte projecten totaal • Strategisch • Tactisch • Operationeel

… … … …

Op jaarbasis

Aantal leningstrajecten

…

Op jaarbasis

Aantal subsidietrajecten

…

Op jaarbasis

…

Gemiddels

Aantal Regio’s / POA’s betrokken

…

Gemiddeld

Aantal publicaties

…

Cumulatief

Aantal samenwerkingsverbanden

…

Cumulatief

Aantal aantoonbare cross-overs in kennisoverdracht

…

Cumulatief

Publieksindicatoren Aantal betrokken burgers per initiatief Organisatie-indicatoren

WIN-WIN-WIN Situatie Om een win-win-win situatie voor de arbeidsmarkt (werkgevers, kennisinstellingen, overheid en werkenden) te bereiken, zal ieder plan en de uitvoering daarvan een investering moeten zijn met heldere (SMART) doelstellingen. ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

20


7. Inspiraties Voor de proeftuinexperimenten geldt dat het belangrijk is, dat deze aangeboden worden als mogelijkheden. Geenszins wordt hierin voorgesteld dat alle regio’s alle experimenten uit zullen proberen, echter dat zij de experimenten eruit filteren die voor de regio relevant kunnen zijn. De POA’s worden actief gevraagd mee te denken bij de uitwerking en zij kunnen zelf de keuzes maken of en welke voor hen van toepassing kunnen zijn. Wel is het belangrijk om de ervaringen rondom de experimenten uit te kunnen wisselen, als meerdere regio’s deze besluiten te gebruiken. Strategisch 10+ jaar: • Het organiseren van een regelluwe ruimte voor het voorgestelde “Educarity” programma (zie bijlage F); waarbij Education, Care, Security and Flexibility worden gecombineerd. Dit model adresseert een aantal van de oplossingen naar 2030 toe. • Werken van macro naar nano niveau (en vice versa) om acties uit te voeren die de inhaalslag moet leveren om invulling te geven aan de Motie: ‘Iedereen doet mee!’ • Om zorg te dragen dat de rol van de Provincie in de arbeidsmarktperspectieven zowel intern als extern duidelijk is, wordt een advies gevorm voor de Provincie voor de langere termijn. Tactisch 3-5 jaar: • Transfactor-i: Kernwoorden: Transformation - Factory – Factor – Actor – I (me) De Transfactori is een ontwikkelprogramma voor mensen die een volgende stap in hun loopbaan willen maken. Bij Transfactori staan persoonlijke- en arbeidsmarktgerichte ontwikkeling centraal. Mensen worden concreet en arbeidsmarktgericht klaargestoomd om een waardevolle bijdrage te leveren aan de regionale arbeidsmarkt, afgaande van iemands persoonskenmerken en competenties en bovenal, de vraag vanuit de arbeidsmarkt (zie bijlage G). o De Organisatie van de Toekomst De veranderende arbeidsmarkt vraagt niet alleen op een andere politieke kijk, maar ook om een andere aanpak door het bedrijfsleven. Om het echt uit te kunnen testen, is het goed om daarom een voorbeeldorganisatie op te richten, De Organisatie van de Toekomst. De Organisatie van de Toekomst biedt een innovatieplatform voor ideeën uit het Gelderse bedrijfsleven en van particuliere Gelderlanders. • Werkgevers & Werkenden Coöperatiemodel Het plaatsen van mensen met het juiste talent wordt steeds complexer. Steeds meer ontstaat er een roep om innovatieve modellen. We kunnen de kosten en de risico’s niet meer zelfstandig dragen. Ook is het risico op het onbruikbaar worden van de kennis steeds groter in deze wereld van snelle technologische ontwikkelingen. Bij deze uitdagingen kan Open Innovatie een goede kans bieden. Door de principes van “gedeeld risico / gedeeld resultaat” toe te passen kunnen zowel werkgevers en werkenden een grotere toegang krijgen tot werk en werkenden (zie bijlage H).


21


Operationeel 1-3 jaar (experimenten) • ProvLab Concepting: Het concepting model integreert een aantal functionaliteiten, waaronder multi-disciplinair kenniskolommen verbinden en een “leerling-meester-gezel” werking (zie bijlage I). • Kennisestafette De Provincie Gelderland is een mensen-regio; mensen met verschillende interesses, belangen en kennisniveaus. Om hier een verbinding tussen te creëren, stelt de DenkTank voor om “KENNISESTAFETTES” te organiseren, waarbij het kennisstokje letterlijk overgedragen wordt naar de volgende deelnemers in de waardeketen. Om af te stappen van alleen maar een economisch perspectief, vormt deze waardeketen een bijdrageketen. Tenslotte kan iedereen een goed idee hebben, en kan iedereen potentieel gebruiker zijn, en elke bijdrage hieraan is van waarde (zie bijlage J). • Design Challenges / Crowd Creation Om de inwoners van een regio te betrekken bij problemen die spelen in de maatschappij is het inmiddels goed gebruik om Design Challenges (ontwerpwedstrijd) uit te schrijven, waaraan iedereen mee kan doen. De term Design staat voor Concept, niet voor een productontwerp (zie bijlage K). • Leerling-Gezel-Meester Roulatie Als we 2 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zouden combineren: een junior en een senior. Maak deze 2 mensen als tandem beschikbaar voor het bedrijfsleven en laat ze begeleiden door een medewerker van het bedrijf zelf. Als ze alle drie rouleren tussen de rollen van “leerling”, “meester” en “gezel” per hele dag, dan innoveren zij hun aanpak door mee te nemen: kennis van vroeger, kennis van het heden en kennis van de toekomst. Zo heeft iedereen zijn eigen bijdrage, voelt iedereen zich gerespec-teerd en gehoord, vallen vooroordelen tussen de leeftijdsgroepen wat meer weg en heeft het bedrijf de kans de mensen te leren kennen (zie bijlage L).


22


BIJLAGEN


23


BIJLAGE A: GERAADPLEEGDE LITERATUUR Auteur(s)

TITEL / UITGEVER

Bekker, S. en Wilthagen (2008)

T. Europe’s pathways to flexicurity: lessons presented from and to the Netherlands. Intereconomics, 43 (2), 68–73.

Brouwer, S., De Lange, A., Van der Mei, S., Wessels,M., Koolhaas, W., Bültmann, U., Van der Heijden, B., Van der Klink, J. (2012). De Lange, A. H., Van der Heijden, B. I. J. M. (Eds. 2013). De Lange, (2014)

Duurzame inzetbaarheid van de oudere werknemer: stand van zaken. Overzicht van determinanten, interventies en meetinstrumenten vanuit verschillende perspectieven. Hilversum: Stichting Instituut Gak .

Handboek: Een leven lang inzetbaar? Duurzame inzetbaarheid op het werk: interventies, best practices en integrale benaderingen.

Vakmedianet. A.H. Langer werken? De Arbeidsmarkt in Transitie en Duurzame Inzetbaarheid. (Installatie tekst Lectoraat HRM, HAN)

EMCO. (2006).

Working group on _exicurity. Available at: http://ec. europa.eu/employment_social/employment_strategy/pdf/emco_ workgroup_exicurity06_en.pdf.

Nijkamp-Diesfeldt, M. Nano-Talentenjacht; een onderzoek naar de invloeden van Open Innovatie op (2006) de arbeidsmobiliteit onder kenniswerkers in de EU. Nijkamp-Diesfeldt, Humans and Their Technology; DDW Trendbook. Capital-D. M., De Boeck, J. et al (2012) Nijkamp-Diesfeldt, M. The Connected Knowledge Economy. Onderzoek naar de verbindingen tussen (2013) de 3 Campussen van Eindhoven. Nijkamp-Diesfeldt, M. Whitepaper: Valorisatie van Wetenschap tot op de Markt. (2014) Rekenkamer Oost Rekenkamer Oost

Regionale Afstemming op de Arbeidsmarkt; onderzoeksplan POA’s. Smaken Verschillen; onderzoek naar de betekenis van de POA’s voor het provinciaal arbeidsmarktbeleid.

TNO / Kwaliteit van De Toekomst Werkt. Leven (2007) Voor de geraadpleegde literatuur voor het door de DenkTank verrichte onderzoek, wordt verwezen naar de literatuurlijst in Bijlage M.


24


BIJLAGE B: INTRODUCTIE VAN DE DENKTANK AnneLMarije$Buckens$(1988)$is$de$oprichter$en$ eigenaar$van$50$Company,$het$loopbaancentrum$ voor$50Lplussers.$Met$50$Company$houdt$AnneL Marije$zich$bezig$met$het$aan$werk$helpen$van$ mensen$boven$de$50,$door$middel$van$ loopbaanadvies$en$arbeidsbemiddeling.$$ Daarnaast$ini<eert$AnneLMarije$diverse$ (interna
AnneLMarije$studeerde$ Human$Resource$(cum$ laude)$en$werd$in$2013$ Arnhemse$ondernemer$ van$het$jaar.$$

AnneLMarije$Buckens$ Jaap$Jongejan$is$in$het$dagelijks$leven$Algemeen$ Directeur$van$het$SBI$(training$coaching$en$advies$ organisa<e)$en$Landgoed$Zonheuvel$(Congres$en$ Hotel),$een$organisa<e$die$zich$bezighoudt$met$ medezeggenschaptrainingen,$vernieuwen$van$ arbeidsverhoudingen,$duurzame$inzetbaarheid$en$ nieuwe$vormen$van$arbeidsmarktdenken.$ Landgoed$Zonheuvel$en$het$SBI$vormen$samen$het$ zgn.$‘Huis$van$Arbeidsverhoudingen’.$Jaap$kenmerkt$ zich$door$anders$denken$(crea<ef)$en$anders$doen$ (experimenten)$en$veranderingen$met$perspec<ef$ teweeg$te$brengen.$Hij$is$grondlegger$van$het$ Maaslandmodel,$een$nieuwe$denkwijze$over$de$ arbeidsmarkt.$ Daarnaast$spreekt$Jaap$ op$bijeenkomsten,$is$ bestuurlijk$ac<ef$in$ diverse$organisa<es$en$ o.a.$lid$van$de$ Baliegroep.$ $

Jaap$Jongejan$


Annet$de$Lange$(1977)$is$Lector$HRM$aan$de$HAN$ en$visi
Annet$heec$al$meerdere$ boeken$geschreven$over$ het$thema$HR$en$ duurzame$inzetbaarheid.$ Ze$is$copromotor$van$ diverse$promo<eL projecten.$

Annet$de$Lange$ De$carrière$van$Margot$NijkampLDiesfeldt$(1967)$ wordt$gekenmerkt$door$startLup$organisa<es$zoals$ Packard$Bell$Europe,$Intermec,$Emergency$One$en$ het$wetenschappelijke$open$innova<e$ins
Margot$Nijkamp$

25

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 BIJLAGE C: TROONREDE – Nacht van de Gelderse Economie Leden van de Provinciale Staten GelderLANDgenoten, De visie die de DenkTank Arbeidsmarkt u vandaag, op deze PrinSESjesdag, reeds voor de 25e maal aanbiedt, heeft betrekking op een bijzonder moment in onze Gelderse geschiedenis. e 2040 wordt alweer het 10 jaar waarin de volle vruchten geplukt zullen worden van de inspanningen van de afgelopen decennia. Na een uiterst woelige periode op de arbeidsmarkt in ons land en ook in Gelderland vanaf het begin van het millennium, werden in 2014 en 2015 -‐ na de Provinciale Staten verkiezingen -‐ de grondslagen gelegd voor een nieuw bestel. Een bestel van Educatie, Werken, Zorgen en Ontwikkelen – dat de werktitel “Educarity” meekreeg – en dat ingericht wordt vanuit levensbehoeften van de Gelderse burgers. Hiermee gingen we van baanzekerheid naar financiële zekerheid. Het begon destijds allemaal met de inmiddels fameuze Motie 41, waarin Provinciale Staten haar zorg uitsprak over de werkgelegen-‐heid in Gelderland. Het bleek de start te worden om de Arbeidsmarkt te kunnen hervormen naar de toekomst. Het getuigde van durf en visie dat de politieke partijen zich schaarden achter deze motie. Men stelde destijds een DenkTank samen van een denker, onderzoeker, ontwerper en maker, die complementair aan elkaar toekomstvraagstukken onderhanden namen. Dit was op zich al een spannend sociaal experiment. Mijn grootmoeder Koningin e Beatrix – mijn 1 spraakcoach en

grote inspiratiebron -‐ regeerde in een tijd waarin betaalde arbeid voor het leven bij één werkgever heel normaal was. Mijn vader Koning Willem Alexander, heeft de kentering hierin meegemaakt. Hij spreekt nog altijd over de ontreddering van mensen, bij het besef dat zij hun eigen waarde op de arbeidsmarkt moesten gaan waarborgen voor de duur van hun lerende en werkende leven. In het bijzonder van de mensen met wat toen nog heette: een ‘afstand tot de arbeidsmarkt’ werd de veerkracht gevraagd zich te gaan bewegen op een arbeidsmarkt, die tot dan veelal keek naar risico’s, extra inspanningen en beperkingen. Nu kennen we bijna geen mensen meer die niet meedoen. Met alle genomen stappen kwam een ommezwaai van het puur economische denken, waarin alle activiteiten loonwaarde moesten opleveren, naar een samenleving die kwalitatief verbeterd is. De coöperaties van werkenden sturen zichzelf, zorgen ervoor dat iedereen meedoet, met vernieuwende arbeidsvoorwaarden. Ook bij ons, bij de ‘Van Burens’, ervoeren wij een afstand tot de arbeidsmarkt – nou ja, eigenlijk tot iedere markt wel. ;-‐) Mijn ooms namen al stappen om in het bedrijfsleven te gaan werken. Mijn zusters en ik hebben dit voorbeeld gevolgd – naast ons lidmaatschap van de Koninklijke familie, zijn wij kleine zelfstandigen geworden: mijn zusje Alexia runt het platform Huren van Buren voor de faire


uitruil van vakantievilla’s van het wat hogere segment. Onzen’ Ariane startte het modebedrijf Bij de Buren! Zij zag al op jonge leeftijd, dat bij onze buren de meisjes niet dezelfde kleding aan … ‘mochten’. Wijzelf (Koninklijk Meervoud) zijn CEO van de moedermaatschappij: Van Buren Unlimited. We houden het tenslotte wel graag onbeperkt in ‘la famille’ -‐ en wij beheren derhalve alle kroondomeinnamen. Een substantiële verandering op de arbeidsmarkt was de koerswijziging om ook werkgevers beter te gaan beschermen en niet alleen werkenden. Er was een tijd dat men van goeden huize moest komen om te durven ondernemen, omdat het risico van het hebben van personeel vrijwel geheel op het konto van de werkgever kwam. Hierdoor ontstonden veel ZZP’ers, die zichzelf weliswaar redelijk konden bedruipen, maar geen toegevoegde waarde leverden door creatie van extra werk. ZZP’ers droegen niet of nauwelijks bij aan de branche-‐ ontwikkelingen. Ook waren zij zelf vaak onderverzekerd. We laten de tijd al ver achter ons dat thema’s als Food en Health zich in een vallei bevonden – met de vergrote capaciteit en focus die hierop is aangebracht, pieken zij als nooit tevoren. De kwaliteit van voeding en gezondheid is nog weer belangrijker geworden, nu dat we steeds ouder mogen worden en fit moeten zijn om een bijdrage te kunnen blijven

26

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 leveren. Decennia later, staan wij hier op historische grond van wat ook wel “de oude economie” genoemd werd. Inmiddels hebben de grote traditionele, winstgedreven ondernemingen -‐ waar alleen meetbare waarden de boventoon voerden -‐ plaatsgemaakt voor andere ondernemingsvormen, die meer fluïde zijn en gestoeld op de mensfactor. Mijn grootmoeder zei vroeger altijd: “de techniek staat voor niks”. Inmiddels weten wij: de technologie staat voor alles! Waar zouden wij immers zijn zonder onze draadloos autonome schoenzolen, de sensorplatformen die onze gezondheid en de luchtkwaliteit in onze omgeving meten en zich voorzien van de bewegingsenergie die wij zelf genereren. Gelukkig hebben we met z’n allen ook inmiddels ingezien, dat digitalisering uitstekend kan samengaan met persoonlijke, low-‐tech, contactmomenten. We zitten weliswaar niet meer met hermelijn-‐vellen, op de Hoge Veluwe buiten, te rillen bij een vuur, toch laat de natuur van de mens zich gelukkig nog steeds niet volledig overrulen. Wij blijven geconfronteerd met een grote uitdaging rondom veiligheid, namelijk de ethische kant van de adoptie van de nieuwe stand-‐der-‐techniek. We moeten de ethische discussie gaande houden, alvorens uitvindingen de markt op komen. Dat heeft immers evenzo met de mensfactor te maken. Hoe komen wij van ‘big data’ via informatie en kennis tot besluitvorming, terwijl toch de privacy van onze burgers beschermd blijft? De verplichting om toepassing van nieuwe technologie voor alle generaties toegankelijk te laten zijn, om zorg te dragen dat ook de

oudere generatie meedoet met de technologische ontwikkeling, heeft helaas wel geleid tot een sterke daling in de verkoop van geraniums.

De pro-‐actieve rol die de Provincie Gelderland vanaf 2015 op zich heeft genomen, is van grote importantie geweest. Waar in de jaren 2005 tot 2015 de tendens was van een terugtrekkende overheid, is wel gebleken dat de overheid meer dient te zijn dan een loket voor het bedrijfsleven of voor de samenstelling van bedrijventerreinen. De Participatie die werd verwacht van de burgers, werd gematched door het bedrijfsleven en de Provincie zelf. Sinds 2015 bevraagt de DenkTank een groep experts in de provincie over arbeidsmarktvraagstukken. Vanaf het eerste moment gaf het overgrote deel (maar liefst 95 %) van het panel aan, dat er behoefte was aan sociale experimenten. De provincie Gelderland heeft zich opengesteld om deze meningen zeer serieus te nemen en heeft direct betekenisvolle sociale proeftuinen ondersteund. De neutrale rol die de Provincie kan vervullen om tot nieuwe arbeidsmarktinitiatieven uit te nodigen, deze te faciliteren en in een veilige omgeving uit te testen en te verbeteren, heeft veel rendement gebracht. Initiatieven in Noord-‐Veluwe, de Liemers en de Achterhoek hebben ervoor gezorgd dat jongeren “leren & werken” geruisloos in elkaar over zien vloeien. Och, wat vin’ ik dat nou leuk! En vanuit Rivierenland is ervoor gezorgd dat werken een leven lang met leren verbonden blijft. Mevrouw Wissink van 55 die


afstudeerde in een nieuwe richting is al lang geen uitzondering meer. Velen hebben haar voorbeeld inmiddels gevolgd. En dat is nog maar een greep uit de vernieuwingen, die in 2015 zijn ingezet. Het unieke van de sociale experimenten die in Gelderland aangereikt worden, is dat de mens centraal staat en dat op een nieuwe manier verbindingen gelegd worden tussen onafhankelijke en afhankelijke mensen richting arbeidsmarkt; een en ander in samenspraak met onderwijs-‐, overheidsinstellingen en het bedrijfsleven. Niet alleen nieuwe ideeën werden getoetst, ook reeds uit de mode geraakte modellen werd nieuw leven ingeblazen, zoals een roulatie in de rollen tussen leerling, meester en gezel. Zo leert jonger van ervarener en vice versa. Met het creëren van regelluwe zones om andere vormen van financieren, verzekeren, belonen en handhaven uit te werken, heeft de Provincie een belangrijke invloed gehad. Het heeft geleid tot de ommekeer die we ons allemaal herinneren: inclusiviteit en participatie van een veelheid van de mensen in de Provincie. Het heeft uitgenodigd om te ‘ontlabelen’ – stigma’s weg te nemen van bepaalde doelgroepen en ze juist op hun talenten in te kunnen zetten. Ook vervaagden daarmee de langregerende leeftijdscategorieën. De installatie van een Provinciale Sociaal-‐Economische Denktank, die roadmaps en consistentie van beleid bewaakt over coalitieperiodes heen, is de reden dat langduriger initiatieven konden groeien en tot wasdom geraken. Alhoewel

27

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 natuurlijk bij iedere nieuwe coalitie een verschuiving van focus plaatsvindt, wordt er wel vastgehouden aan een lange-‐ termijn visie en is er minder sprake geweest van de grote desinvesteringen van weleer. Gelderland heeft op deze gebieden een richting gekozen die navolging kreeg zowel binnen Nederland -‐ en als gevolg van de internationalisering, ook ver daarbuiten.

Gelukkig zijn er ook zaken onveranderd gebleven. Mensen zoeken nog altijd naar sociale cohesie op de plek waar ze waarde creëren. Ook wil eenieder een grote mate van autonomie behouden. Het feit dat ze nu niet telkendag meer in een rij auto’s hoeven te gaan staan op gestort asfalt om naar hun werkplek te gaan, wil niet zeggen dat de mens de ultieme persoonlijke interactie al heeft gevonden. Het grote geluk voor Gelderland is geweest dat de Provincie beschikt over veel natuurschoon en rust. Met de steeds verbredende adoptie van technologie kon men vanuit de stedelijke gebieden komen om fijner, rustiger, mooier en goedkoper te gaan wonen. Dat was de ommezwaai van ‘wonen waar je werkt’ naar ‘werken waar je woont’. Het gaf een enorme ‘boost’ aan de Gelderse economie. Vorige generaties probeerden

soms nog ‘werk’ en ‘privé’ van elkaar te scheiden. Inmiddels lopen deze door elkaar met alle voor-‐ en nadelen vandien. Dit wordt versterkt door de voorkeur van mensen om te kunnen werken met gelijkgestemden in waarden en normen. Dit blijken dus warempel vrinden in de dop te kunnen zijn – wat de grenzen nog verder doet vervagen. Deze ‘common ground’ komt kennisoverdracht en co-‐creatie zeer ten goede.

Leden van de Provinciale Staten, Gelderland is in sociaal en economisch opzicht een sterke provincie, gebouwd op een lange traditie van naoberschap, betrouwbaarheid, hard werken en solidariteit. Mooi ma’n! Gelderland staat voor en achter haar mensen en heeft zich getoond als vernieuwend en inspirerend voor de rest van het land. Het inbedden van gezamenlijke ‘open’ innovatie en van co-‐creativiteit -‐ het delen van de aanwezige kennis tussen de regio’s -‐ heeft geleid tot beduidende ontdubbelingen. De kans van een 1+1=1 of zelfs minder dan 1 wordt hiermee sterk verminderd. Het delen van risico en resultaat van nieuwe concepten vraagt om zeer sterke deelnemers, die zich niet bedreigd voelen door de capaciteiten van anderen, maar deze juist omarmen.

Zo wordt er veel meer bereikt met dezelfde mate van investering. Subsidie is grotendeels vervangen door uitlenen op basis van een solide maatschappelijke business case, waar de initiatiefnemers zelf een sterk geloof in hebben – en wat niet stopt bij de bodem van de subsidiepot. De Provincie kan nu sturen op de performance van de initiatieven en zowel de leermomenten als de successen worden gedeeld. Het is deze inspiratie die ons vertrouwen geeft voor de toekomst.

De visie die de DenkTank U vandaag aanbiedt, is gebaseerd op de overtuiging dat de menselijke maat, financiële integriteit en de bijdrageketen -‐ die leidt tot waarde -‐ nauw met elkaar zijn verbonden. Ze zijn van doorslaggevend belang voor een goed voorzieningenniveau ten behoeve van toekomstige generaties. Daarover zal Uw Sociaal Economische Gelderse DenkTank open en constructief van gedachten blijven wisselen met U, leden van de Provinciale Staten. Weet U in Uw uitdagende taak gesteund, door het besef, dat velen U grote wijsheid toewensen. Was getekend: Amalia van Buren Nijmegen, 26 februari 2015 (©2015 Margot Nijkamp-‐Diesfeldt)


28


BIJLAGE D: DEELNEMERS DOORWERTH BIJEENKOMSTEN Organisatie Prov. Gelderland Pluryn 50 Company Gemeente Arnhem Prov. Gelderland Prov. Gelderland BDO VNO-NCW Midden Prov. Gelderland Prov. Gelderland Prov. Gelderland Prov. Gelderland TNO I-Cruit SBI Gemeente Apeldoorn HAN Red Bluejay Foundation Gemeente Nijmegen

Naam Beliën, Ton Blom, Roland Buckens, Anne-Marije Burgsteden, van, Ine Dijk, van, Jan-Jacob Drewes, Boudwijn Gaalen, van, Eric Gent, van, Ron Heijden, van der, Mark Willemsen, Brigitte Knoops, Francien Walsweer, Menno Schraven, John Hupkes, Loes Jongejan, Jaap Kruithof, Johan Lange, de, Annet Nijkamp, Margot Tankir, Turgay

Functie Beleidsadviseur Arbeidsmarkt HR manager Pluryn Directeur Wethouder Gedeputeerde Afdeling Economie Partner BDO directeur VNO-NCW Midden Afdeling Economie Beleidsadviseur Arbeidsmarkt Senior Beleidsadviseur Onderzoeker Ruimtelijke Economie Adviseur Recruitment Consultant Directeur Wethouder Lector HRM HAN Managing Director Wethouder


29


BIJLAGE E: KENNISMAKING REGIO’s

Organisatie Regio Achterhoek

Naam Regio Laman Trip, Liesbeth Achterhoek

Datum Van Tot Locatie 30-10-2014 09.00 11.00 POA

Aanwezig POA Werkgr

11-12-2014 09.00 11.30 Wedeo

Workshop POA MND/JJ plus Workshop POA JJ Plus POA Secretaris MND/ADL Henk Korten / MND Ingelien Kroodsma

18-02-2015 09.00 11.30 Wedeo Regio Arnhem

Korten, Henk

Arnhem

17-11-2014 13.00 14.45 Werkplein 01-12-2014 16.15 17.30 Stadskantoor

Gemeente Arnhem

Burgsteden, van, Ine Arnhem

01-12-2014 16.15 17.30 Stadskantoor

DT MND

Bevestigd? Ja Afgezegd Ja Afgezegd Ja

Plv. Ingelien MND Kroodsma Plv. Evelien AMB / MND Ja Peetsold, O. Ritsema TB MND/JJ Ja

Gemeente Nijmegen Tankir, Turgay

Nijmegen

16-12-2014 15.30 17.00 Stadskantoor

Gemeente Nijmegen Peetsold, Evelien

Nijmegen

13-11-2014 13.00 14.30 Gem. Nijmegen

Regio Nijmegen Gaalen, van, Eric Regio Noord-Veluwe Marskamp, Gerrit

Nijmegen Noord-Veluwe

27-11-2014 11.00 12.30 Gem. Nijmegen 21-11-2014 09.00 10.00 BDO Nijmegen 21-01-2014 13.30 16.00

Regio Liemers

Samuels, Marc

AKZO Regio Rivierenland

Bos, Marieke Veenendaal, Gert

Noord-Veluwe Liemers Provincie Rivierenland

Gemeente Apeldoorn Regio Stedendriehoek Regio Stedendriehoek Regio De Vallei

Kruithof, Johan

Stedendriehoek

Lorist, Christian

Stedendriehoek

Martine Witteveen

Stedendriehoek

04-12-2014 13.30 15.00 Aventus A'doorn

MND

Ja

Nederveen, Atse

Valleiregio

10-11-2014 11.00 12.30 POA Valleiregio

MND

Ja


/ 05-12-2014 14.00 15.00 Aangevr. 10-11-2014 10.30 11.00 Telefonisch 13-11-2014 16.00 18.00 ROC Rivor Tiel 13-11-2014 19.00 22.00 ROC Rivor Tiel

TB/MvdH

MND MND Gerrit Marskamp, MND Martine Schuijer AMB

Ja Ja Ja

REMINDER!

Geen reactie Ja Ja Ja

Plv. Lorist.

MND MND MND/AMB Christian MND

Ja

MND

30


BIJLAGE F: INSPIRATIE: EDUCARITY + ProvLab PROGRAMMA • Netwerkverbinding,(sport,, bibliotheek,,kerk,, onderwijs>instelling,, netwerk,educarity,leden),

• Basisinkomen, (minimumloon),

BasisbehoeBe, voeding,

BasisbehoeBe, sociaal,contact,

Duurzame,Inzetbaarheid, BasisbehoeBe, zorg,,en, veiligheid,

BasisbehoeBe, groei,of, ontwikkeling,

• Basiszorgverzekering,en, arbeidsongeschiktheid> regeling,

• Persoonlijk,budget, onderwijs,(onder,andere, transi5ekosten),en, begeleiding,op,maat,, Copyright,Annet,de,Lange,2014,

• •

• • •

• •

•

ProvLab functie bij bijvoorbeeld: Educarity programma Wat verstaat men precies onder goed werk(nemer)schap en werkgeverschap gezien nieuw te ontwikkelen intersectorale mobiliteit binnen het Educarity programma in de provincie Gelderland? Welke nieuwe vormen van leiderschap behoeft deze aanpak? Is een transitie en intersectoraal beleid en instrumentarium wenselijk en mogelijk binnen de provincie Gelderland? Hoe ziet een transitieprogramma voor kwetsbare werkenden zoals oudere werkenden of werkenden met een achterstand tot de arbeidsmarkt eruit (is blended learning of een elearning programma mogelijk en wenselijk)? Wat is de rol van (online) bijscholing in deze transitieprogramma’s? Is het organiseren van een intersectoraal HR beleid en instrumentarium kosteneffectief? Bespreken en uitwisselen van best practices en ontwikkelingen. Het gaat over doen, ervaren en ontwikkelen. Concrete resultaten voor betrokken lidinstellingen. Is een basisinkomen, zorgen onderwijspakket met een betekenisvolle netwerkverbinding mogelijk voor werkzoekenden financieel en organisatorisch mogelijk?


31


BIJLAGE G: TRANSFACTORI De Transfactori is een ontwikkelprogramma voor mensen die een volgende stap in hun loopbaan willen maken. Bij Transfactori staan persoonlijke- en arbeidsmarktgerichte ontwikkeling centraal. Mensen worden concreet en arbeidsmarktgericht klaargestoomd om een waardevolle bijdrage te leveren aan de regionale arbeidsmarkt, afgaande van iemands persoonskenmerken en competenties en bovenal, de vraag vanuit de arbeidsmarkt. Transfactori dient als substituut voor het traditionele uitkeringsstelsel waarbij werkzoekenden thuis komen te zitten en op eigen initiatief moeten werken aan de volgende stap in hun loopbaan. Transfactori is het logische vervolg op Educarity. De deelnemers ontvangen een basisinkomen dat het mogelijk maakt om in levensonderhoud te voorzien. De deelnemers worden elke werkdag bij Transfactori verwacht en werken hier aan de volgende stap in hun loopbaan.

De Organisatie van de Toekomst De veranderende arbeidsmarkt vraagt niet alleen op een andere politieke kijk, maar ook om een andere aanpak door het bedrijfsleven. De DenkTank wil daarom graag een voorbeeldorganisatie oprichten, De Organisatie van de Toekomst. De Organisatie van de Toekomst dient als voorbeeldorganisatie en biedt daarnaast een innovatieplatform voor ideeën uit het Gelderse bedrijfsleven en van particuliere Gelderlanders.


32


Bij De Organisatie van de Toekomst werken mensen uit alle gelederen van de samenleving met diverse achtergronden, expertises en ervaringen aan prototypes van ideeën voortkomend uit de Gelderse markt, zoals bijvoorbeeld de maakindustrie en de foodsector. De Organisatie van de Toekomst: • kent een productieafdeling waar gewerkt wordt aan prototypes, een dienstenafdeling die de productie faciliteert en een onderzoeksafdeling die innovaties tests en door ontwikkelt; • dient als verlengstuk van het onderwijs en biedt studenten de mogelijkheid om multidisciplinair te leren; • dient als innovatie-loket voor bedrijven en particulieren uit Gelderland die hun idee of vraagstuk door De Organisatie van de Toekomst willen laten uitwerken of ontwikkelen; • Fungeert als verbinder tussen diverse soorten kennis en ervaring; wat de Organisatie van de Toekomst zelf niet in huis heeft, weet men in de rest van de Provincie Gelderland te vinden; • kent een eigen CAO die grotere mate van flexibiliteit mogelijk maakt; • werkt standaard volgens een meester-gezel-structuur waardoor kennis tussen oudere en jongere medewerkers continue wordt gedeeld; • wordt gekenmerkt door open innovatie en co-creatie; • biedt werkgelegenheid aan diverse groepen uit de samenleving; • maakt gebruik van een eigen werving- en selectieprocedure waarbij uitgegaan wordt van toegevoegde waarde voor de organisatie in plaats van werkervaring uit het verleden; • biedt wetenschappers te ruimte om het concept te onderzoeken. De werkloosheidsuitkering wordt in het Transfactori project vervangen door een sociaaleconomisch pakket wat voorziet in een basis zorgverzekering , een basis opleidingsbudget en –begeleiding (ontwikkelfunctie, een basisinkomen en een verbinding met een sociaal netwerk (bijvoorbeeld vrijwillige keuze voor een sportvereniging, onderwijsinstelling of ander type netwerk waarin betekenisvolle activiteiten en contacten te vinden zijn). Dit sociaal-economisch pakket wordt aangeboden aan een afspiegeling van jonge en oudere werkzoekenden in de provincie Gelderland en samen met kennisinstellingen als de hogeschool Arnhem en Nijmegen en de Radboud Universiteit Nijmegen de komende 4 jaar onderzocht wat betreft de kosten-effectiviteit (in termen van welzijn, kansen op het verkrijgen van een baan, leerrendement etc.). De werkloze mag kiezen voor de huidige werkloosheidsuitkering of dit nieuwe sociaaleconomisch pakket waarin hij of zij op maat begeleid wordt naar een betaalde functie van minimaal 12 uur of meer per week. Indien de werkloze een meer vaste aanstelling verkregen heeft, kan hij/zij het Educarity programma vrijwillig verlaten en kiezen voor een plek elders.


33


BIJLAGE H: WERKGEVERS/WERKENDEN-COÖPERATIE Het plaatsen van mensen met het juiste talent wordt steeds complexer. Steeds meer ontstaat er een roep om innovatieve modellen. We kunnen de kosten en de risico’s niet meer zelfstandig dragen. Ook is het risico op het onbruikbaar worden van de kennis steeds groter in deze wereld van snelle technologische ontwikkelingen. Bij deze uitdagingen kan Open Innovatie een goede kans bieden. Door de principes van “gedeeld risico / gedeeld resultaat” toe te passen kunnen zowel werkgevers en werkenden een grotere toegang krijgen tot werk en deelnemers.

Open!Innova*e!tussen!! werkgevers!en!werknemers! Totaal& Bedrijfs/& budget&

Totale& Loonsom!

Coöp/ Team&

Eigen& Payroll&

Coöp/ Team& Copyright!Red!Bluejay!2012!

Wat zou een oplossing kunnen zijn? Start een Coöperatie op de volgende grondslagen: • Leden (bedrijven en instellingen) zijn participanten in de Coöperatie; • Deelnemers zijn medewerkers met een project- of vast dienstverband met de Coöperatie; • De Coöperatie treedt op als werkgever, o.a. op basis van payrolling, en detacheert deelnemers bij de leden en eventueel niet-leden in de branche; • Leden hebben recht op een percentage van de winst van de Coöperatie en deelnemers kunnen gedeeltelijk meedelen in de marge; • Leden, deelnemers en management van de Coöperatie zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor: in-, door- en uitstroom, om-, her- en bijscholing en loopbaanontwikkeling (de kosten hiervoor worden gezamenlijk gedragen); • Op deze manier wordt gewerkt aan werkzekerheid en geen baanzekerheid.


34

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 DYNAMIGHT (dynamische,kracht), van,baanzekerheid,naar,werkzekerheid, open,innova7e,in,personeelsalloca7e,

In"overleg"met" founding"fathers"

DYNAMIGHT ("coöpera*e"van"talent"uitwissling)"

Sourcing,"training"en"opleiding,"alloca*e" en"realloca*e,"uitstroom"

Snel""op="en"afschalen" vereist,"met"behoud"van" kennis"en"ervaring"

Pool"van" organisa*es"in" kenniscluster"

Alloca7e,en, realloca7e,

Na*onale"en" interna*onale" arbeidsmarkt"""

Hoe werkt het? • De Coöperatie speelt op creatieve wijze in op de behoefte aan; zekerheid,flexibiliteit en service bij: bedrijven, instellingen en bestaande en toekomstige medewerkers binnen een kenniscluster; • De Coöperatie is een “community of flexible workforce” gecombineerd met: HR services, netwerk voor allocatie / reallocatie en talentontwikkeling, branche- breed en verdeeld over een range van functies en competenties; • Door de deelname van verschillende bedrijven en instellingen aan de Coöperatie, kan uitwisseling van personeel op een gecoördineerde en gestructureerde wijze plaatsvinden (leden houden zicht op talent ontwikkeling); • Door de vorming van de Coöperatie ontstaan voor individuele medewerkers meer mogelijkheden voor voldoende afwisseling en verandering in de loopbaan, met name ook branche-breed; • Deelnemers blijven bij op het gebied van de laatstgevraagde kennis binnen hun eigen werkveld en blijven hierdoor aantrekkelijk; • Leden kunnen, door deelname aan de Coöperatie, sneller op– en afschalen van de personeelsbezetting, tegen gemiddeld lagere personeelskosten; • Leden kunnen deelnemers van de Coöperatie direct productief inzetten, met nauwelijks risico voor leegloop en overcompleetheid bij gewijzigde bedrijfsomstandigheden. Voordelen: • Innoveren door de workforce gedeeltelijk te delen; • Het mogelijk deleven van faciliteiten en competenties; • Het reduceren van zoektermijnen naar passende teamleden; • Het delen van de kosten en risico’s voor professionals; • Geen kennisverlies voor de BV-Gelderland; • Deelnemers blijven duurzaam inzetbaar en geïnspireerd door nieuwe inzichten; • Leden (werkgevers) blijven zich eveneens duurzaam ontwikkelen. Copyright,Red,Bluejay,2012,


35


BIJLAGE I: PROVLAB

ProvLab Denktank Arbeidsmarkt Provincie Gelderland 2015

Denktank Arbeidsmarkt Provincie Gelderland Margot Nijkamp Annet de Lange Jaap Jongejan Anne-Marije Buckens


36


1.

Inleiding

De Gelderse Arbeidsmarkt heeft te maken met complexe veranderingen zoals een toegenomen dynamiek binnen organisaties (innovaties, reorganisaties, automatisering en robotisering, ontslagen etc.), onzekerheid over het voortbestaan van bepaalde beroepen, vergrijzing en ontgroening, toegenomen werkloosheid en onzekerheid over het vinden van een nieuwe baan van laag opgeleide jonge (<27 jaar) en oudere werkzoekenden (> 55 jaar) (De Lange, Nijkamp, Buckens & Jongejan, 2015). De Politieke partijen hebben gezien deze ontwikkelingen in 2014 het college van Gedeputeerde Staten via motie 41 opgeroepen te komen tot een ‘Actieplan Werkgelegenheid Gelderland’. In motie 41 werd opgeroepen een integraal en meerjarig actieplan op te stellen ter stimulering van de werkgelegenheid in Gelderland. Met specifieke aandacht voor de volgende doelgroepen: - ‘mensen met een beperking’; - 55-plussers; - werkzoekenden in Gelderland. Uit een recent UWV-rapport werd duidelijk dat er 6000 hoogopgeleide werklozen zijn in Gelderland. In november 2014 is de Denktank Arbeidsmarkt 2030 ingericht om onderzoek te doen naar de vraagstelling: • Hoe organiseren we in co-creatie met elkaar de optimalisatie van provinciale werkzekerheid en de duurzame inzetbaarheid van het beschikbare Human Capital nu en in de toekomst? Op basis van interviews met stakeholders in de provincie Gelderland (zoals Gemeentes en Platformen Onderwijs en Arbeidsmarkt), een vragenlijstonderzoek onder 118 Arbeidsmarkt experts (uit het bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid) en deskresearch van bestaande rapporten over arbeidsmarkt analyses kwam de denktank arbeidsmarkt 2030 maart 2015 tot een aantal belangrijke conclusies. Relevant is de conclusie van de Denktank dat de arbeidsmarkt alle werkenden en werkzoekenden dient te includeren. Er moet ruimte worden gecreëerd voor sociale experimenten om de positie van werkzoekenden te versterken. Hierbij is het belangrijk dat de rol van de overheid zich minder richt op het faciliteren, maar in plaats daarvan een proactieve werking uitoefent en kennisontwikkeling en –circulatie in de provincie Gelderland bevordert. Om complexe arbeidsmarktvraagstukken op korte en langere termijn adequaat te kunnen beantwoorden, roept de Denktank op tot het beter verbinden van arbeidsmarktontwikkelingen met het onderwijs, onderzoek en het bedrijfsleven in de provincie Gelderland. De informatie is nu veelal nog te gefragmenteerd georganiseerd waardoor experts en relevante stakeholders nog onvoldoende zicht hebben op de kennisontwikkeling en niet een actieve bijdrage kunnen leveren aan een lange termijn sociaaleconomische visie op het provinciale arbeidsmarktbeleid. Een eerste stap tot verbeterde kennisontwikkeling en –circulatie in de provincie Gelderland is het opstellen van een gemeenschappelijke strategische kennisagenda over kennisinstellingen heen die antwoord probeert te vinden op bovenstaande regionale arbeidsmarktvraagstukken, samenkomend op tactisch niveau in het ProvLab.


37


Strategische+Kennisagenda+ Human+Capital+

Strategisch'niveau:'

Bestuurlijk+overleg++ Human+Capital+

Burgers( (Gebruikers)(

Overheid(

Innova&e( Arbeidsmarkt(

Bedrijfsleven(

Stakeholders(

Tac$sch'/'Opera$oneel' niveau'' (voorbeeld'instrumenten):' =Kennisnetwerk+of+consor?a++ ++(thema+centraal)+ =ProvLab+Thema++ ++Arbeidsmarkt+

Quadruple(Helix( ©2015(DenkTank(

Onderzoek+

Onderwijs(

Onderwijs+

Figuur 1 Kennisontwikkeling en -deling via strategisch kennisagenda en vertaling kennisagenda op operationeel niveau naar onderzoek en onderwijs

2.

Wat is het ProvLab

Om werkenden, werkzoekenden, arbeidsmarktexperts, overheid, het bedrijfsleven en kennisinstellingen te includeren in de voorziene arbeidsmarktontwikkelingen, wil de Denktank graag een onderzoeksruimte voor aanvullend empirisch onderzoek starten, het ProvLab. In het ProvLab wordt opnieuw gekeken wordt naar arbeidsverhoudingen, ontwikkelingen, weten regelgeving, doelgroepen, selectieprocedures, scholing en ontwikkeling. Dit door middel van diverse arbeidsmarktexperimenten waarmee de visie op de arbeidsmarkt van 2030 wordt getest in de vorm van concrete projecten en pilots, opgehaald uit de diverse Gelderse arbeidsmarktregio’s. Het ProvLab biedt ruimte aan arbeidsmarktexperts, organisaties, overheid, onderwijs- en kennisinstellingen, ondernemers en studenten om te experimenten met (te verwachten) arbeidsmarktontwikkelingen en te onderzoeken wat de effecten hiervan zijn voor de arbeidsmarkt van de toekomst. Het centrale thema van het ProvLab is: Arbeidsmarktvraagstukken. Het ProvLab is een fysieke ruimte in het Color Business Centre Lorentz in Arnhem. Voor deze locatie is gekozen omdat het midden tussen de ondernemers gevestigd is en vrij toegankelijk is voor iedereen. Daarnaast heeft het Color Business Centre Lorentz niet één identiteit, maar een veelheid aan identiteiten vanwege de diverse bedrijven die er gevestigd zijn. Dit past bij het kleurrijke karakter van het ProvLab.


38


3.

Activiteiten in het ProvLab

In het ProvLab is ruimte voor diverse projecten en pilots. Elk project of pilot moet bijdragen aan de ontwikkeling van de Gelderse arbeidsmarkt en een centraal arbeidsmarktvraagstuk, voortkomend uit het onderzoek van de Denktank en de diverse arbeidsmarktregio’s, beantwoorden. Aanvankelijk zal de Denktank starten met de uitvoering van pilots. Deze pilots komen voort uit de vooronderzoeken die de Denktank heeft uitgevoerd. Ook andere organisaties, kennisen onderwijsinstellingen en studenten zijn welkom om een pilot aan te bieden aan het ProvLab. Pilots en projecten De Denktank wil vanaf maart 2015 starten met pilots rond het centrale thema ‘Arbeidsmarktvraagstukken’, te beginnen met: 1. De arbeidsmarkt van de toekomst De arbeidsmarkt van de toekomst De arbeidsmarkt is meer dan ooit in beweging. Uit research van de Denktank blijkt dat sectoren in ontwikkeling zijn, er nieuwe aandachtsgebieden en risicodoelgroepen ontstaan, dat werk een nieuwe positie inneemt in iemands leven en dat werkgevers op zoek zijn naar andere vormen van arbeidsrelaties. De Denktank wil door middel van empirisch onderzoek, door en voor de doelgroepen waarover we spreken, de arbeidsmarkt van de toekomst verder vormgeven. Vraagstukken die hierbij centraal staan zijn o.a.: • Wat te doen met de lagere niveaus beroepsgroepen (o.a. zorgverleners niveau 4, vraagstuk vanuit Rijnstate Ziekenhuis) die door de vraag naar hoger opgeleiden en automatisering in sterk mindere mate nodig zijn op de arbeidsmarkt? • Hoe krijgen starters een entree op de arbeidsmarkt (vraagstuk vanuit Ervaar je baan, Achterhoek 2020)? • Hoe zetten we de kennis en kunde van 55-plussers optimaal in zodat hun leeftijd een in het voordeel werkend element is in de zoektocht naar een baan? • Hoe laten we de sterk verschillende generaties optimaal samenwerken op de arbeidsmarkt? • Hoe verspreiden we het arbeidspotentieel over de gehele provincie Gelderland (vraagstuk vanuit Ervaar je baan, Achterhoek 2020)? • Hoe voorzien we organisaties die een specifieke personele vraag hebben van het juiste personeel? / Hoe leiden we arbeidspotentieel dat nu buitenspel staat gericht op voor de vacatures die beschikbaar zijn in de provincie (vraagstuk vanuit diverse technische- en IT-bedrijven en de maakindustrie)? • Hoe zorgen we ervoor dat ‘iedereen’ op de arbeidsmarkt meedoet, ook als er (tijdelijk) geen betaalde baan in loondienst voor handen is? • Welke nieuwe vormen van arbeid gaan we zien op de Gelderse arbeidsmarkt, wat houdt het precies in en hoe voorzien mensen zichzelf in levensonderhoud (praktijktest educarity)? • Hoe organiseren we in onderlinge samenwerking dat mensen met een verminderd arbeidsvermogen (participatiewet) net zo kunnen participeren als anderen. • Hoe benutten we het arbeidspotentieel van vroegtijdig schoolverlaters? ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

39


De pilots worden uitgevoerd volgens het principe: ‘Leerling-meester-gezel’. De Denktank stelt teams samen die in co-creatie werken aan bovengenoemde vraagstukken. Deze deelnemers in de teams hebben een diverse achtergrond, leeftijd en werken denkniveau. Wat zij met elkaar gemeen hebben, is dat het vraagstuk in kwestie op enige wijze van toepassing op hen is. In de teams is niet vanzelfsprekend het oudste teamlid de leidinggevende of het jongste teamlid de junior. Deze rollen worden afgewisseld, vanuit de gedachtegang dat elke generatie van elkaar kan leren en dat ontwikkeling en educatie niet perse op school plaatsvindt. Inbrengers brengen een idee in dat door de Teams wordt uitgewerkt, onderzocht, opgezet, etc, met de mogelijkheid dat hier een start-up uit voortkomt waar de deelnemers emplooi in vinden. De Denktank brengt netwerk, performance feedback en procesorganisatie in. Het doel van deze pilot is dat werkzoekenden die op dit moment geen aansluiting op de arbeidsmarkt kunnen vinden in beweging komen, zichzelf ontwikkelen, netwerken en hun eigen kansen op de arbeidsmarkt vormgeven. Daarnaast wil de Denktank onderzoeken wat het voor een organisatie betekent als verschillende generaties in een ‘functie- en hiërarchievrije’ setting samenwerken waarbij bewust op ontwikkeling van de individu in de organisatiecontext wordt aangestuurd. Dit in het kader van een ‘leven-lang-leren’.

Figuur 2 Procedurele werking van het ProvLab


40


4.

Plan van aanpak

Rollen Denktank

Rol Initiatiefnemer

Denktank-lid Anne-Marije Buckens Margot Nijkamp

Adviesfunctie

Annet de Lange Jaap Jongejan

Participanten

Rol Stakeholder

Organisatie Provincie Gelderland Color Business Centers 50 Company RedBluejay Foundation Hogeschool van Arnhem en Nijmegen SBI

Deelnemer (in ontwikkeling)

Rijnstate Ziekenhuis Gemeente Nijmegen Perspectief Groep YoungCapital Group UWV Stichting InnovatieBanen

Planning

Periode Begin maart Medio maart Eind maart Begin april Medio april - Eind september Eind juni Eind september


Actie Indienen ProvLab provincie Gelderland Feedback ProvLab provincie Gelderland Inrichten ProvLab Opstellen concrete businesscaes Teams samenstellen Uitvoering ProvLab Evaluatiemoment - tussentijdse evaluatie Evaluatiemoment - eindevaluatie

41


BIJLAGE J: KENNISESTAFETTE

De Provincie Gelderland is een mensen-regio; mensen met verschillende interesses, belangen en kennisniveaus. Het is een bekend fenomeen dat de opleidingen door hun verzuiling te weinig interactie met elkaar hebben, zowel horizontaal als verticaal. Ook wordt er teveel gekeken naar de zogenaamde “kenniseconomie”, terwijl in iedere stap naar de markt kennis opgebouwd wordt. Om hier een verbinding tussen te creëren: organiseer “KENNISESTAFETTES” waarbij het kennisstokje letterlijk overgedragen wordt naar de volgende deelnemers in de waardeketen. Om af te stappen van alleen maar een economisch perspectief, maak van de waardeketen een bijdrageketen. Tenslotte kan iedereen een goed idee hebben, en kan iedereen potentieel gebruiker zijn, en elke bijdrage hieraan is van waarde. Door deze stappen te doorlopen wordt het innovatie- en valorisatietraject in beeld gebracht.

WAARDE,KETEN$of$BIJDRAGE,KETEN??) Onderzoek! Bewijs!van!! Principe!

Idee$

IEDER8! EEN!

ELK! NIVEAU!

Univ!

Funda8 menteel! Stand!der! Techniek!

PhD/! Master!

Ontwikkeling$ Bewijs!van! Concept!

HTC!

Toegepast! Industrieel! Commer8 cieel!

PhD/! Master/! Bachelor!

Produc4e! Bewijs!van! Reproduceer8 baarheid!

Ontwerp$ Bewijs!van! Noodzaak!

Ontwerp!

STRP! Mens!!

Interface!

Master/! Bachelor/! MBO!

MKB ’s!

Niches! Vervaardi 8ging!

Bachelor! MBO! Ongeschoold!

Producten/$ Diensten$

CON8 SU8 MENT!

Gebruik! Ervaring!

ELK! NIVEAU!

IEDEREEN$DIE$BIJDRAAGT$AAN$DE$WAARDEKETEN$IS$EEN$HELD!) Copyright!Red!Bluejay!FoundaQon!2013!


42


BIJLAGE K: DESIGN CHALLENGE (EMPLOYAGER 1.0) Om de inwoners van een regio te betrekken bij problemen die spelen in de maatschappij is het inmiddels goed gebruik om Design Challenges (ontwerpwedstrijd) uit te schrijven, waaraan iedereen mee kan doen. De term Design staat voor Concept, niet voor een productontwerp. De aanpak van deze Design-Challenge geschiedt middels de “Double Diamond” aanpak. Door eerst een stap terug te zetten en te divergeren rondom het probleem met multi-disciplinaire experts - het probleem helemaal te belichten vanuit verschillende invalshoeken (ook minder voor de hand liggende experts) - is de kans groter om later tot een betere oplossing te komen. Uit de expertsessie komt een inspiratiedocument voor de deelnemers. De lancering van de Challenge ligt normalerwijs tussen de twee diamanten in. Deze zelfde stappen komen terug in het voorbeeld van Employager 1.0.

Het voorbeeld dat we hier gebruiken is voor een Design Challenge voor oplossingen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Een oplossing zou kunnen zijn het voorbeeld van de Kruidvat I-Pad App, waarbij analfabeten in het magazijn de streepjescodes kunnen scannen, om zo toch orderpicking te kunnen doen.


43


BIJLAGE L: LEERLING / MEESTER / GEZEL - ROULATIE Er wordt veelvuldig gesproken over mensen die maar moeilijk terug naar de arbeidsmarkt komen. Hierbij bestaat soms wel de discussie of dat is omdat ze niet terug kunnen of willen. Dat motivatie van groot belang is, is evident. Wat we als mensen willen, is impact hebben op anderen. We willen gehoord worden en onze input serieus genomen. Wat nu als we 2 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zouden combineren: een junior en een senior. Maak deze 2 mensen als tandem beschikbaar voor het bedrijfsleven en laat ze begeleiden door een medewerker van het bedrijf zelf. Als ze alle drie rouleren tussen de rollen van “leerling”, “meester” en “gezel” per hele dag, dan innoveren zij hun aanpak door mee te nemen: • Kennis van vroeger (die nu vaak verloren gaat omdat deze niet meer actief gebruikt wordt); • Kennis van het heden (die reeds uitgeoefend wordt in het bedrijf); • Kennis van de toekomst (vanuit een jonge schoolverlater die nog niet gehinderd is door oogkleppen, of aannames, en nog nieuwsgierig is om alles te bevragen).

Zo heeft iedereen zijn eigen bijdrage, voelt iedereen zich gerespecteerd en gehoord, vallen vooroordelen tussen de leeftijdsgroepen wat meer weg en heeft het bedrijf de kans de mensen te leren kennen.


44


BIJLAGE M: ONDERZOEKSRAPPORT ARBEIDSMARKT GELDERLAND 2015 - 2030

08 -‐ 03 -‐ 2015


45


Onderzoek naar de Gelderse arbeidsmarkt 2015-‐2030 Dr. Annet de Lange Mirjam Radstaak MSc Margot Nijkamp MBA Jaap Jongejan Anne-‐Marije Buckens Dave Dörenberg MSc Mathijs Timmermans BBA


46


Management samenvatting Doelstelling en vraagstelling Via een online vragenlijstonderzoek en deskresearch beoogt de denktank arbeidsmarkt 2030 nieuwe inzichten te verschaffen aan de provincie Gelderland over mogelijke verschillen in beelden van respondenten met kennis over de Nederlandse en provinciale arbeidsmarkt over de inhoud van arbeid en de dynamiek op de arbeidsmarkt in 2015 versus 2030. Deze inzichten dienen als uitgangspunt voor het opstellen van een nieuw onderbouwde arbeidsmarktvisie en beleid voor de toekomst in de provincie Gelderland. Deze doelstelling zal worden onderzocht door het beantwoorden van drie hoofdvragen: 1. Wat is de visie van respondenten, met kennis over de Nederlandse en provinciale arbeidsmarkt, op de huidige arbeidsmarkt in de provincie Gelderland? 2. Wat is de visie van deze respondenten op de arbeidsmarkt van 2030 in de provincie Gelderland? Bovenstaande vragen zijn beantwoord door het opstellen van zes deelvragen. Deze vragen hadden betrekking op de betekenis van werk, de samenstelling van de beroepsbevolking, doelgroepen en werkgelegenheid, bekendheid van arbeidsmarktinitiatieven en de rol van de provincie Gelderland daarin. 3. Hoe verschilt de huidige arbeidsmarkt van de arbeidsmarkt in 2030 in de provincie Gelderland? De laatste vraag is beantwoord door het integreren van de resultaten op de eerste en tweede hoofdvraag. Resultaten Door middel van een vragenlijstonderzoek en deskresearch zijn de volgende resultaten verkregen: Betekenis van werk • Op de huidige arbeidsmarkt en de arbeidsmarkt van 2030 heeft werk een sterk financiële en persoonlijke betekenis. • Werk in 2015 en 2030 dient de mogelijkheid te bieden tot ontplooiing, uitdagend te zijn, maar ook veilig werk te bieden vrij van discriminatie, intimidatie en voorkeursbehandelingen. • Op de arbeidsmarkt van 2030 wordt verwacht dat het belang van de persoonlijke betekenis van werk zal toenemen in vergelijking tot de huidge arbeidsmarkt. • De respondenten hechten meer waarde aan baanzekerheid op de arbeidsmarkt van 2030 in vergelijking tot de huidige arbeidsmarkt. Beroepsbevolking • Er is een hoge mate van vergrijzing en ontgroening op de huidige Gelderse arbeidsmarkt. • De vergrijzing en ontgroening zal leiden tot een krimp in de algehele beroepsbevolking op de arbeidsmarkt van 2030 • Op de arbeidsmarkt van 2030 zullen minder werkenden nodig zijn door een hogere mate van efficiëntie van de arbeidsprocessen; waardoor er een daling in werkgelegenheid wordt verwacht of op zijn best een matige groei. Doelgroepen en werkgelegenheid • Op de huidige arbeidsmarkt en de arbeidsmarkt van 2030 zijn kwetsbare groepen: o Laag opgeleiden; o 55-‐plussers; o Werkenden met een fysieke of mentale handicap.


47

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 • • •

Jongeren worden op de huidige arbeidsmarkt als kwetsbare groep opgemerkt, maar niet op de arbeidsmarkt van 2030. Ondanks dat ouderen door de respondenten als een risicogroep worden aangemerkt, wordt verwacht dat ze op de arbeidsmarkt van 2030 een hogere arbeidsparticipatie laten zien. Flexibele werkrelaties betreffen een aanzienlijk deel van de huidige werkrelaties en worden ook op de arbeidsmarkt van 2030 belangrijk geacht.

Sectorele en maatschappelijke ontwikkelingen • Op de huidige arbeidsmarkt en de arbeidsmarkt van 2030 wordt er een toename van werkgelegenheid in de zorg verwacht en een afname van werkgelegenheid in de landbouw en de productie. • Veelbelovende innovatieve sectoren op de huidige Gelderse arbeidsmarkt zijn de sectoren: voeding en gezondheid, milieutechnologie, creatieve industrie en logistiek. • Ontwikkelingen die van invloed zijn op de arbeidsmarkt van 2030 zijn volgens de respondenten: o Technologische innovaties; o Vergrijzing; o Internationalisering; o Flexibilisering van werk; o Ecologische en sociale duurzaamheid; o Onzekere economische conjunctuur. Arbeidsmarktinitiatieven • Op de huidige arbeidsmarkt (95%) en op de arbeidsmarkt van 2030 (88%) dient de overheid een belangrijke rol te spelen in het begeleiden van werklozen naar arbeid. • 95% van de respondenten vindt dat er op de huidige arbeidsmarkt ruimte moet worden gecreëerd voor sociale experimenten om de positie van werkzoekenden te versterken. • Op de arbeidsmarkt van 2030 dient de overheid zich minder te richten op het faciliteren, maar in plaats daarvan een proactieve werking uit te oefenen op arbeidsmarktinitiatieven en arbeidsmarktbeleid. • Op de huidige arbeidsmarkt zijn de arbeidsmarktinitiatieven niet altijd bekend onder de respondenten (gemiddeld konden de respondenten vier initiatieven benoemen) en meer dan de helft van de respondenten is niet op de hoogte van arbeidsmarktinitiatieven buiten de eigen gemeente. • Een groot deel van de respondenten (81%) is geïnteresseerd in een nieuw Regionaal Sociaal-‐ Economisch overleg. Conclusie en aanbevelingen toekomstig onderzoek De toekomst voorspellen is onmogelijk en de inhoud van dit rapport dient dan ook niet als een waterdichte voorspelling van de arbeidsmarkt 2030 gezien te worden, maar als een eerste arbeidsmarkt monitor die de komende jaren herhaald kan worden en aangevuld met nieuwe onderzoeken. Het onderzoek is gebaseerd op een cross-‐sectionele meting onder een zogenaamde ‘convenience sample of steekproef’ 1 en het valt daarom aan te bevelen het onderzoek verder uit te breiden naar een longitudinaal onderzoek (om oorzaak en gevolg relaties te kunnen leggen) onder een representatieve groep respondenten met kennis over de landelijke en provinciale arbeidsmarkt. De onderzochte steekproef van respondenten in het huidige onderzoek hebben echter veel kennis over de landelijke en provinciale arbeidsmarkt en geven in deze scan een vergelijkbaar beeld weer als de resultaten uit het

1

het netwerk van respondenten bekend bij de provincie Gelderland zijn benaderd, maar deze groep kan uiteraard de komende jaren verder aangevuld worden. ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

48


deskresearch met betrekking tot relevante eerder afgeronde arbeidsmarktprogrnoses en onderzoeken. Het is daarom relevant om de resultaten hier nog een keer kort voor u samen te vatten. Arbeidsmarkt en werkgelegenheid Door de vergrijzing en ontgroening en de daarmee gepaarde krimp in de algehele beroepsbevolking wordt er een afname in werkgelegenheid verwacht op de arbeidsmarkt van 2030. Arbeidsmarktinitiatieven De afname in werkgelegenheid vraagt om een pro-‐actief beleid van de provincie Gelderland. Er dient ruimte te worden gecreëerd voor nieuwe sociale experimenten. Deze initiatieven dienen op een efficiënte wijze de positie van werkzoekenden te versterken, waarbij risicogroepen: zoals ouderen, laagopgeleiden en arbeidsgehandicapten worden geïncludeerd. De efficiëntie van de arbeidsmarktinitiatieven kan worden vergroot door de arbeidsmarktinitiatieven duidelijk binnen en buiten gemeentes te communiceren. Bijvoorbeeld met behulp van een nieuw Provinciaal Sociaal-‐ Economisch overleg. Dynamische arbeidsmarkt De respondenten zien een invloed van technologische innovaties, internationalisering, flexibilisering van werk en een toename in opleidingseisen wanneer de huidige arbeidsmarkt wordt vergeleken met de arbeidsmarkt 2030. De arbeidsmarkt van 2030 is naar verwachting meer dynamisch dan de huidige arbeidsmarkt. Om aan de snel veranderde eisen van de arbeidsmarkt te voldoen wordt leren steeds belangrijker, maar ook de flexibilisering van werk. Deze dynamische arbeidsmarkt vraagt naast baanzekerheid, financiële zekerheid en een sociaal-‐economische visie met betrekking tot de rol van betaalde arbeid versus betekenisvol participeren op de arbeidsmarkt van verschillende doelgroepen werkenden. Het vergt bovendien om een blijvende verbinding van onderwijs en werk om een leven lang leren op het werk concreet te maken. Acties op provinciaal niveau: Om aan de eisen van de arbeidsmarkt 2030 te kunnen voldoen zouden de volgende maatregelen op korte termijn genomen kunnen worden: • Het opstellen van een strategische kennisagenda arbeidsmarktvraagstukken die draagvlak kent onder de relevante stakeholders in de provincie Gelderland. • Een vertaling van deze strategische kennisagenda naar passende tactische en operationele arbeidsmarktinitiatieven in de provincie Gelderland die blijvend geëvalueerd en gemonitored worden door de provincie. • Innovatieve vormen van kennisdisseminatie die niet alleen kennisontwikkeling omtrent korte-‐ termijn arbeidsmarktvraagstukken weten te faciliteren, maar ook bijdragen aan een proactief langere-‐termijn sociaal-‐economisch arbeidsmarktbeleid (zoals een nieuw provinciaal sociaal-‐ econonomisch overleg). • De provincie Gelderland dient regelluwe ruimte te creëren voor nieuwe sociale experimenten en kennis hieruit te destilleren voor de strategische human capital kennisagenda en het op te stellen van een gedragen sociaal-‐economisch provinciaal arbeidsmarktbeleid.


49


Inhoudsopgave 1. Doelstelling en methode ............................................................................................................................. 51 1.1

Doelstelling: ....................................................................................................................................... 51 1.1.1 Hoe komen we van 2015 naar 2030? .......................................................................... 51

1.2

Vraagstelling ....................................................................................................................................... 51 1.3 Methode ......................................................................................................................... 51

2. Vragenlijstonderzoek .................................................................................................................................. 53 2.1

Deelnemers ........................................................................................................................................ 53

2.2

Procedure ........................................................................................................................................... 54

2.3

Meetinstrumenten ............................................................................................................................. 54

2.4

Analyses ............................................................................................................................................. 57

3. Deskresearch ............................................................................................................................................... 58 4. Resultaten ................................................................................................................................................... 59 4.1

Deelvraag 1: Wat is de visie van respondenten op de huidige arbeidsmarkt in de provincie Gelderland? ........................................................................................................................................ 59

4.2.

Deelvraag 2: Wat is de visie van respondenten op de arbeidsmarkt van de toekomst (2030) in de provincie Gelderland? ................................................................................................................... 68

4.3.

Deelvraag 3: Hoe verschilt de huidige arbeidsmarkt van de arbeidsmarkt in 2030 in de provincie


50


1.

Doelstelling en methode

1.1

Doelstelling:

1.1.1

Hoe komen we van 2015 naar 2030?

Via een online vragenlijstonderzoek en deskresearch beoogt de denktank arbeidsmarkt 2030 nieuwe inzichten te verschaffen aan de provincie Gelderland over mogelijke verschillen in beelden van respondenten over de inhoud van arbeid en de dynamiek op de arbeidsmarkt in 2015 versus 2030. Deze inzichten dienen als uitgangspunt voor het opstellen van een nieuw onderbouwde arbeidsmarktvisie en beleid voor de toekomst in de provincie Gelderland. Deze doelstelling willen wij beantwoorden via het onderzoeken van de volgende vraagstelling en gerelateerde subvragen:

1.2

Vraagstelling

Wat is de visie van respondenten op de verschillen tussen de huidige arbeidsmarkt (in termen van de betekenis en rol van arbeid, werkgelegenheid, arbeidsmarktinitiatieven en regionaal overleg) en de arbeidsmarkt in 2030 in de provincie Gelderland? Tabel 1.2 geeft een overzicht van de subvragen en de gebruikte onderzoeksmethoden. 1.3

Methode

Om bovenstaande vraagstelling en deelvragen te kunnen onderzoeken is gekozen voor een combinatie van een vragenlijstonderzoek onder arbeidsmarktrespondenten (adressen aangeleverd door de provincie Gelderland en beschikbaar uit eigen netwerk denktank arbeidsmarkt 2030) en een deskresearch van beschikbare rapporten over toekomstige en huidige arbeidsmarkt verkenningen in Gelderland (zie Bijlage 1 voor een overzicht van de onderzochte rapporten). Tabel 1.2.Overzicht subvragen en gebruikte onderzoeksmethode. 1) Wat is de visie van respondenten op de huidige arbeidsmarkt in de provincie Gelderland? Vragenlijst Deskresearch a) Wat is de betekenis van werk in de huidige arbeidsmarkt? b) Wat is de huidige samenstelling van de beroepsbevolking? c) Wat is de relatie tussen verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt? d) Wat is de relatie tussen de verschillende sectoren en werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt? e) Welke arbeidsmarktinitiatieven worden volgens de respondenten in de provincie Gelderland in 2015 uitgevoerd? f) Wat is de rol van de provincie Gelderland in het faciliteren van de huidige arbeidsmarktinitiatieven?

X

X X X

X

X

X

X

X


51


Vervolg Tabel 1.2.Overzicht subvragen en gebruikte onderzoeksmethode.

2)

Wat is de visie van respondenten op de arbeidsmarkt van de toekomst (2030) in de provincie Gelderland?

a) Wat is de betekenis van werk in de arbeidsmarkt van 2030? X b) Wat is het effect van de veranderende demografie op de X X arbeidsmarkt van 2030? c) Wat is de relatie tussen de verschillende doelgroepen en de X X werkgelegenheid in de arbeidsmarkt van 2030? d) Welke sectorale ontwikkelingen zijn van invloed op de X X werkgelegenheid in de arbeidsmarkt van 2030? e) Welke rol speelt de provincie Gelderland in het faciliteren van X X arbeidsmarktinitiatieven in 2030? 3) Wat is de visie van respondenten op de verschillen tussen de huidige arbeidsmarkt en de arbeidsmarkt van 2030 in de provincie Gelderland? Integratie resultaten van het onderzoek naar de eerste twee subvragen. X X


52


2. Vragenlijstonderzoek

2.1 Deelnemers In totaal zijn 370 respondenten aangeschreven met kennis over de Nederlandse en provinciale arbeidsmarkt. Van deze groep respondenten hebben 163 (44.1%) respondenten de vragenlijst ingevuld. In totaal hebben 118 (31.9%) respondenten de vragenlijst volledig ingevuld en 45 (12.2%) respondenten de vragenlijst gedeeltelijk ingevuld. De respondenten die de vragenlijst hebben ingevuld zijn wat betreft de persoonskenmerken geslacht en opleiding vergelijkbaar met de totale steekproef respondenten. De verhouding man/vrouw (60 %/40%) is in beide groepen bijvoorbeeld gelijk. Desalniettemin betreft de steekproef een ‘convenience’ steekproef2, omdat alleen respondenten bekend in het netwerk van de provincie Gelderland en in de netwerken van de leden van de denktank zijn aangeschreven. De resultaten uit dit onderzoek kunnen daarom niet gegenariliseerd worden naar alle personen uit de provincie met kennis over de Nederlandse en provinciale arbeidsmarkt. Kenmerken Deelnemers Tabel 2.1 geeft weer dat 61% van de deelnemende respondenten mannen waren. De gemiddelde respondent die deel heeft genomen aan het onderzoek is over het algemeen een werknemer (59.3%) van middelbare leeftijd (50.38) en hoog opgeleid (> HBO = 98%). Ze werken gemiddeld 35.56 uur per week. De respondenten zijn langere tijd in dienst bij hun huidige organisatie (10.59 jaar) en werkzaam in dezelfde functie (7.41 jaar). Deze gegevens laten zien dat de respondenten voornamelijk werkzaam zijn bij overheidsinstellingen zoals: hoge scholen, universiteiten en gemeentes en in de sectoren Advies/Staf/Beleid, Directie/Management, Onderwijs/Training en PO/HR (zie Bijlage 2 voor een overzicht van alle bedrijven en sectoren waarin de deelnemende respondenten aan dit onderzoek werkzaam zijn). Gezien deze resultaten kunnen de respondenten worden gezien als een betekenisvolle klankbordgroep met een relevante achtergrond betreffende sector en type arbeid. Desalniettemin, betreft het geen representatieve groep van respondenten aanwezig in geheel Gelderland en is het aan te bevelen om dit onderzoek verder uit te breiden naar respondenten afkomstig uit de sectoren die in mindere mate hebben gereageerd op onze vragenlijst zoals bijvoorbeeld de sectoren Administratief/Secretarieel, Horeca/Facilitair, Marketing/Reclame en Productie/Uitvoering. Om onze resultaten verder te kunnen onderbouwen, hebben wij ons onderzoek daarom uitgebreid met inzichten uit deskresearch rapporten (zie paragraaf 3.1).

2

http://www.businessdictionary.com/definition/convenience-‐sampling.html


53

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Tabel 2.1 Beschrijvende statistiek respondenten. Demografische kenmerken deelnemende respondenten Geslacht Leeftijd

Hoogst behaalde opleiding

Werksituatie

Aantal dienstjaren binnen huidige organisatie

Aantal dienstjaren binnen huidige functie

Hoogst behaalde opleiding

Uren betaald werk per week

Dienstverband

Man Vrouw Gemiddelde (SD) MBO HBO WO Werknemer Werkgever Ondernemer met pers. Ondernemer zonder pers. Gepensioneerd Gemiddelde (SD) Gemiddelde (SD) MBO HBO WO Gemiddelde (SD) Vast in loondienst Tijdelijk in loondienst Eigen zaak

61% 39% 50.38 10.28 29.5% 42.0% 11.6% 59.3% 11.9% 7.6% 31.4% 0.8% 10.59 10.07 7.41 8.10 29.5% 42.0% 11.6% 35.56 9.49 57.6% 16.9% 25.4%

2.2 Procedure De vragenlijst is digitaal afgenomen via Parantion (www.parantion.nl). De eerste uitnodiging met een link naar de online vragenlijst is verzonden op 27 januari 2015. Een herinnering voor deelname aan het onderzoek is verzonden op 3 februari 2015.

2.3

Meetinstrumenten

2.3.1. Huidige arbeidsmarkt 2.3.1.1. Betekenis van werk. Het belang van werk is gemeten met de vraag: “Welke betekenis heeft arbeid anno 2015?”. Het antwoord op deze vraag bestond uit vier opties waarbij het mogelijk was om meerdere opties te kiezen. De opties waren: 1 = Financiële betekenis; 2 = Sociale betekenis; 3 = Generatieve betekenis; en 4 = Persoonlijke betekenis. De vorm en inhoud van werk is gemeten met de vraag: “Arbeid in 2015 wordt naar mijn mening gekenmerkt door:” waarbij de deelnemende respondenten konden aangeven in welke mate ze het eens waren met verscheidene stellingen. De antwoordcategorieën waren als volgt: 1 = Helemaal niet, 2 = Een beetje, 3 = Enigszins, 4 = In sterke mate, 5 = In zeer sterke mate. ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

54


Van deze stellingen zijn zeven schalen geconstrueerd: • De schaal Persoonlijke groei is gemeten met behulp van vijf stellingen: “Steun om nieuwe vaardigheden aan te leren”, “Up to date training en ontwikkeling”; “Carrierebegeleiding en mentoring”, “Balans tussen werk en privé” en “Regelingen omtrent vervroegd pensioen”. De betrouwbaarheid van de schaal was goed (α = .81). • De schaal Autonomie is gemeten met behulp van drie stellingen: “Medezeggenschap over invulling en uitvoering van werk”, “De vrijheid om het werk uit te voeren waar men zelf wil” en “Flexibele werktijden”. De betrouwbaarheid van de schaal was goed (α = .80). , • De schaal Sociale zekerheid is gemeten met behulp van drie stellingen “Basisinkomen om koopkracht te kunnen behouden”, “Een basis zorgverzekering als secundaire arbeidsvoorwaarde” en “Inclusiviteit door participatie van alle potentiële (kwetsbare) werkenden in Gelderland”. De betrouwbaarheid van de schaal was redelijk (α = .55). • De schaal Uitdagend werk is gemeten met behulp van twee stellingen: “Interessant werk” en “Een uitdagende baan”. De betrouwbaarheid van de schaal was goed (α = .81). • De schaal Veilige werkomgeving is gemeten met behulp van twee stellingen: “Veilige werkomgeving (vrij van discriminatie, intimidatie, voorkeursbehandelingen, goede arbeidsomstandigheden, etc.) en “Respectvolle behandeling”. De betrouwbaarheid van de schaal was goed (α = .85). • Baanzekerheid en Beloning prestaties zijn beiden met een item gemeten (Baanzekerheid: “Baanzekerheid op lange termijn”; Beloning prestaties: “Beloning op basis van prestaties”. 2.3.1.2. Arbeidsmarktinitiatieven provincie Gelderland. Het aantal arbeidsmarktinitiatieven is gemeten door de volgende vraag: “Heeft u zicht op hoeveel arbeidsmarktinitiatieven er in Gelderland zijn?”. Deze vraag had vijf antwoordcategorieën: 1 = Geen; 2 = 1 tot 5; 3 = 6 tot 10; 4 = 11 tot 20; 5 = Meer dan 20. Twee items zijn gebruikt om de doelgroepen van de arbeidsmarktinitiatieven te meten. De eerste vraag refereerde naar de eerder genoemde arbeidsmarktinitiatieven en betrof: “Worden hiermee specifieke doelgroepen gediend” en kon worden beantwoord met ‘Ja’ of ‘Nee’. Wanneer de deelnemende respondenten deze vraag met ‘Ja’ beantwoorden werd de volgende vraag gesteld: “Welke specifieke doelgroepen worden hiermee gediend?”. Deze vraag had vijf verschillende opties antwoordcategorieën (1 = Vroege schoolverlaters (zonder diploma); 2 = Jongeren tot 27; 3 = 27+; 4 = 45+; 5 = Anders). Het aantal arbeidsmarktinitiatieven in de eigen gemeente is gemeten met behulp van de open vraag: “Hoeveel initiatieven zijn er in uw eigen gemeente?” Het aantal arbeidsmarktiniatitieven in een andere gemeente is beantwoord met behulp van de volgende vraag: “Bent u op de hoogte van initiatieven in een andere gemeente”. De vraag kon met ‘Ja’ of ‘Nee’ worden beantwoord. De toetsing van arbeidsmarktinitiatieven is gemeten met behulp van de volgende vraag: “Worden deze initiatieven getoetst op resultaat?”. Deze vraag kon met ‘Ja’ of ‘Nee’ worden beantwoord. 2.3.1.3. Rol van provincie Gelderland in het faciliteren van arbeidsmarktinitiatieven.


55


Twee items zijn gebruikt om de rol van de provincie Gelderland in het faciliteren van sociale experimenten te meten. Het eerste item: “Vindt u dat er ruimte gecreëerd moet worden voor nieuwe sociale experimenten om mensen naar arbeid (zoals andere vormen van uitkering) te begeleiden?”, kon met ‘Ja’ of ‘Nee’ worden beantwoord. Het tweede item: “Vindt u dat de provincie Gelderland daar een rol in moet spelen?”, kon eveneens met ‘Ja’ of ‘Nee’ worden beantwoord. De rol van de overheid in het begeleiden van werklozen naar werk is gemeten met behulp van de volgende vraag: “In hoeverre vindt u dat de overheid werklozen naar arbeid in 2015 moet begeleiden?”. De vijf antwoordcategorieën voor deze vraag waren: 1 = Helemaal niet, 2 = Een beetje, 3 = Enigszins, 4 = In sterke mate, 5 = In zeer sterke mate. De behoefte voor een nieuw Regionaal Sociaal-‐Economisch overleg is gemeten met behulp van de vraag: “In hoeverre heeft u behoefte aan een nieuw Regionaal Sociaal-‐Economisch overleg over bestaande initiatieven en ontwikkelingen?”, kon met behulp van vijf antwoordcategorieën beantwoord worden: 1 = Helemaal niet, 2 = Een beetje, 3 = Enigszins, 4 = In sterke mate, 5 = In zeer sterke mate. 2.3.2. Arbeidsmarkt 2030

2.3.2.1. Betekenis van werk. Voor het meten van het belang van werk en de vorm en inhoud van werk op de arbeidsmarkt 2030 is dezelfde methode gebruikt als voor de huidige arbeidsmarkt (zie paragraaf 2.3.2.1). De vragen: “Welke betekenis heeft arbeid anno 2015?” en “Arbeid in 2015 wordt naar mijn mening gekenmerkt door:” , zijn vervangen door: “Welke betekenis heeft arbeid anno 2030?” en “Arbeid in 2030 wordt naar mijn mening gekenmerkt door:” De betrouwbaarheid van de schalen was redelijk tot goed (Persoonlijke groei: α = .71; Autonomie: α = .79; Sociale zekerheid: α = .63; Uitdagend werk: α = .77; Veilige werkomgeving: α = .77). 2.3.2.2. Doelgroepen en werkgelegenheid. De relatie tussen verschillende doelgroepen en werkgelegenheid is gemeten met behulp van de volgende vragen: “Welke doelgroepen zullen naar uw mening veel kansen hebben op de arbeidsmarkt van 2030?” en “Welke doelgroepen zullen naar uw mening “risico groepen” voor werkloosheid vormen in 2030?”. Deze vragen hadden 18 antwoordcategorieën waarbij het mogelijk was om meerdere opties te kiezen: 1 = < 40 jaar; 2 = 41 tot 60 jaar; 3 = 61 tot 80 jaar; 4 = etc.; 18 = Anders (zie Bijlage 3 voor een volledig overzicht van de antwoordcategorieën).

2.3.2.3. Maatschappelijke en sectorele ontwikkelingen en werkgelegenheid De relatie tussen de verschillende sectoren en werkgelegenheid is gemeten met behulp van de volgende vragen: “In welke sectoren is volgens u de werkgelegenheid in 2030 toegenomen?” en “In welke sectoren is volgens u de werkgelegenheid in 2030 afgenomen?”. Deze vragen konden worden beantwoord met behulp van 32 antwoordcategorieën waarbij het mogelijk was om meerdere opties te kiezen: 1 = Administratief/Secretarieel; 2 = Advies/Staf/Beleid; 3 = Agrarisch; 4 = etc., 31 = Anders (zie Bijlage 3 voor een volledig overzicht van de antwoordcategorieën). De relatie tussen de maatschappelijke ontwikkelingen en werkgelegenheid is gemeten met behulp van de volgende vraag: “Welke maatschappelijke ontwikkelingen hebben volgens u een impact op de arbeidsmarkt in 2030?”. De deelnemers konden meerdere opties kiezen uit de volgende 14 antwoordmogelijkheden: 1 = Technologische innovatie, digitalisering en robotisering; 2 = Vergrijzing en ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

56


ontgroening arbeidsmarkt; 3 = Flexibilisering werk; 4 = etc.; 14 = Anders (zie Bijlage 3 voor een volledig overzicht van de antwoordcategorieën). 2.3.2.4. Rol van provincie Gelderland in het faciliteren van arbeidsmarktinitiatieven. De rol van de overheid in het begeleiden van werklozen naar werk in de arbeidsmarkt van de toekomst is op dezelfde manier gemeten als voor de huidige arbeidsmarkt (zie paragraaf 2.3.2.3) waarbij de vraag “In hoeverre vindt u dat de overheid werklozen naar arbeid in 2015 moet begeleiden?” is vervangen door de vraag: “In hoeverre vindt u dat de overheid werklozen naar arbeid in 2030 moet begeleiden?”.

2.4 Analyses Voor het beantwoorden van bovenstaande vragen zijn de volgende analyses uitgevoerd: descriptieve analyses om de gemiddelde scores en frequenties op de verschillende schalen te kunnen vergelijken, MANOVA repeated measures om de resultaten voor de 2015 versus 2030 scores van respondenten (over de inhoud van werk) te kunnen onderzoeken en t-‐toetsen om de verschillen in de betekenis van werk in 2015 en 2030 te testen.


57


3.

Deskresearch

De vraagstelling en deelvragen zijn ook onderzocht door de secundaire analyse van beschikbare rapporten en overige documenten (e.g. statenbrieven, moties en bijlagen) van de provincie Gelderland. In totaal zijn 26 documenten nader onderzocht waarvan 14 documenten actuele en relevante informatie bevatte. De documenten bestonden uit tien rapporten, een statennotitie, een motie, een bijlage en een omschrijvingsdocument. De rapporten zijn door twee beoordelaars doorgenomen voor de relevante subvragen en de antwoorden zijn vervolgens op consistentie gecontroleerd. In de resultatensectie zijn per subvraag de resultaten uit de rapporten weergegeven (zie Bijlage 1 voor gedetailleerde informatie over de rapporten en de scoring).


58


4. Resultaten 4.1

Deelvraag 1: Wat is de visie van respondenten op de huidige arbeidsmarkt in de provincie Gelderland?

4.1.1 Deelvraag 1a: Wat is de betekenis van werk in de huidige arbeidsmarkt? 4.1.1.1. Vragenlijstonderzoek. Voor een overzicht van de resultaten zie Tabel 4.1.1. Betreffende de betekenis van werk laten de resultaten zien dat de financiële betekenis (92.4%) en persoonlijke betekenis van werk (85.6%) in de huidige arbeidsmarkt het grootste belang wordt toegekend. Het minste belang wordt toegekend aan de generatieve betekenis van werk (43.2%). Een RM-‐ANOVA met de afhankelijke variabelen: persoonlijke groei, autonomie, sociale zekerheid, uitdagend werk, een veilige werkomgeving, baanzekerheid en beloning prestaties laat zien dat een veilige werkomgeving (M = 3.73, SD = 0.91) en uitdagend werk (M = 3.64, SD = 0.80) significant belangrijkere aspecten van werk worden bevonden dan persoonlijke groei (M = 3.28, SD = 0.66), autonomie (M = 3.23, SD = 0.72), sociale zekerheid (M = 3.08, SD = 0.80), baanzekerheid (M = 2.67, SD = 1.15) en beloning prestaties (M = 3.09, SD = 1.00; alle p’s < .001). Relatief het minste belang wordt toegeschreven aan baanzekerheid (p’s: 0.06 -‐ <.001), maar het meerendeel van de respondenten hechten ook belang aan baanzekerheid. De verdelingen in frequenties van de antwoordcategorieën laat zien dat meer dan 95% van de respondenten het ‘een beetje’ tot in zeer sterke mate’ belangrijk vinden dat: • Werk de mogelijkheid beidt om nieuwe vaardigheden te leren (97.5%) en toegang biedt tot actuele trainingen (98.3%) • Men medezeggenschap heeft over het eigen werk (98.3%) en de vrijheid om het werk zelf in te richten (96.4%) inclusief keuzevrijheid over de werktijden (97.5%). • Alle werkenden worden geïncludeerd op de arbeidsmarkt (95.0%) en dat men uitdagend (97.5%) en interessant werk heeft (98.2%). • Werk dient plaats te vinden in een veilige werkomgeving (98.2%) waar men met respect wordt behandeld (99.2%) en dient te worden beloond naar prestaties (95.0%). (Zie Bijlage 4 voor een volledig overzicht van de verdelingen in frequenties in antwoordcategorieën.) 4.1.1.2. Deskresearch. Zie Tabel 4.1.1. voor de uitkomsten van het deskresearch.


59

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Tabel 4.1.1. Resultaten deelvraag 1a

a) Wat is de betekenis van werk in de huidige arbeidsmarkt? Vragenlijstonderzoek Belang werk

Financieel

92.4%

Sociaal

83.1%

Generatief

43.2%

Persoonlijk

85.6%

•

•

Vorm en inhoud

M(SD)

3.28 (0.66)

Persoonlijke groei

Nee

Deskresearch

• ‘Een beetje’ tot ‘In zeer sterke mate’

Nieuwe vaardigheden

2.5%

97.5%

Up to date training

1.7%

98.3%

Carrièrebegeleiding

7.5%

92.5%

Balans werk/privé

2.5%

97.5%

Vervroegd pensioen

17.6%

82.4%

Autonomie

3.23 (0.72)

Medezeggenschap

1.7%

98.3%

Vrijheid

3.6%

96.4%

Flexibele werktijden

2.5%

97.5%

Sociale zekerheid

3.08 (0.80)

Basisinkomen*

8.3%

91.7%

Basiszorgverzekering

21.0%

79.0%

Inclusie alle werkenden

5.0%

95.0%

Uitdagend werk

3.64 (0.67)

Interessant werk

1.8%

98.2%

Uitdagend werk

2.5%

97.5%

Veilige werkomgeving

3.73 (0.78)

Veilig

1.8%

98.2%

Respect

0.8%

99.2%

Baanzekerheid

2.67 (1.15)

20.7%

Beloning prestaties

3.09 (1.00)

5.0%

Twee documenten geven informatie over de betekenis van werk(₁, ₂). De belangrijkste betekenis van werk is het inkomen dat het verschaft(₁). Het hebben van werk bevordert de maatschappelijke integratie(₂).

79.3% 95.0%

* 59% van de respondenten vindt in sterke mate tot in zeer sterke mate dat arbeid in 2015 wordt gekenmerkt door een basisinkomen om de koopkracht te kunnen behouden (zie Bijlage 4).

Conclusie 1a • Het meeste belang wordt toegeschreven aan de financiële en economische betekenis van werk, gevolgd door de persoonlijke en maatschappelijke betekenis. • Belangrijke aspecten van werk zijn volgens de respondenten een veilige werkomgeving en uitdagend werk. • Baanzekerheid wordt belangrijk gevonden, maar in verhouding tot bovenstaande

werkkenmerken scoort het lager.


60


4.1.2 Deelvraag 1b: Wat is de huidige samenstelling van de beroepsbevolking? 4.1.2.1. Vragenlijstonderzoek. Deze deelvraag kan niet met het de resultaten uit het vragenlijstonderzoek worden beantwoord. 4.1.2.2. Deskresearch. Zie Tabel 4.1.2. voor de uitkomsten van het deskresearch.

Tabel 4.1.2. Resultaten deelvraag 1b

b) Wat is de huidige samenstelling van de beroepsbevolking?

Deskresearch • • • • • •

Vijf documenten gaan in op de samenstelling van de beroepsbevolking(1, 3-‐6) De Gelderse bevolking is meer vergrijsd dan de algemene Nederlandse bevolking(3) Het aandeel werkenden van 55 jaar en ouder is tussen 2003 en 2013 van 9 tot 15 % gegroeid(4). Het aandeel werkenden tot 35 jaar af is tussen 2003 en 2013 afgenomen van 40 tot 34 %(4). De Nederlandse arbeidsmarkt vergrijsd en ontgroent in een rap tempo(5,1). De werkloosheid in Gelderland is 8 %(1, 6).

Conclusie 1b • Er is een hoge mate van vergrijzing en ontgroening in de Gelderse arbeidsmarkt. 4.1.3 Deelvraag 1c: Wat is de relatie tussen verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid

in de huidige arbeidsmarkt? 4.1.4.1. Vragenlijstonderzoek. Deze deelvraag kan niet met het de resultaten uit het vragenlijstonderzoek worden beantwoord.

4.1.4.2. Deskresearch. Zie Tabel 4.1.3 voor de uitkomsten van het deskresearch.


61

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Tabel 4.1.3. Resultaten deelvraag 1c

c) Wat is de relatie tussen verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt?

Deskresearch • • • • •

• • • •

•

•

Uit drie documenten wordt informatie gehaald met betrekking tot de verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt(4, 6-‐8). Jongeren en 55-‐plussers blijken extra kwetsbaar dit uit zich in een hoge werkloosheid onder deze groepen(4, 8). Bij de 55-‐plussers is een sterk verschil te vinden tussen de instroom van het aantal werkzoekende (12%) en het aantal aangenomen 55-‐plusser (3%)(4, 6). Jongeren hebben betere baankansen dan ouderen. Jongeren tot 25 jaar maakte in 2013 16% uit van de instroom van werkzoekende tegenover 47% van de jongeren dat aangenomen werd(6). Vier van de tien bedrijven is van mening dat financiële steun een stimulans kan zijn om oudere personen te behouden of in dienst te nemen. Deze bedrijven zien de ondersteuning het liefst in de vorm van loonkostensubsidie (95%) of lagere loonbelasting (90%). Daarnaast is het bieden van parttime werk en flexibele werktijden een extra maatregel (62%)(6). De instroom ongeschoolde werkzoekenden (168.000) is aanzienlijk groter dan het aantal aangenomen ongeschoolden (14.000)(4). Van de 111.000 vacatures die door ongeschoold personeel zou kunnen worden uitgevoerd, worden er slechts 20.000 daadwerkelijk vervuld door ongeschoold personeel(4). Steeds meer MBO-‐ers raken werkloos(7). In 2013 gaf 21% van de bedrijven aan te werken met uitzendkrachten. Deze worden voornamelijk gebruikt om piekperioden op te vangen (61%). Daarnaast worden ze door de sectoren detail-‐ autohandel (47%) en zorg en welzijn (33%) voornamelijk ingehuurd om het zittend personeel dat op vakantie is op te vangen. Daartegenover staat dat 31% van de bedrijven aangeeft met ZZP’ers te werken. De voornaamste reden hiervoor is flexibele personeelsvoorziening(4, 8). Arbeidsgehandicapten komen ook lastig aan een baan. In functies binnen het openbaar bestuur worden mensen met een arbeidshandicap het meest aangenomen (7%) gevolgd door de detailhandel (3%)(4). Schoolverlaters en studenten gaan voornamelijk aan de slag in de detailhandel(4).

Conclusie 1c • Jongeren, 55-‐plussers, ongeschoolden en arbeidsgehandicapten zijn kwetsbare groepen in de huidige arbeidsmarkt. vraag naar middelbaar geschoolden neemt af, maar naar hooggeschoold personeel • De neemt toe • Een aanzienlijk deel van de werkrelaties betreffen flexibele werkrelaties.


62


4.1.4 Deelvraag 1d: Wat is de relatie tussen de verschillende sectoren en werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt? 4.1.4.1. Vragenlijstonderzoek. Deze deelvraag kan niet met het de resultaten uit het vragenlijstonderzoek worden beantwoord.


Tabel 4.1.4. Resultaten deelvraag 1d

d) Wat is de relatie tussen de verschillende sectoren en werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt?

Deskresearch • • • • • •

• •

Zes documenten bespreken de werkgelegenheid in de verschillende sectoren(1, 2, 4, 7-‐10). De (fossiele) energiesector is in Nederland sterk aanwezig, maar de sector is door de opkomende schaarste onvoorspelbaar wat betreft werkgelegenheid(1). Binnen de gezondheidszorg zullen de baanopeningen in de komende jaren sterk worden bepaald door de vervangingsvraag naar arbeid veroorzaakt door de vergrijzing in werkenden(7). Er wordt veel krapte gevonden voor de wetenschappelijke beroepen in de Gelderse arbeidsmarkt(7). Sectoren in Gelderland die erg krimpen zijn de landbouw, industrie, financiële diensten, transport en de agrarische sector(4, 7, 9, 10). Gelderland beschikt vooral op het gebied van voeding en gezondheid over toonaangevende kenniscentra en een innovatief bedrijfsleven. Daaraan zijn innovatieve netwerken van kennis en bedrijvigheid gekoppeld, zoals Food Valley en Health Valley. Ook de energie-‐ en milieutechnologiesector concurreert op wereldwijde schaal(2). Veelbelovende bedrijfstakken in de de provincie Gelderland die met hun innovatieve aanpak de marktpositie kunnen vergroten zijn de creatieve industrie en de transport-‐ en logistieksector(2). De meeste vacatures (40%) worden vervuld door kleine bedrijven (2 tot 19 werkenden). Het gaat hierbij voornamelijk om de detailhandel (21%), horeca (15%) en overige dienstverlening (15%)(4).

Conclusie 1d • Door de vergrijzing wordt er een toename van werkgelegenheid in de zorgsector verwacht. • Een afname in werkgelegenheid wordt verwacht in de landbouw, industrie en transport. • Veelbelovende innovatieve sectoren op de Gelderse arbeidsmarkt zijn: de sectoren

voeding en gezondheid, milieutechnologie, creatieve industrie en logistiek.

•

wetenschappelijk geschoold personeel. Er is een grote vraag naar


63


4.1.5 Deelvraag 1e: Welke arbeidsmarktinitiatieven worden volgens de respondenten in de provincie Gelderland uitgevoerd? 4.1.5.1. Vragenlijstonderzoek. Voor een overzicht van de resultaten zie Tabel 4.1.5. Opvallend aan de verdeling van arbeidsmarktinitiatieven is dat een groot aantal respondenten (28%) niet op de hoogte is van één enkel arbeidsmarktinitiatief. Daarnaast is een relatief groot aantal respondenten (38.1%) op de hoogte van meer dan 20 arbeidsmarktinitiatieven. De top drie van genoemde arbeidsmarktinitiatieven zijn: 1. Gelders ArbeidsmarktModel (GAM) 2. Platform Onderwijs Arbeidsmarkt (POA) 3. ArbeidsmobiliteitsCentrum (ACE) De meeste arbeidsmarktinitiatieven zijn gericht op een specifieke doelgroep (95%) en richten zich vooral op jongeren (18.6%) en ‘anders’ (28.8%) zoals mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, werkenden die boventallig zijn verklaard, etc. De respondenten zijn gemiddeld genomen op de hoogte van vier arbeidsmarktinitiatieven in de eigen gemeente (M = 3.93, SD = 4.61) en in ongeveer in de helft (44.1%) van de gevallen op de hoogte van arbeidsmarktinitiatieven in een andere gemeente. Ongeveer de helft (48.3%) van de arbeidsmarktinitiatieven worden getoetst op resultaat. 4.1.5.2. Deskresearch. Zie Tabel 4.1.5 voor de uitkomsten van het deskresearch.


64

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Tabel 4.1.5 Resultaten deelvraag 1e

e) Welke arbeidsmarktinitiatieven worden volgens de respondenten in de provincie Gelderland in 2015 uitgevoerd? Vragenlijstonderzoek Aantal arbeidsmarktinitiatieven provincie Gelderland

Doelgroepen arbeidsmarktinitiatieven

Geen 1 tot 5 6 tot 10 11 tot 20 Meer dan 20 Ja Nee Vroege schoolverlaters (zonder diploma) Jongeren tot 27 27+ 45+ 55+ Anders Gemiddelde SD Ja Nee Ja Nee

Deskresearch

28.0% 21.2% 5.9% 6.8% 38.1% 95% 5% 10.2%

•

18.6% 6.8% 4.2% 8.5% 28.8% 3.93 4.61 44.1% 55.9% 48.3% 51.7%

•

•

Twee documenten bevatten informatie voor deze subvraag(6, 11). De provincie Gelderland zet zich actief in op de bestrijding van jeugdwerkloosheid, onder andere via de POA’s, via gerichte investeringen en via Start Smart dat de werkgelegenheid stimuleert(6). Ter bevordering van competentie ontwikkeling en en een positief innovatief klimaat worden er initiatieven aangeboden waarbij jongeren en zorgprofessionals de mogelijkheid krijgen om te experimenteren met innovaties en kennis en ervaring met elkaar delen (11).

Aantal arbeidsmarktinitiatieven in eigen gemeente Kennis arbeidsmarktinitiatieven andere gemeenten Worden arbeidsmarktinitiatieven naar mening respondent geëvalueerd? Conclusie 1e • De provincie Gelderland zet zich actief in om de jeugdwerkloosheid onder jongeren te verminderen. • Bij 28% van de respondenten zijn deze initiatieven onbekend.

•

Maar liefst 56% van de respondenten is niet op de hoogte van arbeidsmarktinitiatieven buiten de eigen gemeente.

•

Van de respondenten geeft 52% weer dat de arbeidsmarktinitiatieven volgens hen niet geëvalueerd worden.


65


4.1.6. Deelvraag 1f: Wat is de rol van de provincie Gelderland in het faciliteren van de huidige arbeidsmarktinitiatieven? 4.1.6.1. Vragenlijstonderzoek. Voor een overzicht van de resultaten zie Tabel 4.1.6. Een overgrote meerderheid van de respondenten (94.9%) vindt dat er ruimte moet worden gecreëerd voor nieuwe sociale experimenten om mensen naar arbeid te begeleiden. De Provincie Gelderland moet volgens 88.1% van de respondenten daarbij een rol spelen. De overgrote meerderheid van de respondenten (95.4%) vindt dat de overheid ‘Een beetje’ tot ‘ In zeer sterke mate’ werklozen naar arbeid moet begeleiden. Een groot deel van de respondenten (81.4%) heeft ‘Een beetje’ tot ‘In zeer sterke mate’ behoefte aan een nieuw Regionaal Sociaal-‐Economisch overleg. 4.1.6.2. Deskresearch. Zie Tabel 4.1.6 voor de uitkomsten van het deskresearch. Tabel 4.1.6 Resultaten deelvraag 1f

f) Wat is de rol van de provincie Gelderland in het faciliteren van de huidige arbeidsmarktinitiatieven? Vragenlijstonderzoek Sociale experimenten

Ja

94.9%

Nee

5.1%

Rol provincie Gelderland

Ja

88.1%

Nee

11.9%

Werklozen naar arbeid

‘Een beetje’ tot ‘In zeer sterke mate’

Behoefte nieuw Regionaal-‐Sociaal Economisch Overleg

94.5% ‘Een beetje’ tot ‘In zeer sterke mate’

Deskresearch • •

• •

81.4%

•

Uit vijf documenten wordt informatie gehaald over de rol van de provincie Gelderland(2, 11-‐14). De provincie faciliteert de POA’s die op hun beurt samen met betrokken partners de inhoud vorm geven(12). Hiervoor heeft de provincie tot 2015 10 miljoen euro beschikbaar gesteld (11). De POA’s worden positief geëvalueerd en de faciliterende rol van de provincie wordt daarbij geprezen(13). De provincie faciliteert de samenwerking tussen kennisinstituten, universiteiten en het bedrijfsleven waarbij wordt ingezet op het versterken van ondernemerschap, innovatie en toegepaste kennisontwikkeling in de topsectoren (food, health en energie-‐ en milieutechnologie)(2).


66


Conclusie 1f • De provincie Gelderland faciliteert een groot aantal initiatieven om verbinding tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt te versterken en deze initiatieven worden positief geëvalueerd.

•

De respondenten in de provincie zijn echter nog niet voldoende op de hoogte van de initiatieven en kennis binnen de POA’s (zie ook eerdere paragraaf en interviews Denktank 2030 in aanvullende rapport). Kenniscirculatie kan dus nog meer gestimuleerd worden.

•

95% van de respondenten vindt dat de overheid een actieve rol moet spelen in het begeleiden van werklozen naar arbeid.

•

Daarbij vindt 95% van de respondenten dat er ruimte moet worden gecreëerd voor sociale experimenten om de positie van werkzoekenden te versterken.

•

Een groot deel van de respondenten (88%) vindt dat de provincie Gelderland een rol moet spelen in het creëren van sociale experimenten.

•

Er is draagvlak (81%) voor een nieuw Regionaal Sociaal-‐Economisch overleg.


67


4.2. Deelvraag 2: Wat is de visie van respondenten op de arbeidsmarkt van de toekomst (2030) in de provincie Gelderland? 4.2.1. Deelvraag 2a: Wat is de betekenis van werk in de arbeidsmarkt van 2030? 4.2.1.1. Vragenlijstonderzoek. Voor een overzicht van de resultaten zie Tabel 4.2.1. Betreffende de betekenis van werk laten de resultaten zien dat de er aan de persoonlijke betekenis van werk (84.1%) het meeste belang wordt toegeschreven in de arbeidsmarkt van 2030. Het financiële aspect van werk (78.0%) wordt in de arbeidsmarkt van de 2030 iets minder belangrijk geacht. De generatieve betekenis van werk wordt het minste belang toegekend (36.4%). Een RM-‐ANOVA met de afhankelijke variabelen persoonlijke groei, autonomie, sociale zekerheid, uitdagend werk een veilige werkomgeving laat zien dat een veilige werkomgeving (M = 4.08, SD = 0.78) en uitdagend werk (M = 3.64, SD = 0.67) significant belangrijkere aspecten van werk worden bevonden dan persoonlijke groei (M = 3.28, SD = 0.66), sociale zekerheid (M = 3.08, SD = 0.80), baanzekerheid (M = 3.01, SD = 1.17) en beloning prestaties (M = 3.53, SD = 0.96; alle p’s < .001). Een veilige werkomgeving (p = .26) en uitdagend werk (p = .71) worden niet belangrijker gevonden dan autonomie (M = 3.23, SD = 0.72). Het minste belang wordt er toegeschreven aan baanzekerheid (alle p’s <.05) in de arbeidsmarkt 2030. De verdelingen in frequenties van de antwoordcategorieën laat zien dat meer dan 97.5% van de respondenten het ‘een beetje’ tot in zeer sterke mate’ belangrijk vinden op de arbeidsmarkt van 2030: • Werk de mogelijkheid biedt tot leren. Werkenden dienen de mogelijkheden te hebben om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen (99.2%), actuele trainingen te volgen (99.2%) en begeleiding in de ontwikkeling van hun carrière (98.3%). • Werk de vrijheid beidt om het werk zelf in te richten (99.2%) en keuzemogelijkheid in werktijden belangrijk (99.2%) • Iedereen recht heeft op een basisinkomen (98.3%) • Werk interessant (97.5%) en uitdagend is (97.5%) • Werk niet ten kostte te gaan van de balans tussen werk en privé (98.3%) (Zie Bijlage 4 voor een volledig overzicht van de verdelingen in frequenties in antwoordcategorieën.)

4.2.1.2. Deskresearch. Deze deelvraag kan niet met het de resultaten uit het deskresearch worden beantwoord.


68

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Tabel 4.2.1. Resultaten deelvraag 2a

Vragenlijstonderzoek Belang werk

Financieel

78.0%

Sociaal

72.9%

Generatief

36.4%

Persoonlijk

81.4%

Vorm en inhoud

M(SD)

3.65 (0.66)

Persoonlijke groei

Nee

‘Een beetje’ tot ‘In zeer sterke mate’

Nieuwe vaardigheden

0.8%

99.2%

Up to date training

0.8%

99.2%


1.7%

98.3%

Balans werk/privé

1.7%

98.3%

Vervroegd pensioen

16.9%

83.1%

Autonomie

3.88 (0.72)

Medezeggenschap

4.2%

95.8%

Vrijheid

0.8%

99.2%

Flexibele werktijden

0.8%

99.2%

Sociale zekerheid

3.39 (0.80)

Basisinkomen

1.7%

98.3%

Basiszorgverzekering

11.0%

89.0%

Inclusie alle werkenden

3.4%

96.6%

Uitdagend werk

4.01 (0.67)

Interessant werk

2.5%

97.5%

Uitdagend werk

2.5%

97.5%

Veilige werkomgeving

4.08 (0.78)

Veilig

5.1%

94.9%

Respect

4.2%

95.8%

Baanzekerheid

3.01 (1.17)

12.7%

Beloning prestaties

3.53 (0.96)

3.4%

87.3%

96.6%

Conclusie 2a • Op de arbeidsmarkt van 2030 wordt verwacht dat het relatieve belang van de persoonlijke betekenis van werk zal toenemen.

•

Belangrijke aspecten van werk op de arbeidsmarkt van 2030 zijn volgens de respondenten een veilige werkomgeving en uitdagend werk.

•

Baanzekerheid wordt belangrijk gevonden, maar in verhouding tot bovenstaande werkkenmerken scoort het lager.


69


4.2.2. Deelvraag 2b: Wat is het effect van veranderende demografie op de arbeidsmarkt van 2030? 4.2.2.1. Vragenlijstonderzoek. Deze deelvraag kan niet met het de resultaten uit het vragenlijstonderzoek worden beantwoord.

4.2.2.2. Deskresearch.

Zie Tabel 4.2.2 voor de uitkomsten van het deskresearch.

Tabel 4.2.2. Resultaten deelvraag2b

b) Wat is het effect van veranderende demografie op de arbeidsmarkt van 2030? Deskresearch • Vijf rapporten vermelden prognoses over de veranderende demografie(1, 3, 5, 9, 10). • De algehele Nederlandse beroepsbevolking zal krimpen en vergrijzen(1, 3, 5, 10). • De midden-‐ en laagste leeftijdscategorieën zullen kleiner worden(9). • Er zullen steeds meer hoogopgeleiden komen(3). • Gelderland zal zich op vier punten wijzigen(9): -‐ het groeitempo vlakt af of wordt mogelijk negatief -‐ het migratiepatroon verandert -‐ de regionale groeiverschillen worden kleiner -‐ de vergrijzing versnelt • Het buitenlandse migratiesaldo zal onder invloed van de zwakker economische conjunctuur verder afnemen, maar zal op den duur weer licht toenemen(10). • Ondanks de vergrijzing zal een efficiëntere productie resulteren in een daling van werkgelegenheid of op zijn best in een matige groei(10). • Gemiddeld zal de werkloosheid 5% van de Gelderse beroepsbevolking bedragen (10). Conclusie 2b • De algehele beroepsbevolking zal krimpen, maar door een hogere mate van efficiëntie van de arbeidsprocessen zullen er minder werkenden nodig zijn. • Er wordt een daling in werkgelegenheid verwacht op de arbeidsmarkt van 2030 of op zijn best een matige groei.


70


4.2.3. Deelvraag 2c: Wat is de relatie tussen verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid in de arbeidsmarkt van 2030? 4.2.3.1. Vragenlijstonderzoek. Voor een overzicht van de resultaten zie Tabel 4.2.3. De meeste kansen op de arbeidsmarkt van 2030 wordt door meer dan 50% van de respondenten toegeschreven aan hoogopgeleiden, werkenden onder de 40, ontwerpers en mensen met een flexibele werkrelatie. Risico doelgroepen in de arbeidsmarkt van de toekomst zijn volgens meer dan 50% van de respondenten: ouderen (61 tot 80 jaar), laagopgeleiden en mensen met een fysieke of mentale beperking.

4.2.3.2. Deskresearch. Zie Tabel 4.2.3 voor de uitkomsten van het deskresearch. Tabel 4.2.3. Resultaten deelvraag 2c.

c) Wat is de relatie tussen verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid in de arbeidsmarkt van de toekomst? Vragenlijstonderzoek

Deskresearch Kansen

Risico

< 40

69.5%

9.3%

40 tot 60

44.9%

18.6%

61 tot 80

11.9%

68.6%

Opleidingsniveau

Laag

9.3%

78.0%

Midden

42.4%

25.4%

Hoog

81.4%

5.9%

Culturele achtergrond

Allochtoon

15.3%

41.5%

Autochtoon

25.4%

3.4%

Man

24.6%

3.4%

Vrouw

29.7%

7.6%

Denkers

39.0%

11.9%

Makers

41.5%

18.6%

Ontwerpers

58.5%

5.1%

Onderzoekers

21.2%

12.7%

Handicap

Fysiek

5.1%

54.2%

Mentaal

1.7%

81.4%

Flexibele werkrelatie

67.8%

5.1%

Anders

3.4%*

1.7%**

Leeftijd

Geslacht Kwaliteiten

•

• •

•

Vier documenten geven informatie over doelgroepen en de werkgelegenheid(3, 4, 7, 10). De participatie van vrouwen zal de komende jaren stijgen (3, 10). Door de verhoging van de AOW leeftijd tot 67 jaar en andere maatregelen om de arbeidsparticipatie te verhogen zal vanaf 2021 een extra arbeidsaanbod in Gelderland zijn van gemiddeld 127.000 personen(10). Steeds meer functies waarvoor basisonderwijs of MBO-‐niveau wordt gevraagd zullen worden overgenomen door mensen met HBO-‐niveau of hoger(4, 7).

*Voorbeelden: Doeners, belang van doelgroepen neemt af **Voorbeelden: NUG-‐ers met een handicap, belang van doelgroep neemt af


71


Conclusie 2c • Vrouwen en ouderen zullen een hogere mate van arbeidsparticipatie laten zien in de toekomst. • Risicogroepen op de arbeidsmarkt van 2030 zijn volgens de respondenten de ouderen, laagopgeleiden en mensen met een fysieke of mentale beperking. • Kansrijke groepen op de arbeidsmarkt van 2030 zijn volgens de respondenten hoog 4.2.4. Deelvraag 2d: Welke sectorele en maatschappelijke ontwikkelingen zijn van invloed op de werkgelegenheid in de arbeidsmarkt van 2030? 4.2.3.1. Vragenlijstonderzoek. Voor een overzicht van de resultaten zie Tabellen 4.2.4 en 4.2.5. De sectoren waarin volgens meer dan 50% van de respondenten een toename in werkgelegenheid worden verwacht in de arbeidsmarkt van 2030 zijn Automatisering/Internet (72.9%), Duurzame energie (66.1%), Techniek (64.4%) en Medisch/Welzijn/Zorg (54.2%). Volgens meer dan 50% van de respondenten wordt er een afname in werkgelegenheid verwacht in de arbeidsmarkt van de toekomst in de sectoren Administratief/Secretarieel (75.4%), Agrarisch (59.3%), en Productie/Uitvoering (55.1%). De maatschappelijke ontwikkelingen die volgens meer dan 50% van de respondenten een impact op de arbeidsmarkt van 2030 zullen hebben zijn Technologische innovatie (92.4%), Flexibilisering werk (79.7%), Vergrijzing (76.3%), Internationalisering (69.5%), Economische conjunctuur (55.9%) en Ecologische en sociale duurzaamheid (50.8%).



72

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Tabel 4.2.4. Resultaten deelvraag 2d betreffende sectorele ontwikkelingen

d) Welke sectorele en maatschappelijke ontwikkelingen zijn van invloed op de werkgelegenheid in de arbeidsmarkt van 2030? Vragenlijstonderzoek Deskresearch Beroepsgroep Toename Afname • Drie documenten geven informatie over sectorele en maatschappelijke Administratief/Secretarieel 7.6% 75.4% ontwikkelingen(3, 5, 9). Advies/Staf/Beleid 23.7% 44.9% • Ketenvorming, internationalisering Agrarisch 8.5% 59.3% en een onzeker economisch Automatisering/Internet 72.9% 7.6% conjunctuur werken op alle sectoren Beveiliging/Surveillance 36.4% 10.2% door(5). Callcenter/Receptie/Balie 11.9% 44.1% • De werkgelegenheid zal voornamelijk groeien binnen de Commercieel/Verkoop 18.6% 29.7% dienstensector (met een aandeel Communicatie/PR 21.2% 19.5% van meer dan 80%)(3, 9). Directie/Management 1.7% 39.8% • De werkgelegenheid zal afnemen in Financieel/Economisch 22.0% 26.3% de industrie en landbouw, onder Horeca/Facilitair 16.1% 16.1% andere door de toenemende mate Inkoop/Logistiek 20.3% 15.3% van automatisering(3, 9). • De dienstensector zal voor bijna 30% Juridisch/Bestuurlijk 13.6% 16.1% bestaan uit functies binnen de Marketing/Reclame 17.8% 14.4% zorg(9). Medisch/Welzijn/Verzorging 54.2% 11.0% Onderwijs/Training PO/HR Productie/Uitvoering Techniek Vervoer/Bezorgdiensten Wetenschap/Onderzoek Gamification Terminale zorg/Uitvaart Armoede/Zorg Vrijwilligerswerk Watermanagement Terrorismebestrijding Voedselindustrie Maakindustrie Duurzame energie Farmacologie Anders

35.6% 7.6% 10.2% 64.4% 33.1% 22.0% 31.4% 39.8% 14.4% 39.8% 35.6% 22.9% 33.1% 33.1% 66.1% 16.9% 4.2%*

16.9% 31.4% 55.1% 4.2% 10.2% 9.3% 3.4% 1.7% 12.7% 4.2% 5.9% 4.2% 7.6% 31.4% 4.2% 6.8% 1.7%**

*Managen van migratie, traditionele ambachten, ZZP, het leger, de politie. **Verzorging/medisch.


73

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Tabel 4.2.5. Resultaten deelvraag 2d betreffende maatschappelijke ontwikkelingen

Vragenlijstonderzoek Maatschappelijke ontwikkelingen Internationalisering Technologische innovatie Vergrijzing Flexibilisering werk Werkloosheid Economische conjunctuur Informalisering Ecologische en sociale duurzaamheid Complexiteit en hoeveelheid data Gezondheid Privacy en veiligheid Armoede Urbanisatie Deeleconomie Anders

69.5% 92.4% 76.3% 79.7% 33.1% 55.9% 46.6% 50.8% 43.2% 33.9% 22.0% 16.1% 34.7% 29.7% 2.5%*

*Extremisme, zeggenschap eigen loopbaan, snelheid veroudering informatie

Conclusie 2d • De internationalisering en een onzekere economische conjunctuur zullen een belangrijke invloed zullen hebben op de toekomstige arbeidsmarkt. •

• •

Er wordt een toename van werkgelegenheid in de zorg verwacht. Er wordt een afname van werkgelegenheid in de productie en landbouw. Maatschappelijke ontwikkelingen die een grote invloed hebben op de arbeidsmarkt van 2030 zijn technologische innovatie, vergrijzing, flexibilisering van werk en een hogere mate van ecologische en sociale duurzaamheid.


74


4.2.5. Deelvraag 2e. Welke rol speelt de provincie Gelderland in het faciliteren van arbeidsmarktinitiatieven in 2030? 4.2.5.1. Vragenlijstonderzoek. Voor een overzicht van de resultaten zie Tabel 4.2.6. De overgrote meerderheid van de respondenten (89.8%) vindt dat de overheid ‘een beetje’ tot in ‘zeer sterke mate’ werklozen naar arbeid moet begeleiden op de arbeidsmarkt van 2030.

4.2.5.2. Deskresearch. Zie Tabel 4.2.6 voor de uitkomsten van het deskresearch. Tabel 4.2.6. Resultaten deelvraag 2e.

e) Wat is de rol van de provincie Gelderland in het faciliteren van arbeidsmarktinitiatieven in 2030? Vragenlijstonderzoek Werklozen naar arbeid

‘Een beetje’ tot ‘In zeer sterke mate’ 89.8%

Deskresearch •

•

Een document geeft informatie omtrent de rol van de provincie Gelderland(3). Het verschil met het huidig faciliterend beleid/ overheid is dat het beleid/overheid van de toekomst een meer proactieve werking moet uitoefenen (veerkracht en kenniscirculatie moet creëren binnen regio’s) met als doel de infrastructuur, instituties en menselijk kapitaal zodanig toe te rusten dat ze adequaat kunnen inspelen op wisselende omstandigheden(3).

Conclusie 2e • 90% van de respondenten vindt dat de overheid een rol moet spelen in het begeleiden van werklozen naar arbeid op de arbeidsmarkt van 2030 • Op de arbeidsmarkt van 2030 is het belangrijk dat de rol van de overheid zich minder richt op het faciliteren, een proactieve werking uitoefent.


75

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 4.3.

Deelvraag 3: Hoe verschilt de huidige arbeidsmarkt van de arbeidsmarkt in 2030 in de provincie Gelderland?

De uitkomsten op de onderzoeksvragen staan gerapporteerd in Tabel 4.3. Tabel 4.3. Uitkomsten onderzoeksvraag 3. Samenvatting resultaten •

•

• •

• •

Het persoonlijk belang van werk zal relatief toenemen op de arbeidsmarkt van 2030. Werk dient de mogelijkheid te bieden tot ontplooiing, uitdagend te zijn en vrij van discriminatie, intimidatie en voorkeursbehandelingen. (D & V) Baanzekerheid wordt op de huidige arbeidsmarkt en op de arbeidsmarkt van 2030 belangrijk gevonden, maar scoort in verhouding tot andere kenmerken werk (zoals veiligheid, sociale zekerheid) lager. Tezamen met het gegeven dat het werk een sterke financiële betekenis heeft, kan geconcludeerd worden dat niet zozeer het hebben van een baan belangrijk is, maar de financiële zekerheid die een baan biedt. (V) Flexibele werkrelaties worden belangrijk bevonden op de huidige arbeidsmarkt en de arbeidsmarkt van 2030. (D & V) Veelbelovende sectoren zijn de sectoren die zich richten op internationalisering, technologische innovatie en ecologische en sociale duurzaamheid. Veelbelovende innovatieve sectoren op de Gelderse arbeidsmarkt zijn de sectoren voeding en gezondheid, milieutechnologie, creatieve industrie en logistiek. (D & V) Ouderen, laagopgeleiden en arbeidsgehandicapte worden kwetsbare groepen bevonden op de huidige arbeidsmarkt en op de arbeidsmarkt van 2030. (D & V) Op de huidige arbeidsmarkt zijn relatief veel jongeren werkloos, maar zij worden niet opgemerkt als kwetsbare groep op de arbeidsmarkt van 2030 ondanks dat de verwachte groei in werkgelegenheid zeer beperkt zal zijn. (D & V)

•

Er wordt een toenemende mate van vergrijzing en ontgroening verwacht op de arbeidsmarkt van 2030 waardoor de beroepsbevolking zal krimpen. Door de hogere mate van efficiëntie in arbeidsprocessen zal deze krimp niet resulteren in een hogere mate van werkgelegenheid. Op de arbeidsmarkt van de toekomst wordt een daling in de werkgelegenheid verwacht of op zijn best een matige groei. (D)

•

De overheid dient een belangrijke rol te spelen in het begeleiden van werklozen naar arbeid in de huidige arbeidsmarkt (95%) en in de arbeidsmarkt van 2030 (88%). (V) Daarbij moet er ruimte gecreëerd worden voor sociale experimenten om de positie van werkzoekenden te versterken (94.9% van de respondenten is hiervoor). (V) Hierbij is het belangrijk dat de rol van de overheid zich minder richt op het faciliteren maar in plaats daarvan een proactieve werking uitoefent. De respondenten geven draagvlak weer (81%) voor een nieuw sociaal-‐ economisch beleid wat voorziet in een sociaal vangnet en zien ruimte voor nieuwe vormen van een basisinkomen, basiszorg en een leven lang leren voor alle inwoners van Gelderland. (D & V) Via bijvoorbeeld een nieuw regionaal sociaal-‐economisch overleg dienen de arbeidsmarktinitiatieven duidelijk gecommuniceerd te worden binnen en over de gemeentes heen. In de huidige arbeidsmarkt zijn de initiatieven niet altijd bekend onder de respondenten (gemiddeld kende bijvoorbeeld van de respondenten vier initiatieven) en meer dan de helft van de respondenten is niet op de hoogte van arbeidsmarktinitiatieven buiten de eigen gemeente. (V) Kenniscirculatie via de respondenten betrokken in dit onderzoek is ook mogelijk. De respondenten geven aan op de hoogte te willen blijven over de resultaten van het onderzoek en zijn beschikbaar voor meer onderzoek. (V)

• •

•

•

•

De meningen van de respondenten komen overeen met de resultaten uit het deskresearch en bekrachtigen bovenstaande conclusies of vullen elkaar aan.

Noot: D = Deskresearch, V = Vragenlijstonderozek


76


Bijlage 1

Deskresearch

Tabel 1 geeft een overzicht van de onderzochte rapporten en overige documenten voor de secundaire data-‐analyse. De rapporten en documenten zijn geordend op volgorde waarin ze worden gerefereerd in de tekst. Tabel 1. Overzicht gebruikte rapporten inclusief referentienummer Ref. nr. Auteur(s) Jaar Titel publiciate 1 Knottenerus, J.A., Asselt-‐Sanders, 2013 Naar een lerende economie. M.B.A. van, Boot, A.W.A., Bovens, Investeren in het M.A.P., Lieshout, P.A.H., van Visser, verdienvermogen van Nederland. M., de Vries, G.H. & de Weijnen, M.P.C. 2 Provinciale Staten 2011 Economische visie Provincie Gelderland. Op weg naar een duurzame, innovatieve en internationaal concurrerende regio. 3 Walsweer, M. 2013 Provinciale Economische Verkenning. Gelderse vooruitzichten 2013-‐2018 een middellange termijn-‐raming van de Gelderse Economie 4 Ende, M. van der, Pilgram, K., Ultert, 2014 Vacatures in Nederland 2013.De K. van, & Hilbers, P. vacaturemarkt en personeelswerving in beeld.

5

Walsweer, M.

2014

Ruim voldoende. Het Gelderse arbeidspotentieel tot 2050.

6

Provinciale Staten van Gelderland

2014ᵃ

7

Broersma, L., Edzes, A.J.E., Gardenier, 2014 J.D., & van Rijn, J.B.

8

Vlasblom, J.D., van Echtelt, P., & de Voogd-‐Hamelink, M.

2014

9

Walsweer, M.

2006

Inzet om te komen tot Actieplan Werkgelegenheid Gelderland Provinciale en regionale discrepantieanalyse Gelderland. Aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt tot 2017. Aanbod van Arbeid 2014. Arbeidsdeelname, flexibilisering en duurzame inzetbaarheid Hedenmorgen 2006-‐2040. Vier toekomstscenario’s van de Gelderse economie.

10

Aalst, M. van der

2014


Kansrijke beroepen. Waar is de arbeidsmarkt krap?

Uitgever Amsterdam: University Press

Bureau Economisch Onderzoek


UWV Werkbedrijf: Arbeidsmarkt-‐ informatie en -‐ advies Bureau Economisch Onderzoek n.v.t.

Rijksuniversiteit Groningen

Sociaal en Cultureel Planbureau Bureau Economisch Onderzoek. UWV Werkbedrijf: Arbeidsmarktinf ormatie en – advies.

77

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Ref. nr.

Auteur(s)

11

Provinciale Staten van Gelderland

12

Hoekstra, R., & Ijsels, K.

13

Hoekstra, R., & Ijsels, K.

14

Korte Beschrijving Activiteiten POA’s.

15

16

17 18

19

20

Jaar Titel publiciate 2014ᵇ Statennotitie. Human Capital Agenda ter stimulering van een concurrerend en innovatief Gelders bedrijfsleven. 2014 Regionale afstemming op de arbeidsmarkt. Onderzoek naar de Platforms Onderwijs & Arbeidsmarkt in Gelderland 2014 Smaken verschillen. Onderzoek naar de betekenis van de POA’s voor het provinciaal arbeidsmarktbeleid 2014 n.v.t.

Uitgever

Cornielje, C.G.A., & van Kalmthout, P.P.L. . Van Diessen, R.

2014

Statenbrief. Intensivering Gelders arbeidsmarktbeleid

Arnhem

2007

Economische Zaken

UWV Walsweer, M.

2012

Maak het in Gelderland. Provinciaal sociaal-‐economisch beleid 2007-‐ 2011. Arbeidsmarktkansen voor hoog opgeleiden Gelderland in vier bedrijven. Vier toekomstscenario’s over de uitbreidingsvraag naar bedrijventerreinen en kantoren. Opzet nonpaper 3e tranche sectorplannen. Gelderse Economie. Achtergronddocument langetermijnvisie


2006

Zee, J. van der, Heijden, M. & van der n.v.t. Arnoldus, G. Provinciale Staten. 2011

n.v.t.

Rekenkamer Oost-‐Nederland

Rekenkamer Oost-‐Nederland

n.v.t.

Powerpoint presentatie Bureau Economisch Onderzoek

n.v.t.


78


Resultaten Deskresearch: Tabel 2 geeft een weergave van de relevante informatie voor het deskresearch per document. In de eerste rij staat het artikel of rapport wat onderzocht is (zie ook Bijlage 1, Tabel 1. In de eerste kolom ziet u vervolgens een code staan; zoals bijvoorbeeld 1A. Het eerste cijfer verwijst naar de hoofdvraag (1 -‐ 3) van dit onderzoek en de letter verwijst naar de gerelateerde subvraag (A – E). Niet alle documenten gaven informatie weer over alle hoofd-‐ en/of subvragen. Tabel 2 geeft daarom alleen de beschikbare informatie per document weer. Tabel 2. Overzicht resultaten per rapport.

Onderzoeksvragen SB 1: Hoe ziet de huidige arbeidsmarkt eruit in de provincie Gelderland?

a) Wat is de betekenis van werk in de huidige arbeidsmarkt? b) Wat is de huidige samenstelling van de beroepsbevolking?

c) Wat is de relatie tussen verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt d) Wat is de relatie tussen de verschillende sectoren en werkgelegenheid in de huidige arbeidsmarkt? e) welke arbeidsmarkt initiatieven worden volgens de respondenten in de provincie Gelderland in 2015 uitgevoerd? f) Wat is de rol van de provincie Gelderland in het faciliteren van de huidige arbeidsmarktinitiatieven? Welke informatie Knottenerus, J.A., Asselt-‐Sanders, M.B.A. van, Boot, A.W.A., Bovens, M.A.P., Lieshout, P.A.H. van, Visser, M. de, Vries, G.H. de & Weijnen, M.P.C. (2013). Naar een lerende economie. Investeren in het verdienvermogen van Nederland. Amsterdam University Press, Amsterdam. 1A. In het rapport wordt de economische betekenis van arbeid geschetst in de context van een dynamische arbeidsmarkt en wordt het belang van innovatie en het verdienvermogen van Nederland frequent aangehaald. 1B. In Nederland al langere tijd sprake is van een periode van laagconjunctuur. -‐ De werkloosheid in Gelderland op dit moment 7,9% bedraagt. -‐ Om de gehele werkloosheid niet te laten stijgen een economische groei van 1,95 noodzakelijk is. De verwachting is dat de economische groei tot 2021 gemiddeld 0,5% bedraagt. 1C.

Jongeren en 55+ers extra kwetsbaar zijn en de werkloosheid onder hen hoog is.

1E.

De provincie Gelderland zich al jaren inzet op de bestrijding van jeugdwerkloosheid: onder andere via de POA’s, via gerichte investeringen en via Start Smart de werkgelegenheid stimuleert. Deze gerichte inzet minder de oudere werknemer in Gelderland bereikt. Gerichte provinciale inzet op stimulering van de werkgelegenheid, waaronder 55+ers, kansen biedt die de Gelderse arbeidsmarkt versterken.


79


Provinciale Staten. (2011). Economische visie Provincie Gelderland. Op weg naar een duurzame, innovatieve en internationaal concurrerende regio. Bureau Economisch Onderzoek. 1B. Gelderse bevolking is meer vergrijsd dan algemene Nederlandse bevolking. Het Gelderse werkloosheidspercentage bedroeg in 2008 nog slechts 3,6%, in het tweede kwartaal van 2013 was dat opgelopen tot 7,7% (NL 8,3%). De jeugdwerkloosheid is ongeveer tweemaal zo hoog en bedroeg in het tweede kwartaal naar schatting 14% (NL 16%). Voor de jaren 2015-‐2018 moet gevreesd worden dat de banengroei niet verder komt dan een bescheiden toename van 0,6% per jaar. Walsweer, M. (2013). Provinciale Economische Verkenning. Gelderse vooruitzichten 2013-‐2018 een middellangetermijnraming van de Gelderse Economie. Bureau Economisch Onderzoek. 1B.

Dat betekent dat er een generatie in Nederland bestaat (de babyboomgeneratie) die qua omvang ongeveer anderhalf keer zo groot is als de generaties er voor en er na. Die generatie begint nu massaal met pensioen te gaan, waardoor de groep gepensioneerden gedurende één generatie extra groot zal zijn. In principe is dit een tijdelijk fenomeen. -‐ Nederlanders worden steeds ouder. In 2011 was de levensverwachting bij geboorte voor vrouwen 82,9 jaar en voor mannen 79,2 jaar. Die getallen blijven stijgen, waarbij de levensverwachting voor mannen de afgelopen decennia sneller is toegenomen dan die van vrouwen. -‐ De tekorten op de arbeidsmarkt werden in Nederland vooral opgelost door het aantrekken van migranten. Nederland kende dan ook nog lang het fenomeen ‘huisvrouw’. Het gemiddelde kinderaantal lag hier in de jaren zestig nog rond de drie en het daalde pas begin jaren zeventig tot rond de twee kinderen. Nederland loopt hierdoor ruim een decennium achter op het vergrijzingspatroon van de Scandinavische landen. -‐ Het Nederlandse basis-‐ en voortgezet onderwijs kent twee structurele problemen als het gaat om de vraag hoe het kinderen toerust en uitdaagt: het selecteert vroeg en de kwaliteit is middelmatig -‐ De Nederlandse arbeidsmarkt als geheel weinig flexibel

1C.

Vanaf pagina 26 wordt de historie van de Nederlandse economie gerelateerd aan de ontwikkelingen in arbeid met toonaangevende bedrijven als IHC meerwaarde die op dit moment als wereldleider gezien kunnen worden voor eigen producten. Sector onderwijs neemt op dit moment af in aantal leraren en in kwaliteit van docenten. Onderwijs is generiek opgezet; ipv onderscheid onderwijs gericht op cognities versus vaardigheden (laatste belangrijk voor VMBO). -‐ Doel van universiteiten is onderzoek ipv onderwijs of valorisatie. Rapport roept op dit meer in balans te brengen en PABO universitair niveau te maken. -‐ Tuin-‐ en landbouw succesvol -‐ Ontwikkeling van de verschillende sectoren: De volgende kenmerken springen naar voren: sterk gespreid specialisatiepatroon, betrekkelijk constante sectorstructuur, sterke internationale oriëntatie, beperkte complexiteit en dynamischer dan vaak aangenomen (Zie pagina 54). -‐ Driekwart dienstensector -‐ Een kwart industriële sector -‐ De agrofoodsector is goed voor drie procent van de toegevoegde waarde van de Nederlandse economie, en zorgt voor 213.000 fte-‐banen. De sector realiseert ongeveer vijftien procent van de Nederlandse goederenexport. -‐ Chemiesector 3% export Nld -‐ Export regionaal geconcentreerd; niet focus in Gelderland (liggen wellicht nieuwe kansen?) -‐ Historisch gezien zijn verschuivingen van sectoren in belang en aandeel arbeidsmarkt


80


relatief beperkt -‐ Nederland is een voorbeeld van een land dat altijd oscilleerde rond beide polen. Soms was er vooral aandacht voor regio’s (‘Pieken in de Delta’), soms voor sectoren. De laatste jaren is er weer vooral sprake een sectoraal perspectief. De topsectoren vormen de kern van dat beleid en de regionale stimuleringsregelingen zijn afgeschaft, al weerhoudt dat laatste sommige provincies en enkele grote steden er niet van om zelf regionaal stimuleringsbeleid te voeren (zie p. 87). 1D. kenniseconomie gefragmenteerd georganiseerd, kenniscirculatie niet hoogste prioriteit .-‐De (fossiele) energiesector is in Nederland sterk aanwezig, maar is door opkomende schaarste onvoorspelbaar wat betreft werk -‐In de niet-‐marktdiensten (inclusief overheid, onderwijs en gezondheidszorg) is de productiviteitsgroei achtergebleven. Ook de bouw en de zakelijke dienstverlening blijven duidelijk achter (pagina 195) -‐scientific en tacit knowledge (zie pagina 206) met duidelijkere relatie tacit knowledge en lokale ondernemingen. -‐Embedded knowledge is de kennis die vorm krijgt in productieroutines, encultured knowledge is besloten in onderlinge relaties. Vervolgens ligt veel kennis vast in gebouwen en apparaten: gematerialiseerde kennis 1E. Het rapport spreekt van een huidige faciliterende rol van de overheid op de arbeidsmarkt, maar gaat niet in op de Gelderse context. Te veel product of best practice bedrijf georiënteerd en subsidies verstrekken ipv innovatie systemen en netwerken stimuleren -‐ Het (sociaaleconomisch) beleid ging vooral over werkgelegenheid en over de rol die sociale zekerheid en arbeidsmarktbeleid daarbij konden spelen. Gaat over verdeling werk en geld ipv over genereren nieuw werk 1F. De sectorale structuur van Nederland komt in belangrijke mate ook tot uitdrukking in cao’s; in Nederland valt 85 procent van de werkenden onder een cao (in Europa gemiddeld 70 procent). Er zijn zo’n 800 bedrijfs-‐cao’s en 300 sectorale cao's. Ende, M. van der, Pilgram, K., Ultert, K. van, & Hilbers, P. (2014). Vacatures in Nederland 2013. De vacaturemarkt en personeelswerving in beeld. UWV Werkbedrijf: Arbeidsmarktinformatie en –advies. 1E. enkele initiatieven worden beschreven, zoals: werkgeversvereniging Salus Gelria biedt met het initiatief ‘Care4Innovation’ jongeren en zorgprofessionals de mogelijkheid te experimenteren met innovaties en kennis en ervaring met elkaar te delen. Resultaat: competentie ontwikkeling en een positief klimaat ten opzichte van innovaties op de werkvloer. 1F. Ism betrokken partners zijn tien knelpunten geïdentificeerd. In diverse co-‐creatiesessies zijn de eerste ideeën ontstaan over hoe deze knelpunten het beste aangepakt kunnen gaan worden. Voor uitvoering van deze projecten wordt tot en met 2015 10 miljoen euro beschikbaar. De POA’s zullen deze projecten samen met partners gaan ontwikkelen. Walsweer, M. (2014). Ruim voldoende. Het Gelderse arbeidspotentieel tot 2050. Bureau Economisch Onderzoek. 1F.

De provincie faciliteert en de POA’s zijn verantwoordelijk voor de inhoud. Maar mogelijk komen de knelpunten die het MKB ervaart niet of niet in voldoende mate in de programma’s van de POA’s terecht. Daar ligt een belangrijk verbeterpunt voor de POA’s. Uit onderzoek is gebleken dat het overgrote deel van de respondenten verwacht dat de provinciale ondersteuning nodig blijft om het uitvallen van de samenwerkingsverbanden te voorkomen. Provinciale Staten van Gelderland (2014ᵃ). Inzet om te komen tot Actieplan Werkgelegenheid Gelderland. 1C.

c. Waar voor hogere en wetenschappelijke banen vaak een landelijke arbeidsmarkt geldt, is


81


dat voor elementaire en lagere beroepen juist een vrij lokale arbeidsmarkt direct rondom de woonplaats. De middelbare beroepen worden hierbij ook meegerekend. c. Het zijn tegenwoordig steeds meer mbo-‐ers die werkloos raken. Enerzijds door verdringing door hbo-‐ers, anderzijds doordat hun banen in toenemende mate worden vervangen door computers of door lage-‐lonen-‐landen. c. In 2013 zal 61% van het onbenutte aanbod van arbeid bestaan uit personen die gekwalificeerd zijn voor lagere en middelbare beroepen. Het aanbod voor elementaire beroepen bedraagt ca. 17% en voor hogere en wetenschappelijke beroepen is dat ruim 22%. 1D. -‐ Van de gezondheidszorg is bekend dat het een relatief vergrijsde sector is in vergelijking met andere bedrijfstakken en dat dus veel werkenden de komende tijd met pensioen zullen gaan. -‐ Het aantal baanopeningen zal de komende jaren in toenemende mate worden bepaald door de vervangingsvraag naar arbeid. De vervangingsvraag wordt steeds meer bepaald door vergrijzing, dus de uitstroom van werkenden die met pensioen gaan. De komende jaren zal dit voornamelijk gelden voor de technische, industrie, transport en agrarische beroepen. -‐ Daarbij wordt er vooral nog veel krapte gevonden voor de wetenschappelijke beroepen op de Gelderse arbeidsmarkt. Kanttekening hierbij is dat op dergelijke banen ook wetenschappelijk aanbod uit andere provincies kan reageren, zodat deze krapte enigszins vertekend is. -‐ In de landbouw, industrie en financiële diensten krimpt het aantal banen in Gelderland sterker dan landelijk. Broersma, L., Edzes, A.J.E., Gardenier, J.D., & Rijn, J.B. van (2014). Provinciale en regionale discrepantieanalyse Gelderland. Aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt tot 2017. Groningen. 1F. Als sterke punten van het arbeidsmarktbeleid van de provincie geven de respondenten de actieve en faciliterende rol die de provincie invult aan. Gevraagd naar de aandachtspunten bij het arbeidsmarktbeleid wijst een deel van de respondenten op de subsidieprocedures (minder bureaucratisch, sneller), anderen vinden het meer zichtbaar maken van de resultaten van belang voor een grotere bekendheid en betrokkenheid van bedrijven en inwoners. Uit onderzoek dat is uitgevoerd door de provincie is naar voren gekomen dat 10 van de 12 provincies arbeidsmarktbeleid voeren, waarin het verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt onderdeel is. Vlasblom, J.D., van Echtelt, P., & de Voogd-‐Hamelink, M. (2015). Aanbod van Arbeid 2014. Arbeidsdeelname, flexibilisering en duurzame inzetbaarheid. Sociaal en Cultureel Planbureau. 1C.

P21. De arbeidsdeelname van ouderen is sterk gestegen. Eind jaren tachtig werkte ongeveer een op de drie 55-‐64-‐jarige, in 2012 was dit bijna het dubbele (61%). P22. Terwijl hoogopgeleiden 87% werkte in 2012, is dit bij laagopgeleiden 64%. Daar waar mannen van alle opleidingsniveaus en alle leeftijden een hoog participatieniveau hebben, zijn er bij vrouwen verschillen. Hoogopgeleide vrouwen laten een participatiepatroon zien dat vrijwel vergelijkbaar is met dat van mannen. Lager opgeleide vrouwen hebben, zeker op hogere leeftijden, een veel lagere participatiegraad. P38. Werkgevers huren steeds vaker tijdelijk personeel in en maken steeds vaker gebruik van zzp’ers. P55. De mobiliteit op de arbeidsmarkt nam af door de economische crisis. In 2008 was 21% van de werkenden in de voorgaande twee jaar van werkkring gewisseld, in 2012 was dat 13%.


82


P71. Vier op de tien werkenden volgt een opleiding of cursus. Hiervan wordt de meeste scholing betaald door de werkgever (80%). Ongeveer de helft van de werkenden volgt de opleiding volledig (27%) of gedeeltelijk (24%) in de eigen tijd. Groepen met een zwakke arbeidsmarktpositie (ouderen, laagopgeleiden, flexwerkers en mensen met een slechte gezondheid) ontvangen de minste scholing. P83. De laatste decennia deden steeds minder mensen zwaar lichamelijk werk. Walsweer, M. (2006). Hedenmorgen 2006-‐2040. Vier toekomstscenario’s van de Gelderse economie. Bureau Economisch Onderzoek. 1D.

Werkloosheidspercentages van HBO chemische technologie en HBO bouwkunde zijn beide met meer dan 5% het hoogst in 2012 voor de HBO technische sector. Voor HBO zorg zijn dit HBO maatschappelijk werk en hulpverlening en HBO voeding met beide meer dan 4% in 2012. Voor HBO economie is dit HBO recht en bestuur met 6%. Voor HBO onderwijs en sociaal-‐cultureel zijn dit HBO tolk en vertaler en HBO pedagogie met beide meer dan 6% in 2012. In de HBO overige categorie zijn dit HBO communicatie en journalistiek (meer dan 6%) HBO documentatie en informatie en HBO personeel en arbeid (beide meer dan 4%). Provinciale Staten van Gelderland (2014ᵇ). Statennotitie. Human Capital Agenda ter stimulering van een concurrerend en innovatief Gelders bedrijfsleven. 1D.

Gelderland beschikt vooral op het gebied van voeding en gezondheid over toonaangevende kenniscentra en een innovatief bedrijfsleven. Daaraan zijn innovatieve netwerken van kennis en bedrijvigheid gekoppeld, zoals Food Valley en Health Valley. Ook de energie-‐ en milieutechnologiesector concurreert op wereldwijde schaal. Daarnaast zijn er in Gelderland verschillende veelbelovende bedrijfstakken, die met een innovatieve aanpak hun marktpositie verder kunnen vergroten. Dat zijn bijvoorbeeld de creatieve industrie en de transport-‐ en logistieksector. 1F. De provincie faciliteert de samenwerking tussen kennisinstituten, universiteiten en bedrijfsleven. Zij kijkt per economische opgave wie met wie het best kan samenwerken. De provincie wil daarbij inzetten op het versterken van ondernemerschap, innovatie en toegepaste kennisontwikkeling in de topsectoren (Food, health en energie-‐ en milieutechnologie). De provincie stimuleert nieuwe bedrijvigheid via projecten en programma’s. Belangrijkste doel daarbij is om de kwaliteit van de startende ondernemers te verhogen. De provincie ondersteund alleen projecten die een directe meerwaarde hebben voor het bedrijfsleven. Hoekstra, R., & Ijsels, K. (2014). Smaken verschillen. Onderzoek naar de betekenis van de POA’s voor het provinciaal arbeidsmarktbeleid. Deventer. 1C.

P17.Gelderland behoort op dit moment tot de gebieden met de laagste werkloosheid van de EU. In alle vier scenario’s zal dit veranderen. Alleen in het RC scenario kan rekening worden gehouden met een hogere werkloosheid. 1D. P11. Net als in andere westerse landen loopt het aandeel van de industrie in de totale werkgelegenheid van Gelderland terug. P16 Gemiddeld over de vier scenario’s zal de toekomstige structuur-‐ wijziging nog maar gematigd zijn, de richting blijft echter dezelfde: de landbouw wordt als werkgelegenheidsverschaffer verder gemarginaliseerd, het aandeel industrie daalt tot onder de 18%, de diensten worden in alle scenario’s belangrijker en lopen uit tot een aan-‐ deel van meer dan 80%. Binnen de diensten neemt het aandeel van de zorgsector structureel toe van 20% naar bijna 30%. Aalst, M. van der. (2014). Kansrijke beroepen. Waar is de arbeidsmarkt krap? UWV Werkbedrijf: Arbeidsmarktinformatie en –advies. 1D.

We zien meer dan twintig beroepsgroepen met een krappe arbeidsmarkt op dit moment, voor de middellange termijn (2017/2019) is het overzicht nog langer. Het gaat


83


hoofdzakelijk om functies op middelbaar, hoger en wetenschappelijk niveau: Begin 2014 zien we op middelbaar niveau krapte in uitvoerende technische functies (monteurs, cnc-‐ verspaners, lassers) en technisch ‘kader’ (tekenaars, constructeurs, calculators). Met name op hoger en wetenschappelijk niveau zijn er ook signalen van krapte in andere richtingen, bijvoorbeeld bepaalde ict-‐beroepen (programmeurs), het onderwijs (specifieke vakken) en specifieke financiële beroepen (bijvoorbeeld actuarissen en fiscalisten). In de zorg zien we op dit moment alleen signalen van krapte in hele specifieke functies (bijvoorbeeld in de wijkverpleging of specialisten ouderengeneeskunde). Voor de middellange termijn komen voor een belangrijk deel dezelfde beroepsgroepen terug. Maar er zijn bovendien prognoses van krapte in andere beroepsgroepen, bijvoorbeeld de meer proces technische en laboratoriumberoepen of bijvoorbeeld productieplanners.   Korte Beschrijving Activiteiten POA’s. (2014). Provincie Gelderland. (2011). Gelderse Economie. Achtergronddocument langetermijnvisie. Bureau Economisch Onderzoek. 1F.

Stedendriehoek Uitvoering van intersectorale mobiliteit Naast sectorgelden wordt gepoogd ook EGF gelden in te zetten, specifiek voor mensen die in de zorg hun baan kwijtraken. Noord-‐Veluwe als beoogd resultaat een pilot project en/of instrumentontwikkeling op het gebied van duurzame inzetbaarheid. Liemers Men oriënteert zich op onderwerpen als ‘buddy-‐trajecten’ tussen ondernemers en (kwetsbare) jongeren en deelname aan het ‘Werknet’ Nijmegen De eerste concrete optie is een experiment met plaatsing van 100 mensen (wwb) in een detacheringspool. De tweede concrete optie gaat over het inrichten van werkateliers, waarin ondernemers samen met scholen werken aan de vormgeving van ‘de beroepen van morgen’. Rivierenland POA Rivierenland heeft de provinciale vragen besproken en zet in op duurzame inzetbaarheid. Met name via de integratie van alle instrumenten op het gebied van ‘leven lang leren’. Van leerplicht-‐handhaving/terugdringen schooluitval, modularisatie/flexibilisatie van het leeraanbod, tot en met leerwerkaanbod voor volwassenen. Zee, J., van der Heijden, M., & van der Arnoldus, G. Opzet nonpaper 3e tranche sectorplannen. Opzet non paper 3e tranche Minder regelgeving en meer rekening houden met de regionale sociaal economische structuur is van belang voor het slagen van de 1F. sectorplannen. Walsweer, M. (2006). Gelderland in vier bedrijven. Vier toekomstscenario’s over de uitbreidingsvraag naar bedrijventerreinen en kantoren. Bureau Economisch Onderzoek. 1B.

-‐ Op 1 januari 2014 had Gelderland 2.019.600 inwoners. Volgens de nieuwste bevolkingsprognose zal de bevolking tot 2035 nog toenemen met in totaal ongeveer 49.000 personen. -‐ Op dit moment bedraagt de Gelderse werkloosheid ongeveer 8%.

-‐ Tussen 1988 en 2010 is de beroepsbevolking sterk vergrijsd. Het aandeel 45-‐plussers nam toe van 24% tot 42%. Gelderland investeert samen met partners in een provincie breed project Informatievoorziening Arbeidsmarkt Gelderland. Dit project helpt om knelpunten op de 1F. arbeidsmarkt tijdig te signaleren en aan te pakken. Provinciale Staten (2011). Gelderse Economie. Achtergronddocument langetermijnvisie. Bureau Economisch Onderzoek. 1B.

Uit gegevens van het CBS blijkt dat het aandeel werkenden van 55 jaar en ouder tussen 2003 en 2013 van 9 tot 15 procent gegroeid is. In diezelfde periode nam het aandeel werkenden tot 35 jaar af van 40 tot 34 procent. We kunnen dus stellen dat de Nederlandse arbeidsmarkt in een rap tempo vergrijst en ontgroent.


84

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 1C.

1D.

c. Het aandeel werkende Wajongers daalde tussen 2011 en 2012 van 25% naar 23,4%. Het aandeel werkende gedeeltelijk arbeidsgeschikten daalde in deze periode eveneens en wel van 50% naar 47%. c. In 2013 geeft 21% van de bedrijven aan te werken met uitzendkrachten. Vooral door instellingen bij de overheid/openbaar bestuur en door bedrijven in de productiesectoren wordt gebruik gemaakt van uitzendkrachten. Deze worden vooral ingezet om piekperioden op te vangen (61%). Uitzendkrachten worden door de sectoren detail-‐ autohandel (47%) en zorg/welzijn (33%) vooral ingehuurd tijdens de vakantie van het zittend personeel. c. 31% van de bedrijven geeft aan met ZZP’ers te werken in 2013, dat is groter dan het aandeel van bedrijven dat met uitzendkrachten werkt (21%). Flexibele personeelsvoorziening is de voornaamste reden (51%) voor het inhuren van ZZP’ers. c. Net als in voorgaande jaren is bij 55-‐plussers sprake van een sterke kwantitatieve discrepantie tussen de instroom van het aantal werkzoekende bij UWV (97.000) en het aantal aangenomen personen zonder baan in die leeftijdscategorie (8.000). Ook naar opleidingsniveau is sprake van een grote kwantitatieve discrepantie tussen de instroom van ongeschoolde werkzoekenden bij het UWV (168.000) en het aantal aangenomen ongeschoolden zonder baan (14.000). c. Vier van de tien bedrijven is van mening dat financiële steun een stimulans kan zijn om oudere personen te behouden of in dienst te nemen. Deze bedrijven zien de ondersteuning het liefst in de vorm van loonkostensubsidie (95%) of lagere loonbelasting (90%). Daarnaast is het bieden van parttime werk en flexibele werktijden een extra maatregel (62%). c. Opvallend is dat vooral grote bedrijven (100+ werkenden) deze bereidheid vertonen en kleine bedrijven dat niet doen. Waarschijnlijk speelt vooral de bedrijfsgrootte en niet zozeer de sector een rol bij dit ouderenbeleid. c. Van de 111.000 vacatures die in principe door ongeschoold personeel vervuld konden worden, werden er slechts 20.000 vervuld door personen met hooguit een basisopleiding. Werkgevers geven dus de voorkeur aan geschoold personeel. De verdringing van ongeschoold personeel door geschoold personeel treedt vooral op in de horeca (55%), de agrarische sector (48%) en de detailhandel (31%) waar het grootste deel van de vacatures hooguit basisonderwijs werd vereist, terwijl het aangenomen personeel grotendeels bestond uit mbo-‐ers. c. Jongeren hebben een betere baankans dan ouderen. Jongeren tot 25 jaar maakte in 2013 16% uit van de instroom van werkzoekende en 47% van het aangenomen personen zonder baan. Voor ouderen geldt het omgekeerde: 12% van de ingestroomde werkzoekende behoorde tot de 55-‐plussers, van de aangenomen personen zonder baan is dat slechts 3%. Naast leeftijd speelt ook het opleidingsniveau een belangrijke rol bij het vinden van een baan. c. Bedrijven in de sector bouw en vervoer en opslag nemen relatief vaan mensen aan die geen werk hadden. Schoolverlaters en studenten komen vooral in de detailhandel aan de slag. c. Arbeidsgehandicapten komen in beperkte mate aan de slag. Door het openbaar bestuur worden mensen met een arbeidshandicap het meest aangenomen. Van de door deze sector aangenomen personen behoort 7% tot de arbeidsgehandicapten. Ook de detailhandel neemt relatief vaan personen met een arbeidshandicap aan (3%). Meeste vacatures vervuld door kleine bedrijven. In de periode oktober 2012 tot en met september 2013 werden er 523.000 vacatures vervuld, waarvan 40% door kleine bedrijven (2-‐19 werkzame personen). Het gaat hierbij vooral om de sectoren detailhandel (21%), horeca (15%) en overige dienstverlening (15%). Er bestaan grote verschillen tussen sectoren bij de opleidingseisen van vacatures. Zo werd voor bijna 80% van de vacatures in de ICT-‐sector ten minste een HBO-‐opleiding geëist. In de sectoren Horeca (4%), Groothandel (5%), Bouw (7%) en Landbouw (8%) was dat veel


85


minder het geval. Binnen de horeca werden met name jongeren tot 25 jaar aangenomen (69%).

Onderzoeksvragen SB 2: Wat is a) Wat is de betekenis van werk in de arbeidsmarkt van 2030? de visie van respondenten b) Wat is het effect van de veranderende demografie op de arbeidsmarkt van 2030? op de c) Wat is de relatie tussen verschillende doelgroepen en de werkgelegenheid in de arbeidsmarkt arbeidsmarkt van 2030? van de d) Welke sectorele ontwikkelingen zijn van invloed op de werkgelegenheid in de toekomst arbeidsmarkt van 2030? (2030) in de e) Welke rol speelt de provincie Gelderland in het faciliteren van provincie arbeidsmarktinitiatieven in 2030? Gelderland? Welke informatie Provinciale Staten. (2011). Economische visie Provincie Gelderland. Op weg naar een duurzame, innovatieve en internationaal concurrerende regio. Bureau Economisch Onderzoek. 2A. Regionale verschillen in ontwikkeling vergrijzing en ontgroening (met positieve uitzondering rivierenland), maar vergrijzing blijft thema komende jaren, net als algemene Nederlandse bevolking, verwachte lagere instroom van vrouwen in de toekomst, maar er is niet gespecificeerd voor type contract (full of part-‐time bijvoorbeeld) Walsweer, M. (2013). Provinciale Economische Verkenning. Gelderse vooruitzichten 2013-‐2018 een middellangetermijnraming van de Gelderse Economie. Bureau Economisch Onderzoek. 2A. vanaf pagina 120 en 178): -‐De omvang van de Nederlandse (beroeps)bevolking zal gaan krimpen en dat heeft consequenties voor de vraag hoe groei de komende decennia tot stand kan komen -‐meer hoogopgeleiden, -‐uitholling middenklassen door o.a. overname werk automatisering -‐Toename ouderen (met name vrouwen) arbeidsproces -‐full time thuisblijvende moeders is uitstervend ras volgens prognoses -‐ Handel heeft een aanzienlijke impact op De totale werkgelegenheid en leidt er toe dat banen naar andere landen worden verplaatst. met technologische ontwikkelingen neemt het aandeel van de factor arbeid in de wereldwijde toegevoegde neemt het aandeel van de factor arbeid in de wereldwijde toegevoegde waarde in productieketens af, terwijl het aandeel van de factor kapitaal toeneemt. (Timmer et al. 2012). Pagina 145 -‐ Onpersoonlijke taken die geroutineerd kunnen worden -‐zoals callcenters en accountancy-‐ verlaten het land, maar dat kan ook gelden voor de niet –routineerbare taken, zoals anatomische pathologie en juridische analyse. -‐Persoonsgebonden taken – zoals taxichauffeurs en chirurgen – blijven wel in het land. Veel laaggeschoolde werkenden, met name in de dienstensector, produceren deze non tradable en non storable diensten of goederen – denk hierbij aan conciërges, werkenden in de kinderopvang, hoveniers, schoonmakers, kappers, bewakingspersoneel, en mensen die in de recreatie werken. Door de dalende kosten van computertechnologie zijn veel laaggeschoolde arbeidskrachten zo terechtgekomen in banen in de dienstensector die (vooralsnog) niet te automatiseren zijn. Met risico van slechte salarissen en weinig zekerheid, ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

86


2C.

-‐ De polarisering van de arbeidsmarkt is ook zichtbaar aan de inkomensverschillen. De verschillen in inkomen tussen landen worden kleiner en de inkomensverschillen binnen landen worden groter. -‐ Massaproductie landbouw verplaatst naar andere landen. Grote concurrentie Aziatische landen. -‐ Verdere opkomst nanotechnologie

Hoekstra, R., & Ijsels, K. (2014). Smaken verschillen. Onderzoek naar de betekenis van de POA’s voor het provinciaal arbeidsmarktbeleid. Deventer. 2A.

Pagina 4: Productie kan met minder mensen worden gerealiseerd. Dit resulteert in een daling van de werkgelegenheid, of op zijn best in een matige groei P.19 Bepaalde trends lijken onafwendbaar, welk scenario zich ook zal voltrekken. In de eerste plaats is dat de afnemende bevolkingsgroei en de vergrijzing. Desondanks zal het aantal beroepsbeoefenaren per 1.000 inwoners redelijk op peil blijven. Gemiddeld over alle scenario’s bedraagt de werkloosheid rond de 50.000 personen, ofwel 5% van de Gelderse beroepsbevolking. pagina 25: In de basisprognose van het CBS zal Nederland in 2040 ongeveer 17,7 miljoen inwoners tellen. Pagina 30: De hogere leeftijdsklassen nemen verder toe, de midden-‐ en laagste categorieën worden kleiner. Dit heeft tot gevolg dat de bevolkingsaandelen van bijna alle cohorten dicht bij elkaar komen te liggen (rondom de 5 procent). Pagina 37: Gelderland zal zich op vier punten wijzigen: het groeitempo vlakt af of wordt mogelijk negatief, het migratiepatroon verandert, de regionale groeiverschillen worden kleiner en de vergrijzing versnelt. 2E. -‐ P40: Van de agrarische sector zal op termijn mogelijk maar zo’n 40% overblijven in 2040. Aan de andere kant staat de bedrijfstak zorg, waar de volumegroei hoog is, en de mogelijkheden voor verbetering van de arbeidsproductiviteit gering. Dit leidt tot een verdere stijging van de werkgelegenheid, oplopend tot 1,9% per jaar in het GE (global economy) scenario. In de commerciële dien-‐ sten groeit de werkgelegenheid ongeveer volgens het gemiddelde tempo van de economie. In de industrie zal door relatief hoge productiviteitsstijgingen en lage afzetgroei de werkgelegenheid afnemen. -‐ Het onderscheid tussen industrie en diensten wordt steeds vager. De industriële activiteiten verschuiven van grootschalige fabricage naar kennisproducten zoals R&D, ontwerp, marketing en toeleveranties. Ook de dienstensector bestrijkt een steeds breder scala aan markten. Daarbij ligt het accent in toenemende mate op het transporteren en verwerken van informatie (internet, telecom, banken en verzekeringen en logistiek) -‐ P44: De landbouw wordt als werkgelegenheidsverschaffer verder gemarginaliseerd, het aandeel industrie daalt tot onder de 18%, de diensten worden in alle scenario’s belangrijker en lopen uit tot een aandeel van meer dan 80%. Binnen de diensten neemt het aandeel van de zorgsector structureel toe van 20% naar bijna 30%. Korte Beschrijving Activiteiten POA’s. (2014). Provincie Gelderland. (2011). Gelderse Economie. Achtergronddocument langetermijnvisie. Bureau Economisch Onderzoek. 2E.

De provincie Gelderland kan meerwaarde bieden op drie speerpunten -‐ het verzilveren van de kennis en innovatiepositie -‐ ruim baan maken voor ondernemen met minder regeldruk -‐ investeren in de fysieke bedrijfsomgeving Walsweer, M. (2006). Gelderland in vier bedrijven. Vier toekomstscenario’s over de uitbreidingsvraag naar bedrijventerreinen en kantoren. Bureau Economisch Onderzoek.


87

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 2B.

2C.

2D.

-‐ Tot 2021 zal de Gelderse beroepsbevolking doorgroeien met gemiddeld 1% per jaar. Vervolgens zal deze met 0,5% per jaar geleidelijk afnemen tot 2040 en dan stabiliseert het. -‐ Als gevolg van de vergrijzing zal het aantal sterftes de komende jaren toenemen. Rond 2028 zullen er in Gelderland meer mensen overlijden dan er geboren worden. -‐ Mede onder invloed van de huidige zwakke economische conjunctuur zal het buitenlandse migratiesaldo de komende jaren verder afnemen, maar de verwachting is dat de immigratie op den duur weer licht zal toenemen. -‐ Als gevolg van de algehele stijging van de arbeidsparticipatie en de verhoogde AOW-‐ leeftijd zal de Gelderse beroepsbevolking tot ongeveer 2020 nog een structurele groei vertonen. Daarna wordt in de projectie tot ongeveer 2035 een daling voorzien die in Gelderland het dubbele bedraagt van de landelijke. Dit wordt veroorzaakt door de lagere Gelderse bevolkingsgroei en de wat sterkere vergrijzing. Volgens berekeningen zal de veroudering (55+) oplopen tot 25% in 2021 en vervolgens zullen er geen grote veranderingen plaatsvinden. c. De hoogte van de arbeidsparticipatie is sterk afhankelijk van de leeftijd. In de categorie 15-‐24 jaar bijvoorbeeld is de arbeidsparticipatie laag, omdat een groot deel van de populatie dagonderwijs volgt. Tussen de 25-‐54 jaar bereikt de arbeidsparticipatie de top met een gemiddelde deelname van 93% bij de mannen en 79% bij de vrouwen. Naarmate de pensioensleeftijd dichterbij komt, daalt de participatie. c. De belangrijkste verschuiving loopt van de leeftijdscategorie 15 tot 64 naar de categorie 65 jaar en ouder. c. De gemiddelde participatie van vrouwen stijgt de komende jaren doordat oudere generaties vrouwen met een lage participatiegraad plaats maken voor jongere generaties met een hoge arbeidsdeelname. Het zal de categorie 15-‐24 jarige betreffen. Die laat nog een stijging zien omdat de jeugd in toenemende mate naast de opleiding betaald werk verricht. c)De verhoging van de AOW leeftijd tot 67 jaar en alle andere maatregelingen om de arbeidsparticipatie te verhogen leiden vanaf 2021 tot een extra arbeidsaanbod in Gelderland van gemiddeld 127.000 personen. -‐ Ketenvorming, internationalisering en onzeker economisch conjunctuur werken op alle sectoren door. De implicatie is dat Nederland in alle sectoren actief kan zijn en zijn niche juist vindt in het leggen van intelligente verbindingen over domeinen en grenzen heen. -‐ Verbinding innovatie agenda en maatschappelijke vraagstukken (zie voorbeeld Duitsland; pagina 91) -‐ Stimuleren van buitenstaanders ipv gevestigde topsectoren (pagina 91) -‐ De fragiele kredietverlening aan bedrijven maakt De vraag naar verdere ontwikkeling van alternatieve vormen van financiering steeds belangrijker.


88

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Bijlage 2

Overzicht bedrijven en sectoren van deelnemende respondenten

Tabel 1. Overzicht bedrijven van deelnemende respondenten Overzicht bedrijven 50 Carrière

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Radboudumc

50 Company

Hogeschool Windesheim

RedBluejay

A+O Metalektro

Hollander Techniek

Rijn IJssel Vakschool Wageningen

Achmea

Holst Centre

ROC

Adviesbureau

I We Me

ROC NIjmegen/RijnIJssel

Aeres Groep

Idefix Consultancy B.V.

RVDB

Albert Heijn

ING Bank

Saxion

All4people

Innovam

SBB

AWL-‐Techniek

Intermetzo

SBI

Ayton

Karakter

Sijsma Executive Development

AZN

Kenniscentrum Beta Techniek

Sint Maartenskliniek Nijmegen

Beter Koersen Org. Ontwikkelaars

KIWA Carity

Sonax/ Ambassade voor Crea

BHP Groep

Kruijgen BV

Blonk Training & Coaching

Landstede

Stg. Platform valleiregio Stg. Respondentisecentrum Org.-‐ interv.

BMC

Marc Samuels Arbeidsmarktadvies

Stichting Quadraam

Christelijke Hogeschool Ede

maXmo

Stichtingen Rijn Ijssel

COG

McKey Services

Strategische Board

Consultancy Opleiden

MinkFieldAdvies BV

Synerco Communicatie

Continu

MKB Nederland (Midden)

TARP

CVJO

Mobiliteitscentrum Achterhoek

Thaeles

De Bom

NEN

Tilburg Universiteit

De Techniek Academie

NN Netherlands

TNO

Dekker Services

Pauwer Art

Uitzendbureau 65plus

Deterink

PCT Midden Gelderland

Universiteit Twente

Eigen bedrijf

Philips

Universiteit Utrecht

ErikKaemingk CV

Plantion

UWV

Essent

Platform LACH

Van Amstel Advies

Evident BV

POA

Veluws Centrum voor Technologie

Eye2eye, Burling Business

Pluryn

Verder in Techniek

Fabrikant bouwmaterialen

Polprojecten

Verhage Advies

FNV

Praktisch Advies

VNO-‐NCW

Gemeente Coevorden

Priorities

Wageningen Universiteit

Gemeente Nijmegen

Pro Persona

Werkform

Gemeente Tiel (t.b.v. Rivierenland)

Profit Consulting Eindhoven

Werkvermogen

Gemeente Venlo

Projob

WZW

GGZ

Provincie Gelderland

YOOR New Business Development

Gomarus Scholengemeenschap

PTC+

Youmeus (innovatielabel SBI)

Haagse Hogeschool

PUUR.nu

Zorgorganisatie

Hogeschool Utrecht

Radboud Universiteit Nijmegen

ZZGzorggroep


89


Tabel 2. Overzicht sectoren van deelnemende respondenten. Sector

% Sector

Administratief/secretarieel

1% Onderwijs/training

Advies/staf/beleid

16.7%

19.8% PO/HR

12.2%

Agrarisch

0.7% Productie/uitvoering

Automatisering/internet

2.1% Techniek

3.5%

Beveiliging/surveillance

0.3% Vervoer/bezorgdiensten

0.3%

Callcenter/receptie/balie

0.3% Wetenschap/onderzoek

4.9%

Commercieel/verkoop

1.7% Gamification

0.3%

Communicatie/pr

2.1% Armoede/zorg

0.3%

11.5% Vrijwilligerswerk

1.7%

Directie/management Financieel/economisch

3.1% Watermanagement

Horeca/facilitair

0.3% Voedselindustrie

Inkoop/logistiek

1%

0.3% 1%

1% Maakindustrie

Juridisch/bestuurlijk

2.8%

1.7% Duurzame energie

Marketing/reclame

1.4%

1% Anders

Medisch/welzijn/verzorging

%

4.2%

2.4%


90


Antwoordcategorieën

Tabel 1. Overzicht antwoordcategorieën vraag doelgroepen en werkgelegenheid Nr. Antwoordcategorie

Nr Antwoordcategorie

1

< 40 jaar

10 Mannen

2

41 tot 60 jaar

11 Denkers

3

61 tot 80 jaar

12 Makers

4

Laag opgeleide werkenden

13 Ontwerpers

5

Middelbaar opgeleide werkenden

14 Onderzoekers

6

Hoog opgeleide werkenden

15 Mensen met een fysieke handicap

7

Allochtone werkenden

16 Mensen met een mental handicap

8

Autochtone werkenden

17 Werkenden met flexibele werkrelaties

9

Vrouwen

18 Anders

Tabel 2. Overzicht antwoordcategorieën vraag sectoren en werkgelegenheid Nr. Antwoordcategorie

Nr Antwoordcategorie

1

Administratief/Secretarieel

17 P&O/HR

2

Advies/Staf/Beleid;

18 Productie/Uitvoerend

3

Agrarisch

19 Techniek

4

Automatisering/Internet

20 Vervoer/Bezorgdiensten

5

Beveiliging/Surveillance

21 Wetenschap/Onderzoek

6

Callcenter/Receptie/Balie

22 Gamifcation

7

Commercieel/Verkoop

23 Terminale zorg en uitvaart

8

Communicatie/PR

24 Armoede sector (kringloop, voedselbank et.)

9

Directie/Management;

25 Vrijwilligerswerk

10 Financieel/Economisch

26 Watermanagement

11 Horeca/Facilitair

27 Terrorismebestrijding

12 Inkoop/Logistiek

28 Voedselindustrie

13 Juridisch/Bestuurlijk

29 Maakindustrie

14 Marketing/Reclame

30 Duurzame energie

15 Medisch/Welzijn/Verzorging

31 Farmacologie

16 Onderwijs/Training

32 Anders

Tabel 3. Overzicht antwoordcategorieën vraag maatschappelijke ontwikkelingen en werkgelegenheid Nr. Antwoordcategorie 1 Technologische innovatie, digitalisering en robotisering

Nr Antwoordcategorie 8 Complexiteit en hoeveelheid van data

2

Vergrijzing en ontgroening arbeidsmarkt

9

3

Flexibilisering werk

10 Privacy en veiligheid;

Gezondheid

4

Werkloosheid

11 Armoede

5

Economische conjunctuur

12 Urbanisatie en Krimp regio

6

Informalisering (platter wordende organisaties; netwerken)

13 Deeleconomie (ruilhandel)

7

Ecologische en sociale duurzaamheid

14 Anders


91


Frequentieverdelingen

Persoonlijke groei 2015 Nieuwe vaardigheden

Up to date training

45

40

40

35

42.4

39

35 30

20

20

15

15

11 2.5

5

5.1

Helemaal Een beetje Enigszins niet

In sterke In zeer mate sterke mate


0

50

35

45

35.6

30

35.6

1.7 Helemaal niet

Een beetje

Enigszins

In sterke mate

In zeer sterke mate

35 30

20

25

21.2

15

28

20 15

10

16.1

10

Helemaal niet Een beetje

Enigszins

In sterke mate

0

In zeer sterke mate

40 35

5

6.8

0.8

Vervroegd pensioen

2.5

9.3


Enigszins

In sterke In zeer sterke mate mate

37.3

30

30.5

25 20 15

17.8

10

11.9

5 0

44.1

40

25

0

11.9

Balans werk/privé

40

5

16.9

10

10

0

35.6

25

25

5

33.9

30

2.5 Helemaal niet Een beetje

Enigszins In sterke mate In zeer sterke mate


92

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Autonomie 2015 Medezeggenschap

Vrijheid

60

50 45

50

45.8

40

50

35

40

30 30

25

1.7 Helemaal niet

10

11.9 Een beetje

24.6

22

15

10 0

20

26.3

20

10.2 Enigszins

In sterke mate

In zeer sterke mate

Flexibele werktijden 45

5 0

3.4

4.2



40 35

38.1

37.3

30 25 20 15 10 5 0

12.7

9.3


Enigszins


Sociale zekerheid 2015 Basisinkomen

Basis zorgverzekering

45

30

40

30

20

25

21.2

23.7

21.2

15

20

20.3

15 10

0

28

25

39

35

5

19.5

10

12.7

5

8.5 Helemaal niet

Een beetje

Enigszins



0

5.9 Helemaal niet

Een beetje

Enigszins


93


Inclusie alle werkenden 35 30

32.2

25

27.1

28.8

20 15 10 5 0

6.8

5.1 Helemaal niet

Een beetje

Enigszins


Uitdagend werk 2015 Interessant werk

Uitdagend werk

50

50

45

45

47.5

40 35

35

30

30

30.5

25

25

20

15

14.4

10 0

1.7

5



0

35

45

27.1

44.9

30

24.6

25 20

23.7

15

10

22

10

11

5

2.5 Helemaal Een beetje Enigszins niet

35

15

0

Helemaal Een beetje Enigszins In sterke In zeer niet mate sterke mate

40

34.7

20

7.6

Respect 50

25

2.5

40

30

14.4

10

5.9

Veilige werkomgeving 2015 Veilig

5

28.8

20

15 5

46.6

40

0 In sterke In zeer mate sterke mate


0.8

8.5

Helemaal Een beetje Enigszins In sterke niet mate

In zeer sterke mate

94

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 Baanzekerheid 2015

Beloning prestaties 2015 45

35

40

30

20 15

20.3

30

24.6

22

25 20

10

5

5

3.4

0 Helemaal Een beetje Enigszins niet


Persoonlijke groei 2030 Nieuwe vaardigheden



60

60

50

61

50

40

40

30

30

20

20

0

8.5

5.1

Up to date training

70

10

24.6

22

15

10

0

39.8

35

29.7

25

5.1



16.9 0.8

0

11.9

Helemaal Een beetje Enigszins In sterke In zeer niet mate sterke mate

28

10

21.2 0.8

51.7

2.5



Balans werk/privé

95

DenkTank Arbeidsmarkt 2030 50

50

45

45

44.9

40

40

35

35

30

30

25

25

24.6

20

5 0

Helemaal niet

10

11 Een beetje

5 Enigszins


Vervroegd pensioen

1.7

5.9

Helemaal niet

Een beetje

Enigszins

In sterke mate

In zeer sterke mate

30.5

25

26.3

20 15

0

35 30

19.5

15

17.8 1.7

29.7

20

15 10

43.2

20.3 16.9

10 5 0


Enigszins


Autonomie 2030 Medezeggenschap


Vrijheid

96


40

60

35

60.2

36.4

30

50

34.7

25

40

20 30 20

10

21.2

10 0

20.3

15

0

4.2

Helemaal niet

Een beetje

14.4 Enigszins

5 In sterke mate

0

In zeer sterke mate

Flexibele werktijden 40 35

0.8

7.6



37.3 33.9

30 25

24.6

20 15 10 5 0

0.8

3.4

Helemaal niet

Een beetje

Enigszins


Sociale zekerheid 2030 Basisinkomen

Basis zorgverzekering

50

30

45

47.5

40

25

35 25

27.1

15

20 15

18.6

10 0

25.4

20

30

5

27.1

1.7 Helemaal niet

10

20.3

5

11.9 Een beetje

11

Enigszins


Inclusie alle werkenden ©2015 DenkTank Arbeidsmarkt Gelderland

0


9.3


97


40 35

37.3

30

28.8

25 20 15

5 0

16.1

14.4

10

3.4 Helemaal niet

Een beetje

Enigszins


Uitdagend werk 2030 Interessant werk

Uit dagend werk 50

70

45

60

61

45.8

40

50

35

40

30 25

30 20 10 0

28 23.7

20 15

22 0 Helemaal niet

2.5 Een beetje

10

14.4 Enigszins

5 In sterke In zeer mate sterke mate

Veilige werkomgeving 2030 Veilig


0

0

2.5

Helemaal niet

Een beetje

Enigszins

In sterke mate

In zeer sterke mate

Respect

98


45

35

35.6

40

37.3

30

25

20

22

20

15

15

10

0

0

5

5.1

Helemaal Een beetje niet

Enigszins


0

40

30

35

29.7

25

0

4.2


Enigszins


Beloning prestaties 2030

35

36.4

37.3

30

28

25

20

20.3

20

15

15

12.7 9.3

5 0

16.9

10

Baanzekerheid 2030

10

36.4

30

25

5

42.4

35

5 0



15.3

10

3.4 Helemaal niet

7.6 Een beetje

Enigszins



99

HOE CREËREN WE DE GELDERSE STANDAARD?

Recommend Documents