De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Historisch overzicht o Locatie o Rijksmonument o Materialen o Historische gegevens
Toegangen/ deuren Meubilair Lichtkronen Orgel Zitplaatsen Restauraties Galerijen Vloer en verwarming Muurschilderingen Houten banken
o
Bestaande indeling
Behoort bij besluit van college van burgemeester en wethouders van Aalten
WA-14-0153-600 d.d. 10-5-2016
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Uit de tekening van 1946
Situatie 2011
Locatie
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Rijksmonument Markt 2 te Dinxperlo Rijksnr. 12915 SetVolgnr. 33476 Code 7091CJ-00002-01 Prv GE GemCode 197 Gemeente Aalten
Ned. Herv. Kerk (St Liborius of O.L. Vrouwe) Zeer mooie laatgotische dorpskerk met pseudobasilicaal schip, enkelbeukig koor met driezijdige sluiting (beide XVIa). Het schip heeft natuursteen zuilen en de gehele kerk is met kruisribgewelven overkluisd. Restauratie: 1948-’51. Gewelf- en wandschilderingen (de laatste in het koor en achter het orgel) uit XVI. Eikenhouten kansel XVII B. Twee kaarsenkronen, 1775. Orgel met Hoofdwerk en Onderpositief, in 1831 gemaakt door C.F.A. Naber met gebruikmaking van ouder pijpwerk. Bij de restauratie in 1975 door de fa. Verschueren werd een Pedaal toegevoegd.
De toren met romaniserende elementen stamt uit begin 15e eeuw, aan het einde van deze eeuw begon men aan het laatgotisch koor, gevolgd door het schip dat in 1509 werd voltooid. In 1545 werd de toren verhoogd en van een geleding en een nieuwe spits voorzien. Bij herstelwerk in 1830-1831 kregen de buitenmuren volgens de toen geldende mode een grijze pleisterlaag.
Rijksmonument
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Exterieur Gevels Baksteen Natuursteen
Metselwerk met platvol voegwerk Tufsteen metselwerk, onderste gedeelte van het koor en de koorsluiting. Platvol voegwerk o.a. waterlijsten, leklijsten, keellijsten onder de goten van de steunberen
Vensters Natuursteen Vensterharnassen incl. afzaten. Baksteen en tufsteen in zijbeuken. Tufsteen en kalksteen in koor. Bronzen brugstaven en dekstrippen Deuren Deur massief eikenhout Muurluik massief eikenhout, oostzijde zuidbeuk. Smeedijzeren hang en sluitwerk.
Interieur Gewelven Natuursteen Binnenpleisterwerk
Bakstenen gepleisterde kruisgewelven op natuursteen ribben, Baumbergersteen voor zuilen, bogen, ribben, lijsten ed. In 1996/1997 hersteld/ vernieuwd, verspreid enkele haarscheuren.
Hout/timmerwerk
Eikenhout afgelakt, ofwel verfafwerking
Muurschilderingen
In 1996/1997 hersteld.
Materialen Overzicht
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
1
3
2
5
4
De hoofdingang(1) zat oorspronkelijk onder de toren, hier stond in reformatorische tijden ook de doopvont. Bij de restauratie van 1830 is de doorgang van de toren naar het schip afgesloten, in de 1948-1950 restauratie is dit weer ongedaan gemaakt. De grote deur(6) in de apsis kan niet oorspronkelijk zijn en stamt uit de nareformatische tijd. Wellicht in het jaar 1694, dat jaar werd in de kerk de huidige preekstoel geplaatst in de westzijde, bij de toren. De zijmuren hebben in het verleden een buitendeur gehad, onder het middelste raam van de zuidmuur bevond zich een deur, de Suderwickse deur(2). Onder het meest westelijke raam aan de noordkant bevond zich de Heurnse deur(3). Terwille van de bouw van de galerijen in zijn deze deuren verplaatst(4+5).
6
Historische gegevens Indeling begane grond en galerijen eerste helft negentiende eeuw.
Verschillende toegangen/ deuren
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Aan de noordzijde is een nis aanwezig en een dichtgemetselde deur die toegang geboden zal hebben naar een sacristie.
Historische gegevens
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
De kansel bevond zich terzijde de overgang kerkzaal en koor, het is niet bekend wanneer de kansel verplaatst is naar de torenzijde. Wellicht in het jaar 1694, dat jaar kreeg de kerk de huidige preekstoel, van eikenhout in Barokstijl vervaardigd door vader en zoon van Gullick. De Kanselbijbel dateert uit 1714 en is een geschenk van Dominee Snethlage ter gelegenheid van de heringebruikname van de kerk na een restauratie in 1830-’31. De lezenaar is van 1773 en draagt de inscriptie: ‘Dit en eene Kroon geeft het Dorp, Svyderwijk, Beggelder en Klein Bredenbroek, 1773’
Historische gegevens Kansel
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Sinds 1950 is de doopschaal in een houten standaard gevat. Deze was eerder aan de trapleuning van de kansel bevestigd.
Historische gegevens Kansel, doopschaal
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
De twee koperen lichtkronen zijn in 1773 aangebracht. De grote kroon draagt als inscriptie: ‘Ant. Colenbrander kerkmeester, Goldbach predikant, 1773, Johannes Sternemann Wezel me fecit’ De kleine kroon draagt als inscriptie: ‘De Heurne, Goldbach predikant, 1773, Johannes Stermann Wezel me fecit’
Historische gegevens Lichtkronen
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
De avondmaalstafel is in 1950 vervaardigd door dhr. Lammers, de stoel van de voorganger dateert uit 1916.
Historische gegevens Avondmaalstafel
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
In 1716 is het orgel in Rheinberg aangekocht en geplaatst. Het is niet bekend of men zich realiseerde dat het orgel de grote muurschildering van Christophorus met Cristuskind op de torenmuur volledig aan het gezichtsveld zou onttrekken. In 1830 startte dhr. Naber met een ombouwing en vergroting van het orgel, waarschijnlijk zijn er hiervoor geen of geringe wijzigingen geweest. Al met al heeft deze restauratie, door Naber in 1830 uitgevoerd, een jaar geduurd en het werk was van zo'n omvang dat het orgel 'Naber-orgel' ging heten, hoewel er veel materiaal van het oorspronkelijke orgel is behouden (waarmee het tot de oudste orgels uit de regio behoort)
Uit het contract met Naber blijkt, dat deze het oude orgel gebruikt om een 2klaviersorgel te bouwen. Hiertoe gebruikt hij, ook voor het tweede klavier, het positief, heet grootste gedeelte van de pijpen van de hierboven genoemde uitzonderlijke en zeldzaam voorkomende verdubbelingen. De plaatsen waar deze pijpen hebben gestaan, zijn nog aan te wijzen, want Naber behield o.a. de oude laden en de roosters. De oude kas werd vergroot. Op het klankbord van de zich onder het orgel bevindende kansel plaatste men een aantal groepen houten imitatiepijpen, die vanuit de kerk de indruk maken van een rugwerk van heel bijzondere vorm. De kas werd vergroot met een boel frontpijpen 'alleen voor het oog dienende'. Dit gebeurde in die tijd vaker, om ruimte te scheppen om in de toekomst wellicht nog eens uit te breiden. Waarschijnlijk heeft Naber dit in Dinxperlo nooit in gedachten gehad, zeker niet met de pedaaltorens, dit blijkt uit de gehele constructie. Het lijkt erop dat al deze imitatiepijpen eerder werden geplaatst voor de nodige pracht en praal, dan om de mogelijkheid te hebben in de toekomt uit te breiden.
Historische gegevens Orgel
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
In 1970-’75 werd de restauratie uitgevoerd door dhr.Verschueren en stond onder toezicht van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. In september van 1975 was de her ingebruikname, enkele afgevaardigden uit Rheinberg waren hierbij ook aanwezig.
Bij de restauratie in 1975, uitgevoerd door Fa. Verschueren uit Heythuysen, werd deze toestand als uitgangspunt aangehouden. Enkele latere, slecht gemaakte toevoegingen werden verwijderd. Verdwenen registers werden weer in oorspronkelijke makelij aangebracht. De windladen werden hersteld, evenals de mechaniek. Beschadigde pijpen werden gerepareerd. Een in 1895 door de orgelbouwer Schwarze toegevoegde Subbas 16', welke van een pneumatische bediening was voorzien, werd verwijderd. Hiervoor in de plaats kwam een passender Subbas 16' (enige vrije pedaalregister), die nu plaats kon vinden binnen de orgelkas, met een klassieke mechanische tractuur. De firma Verschueren heeft het orgel nog altijd in onderhoud en heeft in maart 2004 een schoonmaak/opknapbeurt uitgevoerd. Het orgel is schoongemaakt, daar waar nodig geplakt, pijpwerk is hersteld, en het geheel is opnieuw afgesteld, geïntoneerd en gestemd. (tekst deels overgenomen van H. van Os en W. R. Talsma)
Historische gegevens Orgel
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Toen in 1694 de kansel verplaatst werd van de grens koor/kerkzaal naar de westkant, werden de banken logischerwijs frontaal richting de preekstoel gegroepeerd. Kijkrichting naar het westen in plaats van het oosten. Omstreeks 1770 maakte men zich ernstig zorgen over het tekort aan zitplaatsen, besloten werd om een galerij te realiseren in een zijbeuk). In 1773 werden deze extra zitplaatsen, zoals gebruikelijk was, per stuk verkocht.
Historische gegevens Indeling begane grond en galerijen eerste helft negentiende eeuw.
Zitplaatsen
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012 In 1830 kwamen er nieuwe banken in de kerk, de kerk was toen drie maanden dicht. In dit jaar is het ‘Zitplaatsenregister’ aangelegd, een In het midden-blok, toen ‘ruim’ genoemd waren de banken in een halve cirkel voor de preekstoel opgesteld, de banken liepen opzij door, voorbij de pilaren. In het midden was een pad van de kansel tot de grote deur in het koor. Men noemde de galerij, ‘het afdak’ en men sprak van de koorzolder
HZ
ZZ
Zuid zijde
B
Noord zijde
A
Begane grond Indeling eerste helft negentiende eeuw.
Galerijen
De banken aan de zuidzijde waren genummerd van 1 tot 26, aan de noordzijde van 27 tot 50. In ‘het afdak’ noordzijde bevinden zich de banken 51 tot 56 en in ‘het afdak’ zuidzijde de nummers 57 tot 62. Bij de grote deur in het koor nam de trap naar de koorzolder de ruimte van twee banken(A) en de banken 24,25 en 26 werden omstreeks 1847 omgebouwd tot een kast(B). Deze kast kwam in 1950 niet meer terug. In 1874 werden volgens het zitplaatsen-register de zitplaatsen op de nieuwe Zuiderwijkse zijde (ZZ) verkocht. Dan moet de ‘oude zolder’ van 1773 dus de Heurnse zolder (HZ) zijn. Vanaf de heringebruikname van de kerk in 1950 zijn alle zitplaatsen vrij.
Historische gegevens Zitplaatsen
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Vanuit de toren, achterzijde kansel
Bij de bevrijding in maart liep heel Dinxperlo en ook de kerk enorme schade op, de gewelven bleven echter vrijwel intact. De schade werd eerst provisorisch hersteld en in 1948-1950 grondig gerestaureerd. Hierbij werd de doorgang van de toren, waar zich in reformatorische tijden de hoofdingang bevond, weer open gebroken. Hierboven werd de bovendorpel, van de eerdere ‘Heurnse deur’ van de westgevel, geplaatst. Deze draagt de insciptie: ‘Jhesus Maria’.
Historische gegevens Restauratie 1948-1950
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Ook werden in 1948 de vensters weer voorzien van natuurstenen harnassen ter vervanging van de 19e eeuwse ijzeren ramen. Voor het nieuwe steenhouwwerk als vensterharnassen e.d. is bij de restauratie gebruik gemaakt van Frans kalksteen
Historische gegevens Restauratie 1948-1950
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Tekening 1946 met schets nieuwe galerijen
De houten galerijen in koor en zijbeuken werden met de restauratie 1948 vernieuwd om meer zitplaatsen te creëren en omwille hiervan werden de deuren naar de smalle stukken muur links en recht van het koor verplaatst. Door het aanbrengen van de galerijen dreigde het veel te donker te worden in de kerk, om deze reden werden voor meer lichtinval de ramen in het schip verlaagd. De organisten trap werd verplaatst van de noord galerij naar de zuid galerij, achter het orgel bevind zich aan de noord zijde nog steeds geen hekwerk of reling.
Historische gegevens Galerijen
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
In 1905 heeft de kachel zijn intrede gedaan in de kerk, Om hiervoor een plaats te vinden was de kerkvoogdij genoodzaakt enkele banken weg te nemen. In 1950 kwam de centrale verwarming en konden de banken hun plaats weer in nemen. Naast de kerk werd een verwarmingskelder gebouwd, met een luik en ontluchtingskanaal in het grasveld. Er bevinden zich drie grote roosters in de vloer van circa 100 x 200 cm, twee in het gangpad in het koorgedeelte en een rooster onder de avondmaalstafel. Of er zich onder de vloer nog graven bevinden is niet bekent, hierover werden geen gegevens gevonden maar er zal rekening mee worden gehouden.
Historische gegevens Vloer en verwarming
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Bij vernieuwing van de inwendige bepleistering in 1874 kwamen op verscheidenen plaatsen muurschilderingen aan het licht. Toen de secretaris van de Commissie van Rijksadviseurs ter plaatse kwam, was een gedeelte al verdwenen. Op de noordwand treft men een vrij grote afbeelding van St.Thomas en St Philippus, rechts daarvan een kleinere afbeelding van St Anthonius met St Rochus. Ook trof men schilderingen aan langs gordelbogen, ribben en op sluitstenen.
Historische gegevens Muurschilderingen
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Goed bewaard en hoogst merkwaardig is het tafereel van de Heilige Christophorus. Christoforus, met uitzicht op Jeruzalem, met de Jordaan, de lichtdrager, de dopeling, de visser van mensen, die het Christuskind over een rivier draagt. Waarschijnlijk uit het midden van de zestiende eeuw en beslaat een breedte van 6,2 meter. Sinds 1716 beneemt het destijds geplaatste orgel het zicht op deze muurschildering.
Historische gegevens Muurschilderingen
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
De massieve eiken banken zijn constructief goed, de afwerking is wat schraal. Het zelfde geldt voor de afwerking van het overige hout, de galerijen, vloeren, verhogingen en lambrisering e.d.
Historische gegevens Houten banken
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Bestaande situatie Begane grond
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
Bestaande situatie Galerijen
De Dorpskerk De Protestantse Gemeente i.w. te Dinxperlo
Maart 2012
