Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Academiejaar 2009- 2010
HET SCHOENGEDRAG VAN DE VLAMING
Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Revalidatiewetenschappen en de Kinesitherapie
Inge GOVAERT
Promotor: Prof. Dr. P. Roosen Co-promotor: Lic. S. De Mits
Voorwoord Waarover gaat uw thesis? Als je dan het antwoord geeft, fronsen velen de wenkbrauwen. Als men er dan even over nadenkt, beginnen de verhalen te vloeien dat het eigenlijk wel een probleem is om goed schoeisel te vinden. Nochtans dragen we allemaal schoenen om onze voeten te ondersteunen en te beschermen. aanbelangt.
Het is een gegeven die ons allen
Aandacht gaat naar specifiek schoeisel zoals onder andere
loop- en
dansschoenen en naar aangepast orthopedisch schoeisel maar de dagdagelijkse schoen uit de gewone winkel blijft onopgemerkt. Nochtans zijn onze voeten zo belangrijk. Dat ik de kans heb gekregen om dit te kunnen schrijven, heb ik te danken aan heel veel mensen. Mijn ouders, Jullie zijn me, ondanks alles, blijven steunen. Jullie toonden me om nooit op te geven, altijd te blijven vechten en door te gaan. Mijn grootouders, broer en vrienden, Er waren vele periodes waarin jullie mij hebben moeten missen en toch zijn jullie er altijd voor mij geweest. Jullie zijn me dierbaar en tonen me hoe kostbaar vriendschap is. Mevrouw De Mits en Prof. Roosen, Bedankt voor de kans die ik kreeg om dit onder uw leiding te mogen maken, voor alle tijd die u voor ons vrijmaakte, voor de vele hulp en om zelfs ’s avonds terug te keren. Veerle en alle mensen die ons geholpen hebben met de testings, De testdagen hebben mijn ogen geopend. Ik was enorm verrast hoeveel mensen ons spontaan hebben willen helpen, zelfs mensen die ik al jaren niet meer had gezien. Dit was een ongelooflijke ervaring! Vandaag, exact tien jaar geleden, begon mijn enkelrevalidatie en iets later het besef wat ik wou en zou doen: kiné worden om mensen zo goed mogelijk te kunnen helpen. Hopelijk lukt het mij om dit doel ooit te verwezelijken. Moetje…, deze is van jou! Inge
II
Inhoudsopgave
Voorwoord………………………………………………….…………………………………………… 1 Inleiding.………………………………………………………………………………………………… 2 A.Literatuurstudie.…………………………………………………………………………………… 3 1. De voet……………………………………………………………………………………………………………………… 3 1.1. De verschillen ter hoogte van de voet………………………………………………………… 3 1.1.1. Volgens voettype…………………………………………………………………………………… 3 1.1.2. Volgens etniciteit…………………………………………………………………………………… 6 1.1.3. Volgens geslacht…………………………………………………………………………………… 7 1.1.4. Volgens leeftijd…………………………………………………………………………………… 10 1.1.5. Volgens lateralisatie……………………………………………………………………………… 11 1.1.6. Volgens BMI………………………………………………………………………………………… 12 1.1.7. Volgens de mate van belasting of het gewicht op de voet………………… 13 1.1.8. Door beweging……………………………………………………………………………………… 14 1.2. Het opmeten van de voet………………………………………………………………………… 14 1.2.1. De mogelijke dimensies……………………………………………………………………… 14 1.2.2. De mogelijk te gebruiken toestellen…………………………………………………… 16 1.2.2.1. 1D- metingen……………………………………………………………………… 16 1.2.2.2. 2D- informatie……………………………………………………………………… 20 1.2.2.3. Een 3D- beeld uit 2D- informatie……………………………………… 20 1.2.2.4. 3D- informatie…………………………………………………………………… 21 a) Afdrukken………………………………………………………………………………… 21 b) 3D- laser scanners…………………………………………………………………… 22 - De verschillende 3D- laser scanners…………………………………… 24 - Plaatsing en registratie van de landmarks………………………… 26 - Werking scanner………………………………………………………………… 28 c) Dynamische scanner………………………………………………………………… 29 d) RX- opnamen…………………………………………………………………………… 30 e) Waterverplaatsingsmethode…………………………………………………… 30 f) Free Form Deformation techniek……………………………………………… 30 1.2.2.5. Foot Posture Index……………………………………………………………… 31 2. De schoen……………………………………………………………………………………………………………… 31 2.1. Soorten schoenen vermeld in de literatuur……………………………………………… 31 2.2. Schoenontwerp…………………………………………………………………………………………… 34 2.2.1. De leest………………………………………………………………………………………………… 35 2.2.1.1. De flare of curve van de leest………………………………………………37 2.2.2. De voorvoetregio………………………………………………………………………………… 38 2.2.2.1. De teenboks………………………………………………………………………… 38 2.2.2.2. De clearance………………………………………………………………………… 38 2.2.2.3. De flexiegroeve…………………………………………………………………… 38 2.2.3. De middenvoetregio……………………………………………………………………………… 39 2.2.3.1. De hoogte…………………………………………………………………………… 39 2.2.3.2. Termen in de middenvoet………………………………………………… 40 2.2.4. De hielregio ……………………………….………………………………………………………… 40 2.2.5. De zool………………………………………………………………………………………………… 41
III
2.2.6. De hak…………………………………………………………………………………………………… 41 2.2.7. Het materiaal………………………………………………………………………………………… 42 2.3. Veranderingen van de voetdimensies waarmee men bij het maken van de schoen rekening moet houden ………………………………………………………….……… 43 2.4. Het opmeten van de schoen……………………………………………………………………… 43 2.4.1. De mogelijke schoenmaatsystemen…………………………………………………… 43 2.4.2. Schoenmaat verdeling………………………………………………………………………… 45 2.4.3. Aandachtspunten bij het meten……...………………………………………………… 45 2.4.4. De mogelijk te gebruiken toestellen…………………………………………………… 46 2.4.4.1. De schuifpasser…………………………………………………………………… 46 2.4.4.2. Brannock, Ritz en Scholl toestel en Clarks measuring stick 46 2.4.4.3. Voetuitlijning………………………………………………………………………… 47 2.4.4.4. FFD techniek………………………………………………………………………… 48 2.4.4.5. 3D- scanner en oppervlaktemodel zolen…………………………… 49 2.4.4.6. Computer Aided Design system………………………………………… 49 3. Het schoengedrag………………………………………………………………………………………………… 50 3.1. Schoencomfort………………………………………………………………………………………… 50 3.2. Comfortabele pasvorm……………………………………………………………………………… 53 3.2.1. Schoenlengte………………………………………………………………………………………… 53 3.2.2. Voorvoetbreedte…………………………………………………………………………………… 54 3.2.3. Hakhoogte…………………………………………………………………………………………… 55 B.Experimenteel onderzoek……………………………………………………………………
56
1. Onderzoeksvraag…………………………………………………………………………………………………………
56
2. Proefpersonen……………………………………………………………………………………………………………
56
3. Protocol van het onderzoek…………………………………………………………………………………………
57
3.1. De enquête……………………………………………………………………………………………………………
57
3.2. Het opmeten van de voeten…………………………………………………………………………………
57
3.3. Het opmeten van de schoenen………………………………………………………………………………
60
4. Statistische methodes…………………………………………………………………………………………………
62
C.De Resultaten………………………………………………………………………………………63 1. Onderzoeksvraag 1: het schoengedrag aan de hand van de enquêtevragen en de soort schoen………………………………………………………………………………………………………… 63 1.1. De soorten schoenen………………………………………………………………………………… 63 1.1.1. Soorten open schoenen……………………………………………………………………… 63 1.1.2. Soorten Gesloten schoenen………………………………………………………………… 63 1.1.3. Soorten sluitingen………………………………………………………………………………… 64 1.2. De hakhoogte……………………………………………………………………………………………… 64 1.2.1. Hakhoogte in groep met steunzolen…………………………………………………… 64 1.2.2. Hakhoogte in groep zonder steunzolen…………………………………………………65 1.3. Het schoengedrag aan de hand van de enquêtevragen…………………………… 65 1.3.1. Verdeling aantal personen met en zonder steunzolen……………………… 65 1.3.2. Verdeling schoenmaten……………………………………………………………………… 65 1.3.3. Verdeling bezit van aantal paar schoenen…………………………………………… 66
IV
1.3.4. Verdeling frequentie wisselen van schoenen……………………………………… 66 1.3.5. Pijn ter hoogte van de voeten door de schoenen die men droeg……… 66 1.3.6. Verdeling problemen bij aankoop schoenen…………………………………………67 1.3.7. Verdeling belang bij schoenkeuze……………………………………………………… 68 2. Onderzoeksvraag 2: vergelijking van de antropometrische maten van de voet en de schoenmaten voor lengte, voorvoetbreedte en hielbreedte…………………………… 69 2.1. Betrouwbaarheid toestellen schoenmetingen…………………………………………… 69 2.2. Het verband tussen de antropometrische voetlengte en schoenlengte…… 69 2.2.1. Algemeen……………………………………………………………………………………………… 70 2.2.2. Indeling volgens geslacht…………………………………………………………………… 70 2.2.2.1. Man…………………………………………………………………………………………… 70 2.2.2.2. Vrouw………………………………………………………………………………………… 70 2.2.3. Indeling volgens soort schoen………………………………………………………………71 2.2.3.1. Sportieve schoenen……………………………………………………………………71 2.2.3.2. Laarzen……………………………………………………………………………………… 71 2.2.4. Besluit…………………………………………………………………………………………………… 71 2.3. Het verband tussen de antropometrische voorvoetbreedte en voorvoetbreedte schoen…………………………………………………………………………… 74 2.3.1. Algemeen…………………………………………………………………………………………… 72 2.3.2. Indeling volgens geslacht…………………………………………………………………… 72 2.3.2.1. Man…………………………………………………………………………………………… 72 2.3.2.2. Vrouw………………………………………………………………………………………… 73 2.3.3. Indeling volgens soort schoen……………………………………………………………… 73 2.3.3.1. Sportieve schoenen………………………………………………………………… 73 2.3.3.2. Laarzen……………………………………………………………………………………… 73 2.3.4. Besluit…………………………………………………………………………………………………… 74 2.4. Het verband tussen de antropometrische hielbreedte en hielbreedte van de schoen………………………………………………………………………………………………………… 74 2.4.1. Algemeen……………………………………………………………………………………………… 75 2.4.2. Indeling volgens geslacht…………………………………………………………………… 75 2.4.2.1. Man…………………………………………………………………………………………… 75 2.4.2.2. Vrouw………………………………………………………………………………………… 75 2.4.3. Indeling volgens soort schoen……………………………………………………………… 75 2.4.3.1. Sportieve schoenen………………………………………………………………… 75 2.4.3.2. Laarzen……………………………………………………………………………………… 76 2.4.4. Besluit…………………………………………………………………………………………………… 76 D. Discussie……………………………………………………………………………………………77 E.Conclusie…………………………………………………………………………………………… 85 F.Referentielijst………………………………………………………………………………………87 G.Bijlagen……………………………………………………………………………………………
I
1. Bijlage 1: De vragenlijst………………………..………………………………………………………………………… I 2. Bijlage 2: Grafieken en tabellen……………………….…………………………………………………………
III
V
Inleiding
Schoenen worden gedragen om de voet te beschermen en om steun te bieden. Toch ziet men dat de schoen de voet ook kan beschadigen. In de literatuur is men het erover eens dat een goede pasvorm van de schoen zeer belangrijk is. Een goed ontwerp van de leest, het hart van de schoen, speelt hier een cruciale rol in. De leest moet voldoen aan meerdere criteria. Het moet een goede teendiepte en teenvorm hebben, het ontwerp voor het bovenleer of de vamp moet een goede instapdiepte bieden, de hiel moet een goede breedte hebben en de leest moet eveneens een goede flare aan de schoen geven (Tremaine en Awad, 1998). Dit alles wordt echter nooit goed gedefinieerd. Er is een gebrek aan informatie wat men nu juist onder het woord ‘goed’ definieert.
Dit zorgt
ervoor dat het proces van ontwerpen en het kiezen van het juiste schoeisel belet wordt (Rossi, 2001). Als men de literatuur naleest, komt men al snel tot de conclusie dat de meeste onderzoeksresultaten over het passen van de schoen uit Japan, Australië en China komen. Rekening houdend met de verschillen tussen rassen onderling, mogen deze resultaten niet zomaar overgenomen worden voor het Kaukasische ras. Daarom was het nuttig om een grote groep Vlamingen te meten. Alleen door te meten, zal men uiteindelijk weten. De voet heeft vele dimensies die opgemeten kunnen worden en er zijn vele dimensies die een invloed hebben op de goed passende schoen. Zo schreef Cavanagh (1980) dat zowel de voorvoet-, midden- als de achtervoet goed moet passen. Om echter zo accuraat mogelijk te meten, werden de belangrijkste dimensies tussen voet en schoen
in deze
studie uitgekozen en vergeleken met elkaar. Maatsystemen, zoals het in Europa gebruikte French Scaling System, baseren zich enkel op de lengte. Doordat maattabellen meestal enkel rekening houden met de lengte, vonden. Witana et al. (2004) het niet verrassend dat de meeste pasproblemen zich
in de breedtedimensies voordoen.
Concreet stelt men in deze studie de vraag of er verschillen zijn tussen de schoen- en voetlengte en of er verschillen zijn tussen de schoen- en voetbreedte ter hoogte van de voorvoet en de hiel. De voeten hebben nood aan vrije ruimte of clearance voor de tenen die ook weer niet teveel mag zijn omdat dat leidt tot een te losse voorvoet en ook niet te weinig omdat het dan te strak is (Witana et al., 2004). Zoals eerder vermeld, zijn de exact goede dimensiele verschilen tussen beiden niet geweten.
Aan de hand van scantechnologie werd het de laatste jaren gemakkelijker om te onderzoeken of voet en schoen op elkaar zijn afgestemd ( Witana et al.,2004). Ondanks deze technologie, blijft het moeilijk om alle informatie over de voetvorm die de scanner aanreikt, te integreren in het schoenleestontwerp (Witana et al.,2006). In de literatuur vindt men ook weinig referenties terug over de interactie tussen de schoen en de voet (Ruperez et al., 2009). In deze studies houdt men echter geen rekening met het subjectieve gevoel van goed passen (Witana et al., 2004). Om een schoen te beoordelen is niet alleen het objectieve ontwerp van belang maar ook de subjectieve perceptie (Shackel et al., 1969; Corlett, 1981). Beide testen bieden nuttige informatie om het comfort en de kwaliteit van de schoen te onderzoeken (Ruperez et al., 2009). Daarom werd voor dit onderzoek een enquête ontwikkeld om een beeld te krijgen over het schoengedrag van de Vlaming. In deze enquête werd gepeild naar de schoenmaat, de pijnperceptie, het wisselen van schoenen, het aantal paar schoenen en de zaken waar men belang aan hecht bij het aankopen van schoeisel. Op basis van deze gegevens wordt het mogelijk een beeld te krijgen over de voetvorm van het Kaukasische ras. Het wordt eveneens mogelijk om een beeld te krijgen over het nodige aanbod voor fabrikanten van bepaalde schoenmaten. Tot slot kan men door het dragen van goede schoenen heel wat voetletsels vermijden, wat dan op zich weer een grote kost minder is aan de maatschappij (Coughlin en Thompson, 1995).
2
A.
Literatuurstudie
1. De voet
1.1. De verschillen ter hoogte van de voet
1.1.1.
Volgens voettype
De natuurlijke variatie verklaart onder andere de eigenschappen in voetdimensies (Hawes et al., 1994; Ashizawa et al.; 1997). Voetproporties veranderen naarmate de maat verandert (Mochimaru, 2000). In de literatuur zijn er verschillende classificaties te vinden om de voettypes in te delen. Er zijn verschillende benaderingen om voeten in te delen. Door een aantal auteurs gebeurde dit op basis van een visuele beoordeling zoals bv. platvoet, pes valgus,… (Debrunner, 1965; Rossi en Tennant, 1984; Hefti en Brunner, 1999; Razeghi en Batt, 2002). Anderen deelden voeten in op basis van één karakteristiek van de voet zoals de mediale longitudinale boog, waaruit men een goede voetfunctie afleidde (Rose et al., 1985; Gould et al., 1989; Forriol en Pascual, 1990; Hawes et al., 1992; Bordin et al., 2001; Echarri en Forriol, 2003). Slechts enkele studies (Bataller et al., 2001; Gonzàlez et al., 2005; Krauss et al., 2008) vergelijken verschillende voetmetingen en maken een classificatie in voettypes op basis van factor- of clusteranalyses. Recent wordt er gewerkt met de 3D- voetvorm. Mochimaru et al. (2000) ontworpen hiervoor de Free Form Deformation methode en Luximon et al. (2005) ontworpen een methode om 3Dinformatie uit 2D- informatie te regenereren (Mauch et al., 2009). De
voorvoetmetingen
worden
als
één
van
de
hoofdkarakteristieken
gezien
om
veranderingen in voetdimensies te verklaren (Krauss et al., 2008). Dit wordt bevestigd door Anil et al. (1997) die een afname van voorvoetbreedte en –omtrek zagen bij stijgende voetlengte. Mauch et al. (2008) zagen dat een langere afstand van het eerste metatarsophalangeaal gewricht tot hiel gepaard ging met een grotere voorvoethoek (ball angle) en omgekeerd.
3
Mochimaru (2000) gebruikte een multidimensioneel schalingssysteem om de voetvorm volgens twee dimensies te definiëren. Als eerste dimensie maakte hij een onderscheid tussen voeten met een lage dorsale en plantaire boog en voeten met een hoge dorsale boog.
Als tweede dimensie onderscheidde hij voeten met lange tenen en een grote
instaplengte en voeten met lange tenen, smalle hielbreedte en een korte instaplengte. Houston et al. (2006) deelden de voet in in vier types: voeten met smalle voorvoet- en hielbreedte, voeten met relatief brede voorvoet- en hielbreedte, voeten in een U- vorm en voeten in een V-vorm. Met de U- vorm bedoelde men een gemiddelde of smalle voorvoetbreedte en relatief brede hielbreedte. Bij een V-vorm horen voeten met een smalle hielbreedte en relatief brede voorvoetbreedtes. Krauss et al. (2008) detecteerden drie verschillende voettypes. Ze includeerden hiervoor vijf variabelen: instap lengte, medial ball length (MBL), ball flex angle en voorvoet- en hielbreedte.
Het eerste type, het volumineuze type, omvatte hoge en brede voeten
zowel aan de voorvoet als de hiel. De MBL, de afstand van hiel tot eerste metatarsophalangeaal gewricht, is gemiddeld. een vierkante vorm van de voorvoet.
De voorvoethoek is klein, wat wijst op
De instap lengte is groot.
Het tweede type
omschreef men als het platte en gepunte type. Hiertoe behoren smalle voeten met lange tenen. De MBL is groot en de ball flex angle is groot. De instap lengte is klein. In het derde type zaten smalle en eerder platte voeten met korte tenen. Zowel de voorvoetals de hielbreedte is klein. De MBL is kort en de voorvoethoek klein. Korte voeten zijn vaak eerder volumineus terwijl lange voeten eerder smal en vlak zijn. De verdeling in de verschillende voettypes over alle maten heeft een gelijkaardig patroon voor zowel man als vrouw. Als men de meest courante EU maten 38 tot 40 bekeek, stelde men vast dat dit voor de man eerder korte volumineuze voeten (type 1) aangaf en voor de vrouw lange voeten met kleine hoogte- en breedtemetingen (type 2). In de US zag men dat 50% van de vrouwen met een US maat 4 tot 6.5 door het eerste type omschreven konden worden. Alle types kwamen voor bij US maat 7 en 8. Bij US maat 9 tot 13 zag men voornamelijk type 2 en 3.
Deze niet lineaire stijging van breedte en hoogte
dimensies bij grotere voetlengtes werd door verschillende auteurs beschreven (Hawes en Sovak, 1994; Anil, 1997; Mafio en Avila, 2003).
De intersubject variabiliteit in
voetdimensies binnen één bepaalde lengte wordt ook door verschillende auteurs bevestigd (Manna et al., 2001; Manfio en Avila, 2003). Jung et al. (2001) maakten drie types voor de voetvorm gebaseerd op de ratio van de voetlengte ten opzichte van de voetbreedte in zijn populatie. Dit is de voetindex. Deze types waren breed, standaard en dun. Aan de hand van de matarsus phalanx angle (MPA: 180°- hoek 1e teen) werd nagegaan of het een normale of vervormde voet was.
4
Bataller et al. (2001) gebruikten factor en clusteranalyses om de voeten bij zijn Spaanse populatie in drie types in te delen. Aan de hand van een clusteranalyse tracht men de homogeniteit over de metingen binnen eenzelfde voetlengte groep te analyseren. Het eerste type had als kenmerken een wijde voor- en middenvoet, een lage ratio van de voorvoet- tov. de achtervoetbreedte en een korte MBL. Het tweede type had een wijde voor- en achtervoet. Het derde type had als kenmerken dat de eerste metatarsaalkop voorwaarts gelokaliseerd is en een smalle hielbreedte. Rossi en Tennant (1984) beschreven de verschillende voettypes in overeenstemming met classificaties van de lichaamsbouw van de mens die door het phenotype bepaald worden. Ze merkten op dat een persoon niet 100% in een bepaald phenotype kan ingedeeld worden maar elke persoon heeft wel een bepaald phenotype dat dominant is in zijn of haar lichaamsbouw.
Het type ectomorph beschrijft een groot en dun phenotype met
lange botten en smalle spieren.
Het mesomorph type heeft zware, korte botten en is
gespierd. Het endomorph type is vlezig en mollig en heeft smalle botten. Mauch et al. (2008) beschreven een classificatie met vijf types: platte, robuste, dunne, lange en korte voeten. Ze baseerden zich op vier componenten: volume, bogen, hoeken en lengte. Bij platte voeten is de afstand mediaal gemeten van pterion tot aan de eerste metatarsaal afgevlakt. De booghoek is hierdoor klein en de Chippaux- Smirak Index en Staheli Index hoog (zie tabel 1).
Dunne voeten hebben een klein volume, een smalle
voorvoet- en hielbreedte, een lage dorsale booghoogte, lange tenen en een relatief hoge boog. Robuste voeten hebben een groot volume, korte tenen en een gemiddelde boog. Korte voeten worden gekenmerkt door een proportioneel korte achtervoet tov. een lange voorvoet. De afstand van de hiel tot aan het 1e metatarsophalangeaal gewricht is klein. De lange voet is de grootste voet van de vijf types. Ze wordt gekenmerkt door een korte lengte
van
de
tenen
en
een
kleine
afstand
van
de
hiel
tot
aan
het
1e
metatarsophalangeaalgewricht. Dezelfde auteur maakte later drie clusters. De eerste cluster, de robuste voet, werd gekenmerkt met brede voorvoet- en hielbreedte, korte lengte van hiel tot bal van de voet (ball length) en kleine voorvoethoek. De voetvorm is vierkant en de voet heeft lange tenen.
In de tweede cluster, intermediate, beschreef men een gepunte voetvorm met
korte tenen. Er is een brede voorvoetbreedte en gemiddelde hielbreedte en instaphoogte. De ball lengte is lang en de voorvoethoek is groot.
In de derde cluster, slender,
omschrijft men een smalle vorm met smalle voorvoet- en hielbreedtes en kleine instaphoogte.
De voorvoethoek is groot en de ball lengte is lang. Deze nieuwe
benadering liet toe om een duidelijker contrast in de variabiliteit van voettypes aan te tonen (Mauch et al., 2009).
5
Tot slot kan men nog een onderscheid maken op basis van de langste teen. Dit kan ook een invloed hebben op het al dan niet goed passen van een schoen. In de eerste groep is de eerste teen de langste. In de tweede groep is de tweede teen langer dan de eerste (Kreighbaum en Smith, 1996).
Griekse voeten zijn een andere benaming voor voeten
waarvan de tweede teen langer is dan de eerste (Helal en Greiss, 1984).
Egyptische
voeten staat voor het langer zijn van de eerste teen ten opzichte van de tweede.
1.1.2.
Volgens etniciteit
Populatiegroepen verklaren onder andere de eigenschappen in voetdimensies (Hawes et al., 1994; Ashizawa et al., 1997 ).
Verschillen in voetdimensies kunnen onder andere
door etnische en culturele verschillen verklaard worden (Anil et al., 1997; Krauss et al., 2008).
Afrikanen hebben de breedste voeten, gevolgd door de Aziaten en de
Kaukasische bevolking heeft de smalste voet (Kouchi, 1998). Ashizawa et al. (1997) toonden aan dat Javanen bredere en langere voeten hadden dan Japanezen en Filipijnen. Als men verschillende voeten vergelijkt, ziet men dat de Japanse voet breder is dan de Australische en Kaukasische voet met dezelfde voetlengte. De Orientaalse (Japanse en Koreaanse) voet en de Amerikaanse voet vertoonden geen verschil in breedte maar wel een verschillende voorvoethoek waardoor de Orientaalse voorvoet vierkanter is. De afkomst zou een invloed hebben op de voetvorm (Hawes et al., 1994). Wanneer men Duitse kinderen met Australische kinderen vergeleek (rekening houdend met BMI, geslacht en leeftijd), zag men dat de voeten van Duitse kinderen langer en vlakker waren. De vorm van de Australische kindervoet is vierkanter omdat de voorvoethoek kleiner is. Buiten genetische factoren zouden ook factoren zoals klimaat en levensstijl deze verschillen kunnen verklaren (Mauch et al., 2008). Kouchi en Mochimaru (2007) schreven dat de verschillen in voetvorm bij kinderen te wijten kan zijn aan een verschillend tempo in groei en ontwikkeling. Onderzoek heeft aangetoond dat mannen die in een warm klimaat leven eerder wijdere voeten met rechte tenen hebben. Het warme klimaat heeft ook invloed op de levensstijl: men loopt blootsvoets of er wordt open schoeisel gedragen zoals sandalen of teenslippers. Dit heeft als gevolg dat er tijdens het stappen voldoende ruimte is om de voorvoet te spreiden. De voet wordt wijder wanneer er een gewicht op geplaatst wordt en gesloten schoenen kunnen dit anders afremmen.
De breedte ontwikkeling van de
voorvoet wordt niet belemmerd (Kusumoto 1990 ; Echarri en Forriol 2003) en doordat de
6
tenen niet opgesloten zitten in een teenboks, blijven de tenen rechter. Het blootsvoets lopen
geeft
een
bredere
voorvoet
en
een
langere
voet
als
resultaat.
Blootsvoets wandelen zorgt er ook voor dat de actieve (spieren) en passieve componenten (fascia en ligamenten) meer versterkt worden. De behandeling van platvoeten gebeurt ook door oefeningen op blote voeten te geven zodat deze componenten versterkt kunnen worden. Kinderen die voortdurend schoenen dragen, versterken deze componenten minder en presenteren hierdoor ook vlugger platvoeten (Lin et al. 2001 ; Kadambande et al, 2006).
1.1.3.
Volgens geslacht
Vrouwen en mannen verschillen zowel in structuur als biomechanica van elkaar. Het verschil in structuur zorgt ook voor een verschil in biomechanica. Zo is het pelvis van de vrouw wijder dan deze van de man. Hierdoor is er een grotere mate van varus in de heup. Het gevolg hiervan is dat het achterste deel van de voet de neiging heeft om in pronatie te gaan. Wat ervoor zorgt dat het lichaamszwaartepunt binnen de grenzen van het zwaartevlak blijft. (Frey, 2000) In oudere studies focuste men zich niet op het verschil tussen man en vrouw (Freedman et al., 1946; Dahlberg en Lander, 1948; Oargal et al., 1992).
Andere studies
onderzochten enkel mannenvoeten. (Hawes en Sovak, 1994; Bataller et al., 2001). Meerdere auteurs gaven reeds aan dat het geslacht een invloed heeft op de voetvorm. (Voracek et al., 2007; Fessler et al., 2005; O’ Conner et al., 2006). In studies die verschillen tussen man en vrouw willen aantonen, is het belangrijk dat men de gemiddelde waarden van de absolute voetdimensies binnen een bepaalde voetlengte vergelijkt (Manna et al., 2001, Ozden et al., 2005); Agnihotri et al., 2007) of de verschillen in voetvorm in verhouding tot de lichaamsbouw (Anil et al.,1997; Wunderlich en Cavanagh, 2001; Fessler et al., 2005). De conclusies over één enkele voetmaat, die voortvloeien
uit
het
gebruik
van
gemiddelde
waarden
van
genormaliseerde
voetdimensies over meerdere maten , kunnen onnauwkeurig zijn (Manfio en Avila, 2003).
Krauss et al. (2008) schreven dat voor aanbevelingen in schoeisel volgens
geslacht niet alleen de vergelijking van absolute voetdimensies binnen een bepaalde voetlengte belangrijk zijn maar ook de relatieve voetdimensies in % van de voetlengte over alle maten.
7
Hoewel de proportionele veranderingen in voetdimensies in beide geslachten gelijkmatig zijn voor lengte, breedte en hoogte, ziet men dat de voetproporties niet dezelfde zijn voor man en vrouw binnen eenzelfde schoenmaat.
De definitie van smal is
geslachtsgerelateerd aangezien smal bij een vrouwenvoet drie maten korter is dan smal bij een mannenvoet. Als men bv. EU 39 vergelijkt ziet men bij mannen een volumineuze voet terwijl bij vrouwen dit eerder een smalle en platte voet weergeeft. Voetmetingen zouden voor elke maat en geslacht apart verkregen moeten worden (Krauss et al., 2008). Manna et al. (2001) en Wunderlich en Cavanagh (2001) vonden in een aantal dimensies van de voet significante verschillen tussen man en vrouw. Manna et al. (2001) zagen dat de voetlengte, -breedte en -omtrek kleiner waren bij de vrouw. Wunderlich en Cavanagh (2001) vonden dat de instapomtrek en de hoogte van de eerste teen smaller was bij vrouwen.
De voorvoetmetingen waren niet smaller.
Wanneer de voetdimensies
genormaliseerd werden naar voetlengte en geschat werden voor andere maten, zagen zij dat de verschillen zeer klein waren. Wunderlich en Cavanagh ( 2001) concludeerden dat de gemiddelde voorvoetbreedte over alle maten voor vrouwen een veelvoud van 0.374 maal de voetlengte was terwijl dit bij mannen een veelvoud van 0.375 maal de voetlengte was. De proportionele verandering in voetdimensies was volgens hen dus wel vergelijkbaar tussen man en vrouw ondanks dat de voetproporties binnen eenzelfde lengtecategorie niet dezelfde waren. De voetallometrie is dus geslachtsafhankelijk. Krauss et al. (2008) merkten op dat andere breedte- en hoogtemetingen onder de enkel in de voorgaande studie niet werden geïncludeerd. Frey (2000) stelde dat de voeten van vrouwen wel smaller zijn dan deze van mannen met dezelfde schoenlengte. Houston et al. (2006) merkten op dat men in die studies van Wunderlich en Cavanagh (2001) en Manna et al. (2001) geen rekening had gehouden met de variaties in voetvorm en de invloed van gewichtsveranderingen. Als men op basis van dezelfde schoenmaat man en vrouw vergeleek, zag men dat de gemiddelde voet bij de man hoger en breder is vergeleken met de voet van de vrouw (Krauss et al., 2005). Ook in een latere studie stelde (Krauss et al., 2008) stelden deze auteurs vast dat de voeten van mannen breder en hoger waren: bij de absolute voetlengtes binnen 250 en 270 mm was dit respectievelijk 1,3 mm en 5.9 mm. Men zag ook dat de vrouw een smallere achillespees had.
Als men vervolgens de gemiddelde
metingen vergeleek (in % van de voetlengte), kon men geen significante verschillen tussen de geslachten vaststellen. Volgens Krauss et al. (2008) zijn er in dezelfde voetlengte grotere waarden voor breedte en hoogte dimensies bij mannen. Wanneer men percentages van voetlengte bekijkt, ziet men significante verschillen tussen man en vrouw.
Deze konden echter niet bewezen
8
worden in de gemeenschappelijke voetlengtecategorieën.
De verschillen zijn klein en
praktisch nutteloos om voor een schoenfabricant in vraag te stellen. In de studie van Chanteleau en Gede (2002), die zich uitsluitend op de oudere populatie toespitste, rapporteerde men
dat mannen en vrouwen met dezelfde schoenlengte
ruwweg dezelfde voetbreedte vertoonden. Bland en Altman (1996) en Rossi (1983) vergeleken enkele specifieke maten met elkaar en zagen geen geslachtsverschillen in lengtemetingen zoals TL, LBL, MBL en IL maar ze zagen wel dat breedte en hoogtemetingen consistent significant smaller waren bij vrouwen. Luo et al. (2009) zagen dat de gemiddelde lengte afstand van aan de hiel tot aan de voorvoet ( heel to ball length of MBL) bij de man (181.5mm) significant langer was dan bij de vrouw (165mm). De heel to ball lengte was gemiddeld 16.5 mm langer terwijl de totale voetlengte gemiddeld 23.5 mm langer was. Heel to ball en totale voetlengtes zijn statistisch niet significant
verschillend van elkaar. Voorvoetomtrek was groter en
voorvoet-, instap- en hielbreedte waren significant breder bij de man als men vergeleek op basis van gelijke heel- to- ball lengte. De vrouw toonde hogere waarden voor de hoogtes van de teenregio, instap en mediale en laterale malleolus.
De vrouw heeft
significant een relatief smallere en hogere voet dan de man. Net als Manna et al. (2001), die ruwe data gebruikte, kan men bij Luo et al. (2009) zien dat de mannenvoet groter is dan de vrouwenvoet.
Luo et al. (2009) schreven dat in de studie van Wunderlich en
Cavanagh (2001), waar de conclusie was dat de mannenvoet langer en breder was, ook een normalisatie gebeurde
maar op een andere methode (op voetlengte) dan in deze
studie (op heel to ball lengte). Anil et al. (1997) zag dat de voorvoetbreedte bij mannen breder was dan bij vrouwen met dezelfde voetlengte. Krauss et al. (2008) merkten op dat deze auteur de ene voet op een verhoogje van 25 mm plaatste ten opzichte van de voet die gemeten werd. Parham et al. (1992) toonden aan in hun studie dat vrouwen ook smallere voeten hadden vergeleken met de mannen telkens binnen dezelfde voetlengtes. Ashizawa et al. (1997) schreven dat Javaanse mannen
wijdere voeten hadden in
vergelijking met hun vrouwelijke landgenoten. Japanse meisjes hadden bredere voeten dan jongens terwijl de Japanse vrouwenvoet terug smaller was dan deze van de Japanse man. Ook Xiong et al. (2008) wezen op de verschillen in voetlengte,
voorvoetbreedte en -
omtrek tussen de geslachten: bij de Chinese vrouwen was dit ongeveer 93 % vergeleken
9
met Chinese mannen en bij de Amerikaanse en Japanse vrouwen ongeveer 90% van de mannen. Het verschil in voetvorm is voornamelijk te zien in de hoek gevormd door de metatarsaalkoppen en in de dimensies van de voetboog.
De geslachtsverschillen in
voetvorm veranderen naargelang de populatie en worden ook beïnvloed door gewoontes en door het dragen van onaangepaste schoenen (Wünderlich en Cavanagh, 2001). Zo zorgt het veelvuldig dragen van hoge hielen (> 25 mm) voor een verhoging van de druk op de metatarsaalkoppen. Dit veroorzaakt naast voetklachten ook veranderingen in de voetmorfologie (Menz en Morris, 2005).
1.1.4.
Volgens leeftijd
Kindervoetjes gedurende de groei reageren gevoeliger en zeker op externe factoren (Rossi en Tennant, 1984).
Mauch et al. (2009) schreven dat de invloed van druk
schadelijk kan zijn omdat de voetstructuur nog niet geconsolideerd is. Accurate pasvorm is dus essentieel. Voetproporties veranderen tijdens de groei (Rossi en Tennant, 1984; Staheli, 1994; Kouchi, 1998; Mauch et al., 2009). Gedurende de kindertijd dalen de hoogte- en breedtemetingen en stijgt de voetlengte (Debrunner, 1965; Kristen, 1968; Gould et al., 1990; Kouchi, 1998). De voorvoetvorm is bij jonge kinderen eerder vierkant en wordt bij het ouder worden meer gepunt waarbij men een stijging van de voorvoethoek ziet (Stracker, 1966; Staheli, 1994). Naarmate de leeftijd stijgt, daalt de voorvoetlengte volgens Stracker (1966). Cheng et al. (1997) rapporteerden bij kinderen dat de voetlengte en –breedte lineair steeg met de leeftijd. Er werd een plateau bereikt bij jongens op 15- jarige leeftijd en bij meisjes op 12- jarige leeftijd. Ashizawa et al. ( 1997) zagen dat Japanse meisjes bredere voeten hadden in vergelijking met jongens met dezelfde voetlengte terwijl Japanse vrouwen smallere voeten hadden in vergelijking met mannen met dezelfde voetlengte. Zij schreven ook dat de Japanse jonge vrouw smallere voeten had dan een oudere dame met dezelfde voetlengte. Kouchi (2003) concludeerde dat de veranderingen in voetlengte en longitudinale booglengte met het verouderen verwaarloosbaar zijn. Jelen et al. (2005) daarentegen schreven dat de vorm van de voet onder andere verandert bij ouder worden.
10
Verschillen kunnen onder andere door leeftijd verklaard worden (Anil et al., 1997). Leeftijd wordt door Leveille (1998), Kouchi (2003) en Voracek et al. (2007) ook beschreven als een bijdragende factor aan de voetvorm. Leeftijd heeft een effect op de kracht- en drukverdeling onder de voet bij het wandelen. Zo ziet men een verminderde grootte in de kracht en drukken onder de hiel, de laterale voorvoet en de hallux.
Verschillen in voetstructuur zouden leeftijdsgerelateerde
verschillen in plantaire kracht- en drukverdeling kunnen verklaren.
Oudere mensen
hebben plattere en meer pronerende voeten, de bewegingsuitslag van de enkel en het eerste metatarsophalangeaal
gewricht is gereduceerd, de tactiele sensitiviteit is
verminderd en er is een hogere prevalentie van hallux valgus, teendeformiteiten en zwakte van de plantairflexoren van de tenen (Scott et al., 2007). Staheli et al. (1987) toonden een trend van afvlakken van de voet aan vanaf de leeftijd van 30 jaar.
Het verminderen van bewegingsuitslag van de enkel wordt door eerdere
studies bevestigd. (James en Parker, 1989; Nigg et al., 1992). Ouderen hebben 29% minder kracht vergeleken met jongeren in de plantairflexoren (Endo et al., 2002). Thornburry en Mistretta (1981) en Kenshalo (1986) toonden ook een vermindering in sensitiviteit aan.
1.1.5.
Volgens lateralisatie
In verschillende studies beperkt men zich tot het scannen van de rechtervoet (Witana et al., 2004, 2006; Houston et al., 2006; Luo et al., 2009). In de studie van Krauss et al. (2008) scande men beide voeten en als er gegevens van één voet ontbrak, gebruikte men de gegevens van de andere voet ook voor die zijde.
Manna et al. (2001)
onderzochten 300 personen en observeerden geen significante verschillen in de voetlengte, -breedte en -omtrek dimensies tussen linker- en rechtervoet maar de volumemetingen waren wel significant verschillend. Een vroegere studie van Ashizawa et al. (1997) bevestigde dit verschil in voetvolume tussen beide voeten. Rossi (1983) schreef ook dat geen twee voeten gelijk zijn. De rechtervoet was significant breder dan de linker onder de drie gewichtsdragende condities in de studie van Tsung et al. (2003). Deze studie stelde vast dat de linker en rechtervoet niet noodzakelijk symmetrisch zijn. De breedte van de schoen mocht twee tot drie mm breder zijn aan de rechtervoet voor een betere passing. In die studie werden
11
wel alleen rechtshandigen getest. Het is dus nuttig om telkens de schoen eerst aan de rechtervoet te passen. Er kon echter wel opgemerkt worden dat de proefpersonen meer voetklachten hadden aan de rechtervoet dan aan de linkervoet. Dit schreef men toe aan het meer voorkomen van rechter dominantie, wat ervoor zorgt dat men meer druk uitoefent op de rechtervoet in het stappatroon (Manna et al., 2001).
Xiong et al. (2009) bepaalden de voetdominantie door de deelnemer te vragen welke voet ze bij voorkeur gebruikten om tegen een bal te schoppen en met welke voet ze het meeste kracht ervaarden.
1.1.6.
Volgens BMI
Otsuka et al. (2003) schreven dat body mass index (BMI) ook een invloed heeft op de voet.
BMI werd door Quetelet vastgelegd als de waarde die men bekomt door het
gewicht, uitgedrukt in kilogram, te delen door het kwadraat van de lichaamslengte, uitgedrukt in centimeters (Mauch et al., 2008).
Men heeft een gezonde BMI als deze
waarde tussen de 20 en 25 ligt. In de studie van Chanteleau en Gede (2002) zag men dat er een sterk verband (r= 0,9) bestond tussen de lichaamslengte en de voetlengte. Tussen de lichaamslengte, –gewicht en de voetbreedte vond men een zwak verband. In de studie van Mauch et al. (2008) zag men dat de gevolgen van obesiteit in de kinderjaren een invloed heeft op de ontwikkeling van de voeten en het gehele musculoskeletale systeem.
De mediale
longitudinale boog vervlakte onder andere door de verhoogde druk. De kinderen kregen bredere, plattere, langere en dikkere voeten vergeleken met niet- obese kinderen. Kinderen met een te hoge BMI hebben eerder robuste of platte voeten terwijl kinderen met een te lage BMI eerder dunne of lange voeten vertonen. Dit is belangrijk als men weet dat tegen 2010 één kind op tien obees zal zijn. Uit vorige studies met volwassen proefpersonen (Dowling et al., 2001 ; RiddifordHarland et al. 2000) bleek dat de BMI een matige factor was in het bepalen van de voetvorm. Ook in de studie van Manna et al. (2001) beweerde men echter dat er geen relatie was tussen de BMI en de voetvorm.
12
1.1.7.
Volgens de mate van belasting of het gewicht op de voet
De vorm van de voet verandert door lange tijd frequente belastingen zoals extreme last, zwangerschap, hormonale veranderingen,e.a.
te ondergaan (Jelen et al. 2005).
Zij
schreven ook dat er tijdens zwangerschap geen duidelijke tendens is in het verminderen van de voetboog. Wel zou de snelheid van het verminderen in volume lager zijn bij een hoge dan bij een lage voetboog. Houston et al. (2006) onderzochten de implicaties die gewichtstoenames teweeg brengen op de voetgeometrie en merkten op dat studies hieromtrent beperkt zijn.
Houston et al. (2006) scanden de voet terwijl Tsung et al.
(2003) gipsafdrukken van de voet in niet, halve en volledige gewichtsdragende posities scanden en Cheng et al. (1997) gebruikten elektronische callipers. De veranderingen in de latere fases (van 25% tot 100% lichaamsgewicht) zijn minder groot dan de veranderingen die optreden bij initiële belasting (van geen naar 25% lichaamsgewicht) (Houston et al., 2006). Zowel Houston, Tsung en Chen zagen dezelfde veranderingen bij volledige belasting met aanneembare verschillen. De voetlengte ( 1.5%; 3,4%; 3.1%), de voorvoetbreedte (4.3%; 6%; 4.8%) en de hielbreedte (4.8%, 8.7 %, niet gemeten) namen toe en de instap hoogte daalde. Houston et al. (2006) zag geen aanneembare correlatie tussen toename van voorvoet- en hielbreedte, wat erop wijst dat de voetvorm en –maat tussen mensen onderling varieert en de leest niet zomaar wiskundig geschaald mag worden. Tsung et al. (2003) vergeleken de voetvorm in niet, halve en volledige gewichtsdragende posities. Resultaten toonden aan dat de lengte, de voorvoet- en hielbreedte toenamen en het
contactoppervlak
van
gewichtsdragende positie.
de
voet
met
de
grond
nam
toe
bij
een
De gemiddelde hoogte en booghoek namen af.
hogere In halve
gewichtsdragende positie nam het contact oppervlak toe met 35.1%, de voetlengte met 2.7%, de voorvoetbreedte met 2.9% en de hielbreedte met 5.9%.
Deze bevindingen
over de verandering van voetvorm kan men in overweging nemen bij het bepalen van de schoenmaat en het ontwerp van de binnenzool van een schoen. De studie van Tsung et al. (2003) toonde aan dat het contactoppervlak van de achtervoet regio niet significant verandert tussen semi en volledige gewichtsdragende condities. De voetlengte en de voetbreedte stegen significant als men overging van non naar semi naar full weight bearing.
De stijging van de voetlengte hangt grotendeels
samen met de vermindering in booghoogte en in gemiddelde hoogte (Tsung et al., 2003). Xiong et al.
(2009) deden een gelijkaardige studie. Zij rapporteerden relatief grote
veranderingen ter hoogte van de middenvoet in breedte en hoogte vergeleken met de
13
voorvoet en achtervoet. Bij stijgende gewichtsbelasting ( van geen, halve naar volledig gewichtsdragend) zag men zowel bij man (14.94%; 15.10%; 15.13%) als vrouw (14.56%; 14.72%; 14.77%) een toename in de voetlengte, uitgedrukt in percentage van de lichaamslengte.
1.1.8.
Door beweging
De voet moet mobiel zijn. Hij moet zich kunnen aanpassen aan veranderingen op het terrein. Tijdens het gaan zorgt de voet voor een roteren en deroteren van het onderste lidmaat door een elevatie en depressie van de longitudinale boog (Houston et al., 2006). De vorm van de voet verandert bij wandelen en bij sport. (Jelen et al. 2005) Kayano (1986) mat de mediale boog gedurende de gang en stelde vast dat de lengte 3.7 tot 9.5 mm varieerde tijdens de gang. Umeki (1991) onderzocht verschillende passieve bewegingen en belastingen op de voet. Hij vond dat de mediale boog verkorte wanneer het eerste metatarsophalangeale gewricht manueel in dorsiflexie gebracht werd.
Deze resultaten geven aan dat de
mediale booglengte zou veranderen als het gewicht moet dragen en als de voetpositie verandert. Fysieke activiteit, zoals wandelen en lopen leidt tot een verhoging in voetvolume. (Cloughly et al., 1995; Mc Worther et al., 2003). Mc Worther et al. (2003) toonde aan dat het voetvolume significant 2% hoger was na 10 minuten wandelen en 3% hoger na 10 minuten lopen. Chalk et al. (1995) vonden geen significante veranderingen in voetvolume.
Toch mag men concluderen dat fysieke activiteit tot een toename in
voetvolume leidt. (Kunde et al., 2007).
1.2. Het opmeten van de voet 1.2.1.
De mogelijke dimensies
Nauwkeurige, consistente metingen van de voet en enkel geometrie zijn essentieel voor het ontwerpen en fabriceren van goedpassend, functioneel en comfortabel schoeisel
14
(Houston et al., 2006). Lengtes, breedtes en omtrekken van schoen en voet moeten overeenkomen (Clarks, 1976; Pivecka en Laure 1995; Venkatappalah 1997; White 1982). De voetvorm en -maat varieert echter significant van persoon tot persoon. Dit weerspiegelt zich in het benaderen van een verdeling volgens de Gausscurve (Houston et al., 2006).
Witana et al. (2006) benadrukten het belang van klaar en duidelijke definities voor een hoge
betrouwbaarheid
van
metingen.
Dit
is
niet
alleen
belangrijk
voor
de
reproduceerbaarheid maar ook handig voor de schoenfabrikant. De definitie bepaalt ook precies hoe de waarde fysiek bepaald wordt. Zo kan bv. de voetlengte effectief gemeten worden langs de lengteas van de voet (Kouchi, 2003 ; Baba 1975) of langs een lijn parallel aan lengteas van de voet (Freedman et al., 1946 ; Pheasant, 1988). In de onderstaande tabel volgt een overzicht van de mogelijk te meten afstanden en hoeken met bijhorende definities die in de literatuur beschreven zijn.
Afstand ( in mm of % FL)
Uitleg
Lengte FL = Foot Length
Dit is de afstand van het pterion (meest posterieure punt van de hiel) tot de top van de langste teen.
MBL = Medial Ball Length
Dit is de afstand van het pterion tot het meest uitstekende punt van het eerste MTP
Of: ball of foot length
(metatarsophalangeaal) gewricht.
Of: arch length LBL = Lateral Ball Length
Dit is de afstand van de hiel tot het vijfde MTP gewricht.
Of: outside ball of foot length Of: heel to fifth toe TL = Toe Length
Dit is de afstand van het midden van de ABW tot het einde van de langste teen.
IL = Instep Length
Dit is de lijn van het dorsale voetuiteinde tot het kruispunt van het scheenbeen met de wreef van de voet.
15
Heel to medial malleolus
Dit is de afstand van het pterion tot het meest uitstekende punt van de mediale malleolus.
Heel to lateral malleolus
Dit is de afstand van het pterion tot het meest uitstekende punt van de laterale malleolus.
Breedte BB = Ball of foot Breadth
Dit is de breedste afstand op de voorvoet namelijk de verbindingslijn tussen MTP I en MTP V.
Of: ABW = Anatomical Ball Width Of: Foot width AHW = Anatomical Heel
Dit is de parallelle lijn met de ABW, op het wijdste deel
Width
van de hiel.
Of: Heel width
Pivecka en Laure (1995) definiëren de hielbreedte als de breedte 40mm voor het pterion.
Bimalleolar width
Dit is de afstand tussen het meest uitstekende punt van de malleolus medialis en lateralis.
Midfoot width
Dit is de maximale horizontale breedte door de voet op 50% van de voetlengte, gerekend van het pterion.
Hoogte IH= Instep Height
Dit is de hoogte, mediaal gemeten, vanaf het kruispunt van de voetrug met het scheenbeen tot aan de vloer.
Of: Dorsal arch height
TH= Toe Height
Dit is de afstand van de hoogte tussen de lijn aan de plantaire zijde en de lijn aan de dorsale zijde van de voet.
Medial malleolus height
Dit is de verticale afstand van de vloer tot het meest uitstekende punt op de mediale malleolus.
Lateral malleolus height
Dit is de verticale afstand van de vloer tot het meest uitstekende punt op de laterale malleolus.
16
Height at 50% foot length
Dit is de maximale hoogte op 50% van de voetlengte, gerekend vanaf het pterion.
Girth BG = Ball Girth
Dit is de maximale omtrek over het eerste en vijfde MTP gewrichtsuitsteeksel.
Of: Ball of foot circumference AG = Ankle Girth
Dit is de horizontale omtrek van de enkel, op het kruispunt van de voet met het been.
Instep Girth
Dit is de smalste omtrek over het uitsteeksel thv van het middelste cuneiforme.
Long heel Girth
Dit is de omtrek vertrekkend van het instappunt ( het kruispunt van de voetrug met het scheenbeen) over het uiterste dorsale en distale hielpunt.
Short heel Girth
De minimale omtrek vertrekkend vanaf de voetrug over het uiterste dorsale en distale hielpunt.
Waist Girth
De omtrek rond het geschatte midden van de metatarsalen.
Hoek Footprint angle (°)
Dit is de hoek tussen de mediale lijn van de voorvoet naar de hiel en de lijn getekend naar het punt van de mediale concaviteit van de boog.
BA = Ball Angle (°)
Dit is de hoek tussen de horizontale lijn en de schuine breedtelijn van de voorvoet. Hierbij maakt met gebruik van de sinusregel : de lengte van de overstaande zijde (=MBL-LBL) gedeeld door de lengte van de schuine zijde van de driehoek(= ABW) Het is ook de hoek tussen de ABW- lijn en de loodlijn op de mediale lengte as door de eerste metatarsaalkop.
Index
Dit is het quotiënt tussen de plantaire boogbreedte en de hielbreedte.
SI= Staheli Index
17
Chippaux- Smirak Index
Dit is het quotiënt tussen het smalste deel van de mediale longitudinale boog en het wijdste deel van de voorvoet. Dit is de verhouding van 1/3e van de mediale ball lengte
Arch Index
op de volledige ball lengte van de voet. Tabel 1 : Overzicht definities van mogelijk te meten dimensies (Krauss et al., 2008 ; Mauch et al. 2008 ; Yu en Tu et al., 2008 ; Witana et al., 2006; Pivecka en Laure, 1995 ; Menz en Munteanu, 2005).
1.2.2.
De mogelijk te gebruiken toestellen
Er zijn vele studies die de verschillende technieken beschrijven om de dimensies van de voet te meten (Freedman et al., 1946; Rossi 1983; Hawes en Sovak, 1994; Kouchi 2003; Bunch 1988; Liu et al. 1999). Toch is er geen techniek die duidelijk beter is dan de andere (Billes et al., 2007). Elke klinische methode meet hoofdzakelijk in één bepaald vlak. Daarom zijn verschillende methoden nodig om een volledig beeld van een voet te krijgen wat veel tijd in beslag neemt (Billes et al., 2007). Witana et al. (2006) vergeleken manuele metingen, simulated metingen en automatische systemen om de voet te meten. Ze concludeerden dat het bepalen van de methode medebepaald wordt door de kostprijs, nauwkeurigheid, methode van algoritmen en de toegestane speling voor een meting. Men zag dat de manuele metingen over het algemeen een kleiner getal gaf in vergelijking met de nagebootste meting. Men zag echter geen noemenswaardige verschillen tussen deze twee voor bv. voetlengte. Het
ISO
of
de
Internationale
Organisatie
voor
Standaardisatie
stelde
het
nauwkeurigheidsniveau voor voetmetingen vast op 0.2 cm (Yu en Tu, 2008).
1.2.2.1.
1D- metingen
Anthropometers en plastieken meetlinten worden gewoonlijk gebruikt om metingen bij mensen te verkrijgen (Hu et al., 2007). Met behulp van een vlakke liniaal, schuifpasser en meetlint kan men de belangrijkste antropometrische maten, namelijk voetlengte, -breedte, - hoogte en –omtrek,
bepalen.
De meetresultaten kunnen echter variëren
door onregelmatigheden in positionering (Liu et al., 1999 ; Rossi 1983; Parham et al.
18
1992; Witana 2006).
Voetafdrukken, callipers en meetlinten hebben als nadeel dat ze
veel tijd vragen en een lage reproduceerbaarheid hebben (Liu et al., 1999). Cheng et al. (1997) bepaalden voetlengte en voetbreedte bij kinderen met behulp van elektronische callipers.
Deze twee maten kunnen ook bekomen worden door een
Brannock toestel te gebruiken of de afstand op een voetomlijning te bepalen zoals bij Luximon et al. (2003; 2005). Naast het Brannock toestel (Brannock, 2006; Xiong et al., 2009) bestaan er nog andere toestellen zoals de Ritz stick (Ritz, 2006) en het Scholl toestel (Hawes en Sovak, 1994; Rossi, 1983). Als men de voet in een toestel met Warehouse Management Software (WMS) plaatst, wordt de schoenmaat automatisch bepaald volgens het French systeem. Dit toestel heeft twee elektrische motoren die twee metalen baren aan een constante kracht voortduwen. Door de ene wordt de voetlengte bepaald terwijl de andere de voorvoetbreedte meet (Chanteleau en Ede, 2002). Manna et al. (2001) gebruikten een standaard anthropometer om de voetlengte en de calliper om de voorvoet-, hielbreedte en enkelhoogte te bepalen.
Dit gebeurde volgens
een standaard anthropometrische methode die beschreven is door Ernakova et al. (1982). De schoenmaker
gebruikt traditioneel een tape of meetlint om de omtrekmetingen te
bepalen. Tape heeft echter zijn nadelen. Het kan uitgerokken worden en door de oneffen contouren van de voet kan tape deze niet volledig bedekken. Er zitten altijd wel hoeken en spleten tussen de tape en het huidoppervlak. Om dit te minimaliseren, tracht men de vorm na te bootsen door convexe omhulsels of splines te gebruiken (Witana et al. 2006; Zhao et al., 2008). Mauch et al. (2008) gebruikten een anthropometer
en een metalen meetlint
gecombineerd met een vierkant en op maat gemaakt voetbord om lengtes, breedtes en omtrekken van de voet te meten volgens de voorgeschreven protocols van Parham et al. (1992). Kayano (1986) en Umeki (1991) maten de veranderingen van de mediale booglengte met een toestel dat op de huid was gevestigd.
Door mogelijke verschuivingen op de
huid, wordt de nauwkeurigheid van de metingen echter beperkt (Maslen en Ackland, 1994; Cheze et al. 1995; Reinschmidt et al. 1997).
19
1.2.2.2.
2D- informatie
In de studie van Mauch et al. (2008) gebruikte men een pedograph
om de
voetafdrukken vast te leggen. Menz en Munteanu (2005) maakten een statische voetafdruk te maken en met behulp van carbonpapier, een computer graphics tablet en graphics. Aan de hand hiervan werd de Arch Index berekend. Mochimaru en Kouchi (1997) tekenden de voetuitlijning met een scriber en duidden 5 landmarks aan. Dit werd gescand met een digitizer. Hieruit kon men de middenas van de voet in een anterieur, een midden en posterieur deel indelen waaruit men vervolgens de flexiehoeken meette van de drie regressielijnen met de middenas van de voet.
1.2.2.3.
Een 3D- beeld uit 2D- informatie
In de geologie bestaan er vele methodes om een 3D- beeld uit 2D- informatie te verkrijgen. Technieken zoals photogrammetry, Synthetic Aperture Radar Interferometry (InSAR), radar altimetry en Light Detection And Ranging (LIDAR) zijn echter enorm duur. (Liu et al. 2003) Dit geldt ook voor scanners.
Daarom zoekt men alternatieven om deze
dure apparatuur te omzeilen en toch een driedimensioneel beeld te verkrijgen. Liu
et
al.
(2003)
gebruikte
de
shading-
from-
shading
techniek
waarbij
de
schaduwinformatie van een enkel beeld gebruikt werd om de oppervlakte topografie te bepalen. Deze techniek werd ook reeds gebruikt om het gezichtsoppervlak in kaart te brengen (Choi et al. 2002). Een tweede techniek is de herkenningsmethode waarbij simpele geometrische figuren zoals bv. cilinders herkend en gelokaliseerd worden. Met behulp van een computer- aided design wordt het mogelijk om 3D- modellen te maken van orthogonale beelden. De afstanden worden dan met infrarood bepaald (Triboulet en Chavand, 1996; Tam en Atkinson, 2003). Luximon
en
Goonetilleke
(2004)
maakten
gebruik
van
deze
methode
om
een
standaardvorm van de voet te maken. De centrumlijn van de hiel werd bepaald en de voet werd in 99 zones ingedeeld die telkens 1% van de voetlengte voorstelden. In de zone op 52% van de rechter voetlengte en 55% van de linker voetlengte werd de hoogte
20
bepaald en op die manier werd de hoogte per zone berekend. . Deze voorspelde vorm had een nauwkeurigheid van 2.1 mm voor de linker en 2.4 mm voor de rechtervoet. Om deze standaardvoetvorm te maken had men de voetlengte, de voetbreedte, de voethoogte
en
de
curvatuur
van
de
voet
nodig.
Hung et al. (2004) namen hiervoor digitale foto’s, maar op die manier gaat, volgens Luximon et al. (2003), veel waardevolle informatie over de voetvorm verloren.
Deze
foto’s kunnen effectiever gebruikt worden door op basis van een boven- en onderaanzicht een voetuitlijning te maken en op basis van een zijaanzicht het profiel of de hoogte over de hele voetlengte te bepalen. Luximon et al. (2003) beschreef twee methodes: bij de eerste had men de voetuitlijning en de dorsale voethoogte nodig en bij de tweede de voetuitlijning en het profiel van de voet. De tweede methode bleek preciezer te zijn. Jelen et al. (2005) beschreven een methode om aan de hand van een voetafdruk een Digitaal Reliëf Model (DMR) te maken.
De voet werd in ruststand in een plastieken
substantie Phase Plus Chromatic geplaatst en vervolgens werd deze positieve afdruk gefotografeerd.
Deze foto’s werden door het programma Pho TopoL verwerkt om het
oppervlak van de voetafdruk driedimensioneel te gaan voorstellen aan de hand van een stereophotogrammetric methode. De dichtheid van de punten werd verwerkt door het programma Atlas. Hierdoor werd een schets gemaakt zodat het model van het oppervlak effen en vloeiend werd.
Jelen et al. (2005) gebruikten deze methode om een idee te
krijgen over de veranderingen ter hoogte van de voetboog. worden om elke regio in kaart te brengen.
DMR kan echter gebruikt
Niet alleen in de chirurgie, traumatologie,
orthopedie en fysiotherapie maar ook industrieel in de schoenproductie is het mogelijk om met behulp van de technologie Rapid Prototyping de voetvorm met DMR te reconstrueren. DMR biedt de mogelijkheid om de voetafdruk in 3D te bestuderen en dit is veel nuttiger dan de tweedimensionale afdruk waarbij veel informatie verloren gaat.
1.2.2.4.
3D- informatie
a) Afdrukken
De vorm van de voet wordt verkregen wanneer de persoon in een boks met schuimrubber gaat staan (Pribanic et al., 2010). Vele auteurs maken gebruik van het ingipsen om een negatieve impressie van de voetvorm te krijgen voor bv. het maken van orthesen (Kogler et al., 1996).
21
Het gebruik van gipsvormen van de voet minimaliseert de artefacten die men verkrijgt door menselijke bewegingen of voetdeformaties die bekomen worden door de sway tijdens het scannen en meten
(Corner en Hu, 1998; Tsung et al., 2003; Winkel en
Jorgensen, 1986 ; Witana et al., 2006). Tsung et al. (2003) namen gipsafdrukken van de voet in volledige, halve en nietgewichtsdragende condities. Deze gipsafdrukken werden vervolgens gescand met een optical digitizer en geïmporteerd in een prosthetics- orthotics computer aided design system om een reeks metingen uit te voeren. In de studie van Luo et al. (2009) bracht men een elastisch gipsverband aan onder minimale spanning volgens de techniek van Henderson en Cambell (1969) om vervorming van de zachte weefsels en verplaatsing van de tenen te voorkomen. Wanneer dit hard was, verkreeg men snel een positief model met gips die normaal voor afdrukken van tanden gebruikt wordt. In de studie van Mochimaru et al. (2000) vergeleek men de voetvorm met de leest van de schoen. Hiervoor duidde men met een waterpen 8 anatomische landmarks aan op de voet. De persoon stond recht met zijn gewicht gelijk verdeeld over beide benen. De ene voet stond in een boks waarin men alginezuur goot. Na een tiental minuten goot men gips in de boks zodat dit de vorm van de voet aannam. De aangeduide landmarks werden in het gips geprint. Deze datapunten konden uiteindelijk gemeten worden met een 3D digitizer (FASTRAK, Polhemus Inc. Colhester, VT)
De meetfouten waren zeer
klein.
b) 3D- laser scanners
De scanner heeft vele voordelen. Het is meer gestandaardiseerd dan
andere klinische
metingen (De Mits et al., accepted 2010). Zo rapporteerden Xiong et al. (2008) dat de 3D- foot scanner geschikter was om de hoogte van de middenvoet te meten. Een manuele hoogtemeting werd ervaren als onbetrouwbaar. tijdsrovend
waardoor
de
proefpersoon
te
lang
De manuele meting is zou
moeten
stilstaan.
Doordat men in één scan alle metingen kan nemen die nodig zijn om een volledig beeld van de voet te creëren, bespaart men heel wat tijd. De patiënt wordt niet blootgesteld aan ioniserende stralen en er zijn minder financiële middelen nodig dan bij een RX foto (De Mits et al., accepted 2010).
Deze 3D- meettoestellen maken het ook economisch
22
mogelijk om een grote populatie onder de loep te nemen (Mauch et al., 2009) en zijn niet invasief (Jelen et al., 2005). Laser scan technologie heeft een nauwkeurigheid binnen de 1mm (Blais et al., 2000; Gartner 1999; Houle et al. 1997; Wehr 1999; Witana 2006). De nauwkeurigheid van een scanner hangt af van het te scannen object en de gebruikte methode (Luximon en Goonetilleke, 2004). Waar men bij het scannen echter geen rekening mee houdt, is het mogelijke effect van body sway.
Dit zou de betrouwbaarheid van het beeld en de
nauwkeurigheid van de verkregen informatie kunnen beïnvloeden (Corner en Hu, 1997). Lange tijd is er weerstand geweest om gecomputeriseerde technieken te gebruiken omwille van twijfels over de nauwkeurigheid en bleef men vertrouwen op manuele metingen. Men stelde de mogelijkheid om de exacte anatomische plaatsen te lokaliseren voor de metingen in vraag (Zhao et al. 2008; National Research Council, 1997). Er is geen absolute zekerheid dat de herkenningstechnieken de absoluut juiste anatomische locaties bepalen (Zhao et al., 2008). Yahara et al. (2005) schreven dat het juist lokaliseren van de punten afhangt van de vaardigheden van de onderzoeker.
Zij
toonden ook aan dat, vergeleken met manuele palpatie, de onderlinge variaties in voetvorm het gebruik van algoritmen moeilijker maken.
Collier en Nurre (1999)
schreven dat de fouten, gemaakt door het gebruik van triangulatie, de nauwkeurigheid van de laser scanner kan beïnvloeden maar dit is maar in de grote orde van micrometers. Het aantal aangebrachte landmarks om de voet in kaart te brengen met een 3Ddigitizing system is in vele studies verschillend. Bunch (1988) bracht 34 landmarks aan op het voetoppervlak terwijl Liu et al. (1999) 26 landmarks aanbracht. Houston et al. (2006) zochten een basisset van 8 van de voet te karakteriseren.
parameters bijeen om de geometrische dimensies
Krauss et al. (2007) includeerde zes variabelen terwijl
Xiong et al. (2009) negen anatomische markeringen aanbracht en in de studie van Witana et al. (2006) waren dit er 18. Zhao et al. (2008) toonden aan dat het verschil tussen resultaten van simulated en manuele metingen kleiner is dan 4 mm . Manuele metingen geven over het algemeen kleinere waarden dan gesimuleerde (Witana et al., 2006). Mogelijke redenen voor deze verschillen zijn de mogelijke discontinuïteiten bij het verzamelen van de te meten punten: de gekozen punten die op de lijn van een meetlint of tape liggen zijn niet noodzakelijk die punten die de scanner neemt om een omtrek te bepalen (Zhao et al., 2008).
Bij manuele metingen heeft men meer controle over de stand van de tenen terwijl men
23
bij het scannen geen controle heeft over de spreiding en flexie van de tenen. Dit kan de meetwaarde van de breedte en lengte van de voet beïnvloeden (Xiong et al., 2008). Bij gecomputeriseerde systemen wordt de omtrek bepaald door de totale punt-tot-punt afstand te berekenen. Deze benadering zorgt voor een gehoekte lijn omheen de omtrek. Dit in tegenstelling tot een tape die, met behulp van een splint, een vloeiende curve maakt zonder abrupte veranderingen (Zhao et al., 2008).
-
De verschillende 3D- laser scanners
Op de markt zijn er veel verschillende systemen te verkrijgen: bv. Fotoscan 3D, Infoot, Ecoplan, CanFit-Plus. Fabrikanten bieden verschillende types van scanners aan voor verschillende toepassingen. Ze zijn op maat ontworpen en op de scankoppen en sensoren heeft men meestal een patent ( Pribanic et al. 2010). De Yeti I laser foot scanner (Vorum Research Corporation, 2000) werd in een aantal studies vermeld. In de studie van Chen et al. (2003) gebruikte men deze om snel en nauwkeurig de varus hoeken van de voorvoet te meten. De metingen werden vervolgens geanalyseerd door de software FootWare Design System (Version 5.0). In de studie van Witana et al. (2004; 2006) werd deze gebruikt om voeten en schoenleesten te scannen. Het scanmateriaal werd hier verwerkt met Yeti Shape Builder software version 4.1.0.95. Xiong et al. ( 2008 ; 2009) gebruikte dezelfde Yeti I laser foot scanner ( Vorum Research Corporation, Vancouver, British Columbia, Canada) maar een VC++ programma voor de verwerking. Ook Luximon et al. (2003) en Zhao et al. (2008) maakten gebruik van dit toestel.
Deze scanner heeft een nauwkeurigheid van 0,5 mm (Luximon et al., 2003;
Witana et al. 2004,2006; Xiong et al. 2008). Luximon et al. (2003) vergeleek de data, bekomen met de Yeti I laser foot scanner (Vorum Research Corporation, 2000), met zelfontworpen algoritmen en stelde vast dat de variaties in verschillen zeer klein waren. Fujita et al. (2004) rapporteerden een nauwkeurigheid van 1,0 mm voor de voetlengte en 1,5 mm voor de voetperimetrie. Zij schreven dat de duur van een scan 13 seconden in beslag neemt terwijl bij Xiong et al. (2008) 7 seconden geschreven staat en Luximon et al. (2003) en Witana et al. (2004; 2006) minder dan 4 seconden neerschreven. In de studie van Fujita et al. (2004) werd de vorm van de voet gereconstrueerd door een sensorkop een driedimensionele weg te laten afleggen rond de voet. Houston et al. (2006) scanden met een 3D- Pedorthics Optical Digitizer (Cyberware Inc, Monterey California). Dezelfde digitizer werd gebruikt in de studie van Luo (2009) om de gipsvormen van voeten te scannen.
De data werden ingebracht in het VA Pedorthics
24
CAD System. Dit toestel heeft een nauwkeurigheid van 0,5 mm of groter. (Houston et al., 2006) Wanneer dit toestel gecombineerd werd met een computer aided design system
in
digitizing
and
measuring
fiducial
pedal
dimensions
kon
men
een
nauwkeurigheid van 0.67 mm of beter langs de longitudinale x-as van de voet en van 0.23mm of beter langs de y en z-as noteren. Het toestel bezit een krachtenplatvorm en een leuning die de patiënt steun geeft en waarmee hij zijn gewicht van het platvorm kan ontlasten. Meer dan 60 000 punten over het oppervlak van de voet werden in minder dan 9 seconden gecapteerd (Houston et al., 2006; Luo et al., 2009). Mauch et al. (2008; 2009) en Krauss et al. (2007; 2008) maten met de 3D- foot scanner Pedus (Human Solutions Inc., Kaiserslautern, Germany) en ze analyseerden de data met Scan Worx software 2.8.5 SL1 (Human Solutions, Inc, Kaiserlautern, Germany). Deze scanner bevat de voet in 150 000 punten (Mauch et al., 2009). Liu et al. (1999; 2004) gebruikten de FastSCAN (Polhemus, Colchester Vermont, USA) om op een snelle manier de 3D punten op het oppervlak te verzamelen.
Dit is een
electromagnetisch digitizing toestel. Yu en Tu (2008) maakten gebruik van de Gemini 3D- foot scanner (by ITRI, Technology Research Institute of Taiwan) en voor de verwerking TriD software. De Gemini 3D foot scanner (by ITRI, Technology Research Institute of Taiwan) had 6 seconden nodig om een scan te vervolledigen. De nauwkeurigheid was groter dan 0.1 mm (Yu en Tu, 2008). Borchers et al. (1995) gebruikten een commercial light striping laser digitizer. Tsung et al. (2003) hanteerden een commercial optical 3D digitizing system (COMET 100, Steinbichler, Germany) die een beperkte scanhoek bezat waardoor het geheel in Poly Work (innov Metric Canada) moest worden geïmporteerd om een volledig 3D beeld te creëren. De verkregen puntenwolk werd met Surfacer Version 10.0 (Imageware, EDS, USA) getransformeerd in het voetoppervlak. De commercial optical 3D digitizing system (COMET 100, Steinbichler, Germany) had volgens de fabrikant een nauwkeurigheid van 0.025mm (Tsung et al, 2003). Krauss et al., Kouchi et al. (2005), Garcia- Hernandez et al. (2005), Leng en Du (2005), Cheung en Zhang (2006), Kunde et al. (2007), Hömme et al. (2007) en Rupérez et al. (2009) maakten gebruik van de 3D Infoot laser scanner (Scanner Infoot, I- Ware Laboratory Inc., Minoh City, Osaka, Japan). Voor de verwerken van de data gebruikten Krauss et al en Kunde et al. (2007). Rhinoceros 3.0 software (Mc Neel, Seattle, WA, USA) en Kouchi et al. (2005) Di+ (I-ware Laboratory Co., Ltd) en HBM software (Digital Human Technology Inc.). Kunde et al. (2007) maten met behulp van dit toestel de veranderingen in voetvolume na activiteit op en ze schreven dat de data met een
25
nauwkeurigheid van 1 mm werden verkregen (I-Ware Laboratory Co. Ltd, Osaka, Japan). De Mits et al. (accepted, 2010) onderzochten de validiteit en betrouwbaarheid van de Infoot digitizer (Infoot USB, standard type, I-Ware Laboratory Co., Ltd, Osaka, Japan). Om de validiteit te meten, werden de verkregen data vergeleken met een gouden standaard, namelijk dorso- plantaire en sagitale RX foto’s genomen onder belasting. De data werden ook met enkele klinische metingen vergeleken. Hiervoor mat men de voetlengte en de voorvoetbreedte met een caliper of schuifpasser (Seca GmbH, Hamburg, Germany). De hoogte van het os naviculare en van de mediale malleolus werden met een meetlat gemeten (Seca GmbH, Hamburg, Germany).
Resultaten uit
deze studie toonden een goede validiteit aan en een goede betrouwbaarheid. De hoogste betrouwbaarheid (ICC>0.9) zag men voor de lengte, breedte en omtrekmetingen. Goede betrouwbaarheid
(ICC>0.8) voor de hoogtemetingen en een lagere betrouwbaarheid
voor de hoekmetingen. Men mag de Infoot 3D foot digitizer als een waardevol middel zien om metingen te doen (De Mits et al., accepted 2010).
-
Plaatsing en registratie van de landmarks
Anatomische landmarks kunnen volgens de klassieke methode manueel
worden
aangebracht. Het is ook mogelijk om dit automatisch door het toestel te laten doen. Slechts enkelen kunnen automatisch gedetecteerd worden.
De landmarks komen dan
niet exact overeen met de manuele methode. Bij de automatische methode laat de complete puntenwolk,verkregen door de scanner, het toe om de initiële landmarks te reconstrueren. Hierna wordt het mogelijk om de wolk te splitsen langs de x- en z- as in drie subwolken: een bovenste, een onder-achteraan en een onder- vooraan. Vervolgens worden de meer specifieke punten gezocht in elke subwolk (Garcia- Hernandez et al., 2005).
26
Figuur 1: De Infoot ( Garcia- Hernandez, 2005)
Liu et al. (2004) benadrukten dat de anatomische landmarks belangrijk zijn om de voetvorm en -bewegingen te analyseren. stereophotogrammetrie.
Men gebruikt dezelfde principes als bij
De landmarks kunnen duidelijk van elkaar onderscheiden
worden door de onderliggende spieren en botstructuren. De laterale en mediale malleolus zijn makkelijk te herkennen.
Ook de onderzijde van de voet heeft vier typische
landmarks. Deze zijn: de convexe regio gevormd door de distale uiteinden van de eerste en tweede metatarsaal, het distale uiteinde van de vijfde metatarsaal, de concave regio onder de boog en de hiel. Hiervoor kan men de
Koenderink shape index gebruiken.
Deze index maakt het mogelijk om de vormen van het oppervlak zoals convexiteit en concaviteit van elkaar te onderscheiden. (Koenderink en van Doorn, 1992) Liu et al. (2004)
vereenvoudigden
oppervlaktetypes.
de
Koenderink
shape
index
van
negen
naar
drie
Elk vormtype kreeg een bepaalde kleur waarbij de mate van
donkerheid verandert naargelang de diepte. Rood staat voor convexe regio’s en blauw voor concave regio’s. De groene zones zijn zadelvormig en de witte kleur benadrukt de overgangszones tussen deze drie regio’s. Deze kaart met krommingen is een efficiënte manier om het voetoppervlak dat door de FastSCAN of andere 3D- laser scanners gescand wordt, te karakteriseren.
De landmarks kunnen gemakkelijk gelokaliseerd
worden met een goede nauwkeurigheid. Om de nauwkeurigheid van een meting uit te zoeken, gebruikt men een testmodel van plastiek. Toch zijn verdere studies naar de mate van reproduceerbaarheid nodig.
Deze studie stelde dat er minimum 10 punten nodig
zijn. Een te klein aantal zorgt er anders voor dat de coëfficiënten onbetrouwbaar zijn. Een dichtheid van 40 punten per vierkante cm is een vereiste om gemakkelijk te meten. De fout bij de studie met de FastSCAN was 0,02 mm. Dit is goed als men weet dat er een ruis met een standaarddeviatie van ongeveer 0.2 mm nog aanvaardbare landmarks oplevert (Liu et al., 2004).
27
-
Werking scanner
Bij de Yeti I foot scanner (Vorum Research Corporation, 2000) zenden vier lasers een lichtstraal uit op het oppervlak. Acht camera’s leggen de beelden van het gereflecteerde laserlicht vast op elke sectie langs het oppervlak. Deze camerabeelden worden verwerkt door de 3D- coördinaten van de punten op elke sectie te bepalen. De punten worden gelokaliseerd op verschillende doorsneden over de lengte van de voet met een tussenruimte van 1mm. Elke doorsnede bevat 360 punten (Xiong et al., 2008 ; Witana et al., 2006 ; Zhao et al. 2008). De 3D- Pedorthics Optical Digitizer (Cyberware Inc, Monterey California) heeft drie laser scankoppen, gemonteerd op twee synchroon gestuurde horizontale rails. De ruimtelijke geometrie en de oppervlakte topografie van de voet werd verkregen door een straal infrarood licht van de twee dorsale scankoppen en de plantaire scankop te projecteren op de voet van de proefpersoon, die op de transparante plaat stond. Aan de hand van de verschillen in intensiteit van het licht dat gereflecteerd wordt van de huid en de geplaatste photoreflecterende markers is het mogelijk om de ruimtelijke locaties van anatomische punten te detecteren (Houston et al., 2006; Luo et al., 2009). De 3D- Infoot laser scanner (Scanner Infoot, IWL Inc., Minoh City, Osaka, Japan) is een actieve scanner die stralenbundels laserlicht uitzendt en de reflecties op het object detecteert met acht camera’s. Deze scanner bevat vier semiconductor lasers van klasse 2M (CW 650 nm) met een maximale power van 3 mWW. Het heeft acht CCD camera’s die een maximale resolutie van 1mm voorzien (Hömme et al., 2007). Ook Krauss beschreef een ruimtelijke verdeling van ongeveer 1 mm. Leng en Du (2005) beschreven de Infoot met vier 670 nm Semiconductor Laser projectors.
In het artikel van Rupérez et al.
(2009) beschrijft men dezelfde scanner maar zou het twee laser diodes en acht camera’s hebben. Het scannen duurt volgens Kouchi en Mochimaru (2001) 10 seconden terwijl bij andere auteurs (De Mits et al., accepted) vijf seconden genoteerd werd. In de studie van Pribanic et al. (2010) wordt het scanprincipe grondiger uitgelegd.
Een
3D scanner werkt door het beeld te scannen vanuit verschillende hoeken. Dit is om het probleem
van
schaduw
of
niet
zichtbare
regio’s
te
vermijden.
Het 3D- scannen is gebaseerd op gestructureerd licht om de driedimensionale vorm te registreren. De codes die over het algemeen gebruikt worden om sleutels te decoderen kunnen uit enkel- of meervoudige vormen bestaan zoals bv. strepen of spleten (Tehrani et al., 2008; Pagés et al., 2005), lijnen (Kawasaki et al., 2008; Koninckx en Van Gool, 2006), cirkels (Griffin et al., 1992; Albitar et al., 2007), vierkanten (Ito en Ishii, 1995) welke elk een bepaalde kleur of grijsintentsiteit hebben. Het hoofdprobleem is de hoge
28
sensitiviteit voor gekleurde oppervlakken en de misinterpretatie van oppervlakdiscontinuïteiten
(door
te
scherpe
veranderingen
in
de
diepte
van
het
object).
Dit kan grotendeels verholpen worden dankzij kleuren of reflectie calibratie (Caspi et al., 1998; Forster, 2006) en dynamisch programmeren (Fechteler en Eisert, 2009; Zhang et al., 2002).
Een andere categorie is het direct coderen waar puntenpatronen gecodeerd
zijn door het gebruik van een grijssectrum intensiteit (Carrihill en Hummel, 1985) of kleuren (Wust en Capson, 1991), waardoor deze methode enkel gebruikt kan worden bij neutraal gekleurde objecten. Soms heeft men nood aan ingewikkelde software om het kleurenspectrum te projecteren (Tajima en Iwakawa, 1990). Voor het scannen met laserlicht moet rekening gehouden worden met enkele condities. Elke pixel van het geprojecteerde patroon moet de hele code bevatten om het corresponderende 3D- punt op te leveren.
De afstand tussen de codes van naburig
gelegen pixels moet groot genoeg zijn zodat een hoge sensitiviteit en ruimtelijke diepte gewaarborgd kan worden. Het object moet stevig genoeg zijn om de kleur of albedo te reflecteren.
De objecten
moeten
stevig
zijn
met
scherpe discontinuïteiten
en
diepteveranderingen. Dit zorgt ervoor dat de code niet fout geïnterpreteerd wordt. De
patronen
moeten
de
volledige
3D-
reconstructie
verzekeren.
Er mogen geen speciale toestellen met speciale lichtbronnen of colorimeters deel uitmaken van het systeem. Alleen de componenten van het toestel zelf mogen gebruikt worden (Pribanic et al., 2010). De puntenwolk, die door de scan verkregen werd, wordt vervolgens geïmporteerd in een programma om de coördinaten te reconstrueren. Deze coördinaten worden beschreven als volgt: de x- as beschrijft de coördinaten langs de longitudinale as., de y- as langs de breedte- as en de z- as langs de hoogte -as van de voet (Hömme, et al., 2007). Het basisprincipe van de scantechnolgie bestaat uit driehoeksmetingen om de voetvorm aan de hand van de coördinaten van het oppervlakte te reconstrueren.
Om deze
coördinaten te verkrijgen worden curve fitting technieken toegepast. Dit gebeurt na het verwerken van eventueel gekende fouten van het scansysteem (Carocci et al., 1997).
c) Dynamische scanner
Kimura et al. (2005) ontwikkelden een systeem dat het mogelijk maakt om, in tegenstelling tot alle andere 3D scansystemen, tijdens het wandelen de voetvorm te registreren. De gewone 3D laser scanmethoden hebben enkele seconden tijd nodig om
29
aan de hand van driehoeksmetingen tussen de camera en de laserprojector een beeld van de voetvorm te maken. Het systeem van Kimura et al. (2005) reconstrueert de 3D vorm van het object aan de hand van driehoeksmetingen met meerdere beelden en meerdere camera’s in het veld van de computer visie.
Om de 70msec worden de 8
camera’s getriggerd om op deze manier een zo compleet mogelijk gesynchroniseerd beeld te krijgen.
De drie hoofddoorsneden van de voet, namelijk de doorsnede ter
hoogte van de voorvoet, de instap en de hiel, krijgen elk een eigen kleur.
Deze
gekleurde regio’s worden eerst gedetecteerd op een tweedimensionale beeld met een matching methode en vervolgens wordt de centerlijn van elke gekleurde regio geschat. Ze maten de rechtervoet bij vier proefpersonen en zagen dezelfde cross- sectionele veranderingen
in vorm en dimensies. Het systeem kon enkel de beelden van de
bovenzijde van de voet registreren en in de toekomst wil men dit van de voetzool verkrijgen.
Het
systeem
moet
dus
nog
verfijnd
worden.
De camera’s van het toestel dat door Kimura et al. (2005) ontworpen werd om tijdens het wandelen de voetvorm te registreren, hebben een nauwkeurigheid van minder dan 1mm.
d) RX opnamen
Op RX– foto’s kan men de exacte afstanden van de botstructuren bepalen. Het is een gouden standaard (Menz en Menteanu, 2005). Nadeel hierbij is dat het duur is, tijd kost en dat de patiënt aan ioniserende stralen blootgesteld wordt (Mall et al., 2007).
e) Water- verplaatsingsmethode
In de studie van Manna et al. (2001) werd het volume van de voet berekend door te berekenen hoeveel water er in de boks verplaatst was na het inbrengen van de voet.
f) Free Form Deformation techniek In de studie van Mochimaru et al. (2000) wordt het met de Free Form Deformation techniek of FFD mogelijk om de voetvorm te analyseren en te classificeren in groepen.
30
De vormen worden vlot geregistreerd doordat een raster van punten vlot langs het gipsmodel voorbijgaat (Sedenberg, 1986).
1.2.2.5.
Foot Posture Index
De Foot Posture Index of FPI is een systeem om de statische voetpostuur te observeren en te beoordelen. Acht criteria worden in ontspannen, bipodale stand gemeten: palpatie talus, supralaterale en infralaterale malleolaire curve, Helbings sign, alignement frontale vlak calcaneus, uitsteeksel
in
regio talonaviculair gewricht, congruentie mediale
longitudinale boog, congruentie laterale boord van de voet en ab- en adductie van de voorvoet tov. de achtervoet (Menz en Munteanu, 2005).
2. De Schoen
2.1. Soorten schoenen vermeld in de literatuur Schoeisel werd oorspronkelijk ontworpen om de voeten te beschermen.
Naast het
beschermen, faciliteren zo ook de propulsie (Menant et al., 2008). Tegenwoordig zijn ze, voornamelijk bij de vrouw, de grootste oorzaak van voetklachten (Frey, 2000 ; Manna et al., 2001). Het dragen van schoenen verbetert de stabiliteit tijdens het wandelen (Menant et al., 2008). Lord en Bashford (1996) zagen echter dat er minder posturale sway en betere resultaten zijn bij evenwichtstesten blootsvoets vergeleken met standaard schoenen met lage hielen. Het beschermt de voet tegen onregelmatigheiden in het wandeloppervlak en het biedt meer grip door de voetzool wat leidt tot een verminderd valrisico (Menant et al., 2008).
Dufour et al. (2009) deelden, op dezelfde wijze als Koepsell et al. (2004), schoenen in 11 types in. Zij schreven dat er geen geldig instrument bestaat om schoeisel in te delen. Men trachtte het meest gedragen type schoeisel over de jaren heen in een categorie te stoppen. Schoeisel, dat weinig steun geeft, met verhoogd risico op vallen waren pumps of schoenen met hoge hielen, sandalen en slippers.
Gematigd risico zag men bij
31
werkschoenen, speciale schoenen, cowboylaarzen, schoenen met harde leren zolen, schoenen met rubberen zolen en niet in te delen schoenen. De groep goede schoenen met laag risico op vallen bevatten atletische schoeisel en casual sneakers. Kenmerken als vaste heel counter, fixatie of stevige niet
flexibele zolen zorgden ervoor dat deze
schoenen veiliger zijn (Menz et al., 2001,2006; Sherrington en Menz, 2003). Goede schoenen worden gedefinieerd als schoenen met een design die zorgt voor een goede pasvorm, voetpositie en goede schokabsorptie karakteristieken. De achtervoet vangt, bij elke heel strike, de grootste schokken op. Goede schoenen beschermen de achtervoet tegen hielpijn
(Dufour et al., 2009). De voet- en schoenstructuur interageren met de
voetfunctie. Daarom moet men niet alleen zeggen of iemand een goede schoen draagt, maar ook als hij een goede schoen draagt voor zijn voet. De auteurs waren zich bewust dat misclassificatie onvoorkomelijk was. Zo zag men bijvoorbeeld dat bepaalde sandalen wel goede steun bieden, dat werkschoenen met stalen top oncomfortabel zijn en beter als
slecht
gecategoriseerd
worden
en
dat
atletische
schoenen
om
pronatie
te
ondersteunen uiteindelijk niet voor iedereen goed zijn.
Koepsell et al. (2004) vonden dat athletische schoenen en sneakers of canvas schoenen, schoenen die voor dagelijkse activiteiten gebruikt worden, het kleinste risico op vallen gaven. In tennisschoenen had men een betere balans dan in cowboylaarzen (Brecht et al., 1995). Schoenen met hoge hakken leiden tot laterale instabiliteit en verkleinen de staplengte (Adrian, 1966). Koepsell et al. (2004) hanteerden echter 12 categorieën schoenstijlen die dan later op basis van structureel design en de dagelijkse activiteiten die men met de schoen doet, verder ingedeeld werden in 3 of 5 categorieën schoenstijlen.
De
12
categorieën
waren:
atletische
schoenen,
canvas
schoenen
(sneakers), geveterde oxford schoenen,comfortabele herenschoen, vlakke schoen, laarzen, pumpschoenen, sandalen, slippers, een anderre schoenstijl, met kousen of blootvoets. De 5 categorieën waren: atletische schoenen en canvas schoenen, geveterde oxford schoenen, gemakkelijke herenschoenen en vlakke schoenen, andere schoenstijl en schoenloos.
De 3 categorieën waren sportschoenen en canvas, schoenloos en andere
schoenstijl. In de studie van Koepssel (2004) was de atletische schoen het meest voorkomend uit de 12 categorieën. Sherrington
en
Menz
(2003)
deelden
schoeisel
in
op
basis
van
enkele
schoenkarakteristieken aan de hand van een gestandaardiseerde footwear assessment form (Menz en Sherrington, 2000). Deze waren de schoenstijl, de hielhoogte, de manier van fixatie, de stijfheid van de heel counter, de longitudinale zool rigiditeit, de flexiegroeve en het profielpatroon.
Ze onderscheidden 16 schoenstijlen zoals onder
andere slippers, wandelschoenen, sandalen, muiltjes, oxford schoenen, rugloze slippers, teenslippers, crocks, atletische schoenen, pumps, ugg botten of blootsvoets.
De
32
hielhoogte werd onderverdeeld in lager dan 2.5 cm, 2.5 tot 5 cm en hoger dan 5 cm. De wijze van fixatie waren veters, velcro, ritsen, gespen, of niks. De stijfheid van de heel counter werd bepaald door een stevige druk te geven op deze zone en werd ingedeeld op basis van de mate van het verplaatsen van de heel counter, namelijk meer of minder dan 45°. Op dezelfde wijze werd de longitudinale zoolrigiditeit ingedeeld, namelijk het al dan niet 45° kunnen omplooien van de zool in horizontaal vlak. De flexiegroeve bevond zich ofwel ter hoogte van de metatarsalen ofwel ter hoogte van de tussen de proximale en metatarsalegewrichten. Het profiel was ofwel met textuur, glad, parieel of volledig belopen.
De zoolhardheid werd ingedeeld volgens zacht, stevig of hard nadat de
onderzoeker een stevige druk op de binnenzijde van de hiel van de schoen gaf.
Het
frequenst zagen zij slippers, wandelschoenen en sandalen. Meestal was er geen fixatie (63%) en zag men zeer flexibele zolen (43%) en heel counters (43%).
Zachte zolen
hebben een invloed op het wandelen (Robbins et al., 1992) en hoge heel counters geven meer stabiliteit dan standaard of laag uitgesneden schoeisel
(Lord et al., 1999).
Schoenen met inadequate slipweerstand van de buitenzool verhogen de kans op vallen. (Menz et al., 2001). Menz en Lord (1999) zagen dat de ideale veilige schoen, althans voor ouderen, een stevige hiel, een hoge heel counter, een dunne, sterke middenzool en een zool met textuur bezit. Menz en Sherrington (2000) waren initieel begonnen met zeven basis schoenstijlen zoals de laars, de klomp, de sandaal, de Oxford schoen, de slipper, het muiltje en de moccasin. Opdat niet alle schoenen in een categorie thuishoorden, werden deze aangevuld met pumpschoenen, atletische schoeisel, wandelschoenen, rugloze slippers, teenslippers en crocks. Menz et al. (2001) kozen specifiek twee schoenstijlen om te beoordelen: een geveterde Oxford herenschoen met rubberen zool en een lederen damesmuiltje met hielhoogte van 4.5 cm. Garcia Hernandez et al. (2005) bepaalden zelf acht schoenstijlen uit de mode van dat jaar en lieten hun proefpersonen elke stijl passen om deze dan aan de hand van een vragenlijst te beoordelen op de mate van comfort. Nacher et al. (2006) bepaalden schoenklasses op basis van de leest, de vorm van de teencup, de flexibiliteit van het bovenste deel van de schoen, de wijze van fixatie en de zool. De schoenleest wordt hoofdzakelijk bepaald door de hielhoogte en schoenstijl. Men deelde ze in in wijd, standaard en smal. De teencup had drie vormtypes: vierkant, rond of gepunt. De flexibiliteit van het bovendeel is de hoofdfactor die het vervormen van de schoen aan de
voetvorm toelaat. De sluitingen werden ingedeeld naar de mate van
aansluiten: laag ( elastisch), middelmatig (riem) en hoog (veters). Ook de zool werd op
33
basis van hardheid in drie categorieën ingedeeld. De indeling bood echter geen hoge graad van nauwkeurigheid. Elke klasse bevatte typisch schoeisel dat onveranderd bleef op de markt over de jaren heen. Zo creërde men casual damesschoenen, casual herenschoen, loopschoenen en andere. De casual schoen definieerde men als de dagelijkse schoen voor jonge vrouwen en mannen met een hakhoogte van minder dan 30 mm.
2.2. Schoenontwerp Het produceren van de juiste schoen is een complex proces wat bemoeilijkt wordt door de massaproductie en de opgelegde tijdslimiet van de economie (Luximon et al., 2003). Kleine veranderingen in het ontwerp kunnen een significante invloed hebben op de perceptie. (Alcantara et al.,2005) Vele onderzoekers rapporteerden de link tussen voetproblemen en niet passende schoenen (Holscher en Hu 1976, Cavanagh 1980, Cheskin 1987, Hamill et al. 1989, Messier et al 1991, Marr en Quine 1993).
Deze problemen worden nog verergerd als
fabrikanten belangrijke vormkarakteristieken van schoenmodellen veranderen zodat de dimensionele pasvorm van het nieuwe model nog meer problemen geeft (Witana et al., 2004). Witana et al. (2004) stelden zich de vraag wat goed passen precies inhoudt. De antropometrische maten worden veelal aangehaald maar nergens is goed omschreven wat goed passen precies betekend (Witana et al., 2004). Een fatsoenlijke pasvorm wordt bereikt als de schoenvorm de voetvorm benadert (Janisse, 1992). Het eerste wat een schoenverkoper zou moeten doen, is kijken naar de voetvorm (Rossi en Tennant, 1984).
De voet heeft een onregelmatige vorm die moet
passen in een voorgevormde standaardvorm.
Daarom is het nuttig de correcte
steunpunten van de voet te kunnen lokaliseren zodat deze overeen zouden komen met de steunpunten in het schoeisel. Als de schoen de voet op de juiste punten vasthoudt en de vrijheidsgraden van de voet in de schoen verminderd wordt, verkrijgt men een betere functionaliteit van de voet in de schoen. (Luximon et al., 2003) Goed passend schoeisel is niet alleen afhankelijk van de breedte maar ook van de lengte en hoogte dimensies van de achter-, midden- en voorvoetregios (Goonetilleke en Luximon 2001; Luximon 2003). Luximon et al. (2005) schreef dat zowel voorvoet-, hielbreedte, instaphoogte en instapomtrek noodzakelijk om de schoen goed te doen passen.
Aan de hand van allometrie kan men het fenomeen beschrijven waarbij een
stijgende voetlengte geassocieerd wordt met een relatieve vermindering in breedte- en
34
hoogtedimensies. (Anil et al., 1997; Manfio en Avila, 2003).
Hoge brede voeten vindt
men voornamelijk bij kleine maten terwijl lange smalle voeten eerder bij grote maten voorkomen (Krauss et al, 2008). Voor eenzelfde voetlengte zijn naast verschillen in breedtemetingen ook nog andere duidelijke verschillen tussen voeten met dezelfde maat. Metingen zoals lengte van hiel tot voorvoet (MBL), voorvoethoek en instaplengte zijn belangrijk om een goed alignement tussen de voet en leest te garanderen.
Het gebruik van een classificatie
volgens voettype voor schoenontwerp is dus aan te bevelen (Krauss et al., 2008). Mc Worther et al. (2003) toonden aan dat de stijging in voetvolume tijdens fysieke activiteit hoger was bij mensen die te grote schoenen droegen. In het schoenontwerp dient men bijgevolg rekening te houden met de volumeveranderingen aangezien dit het schoencomfort, de pasvorm en andere functionele aspecten beïnvloedt. Door de stijging in het volume gaat de schoen strakker zitten. Verkopers dienen de klanten erop te wijzen dat men niet alleen op de voetlengte maar ook de gewrichten, de tenen, de ruimte voor de voorvoet, de instap, de quarter en de hiel belangrijk zijn voor een goed passende schoen (Parker, 1996).
2.2.1.
De leest
De leest is een drie- dimensioneel model van de voet waarop alle elementen van de schoen geconstrueerd worden (Mc Poil, 2000). Het wordt gezien als de basis van het schoenontwerp (Luximon et al., 2003). Cavanagh (1980) beschreef de leest als het hart van de schoen. Het moet de vorm van de voet benaderen (Luximon et al., 2003, Mc Poil, 2000). Het is het meest complexe deel van het hele productieproces van de schoen en het is verantwoordelijk voor een goeie pasvorm en stijl (Clarks, 1989). Het assenstelsel voor een leest wordt zo gedefinieerd dat de middellijn van de leest overeenstemt met de middellijn van de voet. posterieure punt van de voet of het hielpunt.
Het oorsprongspunt is het meest Het xy- vlak wordt bepaald door drie
punten: het laagste punt van de LLB, de LMB en de hiel van de leest.
De x- as is
evenwijdig aan de rechte door de punten LMB en LLB (Mochimaru, 2000). Het silhouet van een schoen, waartoe de midden- en buitenzool behoort, hangt voornamelijk af van de omtrek van de leest (Janisse, 1992). Een andere karakteristiek die niet genegeerd mag worden bij het leestontwerp, is de mate van outflare.
35
De bodemoppervlakte van de leest kan recht of krom gemaakt worden. Een rechte leest wordt gebruikt bij personen met een overpronatie tijdens het stappen. De middellijn van de voet in de lengte, verdeelt de bodem in twee gelijke delen. Een gekromde leest wordt gebruikt bij personen met een tekort aan pronatie. Bij het aftekenen van de middellijn van de voet ziet men aan de mediale zijde een groter oppervlak dan aan de laterale zijde (McPoil, 2000). Ondanks dezelfde voetlengte, ziet men onderling veel verschillen. Daarom raadt men aan om leesten te ontwikkelen voor elk voettype afzonderlijk
(Krauss, et al., 2008 en
Wünderlich en Cavanagh, 2001). Dit zou een betere pasvorm kunnen garanderen voor de grote meerderheid van het publiek (Kouchi, 1995).
Wanneer men de leest aan de
voorvoet- en hielbreedte breder zou maken, zou dit ook een betere pasvorm bieden voor een groter publiek (Houston et al., 2006). Als de leest zou gemaakt worden volgens de categorieën in voetvorm (met name smal, breed, U- vorm en V- vorm), zou de kwaliteit van de pasvorm van schoeisel significant stijgen voor een groot aantal mensen. Mensen zouden dus een verstandige keuze moeten maken op basis van de leest van de schoen. Nu wordt de leest nog teveel met een recht lineaire regressie benadert (Houston et al., 2006). De grootste verschillen tussen de vorm van de leest en de voet merkte men op bij de hele grote of kleine maten. Krauss et al. (2007) zagen bij het eerste, volumineuze, type een verschil van 5.9 mm in voorvoetbreedte en 3.5 mm in hielbreedte tussen schoen en leest.
Bij het tweede en derde type (platter en langer) zag men grotere
verschillen. De resultaten van de studie van Krauss et al. (2007) toonden aan dat het gebruik van mannenleesten niet geschikt zijn voor het vervaardigen van vrouwenschoenen als men naar de hiel en voorvoetbreedtes kijkt. Ook Frey (2000) haalde eerder al aan dat er een nieuw schalingssysteem voor vrouwenschoenen, meer specifiek loopschoenen, gemaakt zou moeten worden. Krauss et al. (2008) benadrukten het belang van een goede kennis van de verschillen in voet tussen man en vrouw en het belang van metingen van elke schoenmaat per geslacht voor het ontwerpen van schoenen. Onjuist schoeisel kan, vooral bij vrouwen pijn en deformiteiten aan de voet veroorzaken (O’ Connor, 2006; Frey, 2000). Het achterdeel van de leest zorgt voor een goede pasvorm en comfort terwijl het voorste deel hoofdzakelijk door de mode en stijl bepaald wordt (Rossi en Tennant, 2000; Xiong et al., 2008,2010). Stijl en mode zijn het eerste element die de klant aantrekt (Leng en Du, 2005,2006). Toch is het comfort belangrijk voor een gezonde en comfortabele voet. (Xiong et al., 2008,2010; Witana et al., 2006)
36
Pas wanneer de schoenleest vervaardigd is, kunnen de andere delen zoals het bovendeel, de hiel en de zolen gemaakt worden. Daarnaast houden schoenfabrikanten geen rekening met continentale verschillen tussen voeten en produceren standaardleesten voor de schoenen (Mauch et al.,2008).
2.2.1.1.Curve van de leest of de flare
De longitudinale middenas van de schoen kan recht of gekromd zijn (Cavanagh, 1980 ; Cheskin 1987). Als de as gekromd is, is er ruimte voor de binnenwaartse bocht van de mediale zijde van de voet.
Als deze as recht is, kan men moeilijk een onderscheid
maken tussen de linker- en rechterschoen.
Schoenen met zo’n rechte as zijn
tegenwoordig eerder zeldzaam en over de noodzakelijkheid hiervan bestaat er discussie in de ergonomie. De ergonomie geeft aan dat de neutrale positie van de voet essentieel is om overbelastingsletsels te vermijden (Putz- Anderson, 1988).
Wanneer de curve echter te uitgesproken is, zou dit resulteren in afwijkingen van de neutrale positie wat zou lijden tot een verminderde stabiliteit en kracht en het mogelijks oplopen van een letsel. Deze redenering wordt ook het Meyer’s concept genoemd. Dit concept, waarbij de curve als oorzaak van de voetproblemen gezien wordt, wordt eerder als extreem en overdreven beschouwd aangezien de voet zelf een bepaalde curve bezit. (Goonetilleke, et al., 2000 ; Witana et al., 2004). Een grotere flare heeft een kleinere schoenmaat tot gevolg (Goonetilleke et al., 2000). Een zool met flare verbetert de medio- laterale stabiliteit wat tot een verminderd glijden van de voet in de schoen leidt (Lord en Menz, 1999). In figuur 2 wordt een overzicht getoond van de verschillende delen van de schoen.
Figuur 2: de voorvoet-, middenvoet- en hielregio
37
2.2.2.
De voorvoetregio
2.2.2.1.
Teenboks of teenkap (cijfer i)
Bij het ontwerp van de leest moet een goede teendiepte en –vorm nagestreefd worden. (Witana et al., 2004). Xiong et al. (2008) meldden dat de hoogte van de voorvoet ook een rol speelt voor het goed passen van de schoen. De vorm van de voorvoetregio is afhankelijk van de mode: dit kan gepunt, rond of open zijn (Luximon et al., 2003; Xiong et al., 2008). Het passen van een schoen kan beïnvloedt worden door de langste, de eerste of de tweede, teen. Daarom is het ook nuttig om een onderscheidt te maken in deze twee groepen (Luximon et al., 2003).
2.2.2.2.
Clearance
De schoenlengte dient 10 tot 15 mm langer te zijn dan de voetlengte zodat de tenen gestrekt kunnen worden tijdens het wandelen of staan. Deze dode ruimte wordt bij Duitse schoenmakers zugabe genoemd (Chanteleau, en Gede, 2002). Een correcte vrije ruimte of clearance tussen de voet en de schoen is noodzakelijk om een goed comfort te verzekeren. Deze clearance is onder andere afhankelijk van het materiaal van de middenzool, de constructiemethode, de temperatuur, de vochtigheid in de omgeving, enz.
Ook al bouwt de fabrikant een goede vrije ruimte in in de schoen, het kan dat deze
speling niet geschikt blijft doorheen de tijd. Een tekort aan ondersteuning van de voet kan resulteren in grote vervormingen door het grote aantal botstructuren aanwezig in de voet (Luximon et al., 2003).
2.2.2.3.
De flexiegroeve (cijfer j)
De flexiegroeve van de schoen komt overeen met de plaats waar de metatarso-phalangeale gewrichten zich bevinden.
Figuur 3 : niet passende flexiegroeve
De lijn van de metatarsophalangeale gewrichten geeft ook informatie over de breedte van de voet. (Rossi en Tennant, 2000). Deze groeve zorgt ervoor dat de schoen op die plaats plooit tijdens de bewegingen. De juiste lokalisatie van deze Figuur 4: passende flexiegroeve
38
groeve is van belang voor een goede voetfunctie in de schoen (Rossi en Tennant, 1984). Voeten met korte tenen en voeten met lange tenen gaan verschillend passen in dezelfde schoen. Als deze afstand in de schoen niet correct overlapt met de boog van de voet, is dit oncomfortabel en wordt de voet vlugger vermoeid (figuur 3).
Als dit wel
overeenkomt, gaan de schoen en de voet op dezelfde plaats buigen, waardoor het gestrekt blijven van de tenen toegestaan wordt. Daarom is het interessant voor een schoenfabrikant om de lijn van de metatarsophalangeale gewrichten te meten.
Om deze lijn te specifiëren, zijn de metingen van de
de lengte van de mediale zijde van de hiel tot aan de voorvoet (MBL) en de voorvoethoek relevante metingen (Rossi en Tennant, 1984; Hawes en Sovak, 1994; Luximon et al. 2003; Goonetilleke, 2003 ; Krauss, et al., 2008 en Luximon et al., 2008).
2.2.3.
De middenvoetregio
2.2.3.1.
De hoogte
Schoenfabrikanten hebben een systeem nodig om de ideale verhouding van de voethoogte en -lengte te bekomen om de schoenleesten te ontwerpen. over de hoogte van de middenvoet is zeer belangrijk
De informatie
voor het ontwerp van het
bovenleder van de schoen (Xiong, et al., 2008). Zoals eerder aangehaald, veranderen de vormdimensies proportioneel: bij stijgende voetlengte, daalt de voetbreedte.
In de
studie van Xiong et al. (2008) werd allometrie gebruikt om de gevonden relatie te normaliseren met de formule BH(mm)= α (NBL)³, waarbij α en ß schalingsconstanten zijn, BH staat voor bal to section height en NBL voor normalised bal to section length. Deze formule bood een mogelijkheid om de welving of kromming van het bovenleder van de schoen over de verschillende maten correct te construeren zonder een verlies aan nauwkeurigheid.
Het model kon de actuele hoogte voorspellen tot
op 3,5 mm
nauwkeurig. De mate van nauwkeurigheid daalde naargelang de welving het onderbeen naderde, aangezien er in die regio een plotse scherpe hoek wordt gemaakt.
In de derde dimensie of de hoogte wordt het passen van de schoen geregeld door een sluiting of fixatiemechanisme (cijfer g) zoals onder andere veters en velcro’s (Luximon et al., 2003).
De hoogte van de kraag van de schoen kan een invloed hebben op de
proprioceptie (Maki et al., 1999; Robbins et al., 1992, 1997, Menant et al., 2008).
39
2.2.3.2.
Termen in de middenvoet
De middenvoetregio moet eveneens goed passen. Dit gebied van de schoen is belangrijk voor de stabilisatie (Mauch et al.,2009). De bovenzijde van het middendeel noemt men op schoenmakerswebsites de tong (cijfer f). De vamp of de quarter (cijfer e) op de middenvoet is het materiaal dat de zijkanten en de voorzijde meer naar boven van de schoen bedekt. De schank, het gelengstuk of anders genaamd de cambreur (cijfer h) is het middendeel van de schoen die volgens de literatuur naast voldoende stevigheid toch iets moet kunnen meegeven.
2.2.4.
De hielregio
Een goed passende hiel is belangrijk voor de functie van de schoen (Witana et al., 2004).
De hiel van de voet wordt in de schoen
vastgezet door het stijve materiaal van de hielcup (cijfer b). Hierdoor kan de schoen enkel vervormd worden ter hoogte van de voorvoet (Goonetilleke et al., 2000). dat
de
vorm
van
de
hielregio
gestandaardiseerd kan worden.
Xiong et al. (2008) schreven weinig
variabel
is
en
Witana et al. (2004) vonden dat
de variatie in hielbreedte binnen eenzelfde maat klein is.
Van
Gheluwe et al. (1999) meldden dat de meting van de hielbreedte enkel bij het ontwerp van loopschoenen belangrijk is. Deze auteurs
Figuur 5 : de hielregio
hechten, net zoals Luximon et al. (2003) ook belang aan het ontwerp van de heel counter (cijfer a) om tot een degelijk passende schoen te komen. Deze achtersteun of contrefort moet voldoende stevig zijn en is best vier tot vijf cm hoog. Het biedt de voet rust zodat de tenen niet de hele schoen moeten ophouden. Een stijfe heel counter laat toe om de mate van hielbeweging in de schoen gedurende het gaan te controleren en het draagt bij tot het behouden van de vorm van het bovenste schoendeel (Menz en Sherrington, 2000). De quarter (cijfer d), het leder dat het achterste deel van de voet bedekt, is ook een factor waar men aandacht aan besteedt om tot een goed passende schoen te komen (Luximon et al. 2003, Parker, 1996). Op websites voor schoenmakers ziet men dat het bovenste kraagje aan de hiel ( cijfer c) vaak dikker is. Hielhoogte en hielbreedte kunnen een invloed hebben op de houding, het gangpatroon en de neiging van de schoen om zijwaarts te kantelen op oneffen oppervlakken. De geometry van de hiel heeft een invloed op de stabiliteit en het gangpatroon (Menant et al., 2008).
40
2.2.5.
De zool
Volgens de studie van Mündermann et al. (2001) bevorderen alle ingevoegde zolen, ook steunzolen, het draagcomfort van de schoen. Een steunzool is een hulpmiddel voor het ontlasten van de voet en voor de correctie van de voet, onderste ledematen of het volledige lichaam.
De dikte van de zool draagt bij tot instabiliteit en het positiegevoel en de proprioceptie. (Maki et al., 1999; Robbins et al., 1991, 1994, 1997). Een harde zool verhoogt de kans op vallen. (Menant et al., 2008). Het materiaal en het profiel van de zool kunnen een invloed hebben op de frictiecoëfficiënt op het wandeloppervlak wat de kans op uitglijden kan beïnvloeden. (Wilson 1990; Chaffin et al., 1992; Francis en Zozula, 1990; Chiou et al., 1996) Er bestaan drie methoden om de schoendelen aan elkaar te hechten:de
cement-,
de
slip- en de strobel lasting. Bij de eerste methode worden de midden- en buitenzool aan de onderkant van de binnenzool gecementeerd. Bij de tweede methode wordt er een soort binnenschoen gemaakt met het materiaal van het bovenste deel van de schoen, deze wordt dan vast gelijmd aan de midden- en buitenzool. Bij de laatste methode, die het meest wordt gebruikt, naait men de delen aan elkaar (McPoil, 2000).
2.2.6.
De hak
In de studie van Menz et al. (2001) werden twee schoenstijlen beoordeelt: een geveterde Oxford schoen met rubberen zool en een lederen muiltje voor dames met hielhoogte van 4.5 cm. In de Oxford schoen onderscheidde men vier verschillende soorten hakken: een vlakke hak zonder flare of zooltextuur, een hak met een flaring naar buiten van 30°, een hak met een schuine rand van 10° op de achterste zijde en een hak met materiaal tegen het uitglijden op de zool. De damesschoen werd nog eens onderverdeeld in een smalle hak van minder dan 3cm² oppervlakte en een brede hak van 16 cm² oppervlakte. De flared hak had een lagere wrijvingscoëfficiënt dan de andere schoenen.
De hak met
schuine rand en bredere hakken waren meer bestand tegen uitglijden. Op een glad oppervlak is uiteindelijk geen enkele schoen bestand tegen uitglijden. Een oxford schoen is een lederen schoen met veters en lage hiel die dus verschillende hielconfiguraties kan hebben.
Geklede schoenen hebben brede hielen (Menant et al.,
2008).
41
2.2.7.
Het materiaal
Tussen materialen onderling zoals nylon, leder,.. is er een variabiliteit in de mate van stretching (Witana et al., 2004).
Meeste lederen materialen voor de bovenste
schoendelen kunnen zich goed aanpassen aan krachten toenemend van geen tot volledige gewichtsbelasting en kunnen binnen de 3% stretchen, uitgezonderd de middenvoethoogte en –breedte. Materialen als polyvinyl chloride (PVC), urethaan, poromeric en anderen hebben een slechte rekbaarheid en worden gebruikt om goedkope schoenen te produceren. Dan mag men een slechte pasvorm niet toestaan omdat de schoen niet toegestaan wordt om zich aan te passen bij volledig gewichtsdragende posities (Kouchi, 1995; Xiong et al., 2009).
De regio waar men de
schoen ‘draagt’ moet van een materiaal gemaakt worden met
goeie draagmogelijkheden. Bij een teenslipper wordt de voet mediaal vastgezet door een bandje. De voet zit daardoor mediaal gedraaid waardoor het binnenwaarts dragen van de teenslipper verwacht kan worden.
Teenslippers slijten op de binnenzijde van de hiel af
terwijl andere schoenen op de buitenzijde van de hiel het meest afslijten.
De meest gerapporteerde schoenen in de studie van Dufour et al. (2009) waren schoenen met rubberen zolen.
Goede schoenen hebben vaak zachtere buitenzolen,
middenzolen of binnenzolen die elementen als gel, schuimrubber polyurthethaan of luchtkamers die dienen om de schokken op te vangen en te verzachten. Polyurethaan materiaal wordt gebruikt voor de binnenzool. Het is bewezen dat het goed schokken absorbeert (Seligman en Dawson, 2003; Windle et al.,1999). Vinyl acetaat copolymeren (EVA) worden populairder voor het gebruik in atletisch schoeisel, pumps en casual schoenen. Dit materiaal gebruikt men om de binnen-, midden en unizolen te fabriceren (Dubois et al.,2002). Groeven van 1.2 cm breed op ethylene- vinyl acetaat, leder, rubber en neoliet bieden een hogere weerstand tegen uitglijden op verschillende oppervlakten. (Menant et al., 2008).
42
2.3. Veranderingen van de voetdimensies waarmee men bij het maken van de schoen rekening moet houden
Het bepalen van hoe en waar de voetvorm en dimensies veranderen onder belasting, is een noodzakelijke eerste stap om de pasvorm in te schatten en het schoenontwerp te bepalen. (Houston et al., 2006) Een adequate pasvorm van de schoen wordt pas bereikt als de schoenvorm op de voetvorm gebaseerd is (Hawes en Sovak, 1994; Kouchi, 2003; Janisse, 1992).
2.4. Het opmeten van de schoen
2.4.1.
De mogelijke schoenmaatsystemen
De schoenmaat is afhankelijk van de schoenfabrikant: er bestaan geen universele schoenmaten.
De klant kan hierdoor geen vertrouwen stellen in de notering op de
schoen om een passende schoen te vinden (Frey, 2000).
Verschillende schoenmodellen
kunnen door de mate van flare ook anders passen. Dit heeft een invloed hebben op de schoenmaat: hoe groter de flare, hoe kleiner de schoenmaat (Goonetilleke et al., 2000).
Niet goed passend schoeisel resulteert in uitglijden en vallen (Hignett en Masud, 2006) en vermoeidheid van het hele lichaam (Lin et al., 2007). Kennis van de voetmorfologie is belangrijk voor het perfect passen van schoeisel (Kleindienst, 2003). Slechts 70% van de populatie heeft baad bij de one size geschaalde lengtemaat. worden immers gewoonlijk iets breder gemaakt dan de nominale lengtemaat.
Ze
Deze
mensen moeten immers fouten in voorvoetomtrek en hielbreedte aanvaarden en zulke dimensionale
verschillen
veroorzaken
excessieve
belasting
die
in
pseudoartrose,
weefselschade, letsels en pijn kan resulteren (Houston et al., 2006; Frey et al., 1993,1995). Grading of schalen is het proces waarbij men, voor het maken van leesten voor verschillende maten, vertrekt vanuit één standaardmaat.
In Japanse matensystemen
heeft men twee schalen namelijk één voor de lengte (length grading en één voor de
43
breedte (girth grading) ( Mochimaru et al., 2000). Volgens de conventionele manier van scalen wordt de leest over de hele voetlengte evenveel verbreed. (Kouchi en Yamazaki, 1992). Er zijn echter verschillen tussen de werkelijke allometrie en het actuele ontwerp van leesten. Als men een voet met wijde en normale breedte vergelijkt, ziet men dat de voorvoet meer verbreedt dan de hiel.
De voet verbreedt dus niet op een evenredige
manier. De teenhoogte neemt eveneens niet zoveel toe als de instaphoogte toeneemt (Mochimaru et al., 2000). Er bestaan verschillende maatsystemen. In Europa maakt men gebruik van het Europese French Scaling system EU die de voetlengte indeelt. Deze kan worden uitgedrukt in mm of in percentage van de voetlengte.
EU
voetlengte
schoenmaat
EU
voetlengte
schoenmaat
EU
voetlengte
schoenmaat
32
210-216mm
37
243-249mm
42
277-282mm
33
217-222mm
38
250-256mm
43
283-289mm
34
223-229mm
39
257-262mm
44
290-296mm
35
230-236mm
40
263-270mm
45
297-302mm
36
237-242mm
41
270-276mm
46
303-310mm
Tabel 2 : French scaling system ( EU) in mm volgens Blattner ( Krauss, et al. ,2008)
Naast het French Scaling system bestaan er nog andere systemen zoals het US, het UK, het Japanse, Het Mondo- point en het Chinese (Ye, 1983 ; Cheng en Perng 1999) systeem (Xiong et al., 2008). Verder zijn nog Mexicaanse, Australische en Russische systemen te vinden. In het US systeem zijn de maten tussen man en vrouw verschillend. Een ‘size 6’ bij de vrouw is een EU 39 terwijl een ‘size 6’ bij de man overeenkomt met een EU 37,5. Deze verschillen in mannen en vrouwenmaten vindt men ook terug in het Japanse, UK en Australische systeem. In het UK systeem wordt elke inch in de lengte nog eens in drie maten ingedeeld. De breedtes worden hier ook ingedeeld in drie maten, namelijk small, regular en wide of anders genoteerd: AAA,AA,A,B,C,D,E,EE,EEE (Xiong et al., 2008).
44
In het Mondo- point systeem is de maat van de voet uitgedrukt in de voetlengte in centimeters of millimeters. De lengte komt dus overeen met de lengte van de voet en niet met die van de schoen. Het gebeurt ook dat er twee cijfers weergegeven worden met een schuine streep ertussen. Het tweede cijfer geeft dan de breedte weer. In de British Standard (BS) zou de mate van flare vermeld worden. Deze Britse standaard legt de nadruk op de nood van een goed alignement van de voorvoet. Hiermee wordt nagegaan of de mate van kromming van de voet past met de mate van kromming in de schoen.
2.4.2.
Schoenmaat verdeling
De spreiding bij vrouwen gaat van EU32 tot EU43 met de piek schoenmaten EU 36, EU37, EU 38 en EU 40. Bij de mannen is de spreiding tussen EU36 en EU46 met de piek schoenmaten EU 40, EU 42 en EU 43 (Chanteleau en Gede, 2002 ; Krauss et al. ,2008).
Een onderzoek in Nederland (Kraft, 2008) toonde aan dat ongeveer de helft van de mannen en vrouwen een te grote of te kleine schoen draagt. Dit zou het gevolg zijn van onwetendheid of van het niet voor handen zijn van de goede schoenmaat. In de handel zag men een overaanbod aan maten 41, 44 en 45 terwijl er een tekort was aan maten 42 en 43. Schoenfabrikanten moeten het aanbod beter op de vraag afstellen.
2.4.3.
Aandachtspunten bij het meten
Om goed passend schoeisel te bekomen, dienen niet alleen de lineaire dimensies overeen te komen maar ook hun omtrekdimensies (Zhao et al., 2008; Rossi, 1988). Ook Witana et al. (2004) schreven dat zowel lineaire als omtrekmetingen nodig zijn om de mate van pasvorm van de schoen te evalueren. Schoen- en leestontwerpers baseren zich voornamelijk op lengte, breedte en omtrekmetingen van de voet (Xiong et al., 2008). De omtrek wordt echter zelden gemeten voor passend schoeisel terwijl dit toch gebruikt wordt in het ontwerp van de leest (Xiong et al., 2008). Verschillen in omtrek tussen voet en schoen kunnen tot slecht passen van de schoen leiden als men voor de vorm de breedtes en hoogtes niet in rekening bracht (Rossi, 2000). Voor schoenfabrikanten is een nauwkeurigheid van gescande data rond de 5 mm acceptabel (Zhao et al., 2008).
45
Tussen de antropometrische metingen vond men geen significante verschillen maar men zag wel dat de rechtervoet significant groter was dan de linker in voorvoetbreedte en – omtrek (Luximon et al., 2005). Opmerkelijk is dat in verschillende studies, zoals eerder vermeld, telkens de rechtervoet gebruikt werd. Nacher et al. (2006) wezen op het feit dat men de voet op een vlakke grond meet terwijl ze in de schoen meestal niet vlak zit door een kleine of hoge hakhoogte van de schoen. In de studie van Mochimaru et al. (2000) bootste men bij het opmeten van de voet het oppervlak van de zool van de leest na.
2.4.4.
De mogelijk te gebruiken toestellen
2.4.4.1.
De schuifpasser
De binnenmaten van de schoen kunnen gemeten worden met een schuifpasser of calliper.
Hiermee kan men de schoenlengte, de voorvoet- en hielbreedte aan de
binnenzijde van de schoen meten.
De voetdiepte,
instaplengte afgetrokken van de
voetlengte, kan ook gemeten worden (Manna et al., 2001). In de studie van Smith et al. (2001) vergeleek men schuifpasser metingen met CT opnames. Hier zag men amper een verschil, gaande van geen tot een halve millimeter.
Ook volgens Janchai en
Tantisiriwat (2005) is de betrouwbaarheid voor de schuifpasser hoog en in de studie van Mall et al. (2007) vergeleek men voetmetingen van de schuifpasser met een spiegelbox foto van de voet. Dit laatste nam minder tijd in beslag dan de schuifpasser. Wanneer men beiden vergeleek met radiografische opnames, bleken ze beiden een aanvaardbare validiteit te hebben. Het meten van de voetlengte was het betrouwbaarst met een schuifpasser (0,994).
De betrouwbaarheid voor het meten van de dorsale hoogte
daarentegen was minder hoog (0,527).
2.4.4.2.
Brannock, Ritz, Scholl toestel en Clarks measuring stick
Het Brannock toestel (Brannock, 2007) kan gebruikt worden om de breedte van de schoen te bepalen. Dit wordt dan aangeduid als AAA,AA,A,B,C,D,E,EE,EEE (Xiong et al., 2008). Dit toestel concentreert zich op de twee dominante regio’s die bepalend zijn voor
46
een goed passende schoen, namelijk de lengte van de voet
en de maximale
voorvoetbreedte ter hoogte van de metatarsophalangeale gewrichten. De booglengte kan men ook opmeten om zo de teenlengte te bepalen (Witana, 2004). Op de verbindingslijn van de metatarsophalangeale gewrichten bevindt zich de flexiegroeve in de schoen. Deze twee zaken moeten precies overeenkomen zodat de schoen op de juiste plaats buigt. (Luximon et al., 2003) Er bestaan nog andere toestellen waarmee men de voetlengte en voorvoetbreedte kan opmeten zoals de Ritz stick en de Scholl (Goonetilleke et al., 2000).
Brannock wordt
gebruikt voor EU maten terwijl de Ritzstick voor US maten gebruikt wordt.
Sommige
ketens hebben een eigen meetinstrument zoals bv. de Clarks shoe shop measuring stick. Dit toestel heeft als nadeel dat het gecalibreerd is om in zittende positie te meten (Burns et al., 2002).
2.4.4.3.
Voetuitlijning
Door de massaproductie worden schoenen vaak ontworpen door een bestaande schoen te matchen aan de voetuitlijning van de persoon (Fernand, 2000).
Dit wordt door vele
schoenfabricanten toegepast (bv. Nike, 2002). Men kan de dimensionele verschillen tussen voet en schoen opmeten door van beiden een voetuitlijning te tekenen en te analyseren (Witana et al., 2004). Mochimaru en Kouchi (1997) en Luximon et al. (2003) tekenden de voetuitlijning met een scriber. Dit is een metalen staaf uit koolstof met scherpe punt. De lijndikte varieerde van 0.5 tot 1 mm. Deze voetuitlijningen werden gescand.
Mochimaru en Kouchi (1997)
berekenden 3 flexiehoeken op de lengteas van de voetuitlijning om zo de mate van flare, de curve die de voet maakt in de lengte, te bepalen. Zij duidden vijf markers aan: het pterion, het MT punt, het MF punt en de top van de tweede en vijfde teen. Luximon et al. (2003) gebruikten Non Uniform Rational B-
Splines
(NURBS) om een
twee- dimensionale uitlijning van de voet te maken. Deze B- splines zijn handig omdat ze makkelijk getransleerd en geroteerd kunnen worden.
Deze NURBS curves kunnen
gemaakt worden met behulp van de landmarks die op de voet aangebracht worden. (Cheng en Barsky, 1991; Choi, 1991; Bartels et al., 1987) passen, gebruikte men Surfacer (1995) software.
Om de
curves aan te
Voor verdere analyse werden
programma’s gebruikt die een drie- dimensioneel model kunnen maken. NURBS kunnen over het algemeen gebruikt worden om gladde kwaliteitsvolle beelden van puntenwolken
47
te bekomen (Laszlo, 1996) . In de studie van Zhao et al. (2008) verwerkte men de NURBS met Geomagic 8.0 en COPYPAD commercial software. Ze zagen echter wel dat de instapomtrek een groter verschil gaf (van 2.85mm) met NURBS
dan
met
manuele
metingen.
Luximon et al. (2003) reduceerden het aantal van 18 naar een minimum van 8 landmarks. Deze worden in wijzerszin aangebracht en bevinden zich: lateraal op het MTP gewricht, mediaal op het MTP gewricht, op de top van de eerste teen, op de top van de vijfde teen, op een punt op de longitudinale boog, op een punt aan de mediale zijde van het calcaneum om
Figuur 6 : positieve en negatieve fout adhv. NURBS ( bron: Luximon et al., 2003)
de curve van de boog te corrigeren, op de achterzijde van de hiel en op een punt op de laterale zijde rond de middenvoet. Als men nu
een curve maakt die de eerste en de
vijfde teen in een boog verbindt, wordt de ruimte voor de tenen in de schoen geconstrueerd.
De kortste afstand van elk punt van de voetuitlijning tot deze
gemoduleerde curve wordt gedefinieerd als een fout.
Deze afstand tussen deze twee
punten is de ‘forward distance’. De fout die veroorzaakt wordt door de kortste afstand van de gemodeleerde curve tot de voetuitlijning is de ‘backward distance’. Een positieve fout zorgt er dus voor dat er wat ruimte in de schoen overblijft terwijl een negatieve fout voor een spannende schoen zorgt (figuur 6). Deze fouten kunnen gebruikt worden om passende materialen te kiezen en voor het het opvullen van gevoelige zones wanneer het schoeisel ontworpen wordt (Luximon, et al., 2003).
2.4.4.4.
FFD techniek
In de studie van Mochimaru et al. (2000) wordt het met de
Free Form Deformation
(FFD) techniek mogelijk om de voetvorm te analyseren en te classificeren in groepen. De vormen worden vlot geregistreerd doordat een raster van punten vlot langs het gipsmodel voorbijgaat (Sedenberg, 1986).
In een latere studie gaven Mochimaru en
Kouchi (2005) aan dat deze methode informatie over de voetvorm gaf maar dat de specificaties voor de leest niet gebruikt konden worden wat ervoor zorgde dat de berekende leest niet altijd op de voet paste. Daarom pasten ze de techniek aan zodat het verschil tussen de twee 3D- vormen in een controle raster gepresenteerd werd.
Daarin
kon men wel zowel voetvorm als specificaties voor de leest gebruiken om de verschillen tussen twee 3D modellen te kunnen voorstellen door een vervormd controle raster. Het vervormde raster kon gebruikt worden om de leest te maken met de informatie van de
48
voet. Het gebeurde echter dat de leest op specifieke plaatsen nog niet paste zoals bv. de teenruimte, de instep- of ball omtrek. Dit loste men nu op door de energy terms te verbeteren.
2.4.4.5.
3D- scanner en oppervlaktemodel zolen
De 2D- systemen hebben niet voldoende mogelijkheid om de variatiabiliteit in voetvormverschillen al.,2008).
adequaat
te
registreren
(Goonetilleke et
al.,1998;
Xiong
et
Cheung en Zhang (2006) gebruikten de Infoot Laser scanner (I- Ware
Laboratory CL. Ltd) om de voetoppervlak te registreren. en in Matlab v 7.0 (Mathworks, Inc) creëerde men de oppervlaktemodellen voor de binnen- en middenzool, gebaseerd op de gedigitaliseerde voet. Met Solid Works v2001 creëerde men de stevige modellen met variabele dikte (Cheung en Zhang, 2006).
2.4.4.6.
Computer Aided Design systeem (CAD)
Het vervaardigen van schoenen specifiek voor een individu gebeurt tegenwoordig enkel in speciale gevallen zoals elitesporters ef mensen met voetpathologieën.
De prijzen
liggen hiervoor zeer hoog. Enkel vijf procent van de Europeanen kopen zulke vervaardigde schoenen aan (Piller, 2002; Lochner, 2009).
Het traditioneel vervaardigen
van de schoenleest is duur en tijdsrovend. In de recente jaren werd er een Computer Aided Design (CAD) en Computer Aided Manufacturing (CAM) gebruikt om het vervaardigen van aangepaste leesten mogelijk te maken. Het werd zowel gebruikt om de best passende schoenleest te verkrijgen
en om
een bestaande schoenleest aan
gescande voetinfo te matchen door middel van FFD. ( Xiong et al., 2010) Een gekleurde map van de voet toont in het rood de plaatsen aan waar de schoenleest teveel spant op de schoen zoals wanneer de ruimte ter hoogte van de
mediale en
laterale malleolus minder is dan 10 mm. In het blauw worden de te los zittende regio’s aangeduid zoals de ruimte op de voetrug hoger dan 8 mm. Leng en Du (2005) concludeerden dat het aan de hand van het CAD systeem mogelijk blijft om de stijl en modefactor aan de gecorrigeerde leest te behouden. Deze past de specifieke voetvorm veel beter dan de originele leest.
49
Mensen moeten leren gestandaardiseerde schoenen aan te passen aan hun noden met behulp van vetermethodes, binnenzolen en boogondersteuningen (Xiong et al., 2010).
3. Het schoengedrag
3.1. Schoencomfort
Zowel de pasvorm als functionele aspecten als comfort en zaken als design en prijs zijn de voornaamste punten die men bekijkt bij het kopen van schoenen (Nacher et al.,2006). Kwaliteit wordt omschreven als het geheel van karakteristieken die bepalen of een product zijn doel of functie vervult (Goonetilleke, et al., 2000).
Het is fundamenteel voor een comfortabele schoen dat de schoenvorm de voetvorm benadert
(Goonetilleke et al., 2000).
Inlegzolen kunnen het comfort verhogen
(Mundermann et al., 2001). Goed passend schoeisel is noodzakelijk om de mobiliteit en functie bij gezonde personen te optimaliseren. De schoen heeft meerdere functies: het moet de voet steun geven, assisteren, beschermen en bewegingen corrigeren (Houston et al., 2006).
Fabrikanten ervaren problemen bij het vervaardigen van goed passend
schoeisel. De schoenen moeten de vorm van de voet benaderen, ze moeten comfortabel zijn en ervoor zorgen dat de voet in een neutraal alignement blijft 2003).
(Luximon et al.,
Wanneer het schoenontwerp de voetvorm niet volgt, zorgt dat voor een
gelokaliseerde overdruk wat leidt tot discomfort. (Parker, 1996). Ouderen gaan comfort verkiezen boven veiligheid. (Dunne et al., 1993). Zij gaan hoge hielen vermijden (Finlay, 1986; Edelstein 1987; Garner 1995). Hoge hielen hebben een effect op het gangpatroon en op het evenwicht. (Lord en Bashford, 1996; Brecht et al., 1995; Lord en Menz, 1999). Ouderen verkozen slippers bestaande uit zachte materialen die comfortabel zijn voor hun pijnlijke voeten. (Munro en Steele, 1999). Toch zag men dat bij pantoffels meer pijn gerapporteerd werd dan bij gesloten schoenen.
Schoenen
met een zachte, dikke middenzool werden het meest comfortabel beschouwd (Robbins et al., 1992) waarschijnlijk doordat de kracht gelijkmatiger over het plantaire oppervlak van de voet verdeeld wordt. Pantoffels en slippers hebben ook een inadequate fixatiewijze waardoor er een shuffling gait ontstaat die ervoor zorgt dat de voet meer loskomt van de schoen tijdens het wandelen.
50
Bij jongeren zag men dat zachte middenzolen een significante vermindering in medio laterale verplaatsing tot gevolg hadden die het tekort aan mechanische steun van het materiaal neutraliseert.
Zachte zolen bedreigen de stabiliteit doordat ze een grotere
spieractiviteit vragen (Perry et al., 2007). Optimale stabiliteit en comfort worden bereikt als de zolen van de schoen dun en hard zijn, gecombineerd met licht veerkrachtige binnenzolen (Menant et al., 2008). De interactie van de voet met de schoen en de druk door het oppervlak van de schoen kunnen een aantal gevolgen met zich meebrengen zoals hallux valgus, veranderingen in voetvorm door letsels of decalcificatie van het bot en destructie van de voetboog (Jelen et al., 2005).
Rossi (1988) schreef dat problemen zoals
schaafwonden, gangreen,
eeltknobbels, pijn en vermoeide voeten te wijten kunnen zijn aan slecht passende schoenen. Manna et al. (2001) vulde dit aan met blaren, eksterogen en enkelblessures. De
meest
voorkomende
voetproblemen
zijn
hallux
teenmisvormingen (zoals bv. hamer- en klauwtenen).
valgus,
eeltknobbels
en
Het dragen van een te korte
schoen, net zoals te smalle schoenen veroorzaken op lange termijn misvormingen aan de tenen. De tenen passen zich aan de vorm van de schoen aan. Dit doen ze door extensie van
de
metatarsophalangeale
gewrichten
en
door
flexie
van
de
proximale
interphalangeale gewrichten. Over hallux valgus is er minder duidelijkheid over de rol van de schoen omdat de oorzaak hier multifactoriëel is. Factoren zoals een platvoet, spieronevenwicht en variaties in vorm of positie van de eerste metatarsaal spelen hier een rol. Een te hoge hak en een te nauwe schoen staan in verband met de vorm en positie van het eerste metatarsaal gewricht, Door schoenen met een hakhoogte boven de 25 mm wordt een mediale druk onder de voet gegeven die de valgusstand kan veroorzaken. Door te nauwe schoenen wordt een externe druk gegeven op het eerste metatarsaalgewricht die ervoor zorgt dat de hallux nog verder in valgus komt.
Voor
iemand met een hallux valgus zijn schoenen al snel te nauw wat tot gevolg heeft dat men in een vicieuze cirkel terecht komt. Een hallux valgus is ook afhankelijk van andere factoren (Menz en Morris, 2005). Eveneens kan de overdruk door een te nauwe schoen ervoor zorgen dat metatarsaal V steeds meer in quintus varusstand komt (Frey, 2000). Te strak schoeisel veroorzaakt druk en overbelasting op de voetweefsels die irritatie, inflammatie, fasciitis en pijn veroorzaken. Als deze overbelasting blijft duren, kan dit lijden tot mechanisch falen (Brand, 1970; Houston et al., 2001, 2002). Discomfort en pijn ter hoogte van de balregio daarentegen is bijna altijd te wijten aan een te nauwe schoen.
Dit wordt ervaren door de weerstand van het materiaal (Goonetilleke et al.,
2000). Te los zittend schoeisel kan ook tot mechanisch falen lijden doordat er dan lokaal periodieke krachten zijn die de kritische kracht van het weefsel kan overschrijden. Dit doet zich voornamelijk voor bij vrouwen waardoor zij ook de grootste kans hebben om
51
letsels op te lopen (Houston et al., 2006).
Een te losse schoen wordt niet altijd als
oncomfortabel ervaren, ook al verstoort deze de functie van de schoen (Goonetilleke et al., 2000). Frey et al. (1993; 1995) rapporteerden in hun onderzoek dat 73% van de vrouwen met gezonde voeten letsels aan enkel of voet hadden ervaren door het dragen van slecht passend of slecht ontworpen schoeisel. Ook in een studie bij militairen was dit 40% van de vrouwen tov. 4% van de mannen. Het gebeurt dat schoenen voor vrouwen gemaakt worden aan de hand van een kleinere geschaalde versie van leesten voor mannen.
Dit
ziet
men
bv.
bij
loopschoenen.
Rekening
houdend
met
de
geslachtsverschillen lijkt deze procedure niet efficiënt (Frey, 2000). De graad van comfort is gecorreleerd aan de mate van pijn. (Nacher et al.,2005) De subjectieve factor speelt een grote rol. Zo zag men in de studie van Nacher et al. (2005) dat men verschillende verwachtingen heeft van verschillende types schoeisel. Zo zag men dat de mate van comfort in een paar pumps hoger was dan in een casual schoen ondanks dezelfde pijnperceptie. Voetpijn en deformiteiten kunnen veroorzaakt worden door het dragen van slecht passend schoeisel
(Frey, 2000; Krauss et al., 2008; O’ Connor et al., 2006 ).
Ook
Wünderlich en Cavanagh (2001) zagen een verband tussen het dragen van slecht schoeisel en voetpijn. Voetpijn werd slechts in enkele studies onderzocht in relatie met schoeisel. In de studie van Dufour et al. (2009) stelde men de proefpersonen de vraag, gebaseerd op de National Health and Nutrition Examination Survey- based query about foot pain, of ze frequent pijn, jeuk of stijfheid ter hoogte van de voet ervaarden. Men verdeelde de voet in 8 zones om de pijn weer te geven: de tenen, de voorvoet (dorsale zijde), de middenvoet, de achtervoet, de bal van de voet (plantaire zijde voet), de hiel, de mediale en laterale boog. Bij de vrouwen die goed schoeisel droegen, zag men ongeveer 67% gerapporteerde achtervoetpijn. Bij mannen zag men nergens een verband tussen voetpijn en schoeisel. Men zag dat minder dan 2% van de mannen slechte schoentypes droegen. Vrouwen hebben vaker voetpijn dan mannen maar het is niet geweten of dit door de hogere prevalentie van voetdeformiteiten, onderliggende ziektes of schoeisel komt (Hannan, 1996; Hill et al., 2008). Het effect van schoentrends is dat schoenen vaak te smal zijn en tot voetpijn leiden (Frey et al., 1993). Menz en Morris (2005) toonden eveneens aan dat voetpijn kan voortvloeien uit incorrect passend schoeisel. Dufour et al. (2009) vonden geen significante relatie tussen leeftijd en voetpijn. jonge
vrouwen
aan
om
zorgvuldig
een
schoenkeuze
achtervoetpijn op latere leeftijd te voorkomen.
te
Toch raadden zij
maken
om
potentiële
Manna et al. (2001) vond geen
significant verband tussen voetpijn en type schoeisel terwijl Dufour et al. (2009) wel een verband vonden tussen slecht schoeisel en achtervoetpijn.
52
De slijtage of ouderdom van de schoen is ook een factor waar men rekening mee moet houden. Lecland et al. (2010) trachten de invloed van slijtage op een objectieve manier te meten aan de hand van de hoeveelheid inflammatoire proteïnen. Zij vonden dat een oudere schoen stijver is en dat de slijtage aan het buffersysteem van de schoen schade kan toebrengen aan het lichaam.
3.2. Comfortabele pasvorm
Een schoen moet een goede functie, een goed uitzicht en een goede pasvorm bezitten (Witana et al., 2004). Morfologische en geometrische verschillen tussen de voet van man en vrouw kunnen een beslissende factor zijn in het al dan niet goed passen, functioneel en comfortabel zijn van schoeisel. Dit draagt bij tot een actief mobiel leven. Schoeisel moet specifiek voor elk geslacht gefabriceerd worden. Neutraal schoeisel past slechts voor een beperkt aantal mannen en vrouwen en veroorzaakt vaak druk, trauma’s en pijn aan de voetweefsels (Luo et al., 2009). Het modieuze aspect van een vrouwenschoen leidt daarom nog niet tot een comfortabele schoen. (Seale, 1995). Bij vrouwen is er een hogere incidentie voor voetletsels. (Luo et al., 2009). Het is belangrijk om de schoen te passen voor aankoop.
Het goed passen kan door verschillende factoren beïnvloedt
worden zoals het tijdstip op de dag, de te leveren activiteit en de gezondheidsstatus van de persoon. Het is aan te raden om schoenen in de namiddag te kopen en voordien een kwartiertje rond te wandelen omdat je voeten dan zwellen (Goonetilleke, 2003).
Dit
gebeurt ook bij warm weer. De schoenmaat wordt echter nog veelal puur op basis van de lengte bepaald waarbij gekeken wordt als er voldoende vrije ruimte of grow room is voor de tenen (Witana et al., 2004).
Collazo (1988) vond in zijn studie dat zowel voor
mannen als vrouwen de schoenbreedte te smal was zowel aan de voorvoet als aan de middenvoet.
3.2.1.
De schoenlengte
Tijdens het stappen, strekken de tenen zich en daarom is er zeker nog 6 mm vrije ruimte nodig in de schoen. Hierdoor kan het zijn dat pas dan de tenen de neus van de schoen raken. Op dat moment is de schoen te klein. In de studie van Luo et al. ( 2009) vond men dat 88% van de vrouwen schoenen droegen die te klein waren: de schoenen waren gemiddeld 1.2 cm korter dan hun voeten.
53
Chanteleau en Ede (2002) schreven dat de schoenlengte zo’n 10 tot 15 mm langer moet zijn dan de voetlengte zodat er nog wat extra ruimte is om de tenen te strekken tijdens het staan of wandelen.
3.2.2.
De voorvoetbreedte
Goede breedtemetingen zijn nodig om een goed schoencomfort te verzekeren. De meeste pasproblemen doen zich voor in de breedte dimensies (Witana et al., 2004). Om een goede schoenbreedte te hebben, kan het interessant zijn om de binnenzool uit de schoen te halen en de voet hierop te plaatsen.
Zo kan je zien of de schoen effectief
breed genoeg is voor je voet. Chanteleau en Gede (2002) rapporteerden dat meer dan twee derden van een populatie met en zonder diabetes neuropathie bredere voeten hadden dan het commercieel voor handen zijnde schoeisel.
Studies toonden aan dat
88% van de vrouwen te nauwe schoenen draagt (Wünderlich en Cavanagh, 2000 ; Menz en Morris, 2005).
Bij een groot deel van de mannelijke populatie ziet men hetzelfde
fenomeen. De oorzaak wordt gezocht in het marktaanbod van goed passende schoenen en de invloed van de mode (Menz en Morris, 2005). Binnen een bepaalde maat kan het breedteverschil oplopen tot 5.9 mm (Krauss et al. 2008). De schoenbreedte neemt 3.2 mm toe per halve maat (Rossi, 1983). Witana et al. (2004) schreven dat er in de voorvoetbreedte een verschil van 8 mm nodig is waarvan 5 mm
aan
de mediale zijde en
voor een
neutrale passing
ter hoogte van
de
middenvoetregio daar aan de laterale zijde een verschil van 7 mm. Over de hele breedte van de voet ziet men dus een verschil van 15 mm. Een te losse schoen wordt niet als oncomfortabel ervaren ook al verstoort ze de schoenfunctie. Het te los of te krap zitten van een schoen is subjectief en dit wordt zelden gemeten (Luximon et al., 2001). Discomfort (JD) in één of meer regio’s is afhankelijk van de individuele gevoeligheid en kan als volgt geformuleerd worden: JD= Σ ai . Fi waarbij Fi staat voor de dimensionele passing van elke regio en ai de drukken zijn, gecorrespondeerd met
elke subregio. De
i is afhankelijk van de persoon zijn
gevoeligheid. Als JD de discomfortdrempel overschrijdt, stelt men dat de schoen slecht past bij de persoon (Witana et al., 2004).
Naast subjectieve cijfers van de proefpersoon, kan men de positie van de voet in de schoen bepalen door de afstand tussen de schoen en de voet te meten vanaf de schoenrand tot aan de achillespees terwijl de persoon rechtstaat (Witana et al., 2004).
54
Men spreekt van een slecht passende voorvoet als het verschil in de voorvoetbreedte tussen voet en schoen slechts een 1/6de van een inch (2,54cm) of 0,42333…cm bedraagt (Rossi en Tennant, 1984).
3.2.3.
De hakhoogte
Het veelvuldig dragen van onaangepaste schoenen en hoge hielen, met een hakhoogte boven de 25 mm,
zorgt voor een stijging van de druk op de metatarsaalkoppen wat
voetklachten en veranderingen in de voetmorfologie tot gevolg heeft ( Wünderlich en Cavanagh, 2001; Menz en Morris, 2005). Jung et al. ( 2001) zagen bij oudere vrouwen meer vervormde voeten dan bij oudere mannen wat men verklaarde door het dragen van hoge hakken. Mannen stappen comfortabel op een hakhoogte van 1,5 tot 2cm terwijl vrouwen comfortabel zijn op 3,5 cm hakhoogte. Dit verschil is te verklaren door het meer naar voor gekanteld bekken bij de vrouw. De breedte van de hak is ook van belang aangezien een te smalle hak ervoor zorgt dat het gewicht nog eens extra op de voorvoet terechtkomt.
Voetproblemen werden reeds geassocieerd met het dragen van hielen
hoger dan 2.5 cm bij oudere dames (Menz en Morris, 2005)). De posturale sway is hoger bij een hakhoogte van 4.5 cm vergeleken met een standaard hakhoogte van 2.7 cm (Menant et al, 2008). Schoenen met hoge hielen beïnvloeden de balans en leiden tot houdingsaanpassingen (Snow en Williams, 1994). Wandelen met hoge hielen beïnvloedt het proneren van de voet wat het natuurlijke schokabsorptie mechanisme van de voet kan beïnvloeden (Ebbeling et al., 1994).
Leeftijd en geslacht vertonen een verschillende kinematica
tijdens de gang: bij oudere vrouwen en jonge mannen tonen hoge hielen een afgevlakte lumbale lordose (Opila, 1990; De Lateur et al., 1991) terwijl jonge vrouwen een verhoogde lordose ter hoogte van de romp vertonen (Opila, 1990).
Hoge hielen
verhogen de druk op de voorvoet, voornamelijk aan de mediale zijde. (Gastwirth et al., 1991; Hong et al;, 2005; Snow et al;, 1992; Yung et al. 2005;Corrigan et al., 1993; Mandato en Nester, 1999, Speksnijder et al., 2005). Het dragen van hoge hielen zorgt voor een trager gangpatroon (Esenyel et al., 2003; Opila, 1990), een kortere staplengte (Ebbeling, 1994; Gehlsen, 1986)en een verhoogde kadans.(Ebbeling et al., 1994; Wang et al., 2001) Bij hoge hielen zag men een verminderde gastrocnemiusactiviteit (Lee et al., 1990) waarschijnlijk doordat de plantairflexie in de enkel voor een wijziging in de lengte-kracht relatie van de spier. De tibialis anterior is meer actief. Men zag een lage uithouding van de peroneus longus en een onevenwicht in spieractivatie tussen de koppen van de gastrocnemius (Gefen et al., 2002).
55
B.Experimenteel onderzoek 1. Onderzoeksvraag
Aan de hand van dit onderzoek zal het schoengedrag van de vlaming in kaart gebracht worden. Een veronderstelling is dat mensen vaak niet de gepaste schoenen dragen. Schoenen zouden vaak te smal of te klein zijn. In deze studie is het de bedoeling om de antropometrische maten van de voet voor lengte, voorvoetbreedte en hielbreedte te vergelijken met de lengte, voorvoetbreedte en hielbreedte van de schoen.
2. Proefpersonen
De onderzochte populatie zijn mannen en vrouwen vanaf 18 jaar tot en met de leeftijd van 45 jaar. Het doel hiervan is om een beeld te kunnen vormen van de Kaukasische bevolking in Vlaanderen. De biologische ouders van de proefpersoon moeten zodoende tot het Kaukasische ras behoren. Personen die orthopedische of semi- orthopedische schoenen dragen, worden ook uitgesloten aangezien het doel is om een besluit te vormen over de populatie zonder voetproblemen die schoenen aankoopt in een gewone schoenwinkel. Personen waarvan beide of één van de ouders niet van
Kaukasische afkomst zijn,
personen met systeemziektes zoals bij diabetes mellitus, reumatische of neurologische aandoeningen, die een impact zouden kunnen hebben op de voeten of personen die een operatie hebben ondergaan aan voet of enkel werden uit de studie gesloten. Hetzelfde geldt voor de mensen die (semi-) orthopedische schoenen dragen. De finale steekproefgrootte bedraagt 373 proefpersonen waarvan 196 vrouwen en 177 mannen. De gemiddelde leeftijd was 28 (±8) jaar met een gemiddelde body mass index (BMI) van 23,47 (±3.66). Voor vrouwen lag dit gemiddelde op 22.84 (±3.50) en voor mannen iets hoger op 24.17 (±3.69) (tabel 2).
56
Gemiddelde
Alle Proefpersonen
Mannen
Vrouwen
BMI (kg/m²)
23,47
24,17
22,84
Lengte (cm)
173,99
181,1
167,57
Gewicht (kg)
71,32
79,33
64,09
Leeftijd
28
28
28
Tabel 2: gegevens over gemiddelden in de onderzochte populatie
3. Protocol van het onderzoek
3.1. De enquête
Na het tekenen van het informed consent werd aan elke deelnemer gevraagd om een vragenlijst in te vullen ( bijlage 1). Aan de hand van een aantal vragen vormde men een beeld van het schoengedrag van de deelnemer. Er werd gepeild naar het al dan niet dragen van steunzolen en of deze op maat gemaakt waren of geprefabriceerd. De verkozen schoenmaat werd aangekruist. Men duidde aan hoeveel paar schoenen men had en hoe frequent men van schoeisel wisselde. De plaats waar men eventueel pijn had aan één of beide voeten bij het dragen van de gemeten schoenen werd op een figuur aangestipt. Vervolgens werd gevraagd of het moeilijk is om goede schoenen aan te kopen en wat de reden hier volgens hen voor zou kunnen zijn. Tot slot diende men enkele stellingen in verband met schoenkeuze in graad van belangrijkheid te zetten.
3.2.
Het opmeten van de voeten
Aan het begin van een testdag werd de scanner stofvrij gemaakt , werden de glazen platen van de 3D- Infoot laser scanner (Infoot USB, standard type I-Ware Laboratory, Ltd, Osaka, Japan) (figuur 7) telkens gereinigd en werd het toestel gecalibreerd.
57
Figuur 8 : De markers Figuur 7: 3D- Infoot laser scanner (Infoot USB, standard type I-Ware Laboratory, Ltd, Osaka, Japan)
Om de betrouwbaarheid van de resultaten hoog te houden, werden de markers altijd door dezelfde onderzoeker aangebracht. Ook de schoenmetingen gebeurden altijd door dezelfde persoon. Op elke voet werden systematisch telkens in dezelfde volgorde 15 groene fluwelen markers met een dikte van 2mm en diameter van 5mm (I-Ware Laboratory Co. Ltd, Osaka, Japan) aangebracht (figuur 8).
Dit gebeurde in stand met het gewicht gelijk
verdeeld over beide voeten zodat de huid zo weinig mogelijk zou verschuiven.
Bij de
oudere populatie, waarvoor het niet mogelijk was om gedurende deze tijd recht te staan, werd het aanbrengen in zit uitgevoerd. Hier werd gewaakt over een goeie 90°- 90° houding zodat de enkel zich recht onder de knie bevond.
De plaats van elke marker
staat beschreven in onderstaande tabel (tabel 3).
Naam marker
Beschrijving plaats marker
1)Toe 1 point
Dit punt bevindt zich op het interphalangeaal gewricht van de eerste teen.
2) Toe 5 point
Dit punt bevindt zich op het interphalangeaal gewricht van de vijfde teen.
3) MT
Dit punt bevindt zich aan de mediale zijde ter hoogte van het eerste metatarsophalangeaal gewricht.
4) MF
Dit punt bevindt zich aan de laterale zijde van het vijfde metatarsophalangeaal gewricht.
5)
Head
of
Dit punt bevindt zich aan de ventrale zijde op het tweede
58
metatarsal 2
metatarsophalangeaal gewricht.
6) Highest point of
Dit punt bevindt zich aan de ventrale zijde op het eerste
metatarsal 1
metatarsophalangeaal gewricht.
7) Cuneiform
Dit punt bevindt zich aan de ventrale zijde op het middelste os cuneiforme.
8) Navicular
Dit punt bevindt zich op de tuberositas van het os naviculare.
9)
Tuberosity
of
Dit punt bevindt zich aan de laterale zijde op de tuberositas
metatarsal 5
van metatarsaal vijf.
10)
Dit is het punt ter hoogte van de sinus tarsi.
Tentative
junction point 11)
The
medial
most
point
of
Dit punt bevindt zich op het meest uitstekende punt van de mediale malleolus.
malleolus 12) Spyroin 13)
Dit punt bevindt zich net distaal van de mediale malleolus.
The
lateral
most
point
of
Dit punt bevindt zich op het meest uitstekende punt van de laterale malleolus.
malleolus 14) Spyrion fibulare
Dit punt bevindt zich net distaal van de laterale malleolus.
15)
Dit punt bevindt zich aan de mediale zijde van de voet net
Mediale
tentative heel upper
proximaal van het calcaneum.
point Tabel 3 : Plaatsbeschrijving van de markers.
Naast de scanner stond een blok die even hoog was als de glasplaat zodat de voeten op gelijke hoogte stonden. De niet te scannen voet werd op de blok naast de scanner geplaatst en de te scannen voet werd in het midden op de glasplaat geplaatst. De scanner werd bovenaan afgesloten om het invallen van licht te vermijden. Aan de proefpersoon werd gevraagd om de voet niet te verplaatsen, zo stil mogelijk te blijven staan, het gewicht gelijk te verdelen over beide voeten en recht voor zich uit te kijken. Na de scan van de eerste voet, ging de persoon op de handdoek staan om op deze manier de voeten schoon te houden. Ondertussen werd de blok verplaatst en de glasplaat gereinigd. Hierna plaatste de persoon zijn nog te scannen voet in de scanner. Na het scannen van de voeten, werden de markers verwijderd.
59
Het scannen van een voet duurde 5 seconden. De data werd nadien verwerkt met bijhorende software (I-Ware Laboratory, Ltd, Osaka,Japan).
De verkregen dimensies
waren voetlengte, ball girth circumference, foot breadth, instep girth, fibular instep length, height of top of ball girth, height of instep, toe 1 angle, toe 5 angle, height of toe 1 joint, height of toe 5 joint, height of navicular, height of spyrion fibulare, height of shyrion, height of the most lateral point of the lateral malleolus, height of the most medial point of the malleolus, heel girth circumference, the angle of the heel bone and foot size (De Mits et al., accepted 2010).
3.3. Het opmeten van de schoenen
Er werd een foto genomen van beide schoenen in voor- en zijaanzicht. Eventuele schade aan de schoen werd ook gefotografeerd en genoteerd. Op basis van deze foto’s werd het mogelijk om later de schoenen in te delen in categorieën. Er werd genoteerd of het om een open of gesloten schoen ging en op welke wijze de schoen gesloten werd. Ook de schoenmaat werd genoteerd of indien niet leesbaar bevraagd. Schoenen zonder Europese maat werden later omgerekend naar Europese maten. Vervolgens mat de onderzoeker drie maal elke afstand van elke schoen. De binnenmaten die gemeten werden, waren de lengte, de voorvoetbreedte en de hielbreedte van de schoen en de buitenmaten waren de voorvoetbreedte en de zooldikte van zowel voorvoet als hiel. De lengte van de schoen werd gemeten aan de hand van een binnenmaatstok (figuur 9) die op de kleinste afstand in de schoen geplaatst werd waarna het scharnier losgedraaid werd en de veer kon uitzetten zodat de stok de lengte van de schoen aannam. Het scharnier werd terug vastgedraaid zodat men deze lengte kon aflezen op een Heidermat 300 (figuur 10) waar een meetlint opgekleefd was. Wanneer de schoen een open hiel- of teendeel had, werd meteen gebruik gemaakt van een meetlint (figuur 11). Het meetlint werd ook gebruikt wanneer de hakhoogte van de schoen hoger was dan 3 cm.
60
Figuur 9 : de binnenmaatstok
Figuur 10 : de Heidermat 300 met aangebracht meetlint
Figuur 11 : het meetlint
Om de binnen- en buitenbreedte van de voorvoet te meten, werden twee verschillende schuifpassers gebruikt. Bij de digitale schuifpasser voor de binnenbreedte (figuur 12) zaten de beentjes naar buiten en bij de schuifpasser voor de buitenbreedte (figuur 13) wezen de beentjes naar binnen. Bij een open schoen waarbij de hiel en/ of de tenen bloot waren, werd een meetlint gebruikt.
Figuur 12 : de digitale schuifpasser met aanpassingen voor het meten van de binnenbreedte.
Om de hakhoogte te meten,
Figuur 13 : de schuifpasser voor het meten van de buitenbreedte.
was de zooldikte ter
hoogte van de hiel en de voorvoet nodig. Hiervoor werd een pelvimeter (figuur 14) gebruikt waarvan het ene uiteinde op de binnenzool geplaatst wordt en het andere uiteinde op de buitenzool. Bij mensen die een
61 Figuur 14: de pelvimeter
steunzool dragen werden deze metingen gedaan met en zonder de steunzool in de schoen.
4.Statistische methodes
Voor de statistische verwerking werd het programma SPSS 15 (SPSS Inc., Chicago, IL, USA) gebruikt. Van alle toestellen om de schoenen te meten, namelijk de binnenmaatstok, de digitale schuifpasser voor de voorvoetbreedte, de schuifpasser voor de hielbreedte en de pelvimeter voor de hakhoogte, werd de betrouwbaarheid berekend aan de hand van de intraclass correlatie coëfficiënt (ICC).
Enkele afstanden werden met het meetlint
gemeten maar doordat dit een te kleine groep is, werden deze resultaten uitgesloten. Om een vergelijking te maken tussen de antropometrische maten van de voet en de schoenmaten voor zowel de lengte, de voorvoetbreedte en de hielbreedte werden telkens gepaarde T toetsen gebruikt om te kijken of er al dan niet een significant verschil was. Deze gepaarde T toetsen werden ook nog eens specifiek op mannen en vrouwen apart toegepast en op de 2 grootste groepen schoenen, namelijk sportieve schoenen en laarzen. Men gebruikte deze T toetsen omdat het dezelfde variabelen telkens gemeten werden en de resultaten op een onafhankelijke manier van elkaar verkregen werden.
De
nulhypothese is telkens dat de gemiddelde afstand tussen voet en schoen geen significant verschil geeft.
Als alternatieve hypothese geldt telkens dat de gemiddelde
afstand van de schoen groter is dan deze bij de voet.
62
C. De resultaten
1.Onderzoeksvraag 1: het schoengedrag aan de hand van de enquêtevragen en de soort schoen.
In bijlage 2 bevinden zich alle grafieken en tabellen om de onderstaande tekst te verduidelijken.
1.1. De soorten schoenen (n= 373) Bij zowel mannen als vrouwen ziet men een klein percentage (8,58%) met open schoeisel. Bij de mannen bedroeg dit 6.78% en bij de vrouwen 10.20% van het totale aantal schoenen.
1.1.1. Soorten open schoenen (n= 32) De soorten open schoenen zijn: pumpschoenen, slippers, sandalen, ballerina’s en mocassins en een restgroep. De percentages binnenin de categorie open schoenen zijn: 34,38% pumpschoenen bij vrouwen, 6,22% slippers (6,2% bij mannen; 3,12% bij vrouwen), 0% sandalen, 28.2% ballerina’s en mocassins (9,4% bij mannen; 18,8% bij vrouwen) en 28,2% in de restgroep (18,8% bij mannen; 9,4% bij vrouwen).
1.1.2. Soorten gesloten schoenen (n= 341)
De soorten gesloten schoenen zijn: loopschoenen, sportieve schoenen, klassiek geklede schoenen, bergschoenen, laarzen, modern geklede schoenen en een restgroep. De percentages binnen de categorie gesloten schoenen zijn: 2.64% loopschoenen (1.76% bij mannen; 0.88% bij vrouwen), 49.25% sportieve schoenen (29.6% bij mannen; 19.65% bij vrouwen), 4.11% klassiek geklede schoenen bij mannen, 2.35% bergschoenen bij mannen, 29.32% laarzen (1.17% bij mannen; 28,15% bij vrouwen), 9,67% modern
63
geklede schoenen (7.62% bij mannen; 2.05% bij vrouwen), 2.64% in de restgroep (1.76% bij mannen; 0.88% bij vrouwen).
1.1.3. Soorten sluitingen (n= 373)
De meerderheid (53.89%) van de schoenen wordt aangespannen met behulp van uitsluitend veters (waarvan 36.19% bij mannen; 17.69% bij vrouwen). Er is ook een groot percentage (16,62%) met ritssluitingen (0.27 bij mannen; 16.35 bij vrouwen), voornamelijk bij de laarzen. Opmerkelijk is dat de volgende groep in percentage (15.01%) deze is waar geen sluiting is (4.02% bij mannen; 10.99% bij vrouwen), waar dus
geen
mogelijkheid
is
om
de
schoen
te
doen
aansluiten
aan
de
voet.
Kleinere percentages vindt men voor velcro (6.17%: 4.26% bij mannen, 1.88% bij vrouwen), riempjes (3.22%: 0.27% bij mannen; 2.95% bij vrouwen) en elastisch materiaal
(2.14%:
1.07%
bij
mannen;
1.07%
bij
vrouwen).
Bij enkele schoenen (2.95%) vindt men een dubbele sluiting zoals velcro en veters, rits en veters of rits en riem.
1.2. De hakhoogte
De werkelijke hakhoogte wordt berekend door het verschil te berekenen tussen de hielhoogte en de zooldikte ter hoogte van de voorvoet. Niet bij alle proefpersonen waren resultaten voor deze metingen voor handen. Er werd een onderscheid gemaakt tussen de groep die steunzolen draagt en de groep zonder steunzolen.
1.2.1. Hakhoogte in groep met steunzolen (n= 44)
In
deze
groep
zitten
56.82%
mannen
en
43.18%
vrouwen.
De gemiddelde hakhoogte, kijkend naar de rechterschoen, voor de totale groep bedraagt 12.04 mm.
Bij de mannen is dit gemiddeld 7.2 mm en bij de vrouwen 18.42 mm.
De standaarddeviatie bedraagt gemiddeld 13.91 mm. Bij de mannen is dit 5.42 mm en bij de vrouwen 18.64 mm.
64
De maximale hakhoogte bedraagt 20 mm bij de man en 60 mm bij de vrouw. De minimale
hakhoogte
bedraagt
0
mm
zowel
bij
man
als
vrouw.
Het grootste aantal personen bij mannen binnen een bepaalde categorie (26,32%) vindt men in de categorie van 5 mm. Bij de vrouwen is de grootste categorie deze van 10 mm hakhoogte (52%).
1.2.2. Hakhoogte in groep zonder steunzolen (n= 318)
In
deze
groep
zitten
47.17%
mannen
en
52,83%
vrouwen.
De gemiddelde hakhoogte, kijkend naar de rechterschoen, voor de totale groep bedraagt 15.47
mm.
Bij
de mannen
is
dit
8.77
mm
en
bij
de
vrouwen
21.46
mm.
De standaarddeviatie bedraagt gemiddeld 16.24mm. Bij de mannen is dit 19.81mm en bij de vrouwen 5.96mm. De maximale hakhoogte bedraagt 25 mm bij de man en 70 mm bij de vrouw.
De
minimale hakhoogte is zowel bij man als vrouw 0 mm. Het grootste aantal personen bij mannen binnen een bepaalde categorie (45.33%) bevindt zich in de categorie van 10 mm.
Bij de vrouwen is de grootste categorie eveneens deze van 10mm hakhoogte
(20.24%). 32,74% van de vrouwen heeft een hakhoogte die hoger of gelijk is aan 30 mm.
1.3. Het schoengedrag aan de hand van de enquêtevragen 1.3.1. Verdeling aantal personen met en zonder steunzolen. (n= 373)
Er zijn 12.06% personen met steunzolen en 87.94% zonder steunzolen. De groep zonder steunzolen bestaat voor 57.78% uit mannen en 42.22% uit vrouwen. In de groep met steunzolen werden 4.44% prefab zolen genoteerd (enkel mannen) en op maatgemaakte steunzolen 95.56% waarvan 53.33% mannen en 42.22% vrouwen.
1.3.2. Verdeling schoenmaten (n= 372)
Deze
groep
beschikbare
resultaten
bestaat
voor
52.42%
uit
vrouwen.
De meest courante schoenmaten bij vrouwen zijn opeenvolgend EU maat 39 (26.67%), EU maat 38 (16.41%), EU maat 40 (12.82%), EU maat 41 (8.72%). Bij de mannen is dit EU maat 43 (28.81%), EU maat 42 (14, 69%), EU maat 44 en 45 (telkens 12.99%).
65
De kleinste maat voor vrouwen is EU 33 en de grootste EU 44. Bij mannen is de kleinste maat EU 39 en de grootste EU 50. Gemiddeld heeft de vrouw EU maat 38.93 en de man EU maat 43.44. De standaarddeviatie is bij beiden 1.6 EU maat.
Men ziet dat er voor
15,59% van de bevraagde populatie een halve maat aangegeven werd.
1.3.3. Verdeling bezit van aantal paar schoenen (n= 373)
De grootste groep (44.5% waarvan 20.64% mannen en 23.86% vrouwen) heeft 5 tot 10 paar schoenen.
Vervolgens heeft 25.20%, waarvan 5, 63% vrouwen en 19.57%
mannen minder dan vijf paar schoenen. De derde grote groep (17.42% waarvan 12.33% vrouwen en 5.09% mannen) heeft tussen de 10 tot 15 paar schoenen. In de groep 15 tot 20 paar schoenen (5.92%) en de groep meer dan 20 paar schoenen (6.97%) treft men voornamelijk vrouwen aan, respectievelijk 4.56% en 6.17%.
1.3.4. Verdeling frequentie wisselen van schoenen (n= 373)
De grootste groep (42.62% waarvan 13.40% mannen en 29.22% vrouwen) wisselt meermaals per week van schoenen. 16.35% (waarvan 8.31% mannen en 8.04% vrouwen) wisselt meermaals per dag van schoeisel en 15.82% (waarvan 8.58% mannen en 7.24% vrouwen) dagelijks. 10.11% (5.9% mannen en 4.21% vrouwen) wisselt wekelijks. 6.17% (met 2.95% mannen en 3.22% vrouwen) wisselt een aantal keren per maand. 5.09% (met 4.29% mannen en 0.8% vrouwen) wisselt maandelijks en 4.02% (enkel mannen) wisselt nooit van schoeisel.
1.3.5. Pijn ter
hoogte van de voeten door
de schoenen
die
men
droeg(n=65/ 373)
17.43% van de mensen hadden pijnklachten aan de voeten door de schoenen die ze op dat ogenblik droegen. Het grootste percentage pijnklachten (64.62%) doet zich bilateraal voor waarvan 24.62% bij mannen en 40% bij vrouwen. mannen
(18.46%)
ten
Unilateraal (35.38%) is lichtjes hoger bij
opzichte
van
vrouwen
(16.92%).
In het algemeen ziet men dat de grootste pijnklachten door de schoen zich voordoen ter hoogte van de bal van de voet (25%), de tenen (24%) en de hiel (22%). Wanneer men specifiek de pijnklachten door schoenen tussen man en vrouw vergelijkt, ziet men dat vrouwen (28%) meer pijn ervaren dan mannen (21%) ter hoogte van de bal van de
66
voet. Voor de tenen (24%) ziet men bij beiden evenveel klachten. De hiel veroorzaakt bij de vrouw iets meer klachten (24% tov. 19%) terwijl bij de man de achtervoet iets meer klachten geeft (11% tov. 7%).
Figuur 15: Verdeling pijn bij man en vrouw
1.3.6. Verdeling problemen bij aankoop schoenen (n= 123/ 373)
Een
derde
problemen schoenen.
(32.98%) bij
de
ondervindt
aankoop
Meerdere
van
problemen
werden gelijktijdig aangehaald. Het meest dat
de
(31%).
voorkomende schoenen Het
probleem te
uitzicht
smal (niet
is zijn
mooi:
22%) en de prijs (te duur: 10%) spelen Andere
ook
een
belangrijke
voorkomende
rol.
Figuur 16: problemen bij aankopen schoenen
problemen
zijn schoenen die te breed zijn (8%), te klein (5%), te groot (3%) of een te harde zool bezitten (3%).
Er werden ook nog andere redenen (18%) aangehaald die voor
problemen zorgen bij het aankopen van schoeisel. Enkele terugkomende redenen zijn: het gebrek aan halve maten, onvoldoende steun aan de hiel, schoen niet hoog genoeg, kleine keuze in bepaalde schoenmaten, verschil in maten tussen beide voeten, vijfde
67
overkruisende teen en mensen die problemen hebben om schoeisel te kopen waar hun steunzolen in passen.
1.3.7. Verdeling belang bij schoenkeuze ( n= 360)
Het belangrijkste (24.5%) is zowel bij mannen (11.7%) als vrouwen (12.8%) dat de schoen comfortabel is. Men hecht ook veel belang (23.3%) aan het goed passen van de schoen( man: 11.1%; vrouw: 12.2%). Schoenen die modieus zijn (18.5%) zijn bij vrouwen (10.5%) iets belangrijker dan bij mannen (7.9%). De prijs/ kwaliteit verhouding (15%) is voor beiden ongeveer even belangrijk (man: 7.2%; vrouw: 7.7%) De prijs op zich krijgt 13.7 % belangrijkheid waarbij gelijkwaardig tussen man (6.8%) als vrouw (7.0%). Enkele andere redenen 5% (zowel man als vrouw 2.5%) werden ook aangehaald namelijk: de waterdichtheid van de schoen, de steun en stevigheid die de schoen biedt en de mogelijkheid om steunzolen in de schoen te steken.
Figuur 17: Verdeling totaal belang gehecht aan verschillende factoren bij schoenkeuze
68
2.
Onderzoeksvraag 2: vergelijking van de antropometrische maten van de voet en de schoenmaten voor lengte, voorvoetbreedte en hielbreedte.
2.1. Betrouwbaarheid toestellen schoenmetingen
Voor de start van het onderzoek werd de intratester betrouwbaarheid van de verschillende toestellen voor de metingen van de schoenen geëvalueerd. Aan de hand van een intraclasscorrelatie coëfficiënt (ICC) wordt de ratio uitgedrukt die de relatieve betrouwbaarheid van de meting uitdrukt (Coorevits et al., 2008). Voor de binnenmaatstok werd een ICC van 0.940 voor de linker- en 0.937 voor de rechterschoen vastgesteld. De digitale schuifpasser waarmee de voorvoetbreedte aan de binnenzijde van de schoen gemeten werd, gaf een ICC van 0.945 voor de linker- en 0.937 voor de rechterschoen.
Deze schuifpasser werd ook gebruikt om de hielbreedte
aan de binnenzijde van de schoen te meten. Hier verkreeg men een ICC van 0.759 voor de linker en 0.996 voor de rechterschoen. De pelvimeter gaf voor beide zijden een ICC van 0.999. Dit zowel voor de zooldikte aan de voorvoet als de zooldikte aan de hiel. Wanneer de waarde van de ICC hoger is dan 0.7 of 0.8 wordt deze als betrouwbaar gezien. Hoe dichter deze waarde bij 1 aanleunt, hoe hoger de relatieve betrouwbaarheid. (Weir, 2005). Zowel voor de binnenmaatstok als de digitale schuifpasser voor de binnenmaat van de voorvoet- en hielbreedte kan men stellen dat deze toestellen een zeer hoge betrouwbaarheid hebben.
2.2.
Het verband tussen de antropometrische voetlengte en de schoenlengte.
Er wordt een gepaarde T test gebruikt om de voetlengte, gemeten met de infootscanner en de gemiddelde schoenlengte, gemeten met de binnenmaatstok te vergelijken. De nulhypothese is dat de gemiddelde schoenlengte gelijk is aan de voetlengte.
Als
alternatieve hypothese geldt dat de gemiddelde schoenlengte groter is dan de voetlengte.
69
2.2.1. Algemeen (n= 351)
Voor de voetlengtes rechts vindt men een gemiddelde waarde van 256 ±17 mm en voor de schoenlengtes werd een gemiddelde waarde van 268 ±18 mm genoteerd. Voor de voetlengtes links vindt men een gemiddelde waarde van 256 ±17 mm en voor de schoenlengtes een gemiddelde waarde van 269 ±17 mm. Er is een significant verschil (rechts en links: p ≤ 0.001) tussen de voet- en de schoenlengte. Rechts is dit verschil gemiddeld 12 ±10 mm en links gemiddeld 13 ±9 mm.
De gemiddelde schoenlengte is aan beide zijden significant groter dan de
voetlengte.
2.2.2. Indeling volgens geslacht
2.2.2.1.
Man (n= 163)
De gemiddelde voetlengte rechts is 269 ±11mm en de schoenlengte 283 ±11mm. Voor links zijn gelijkaardige resultaten genoteerd, namelijk 269 ±12 mm voor de voetlengte en 283 ±11 mm voor de schoenlengte. Er is een significant verschil (rechts en links: p ≤ 0.001) tussen de voet- en schoenlengte. De schoenlengte is langer dan de voetlengte. Het gemiddelde verschil is rechts 14 ±8 mm als links 14 ±9 mm.
2.2.2.2.
Vrouw (n= 188)
De lengtes zijn hier kleiner. De gemiddelde voetlengte rechts is 245 ±12 mm en schoenlengte 255 ±13 mm.
Voor links is de gemiddelde voetlengte 245 ±12 mm en
schoenlengte 256 ±12 mm. Er is een significant verschil (rechts en links: p ≤ 0.001) tussen de voet- en schoenlengte. De schoenlengte is groter dan de voetlengte. Het verschil is hier kleiner dan bij de man. Voor rechts bedraagt het verschil 10 ±11 mm en voor links 11 ±9 mm.
70
2.2.3. Indeling volgens soort schoen
Aangezien de andere subgroepen te klein zijn voor betrouwbare resultaten, werd enkel aandacht besteed aan de twee grootste groepen.
2.2.3.1.
Sportieve schoenen (n= 167)
De gemiddelde voetlengte rechts is 259 ±17 mm en schoenlengte 271 ±19 mm. Voor links is de gemiddelde voetlengte 259 ±17 mm en schoenlengte 272 ±17 mm. De nulhypothese wordt verworpen.
Er is een significant verschil (rechts en links: p ≤
0.001) van rechts gemiddeld 12 ±11 mm en links gemiddeld 12 ±8 mm.
2.2.3.2.
Laarzen (n= 99)
De gemiddelde voetlengte links 245 ±13 mm en schoenlengte 258 ±14 mm en de gemiddelde voetlengte rechts 245 ±13 mm en schoenlengte 257 ±13 mm is kleiner dan in de groep sportieve schoenen. Er is een significant verschil (rechts en links: p ≤ 0.001) gelijkaardig zoals bij de sportieve schoenen. Rechts is het verschil gemiddeld 12 ±9 mm en links 13 ±11 mm.
2.2.4. Besluit
De schoen is over de hele lijn significant langer dan de voet. Dit verschil is gemiddeld 12mm.
De gemiddelde voetlengte van mannen (269 mm) ligt hoger dan bij vrouwen
(245 mm). De vrouw heeft, in vergelijking met de man, minder ruimte over in de lengte van
de
schoen.
De
groep
laarzen
toont
kleinere
schoenlengtes dan de groep sportieve schoenen.
gemiddelde
voetlengtes
en
In de groep laarzen zitten bijna
uitsluitend vrouwen terwijl de groep sportieve schoenen gemengd is. Het verschil tussen voet- en schoenlengte of de dode ruimte in de schoen is bij mannen groter dan bij
71
vrouwen. Bij de man is dit 14 mm terwijl er bij de vrouw een verschil van 10.5 tot 11.5 genoteerd wordt.
2.3. Het verband tussen de antropometrische voorvoetbreedte en voorvoetbreedte schoen.
De nulhypothese is dat de gemiddelde voorvoetbreedte van de schoen gelijk is aan de voorvoetbreedte van de voet. Als alternatieve hypothese geldt dat de gemiddelde voorvoetbreedte van de schoen groter is dan de voorvoetbreedte.
2.3.1. Algemeen (n= 364)
De gemiddelde voorvoetbreedte is rechts 98.72 ±7.26 mm en links 99.58 ±7.42 mm en de gemiddelde schoenbreedte is rechts 97.26 ±8.45 mm en links 97.67 ±8.59 mm. De nulhypothese wordt verworpen. De voet is significant (rechts en links: p≤0.001) breder dan de schoen.
De voet is rechts gemiddeld 1.46 ±6.84 mm breder en links
gemiddeld 1.92 ±7.40 mm breder dan de schoen.
2.3.2. Indeling volgens geslacht Men ziet dat de nulhypothese enkel bij vrouwen verworpen kan worden.
2.3.2.1.
Man (n= 172)
De gemiddelde voorvoetbreedte van de voet is rechts 103.45 ±5.84 mm en links 104.22 ±6.07 mm. De gemiddelde voorvoetbreedte van de schoen is rechts 103.15 ±5.48 mm en links 103.57 ±5.66 mm. De nulhypothese wordt aanvaard (rechts: p= 0.532; links p = 0.202). Hieruit leidt men af dat er geen significant verschil is in voorvoetbreedte van voet en schoen.
72
2.3.2.2.
Vrouw (n= 174)
De gemiddelde voorvoetbreedte is rechts 94.05 ±5.21 mm en links 95.01 ±5.55 mm. De voorvoetbreedte van de schoen is rechts 91.44 ±6.65 mm en links 91.83 ± 6.82 mm. Er is een significant verschil (rechts en links: p ≤0.001) tussen voet en schoen.
De
rechtervoet is gemiddeld 2.60 ±7.07 mm breder en de linkervoet is gemiddeld 3.17 ±7.91 mm breder. De voet is breder dan de schoen.
2.3.3. Indeling volgens soort schoen In de groep sportieve schoenen zijn mannen en vrouwen evenredig verdeeld. De groep met laarzen bestaat quasi uitsluitend uit vrouwen.
2.3.3.1.
Sportieve schoenen (n= 166)
De gemiddelde voorvoetbreedte rechts is 99.04 ±7.18 mm en links 99.86 ±7.40 mm. Voor de schoen is de voorvoetbreedte rechts gemiddeld 99.85 ±7.97 mm en links gemiddeld 99.85 ±8.12 mm. De nulhypothese wordt aanvaard. Er is geen significant verschil (rechts p= 0.631; links p= 0.985) tussen de gemiddelde voorvoetbreedte van de schoen en de voet.
2.3.3.2.
Laarzen (n= 80)
De gemiddelde voorvoetbreedte van de voet is zowel rechts (94.27 ±6.01 mm) als links (91.13 ±5.96 mm) significant verschillend (rechts en links: p≤ 0.001) van de voorvoetbreedte van de schoen zowel rechts (91,13 ± 7.26 mm) als links (91.40 ±7.38 mm). De voorvoetbreedte van de voet is rechts gemiddeld 3.14 ±7.26 mm breder en links gemiddeld 3.74 ±7.86 mm breder dan de voorvoetbreedte van de schoen.
73
2.3.4. Besluit
De gemiddelde voorvoetbreedte in de algemene groep schommelt tussen 98.72 mm rechts en 99.58 mm links.
De voet is gemiddeld rechts 1.46 mm en links 1.92 mm
breder dan de schoen. Wanneer men de voorvoetbreedte van mannen bekijkt, vindt men geen verschil tussen voet en schoen. De voorvoetbreedte van de voet bij de man schommelt tussen 103 en 104mm.
Bij vrouwen ziet men dat de voorvoetbreedte van de voet rechts gemiddeld
2.60 mm en links gemiddeld 3.17 mm breder is dan de schoen.
De gemiddelde
voorvoetbreedte schommelt tussen 94 mm en 95 mm. In de groep sportieve schoenen, die zowel mannen als vrouwen dragen, ziet men dat er geen significant verschil is tussen de voorvoetbreedte van voet en schoen. In de groep laarzen, die bijna uitsluitend uit vrouwen bestaat, ziet men dat de voorvoetbreedte van de voet rechts gemiddeld 3.14 mm en links gemiddeld 3.74 mm breder is dan deze van de laars.
2.4. Het verband tussen de antropometrische hielbreedte en hielbreedte van de schoen
De nulhypothese luidt hier dat de gemiddelde hielbreedte van de schoen gelijk is aan de hielbreedte van de voet.
Als alternatieve hypothese geldt dat de gemiddelde
hielbreedte van de schoen groter is dan de hielbreedte van de voet. 2.4.1. Algemeen (n= 331)
De gemiddelde hielbreedte van de voet is rechts 64.54 ±5.17 mm en links 64.59 ±5.26 mm. De gemiddelde hielbreedte van de schoen is rechts 64.52 ±7.49 mm en links 64.14 ± 7.04mm. De hielbreedte tussen voet en schoen is niet significant verschillend (rechts p= 0.967; links p= 0.315).
74
2.4.2.2.
Man (n= 168)
De gemiddelde hielbreedte van de rechtervoet is 67.66 ±4.59 mm en van de schoen 65..95 ±8.49 mm. De gemiddelden van de linkervoet (67.74 ±4.50) en –schoen (65.58 ±8.29 mm) liggen iets dichter bij elkaar. De standaarddeviaties zijn gelijkaardig. Er is een verschil tussen links en rechts. Tussen de hielbreedte van de rechtervoet en – schoen is er geen significant verschil (p= 0.019). Het verschil tussen voet en schoen is 1.72 ±9.42 mm.
Tussen de hielbreedte van de linkervoet en –schoen is er een
significant verschil (p= 0.003). De voet is gemiddeld 2.16 ±9.31 mm breder dan de schoen.
2.4.2.3.
Vrouw ( n= 163)
De gemiddelde hielbreedte van de voet is zowel rechts (61.23 ±3.50 mm) als links (61.34 ±3.81 mm) minder breed dan deze van de schoen rechts ( 63.05 ±5.98 mm) als links (62.66 ±5.07 mm). Rechts ziet men een significant verschil (p=0.001) van 1.73 ±6.79 mm. Links is er een significant verschil van 1.33 ±5.91 mm (p= 0.005).
De hielbreedte van de schoen is
voor de twee zijden breder dan deze van de voet.
2.4.3.
Indeling volgens soort schoen
2.4.3.1.Sportieve schoenen ( n= 163)
In de gemiddelde waarden ziet men dat zowel de rechtervoet (64.76 ±4.94 mm) en schoen (64.89 ±4.66 mm) als linkervoet (64.77 ±4.90 mm) en schoen (64.46 ±4.15 mm) gelijkaardig zijn. De nulhypothese wordt zowel rechts als links aanvaard. Er kan geen significant verschil (p= 0.766 ; links p= 0.463) vastgesteld worden tussen de hielbreedte van voet en schoen.
75
2.4.3.2.
Laarzen ( n= 78)
De gemiddelde hielbreedte van de voet is rechts 61.18 ±3.84 mm en links 61.11 ±4.06 mm. De gemiddelde schoenbreedte aan de hiel voor laarzen is rechts 62.76 ±4.97 mm en links 62.18 ±2.43 mm. Er is geen significant verschil tussen hielbreedte voet en schoen. (rechts en links: p = 0.031) Het verschil is rechts 1.58 ±6.37 mm en links 1.07 ±4.31 mm.
2.4.4.
Besluit
Algemeen is er geen significant verschil tussen de hielbreedte van de voet en de schoen. De gemiddelde hielbreedte is 64.5 mm. Bij de man is er rechts geen en links wel een significant verschil zichtbaar tussen hielbreedte van voet en schoen. De voet en schoen verschillen rechts gemiddeld 1.72 mm en de voet is links gemiddeld 2.16 mm breder dan de schoen. De hielbreedte van de voet bij de man is gemiddeld 67.7 mm. Voor de vrouw valt er ook een significant verschil te noteren tussen hielbreedte van voet en schoen maar in de andere richting. Hier is de schoen rechts gemiddeld 1.73 mm en links gemiddeld 1.33 mm breder dan de voet. De gemiddelde hielbreedte van de voet bij de vrouw is 61.3 mm. De hiel van de vrouw is gemiddeld 6.4 mm smaller dan deze van de man. In de groep sportieve schoenen, die zowel door mannen als vrouwen gedragen worden, ziet men geen significant verschil in hielbreedte tussen schoen en voet.
In de groep
laarzen, die bijna uitsluitend door vrouwen worden gedragen, ziet men eveneens geen significant verschil.
76
D.Discussie De resultaten uit deze studie laten toe het schoengedrag en de voet van de Vlaamse bevolking in kaart te brengen. Hiermee worden mensen van Kaukasische etniciteit bedoeld, tot in de eerste graad dit wil zeggen waarvan beide ouders van Kaukasische afkomst zijn. De reden voor de specifieke nadruk op de etnische afkomst is dat er namelijk meermaals werd beschreven dat er tussen rassen onderling verschillen zijn in voetvorm. Zo hebben Afrikanen bredere voeten dan Aziaten en ziet men dat de Kaukasische voet de smalste is. Duitse voeten waren langer dan Australische voeten (Mauch et al., 2008). In een etnische groep zelf ziet men trouwens ook verschillen (Kouchi, 1998). Binnen het Oost- Azische ras hebben Javanen bredere en langere voeten dan Jappanners en Fillipijnen (Ashizawa et al., 1997). Deze verschillen worden op basis van etnische, genetische en culturele factoren verklaard net zoals het klimaat, de levensstijl en verschillen in groeitempo en ontwikkeling (Mauch et al., 2008; Anil et al., 1997; Krauss et al;, 2008; Kouchi en Mochimaru, 2007). Opmerkelijk is dat de schoenindustrie geen rekening houdt met al deze continentale verschillen (Mauch et al., 2008). In de literatuur zijn resultaten uit Japan, China, Amerika, Australië en Duitsland terug te vinden. Resultaten uit België waren nog niet voorhanden. De onderzochte populatie bestaat uit mannen en vrouwen met gezonde voeten tussen 18 en 45 jaar. In deze groep is de gemiddelde leeftijd 28 (±8) jaar. Door de grote groep studenten en leeftijdsgenoten die deelnam aan deze studie, ziet men een piek in de categorie ° 1985-1989. Dit voor zowel mannen als vrouwen. Als men de BMI bekijkt, is een mooie verdeling volgens de Gausscurve zichtbaar met als gemiddelde waarde 23.47 (±3.66) in het algemeen. Voor de mannen is dit gemiddeld 24.17 (±3.69) en vrouwen 22.84 (±3.50). De curve is bij mannen meer naar rechts verschoven, wat verklaard kan worden door het feit dan mannen over het algemeen groter zijn dan vrouwen (bijlage 2). De verdeling tussen man en vrouw is ongeveer evenredig wat conclusies over verschillen tussen man en vrouw mogelijk maakt. De aanleiding voor dit onderzoek was voornamelijk het vermoeden dat de schoen te smal is voor de voet.
Over de lengte was oorspronkelijk minder twijfel aangezien het
Europese schoenmaatsysteem gebaseerd is op de voetlengte (Witana et al., 2004; Krauss et al., 2008). Toch toonde deze studie dat 15,59% twijfelde over zijn schoenmaat of een halve maat opgaf, ondanks de nadrukkelijke vraag om een volledige maat aan te kruisen. De proefpersonen werden niet beïnvloed in hun schoengedrag aangezien daar vooraf geen melding van werd gedaan. Ze werden immers uitgenodigd voor een voetmeting.
77
Daardoor werden de schoenen die de persoon aan had gemeten. Velen zouden anders, naar eigen zeggen, hun beste schoenen aangedaan hebben.
In deze studie werd de
schoen in categorieën ingedeeld. In bijlage 2 toont de figuur aan dat er maar weinig open schoenen waren. Dit kan verklaard worden door de periode, september tot november, waarin de testen afgenomen werden. Opvallend is dat, ondanks de mode van dat jaar, er heel weinig pumpschoenen gedragen werden.
De grootste groepen waren, zoals
verwacht de sportieve schoenen en de laarzen. Sportieve schoenen of in de literatuur casual schoenen worden beschreven als dagdagelijkse schoenen met een hakhoogte minder dan 30 mm (Nacher et al., 2006). Aangezien de gewone schoen best een heelcounter van 4 tot 5 cm heeft (Menz en Sherrington, 2000), kan men stellen dat alle schoenen met een heelcounter meer dan vijf cm tot de laarzengroep mogen worden gerekend. Verder werd in deze laatste groep geen rekening gehouden met de hakhoogte. De schoenen werden na de testings allemaal op basis van de foto’s gezamenlijk door de onderzoekers ingedeeld. Op die manier werd getracht een zo goed mogelijke indeling te maken. In de literatuur is men, buiten bovenstaande definities, zeer vaag hieromtrent. Bij de sluitingen ziet men dat de grootste groep de schoen sloot met veters. Er bestaan echter verschillende wijzen om veters dicht te knopen en hier werd geen rekening mee gehouden. De tweede en derde grootste groepen zijn de rits en niets. Dit komt doordat laarzen meestal met een rits gesloten worden of dat er geen fixatiemiddel is. Educatie van het belang van een goede schoen en dus niet alleen de mode volgen is belangrijk om op oudere leeftijd voetpijn en eventuele teenmisvormingen die door de schoen beïnvloed zouden kunnen worden, zoals hamertenen (door een te korte schoen) en hallux valgus of digitis quintus (door een te smalle schoen), trachten te voorkomen (Menz en Morris, 2005). Jonge vrouwen hebben smallere voeten dan oudere vrouwen met eenzelfde voetlengte. De oudere vrouw gaat meer aandacht hechten aan comfort (Ashizawa et al., 1997). Toch ziet men in deze studie met een jongere populatie dat het grootste belang bij het bepalen van de schoenkeuze aan de factor comfortabel gehecht wordt (bijlage 2). Deze studie kan aan een gelijkaardige studie met een oudere populatie gelinkt worden. De gemiddelde voetlengte bij mannen (269 ±11mm) ligt 24 mm hoger dan bij vrouwen (245 ±12mm). Dit is gelijklopend met het verschil van 23.5mm tussen man en vrouw die Luo et al. (2009) vonden. Over het algemeen toont deze studie aan dat de schoenlengte significant groter is dan de voetlengte. Dit verschil bedraagt gemiddeld 12 mm. Deze waarde vindt men ook zowel bij de categorie sportieve schoenen als laarzen terug. Bij de man is het verschil gemiddeld 14 mm en bij de vrouw gemiddeld 10. Hieruit kan men afleiden dat de vrouw minder clearance of vrije ruimte heeft dan de man. Dit wordt in de literatuur ook
78
bevestigd door Luo et al. (2009) die vonden dat 88% van de vrouwen schoenen droegen die gemiddeld 12 mm korter waren dan hun voeten. In de categorie laarzen zaten bijna uitsluitend vrouwen. De categorie sportieve schoenen is gemengd. Dit verklaart de kleinere gemiddelde waarden die te zien zijn in de categorie laarzen (245 ±13mm) ten opzichte van de categorie sportieve schoenen (259 ±17mm). Ondanks deze vrije ruimte wordt toch bij 24 % van de mensen die pijn aangaven door de schoenen die ze aanhadden, de teenregio aangekruist. Dit doet dus vermoeden dat de gemiddelde 12 mm niet genoeg is en de schoen misschien toch iets te klein is. Er zijn echter nog tal van andere factoren dan louter lengte en breedte die de pijn door de schoen zouden kunnen verklaren. Andere metingen zoals hoogte en omtrekmetingen zijn ook belangrijk (Mochimaru et al., 2000; Rossi, 2000; Goonetilleke en Luximon, 2001; Luximon et al. 2003; Witana et al., 2004; Zhao et al., 2008; Xiong et al., 2008; Mauch et al., 2009). Verder kan een versleten schoen schade aanbrengen en dus pijn aan de voet veroorzaken (Leckland 2010). Liu et al. (2009) stellen dat 6 mm nodig is om de tenen te strekken tijdens het wandelen en gaan, terwijl Chanteleau en Ede (2002) tussen de 10 tot 15 mm aangeven, wat ook hier het geval is. Het percentage van de mensen die pijn aangaven afkomstig van de gemeten schoenen bedroeg 17.43% van de onderzochte populatie, wat op zich toch veel is. Dit wordt dan nog eens onderschat doordat velen aangeven dat ze wel een paar schoenen hebben waar ze wel last bij ervaren. Als men meet, heeft men altijd een meetfout. Voor de scanner ligt deze fout op 1mm. Voor de binnenmaatstok werd een fout van 2mm berekend. Het ISO laat voor voetmetingen een fout toe van 2 mm (Yu en Tu, 2008). Op zich is dit dus binnen de toegelaten marges alhoewel men twee toestellen gebruikt en op elk toestel een fout zit. Een bijkomende bemerking is dat bovenaan de heelcounter vaak een lichte verdikking zit die last kan geven bij de persoon. Ook de gemeten voetlengte (c) is niet identiek dezelfde als de gemeten schoenlengte (a). Dit wordt verduidelijkt in figuur 18. De scanner berekent namelijk de langste afstand, deze is van het pterion of hielpunt tot aan de langste teen. Het pterion ligt echter hoger op de heelcounter, zoals zichtbaar op de figuur. De afstand die de binnenmeetstok mat, is zo laag mogelijk en horizontaal aan het zooloppervlak. Een
oplossing
voor
dit
probleem
zouden Figuur 18: de lengte meting.
79
driehoeksmetingen kunnen zijn. Als men een raaklijn trekt op de kromming van de hielcounter, bekomt men immers een rechthoekige driehoek. Als men de aangeduide hoek α zou kunnen berekenen, is dit probleem verholpen want: schoenlengte a= (voetlengte c) x cosinus α Men moet ook opmerken dat de mate van flare een invloed heeft op de schoenmaat en dus ook op de schoenlengte. Goonetilleke et al. (2000) schreven dat een grotere mate van flare een kleinere schoenmaat tot gevolg heeft. Een laatste opmerking hieromtrent is dat de proefpersoon op een vlak oppervlak staat in de scanner terwijl in de schoen meestal een licht niveau verschil is tussen de zooldikte van de voorvoet en de hiel, wat een licht verschil in lengte kan geven. De gemiddelde voorvoetbreedte in de volledige groep is 98.72 (±7.26) mm rechts. De voorvoetbreedte bij de man is rechts 103.45 (±5.84)mm terwijl de gemiddelde voorvoetbreedte bij de vrouw gelijk is aan 94.05 (±5.21) mm. De voorvoet van de vrouw is dus wel degelijk smaller zoals eerder aangetoond werd in de literatuur (Rossi, 1983; Bland en Altman, 1996; Ashizawa et al., 1997; Anil et al., 1997; Frey, 2000; Manna et al., 2001; Wunderlich en Cavanagh, 2001; Krauss et al., 2008; Xiong et al., 2008; Luo et al., 2009). Algemeen is de voet gemiddeld rechts 1.46 (±6.84) mm en links 1.92 (±7.40) mm significant breder dan de schoen. Chanteleau en Ede (2002) toonden in hun studie reeds aan dat twee derden van hun populatie bredere voeten had dan het commercieel voor handen zijnde schoeisel. Bij de man is er geen significant verschil in voorvoetbreedte. De schoen sluit dus aan op de voet. Ze is dus eigenlijk net te nauw want er is geen beetje vrije ruimte. Ook Menz en Morris (2005) kwamen tot deze conclusie voor de man. Bij de vrouw ziet men dat de voorvoetbreedte rechts gemiddeld 2.60 (±7.07) mm en links gemiddeld 3.17 (±7.91) mm significant breder is dan de schoen. De schoen is hier dus effectief te smal. De literatuur toont immers ook dat 88% van de vrouwen te nauwe schoenen draagt (Wunderlich en Cavanagh, 2000; Menz en Morris, 2005). In de categorie sportieve schoenen ziet men geen significant verschil. De helft van deze groep bestaat namelijk uit mannen. De schoen is hier dus weer net te nauw. In de categorie laarzen, die bijna uitsluitend uit vrouwen bestaat ziet men een nog duidelijker verschil. De voorvoetbreedte rechts is 3,14 (±7.26) mm en links 3.74 (±7.86) mm breder dan deze van de laars. Menz en Morris (2005) wijten het te nauw zijn aan het marktaanbod en de mode. De invloed van de mode door de soort schoen zou met deze studie ook bevestigd kunnen worden aangezien er lichte verschillen zijn tussen categorieën onderling. De verschillen in voorvoetbreedte tussen voet en schoen tonen inderdaad een tamelijk verschil met de nodige 8 mm die ter hoogte van de voorvoet nodig is volgens
80
Witana et al. (2004). Rossi en Tennant (1984) gaven een nodig verschil aan de voorvoet van 0.42 cm aan ( 1/6e van een inch) aan. Kortom beide waarden zijn hoger dan het kleine verschil dat in deze studie gevonden werd. Objectief werd dus vastgesteld dat de vrouwenvoet breder is dan de schoen en dat de mannenvoet juist te nauw is. In de vragenlijst werd bij de mensen, die pijn aangaven veroorzaakt door het gemeten paar schoenen, bij 28% van de vrouwen en bij 21% van de mannen pijn weergegeven ter hoogte van deze regio (namelijk de bal van de voet). Ook toonde de vragenlijst aan dat het meest voorkomende probleem bij de aankoop van schoenen was dat ze te smal zijn (31%). De meetfout voor de voorvoetbreedte met de digitale schuifpasser is 2mm. Dit ligt ook binnen de toegelaten marges voor schoenmetingen, vastgelegd door het ISO.
Deze
waarde kan wel een invloed hebben op de bekomen resultaten. Ook hier dient men rekening te houden met een verschil tussen de gemeten voorvoetbreedte (c) en schoenvoorvoetbreedte (a). De schoenvoorvoetbreedte werd loodrecht bepaald op de lengte van de schoen terwijl de scanner de breedste positie berekend als de afstand van het MT tot het MF punt. Deze lijn ligt iets schuiner. Ook hier zou
men
de
hoek
α
moeten
berekenen
waarbij
schoenvoorvoetbreedte
a=
(voorvoetbreedte c) x cos α.
Figuur 19: voorvoet breedte
De gemiddelde hielbreedte is 64.5 (±5.17) mm. De hielbreedte bij de man is gemiddeld 67.66 (±4.59) mm en bij de vrouw is dit 61.23 (±3.50) mm. De hiel is dus gemiddeld 6.4 mm smaller bij de vrouw, wat eerder nog niet aangegeven werd in de literatuur. De hielregio van de schoen werd eerder als standaardvorm beschouwd (Xiong et al., 2008). Ook Witana et al. (2004) schreven dat er weinig variatie was in hielregio. Uit deze studie kunnen we dus besluiten dat er wel degelijk een variatie is in hielbreedtes. De focus in de literatuur ligt voornamelijk op het verschil in voorvoetbreedte tussen man en vrouw. De bevinding in deze studie is dus nieuw en van waarde als men weet dat Van Gheluwe et al. (1999) en Luximon et al. (2003) het belang van de meting van de hielbreedte voor een goed schoenontwerp benadrukten.
81
Algemeen is er geen significant verschil te zien tussen hielbreedte van de voet en de schoen. Het wordt echter wel interessant als de geslachten vergeleken worden. Bij de man is er voor de rechtervoet geen significant verschil te zien terwijl links de voet gemiddeld 2.16 (±9.31) mm breder is dan de schoen. De hiel van de schoen is dus te nauw voor de voet bij de man. Bij de vrouw ziet men een significant verschil in de omgekeerde richting. De schoen is rechts gemiddeld 1.73 (±6.79) mm en links gemiddeld 1.33 (±5.91) mm breder dan de voet. De vrouw heeft wel wat ruimte over. In de categorie sportieve schoenen en laarzen afzonderlijk ziet men geen significant verschil, wat er dus op wijst dat de hiel van de schoen net te nauw is voor de voet. In de vragenlijst ziet men 11% van de mannen met pijn in vergelijking met 7% van de vrouwen met pijn aan de achtervoet. Men kan echter zowel door een te krap zittende schoen als door een te los zittende schoen last krijgen. (Luximon et al., 2001) Opnieuw dient rekening gehouden te worden met een meetfout van de schuifpasser. Deze bedraagt 1.5 mm voor de hielbreedte. De voet werd in zones ingedeeld zoals beschreven door Dufour et al. (2009). Op zicht ziet men dat de zones van pijnbeleving in de groep mensen die pijn aangeven door het gedragen schoeisel zich grotendeels ter hoogte van de bal van de voet (25%), de tenen (24%), de hiel (22%) en de achtervoet (9%) bevinden (bijlage2). Net zoals bij Sherrington en Menz (2003) en Koepsell et al. (2004) zag men in deze onderzochte populatie weinig pumpschoenen (bijlage 2), tegen de verwachting in gebaseerd op de huidige mode. De grootste specifieke categorie was bij zowel mannen (45.33%) als vrouwen (20.27%) zonder steunzolen een hakhoogte van 10 mm. In de laarzengroep kwamen, als men de foto’s bekijkt, wel hogere hakken voor en hierdoor zien we toch dat 32.74% van de vrouwen zonder steunzolen een hakhoogte hoger of gelijk aan 30mm had. Hakken worden als hoog beschouwd als ze hoger zijn dan 25 mm. De druk op de metatarsaalkoppen verhoogt dan wat voetklachten en veranderingen in voetmorfologie kan veroorzaken (Menz en Morris., 2005). Door het grotere gewicht dan normaal dat op de voorvoet landt, zal de voorvoetbreedte waarschijnlijk nog breder worden want onder andere de voorvoetbreedte stijgt bij toenemende belasting (Houston et al., 2006; Tsung et al., 2003; Cheng et al., 1997). Misschien zou dit een verklaring kunnen zijn waarom de voorvoetbreedte bij laarzen nog iets nauwer is dan bij de volledige groep.
82
Uit de proeftesting werd geen meetfout voor de pelvimeter genoteerd. De pelvimeter was slechts tot op 5 mm nauwkeurig. Enkele positieve punten van deze studie zijn dat de intratestbetrouwbaarheid voor de metingen
telkens hoog
zijn. De maximale meetfout
ligt, ondanks de manuele
schoenmetingen, op de toegestane 2 mm. In dit werk vindt men de resultaten voor zowel linker- als rechtervoet. Enkel in de discussie worden voornamelijk de waarden voor de rechtervoet aangehaald. In de literatuur baseert men zich meestal enkel op de rechtervoet (Witana et al., 2004,2006; Houston et al., 2006; Luo et al., 2009; Krauss et al., 2008). Het blijft echter gissen wat de nodige vrije ruimte is tussen voet en schoen in alle dimensies. Er bestaan hierover geen algemene richtlijnen en dit wordt zelden in de literatuur beschreven (Rossi, 2001). Buiten lengte en breedtedimensies zijn er, zoals eerder aangehaald, nog andere dimensies die een invloed hebben op het goed passen van de schoen. Met materialen, die onderling een grote variabiliteit hebben in de mate van stretch (Witana et al., 2004), het tijdstip op de dag en eventuele ruimte voor kousen werd in dit onderzoek geen rekening gehouden. Er werd ook gevraagd om het gewicht gelijkmatig over beide benen te verdelen maar dit werd niet objectief vastgelegd. Naar volgende studies toe lijkt het zinvol om de voeten volgens voettype in te delen. Verschillende auteurs hanteren een eigen indeling in voettypes maar eigenlijk komt het meestal op dezelfde drie voettypes neer namelijk ofwel een brede voorvoet en achtervoet ofwel een smalle voet met grote mediale bal lengte (de afstand van het pterion tot MTP I) of een smalle voet met kleine mediale bal lengte. Toch zou de voorkeur voor verder onderzoek gaan naar de indeling die Houston et al. (2006) hanteerden. De reden hiervoor is dat men nog eens extra een onderscheidt maakt tussen de hielbreedte en de voorvoetbreedte. Dit is interessant als je ziet dat de schoen ook te smal kan zijn op één specifieke plaats, namelijk ofwel de voorvoet ofwel de hiel en dat dit niet beiden hoeft te zijn. Zij delen de voet in vier types in namelijk: brede voorvoet en hiel, smalle voorvoet en hiel, een U-vorm met smalle voorvoet en brede hiel en een V- vorm met brede voorvoet en smalle hiel. Ondanks dat men er reeds de nadruk op legde dat de vrouwenvoet smaller en hoger is dan de mannenvoet dat men hiermee in het schoenontwerp rekening moet houden, toont deze studie aan dat niet allleen de voorvoetbreedte verschillend is maar ook de hielbreedte. Dit laatste is eerder een nieuw gegeven en daarom zou het ook nuttig zijn om op een nog grotere schaal het verschil in voetvorm tussen de geslachten onderling te onderzoeken. Dit zou dan zowel op basis van absolute (per schoenmaat) waarden als op relatieve waarden (over alle schoenmaten) kunnen gebeuren.
83
In deze studie werden de conlusies genomen door alle schoenmaten samen te nemen. Men zou in de toekomst ook elke maat apart kunnen bestuderen. De gegevens uit deze studie werden op een statische manier verkregen. Toch toont de literatuur aan dat de voet vervormt tijdens beweging en tijdens belasting. De schoen moet dus in staat zijn deze vervorming op te vangen en daarom is verder dynamisch onderzoek aangewezen. Een raadgeving naar de schoenindustrie toe is onder meer rekening te houden met de verschillende bestaande voettypes. Het lijkt interessant om schoeisel niet enkel op breedte aan te passen maar de indeling van Houston et al. (2006) te volgen. Aandacht naar de specifieke etnische groepen is ook van belang. In deze studie droeg 12.06% steunzolen. Dit is nog een onderschatting want velen gaven aan dat ze hun steunzolen niet droegen of er vroeger gedragen hadden. De industrie kan hier ook rekening mee houden want het goed passen van de schoen met steunzolen wordt door deze mensen vaak als probleem opgegeven. Een raadgeving naar de consument toe is de mensen bewust te maken van hun voettype en de daarbij passende schoenmaten, niet alleen qua lengte maar ook qua breedte. Morfologische verschillen zijn immers een beslissende factor in het goed passen, functioneel en comfortabel zijn van een schoen. (Luo et al., 2009). Wanneer men schoenen past, kan men eventueel de zool eens uithalen en de voet hierop plaatsen om te zien of dit goed past. Bij het aankopen kan men aanraden om voordien alvast 15 minuten te wandelen. Dit omdat het voetvolume toeneemt bij beweging (Mc Worther et al. (2003); Kunde et al., 2007; Cloughly et al., 1995) wat ook het geval is bij warm weer. Men mag er niet van uitgaan dat het materiaal van de schoen zich naar de voet zal zetten want de flexibiliteit van het materiaal is niet groot genoeg om voetdeformaties tegen te gaan (Kouchi, 1995; Xiong et al., 2009). Schoenen moet zowel in zit, in stand als tijdens het wandelen goed passen (Xiong et al., 2009). Frequenter wisselen van schoenen, zeker bij schoenen met hoge hakken, wordt ook aangeraden. In deze studie wisselde 42,62% meermaals per week van schoenen. Men schat deze waarde nog iets hoger wetende dat een aantal proefpersonen hun pantoffels niet meerekenden. Kusumoto et al., 2007 wezen tot slot ook op het belang om telkens de veters los te maken en dicht te knopen bij het wisselen van schoenen.
84
E. Conclusie
Doordat er geen algemene richtlijnen zijn voor de nodige hoeveelheid vrije ruimte tussen schoen en voet (Rossi, 2001), blijft het moeilijk om concrete conclusies te trekken. Op elk meettoestel zit ook een meetfout. Deze fout was in deze studie telkens 2 mm of minder en dus toegestaan voor voetmetingen volgens het ISO. Uit een populatie van 18 tot 45- jarigen met gezonde voeten ziet men aan de hand van de vragenlijst dat toch 17.34% van de onderzochte populatie pijn ervaart afkomstig van het gemeten schoeisel. De belangrijkste pijnzones voor deze mensen zijn de bal van de voet (25%), de tenen (24%), de hiel (22%) en de achtervoet (9%) (bijlage2). Mannen ervaren iets meer achtervoetpijn (11% tov. 7%) terwijl vrouwen iets meer pijn aan de bal van de voet (28% tov. 21%)ervaren. De gemiddelde voetlengte bij mannen (269 ±11mm) ligt 24 mm hoger dan bij vrouwen (245 ±12mm). Over het algemeen toont deze studie aan dat de schoenlengte significant groter is dan de voetlengte. Dit verschil bedraagt gemiddeld 12 mm. Deze waarde vindt men ook zowel bij de categorie sportieve schoenen als laarzen terug. Bij de man is het verschil gemiddeld 14 mm en bij de vrouw gemiddeld 10 mm. De gemiddelde voorvoetbreedte in de volledige groep is 98.72 (±7.26) mm rechts. De voorvoetbreedte bij de man is rechts 103.45 (±5.84)mm terwijl de gemiddelde voorvoetbreedte bij de vrouw gelijk is aan 94.05 (±5.21) mm. De voorvoet van de vrouw is dus smaller. Voor de ganse populatie is de voorvoet is significant breder dan de schoen (rechts 1.46±6.84 mm;links 1.92±7.40mm). Dit wordt bevestigd door 31% van de populatie die aangeeft dat het te smal zijn van schoenen een probleem is bij aankoop. Bij de mannen sluit de schoen net aan op de voet (want geen significant verschil) en bij de vrouwen ziet men dat de voet significant breder is dan de schoen (rechts 2.60±7.07mm; links 3.17±7.91mm). In de sportieve schoengroep ziet men geen significant verschil terwijl de laarzengroep een duidelijker significant verschil aantoont (rechts 3.14±7.26mm; links3.74±7.86mm). De hielbreedte bij de man is gemiddeld 67.66 (±4.59) mm en bij de vrouw is dit 61.23 (±3.50) mm. De hiel is dus gemiddeld 6.4 mm smaller bij de vrouw, wat eerder nog niet aangegeven werd in de literatuur.
85
Bij de man is er voor de rechtervoet geen significant verschil te zien terwijl links de voet gemiddeld 2.16 (±9.31) mm breder is dan de schoen. De hiel van de schoen is dus te nauw voor de voet bij de man. Bij de vrouw ziet men een significant verschil in de omgekeerde richting. De schoen is rechts gemiddeld 1.73 (±6.79) mm en links gemiddeld 1.33 (±5.91) mm breder dan de voet. De vrouw heeft wel wat ruimte over. In de categorie sportieve schoenen en laarzen afzonderlijk ziet men geen significant verschil, wat er dus op wijst dat de hiel van de schoen net te nauw is voor de voet. Andere metingen zoals hoogte en omtrekmetingen zijn ook belangrijk (Mochimaru et al., 2000; Rossi, 2000; Goonetilleke en Luximon, 2001; Luximon et al. 2003; Witana et al., 2004; Zhao et al., 2008; Xiong et al., 2008; Mauch et al., 2009). Bij de groep zonder steunzolen is de grootste categorie in hakhoogte, zowel bij man als vrouw, 10 mm. Toch ziet men dat 32,74% van de vrouwen een hakhoogte van 30 mm of meer heeft.
86
F. Referenties Adrian M.J., Karpovich P.V. (1966). Foot instability during walking in shoes with high heels. Res Q, 37, 168-175 Agnihotri A.K., Shukla S. en Purwar B. (2007). Determination of sex from the foot measurements. The Internet Journal of Forensic Science, 2 (1) Albitar C., Graebling P. en Doignon (2007). Design of a monochromatic pattern for a robust structured light coding. Proceedings of the IEEE International Conference on Image Processing (ICIP ‘07), 529- 532 Alcantara E., Artacho M.A., Gonzalez J.C., Garcia A.C. (2005). Application of product semantics to footwear design.Part II: comparison of thwo clog designs using individual and compared semantic profiles. International Journal of industrial ergonomics, 35, 8, 727-735 Alemany S., Gonzalez J.C., Garcia A.C., Olaso J., Montero J., Chirivella C., Prat J., Sanchez J.(2005). A novel approach to define customized functional design solution from user information. 3rd Interdisciplinary World Congress on Mass Customization and Personalization, Hong Kong
Anil A., Peker T., et al. (1997). An examination of the relationship between foot length, foot breadth, ball girth, height and weight of Turkish university students aged between 17 and 25. Anthropologischer Anzeiger, 55 (1), 79- 87 Ashizawa K., Kumakura C., Kusumoto A., Narasaki S. (1997). Relative foot size and shape to general body size in Javanese, Filipinas and Japanese with special reference to habitual footwear types, Anu Hum Biol, 24, 117- 129 Baba K. (1975). Foot measurement for shoe construction with reference to the relationship between foot length, foot breadth, and ball girth. Journal of Human Ergology 3, 149–156
Bartels R.H., Beatty J.C. en Barsky B.A. (1987). An introduction to splines for use in computer graphics and geometric modeling. Los Altos, CA: Kaufmann Publishers
87
Bataller A. et al. (2001). Morphological grouping of Spanish feet using clustering techniques.
Proceedings of the 5th Symposium on footwear biomechanics, Zürich,
Switzerland, 12- 13 Billis E., Katsatkiori E., Dapodistrias C. en Kapreli E. (2007). Assessment of foot posture: correlation between different clinical techniques. The foot, 17, 65-72 Blais F., Bisson J.A., Williams S., Robertson N., Rozin S., Nelson A. (2000). The shape grabber footscanner: a low cost high accuracy 3-Dsystem for the acquisition of human feet.
Three-Dimensional Image Capture and Applications, vol. III.Proceedings of the
SPIE, 3958, 178–186. Bland J.M. en Altman D.G. (1996). Statistics notes: measurement error. British Medical Journal, 313, 744- 745 Blattner M. (2003). Fachbuch, Alles über Schuhe, 2nd ed. Cityprint AG, 8640 Rapperswil, Rapperswil, Schweiz. Borchers R.E., Boone D.A., Joseph A.W., Smith D.G., Reiber G.E. ( 1995). Numerical comparison of 3D– shapes: potential for application to the insensate foot. J Prosht Orthot, 7, (1), 29-34 Bordin D. et al. (2001). Flat and cavus foot, indexes of obesity and overweight in a population of primary school children. Minerva Pediatrica, 53, 7- 13 Brand P.W. (1970). A study of the responses of normal and denervated soft tissues to repetitive mechanical stress (Final report of HEW SRS Research Project, No 40). HEW Washington DC Brannock (2006). http://www.brannock.com (19.11.2006) Brecht J.S., Chang M.W., Price R. et al. (1995). Decreased balance performance in cowboy boots compared with tennis shoes. Arch Phys Med Rehabil, 76, 940-946 Bunch, R.P. (1988). Foot measurement strategies for fitting athletes. Journal of Testing and Evaluation,16 ( 4), 407–411.
Burns S.L., Leese G.P., Mc Murdo M.E.T. (2002). Older people and ill fitting shoes. 78, 344-346 Carocci M., Lazzari S., Rodella R., Sansoni G. (1997). 3D range optical sensor: analysis of the measurement errors and development of procedures for their compensation. Proceedings of Three-Dimensional Image Capture and Applications, SPIE, 3313, 178–188
88
Carrihill B. en Hummel R. (1985). Experiments with the intensity ratio depth sensor. Computer Vision, Graphics & Image Processing, 32, (3), 337- 358
Caspi D., Kiryati N. en Shamir J. (1998). Range imaging with adaptive color structured light. IEEE Transactions on Pattern Analysis and Machine Intelligence, 20, 5, 470-480
Cavanagh P.R. (1980). The running shoe book. Mountain View, CA: Anderson World Chaffin D.B., Woldstad J.C., Trujillo A. (1992). A floor/ shoe slip resistance measurement, Am Ind Assoc J, 53, 283-289 Chalk P.J. et al. (1995). Variations in foot volume before and after exercise. Journal of the American Podiatric Medical Association, 85, 9, 470- 472 Chantelau E. en Gede A. (2002). Foot dimensions of elderly people with and without diabetes mellitus: a data basis for shoe design. Gerontology, 48, 241-244 Chen M.J., Chen C.P., Lew H.L., Hsieh W.C., Yang W.P., Tang S.F. (2003). Measurement of forefoot varus angle by laser technology in people with flexible flatfoot.
Am J Phys
Med Rehabil, 82, 842-846 Cheng F. en Barsky B. (1991). Interproximation: interpolation and approximation using cubic spline curves. Computer Aided Design, 23, 700-706 Cheng J.C., Leung S.S., Leung A.K., et al. (1997). Change of foot size with weightbearing: a study of 2829 children 3 to 18 years of age.
Clin Orthop Relat Res,
342, 123 Cheng F.T. en Pterng D.B. (1999). A systematic approach for developing a foot size information system for shoe last design. International Journal of Industrial Ergonomics, 25, 171-185 Cheskin M.P. (1987). The complete handbook of athletic footwear. New York: Fairchild Publications Cheung J.T.K. en Zhang M. (2006). Finite element modeling of the human foot and footwear. ABAQUS Users’ Conference, 145-159 Cheze L., Fregly B.J., Dimnet J. (1995). A solidification procedure to facilitate kinematic analyses based on video system data. J Biomech, 28, 879- 84
89
Chiou S.Y., Bahattacharaya A., Succop P.A. (1996). Effect of workers shoe wear on objective and subjective assessment of slipperiness. Am Ind Hyg Assoc J, 57, 823-831 Choi B.K. (1991). Surface modeling for CAD/CAM: Advances in Industrial Engineering. Amsterdam: Elsevier Choi K.N., Worthington P.L. en Hancock E.R. (2002). Estimating facial pose using shapefrom- shading. Pattern Recognition Letters, 23, 533- 548 Clarks (1976). Manual of shoemaking. second ed. Training department Clarks Clarks (1989). Manual of shoe making. Training department Clarks Cloughly W.B. et al. (1995). Effect of running on volume of the foot and ankle. Journal of Orthopaedic Sports Physical Therapy, 4, 22, 151- 154 Collazo C. ( 1988). A 1986-1987 study of consumer problems in shopping for footwear, with the emphasis on size and fit. Journal of testing and evaluation, 16, ( 4), 421-424 Coorevits P., Danneels L., Cambier D., Ramon H., Druyts H., Karlsson J., De Moor G., Vanderstraeten G. (2008). Test- retest reliability of wavelet and Fourier based EMG (intstantaneous) median frequencies in the evaluation of back and hip muscle fatigue during isometric back extensions. Journal of Electromyography and Kinesiology, 18 (5), 798- 806 Corner B., Hu A. (1997). Proceedings of Three-Dimensional Image Capture and Applications. SPIE, 3313, 90–99.
Corner B., Hu A. (1998). Effect of sway on image fidelity in whole body digitizing. In SPIE Proceedings, 3313, 90- 99
Coughlin M.J., Thompson F.M. (1995), The high price of high-fashion footwear, Instr. Course Lect, 44, 371-377 Debrunner H.U. (1965). Growth and development of the foot. Stuttgart, Ferdinand Enke
De Lateur B.J., Giaconi R.M., Questad K., Ko M., Lehmann J.F. (1991). Footwear and posture. Compensatory strategies for heel height. Am J Phys Med Rehabil, 70, (5), 246254
De Mits S. et al. (accepted, 2010). Reliability and validity of the Infoot 3D foot digitizer for a normal healthy population. Footwear Science
90
Dowling A.M. Steele J.R., Baur L.A. (2001). Does obesity influence foot structure and plantar pressure patterns in prepubescent children? Int J Obes Relat Metab Disord, 25, 845- 852 Dubois R., Karande S., Wright D.P., Martinez F. (2002). The use of ethylene/ styrene interpolymers in crosslinked foams for the footwear industry. Journal of cellular plastics, 38, 2, 149-161 Dufour A.B., Broe K.E., Nguyen U.D.T., Gagnon D.R., Hillstrom H.J., Walker A.H., Kivell E., Hannan M.T. (2009). Foot pain: is current or past shoewear a factor? Arthritis & Rheumatism, 61, (10), 1352- 1358 Dunne R.G., Bergman A.B., Rogers L.W., Inglin B., Rivara F.P. (1993). Elderly persons attitudes towards footwear- a factor in preventing falls. Pub Hlth Rep, 108, 245-548 Ebbeling C.J., Hamill J., Crussemeyer J.A. (1994). Lower extremity mechanics and energy cost of walking in high- heeled shoes. J Orthop Sports Phys Ther, 19, (4), 190-96 Echarri J.J. en Forriol F. (2003). The development in footprint morphology in 1851 Congolese children from urban and rural areas and the relationship between this and wearing shoes. Journal of pediatric orthopaedics, 12, 141- 146 Edelstein J.E. (1987). If the shoe fits: footwear considerations for elderly. Phys Occup Ther Geriatr, 5, 1-16 Endo M., Ashton- Miller J.A., Alexander N.B. (2002). Effects of age and gender on toe flexor muscle strength. J Gerontol, 7, 392-7 Essenyel M., Walsh K., Walden J.G., Gitter A. (2003). Kinetics of high- heeled gait. J Am Podiatr Med Assoc, 93, (1) 27-32 Fechteler P. en Eisert P. (2009). Adaptive colour classification for structured light systems. IET Computer vision, 3, (2), 49-59 Fernand (2002). http://www.fernandfootwear.com/tracefeet.html. ( 21 juni 2002) Fessler D.M., Haley K.J. en Lal R.D. (2005). Sexual dimorphism in foot length proportionate to stature. Annals of Human Biology, 32 (1), 44- 59 Finlay A.E. (1986). Footwear management in the elderly care programme. Physiother, 72, 172-178
91
Freedman A., Huntington E.C., Davis G.C., Magee R.B., Milstead V.M., Kirkpatrick C.M., (1946). Foot dimensions of soldiers. Third Partial Report Project NT-13. Fort Knox, Armored Medical Research Laboratory.
Frey C., Thompson F., Smith J., Sanders M., Horstman H. (1993). American orthopaedic foot and ankle society women’s shoe survey. Foot Ankle, 14, 78- 81
Frey C., Thompson F., Smith J. et al. (1995). Update on women’s footwear. Foot Ankle, 16, 328
Frey C. (2000). Foot health and shoewear for women. Clinical Orthopaedics and related research, 375, 32- 44 Forriol F. en Pascual J. (1990). Footprint analysis between three and seventeen years of age. Foot Ankle, 11, 101- 104 Forster F. (2006). A high resolution and high accuracy real- time 3D sensor based on structured light.
Proceedings of the third International Symposium on 3D Data
Processing, Visualization and Transmission, Chapel Hill, NC, USA, 208- 215
Francis P.R., Zozula C.A. (1990). Experimental determination of limiting and sliding friction forces for purposes of modeling slips, stumbles and falls. Am Soc for testing and materials, 55-72
Fujita H., Fukimoto S., Yoshida H., Wakasugi Y., Kano H. (2004). A 3-D foot scanning system with a sensor head guided around the foot. Transactions of the Institute of Systems, Control and Information Engineers, 17 (8), 330-337 Gärtner H., Lavoie J.F., Vermette E., Houle P.S., (1999). Multiple structured light system for the 3D-measurement of feet. Proceedings of Three-dimensional Image Capture and Applications II (IS&T/ SPIE) Conference, SPIE, 3640, 104–114
Garner E. (1995). Stay on your feet: information and suggestions to help prevent falls. Lismore: North Coast Public Health Unit.
Gastwirth B.W., O’Brien T.D., Nelson R.M., Manger D.C., Kinding S.A. (1991). An electrodynographic study of foot function in shoes of varying heel heights. J Am Podiatr Med Assoc, 81, (9), 463-72
92
Gefen A., Megido-Ravid M., Itzchak Y. Arcan M. (2002). Analysis of muscular fatigue and foot stability during high- heeled gait. Gait posture, 15, (1), 56-63
Gonzalez J.C. (2005). The morfo 3D foot database. Lecture notes in computer sciences, 3523, 658- 665 Gonzàlez J.C. et al. (2005). Study of children footprints growth using geometric morphometric techniques. 6th Symposium on Footwear Biomechanics, Cleveland, Ohio, 50- 51
Goonetilleke R.S., Luximon A., Tsui K.L. (2000). The quality of footwear fit: what we know, don’t know and should know. Proceedings of the IEA 2000, 515-518 Goonetilleke R.S. en Luximon A. (2001). Designing fot comfort: a footwear application. Computer aided ergonomics and safety conference, Maui Goonetilleke R.S. (2003). Designing footwear: back to basics in an effort to design for people. Proceedings of SEAMEC, 25- 31 Gould N. et al. (1989). Development of the child’s arch. Foot Ankle, 9, 241- 245 Griffin P.M., Narasimhan S., Yee S.R. (1992). Generation of uniquely encoded light patterns for range data acquisition. Pattern Recognition, 25, (6), 609- 616 Hamill J., Bates B.T., Knutzen K.M. en Kirkpatrick G.M. (1989). Relationship between selected static and lower extremity measures. Clinical Biomechanics, 4, 217-225 Hannan M. (1996). Epidemiologic perspectives on women and arthritis: an overview. Arthritis Care Res, 9, 424- 34 Hawes M.R. et al. (1992). Footprint parameters as a measure of arch height. Foot Ankle, 9, 241- 245 Hawes, M.R., Sovak D. (1994). Quantitative morphology of the human foot in a north American population. Ergonomics, 37 (7), 1213–1226 Hawes M.R., Sovak D., Miyashita M., Kang S.J., Yoshihuku Y. en Tanaka S. (1994). Ethnic differences in foot shape and the determination of shoe comfort. Ergonomics, 37, 187-196 Helal en Greiss (1984). Telescoping osteotomy for pressure metatarsalgia.
Journal of
Bone and Joint Surgery - British Volume, 66, (2), 213-217 Hefti F. en Brunner R. (1999). Flatfoot. Orthopade, 28, 159- 172
93
Henderson W.H., Cambell J.W. (1969). UCBL shoe insert: casting and fabrication. Bull Prosthet Res, 10, 215 Hignett S. en Masud T. (2006). A review of environmental hazards associated with inpatient falls. Ergonomics, 49, (5-6), 605- 616 Hill C., Gill T., Menz H., Taylor A. (2008). A prevalence and correlates of foot pain in a population- based study: the North West Adelaide health study. J Foot Ankle Res, 1, 2 Holscher E.C. en Hu K.K. (1976).
Detrimental results with the common inflared shoe.
Orthopedic Clinics of North America, 7, 1011-1018 Homme A.K., Henning E.M., Hartmann U. (2007).
3-Dimensional foot geometry and
pressure distribution analysis of the human foot. Visualization and analysis of two independent foot quantities for clinical applications. Springer proceedings in physics, 114, 308- 313 Hong W.H., Lee Y.H., Chen H.C., Pei Y.C., Wu C.Y. (2005). Influence of heel height and shoe insert on comfort perception and biomechanical performance of young female adults during walking. Foot Ankle Int., 26, (12), 1042-48 Houston V.L., Luo G.M., Mason C.P. et al. (2001). FEA Optimization of pedorthotic insole design for patients with diabetes mellitus. Proceedings of the 10th World Congress of the ISPO, Glasgow, Scotland, International society for prosthetics and orthotics, Copenhagen Houston VL, Luo GM, Mason CP et al. (2002). Optimization of pedorthic insole designs. Proceedings of the 2nd Annual Department of Veterans Affairs Research & Development meeting, Baltimore, MD, Houston V.L., Luo G., Mason C.P., Mussman M., Garbarini M., Beattie A.C. (2006). Changes in male foot shape and size with weightbearing. J Am Podiatr Med Assoc, 96 (4), 330-343 Houle P.S., Beaulieu E., Liu Z. (1997). Novel fully integrated computer system for custom footwear: from 3D digitization to manufacturing.
Proceedings of Three-dimensional
Image Capture and Applications, SPIE, 3313, 65–73
Hu H., Li Z., Yan J., Wang X., Xiao H., Duan J. et al. (2007). Anthropometric measurement of the Chinese elderly living in the Beijing area. International Journal of Industrial Ergonomics, 37 ( 4), 303- 311
94
Hung C.Y.P., Witana C.P. en Goonetilleke R.S. (2004). Anthropometric measurements from photographic images. Proceedings of the 7th International conference on work with Computer Systems (WWCS), Malaysia, 764- 769 Ito M. en Ishii A. (1995). A three- level checkerboard pattern (TCP) projection method for curved surface measurement. Pattern Recognition, 28, (1), 27- 40 James B., Parker A.W. (1989). Active and passive mobility of lower limb joints in elderly men and women. Am. J Phys Med Rehabil, 68, 162-7 Janchai S. en Tantisiriwat N. (2005). Reliability of foot calliper.
J. Med. Assoc. Thai,
88,4,85-89 Janisse D.J. (1992). The art and science of fitting shoes. Foot Ankle, 13 (12), 257-262 Jannink M.J., de Vries J., Stewart R.E., Groothoff J.W., Lankhorst G.J. (2004). Questionnaire for usability evaluation of orthopaedic Shoes: construction and reliability in patients with degenerative disorders of the foot. J Rehabil Med, 36, 242- 248 Jannink M.J., Ijzerman M.J., Groothuis- Oudshoorn K., Stewart R.E., Groothoff J.W., Lankhorst G.J. (2005). Use of orthopaedic shoes in patients with degenerative disorders of the foot. Arch Phys Med Rehabil, 86, 687- 692 Jelen K., Tetkova Z., Halounova L., Pavelka K., Koudelka T., Ruzicka P. (2005). Shape characteristics of the foot arch: Dynamics In the pregnancy period. Neuroendocrinology Letters, 26 (6), 752-756 Jung S., Lee S., Boo J., Park J. (2001). footwear of the Korean elderly.
A classification of foot types for designing
Proceedings of the 5th Symposium on footwear
biomechanics, 48- 49 Kadambande S., Khurana A., Debnath U., Bansal M., Hariharan K. (2006). Comparative anthropometric analysis of shod and unshod feet. The foot, 16, 188-191 Kayano J.J. (1986).
Dynamic function of medial foot arch. J. Jpn Orthop Assoc, 60,
1147- 56 Kawasaki H., Furukawa R., Sawaga R., Yagi Y. (2008). Dynamic scene shape reconstruction using a single structured light pattern.
Proceedings of the 26th IEEE
Conference on Computer Vision and Pattern Recognition, Anchorage, Alaska, USA, 1- 8 Kenshalo D.R. (1986). Somesthetic sensitivity in young and elderly humans. J. Gerontol, 41, 732-42
95
Kimura M., Hamill J., Hardin E.,Williams K. (2005.) 3D cross- sectional shape measurement of the foot while walking. Proc. of the 7th Symp on footwear biomechanics – Cleveland- OH- USA, 34-35 Kleindienst F. (2003). Gradierung funktioneller Sportschuhparameter am Laufschuh, Shaker Verlag, Aachen 495 Koenderink J. en van Doorn A. (1992). Surface shape and curvature scales. Image and Vision Computing, 10 (8), 557- 565 Koepsell T.D., Wolf M.E., Buchner D.M., Kukull W.A., La Croix A.Z., Tencer A.F., et al. (2004). Footwear style and risk of falls in older adults. J Am Geriatr Soc, 52, 1495-501 Koninckx T.P. en Van Gool L. (2006). Real- timerange acquisition by adaptive structured light. IEEE Transactions on Pattern Analysis and Machine Intelligence, 28, (3), 432- 445 Kouchi M. en Yamazaki
N. (1992). Allometry of the foot and the shoe last. Journal of
Anthropological Society of Nippon, 100, 101-118 Kouchi M. (1995).
Analysis of foot shape variation based on the medial axis of foot
outline. Ergonomics, 38 (9), 1911- 1920 Kouchi M. (1998). Foot dimensions and foot shape: Differences due to growth, generation and ethnic origin. Anthropological Sciennce, 106, 161- 188 Kouchi M., Mochimaru M. (2001). Development of a low cost foot- scanner for a custom shoe making system Proc. of the 5th Symp. on footwear biomechanics Zuerich Switzerland, 58- 59 Kouchi M. (2003). Inter-generation differences in foot morphology: aging or secular change? Journal of Human Ergology, 32, 23–48
Kouchi M., Mochimaru M., Nogawa H., Ujihashi S. (2005). Morphological fit of running shoes: perception and physical measurements. the 7th Symposium on Footwear Biomechanics, Cleveland, OH, USA Kouchi M en Mochimaru M. (2007) Growth changes in the foot shape of Japanese. Proceedings of the 8th Footwear Biomechanics Symposium. Taipei Kouchi M., Mochimaru M., Mientjes M. en Koch D.B. (2009.) Child foot shape: difference between three countries. Taylor& Francis, 1, (6), 118- 120
96
Kogler G.F., Solomonidis S.E., Paul J.B. (1996). Biomechanics of longitudinal arch support mechanisms in foot orthoses and their effect on plantar aponeurosis strain. Clin Biomech, 11, (5), 243- 52 Kraft D. (2008). Mensen dragen slecht passende schoenen. Podosophia, september, 2627 Krauss I. et al. (2005). Gender differences in foot shape. 7th symposium on Footwear Biomechanics, Cleveland, OH, USA Krauss I. (2006). Frauenspezifische Laufschuhkonzeption, University of Tübingen, 163 Krauss I., Frederick E. and Yang S. (2007). Female foot morphology- implications for last design. Proceedings 8th Footwear Biomechanics Symposium – Taipei, 39-40 Krauss I., Grau S., Mauch M., Maiwald C. en Horstmann T. (2008). Sex-related differences in foot shape. Ergonomics, 51, ( 11), 1693-1709 Kreighbaum E.F. en Smith M.A. (1996). Sports and Fitness Equipment Design. Champaign, Human Kinetics Kristen H. (1986). The child’s foot in Austria.
Zeitschrift für Orthopadie und Ihre
Grenzgebiete, 104, 318- 333 Kunde S., Frederick E. and Yang S. (2007). The influence of body position and physical Footwear Biomechanics Symposium- Taipei, 43- 44 Kusumoto A. (1990). Comparative foot dimensions in Filipino rural children and Tokyo children. Annuals of human biology, 17, 249- 255 Kusumoto A., Suzuki T., Yoshida H, Kwon J. (2007). Intervention Study to improve quality of life and health problems of community- living elderly women in Japan by shoe fitting and custom made insoles. Gerontology, 23, 348-356 Lecland C., Baly L., Berton E. (2010). Effect of shoe ageing on inflammatory protein development. Science & Sports, 25, 1, 47-49 Lee K.H., Shieh J.C., Matteliano A., Smiehorowski T. (1990). Electromyographic changes of leg muscles with heel lifts in women: therapeutic implications. Arch Phys Med Rehabil, 71, (1), 31-33 Leng J. en Du R. (2005). A deformation method for shoe last customization. ComputerAided Design& Applications, 2, 11-18
97
Leng J. en Du R. (2006). A CAD approach for designing customized shoe last. Comp Aided Des Appl, 3, (1-4), 377-384 Leveille S.G. et al. (1998). Foot pain and disability in older women. American Journal of Human Epidemiology, 148 (7), 657- 665 Lin C.J., Lai K.A., Kuan T.S. en Choi Y.L. (2001). Correlating factors and clinical significance of flexible flatfoot in preschool children. Journal of pediatric orthopaedics, 21, 378- 382 Lin C.L., Wang M.J. en Drury C.G. (2007). Biomechanical, physiological and psychological evaluation of clean room boots. Ergonomics, 50, (4), 481-496 Liu W., Miller J., Stefanyshyn D., Nigg B.M. (1999). Accuracy and reliability of a technique
for
quantifying
foot
shape,
dimensions
and
structural
characteristics.
Ergonomics, 42, (2), 346-58 Liu H. (2003). Derivation of surface topography and terrain parameters from single satellite image using shape- from- shading technique. Computers and Geosciences, 29, 1229-1239 Liu X., Wangdo K., Burkhard D. (2004). 3D characterization and localization of anatomical landmarks of the foot. Proceedings of the 2004 ACM SIGGRAPH international conference on virtual reality continuum and its applications in industry – Singapore, 253256 Lord S.R., Bashford G.M. (1996). Shoe characteristics and balance in older women. J Am Geriatr Soc, 44, (4), 429-33 Lord S.R., Bashford G.M., Howland A., Munro B. (1999). Effect of shoe collar height and sole hardness on balance in older women. J Am Geriatr Soc, 47, 1-4 Luo G., Houston V.L., Mussman M., Garbarini M., Beattie A.C., Thongpop C. (2009). Comparison of male and female foot shape. J Am Podiatr Med Assoc, 99, (5), 383-390 Luximon A., Goonetilleke R.S. en Tsiu K.L. ( 2001). A fit metric for footwear customization. Proceedings of the 2001 world congress on mass customization and personalization, Hong Kong Luximon A., Goonetilleke R.S. en Kwok L.T. (2003). Foot landmarking for footwear customization. Ergonomics, 46 (4), 364-383 Luximon A., Goonetilleke R.S. (2004). Foot shape modeling. Human Factors, 46, 304315
98
Luximon A., Goonetilleke R.S. en Zhang M. (2005). 3D foot shape generation from 2D information. Ergonomics, 48, (6) 625- 641 Mall N.A., Hardaker W.M., Nunley J.A. en Queen R.M. (2007). The reliability and reproducibility of foot type measurements using a mirrored foot photo box and digital photography compared to calliper measurements. J Biomech., 40, (5), 1171-1176 Mandato M.G., Nester E. (1999). The effects of increasing heel height on forefoot peak pressure. J. Am. Podiatr Assoc, 89, (2), 75-80 Manfio E.F. en Avila A.O.V. (2003). Um estudo de parametros antropometricos do pé feminine brasileiro. Brazilian Journal of Biomechanics, 4 (1), 39- 48 Manna I., Pradhan D., Gosh S., Kar S. J. en Dhara P. (2001), A comparative study of foot dimension between adult male and female and evaluation of foot hazards due to using of footwear. Journal of physiological anthropology and applied human science,20,4, 241246 Marr S.J. en Quine S. (1993). Shoe concerns and foot problems of wearers of safety footwear. Occupational Medicine, 43, 73- 77 Maslen B.A. en Ackland T.R. (1994). Radiographic study of skin displacement errors in the foot and ankle during standing. Clin Biomech, 9, 291- 96 Mauch M., Grau S., Krauss I., Maiwald C., Horstmann T. (2008). Foot morphology of normal, underweight and overweight children. International Journal of Obesity, 32, 10681075 Mauch M., Mickle K.J., Munro B.J., Dowling A.M., Grau S.en Steele J.R. (2008). Do the feet of German and Australian children differ in structure? Implications for children’s shoe design. Ergonomics, 51, 4, 527-539 Mauch M., Grau S., Krauss I., Maiwald C., Horstmann T. (2009). A new approach to children’s footwear based on foot type classification. Ergonomics, 52, 8, 999- 1008 McPoil T.G. (2000). Athletic footwear: design, performance and selection issues. Journal of science and medicine in sport, 3, 260-267 Mc Worther J.W. et al. (2003). The effect of walking, running and shoe size on foot volumetrics. Physical Therapy in Sports, 4, 87- 92 Menant J.C., Steele J.R., Menz H.B., Munro B.J., Lord S.R. (2008). Effects of footwear features on balance and stepping in older people. Gerontology, 54, (1), 18-23
99
Menant J.C., Steele J.R., Menz H.B., Munro B.J., Lord S.R. (2008). Optimizing footwear for older people at risk of falls. Journal of Rehabilitation Research & Development, 45, (8), 1167- 1182 Menz H.B., Lord S.R. (1999). Footwear and postural stability in older people. J Am Podiatr Med Assoc, 89, (7), 346-537 Menz H.B. en Sherrington C. (2000). The footwear assessment form: a reliable clinical tool to assess footwear characteristics of relevance to postural stability in older adults. Clinical Rehabilitation, 14, 657- 664 Menz H.B., Lord S, McIntosh A. (2001). Slip resistance of casual footwear: implications for falls in older adults. Gerontology, 47, 145-9 Menz H.B. en Morris M.E. (2005).
Footwear characteristics and foot problems in older
people. Gerontology, 51,346-351 Menz H.B., Morris M.E., Lord S.R. (2005). Footwear characteristics and risk of indoor and outdoor falls in older people. Gerontology, 52, 174-180 Menz H.B. en Munteanu S.E. (2005). Validity of 3 clinical techniques for the measurement of static foot posture in older people. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 35, 8, 479-486 Menz H.B. en Munteanu S.E. (2005). Radiographic validation of the Manchester scale for the classification of hallux valgus deformity. Rheumatology , 44 , 1061 – 1066 Menz H.B., Morris M.E., Lord S.R. (2006). Foot and ankle risk factors for falls in older people: a prospective study. Journal of Gerontology: medical sciences, 61A, (8), 866870 Messier S.P., Davies S.E., Curl W.W., Lowery R.B. en Pack R.J. (1991). Etiology factors associated with patellofemoral pain in runners. Medicine and Science in Sports and Exercise, 23, 1008-1015 Mochimaru M., Kouchi M. (1997). Automatic calculation of the medial axis of foot outline and its flexion angles. Ergonomics, 40, (4), 450- 464 Mochimaru M., Kouchi M., Dohi M. (2000). Analysis of 3-D human foot forms using the Free Form Deformation method and its application in grading shoe lasts.
Ergonomics,
43, (9), 1301- 1313
100
Mochimaru M., Kouchi M. (2005). Last customization from an individual foot form and design dimensions. National institute of advanced industrial science and technology, 241-6 Mündermann A., Stefanyshyn D.J. en Nigg B.M. (2001). Relationship between footwear comfort of shoe inserts and anthropometric an sensory factors. Medicine and science in sport , 11 , 1939-1945 Munro B.J. en Steele J.R. (1999). Household- shoe wearing and purchasing habits. A survey of people aged 65 years and older. J Am Podiatr Assoc, 89, (10), 506-514 Nacher B., Alemany S., Gonzalez J.C., Alcantara E. (2006). A footwear fit classification model based on anthropometric data. SAE International, 01 Nana I., Pradhan D., Ghosh S., et al. (2001). A comparative study of footdimension between adult males and females and evaluation of foot hazards due to using footwear. J Physiol Anthrpol Appl Hum Sci, 20, 241 National
Research
Council,
Wickens
C.D.,
Mavor
A.S.,
Mc
Gee
J.P.
(1997).
Flight to the future: Human factors in air traffic control. Washington DC: National academic press Nike (2002). http://nikeid.nike.com/ (21 juni 2002) Nigg B.M., Fisher V., Allinger T.L., Ronksy J.R., Engsberg J.R. (1992). Range of motion of the foot as a function of age. Foot ankle, 13, 336- 43 O’ Connor K., Bragdon G. en Braumhauer J.F. (2006). Sexual dimorphism of the foot and ankle. The Orthopaedic Clinics of North America, 37, (4), 569- 574 Opila- Correia K.A. (1990). Kinematics of high- heeled gait with consideration for age and experience of wearers. Arch Phys Med Rehabil, 71, (11), 905-909 Otsuka R. et al. (2003). Association of flatfoot with pain, fatigue and obesity in Japanese over sixties, Nippon Koshu Eisei Zasshi, 50 (10), 988- 998 Ozden H. et al. (2005). Stature and sex estimate using foot and shoe dimensions. Forensic Science International, 147, 181- 184 Pagés J., Salvi J., Forest J. (2005). Optimised de Bruijn patterns for one- shot shape acquisition. Image and Vision Computing, 23, 8, 707- 720
101
Parham K.R., Gordon C.C., Bensel C.K. (1992). Anthropometry of the foot and lower leg of US Army soldiers: fort Jackson SC-1985, United States Army Natick Research, Development and Engineering Center: Natick, MA, 92, 028, 341 Parker K. (1996). Settling Footwear Complaints. Northants: Satra Technology centre Perry S.D., Radtke A., Goodwin C.R. (2007). Influence of footwear midsole material hardness on dynamic balance control during unexpected gait determination. Gait Posture, 25, (1), 94-98 Pheasant S. (1988). Bodyspace: Anthropometry, Ergonomics and Design. Taylor & Francis, New York, Philadelphia, London.
Pivecka, J. en Laure S. (1995). Practical Handbook for Shoe Designers: The Shoe Last. International School of Modern Shoemaking. Pribanic T., Dzapo H., Salvi J. (2010). Efficient and low cost D Structured light system based on a modified number- theoretic approach. EURASIP Journal on advances in signal processing, 2010,1-11 Putz- Anderson F. (1988), Cumulative trauma disorders. NY, Taylor and Francis Razeghi M. en Batt M.E. (2002). Foot type classification: a critical review of current methods. Gait Posture, 15, 282- 291 Reinschmidt C., Van Den Bogert A.J., Nigg B.M., Lundberg A., Murphy N. (1997). Effect of skin movement on the analysis of skeletalk nee motion during running. J Biomech, 30, 729-32 Riddiford- Harland D.L., Steele J.R., Storlien L.H. (2000). Does obesity influence foot structure in prepubescent children? Int J Obes Relat Metab Disord, 24, 541- 544 Ritz (2006). http://www.ritzstick.com/ (16 november 2006) Robbins S., Gouw G.J. (1991). Athletic footwear: unsafe due to perceptual illusions. Med. Sci. Sport Exer, 23, 217-224 Robbins S., Gouw G.J., Mc Glaran J. (1992). Shoe sole thickness and hardness influence balance in older men. J Am Geriatr Soc, 40, (11), 1089-1094 Robbins S., Waked E., Gouw G.J. et al., (1994). Athletic footwear affects balance in men. Br. J Sports Med, 28, 117-122
102
Robbins S., Waked E., Allard P. et al. (1997). Foot position awareness in younger and older men: the influence of footwear sole properties. J Am Geriatr Soc, 45, 61-66 Rose G.K., Welton E.A. en Marshall T. (1985). The diagnosis of flat foot in the child. Journal of Bone and Joint Surgery, British volume, 67, 71- 78 Rossi W.A. (1983). The high incidence of mismatched feet in population. Foot and Ankle, 4, 105- 112 Rossi W.A. en Tennant R. (1984). Professional shoe fitting. New York : National Shoe Retailers Association, 1-160 Rossi W.A. (1988). The futile search for the perfect shoe fit. Journal of Testing and Evaluation, 16, 393- 403 Rossi W.A. en Tennant R. (1993). Professional Shoe Fitting. National Shoe Retailer Association, New York Rossi W.A. en Tennant R. (2000). Professional shoe fitting. New York, NY: Pedorthic Footwear association and National Shoe Retailers Association. Rossi W.A. ( 2001). Footwear: the primary cause of foot disorders ( part2). Podiatry Management, 2, 129-138 Rossi W.A. ( 2002). Children’s footwear: launching site for adult foot ills; it’s time to advocate shoelessness for kids. Podiatry Management, October, 83-100 Rupérez M.J., Monserrat C., Alcaniz M. (2009). A study of the viability of obtaining a generic animation of the foot while walking for the virtual testing of footwear using dorsal pressures. Journal of Biomechanics, 42, 2040- 2046 Scott G., Menz H.B., Newcombe L. (2007). Age- related differences in foot structure and function. Gait & Posture, 26, 68- 75 Seale K.S. (1995). Woman and their shoes: unrealistic expectations? Instr Course Lect., 44, 379- 384 Sederberg T.W. (1986). Free- form deformation of solid geometric models. Proceedings of ACM SIGGRAPH ’86- Computer Graphics, 20, (10), 151-160 Seligman D.A., Dawson D.R. (2003). Customized heel pads and soft orthotics to treat heel pain and plantar fasciitis. Arch Phys Med Rehabil, 84, 564-567 Sherrington C. en Menz H.B. (2003). An evaluation of footwear worn at the time of fallrelated hip fracture. Age and Ageing, 32, (3), 310- 314
103
Smith K.E., Commean P.K., Robertson D.D., Pilgram T., Mueller M.J. (2001). Precision and accuracy of computed tomography foot measurements, Arch Phys Med Rehabil, 82, 925- 929 Smits J. en Edens R. (2006). Onderzoek met excel en SPSS. Pearson Education Benelux voor de Nederlandse editie. Borne Enschede Snow R.E., Williams K.R. (1994). High heeled shoes: their effect on center of mass position, posture, three- dimensional kinematics, rearfoot motion and ground reaction forces. Arch Phys Med Rehabil., 75, (5), 568-76 Snow R.E., Williams K.R., Holmes G.B. (1992). The effects of wearing high heeled shoes on pedal pressure in women. Foot Ankle, 13 (2), 85-92 Speksnijder C.M., Munckhof R., Moonen S., Walenkamp G. (2005). The higher the heel the higher the forefoot- pressure in ten healthy women. The foot, 15, (1), 17-21 Staheli L.T. (1991). Shoes for children: a review. Pediatrics, 88, 371- 375 Staheli L.T., Chew D.E., Corbett M. (1987). The longitudinal arch. A sturvey of eight hundred and eigthy- two feet in normal children and adults. J Bone joint surg Am, 69, 426-8 Tajima J. en Iwakawa M. (1990). 3D- data acquisition by rainbow range finder. Proceedings of the 10th International Conference on Pattern Recognition, Atlantic City, NJ, USA, 1, 309- 313 Tam K.S. en Atkinson J. (2003). An approach for creating solid models from orthogonal views by identification of Boolean operations.
Journal of Materials Processing
Technology, 138, 163- 169 Tehrani M., Saghaeian A., Mohajerani O. (2008). A new approach to 3D modeling using structured light pattern.
Proceedings of the third International Conference on
Information and Communication Technologies, Damascus, Syria, 1- 5 Thornbury J.M., Mistretta C.M. (1981). Tactile sensitivity as a function of age.
J
Gerontol, 36, 34-9 Tremaine M.D. en Awad E.M. ( 1998). The foot and ankle sourcebook. Los Angeles Lowell House Triboulet en Chavand F. (1996). Methods for updating the environment’s geometric database in telerobotics. Mathematics and Computers in Simulation, 41, 307- 320
104
Tsung B.Y., Zhang M., Fan Y.B., Boone D.A. (2003). Quantitative comparison of plantar foot shapes under different weightbearing conditions. Journal of Rehabilitation Research and Development, 40, (6), 517- 526 Umeki Y. (1991). Static results of medial foot arch. Nippon Seikeigeka Gakkai Zasshi, 65 (10), 891-901 Van Gheluwe B. et al. (1999). The influence of heel fit on rearfoot motion in running shoes. Journal of Applied Biomechanics, 15, 361- 372 Venkatappaiah B. (1997). Introduction to the Modern Footwear Technology. Footwear Science and Engineering (Rtd) Central Leather Research Institute, Chennai.
Voracek
M., et al. (2007). Sex differences in relative foot length and perceived
attractiveness of female feet: relationships among anthtropometry, physique and preference ratings. Perceptual and Motor Skills, 104, 1123- 1138 Wang Y.T., Pascoe D.D., Kim C.K., Xu D. (2001). Force patterns of heel strike and toe off on different heel heights in normal walking. Foot Ankle Int, 22, (6), 486-492
Wehr A. (1999). 3-Imaging laser scanner for close range metrology. Proceedings of the SPIE Conference on Laser Radar Technology and Applications IV, Orlando, FL, , SPIE, 3707, 381–389.
Weir J.P. (2005). Quantifying test- retest reliability using intraclass correlation coefficient and the SEM. J. Strength. Cond. Res.,19, (1), 231- 240 Windle C.M., Gregory S.M., Dixon S.J. (1999). The shock attenuation characteristics of four different insoles when worn in a military boot during running and marching. Gait posture, 9, 31-37
Wilson M.P. (1990). Development of SATRA slip test and tread pattern design guidelines. Am Society for testing and materials, 113-123
Winkel J. en Jorgensen K. (1986). Swelling of the foot, its vascular volume and systemic hemoconcentration during long-term constrained sitting.
European Journal of Applied
Physiology, 55 (2), 162-166
Witana C.P., Feng J. en Goonetilleke R.S. (2004), Dimensional differences for evaluating the quality of footwear fit. Ergonomics, 47, (12), 1301-1317
105
Witana C.P., Xiong S.P., Zhao J.H., Goonetilleke R.S. (2006). Foot measurements from three-
dimensional
scans:
A
comparison
and
evaluation
of
different
methods.
International Journal of Industrial Ergonomics, 36, 789- 807 Witana C.P., Goonetilleke R.S., Xiong S., Au E.Y.L. (2009). Effects of surface characteristics on the plantar shape of feet and subjects perceived sensations. Applied Ergonomics, 40, 267- 279 White R.M. (1982). Comparative anthropometry of the foot. Technical Report IPL-230, US Army Natick Research and Development Laboratories, Natick, MA.
Wolf S. en Döderlein L. (2007). Foot motion in patients with Charcot- Marie Tooth disease. 16th Annual Meeting of ESMAC. Gait. Posture, 26, 1- 122 Wunderlich R.E.
en Cavanagh P.R. (2001). Gender differences in adult foot shape:
implications for shoe design. Medicine and science in sports and exercise, 33, 4, 605-611 Wust C. en Capson D.W. (1991). Surface profile measurement using color fringe projection. Machine Vision and Applications, 4, (3), 193- 203 Xiong S., Goonetilleke R.S., Witana C.P., Lee Au E.Y. (2008). Modelling foot height and foot shape-related dimensions, Ergonomics, 51, 8, 1272-1289 Xiong S., Goonetilleke R.S., Zhao J., Wenyan L., Witana C.P. (2009). Foot deformations under different load- bearing conditions and their relationships to stature and body weight. Antrhopological Science, 117 (2), 77-88 Xiong S., Zhao J., Jiang Z. (2010). A computer- aided design system for foot- featurebased shoe last customization. Adv Manuf Technol, 46, 11- 19 Yahara H., Higuma N., Fukui Y., Nishihara S., Mochimaru M. en Kouchi M. (2005). Estimation of anatomical landmark position from model of 3- dimensional foot by the FFD method. Systems and Computers in Japan, 36 (3), 1- 13 Ye J.R. (1983) Shoe last design. Taiwan, ROC: Industrial Bureau of Economics Ministry Yu C.- H. , Tu H.- H.
(2008).
Foot surface area database and estimation formula.
Applied Ergonomics, 1-8 Yung- Hui L., Wei-Hsien H. (2005). Effects of shoe inserts and heel height on foot pressure, impact force and perceived comfort during walking. Appl. Ergon., 36, (3), 355362
106
Zhang L., Curless B., Seitz S. (2002). Rapid shape acquisition using color structured light and multi- pass dynamic programming. Proceedings of the 1st International Symposium on 3D Data Processing, Visualization and Transmission, Padova, Italy, 24- 36 Zhao J., Xiong S, Bu Y en Goonetilleke R.S. (2007). Computerized girth determination for custom footwear manufacture. Computers & Industrial Engineering, 54 (3), 359- 373
107
G. Bijlagen 1. Bijlage 1: Vragenlijst Geboorte datum : ……. / …… / 19…… Lichaamsgewicht : ………kg
Volgnummer………………
Lengte : …………. Cm
testdatum :.…./…../2009
Omcirkel het passende antwoord of kleur het passende bolletje 1. Geslacht : VROUW / MAN
2. Welke etnische afkomst hebben uw ouders? Moeder :
Vader :
0 Noord - Afrikaans
0 Hispanic
0 Noord - Afrikaans
0 Hispanic
0 Zuid – Afrikaans
0 Native american
0 Zuid – Afrikaans
0 Native american
0 Caucasisch
0 Oceanisch
0 Caucasisch
0 Oceanisch
0 Indisch
0 Oost – Aziatisch
0 Indisch
0 Oost - Aziatisch
3. Hebt u één van de volgende aandoeningen? 0 Systeemaandoeningen die een invloed hebben op uw onderste ledematen : zoals bv. reuma, diabetes, neurologische aandoening 0 Chirurgische ingreep : vb. operatie aan de voet/enkel 0 Geen
4. Draagt u orthopedische schoenen of semi-orthopedische schoenen? JA / NEEN Draagt u steunzolen? JA / NEEN Indien JA : welk soort steunzolen? op maat gemaakte / préfab steunzolen
5. Welke schoenmaat kiest u? 34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
6. Hoeveel paar schoenen hebt u? < 5 paar
5 – 10 paar
10 – 15 paar
15 – 20 paar
> 20 paar
7. Hoe frequent wisselt u van schoenen? Meermaals per dag
dagelijks
Meermaals per week
wekelijks
Meermaals per maand
maandelijks
nooit
8. Hebt u regelmatig pijn aan uw voeten wanneer u deze schoenen draagt? JA / NEEN 8.1. Indien JA : Aan welke voet hebt u het meeste last? LINKS / RECHTS / BEIDEN
8.2. Indien JA : Waar hebt u pijn aan de voet? Duid aan op de prent.
Li
Re
Re
Li
9. Li
Re
9.Vindt u moeilijk goede schoenen? JA
Li
/
Re
NEEN
Indien JA : Wat is het probleem waarmee u dan te maken hebt? (meerdere antwoorden mogelijk ) 0 te smal
0 te breed
0 te klein
0 te groot
0 te harde zool
0 andere : ………….………………………….
0 niet mooi 0 te duur
10. Wat vindt u belangrijk bij uw schoenkeuze? (duid aan in graad van belangrijkheid: 1 = meest belangrijke, 2 iets minder belangrijk enz…) _ Dat de schoenen modieus zijn _ Dat de schoen comfortabel is _ Dat de schoen goed past _ De prijs van de schoen _ De prijs in vergelijking met de kwaliteit van de schoen _ Andere redenen: ………………………………
II
1.
Bijlage 2: Tabellen en Grafieken
Bijlage: grafieken met kenmerken van de populatie
-
Het aantal proefpersonen per leeftijdscategorie.
-
Spreiding proefpersonen volgens geslacht en leeftijd.
-
Spreiding aantal proefpersonen volgens geslacht en gewicht.
III
-
Gemiddelden in de steekproef.
Gemiddelde
Alle Proefpersonen
Mannen
Vrouwen
BMI (kg/m²)
23,47
24,17
22,84
Lengte (cm)
173,99
181,1
167,57
Gewicht (kg)
71,32
79,33
64,09
Leeftijd
28
28
28
Bijlage: grafieken soorten schoenen
-
Open schoenen versus gesloten schoenen.
IV
-
Soorten open schoenen
-
Soorten gesloten schoenen.
V
-
Soorten sluitingen
VI
Bijlage grafieken hakhoogte -
Aantal vrouwen die steunzolen dragen per categorie hakhoogte.
-
Aantal mannen die steunzolen dragen per categorie hakhoogte.
VII
-
Aantal vrouwen die geen steunzolen dragen per categorie hakhoogte.
-
Aantal mannen die geen steunzolen dragen per categorie hakhoogte.
VIII
Bijlage grafieken en tabellen van de enquêtevragen
-
Welke schoenmaat kiest u?
Schoenmaat vrouw man
33 1 0
34 1 0
36 10 0
37 18 0
37,5 1 0
38 32 0
38,5 13 0
39 52 1
39,5 12 0
Schoenmaat vrouw man
40 25 5
40,5 4 0
41 17 6
41,5 1 4
42 3 26
42,5 1 6
43 3 51
43,5 0 8
44 1 23
Schoenmaat vrouw man
44,5 0 6
45 0 23
45,5 0 2
46 0 11
-
47 0 3
48 0 1
50 0 1
totaal 195 177
Hoeveel paar schoenen hebt u?
IX
-
Hoe frequent wisselt u van schoenen?
-
Aan welke voet hebt u het meeste last als u deze schoenen draagt?
X
-
Waar hebt u pijn aan de voet?
XI
-
Wat is het probleem indien u moeilijk goede schoenen vindt?
-
Wat vindt u belangrijk bij uw schoenkeuze?
XII
