HET RECHT OP ZELFBESCHIKKING EN DE TOEKOMST VAN ONAFHANKELIJKHEIDSBEWEGINGEN

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2013-2014

HET RECHT OP ZELFBESCHIKKING EN DE TOEKOMST VAN ONAFHANKELIJKHEIDSBEWEGINGEN

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Toon Delie (studentennr. 00906597)

Promotor: Prof. dr. F. Maes Commissaris: H. Schoukens

2

Inhoudstafel Lijst met afkortingen ...........................................................................................................................6 1.

Inleiding ......................................................................................................................................7

2. Het recht op zelfbeschikking: historiek en juridische basis ...............................................................8 2.1. Voor de VN ...............................................................................................................................8 2.1.1. Oorsprong recht op zelfbeschikking ...................................................................................8 2.1.2. Pre-VN...............................................................................................................................9 2.2. VN-Tijdperk ............................................................................................................................ 12 2.2.1. VN-Charter ...................................................................................................................... 12 2.2.1.1. Art 1(2), Art 55, Art 73 VN-Charter 26 juni 1945 ........................................................ 12 2.2.1.2. Draagwijdte .............................................................................................................. 13 2.2.2. Resolutie 1514 ................................................................................................................. 15 2.2.2.1. Ontstaan Resolutie ................................................................................................... 15 2.2.2.2. Inhoud dekolonisatieverklaring ................................................................................. 16 2.2.2.3. Draagwijdte .............................................................................................................. 17 2.2.3. De Mensenrechtenverdragen van 1966 ........................................................................... 19 2.2.3.1. Zelfbeschikking in deze verdragen............................................................................. 19 2.2.3.2. Draagwijdte .............................................................................................................. 20 2.2.4. Resolutie 2625 ................................................................................................................. 22 2.2.4.1. Ontstaan resolutie .................................................................................................... 22 2.2.4.2. Inhoud resolutie ....................................................................................................... 22 2.2.4.3. Draagwijdte resolutie................................................................................................ 23 2.2.5. Andere bronnen van het recht op zelfbeschikking ........................................................... 25 2.2.5.1. VN resoluties ............................................................................................................ 25 2.2.5.2. Internationaal Gerechtshof ....................................................................................... 27 2.2.5.3.Regionale Verdragen ................................................................................................. 28 2.2.5.3.1. Helsinki Slotakte (1975) ...................................................................................... 28 2.2.5.3.2. Afrikaans Handvest voor de Rechten van Mens en Volken (1981) ....................... 29 2.2.6. VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken ...................................................... 30 2.2.6.1. Oorsprong ................................................................................................................ 30 2.2.6.2. Onstaan .................................................................................................................... 31 2.2.6.3. Inhoud Verklaring ..................................................................................................... 32 2.2.6.4. Impact Verklaring...................................................................................................... 34 3. Hedendaagse discussies inzake het recht op zelfbeschikking ......................................................... 36 3

3.1. Volkeren, minderheden en inheemse volken .......................................................................... 36 3.2. Zelfbeschikking en secessie .................................................................................................... 40 3.2.1. Secessie en internationale akten...................................................................................... 41 3.2.2. Loskoppeling tussen zelfbeschikking en secessie .............................................................. 42 3.2.3. Remedial secession.......................................................................................................... 45 3.2.4. Secessie in de praktijk ...................................................................................................... 46 3.3. Zelfbeschikking als mensenrecht ............................................................................................ 48 4. Casusstudie ................................................................................................................................... 51 4.1. Kosovo ................................................................................................................................... 52 4.1.1. Geschiedenis ................................................................................................................... 52 4.1.1.1. Oorsprong ................................................................................................................ 52 4.1.1.2. Uiteenvallen Joegoslavië ........................................................................................... 52 4.1.1.3. Kosovo-oorlog........................................................................................................... 54 4.1.1.3. Kosovo onder VN administratie................................................................................. 56 4.1.1.4. Onafhankelijkheid ..................................................................................................... 57 4.1.2. Kosovo en zelfbeschikking ............................................................................................... 58 4.1.2.1. Toepasselijkheid recht op zelfbeschikking ................................................................. 58 4.1.2.2. Ook een recht op secessie? ....................................................................................... 60 4.1.2.3.Voldoet Kosovo aan de voorwaarden om een staat te zijn? ....................................... 61 4.1.3. Kosovo Advisory Opinion ................................................................................................. 63 4.1.3.1. Inhoud ...................................................................................................................... 63 4.1.3.2. Gevolgen voor zelfbeschikking, een precedent? ........................................................ 64 4.1.3. Conclusie Kosovo ............................................................................................................. 66 4.2. Transnationale Volkeren......................................................................................................... 67 4.2.1. Situering .......................................................................................................................... 67 4.2.2. De strijd om erkenning .................................................................................................... 68 4.2.2.1. De Sami .................................................................................................................... 68 4.2.2.2. De Inuït ..................................................................................................................... 69 4.2.3. Zelfbeschikking en de poolvolkeren ................................................................................. 71 4.2.3.1. Saami........................................................................................................................ 71 4.2.3.1.1. Ontwikkeling zelfbeschikking.............................................................................. 71 4.2.3.1.2. The Draft Nordic Sami Convention ..................................................................... 73 4.2.3.1. Inuït .......................................................................................................................... 75 4.2.3.1.1. Ontwikkeling zelfbeschikking.............................................................................. 75 4

4.2.3.1.2. Circumpolar Inuit Declaration on Sovereignty in the Arctic ................................. 76 4.2.4. Conclusie Poolvolkeren .................................................................................................... 78 4.3. Tibet....................................................................................................................................... 79 4.3.1. Situering .......................................................................................................................... 79 4.3.2. Geschiedenis ................................................................................................................... 80 4.3.2.1. Oorsprong en de facto onafhankelijkheid.................................................................. 80 4.3.2.2. De Chinese bezetting ................................................................................................ 81 4.3.3. Zelfbeschikking en Tibet .................................................................................................. 85 4.3.3.1. Claims op Tibet ......................................................................................................... 85 4.3.3.2. Herstel van de Tibetaanse staat ................................................................................ 86 4.3.3.3. Remedial Secession................................................................................................... 87 4.3.3.4. Autonomie binnen China .......................................................................................... 89 4.3.4. Conclusie Tibet ................................................................................................................ 90 5. Conclusie................................................................................................................................... 92 Bibliografie ....................................................................................................................................... 94

5

Lijst met afkortingen AVRM – Afrikaans Handvest voor de Rechten van Mens en Volken BUPO - Internationaal Verdrag inzake Politieke en Burgerlijke Rechten CIDSA – Circumpolar Inuit Declaration on Sovereignty in the Arctic ECOSOC – Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten FRY – Former Republic of Yougoslavia ICC –Inuit Circumpolar Council ILO – International Labour Organization IMF – Internationaal Monetair Fonds KFOR – Kosovo Force KLA – Kosovo Liberation Army NAVO – Noord-Atlantische Verdragsorganisatie NSGT - non self-governing territories PCTAR – Prepatory Committee for the Autonomous Region of Tibet PISG – Provisional Institutions of Self-Government PLA – Peoples Liberation Army TAR – Tibetaanse Autonome Regio UNMIK – UN Interim Administration Mission in Kosovo VN – Verenigde Naties WGIP – Working Group on Indigenous Peoples

6

1. Inleiding Er zijn weinig begrippen in de hedendaagse internationale rechtsorde die zulke polemiek op gang gebracht hebben als het recht op zelfbeschikking. Dit recht heeft reeds een lange historie achter de rug, met als eerste uitgangspunt de Amerikaans onafhankelijkheidsoorlog. Het begrip werd echter pas bekend na de speech van Woodrow Wilson naar aanleiding van zijn ‘Fourteen Points of Wilson1’. Een eerste juridische basis kwam er naar aanleiding van het VN-Charter dat in zijn artikelen 1(2), 55 en 73(b) een korte verwijzing maakt naar ‘the principle of equal rights and self-determination of people’. Dit betekende het startpunt van de uitermate boeiende ontwikkeling van het principe dat langzaam in een recht (al wordt dit door sommigen betwist) evolueerde. Gezien de nauwe verbondenheid tussen het begrip zelfbeschikking en het begrip soevereiniteit, begrijpt iedere rechtsgeleerde al snel dat dit een bijzonder beladen begrip is dat voor heel wat doctrine en discussie heeft gezorgd. Tegelijkertijd kan men zich ook afvragen wat het praktische nut is van een begrip dat voortdurend door verschillende visies wordt beïnvloed en dat doorheen haar geschiedenis al heel wat gedaantes heeft aangenomen. Dit zijn vragen die ik in mijn masterproef aan bod zal laten komen. Gezien het feit dat er zelden een internationale consensus is gekomen rond het begrip omwille van haar nauwe verwevenheid met soevereiniteit, is het moeilijk om het begrip op een louter juridische basis te onderzoeken aangezien deze basis nu eenmaal veel te vaag is. Hierdoor is een casusgerichte aanpak van dit thema dan ook de te verkiezen methode om dit onderzoek uit te werken. Via een historische benadering vanuit de roots van het begrip en een analyse van de evolutie van het begrip in de VN-traditie wil ik tot de basis van mijn onderzoek komen. Wat kan het recht op zelfbeschikking in een aantal hedendaagse conflicten betekenen, hoe kan men het recht op een concrete wijze invullen en vooral: op welk vlak ligt de toekomst van het zelfbeschikkingsrecht? Centraal in dit onderzoek wil ik drie casussen van dichtbij onderzoeken. Deze hebben alle drie een zeer specifieke invalshoek ten opzichte van het recht op zelfbeschikking wat elk van deze casussen dan ook uniek maakt. Het gaat om Kosovo en het uiteenvallen van Oud-Joegoslavië, de problematiek van transnationale volkeren (namelijk de volkeren van de Noordelijke Poolcirkel) en de Autonome Regio Tibet binnen de Volksrepubliek China. Deze drie casussen vormen de basis voor mijn onderzoek, wat niet wegneemt dat ik ter duiding nog andere casussen en probleemgebieden zal aanhalen.

1

D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 114.

7

Men kan niet enkel een onderzoek doen naar het recht op zelfbeschikking zonder ook de wisselwerking met andere elementen van het internationaal publiekrecht te bestuderen, gezien deze elkaar kunnen ondersteunen en zo ook versterken. Het begrip staat niet op zichzelf maar moet gezien worden binnen het geheel van internationale werkingsmiddelen. Hierbij kan ik onder meer de soevereiniteit van staten2 en de vrij recente wisselwerking met de mensenrechten3 vermelden. Zoals reeds aangehaald is het opzet van deze masterproef om via dit onderzoek tot een grondig inzicht te komen in de huidige situatie omtrent het recht op zelfbeschikking en om op basis hiervan ook een gefundeerde toekomstvoorspelling te maken rond de relevantie en evolutie van dat recht. Ik wil in de conclusies dan ook mijn eigen mening verwerken want naast de juridische kant van het recht op zelfbeschikking kan niet ontkend worden dat het begrip ook zeer nauw met de internationale politiek verweven is. Dit draagt natuurlijk ook bij de tot grote polemiek die hierover woedt.

2. Het recht op zelfbeschikking: historiek en juridische basis 2.1. Voor de VN 2.1.1. Oorsprong recht op zelfbeschikking Er zijn veel verschillende hypotheses over waar het begrip of de idee achter het recht op zelfbeschikking vandaan komt. Inhoudelijk kun je de ideeën die de basis van het begrip vormen reeds terugvinden bij vrij vroege gebeurtenissen, zo vermeldden verschillende auteurs o.a. de Amerikaanse Revolutie4, de Latijns-Amerikaanse Vrijheidsoorlogen5, de Franse Revolutie6 en ook het communistisch gedachtegoed van Lenin en Stalin7. Hierbij zien we het verband tussen het recht op zelfbeschikking en de soevereiniteit van het volk, wat dan ook een steunpilaar van deze revoluties was. Sommige auteurs willen hier dan ook de lijn doortrekken naar het nationalisme8. Hoewel hierin 2

T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 194. 3 H. Hannum, “Right to self determination in the twenty-first century”, Washington & Lee Law Review 1998, 773. 4 H. Hazewinkel, “Self-determination, Territorial Integrity and the OSCE”, Helsinki Monitor 2007, 289. 5 Idem. 6 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 258. 7 J. Van der Vyver, “The Right to Self-determination and it’s enforcement”, ILSA Journal of International and Comparative Law, 2004, 422. 8 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 258.

8

wel degelijk een bepaalde relevantie schuilt, blijft het moeilijk om hier over zekerheden te spreken. De vraag is dan ook in hoeverre je de toenmalige ideologie dan kan vergelijken met de huidige doctrine.

2.1.2. Pre-VN Aangenomen wordt dat het recht op zelfbeschikking een begrip is geworden in de internationale politiek sinds de Fourteen Points-speech van Amerikaans President Woodrow Wilson uitgesproken voor het Amerikaanse Congres op 8 januari 1918. Wilson had het in deze toespraak over de toekomst van Europa, vrede en herstel en bovenal de hertekening van de staten in Europa na de verwoestende kracht van de Eerste Wereldoorlog. In Punt 6 verwoordde Wilson9 het als volgt: ’(…) unhampered and unembarrassed opportunity for the independent determination of her own political development and national policy’. De term zelf haalde Wilson echter pas later aan10: ‘”Self-determination” is not a mere phrase. It is an imperative principle of action, which statesmen will henceforth ignore at their peril.’ Deze woorden zorgden voor de doorbraak van het begrip ‘zelfbeschikking’ in het internationale recht. Toch werd hier bewust nog niet over een ‘recht’ gesproken, omdat deze verklaring nu eenmaal louter een politiek statement in verband met de Amerikaanse doelstellingen van Wereldoorlog 1 was. Daaruit wordt dan ook door een aantal sceptische rechtsgeleerden de conclusie getrokken dat ‘self-determination as a concept had become misinterpreted even before it was given any practical implementation11’. Deze visie kan dan wel correct zijn, de toepassing van het zelfbeschikkingsrecht heeft aan deze kritiek alle praktische inhoud ontnomen. Zoals reeds aangehaald, vindt het begrip volledig zijn oorsprong in een politiek en filosofische visie. Dit zorgde voor een vage omschrijving, wat dan weer belangrijke implicaties inhield voor de concrete uitwerking. De politieke oorsprong heeft immers een heel grote invloed gehad op de uitwerking van het begrip, zoals wel vaker in het internationaal publiekrecht. De praktische uitwerking van het begrip tot een recht kan niet worden los gezien van deze politieke oorsprong. Dat het begrip vanaf deze speech een bewogen geschiedenis tegemoet ging, kan moeilijk ontkend worden. Getuige hiervan is ook de uitspraak van Robert Lansing, Wilsons Secretary of State, waarbij

9

W. Wilson, Fourteen Points, 8 januari 1918. Raadpleegbaar op: http://avalon.law.yale.edu/20th_century/wilson14.asp (laatst geraadpleegd 18 april 2014). 10 H. Hazewinkel, “Self-determination, Territorial Integrity and the OSCE”, Helsinki Monitor 2007, 291. 11 R. Friedlander, “Self-Determination: A legal-political inquiry”, in Y. Alexander, R. Friedlander (eds.), Selfdetermination: National, Regional and Global Dimensions, Boulder, Westview Press, 1980, 309.

9

hij het begrip zelfbeschikking als ‘simply loaded with dynamite12’ beschreef. Leek de speech van Wilson dan ook het begin van een nieuwe evolutie in het internationaal publiekrecht dan toonden de woorden van Lansing meteen ook aan dat het begrip een zeer bewogen geschiedenis tegemoet ging. De Fourteen Points-speech van Wilson was een intentieverklaring naar aanleiding van de aanstaande vredesonderhandelingen die na Wereldoorlog 1 zouden plaatsvinden en waaruit later het Verdrag van Versailles van 1919 zou voortkomen. De geallieerde mogendheden volgden Wilsons visie echter niet en in het verdrag werd zelfbeschikking meer kwaad dan goed gedaan13. Ook in latere vredesverdragen en in de Convenant van de toenmalig opgerichte Volkenbond valt weinig over zelfbeschikking te vinden. Dit toont aan dat er in het toenmalige landschap van de internationale politiek weinig plaats was voor een politiek/idealistisch geïnspireerde notie die belangrijke implicaties kon teweeg brengen maar nog geen enkele praktische inhoud had. Tijdens het bestaan van de Volkenbond bleef het dan ook een politiek en geen juridisch principe. Toch kreeg zelfbeschikking en de daarbij horende bescherming van minderheden weerklank in een aantal beschermingsmaatregelen. Hiervan zijn het mandaatsysteem dat in artikel 22 van de Convenant van de Volkenbond vermeld is en een aantal beslissingen van de Volkenbond voorbeelden14. Op dat moment werden minderheidsrechten ook nog als een individueel recht beschouwd15. Een eerste internationaal conflict waarbij zelfbeschikking een belangrijke rol speelde was de mogelijke aansluiting van de Âland Eilanden, gelegen in de Botnische Golf, bij Zweden. Dit eiland dat vooral door Zweeds-sprekende Finnen bewoond werd, wilde vanaf de onafhankelijkheid van Finland uit de Unie met Rusland in 1917 bij Zweden aansluiten. Dit dispuut werd dan ook voor de Volkenbond gebracht, die de beoordeling aan de Commission of Jurists overliet. Deze kwam in haar verslag tot een rechtlijnige beoordeling: ‘Positive law does not recognize the right of national groups, as such, to separate themselves from the State of which they form a part by the simple expression of a wish, any more than it recognizes the right of other States to claim such a separation. 16’. Een recht op zelfbeschikking was internationaal duidelijk nog niet bespreekbaar.

12

R. Lansing, The Peace Negotiatons: A Personal Narrative, Boston, Houghton Mifflin Company, 1921, 97. R. Friedlander, “Self-Determination: A legal-political inquiry”, in Y. Alexander, R. Friedlander (eds.), Selfdetermination: National, Regional and Global Dimensions,Boulder, Westview Press, 1980, 309 & D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 114. 14 Ibid. 15 D. Kovacevic, “International Minority Protection System”, Ethnicity Research Center Belgrado, 1 -13. 16 The question of the Aaland Islands: report of the commission of jurists, League of Nations. 13

10

Dit conflict rond de Âland Eilanden kan gesitueerd worden binnen de moeilijke periode kort na de Eerste Wereldoorlog, die de kaart van Europa hertekende. De vrede van Brest-Litovsk bracht de onafhankelijkheid van o.a. Finland, Armenië, Estland, Oekraïne met zich mee17. Ook het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk en Oostenrijk-Hongarije brachten nieuwe staten met zich mee. Het recht op zelfbeschikking werd door de Sovjet-Unie aanvaard en de nieuwe Grondwet voorzag zelfs het recht op secessie voor de Sovjet-satellietstaten. Tijdens de eerste dekolonisatiebewegingen in de jaren 20 en 30 werd het zelfbeschikkingsrecht vaak als stuwende kracht naar voor geschoven. Zoals reeds werd aangehaald, blijft het recht op zelfbeschikking echter grotendeels een begrip zonder onderbouwde theorie of praktische implicaties. Wanneer het binnen de context viel, werd het begrip dan ook gebruikt als het toepasselijk was voor de politieke doelstellingen. De belangrijkste aanzet tot het opnemen van het recht op zelfbeschikking in het VN-Charter was het Atlantic Charter18, dat op 14 augustus 1941 als conclusie van de Conferentie van Placentia Bay werd aanvaard tussen Churchill en Roosevelt, hoewel de VS op dat moment nog niet in de Tweede Wereldoorlog betrokken was. Deze principeverklaring bevatte een duidelijke verwijzing naar het recht op zelfbeschikking: ‘They respect the right of all peoples to choose the form of Government under which they will live; and they wish to see sovereign rights and self-government restored to those who have been forcibly deprived of them’. Hier kan ook een eerste link worden gezien tussen het recht op zelfbeschikking en de dekolonisatiebeweging, die in het begin van het VN-tijdperk voor een belangrijke evolutie van het recht zorgde. Na het Atlantisch Charter werden deze principes soms hernomen in verschillende internationale akkoorden19 zoals de Declaration by United Nations op 1 januari 1942 en de Moscow Declaration op 30 oktober 1943. Maar net zo vaak werd het principe gewoon genegeerd, dit in de Dumbarton Oaks Proposals van 194420 en de Potsdam Conference van 194521.

17

J. Grenville, B. Wasserstein, The Major International Treaties of the Twentieth Century, Londen, Routledge, 2001, 87. 18 Declaration of Principles, 14 augustus 1941, Raadpleegbaar: http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_16912.htm (Laatst geraadpleegd: 18 april 2014) 19 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 115. 20 M. Zubeida, “The Principle of Self-Determination in International Law”, International Lawyer 1971, 480. 21 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 261.

11

2.2. VN-Tijdperk 2.2.1. VN-Charter 2.2.1.1. Art 1(2), Art 55, Art 73 VN-Charter 26 juni 1945 Het VN-Charter dat werd voorbereid tijdens de conferentie van San Francisco betekende een ommekeer voor het recht op zelfbeschikking. De evolutie van een politiek principe naar een juridisch principe was ingezet. Het invoegen van het recht in het VN-Charter kwam er na aandringen van de Sovjet-Unie waar de Verenigde Staten er twijfels over uitte22. De opname van het recht in het VNCharter heeft aanleiding gegeven tot de latere evolutie ervan ondanks het gebrek aan concrete inhoud, dit door de onmiddellijk grote belangstelling voor het principe en de uitgebreide VN-praktijk die er rond ontstaan is23. Het principe is allerminst een lege doos gebleven. In het VN-Charter24 wordt het begrip in twee artikelen opgenomen: 

Art. 1(2): ‘The purposes of the United Nations are: To develop friendly relations among nations based on respect for the principle of equal rights and self-determination of peoples and to take other appropriate measures to strengthen universal peace.’



Art. 55: ‘With a view to the creation of conditions of stability and well-being which are necessary for peaceful and friendly relations among nations based on respect for the principle of equal rights and self-determination of peoples, the United Nations shall promote: a. higher standards of living, full employment, and conditions of economic and social progress and development; b. solutions of international economic, social, health, and related problems; and international cultural and educational co- operation; and c. universal respect for, and observance of, human rights and fundamental freedoms for all without distinction as to race, sex, language, or religion.

Zonder uitdrukkelijk zelfbeschikking te vermelden hangen ook hoofdstuk XI en XII die zich toespitsen op non self-governing territories (NSGT) en het internationale trustschapsstelsel, nauw samen met de voorgaande artikels: 

Art. 73: ‘Members of the United Nations which have or assume responsibilities for the administration of territories whose peoples have not yet attained a full measure of self-

22

R. Russel, J. Muther, AHistory of the United Nations Charter: The Role of the United States, Washington, Brookings Institution,1958, 810. 23 G. Eyassu, “The United Nations Law on Self-determination and Indigenous peoples”, Nordisk Tidsskrift 1982, 55. 24 VN-Charter, 26 juni 1945. Raadpleegbaar http://www.yale.edu/lawweb/avalon/un/unchart.html (Laatst geraadpleegd: 16 april 2014)

12

government recognize the principle that the interests of the inhabitants of these territories are paramount, and accept as a sacred trust the obligation to promote to the utmost, within the system of international peace and security established by the present Charter, the well- being of the inhabitants of these territories: (b) to develop selfgovernment, to take due account of the political aspirations of the peoples, and to assist them in the progressive development of their free political institutions, according to the particular circumstances of each territory and its peoples and their varying stages of advancement.’ 

Art. 76: ‘…their progressive development towards self-government or independence as may be appropriate to the particular circumstances of each territory and its peoples and the freely expressed wishes of the peoples concerned…’

2.2.1.2. Draagwijdte Wat was dan de draagwijdte en de interpretatie die aan het nieuwe begrip gegeven werd in de eerste jaren na de inwerkingtreding van het VN-Charter? Er kan niet worden gezegd dat zelfbeschikking meteen een juridisch bindend principe was25. Over de mate waarin het principe juridische verplichtingen voor de lidstaten met zich meebracht werd oorspronkelijk veel gediscussieerd. Meerdere rechtsgeleerden oordeelden dat dit niet het geval was gezien de vage bewoordingen van het begrip en het feit dat het opgenomen was in de algemene doelstelling van de VN26. Daarnaast werd ook vaak aangehaald dat mensenrechten in het VN-Charter geen juridisch karakter hebben en dus ook niet afdwingbaar kunnen zijn27. Het valt tevens op dat zelfbeschikking niet is opgenomen tussen de andere mensenrechten maar onder de noemer ‘development of friendly relations’28 en dat zelfbeschikking later niet in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vernoemd werd. Anderen waren echter wel overtuigd van een zekere juridische betekenis van het principe omwille van het feit dat de mate waarin een mensenrecht internationaal aanvaard wordt, afhankelijk is van een prominente plaats in het VN-Charter en dat de lidstaten een juridische verplichting hebben te handelen volgens deze doelstellingen29.

25

D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 115. 26 H. Hazewinkel, “Self-determination, Territorial Integrity and the OSCE”, Helsinki Monitor 2007, 294. 27 C. De Visscher Charles, Theory and Reality in Public International Law, Princeton, Princeton University Press, 1968, 131. 28 M. Zubeida, “The Principle of Self-Determination in International Law”, International Lawyer 1971, 480. 29 H. Lauterpacht, International Law and Human Rights, Londen, Stevens, 1950, 147.

13

Ongeacht de juridisch-theoretische discussie kunnen we nu ook beoordelen wat de praktische impact was van de opname van het begrip zelfbeschikking. Hierbij valt op dat de impact zich grotendeels voordeed inzake de connectie met het artikel 76 van het VN-Charter. Gezien art. 76 van het VNCharter rechtstreeks verwijst naar de algemene doelstellingen van art. 1 werd zelfbeschikking gelinkt aan het Trustschapsstelsel. Opvallend is ook dat men een evolutie tot zelfbestuur en zelfs onafhankelijkheid nastreefde30. Art. 73 in verband met de NSGT gaat hierin niet zover en spreekt enkel over zelfbestuur. Tijdens de voorbereidende werken van het Charter wilde de Sovjet-Unie een expliciete verwijzing naar het recht op zelfbeschikking in art. 76 maar dit werd door o.a. de Britse en Franse delegatie afgewezen. Er moet ook gezegd worden dat er geen gegevens zijn dat er tegenspraak was om het principe van zelfbeschikking ook op de NSGT toe te passen31 maar de uiteindelijke doelstelling was zelfbestuur en niet onafhankelijkheid. Dit betekent dus dat de koloniale gebieden vooralsnog ongemoeid gelaten werden aangezien ze niet als strijdig met het Charter werden beschouwd32. Een resolutie van de Algemene Vergadering op 1 november 1947 bevestigde dat het Trustschapsstelsel niet op kolonies van toepassing was33. De oorspronkelijke impact van art. 73 was dus relatief gering, de meeste auteurs dichtten het artikel een louter politieke waarde toe34. Waar de meerderheidsopvatting oordeelde dat de algemene bepalingen over zelfbeschikking (art. 1(2) en 55) geen juridische verplichtingen met zich meebrachten, houden art. 73 en 76 wel degelijk verplichtingen voor de lidstaten in35. Zo kan dus gesteld worden dat de hoofdstukken XI en vooral XII een inhoud geven aan zelfbeschikking, de eerste praktische impact van het principe werd dan ook waargenomen inzake de NSGT en het Trustschapsstelsel. Meerdere auteurs zijn het er over eens dat zelfbeschikking in het VN-Charter oorspronkelijk nog steeds een principe bleef, gezien er geen vaste definitie aan gegeven werd, laat staan enige theoretische invulling36. Het begrip diende om de internationale relaties te bevorderen, waarvoor een flexibele invulling nodig was. Er was dus wel een grote morele en politieke impact van het recht

30

E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 262. 31 H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 543-544. 32 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 263. 33 J.A. Salmon, Droit des Gens, Brussel, Presses Universitaires de Bruxelles, 1992-93, 293. 34 J.A.Salmon, “Internal aspects of the right of self-determination”, in C. Tomuschat (ed.) Modern law of selfdetermination, Dordrecht, Nijhoff, 1993, 254. 35 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 115. 36 Ibid

14

maar op het terrein was daar weinig van te merken37. Vaak werd dan ook gezegd dat zelfbeschikking in het Charter gewoon een andere formulering inhield van het principe van gelijkheid van bestaande soevereine staten38, indien men onder de notie ‘peoples’ in het Charter naties verstaat39. Andere auteurs zijn het niet met deze invulling van de notie ‘peoples’ eens40. Deze beperkte impact leidde een auteur er zelfs toe te vast te stellen dat zelfbeschikking eigenlijk niet in het Charter voorkwam41. Toch kan niet worden ontkend dat het opnemen van zelfbeschikking in het VN-Charter, ondanks de nood om er in de toekomst een concrete inhoud aan te geven, het begrip toch een solide juridische basis gaf om verder op te bouwen42. De VN deed dit dan ook en gaf het begrip vorm via verscheidene resoluties en praktijkgevallen.

2.2.2. Resolutie 1514 2.2.2.1. Ontstaan Resolutie In de jaren na de inwerkingtreding van het VN-Charter begon men met het verder uitwerken van het begrip in de praktijk. Reeds in 1950 kwam er op voorstel van Saoedi-Arabië en Afghanistan een resolutie om een verzoek te richten aan de Commissie voor de Mensenrechten om te onderzoeken hoe het recht op zelfbeschikking van volkeren en naties kon worden gerealiseerd 43. Een resolutie uit 1952 bepaalde het voornemen44: ‘to include in the International Covenant or Covenants on Human Rights an article on the right of all peoples and nations to self-determination in reaffirmation of the principle enunciated in the Charter of the United Nations. This article shall be drafted in the following terms: “All peoples shall have the right of self-determination.” ’ Meer en meer begon de focus in verband met het recht op zelfbeschikking op de oude koloniale verhoudingen te liggen waarbij de legitimiteit van de koloniale verhoudingen begon af te

37

M. Galenkamp Marlies, “De grenzen van de nationale zelfbeschikking”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 91. 38 V. Epps, “The New Dynamics of Self-Determination”, ILSA Journal on International & Comparative Law, 19961997, 435. 39 H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 539. 40 H. Hannum, “Right to self determination in the twenty-first century”, Washington & Lee Law Review 1998, 775. 41 H. Hazewinkel, “Self-determination, Territorial Integrity and the OSCE”, Helsinki Monitor 2007, 294. 42 G. Eyassu, “The United Nations Law on Self-determination and Indigenous peoples”, Nordisk Tidsskrift 1982, 55. 43 Resolutie Algemene Vergadering 421 D(V), 4 december 1950, Draft International Covenant on Human Rights and measures of implementation: Future work of the Commission on Human Rights. 44 Resolutie Algemene Vergadering 545 (VI), 5 februari 1952, Inclusion in International Covenants on Human Rights of an article relating to the right of peoples to self-determination.

15

brokkelen45.

Bovendien

was

er

nood

aan

een

rechtstheoretisch

fundament

om

de

onafhankelijkheidstendens die binnen de vele overzeese kolonies tot stand kwam te ondersteunen. Dit fundament werd gevonden bij art. 73 van het VN-Charter. Hierbij begon een strijd tussen de koloniale en antikoloniale machten omtrent de uitbreiding van de verplichtingen onder art. 73 46. Deze strijd resulteerde in de doorbraak van het recht op zelfbeschikking als een afdwingbaar recht in 1960: The Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples47. Deze Resolutie 1514 (XV) werd aanvaard met een meerderheid van 89 stemmen voor en negen onthoudingen, niet toevallig de koloniale machten die er op dat moment waren 48. 2.2.2.2. Inhoud dekolonisatieverklaring Waar dit eerder niet het geval was, wordt hier een algemeen recht op zelfbeschikking voor alle volkeren voorzien49: ‘All peoples have the right to self-determination; by virtue of that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development.’ Hierbij wordt door de Resolutie 1514 (XV) wel uitdrukkelijk een recht op secessie afgewezen50: ‘Any attempt aimed at the partial or total disruption of the national unity and the territorial integrity of a country is incompatible with the purposes and principles of the Charter of the United Nations.’ Dit kan gezien worden als het begin van de uti possedetis-doctrine. Hierbij moeten de oorspronkelijke landsgrenzen zoveel mogelijk bewaard worden bij het ontstaan van nieuwe staten uit de voorgaande koloniale gebieden51, aangezien er anders een destabiliserend effect zou kunnen ontstaan door het betwisten van oorspronkelijke grenzen nadat de koloniale macht verdwenen is. Daarnaast worden de overheersende machten verplicht onmiddellijke stappen richting onafhankelijkheid van de gebieden te nemen52. Hierbij wordt ook uitdrukkelijk bevestigd dat de vreemde overheersing van volkeren een schending van de mensenrechten inhoudt53. Ter verduidelijking van de dekolonisatie-resolutie aanvaardde de Algemene Vergadering een reeks

45

M. Koskenniemi, “National Self-determination Today: Problems of Legal Theory and Practice”, International and Comparative Law Quarterly, 1994, 241. 46 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 264. 47 Resolutie Algemene vergadering, 1960, 1514 (XV). 48 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 264. 49 Resolutie Algemene vergadering 1514 (XV), 14 december 1960, Par 2, sup. n. 16 at 67. 50 Resolutie Algemene vergadering 1514 (XV), 14 december 1960, Par 6, sup. n. 16 at 67. 51 V. Epps, “The New Dynamics of Self-Determination”, ILSA Journal on International & Comparative Law, 19961997, 435. 52 Resolutie Algemene vergadering 1514 (XV), 14 december 1960, Par 5, sup. n. 16 at 67. 53 Resolutie Algemene vergadering 1514 (XV), 14 december 1960, Par 1, sup. n. 16 at 67.

16

principes54 op basis waarvan kon worden nagegaan of een bepaald gebied al dan niet onder art. 73 viel. 2.2.2.3. Draagwijdte Voor vele auteurs betekent Resolutie 1514 (XV) de definitieve doorbraak van zelfbeschikking als een afdwingbaar recht55. Anderen oordelen dat dit pas gebeurde bij de twee mensenrechtenverdragen van 196656. Essentieel bij de beoordeling van de Resolutie is paragraaf 2 waarin het algemeen recht op zelfbeschikking voor alle ‘volkeren’ wordt aangehaald. Hierbij gaat men veel breder dan oorspronkelijk de bedoeling was met de Resolutie. Het doel van de Resolutie was het recht van koloniale gebieden op onafhankelijkheid, wat de titel ook duidelijk maakt57. Dit werd met een veel ruimer begrip in de tekst opgenomen58. Waar deze tekst een universele interpretatie mogelijk maakte voor de toepassing van het recht op zelfbeschikking, lijkt dit onwaarschijnlijk, gezien een eerdere Resolutie die ook deze bewoordingen gebruikt door de Algemene Vergadering als enkel op NSGT en trustgebieden toepasselijk werd verklaard59. Daarnaast kan ook nog steun voor een beperkende interpretatie gevonden worden in de context 60, de titel en de doelstellingen van Resolutie 1514 (XV). De Resolutie bood de vele overzeese koloniale gebieden een mogelijkheid tot onafhankelijkheid. Dit gebeurde dan ook en in 1960 alleen werden reeds zeventien Afrikaanse landen onafhankelijk61. Principe VI van Resolutie 1541(XV) reikt ook andere mogelijkheden aan om het recht op zelfbeschikking uit te oefenen62: de integratie in een onafhankelijke staat zoals Alaska en Hawaï die hun zelfbeschikking uitoefenden door aansluiting te zoeken bij de Verenigde Staten in 1959 of een

54

Resolutie Algemene vergadering 1541 (XV), Principles which should guide Members in determining whether or not an obligation exists to transmit the information called for under art.73e of the Charter, 15 december 1960, Sup. n. 16, 29-30. 55 M. Zubeida, “The Principle of Self-Determination in International Law”, International Lawyer 1971, 481 & E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. SybesmaKnol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 265. 56 P. Kooijmans, Zelfbeschikkingsrecht: Naar een nieuwe interpretatie?, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 158. 57 Ibid, 160. 58 H. Hannum, “Right to self determination in the twenty-first century”, Washington & Lee Law Review 1998, 775. 59 Resolutie Algemene Vergadering 637A(VII), 16 december 1952, The Right of People and Nations to Selfdetermination, par 1, 26. 60 Paragrafen, 3 -7, 9, 10 en 12 van de preambule van de resolutie spitst zich grotendeels op de koloniale volkeren toe, net zoals de paragrafen 3 tot 5 van het beschikkende gedeelte. 61 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 266. 62 P. Kooijmans, Zelfbeschikkingsrecht: Naar een nieuwe interpretatie?, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 160.

17

vrije associatie met een staat. Toch lag de voorkeur van de internationale gemeenschap op dat moment bij de onafhankelijkheid63. Dit zorgde er ook voor dat de focus op de dekolonisatie bleef liggen, waar onafhankelijkheid een logischere stap was dan bij bijvoorbeeld binnenlandse afscheidingsbewegingen. Waar de dekolonisatie-resolutie plots nieuwe mogelijkheden bood aan de overheerste gebieden, zagen de VN-leden ook meteen het gevaar in van zo’n brede mogelijkheid om zich af te scheiden van de overzeese overheerser en aldus een eigen staat te stichten64. De toekenning van het recht ‘to all peoples’ zorgde voor onduidelijkheid wat die term inhield. Dat in de context van de dekolonisatieresolutie de koloniale volkeren werden geviseerd is duidelijk maar ook de koloniale grenzen zijn uitermate arbitrair tot stand gekomen wat betekent dat meerdere ‘volkeren’ onder één koloniale macht konden vallen. De mogelijkheid bestond dan ook dat de bestaande landsgrenzen van de oorspronkelijke kolonies volledig uiteen zouden vallen indien deze ‘volkeren’ elk apart hun recht op zelfbeschikking zouden uitoefenen. Dit zou een sterk versnipperde landskaart tot gevolg hebben en automatisch ook ettelijke grensconflicten teweeg brengen65. Daarom voegde de Algemene Vergadering ook een beperking toe waarbij werd aangehaald dat de grenzen van de oorspronkelijke kolonies gerespecteerd moesten worden bij het toekennen van onafhankelijkheid66. Op deze manier kon dan ook worden geconcludeerd dat de term ‘peoples’ in de Resolutie verwijst naar de bestaande natiestaten, een volk wordt aldus gekoppeld aan de bestaande grenzen. Daarnaast kan ook nog worden beargumenteerd dat de beperking verwijst naar de volkeren in de prekoloniale entiteiten67, maar deze interpretatie heeft de geschiedenis niet aan zijn zijde. De uti possedetis-doctrine beheerste jarenlang de praktische uitwerking van het recht op zelfbeschikking. Volkeren die zich over meerdere koloniale grenzen bevonden werden dan ook bij onafhankelijkheid nog steeds opgesplitst en volkeren die slechts een beperkt territorium binnen een kolonie hadden bleven in de kou staan. Waar de dekolonisatie-resolutie bepaalde mogelijkheden creëerde voor het recht op zelfbeschikking, ging de uti possedetis-doctrine meteen rechtstreeks

63

H. Hannum, “Right to self determination in the twenty-first century”, Washington & Lee Law Review 1998, 775. 64 R. Friedlander, “Self-Determination: A legal-political inquiry”, in Y. Alexander, R. Friedlander (eds.), Selfdetermination: National, Regional and Global Dimensions, Boulder, Westview Press, 1980, 311. 65 V. Epps, “The New Dynamics of Self-Determination”, ILSA Journal on International & Comparative Law, 19961997, 436. 66 R. Friedlander, “Self-Determination: A legal-political inquiry”, in Y. Alexander, R. Friedlander (eds.), Selfdetermination: National, Regional and Global Dimensions,Boulder, Boulder, Westview Press, 1980, 311. 67 H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 550.

18

tegen de filosofie achter die resolutie in68. De uitoefening van het net toegekende recht op zelfbeschikking werd meteen weer in grote mate beperkt. Dit was misschien nodig om het recht op zelfbeschikking voldoende ruimte te geven om het in de praktijk te brengen maar blokkeerde ook jarenlang het recht voor bepaalde volkeren die niet binnen de beperking vielen. Concluderend kan dan ook gezegd worden dat de dekolonisatie-resolutie een ware onafhankelijkheidsgolf teweeg heeft gebracht: de overgrote meerderheid van overzeese kolonies kreeg zijn vrijheid in de jaren 60 en 70. De VN-praktijk was hierbij gestoeld op het recht op zelfbeschikking dat door Resolutie 1514(XV) aan alle volkeren werd toegekend. Dat betekende dan ook een eerste grote impact voor het recht op het internationale toneel. Toch was er ook een keerzijde aan de medaille: de werking van het recht op zelfbeschikking was heel sterk op de dekolonisatie gericht waardoor de claim tot zelfbeschikking van andere volkeren die zich niet in de kolonies bevonden, werd ontkracht. Ook werd het recht op zelfbeschikking sterk verbonden met het recht op secessie, wat een zekere vorm van argwaan opwekte bij de bestaande staten waardoor deze zich vaak terughoudend opstelden om het recht op zelfbeschikking verder te laten evolueren.

2.2.3. De Mensenrechtenverdragen van 1966 2.2.3.1. Zelfbeschikking in deze verdragen Een volgende belangrijke stap inzake het recht op zelfbeschikking werd genomen door de opname ervan in de twee belangrijke mensenrechtenverdragen van 1966, het Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten69 en het Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten70. Het recht op zelfbeschikking wordt in art.1(1) van beide verdragen opgenomen71: ‘All peoples have the right of self-determination. By virtue of that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development.’ Daarnaast haalt art. 1(2) ook het volgende aan: ‘All peoples may, for their own ends, freely dispose of their natural wealth and resources without prejudice to any obligations arising out of international economic co-operation, based upon the principle of mutual benefit, and international law. In no case may a people be deprived of its own means of subsistence.’ Art. 1(3) bevestigt de verplichting om het recht op zelfbeschikking te eerbiedigen en te bevorderen. Deze verdragen werden aanvaard op 16 68

R. Friedlander, “Self-Determination: A legal-political inquiry”, in Y. Alexander, R. Friedlander (eds.), Selfdetermination: National, Regional and Global Dimensions, Boulder, Westview Press, 1980, 311. 69 Internationaal Verdrag inzake Politieke en Burgerlijke Rechten, Algemene Vergadering Verenigde Naties, 16 december 1966, verder: BUPO. 70 Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten, Algemene Vergadering Verenigde Naties, 19 december 1966, verder: ECOSOC. 71 P. Kooijmans, Zelfbeschikkingsrecht: Naar een nieuwe interpretatie?, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 158.

19

december 1966 in de Algemene Vergadering van de VN72 en traden in werking in 1976 wanneer 35 landen het verdrag hadden geratificeerd. 2.2.3.2. Draagwijdte Dit vormde een verdere basis om het recht op zelfbeschikking uit te werken73: waar eerder aangehaald werd dat zelfbeschikking in het VN-Charter geen mensenrecht inhield74, kan deze visie nu nog moeilijk bijgetreden worden. Hierdoor kreeg de idee van zelfbeschikking immers het karakter van een fundamenteel mensenrecht75. Na de inwerkingtreding van de verdragen hield art. 1 een bindende regel in voor de staten die lid waren van deze verdragen. Sterker nog, er kon uit afgeleid worden dat de verwezenlijking van het recht op zelfbeschikking de grondslag vormde van alle andere individuele mensenrechten in de verdragen76 omwille van de opname ervan in art. 1 van beide verdragen. Nu zelfbeschikking als mensenrecht aanvaard werd, zette dit ook de oorspronkelijke interpretatie van het begrip onder druk. In voorgaande resoluties en het VN-Charter wees men vaak de staat aan als entiteit om het recht op zelfbeschikking uit te oefenen. Dit paste goed binnen de context van de dekolonisatie en de daarbij horende uti possedetis-doctrine, maar deze interpretatie kon niet meer gelden voor de mensenrechtenverdragen van 1966, dit simpelweg omdat een staat nu eenmaal niet de begunstigde van mensenrechten kan zijn77. De term ‘volkeren’ stond dus niet meer gelijk aan een natiestaat. Hoe moest de term dan wel ingevuld worden? Een brede interpretatie, waarbij de term verwijst naar inheemse volkeren, etnische en raciale minderheden of andere nationaliteiten binnen een staat, werd door meerdere rechtsgeleerden afgewezen op basis van de voorbereidende werken van de verdragen78. Deze visie komt voort uit de op dat moment nog steeds aanwezige nauwe verbondenheid tussen zelfbeschikking en secessie, wat de resultante is van de dekolonisatiecontext en waar men in niet-koloniale omstandigheden zeer weigerachtig tegenover staat. Deze opvatting 72

Resolutie Algemene vergadering 2200 (XXI), International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, International Covenant on Civil and Political Rights and Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights, 16 december 1966. 73 De latere Declaration on the Rights of Indigenous Peoples was hierop gebaseerd. Infra. 74 Supra 75 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 116. 76 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 192. 77 Idem. 78 R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs, 2010, 12. & Hannum H. – Autonomy, Sovereignty and Self-determination: The Accomodation of Conflicting Rights – 48-49 – Pennsylvania 1996.

20

werd toen benoemd met de term ‘extern’ recht op zelfbeschikking. Ook uit de voorbereidende werkzaamheden kon afgeleid worden dat hier oorspronkelijk enkel koloniale volkeren geviseerd werden79. Met betrekking tot een onafhankelijkheidsdoelstelling brachten de provisies in de verdragen van 1966 dus weinig bij maar ten opzichte van het ‘interne’ aspect van zelfbeschikking konden deze wel wat bijdragen. Het ‘intern’ recht op zelfbeschikking was de mate waarin een volk, dat in de praktijk hier nog geen minderheden inhield, volledig vrij van externe beïnvloeding en beïnvloeding van de eigen autoriteiten zijn eigen politieke vertegenwoordiging kon kiezen80. Dit leidt Cassese ertoe om vast te stellen dat art.1 van deze verdragen een –niet al te precieze– definitie inhield van het interne aspect van het recht op zelfbeschikking81. Toch moet hierbij worden opgemerkt dat dit niet meer dan afleidingen zijn die op weinig meer dan één bepaalde interpretatie gebaseerd zijn82: de vaagheid van het begrip in de verschillende internationale documenten blijft een heikel punt. Ook binnen de internationale verdragen zelf is het recht op zelfbeschikking een buitenbeentje: het is één van de weinige rechten die op het collectief slaan. Er werd oorspronkelijk dan ook geen individuele werking toegekend aan het recht, wat de praktische uitwerking ervan niet ten goede kwam. Door het ambigue karakter dat het recht krijgt in de verdragen verloor het een deel van zijn spanningskracht. Ook moet rekening gehouden worden met het feit dat beide verdragen slechts in 1976 in werking zijn getreden en dat ze dus voordien weinig juridische weerslag kenden. Dit alles leidde Hannum ertoe om te stellen dat83: ‘a careful examination of the legislative history of the covenants leads to the conclusion that a restrictive

interpretation of the right of self-

determination comports with the views of the majority of the states that supported the right’. Hierbij haalde hij ook een quote van de toenmalige Directeur van de Mensenrechten Divisie van de V.N. aan84: ‘Self-determination at that time was understood as a right belonging only to colonial peoples, which once it had been successfully exercised could not be invoked again, and it would not include a right of secession except for colonies’.

79

A. Chowdhury en J. Bhuiyan, An Introduction to International Human Rights Law, Leiden, Boston, 2010, 37. R. Miller, “Self-determination in International Law and the Demise of Democracy”, Columbia Journal of Transnational law 2002-03, 617. 81 A. Cassese, Self-determination of Peoples a Legal Reappraisal, Cambridge, Cambridge University Press, 1995, 53. 82 R. Miller, “Self-determination in International Law and the Demise of Democracy”, Columbia Journal of Transnational law 2002-03, 621. 83 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 23. 84 Idem. 80

21

Er kan dan ook geconcludeerd worden dat de verdragen van 1966 oorspronkelijk weinig verandering brachten in de praktijk. De internationale politiek zag het recht op zelfbeschikking nog steeds gebonden aan de koloniale context. En hoe breed sommige auteurs deze nieuwe tekst ook probeerden te interpreteren, de toepassing ervan bleef grotendeels beperkt tot de kolonies. Toch waren de verdragen belangrijk voor de verdere evolutie door de theoretische verbreding van het recht. Dit door de mate waarin voor het eerst melding werd gemaakt van het economische aspect van zelfbeschikking, namelijk de mogelijkheid om als volk zelf over de eigen natuurlijke rijkdommen te beschikken85 en door de definitieve bevestiging van het recht op zelfbeschikking als een mensenrecht86.

2.2.4. Resolutie 2625 2.2.4.1. Ontstaan resolutie Na jaren onderhandelen werd op 24 oktober 1970 in de Algemene Vergadering een nieuwe resolutie in verband met het recht op zelfbeschikking aangenomen, de Declaration on the Principles of International Law concerning Friendly Relations and Cooperation among States in accordance with the Charter of the United Nations87. Deze Resolutie 2625 (XXV) behandelt, zoals de titel aanhaalt, juridische aspecten met betrekking tot de relatie tussen verschillende staten. Wat opvallend is bij deze Resolutie is het feit dat deze binnen de Algemene Vergadering unaniem werd aangenomen, zonder een stemming. Hieruit kan worden afgeleid dat de inhoud van de Resolutie overeenkomt met de toenmalige gangbare opvattingen binnen de internationale context88. Dit leidt ertoe dat algemeen aanvaard wordt dat het hier gaat om een zeer authoratieve tekst die ook als ze de staten niet bindt een hoge morele waarde heeft89. 2.2.4.2. Inhoud resolutie Eerst en vooral wordt een definitie van het recht op zelfbeschikking naar voor geschoven die gelijklopend is aan de definitie in de verdragen van 1966: ’the principle of equal rights and selfdetermination of peoples enshrined in the Charter of the United Nations, all people have the right 85

R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs, 2010, 12. 86 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 266. 87 Resolutie Algemene Vergadering 2625(XXV), Declaration on the Principles of International Law concerning Friendly Relations and Cooperation among States in accordance with the Charter of the United Nations, 24 oktober 1970, 121. 88 Abdullah M. ,The right to self-determination in International Law: Scrutinizing the colonial aspect of the right to self-determination, Göteborg, University of Göteborg, 2006, 23. 89 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 115.

22

freely to determine, without external interference, their political status and to pursue their economic, social and cultural development and every state has the duty to respect this right in accordance with the provisions of the Charter90’. Daarnaast wordt een verplichting die we reeds in andere bewoordingen zagen opnieuw herhaald: ‘Every state has the duty to promote, through joint and separate action, realization of the principle of equal rights and self-determination of peoples and to render assistance to the United Nations (…), in order: (a) to promote friendly relations and cooperation among states (b) to bring a speedy end to colonialism, having due regard to the freely expressed will of the peoples concerned.’ Met ook nog een onthoudingsplicht: ‘Every state has the duty to refrain from any forcible action which deprives peoples referred to above in the elaboration of the present principle of their right to selfdetermination and freedom and independence.’ Ook de bescherming van de territoriale integriteit van een staat wordt nogmaals benadrukt: ‘Nothing in the foregoing paragraphs shall be construed as authorizing or encouraging any action which would dismember or impair, totally or in part, the territorial integrity or political unity of sovereign and independent states conducting themselves in compliance with the principle of equal rights and selfdetermination of peoples as described above and thus possessed of a government representing the whole people belonging to the territory without the distinction as to race, creed or color.’ 2.2.4.3. Draagwijdte resolutie Wanneer men de tekst van deze Resolutie 2625 (XXV) leest, dan kan men tot de conclusie komen dat de Resolutie weinig nieuwe inzichten biedt, gezien de bewoordingen grotendeels dezelfde zijn als die uit voorgaande resoluties en verdragen. Toch voegt de Resolutie een aantal nieuwe elementen toe aan de evolutie van het recht op zelfbeschikking. Zoals eerder reeds aangehaald heeft deze Resolutie een grote morele kracht. Voor sommige auteurs wordt deze Resolutie dan ook beschouwd worden als een weergave van het toenmalige internationale gewoonterecht inzake het recht op zelfbeschikking91. Er lijkt een universele toepassing mogelijk van het recht voor alle volkeren o.b.v. de tekst van de Resolutie en door de voorbereidende werkzaamheden92. Problematisch hiervoor is het feit dat er opnieuw geen omschrijving van het begrip volkeren wordt voorzien. Sinds deze Resolutie kan niet meer getwijfeld worden aan het feit

90

Resolutie Algemene vergadering 2625(XXV) ,24 oktober 1970, Friendly Relations Declaration, Principle 5, 123. H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 563. 92 Ibid, 562. 91

23

dat een recht op zelfbeschikking bestaat voor koloniale volkeren en de volledige bevolking van een staat93. Daarnaast kunnen ook bepaalde aanwijzingen gevonden worden voor de uitwerking van het begrip volkeren in paragraaf 7 van het onderdeel dat zelfbeschikking behandelt. In deze passage wordt de superioriteit van de territoriale integriteit over zelfbeschikking bevestigd, maar dit geldt enkel op voorwaarde dat de staat een overheid heeft die het gehele volk van het territorium vertegenwoordigt. Dit riep een aantal vragen op94. Wat moet onder vertegenwoordiging verstaan worden? Welk recht heeft een minderheid dan die niet door zijn overheid wordt vertegenwoordigd? Houdt dit recht een mogelijkheid tot secessie in? Hierover zijn uiteenlopende meningen95. In verband met de vertegenwoordigingsvoorwaarde oordeelt Hurst dat een overheid die formeel een bepaalde groep uitsluit van het politieke proces op basis van ras, afkomst of kleur niet aan deze voorwaarde voldoet96. Maar buiten deze duidelijke gevallen is het moeilijk hier een lijn in te trekken97. Toch is voor vele auteurs deze bepaling een revolutionair aspect van deze resolutie98 omwille van de latere implicaties die hieraan verbonden worden99. De beperking die de voorgaande bepaling stelt aan zelfbeschikking leidt auteurs 100 ertoe vast te stellen dat er een dualiteit bestaat in de VN-opvattingen over zelfbeschikking tussen de westerse machten en de nieuwe onafhankelijke derde wereldlanden. Bij die laatste was de onafhankelijkheid amper gebaseerd op traditie of een nationale identiteit en aldus vatbaarder voor een overheid die zijn bevolking niet vertegenwoordigt101. De westerse landen neigden naar een meer intern zelfbeschikkingsrecht, waar de derde wereldlanden het externe aspect van zelfbeschikking aanhingen102. Gezien de verdeeldheid binnen de VN over deze passage verliest deze passage een deel

93

De mensenrechtenverdragen van 1966 leiden ook tot deze vaststelling maar deze waren nog niet in werking getreden. 94 V. Epps, “The New Dynamics of Self-Determination”, ILSA Journal on International & Comparative Law, 19961997, 438. 95 Ibid, p. 439. 96 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 17. 97 H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 563. 98 J.M. Paoletti, “Rights and Duties of Minorities in a Context of Post-colonial Self-determination: Basques and Catalans in Contemporary Spain”, Buffalo Human Rights Law Review 2009, 167. 99 Infra 3.2.2. Loskoppeling tussen zelfbeschikking en secessie. 100 Abdullah M. ,The right to self-determination in International Law: Scrutinizing the colonial aspect of the right to self-determination, Göteborg, University of Göteborg, 2006, 25.. 101 R. Friedlander, “Self-Determination: A legal-political inquiry”, in Y. Alexander, R. Friedlander (eds.), Selfdetermination: National, Regional and Global Dimensions, Boulder, Westview Press, 1980, 313. 102 Abdullah M. ,The right to self-determination in International Law: Scrutinizing the colonial aspect of the right to self-determination, Göteborg, University of Göteborg, 2006, 26.

24

van zijn spankracht en heeft zij dus niet de morele waarde die andere passages van de Resolutie wel hebben103. Opnieuw wordt aangegeven dat er meerdere mogelijke manieren zijn om het recht op zelfbeschikking uit te oefenen, zoals vrije associatie en aansluiting. Dit moet gebaseerd zijn op de vrij bepaalde wil van de volkeren die zelfbeschikking inroepen. Uit de bewoording van de tekst kan dan ook afgeleid worden dat indien een volk kiest voor onafhankelijkheid om zijn zelfbeschikkingsrecht uit te oefenen,het moet gerespecteerd worden104. Concluderend kunnen we stellen dat de Friendly Relations-Resolutie de mogelijkheden voor het recht op zelfbeschikking wel degelijk op een aantal punten heeft verbreed. De universele toepassing werd opnieuw bevestigd en onderdrukte bevolkingsgroepen krijgen een nieuwe mogelijkheid om het recht in te roepen. Ook wordt er een duidelijke opening gecreëerd richting een intern zelfbeschikkingrecht105. Daarnaast geeft de unanieme aanname van de Resolutie er een groot gezag aan, wat dan ook een vaststaand recht op zelfbeschikking betekent. Toch zijn er in de tekst nog veel ambiguïteiten wat de praktische uitwerking ervan niet ten goede komt.

2.2.5. Andere bronnen van het recht op zelfbeschikking Na de Friendly Relations-Resolutie, waar zelfbeschikking als een ‘basic principle of international law’ beschreven werd, werd algemeen aanvaard dat het principe van zelfbeschikking bestond in het moderne internationale recht106. Dit leidde dan ook tot de overname van zelfbeschikking in andere internationale instrumenten en casussen, wat de verdere evolutie van het recht in de praktijk inhield. Gezien de zeer brede statenpraktijk die zo rondom het recht ontstaan is, lijkt het ons niet opportuun om dit in het kader van dit onderdeel van deze masterproef diepgaand te onderzoeken. Aldus wordt hier een beknopt overzicht gegeven van documenten die de evolutie van zelfbeschikking beïnvloed hebben. Het gaat onder meer om VN-documenten, beslissingen van gerechtshoven en regionale akkoorden. 2.2.5.1. VN resoluties Eerst en vooral kunnen we aanhalen dat er vele resoluties zijn die specifieke situaties en conflicten behandelen waarbij het recht op zelfbeschikking een rol speelt en waar de VN zich uitspreekt over 103

H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 564. 104 Ibid. 563 105 V. Epps, “The New Dynamics of Self-Determination”, ILSA Journal on International & Comparative Law, 1996-1997, 438. 106 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 115.

25

gebeurtenissen die zich voordoen. Zo zijn er verschillende resoluties van de Veiligheidsraad omtrent het conflict dat zich in de jaren 70 in Rhodesië afspeelde107. Hoewel de Veiligheidsraad niet oordeelde over een al dan niet bestaand recht op zelfbeschikking, koos het toch duidelijk een kant binnen het conflict, door het toenmalige regime als racistisch te bestempelen108. Dit heeft geleid tot de onafhankelijkheid van Zimbabwe. Ook in verband met het apartheidsregime in Zuid-Afrika sprak de VN zich uit109. Alhoewel de VN nooit letterlijk het recht op zelfbeschikking in deze resoluties toekende, erkende het voor meerdere volkeren toch de legitimiteit van hun zelfbeschikkingsdoelstellingen, zoals Angola, Mozambique, Namibië en Guinee-Buissau110. In vele gevallen werd het zelfbeschikkingsrecht uitgeoefend op basis van volksraadplegingen die door de VN werden gecontroleerd en soms zelfs georganiseerd111. Dit was o.a. het geval voor Togo, Kameroen, Rwanda. Hierbij moet ook rekening worden gehouden met de lastige positie waarin de VN zich in veel van deze gevallen bevindt, zoals toenmalig VN Secretaris-Generaal U Thant het verwoordt112: ‘the United Nations would be in an extremely difficult position if it were to interpret the right of self-determination in such a way as to invite or justify attacks on the territorial integrity of its own members.’ Daarnaast verduidelijkte de VN haar visie op zelfbeschikkingsrecht doorheen de jaren in verschillende resoluties waarin ze steeds bepaalde segmenten verfijnde. In Resolutie 2787(XXVI) van 1971 stelt de Algemene Vergadering koloniale overheersing gelijk aan racistische regimes en verklaart terroristische activiteiten en een repressieve overheid als een schending van het zelfbeschikkingsprincipe113. Vele resoluties halen ook het principe van niet tussenkomst in de interne materies van staten aan114 zoals de Declaration on the Inadmissibility of Intervention and Interference in the Interference in the Internal Affaires of States115. Een andere belangrijke resolutie is Resolutie 107

VN Veiligheidsraad Resolutie 455 (23 november 1979), Resolutie 460 (21 december 1979), Resolutie 463 (2 februari 1980) 108 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 17. 109 R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs 2010, 12. 110 Resolutie Algemene vergadering 2787(XXVI), 6 december 1971, Importance of the universal realization of the right of peoples to self-determination, Par 2, 83. 111 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 276. 112 R. Friedlander, “Self-Determination: A legal-political inquiry”, in Y. Alexander, R. Friedlander (eds.), Selfdetermination: National, Regional and Global Dimensions, Boulder, Westview Press, 1980, 319. 113 Resolutie Algemene vergadering 2787(XXVI), 6 december 1971, Importance of the universal realization of the right of peoples to self-determination, Preambule, 83. 114 Abdullah M. ,The right to self-determination in International Law: Scrutinizing the colonial aspect of the right to self-determination, Göteborg, University of Göteborg, 2006, 25. 115 Resolutie Algemene Vergadering 36/103, 9 december 1981, Declaration on the Inadmissibility of Intervention and Interference in the Internal Affairs of States.

26

41/128 die handelt over het recht op ontwikkeling116. Hoewel dit geen juridisch recht is, besteedt de VN er op internationaal vlak toch veel aandacht aan in haar economische, sociale en culturele agenda. In art. 1 van deze resolutie verbindt men het recht op ontwikkeling ook met zelfbeschikking, meer bepaald de mogelijkheid om soeverein en vrij over de eigen natuurlijke rijkdommen te beschikken. Hierbij wordt een opening gemaakt richting een meer economische invulling van zelfbeschikking. 2.2.5.2. Internationaal Gerechtshof Na de Friendly Relations-resolutie kreeg ook het Internationaal Gerechtshof van de VN steeds meer de mogelijkheid om zich uit te spreken over de toepassing van het recht op zelfbeschikking in verschillende zaken die het Hof werden voorgelegd. Zowel via geschillen tussen staten onderling, als via advisory opinions op vraag van de Algemene Vergadering of de Veiligheidsraad, had het Gerechtshof een grote impact op de verdere praktische uitwerking van het recht op zelfbeschikking. Oorspronkelijk oordeelde het Hof vooral dat zelfbeschikking de juridische basis van de dekolonisatie was117. Dit bevestigde ze in de advisory opinions in verband met de Zuid-Afrikaanse aanwezigheid in Namibië118 en met betrekking tot de Westelijke Sahara119. In paragraaf 72 van deze laatste oordeelt het Hof zelf over het juridisch karakter van haar opinies in verband met deze materies120: ‘This opinion would merely “furnish the General Assembly with elements of a legal character relevant to its further treatment of the decolonization of Western Sahara.” Op aangeven van de Algemene Vergadering besefte het Hof ook dat het geen bindende finale uitspraken kon doen over het afscheiden van minderheden en het al dan niet ontstaan van nieuwe staten. Een andere zaak waarin het Hof zich uitsprak over zelfbeschikking was de Frontier Dispute zaak, een grensconflict over de Agacher Strip, een gebied rijk aan grondstoffen dat Burkina Faso en Mali scheidt. Na een vijfdaagse oorlog eind 1985 werd het conflict aan het Internationaal Gerechtshof voorgelegd. Hierbij baseerde het Hof zich op het uti-possedetis principe dat voor het eerst in de Resolutie 1514 (XV) opgenomen werd121. Het Hof oordeelde: ‘At first sight this principle (uti possedetis) conflicts with another one, the right of peoples to self-determination. In fact, however, the maintenance of the territorial status quo in Africa is often seen as the wisest course, to preserve 116

Resolutie Algemene Vergadering 41/128, 4 december 1986, Declaration on the Right to Development. D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 116. 118 IGH, Legal Consequences for States of the Continued Presence of South-Africa in Namibia notwithstanding Security Council Resolution, Advisory Opinion, 21 juni 1971, http://www.icj-cij.org/, Par 52. 119 IGH, Western Sahara, Advisory Opinion, 16 oktober 1975, http://www.icj-cij.org/, Par 54-59. 120 Klabbers, J., “The right to be taken seriously: Self-determination in international law”, Human Rights Quarterly 2006, 193. 121 Supra. 117

27

what has been achieved by peoples who have struggled for their independence, and to avoid a disruption which would deprive the continent of the gains achieved by much sacrifice122.’ Aldus bevestigt het Hof de toepassing van het uti-possedetis principe. Dit houdt dan ook in dat volkeren die het recht op zelfbeschikking willen inroepen enkel deze mogelijkheid hebben indien zij een vrij duidelijk omschreven territorium bevolken123. Ook in de Oost Timor zaak, waarbij Portugal Australië betichtte het recht op zelfbeschikking van Oost Timor te miskennen, sprak het Hof zich (in beperkte mate) uit over het recht op zelfbeschikking. Het Hof oordeelde hierbij dat zelfbeschikking bestaat in het internationale positief recht en een erga omnes karakter heeft124. Voor sommigen vormt dit een reden om te oordelen dat zelfbeschikking tot het internationale ius cogens behoort125. Anderen oordelen daarentegen dat het Hof hierbij een beperkende interpretatie nastreefde en er aldus weinig belang aan moet worden gehecht126. Bij haar oordeel in de Israeli Wall Advisory Opinion127 stelde het Hof ook dat Israël het recht op zelfbeschikking van de Palestijnen schond. 2.2.5.3.Regionale Verdragen Het zelfbeschikkingsprincipe mag dan ontstaan en verder geëvolueerd zijn onder de VN-traditie, door haar prestige en de internationale polemiek errond kwam zelfbeschikking vaak ter sprake bij het opstellen van nieuwe verdragen en werd zij ook in een aantal daarvan opgenomen. Twee voorbeelden daarvan zijn de Helsinki Slotakte en het Afrikaans Handvest voor de Rechten van Mens en Volken. 2.2.5.3.1. Helsinki Slotakte (1975)

De Helsinki Slotakte128 was de conclusie van de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa, later de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, die in 1975 gehouden werd. Deze akkoorden hadden enkel een politieke en geen juridisch bindende kracht maar toch bevatten zij een aantal fundamentele principes die binnen het internationaal recht wel een hoog aanzien

122

IGH, Frontier Dispute (Burkina Faso v. Mali), 22 december 1986, www.icj-cij.org, Par. 25. Klabbers, J., “The right to be taken seriously: Self-determination in international law”, Human Rights Quarterly 2006, 196. 124 IGH, East Timor (Portugal v. Australia), 20 juni 1995, www.icj-cij.org, Par. 29. 125 D. Raic, Statehood and the Law of Self-Determination, Den Haag, Kluwer Law International, 2002, 217. 126 Klabbers, J., “The right to be taken seriously: Self-determination in international law”, Human Rights Quarterly 2006, 196. 127 IGH, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, 9 juli 2004, www.icj-cij.org, Par 122. 128 The Final Act of the Conference on Security and Cooperation in Europe, OSCE, 1 augustus 1975. Ondertekend door 35 landen, incl bijna alle Europese landen, VS en Canada. 123

28

hebben129. In Principe VIII van deze akkoorden werd ook het recht op zelfbeschikking aangehaald: ‘The participating states will respect the equal rights of peoples and their right to self-determination. By virtue of the principle of equal rights and self-determination of peoples, all peoples always have the right, in full freedom, to determine, when and as they wish, their internal and external political status, without external interference, and to pursue as they wish their political, economic, social and cultural development.' Op basis van deze tekst concluderen veel auteurs dat dit de eerste internationale tekst is die de toepassing van het zelfbeschikkingsrecht uitbreidt tot buiten de koloniale context130. Dit doet men aangezien het hier gaat om een akkoord over Europa waar zich geen gevallen van kolonialisme meer voordeden131 en de woorden all en always de indruk geven verder te gaan dan de formulering die meestal in de VN-praktijk gebruikt werd. Hannum bevestigde deze ruime interpretatie maar oordeelde echter ook dat dit principe moet gelezen worden in samenhang met de andere principes van het akkoord zoals de onschendbaarheid van grenzen (Principe III) en de territoriale integriteit van staten (Principe IV) . Naar zijn oordeel is er dan ook geen aanwijzing ‘that sub-state groups are to determine their political status or pursue political and economic development without reference to the larger population of the state132.’ Hoewel het akkoord zelfbeschikking inderdaad buiten de koloniale context plaatste, bleef de praktische uitwerking ervan opnieuw beperkt. 2.2.5.3.2. Afrikaans Handvest voor de Rechten van Mens en Volken (1981)

Het Afrikaans Handvest voor de Rechten van Mens en Volken133 werd in 1981 aanvaard binnen de voorloper van de latere Afrikaanse Unie. Dit mensenrechtenverdrag volgde in de lijn van het EVRM in Europa en het Amerikaans Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het is echter het enige verdrag dat aandacht besteedt aan het zelfbeschikkingsprincipe134. Art. 20 van het Handvest: ‘1. All peoples shall have the right to existence. They shall have the unquestionable and inalienable right to selfdetermination. They shall freely determine their political status and shall pursue their economic and social development according to the policy they have freely chosen (…).’ 129

Abdullah M. ,The right to self-determination in International Law: Scrutinizing the colonial aspect of the right to self-determination, Göteborg, University of Göteborg, 2006, 34. 130 E.D. Titanji, “The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces?”, African Human Rights Law Journal 2009, 63. 131 P. Kooijmans, Zelfbeschikkingsrecht: Naar een nieuwe interpretatie?, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 158. 132 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 29. 133 Afrikaans Handvest voor de Rechten van Mens en Volken, 21 juni 1981, Banjul (Gambia), Organisatie Afrikaanse eenheid. Verder: AVRM. 134 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 30.

29

Waar de Afrikaanse staten voorlopers waren in het ontwikkelen van zelfbeschikking binnen de koloniale context, valt op dat zij een vrij strikte invulling van het begrip aanhangen buiten deze koloniale verhoudingen135. Omwille van de grote ethnische verscheidenheid binnen de staten en de moeite om er een gemeenschappelijke nationale identiteit aan te geven, werd in Afrika soevereiniteit en territoriale integriteit boven zelfbeschikking geplaatst 136. Zoals Shivji schrijft137: ‘Existing state practice in Africa (including Soviet and Eastern European state practices) has isolated only one element in the principle, the element of anti-colonialism, and absolutised it. It has also raised the derivative element, state sovereignty and territorial integrity as well as non-intervention, to the level of the main principle and often made it the overriding element.’ Ondanks de mooie bewoordingen van het AVRM bleef men dus grotendeels bij de koloniale toepassing van het zelfbeschikkingsrecht.

2.2.6. VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken 2.2.6.1. Oorsprong Voor de VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken bestonden er reeds een beperkt aantal internationale akten die rechten toekenden aan inheemse volken. Een belangrijke akte was de ILO Conventie 169 of ‘Convention concerning Indigenous and Tribal Peoples in Independent Countries’, aangenomen op 27 juni 1989. Het trad in werking op 5 september 1991 en momenteel hebben een twintigtal landen het geratificeerd, België overigens niet138. Omwille van zijn karakter als internationaal verdrag heeft deze akte in tegenstelling tot de VN-Verklaring wel een bindende werking ten aanzien van de staten die de conventie ratificeerden. Maar omwille van de beperkte ratificeringen is haar draagwijdte dan ook beperkt. De Conventie bevatte grotendeels procedurele rechten, zoals de verplichting voor staten om de inheemse gemeenschappen te consulteren alvoerens beslissingen te nemen die hen beïnvloeden139. Dit maakte de belangen van deze inheemse volkeren een stuk zichtbaarder en zo ook functioneler140. Desondanks de focus op procedurele rechten wordt de ILO Conventie 169 toch gezien als een belangrijke voorloper van de VN-Verklaring van 2007141. Opvallend hierbij is ook nog dat de 135

E.D. Titanji, “The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces?”, African Human Rights Law Journal 2009, 64. 136 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 30. 137 I.G. Shivji, The Concept of Human Rights in Africa, Londen, Codesria, 1989, 77. 138 Lijst van landen die geratificeerd hebben: http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:11300:0::NO:11300:P11300_INSTRUMENT_ID:312314 (Laatst geraadpleegd: 16 juli 2014) 139 O.a. art. 15, 17 ILO Conventie 169. 140 E. Salmon, “The Struggle for Law of Free, Prior and Informed Consultation in Peru: Lessons and Ambiguities in the Recognition of Indigenous Peoples”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2013, 361. 141 A. Meijknecht, “The Re-emergence of Indigenous Peoples as Actors in International Law”, Tilburg Foreign Law Review, 2002-03, 320.

30

Conventie het woord ‘peoples’ gebruikt maar in art. 1 lid 3 zelf bepaalt dat deze term geen verdere interpretatieve inhoud heeft: ‘The use of the term peoples in this Convention shall not be construed as having any implications as regards the rights which may attach to the term under international law’142. 2.2.6.2. Onstaan Het ontstaan van de VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren kent een lange geschiedenis. Nadat in 1971 een studie werd aangevraagd naar ‘the problem of discrimination against indigenous people’, werden de inheemse bevolkingen voor het eerst afgescheiden als een aparte categorie in verband met mensenrechten143. Dit leidde er in 1982 toe dat binnen het Subcomité inzake Preventie van Discriminatie en de Bescherming van Minderheden een nieuw comité werd opgericht dat zich moest toespitsen op inheemse volkeren, de Working Group on Indigenous Peoples144 (WGIP)145. Dit comité bestond uit vijf experten en er was een brede toegang voor vertegenwoordigers van verschillende inheemse populaties ongeacht of deze al dan niet een statuut kregen door ECOSOC 146. Deze werkgroep kreeg de taak zich bezig te houden met de ontwikkelingen inzake de rechten van inheemse volken. Haar basisdoelstelling was het ontwikkelen van een voorstel tot verklaring inzake de rechten van inheemse volken dat door de Algemene Vergadering zou overwogen kunnen worden147. De eerste jaren hield de WGIP zich grotendeels bezig met het verzamelen van informatie, maar in 1985 werd dan toch de beslissing genomen om een ontwerpverklaring te maken. Dit mede onder druk van de vertegenwoordigers van de inheemse volken die wilden dat zij officieel als een internationale actor erkend zouden worden 148. In 1993 had de WGIP haar ontwerp klaar maar deze werd door de inheemse volkeren afgewezen omwille van de beperkte bewoording inzake de toekenning van zelfbeschikking. In een brief haalden deze vertegenwoordigers aan: ‘the right of self-determination is the heart and soul of the declaration’ en ze waren niet bereid ‘to consent to any language which limits or curtails the right of self142

E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 272. 143 D. Sanders, “The UN Working Group on Indigenous Populations”, Human Rights Quarterly 1989, 407. 144 Officieel: Working Group on Indigenous Populations. 145 S. Venne, “The Road to the United Nations and the Indigenous Peoples and Rights of Indigenous Peoples”, Griffith Law Review 2011, 565. 146 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 200. 147 D. Sanders, “The UN Working Group on Indigenous Populations”, Human Rights Quarterly 1989, 407. 148 S. Venne, “The Road to the United Nations and the Indigenous Peoples and Rights of Indigenous Peoples”, Griffith Law Review 2011, 568.

31

determination’149. Toch werd dit ontwerp overgeheveld ter goedkeuring naar het Subcomité inzake Preventie van Discriminatie en de Bescherming van Minderheden waar het in 1994 werd goedgekeurd. Het ontwerp kwam aldus bij de toenmalige Commissie inzake Mensenrechten, de huidige Mensenrechtenraad terecht150. Deze besliste in 1995 om een nieuwe werkgroep in te stellen die de verdere controverses in verband met de tekst moest onderzoeken en een ontwerp moest voorstellen dat in de Mensenrechtenraad en de Algemene Vergadering kon aanvaard worden151. Deze inter-sessie werkgroep bestond louter uit vertegenwoordigers van de staten, al konden de inheemse volken wel aanwezig zijn via het statuut observer152. Na deze beslissing raakten de onderhandelingen in verband met de tekst in een impasse153 en duurde het nog ruim tien jaar vooraleer de verklaring definitief binnen de Mensenrechtenraad werd goedgekeurd in juni 2006. Hoewel de stemming niet zonder tegenstand verliep, werd ze aanvaard met 30 stemmen voor, twee tegen en twaalf onthoudingen154. Uiteindelijk kwam het ontwerp dan toch bij de Algemene Vergadering terecht, waar ze op 13 september 2007 bij stemming werd goedgekeurd155. De resolutie werd niet unaniem aangenomen, 143 stemmen voor, Nieuw-Zeeland, Australië, VS en Canada stemden tegen en er waren twaalf onthoudingen156. Ook voor de definitieve aanvaarding door de Algemene Vergadering werd de tekst nog op verschillende plaatsen aangepast. 2.2.6.3. Inhoud Verklaring Zoals reeds aangehaald was het recht op zelfbeschikking dat nu werd toegekend aan de inheemse bevolkingen een uitermate belangrijke steunpijler in verband met de Verklaring. Het was tevens de voornaamste reden dat de ontwikkeling van het ontwerp gedurende meer dan tien jaar in een impasse zat157. Zelfbeschikking wordt aan inheemse volken toegekend in art. 3 van de Verklaring: ‘Indigenous Peoples have the right to self-determination. By virtue of that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development’. Opvallend is dat het hier gaat om dezelfde bewoording als diegene die gebruikt werd in het VN-Charter en in de 149

E.D. Titanji, “The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces”, African Human Rights Law Journal 2009, 53. 150 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 200. 151 Resolutie Commissie inzake Mensenrechten, 1995/32, 3 maart 1995. 152 M. Davis, “The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Australian Indigenous Law Review 2007, 56. 153 Ibid, 55. 154 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 201. 155 Resolutie Algemene Vergadering, 61/295, 61ste sessie, A/RES/61/295, 13 september 2007. 156 S. Errico, “The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples is Adopted: an Overview”, Human Rights Law Review, 2007, 757. 157 M. Davis, “The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Australian Indigenous Law Review 2007, 56.

32

mensenrechtenverdragen van 1966158. Een anekdote hierbij is ook het feit dat in de versie die door het Subcomité in 1994 en door de Mensenrechtenraad in 2006 was goedgekeurd de term ‘right of self-determination’ werd gebruikt, waar dit bij het ontwerp dat in de Algemene Vergadering werd behandeld plots ‘right to self-determination’ werd zonder dat hier enige discussie of uitleg voor kan worden gevonden. Het lijkt aldus om een tikfout te gaan die echter geen inhoudelijke consequenties heeft159. Art. 4 concretiseert de manier waarop dit zelfbeschikkingsrecht kan worden uitgeoefend: ‘Indigenous peoples, in exercising their right to self-determination, have the right to autonomy or self-government in matters relating to their internal and local affairs, as wel as ways and means for financing their autonomous functions’. Ook art. 5 duidt de rechten van de inheemse volken verder: ‘Indigenous peoples have the right to maintain and develop their political, economic and social and cultural institutions, while retaining their rights to participate fully, if they choose so, in the political, economic, social and cultural life of the state’. Daarnaast haalt art. 21 ook nog bepaalde rechten aan: ‘(1) Indigenous peoples have the right to maintain and develop their political, economic and social systems or institutions, to be secure in the enjoyment of their own means of subsistence and development, and to engage freely in all their traditional and other economic activities. (2) Indigenous peoples deprived of their means of subsistence and development are entitled to just and fair compensation’. Ook voorziet de VNVerklaring het recht om onderwijs te voorzien, het recht op media, het recht op inspraak in beslissingen

die

hen

beïnvloeden,

het

recht

op

consultatie

via

hun

eigen

vertegenwoordigingsorganen, het recht om hun eigen prioriteiten en strategie inzake ontwikkeling te bepalen, het recht om het land en de grondstoffen te gebruiken die ze bezitten, het recht om hun regels en beslissingen erkend te zien door de staat, het recht om de verdragen die zij sluiten erkend en gehandhaafd te zien en een verplichting tot eerbied van dit alles door de staten 160. Dit alles houdt een grote omvang van rechten in, die allemaal terug te leiden zijn tot het zelfbeschikkingsrecht. Toch is er ook een artikel dat de omvang van deze rechten in zekere mate beperkt, art. 46: ‘(1) Nothing in this Declaration may be interpreted as implying for any State, people, group or person any right to engage in any activity or to perform any act contrary to the Charter of the United Nations or construed as authorizing or encouraging any action which would dismember or impair, totally or in part, the territorial integrity or political unity of sovereign and independent 158

Supra. R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs 2010, 10. 160 Art. 14, 16, 18, 19, 23, 26, 27, 37 en 40 VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken. 159

33

States.’ Hierin herkennen we duidelijk de bewoordingen die ook reeds in Resolutie 2526 (XXV) het beginsel van territoriale integriteit invoegden161. Deze bepaling werd ook aangepast in de aanloop naar de stemming over het ontwerp in de Algemene Vergadering. De voorgaande versie luidde als volgt162: ‘Nothing in this declaration may be interpreted as implying for any state, people, group or person any right to engage in any activity or to perform any act contrary to the Charter of the United Nations.’ Tot slot richt artikel 36 zich specifiek tot de transnationale volkeren: ‘(1) Indigenous peoples, in particular those divided by international borders, have the right to maintain and develop contacts, relations and cooperation, including activities for spiritual, cultural, political, economic and social purposes, with their own members as well as other peoples across borders.’ 2.2.6.4. Impact Verklaring De VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken is nog een vrij recent document waardoor de impact ervan momenteel nog niet zo duidelijk zichtbaar is. Daarnaast is er ook nog het feit dat het hier gaat om een niet-bindende resolutie die aldus geen juridische verplichtingen aan de staten kan opleggen163. Toch betekende de VN-Verklaring een significante ontwikkeling voor de inheemse volken doordat zij eindelijk hun zelfbeschikkingsrecht erkend zagen waar ze tijdens de onderhandelingen zo op hamerden164. In ruil voor de toekenning van het recht op zelfbeschikking moesten bepaalde compromissen en beperkingen in de tekst worden ingeschreven165. Zo werd het zelfbeschikkingsrecht in art. 3 toegekend maar duidde art. 4 meteen aan in welk toepassingsgebied het zelfbeschikkingsrecht moest worden gelezen, namelijk inzake een zekere autonomie en zelfbestuur. Daarnaast werd in art. 46 (1) ook opnieuw het principe van territoriale integriteit ingevoegd, wat voor de vertegenwoordigers van de staten nodig was om een al te ruime interpretatie van het zelfbeschikkingsrecht tegen te gaan. Deze afzwakkingen van het recht tastten voor sommige auteurs net die progressieve inhoud aan die zo vaak wordt aangehaald als het over de VN-Verklaring gaat166.

161

R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs 2010, 17. 162 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 203. 163 M. Davis, “The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Australian Indigenous Law Review 2007, 55. 164 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 203. 165 Ibid. 166 K. Engle, “On Fragile Architecture: The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples in the Context of Human Rights”, European Journal of International Law 2011, 141.

34

In de tekst wordt geen specifieke inhoud gegeven aan het zelfbeschikkingsrecht dat wordt toegekend167. Uit de bewoordingen in de tekst kan echter afgeleid worden dat in de VN-Verklaring grotendeels het intern aspect van het recht op zelfbeschikking werd voorgestaan168. Voor velen laat de tekst geen mogelijkheid tot secessie open169. Al lijken sommige auteurs de mogelijkheid om een secessie af te dwingen niet volledig af te schrijven170, zij zijn van oordeel dat de VN-Verklaring niets verandert aan het feit dat secessie als ultimum remedium nog steeds mogelijk moet zijn. Het zelfbeschikkingsrecht in de VN-Verklaring lijkt zich dan ook grotendeels op het recht op autonomie toe te spitsen171. Dit neemt echter niet hun vertegenwoordiging op het nationale niveau weg, wat wordt aangetoond door de verplichting tot consultatie bij beslissingen die hen beïnvloeden172. Toch lijkt het moeilijk om de mogelijkheid tot secessie over te gaan volledig uit schakelen indien deze rechten met de voeten worden getreden173. Daarnaast worden ook nog een groot aantal bijkomende rechten toegekend, opvallend hierbij is het feit dat velen hiervan collectieve rechten zijn174. Hoewel de VN-Verklaring de jure geen bindende werking heeft, versterkt de grote steun bij de stemming in de Algemene Vergadering wel haar draagkracht175. Zo bestaat ook de mogelijkheid dat door veelvuldig gebruik de beginselen ervan tot het internationaal gewoonterecht zullen behoren en

167

R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs 2010, 13. 168 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 203. 169 Y. Jabareen, “Redifining Minority Rights: Successes and Shortcomings of the UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Davis Journal of International Law and Policy 2011, 138 & K. Engle, “On Fragile Architecture: The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples in the Context of Human Rights”, European Journal of International Law 2011, 141. 170 E.D. Titanji, “The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces?”, African Human Rights Law Journal 2009, 53. 171 K. Engle, “On Fragile Architecture: The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples in the Context of Human Rights”, European Journal of International Law 2011, 147. 172 Y. Jabareen, “Redifining Minority Rights: Successes and Shortcomings of the UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Davis Journal of International Law and Policy 2011, 141. 173 E.D. Titanji, “The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces?”, African Human Rights Law Journal 2009, 75. 174 K. Engle, “On Fragile Architecture: The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples in the Context of Human Rights”, European Journal of International Law 2011, 148. 175 S. Wiessner, “Indigenous Sovereignty: A Reassessment in Light of the UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2008, 1162.

35

aldus verplichtingen aan staten zullen opleggen ongeacht of ze al dan niet formeel aanvaard zijn176. Toch komt het gebrek aan handhavingsinstrument de spankracht van de Verklaring niet ten goede177. Concluderend kunnen we stellen dat de VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken een leegte binnen het internationaal recht opvulde en een grote sprong voorwaarts betekende voor de rechtspositie van inheemse volken178. Ook is de uitdrukkelijke erkenning van het recht op autonomie een zeer belangrijke stap voor inheemse gemeenschappen over de gehele wereld179. Toch blijft de VN-Verklaring soft law, wat de handhaving niet ten goede komt en lijkt de inhoud die men vaak op internationaal vlak aan het zelfbeschikkingsrecht geeft, doorgetrokken te worden. Dit betekent dat de veranderingen niet enorm zijn. Desalniettemin kregen de inheemse volken hierdoor meer zelfbewustzijn en hebben ze de autonomie die ze krijgen nuttig aangewend180.

3. Hedendaagse discussies inzake het recht op zelfbeschikking Vooraleer over te gaan tot de casusstudies en aldus de theorie in de praktijk om te zetten, lijkt het mij opportuun om een aantal knelpunten te behandelen die het hedendaags recht op zelfbeschikking beheersen. Hiervoor worden verschillende elementen geselecteerd waarover er onduidelijkheid bestaat en die een weerslag kunnen hebben op de praktijk die rond het zelfbeschikkingsrecht bestaat.

3.1. Volkeren, minderheden en inheemse volken Zelfbeschikking wordt steeds toegekend aan een bepaalde groepering, de vraag is dan ook wat de entiteit is die zich op het zelfbeschikkingsrecht kan beroepen. In de eerste internationale akten die het recht op zelfbeschikking aanhaalden, waren volkeren de begunstigden daarvan. Een internationale definitie of invulling is nooit aan dit begrip gegeven 181 dus moet gekeken worden naar de praktijk en het internationaal gewoonterecht. De impact van het VN-Handvest was een grotendeels theoretische discussie waar er enkel in verband met NSGT’s en Trust-gebieden een

176

M. Davis, “The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Australian Indigenous Law Review 2007, 59. 177 E.D. Titanji, “The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces?”, African Human Rights Law Journal 2009, 73. 178 A. Xanthaki, “Indigenous Rights in International Law over the Last 10 Years and Future Developments”, Melbourne Journal of International Law 2009, 29. 179 Y. Jabareen, “Redifining Minority Rights: Successes and Shortcomings of the UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Davis Journal of International Law and Policy 2011, 138. 180 R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs 2010, 13. 181 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 117.

36

praktische impact was. Hierbij werd nog vaak aangenomen dat de peoples in het Handvest de staten zelf waren182. Nadien kwam er met Resolutie 1514 een periode waarbij het zelfbeschikkingsrecht zich louter toespitste op koloniale volkeren. Voor de meeste auteurs bleef ook Resolutie 2625 binnen dit toepassingsgebied hangen, zelfbeschikking bleef een voorbehouden recht voor de volledige volken van staten en voor kolonies183. Dit is grotendeels te verklaren door de terughoudendheid die er binnen het internationale recht bestond ten opzichte van de mogelijkheid tot secessie die aan het recht op zelfbeschikking werd verbonden184. Het is dan ook opvallend dat de Algemene Vergadering wel het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen185 en de volkeren van Zuid-Afrika186 erkende, al moet het gezegd zijn dat het hier wel om uitzonderlijke situaties ging187. Traditioneel werd het zelfbeschikkingsrecht echter slechts aan drie volkeren toegekend: koloniale volkeren, volkeren onder vreemde overheersing en volkeren onder een racistisch regime188. Recenter kunnen we zien dat de Resolutie 2526 (XXV) voor bepaalde auteurs wel een zelfbeschikkingsrecht toekent buiten koloniale toepassingen189. Deze interpretatie kent niet-koloniale volkeren een intern recht op zelfbeschikking toe. Dit houdt in dat een volk geen homogeen begrip meer is voor de gehele bevolking van een staat en dat er dus binnen een staat meerdere etnische, religieuze of taalgemeenschappen kunnen bestaan190. Deze visie kent aan zelfbeschikking een andere fundamentele functie toe: het recht op vertegenwoordiging en inspraak191, het zogenaamde interne recht op zelfbeschikking. Hierop wordt later teruggekomen. In een beperkte mate kan een tendens gezien worden dat het zelfbeschikkingsrecht ook aan andere entiteiten wordt toegekend. Zo is sinds 2007 het recht op zelfbeschikking aan inheemse volkeren

182

Supra. H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 13. 184 C. Tomuschat (ed.), Modern Law of Self-determination, Dordrecht, Nijhoff, 1993, 5. 185 Resolutie Algemene Vergadering 2672 (XXV) – 8 december 1970. 186 Resolutie Algemene Vergadering 2396 (XXII) – 2 december 1968. 187 R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs 2010, 8. 188 J. Salmon, Internal Aspects of the Right to Self-determination, in C. Tomuschat, C. (ed), Modern Law of Selfdetermination, Dordrecht, Nijhoff, Dordrecht, 1993, 256. 189 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 121. 190 A. Pellet, “The Opinions of the Badinter Arbitration Committee: A Second Breath for the Self-determination of peoples”, European Journal of International Law 1992, 179. 191 J. Klabbers, “The right to be taken seriously: Self-determination in international law”, Human Rights Quarterly 2006, 189. 183

37

toegekend192 en erkent de Verklaring inzake de Rechten van Minderheden193 uit 1992 de mogelijkheid om zich te associëren, al ligt dit nog ver af van het recht op zelfbeschikking194. Het ambigu karakter omtrent de inhoud van het begrip ‘peoples’ bleef doorheen de verschillende internationale documenten steeds bestaan. Enerzijds was dit nodig om het zelfbeschikkingsrecht niet in een al te nauw keurslijf te dwingen195, maar anderzijds nam dit ook lang de mogelijkheid weg voor bepaalde minderheden om hun rechten te laten gelden196. Ondanks het feit dat in de internationale juridische akten geen uitwerking gegeven wordt aan het begrip volkeren, moet er toch een zekere inhoud aan gegeven worden wil men het begrip in de praktijk brengen. Aldus werd binnen rechtspraak en doctrine wel een aantal visies gegeven over wat dit nu precies inhoudt of waar een ‘volk’ aan moet voldoen. Zoals uit het voorgaande blijkt, is het algemeen aanvaard dat aan drie categorieën van volkeren een recht op zelfbeschikking toekomt. Het gaat om volkeren onder koloniaal bestuur, onder vreemde bezetting en onder een racistisch regime197. Volgens Knop198 zijn er twee visies op basis waarvan de inhoud van het begrip volk kan uitgebreid worden tot buiten de koloniale categorieën. Enerzijds is er de coherence-benadering, die een invulling zoekt voor het begrip ‘koloniale identiteit’ en zo nieuwe types volkeren vaststelt. Anderzijds is er de categories-benadering die wil aantonen dat er binnen het internationale recht bijkomende categorieën of volkeren erkend zijn. Bij de coherence-benadering gaat men bepaalde objectieve elementen zoals taal, religie en etniciteit samen brengen met een subjectief gegeven zoals de wil om samen te leven199 om zo een bepaald volk te kunnen omschrijven. Dit kan ook herkend worden in Resolutie 2625 (XXV) die twee criteria suggereert voor het toekennen van zelfbeschikking aan een groep, enerzijds een volk dat behoort tot een bepaald territorium en anderzijds een onderscheid naar ‘race, creed or colour’200.

192

Supra. Verklaring over de rechten van mensen behorend tot nationale, etnische, godsdienstige en taalkundige minderheden, Resolutie Algemene Vergadering 47/139, 18 december 1992. 194 J. Castellino, J. Gilbert, J., “Self-determination, Indigenous Peoples and Minorities”, Macquari Law Journal 2003, 165. 195 B. Brown, “Human Rights, Sovereignty and the Final Status of Kosovo”, Chicago Kent Law Review 2005, 249. 196 J. Castellino, J. Gilbert, J., “Self-determination, Indigenous Peoples and Minorities”, Macquari Law Journal, 2003, 164. 197 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 270. 198 K. Knop Karen, Diversity and Self-determination in International Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2008, 54. 199 Ibid, 61. 200 Supra. 193

38

Andere auteurs oordelen echter dat dit slechte elementen zijn om een volk mee te definiëren omwille van het groot aantal groeperingen die onder deze noemer zouden kunnen vallen en waarvan de praktijk aantoont dat in de meerderheid van deze gevallen hun claim tot zelfbeschikking internationaal niet wordt aanvaard201. De categories-benadering daarentegen ziet de koloniale benadering van zelfbeschikking als een voorbijgestreefd juridisch gegeven en probeert zelf los van de oude onderverdeling, nieuwe categorieën vast te stellen. Zo oordeelt Doehring202 ook dat er een categorie etnische minderheden bestaat, dit leidt hij af uit de bewoording van Resolutie 2625 (XXV) die impliciet aangeeft dat er een recht op secessie bestaat indien er extreme discriminatie of een rascistisch regime is203. Daarnaast haalt Cassese nog een belangrijke voorwaarde aan om zich als volk op zelfbeschikking te beroepen in het internationaal gewoonterecht. Het gaat om het gegeven dat het recht op zelfbeschikking enkel geclaimd kan worden door een organisatie die het volledige volk vertegenwoordigt204: ‘Thus as far as external self-determination is concerned, there must be a liberation movement or another type of body representative of the whole people. As regards internal self-determination, arguably racial groups are entitled to claim self-determination and vindicate their rights only if there is a representative organization capable of acting on behalf of the entire group.’ Volkeren zijn de belangrijkste entiteiten inzake zelfbeschikking, maar daarnaast zijn ook minderheden en inheemse volken entiteiten die bij het recht op zelfbeschikking aanleunen. De vraag is dan ook wat zij inhouden en waarin het onderscheid tussen beiden zich bevindt. Het begrip minderheid kan zowel overlappen met een volk als met inheemse volken205. Het verschil tussen inheemse volken en minderheden is dat minderheden groeperingen over de grenzen van verschillende staten kunnen inhouden, waar inheemse volken zich in principe binnen één staat bevinden206. Toch kan gezien worden dat een lijn tussen beide termen moeilijk te trekken is. Binnen het internationale recht bestaat er geen definitie van minderheden. Een belangrijke reden hiervoor is het enorme aantal minderheden die zich in de wereld bevinden, zodat een

201

H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 538. 202 Doehring, “self determination”, in B. Simma (ed.), The Charter of the United Nations: A Commentary, Oxford, Oxford university press, 1993, 66. 203 Supra. 204 A. Cassese, Self-determination of Peoples a Legal Reappraisal, Cambridge, Cambridge University Press, 1995, 146. 205 Sybesma-Knol, N., J. Van Bellingen, eds., naar een nieuwe interpretatie van recht op zelfbeschikking, VUB press, Brussel, 1995, 173. 206 Idem, 182.

39

allesomvattende definitie niet mogelijk noch opportuun is 207. Sommigen oordelen dat zo’n definitie ook niet essentieel is aangezien het gaat om een situatie die per casus moet worden onderzocht 208.

3.2. Zelfbeschikking en secessie Een centraal thema binnen het zelfbeschikkingsrecht is de mate waarin een recht op afscheiding wordt toegekend, een heikel punt in het internationaal recht. De breuklijn tussen zelfbeschikking en het principe van onaantastbare grenzen in het internationale recht komt hier duidelijk naar boven209. Het erkennen van het recht op secessie van een groep betekent ook het weigeren van een beroep op territoriale integriteit vanwege een andere groep210. Traditioneel staat het internationaal recht weigerachtig tegenover het erkennen van de legitimiteit van claims die staten kunnen opbreken 211. Koskenniemi oordeelt dat er twee dimensies van zelfbeschikking zijn212. Enerzijds de vrije wil van een volk om te kiezen in de vorm van een staat samen te leven. Deze visie houdt dan ook een rechtvaardiging van de werking van het internationaal recht in dat rondom de staten is opgebouwd. Deze dimensie leunt nauw aan bij de erkenning van de soevereiniteit van een land en de politieke onafhankelijkheid. Een tweede dimensie die Koskenniemi onderscheidt213, is de uitdrukking en verwezenlijking van een authentiek gemeenschappelijk gevoel dat relevant is voor het betrokken volk. In uitzonderlijke gevallen oordeelt hij dan ook dat dit enkel kan worden verwezelijkt door afscheiding van een staat. Dit is het geval wanneer er mensenrechtenschendingen gebeuren of gelijke rechten niet erkend worden. In het internationaal recht wordt er geen recht op unilaterale secessie toegekend214, het wordt echter ook niet verboden. Zoals Crawford215 het stelt: ‘the position is that secession is neither legal nor illegal in international law, but a legally neutral act the consequences of which are regulated internationally.’ 207

A. Baka, “The European Convention on the Human Rights and the Protection of Minorities under Internationale Law”, Connecticut Journal of International Law, 1992-93, 232. 208 G. Pentassuglia, minorities in international law, minority issues handbook, Council of Europe Publishing, 2002, 55. 209 H. Hazewinkel, “Self-determination, Territorial Integrity and the OSCE”, Helsinki Monitor 2007, 290. 210 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 41. 211 C. Tomuschat, “Self-determination in a Post-Colonial World” in C. Tomuschat, Modern Law of Selfdetermination, Dordrecht, Nijhoff, 1993, 5. 212 M. Koskenniemi, “National Self-determination Today: Problems of Legal Theory and Practice”, International and Comparative Law Quarterly, 1994, 245. 213 Idem, 247. 214 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 818. 215 J. Crawford, The Creation of States in International Law, Oxford, Oxford, Clarendon Press, 2006, 390.

40

3.2.1. Secessie en internationale akten Oorspronkelijk was secessie onafscheidelijk verbonden aan zelfbeschikking omwille van de dekolonisatiecontext waarin het principe zijn juridisch karakter gekregen heeft216. VN-documenten uit die tijd bevestigen ook uitdrukkelijk dat geen recht op afscheiding toekomt aan niet-koloniale volkeren217. Zoals eerder reeds aangehaald, vloeit dit alles voort uit het gegeven dat de internationale gemeenschap in zelfbeschikking de ideale juridische basis zag voor het dekolonisatieproces dat op gang kwam218. De voorkeur voor onafhankelijkheid als uitwerking van het zelfbeschikkingsrecht werd ook steeds door de VN uitgesproken219. Deze onafhankelijkheidsevolutie kon echter ook bredere gevolgen krijgen waarvoor de internationale gemeenschap uitermate beducht was. Hierbij stelt Titanji 220 vast dat er in de praktijk drie tests werden toegepast om te kijken of er al dan niet sprake was van een koloniaal volk en aldus een mogelijkheid tot onafhankelijkheid. Ten eerste was er de uti possedetis-doctrine die reeds werd aangehaald. Daarnaast was er ook een zout water-test die bepaalde dat het moest gaan om overzees kolonialisme. Als laatste haalt hij ook een pigmentation-test aan die vrijheid moest geven aan zwarte los van blanke suprematie. De VN probeerde aldus in de praktijk zo veel mogelijk niet-koloniale volkeren van het zelfbeschikkingsrecht weg te houden221. De daaropvolgende internationale akten, zoals de Mensenrechtenverdragen van 1966 en Resolutie 2625 (XXV) kenden echter het recht op zelfbeschikking wel toe aan bredere categorieën van volkeren222. Resolutie 2625 (XXV) kent een impliciet recht op secessie toe indien een overheid haar volk niet vertegenwoordigt223. Er worden ook alternatieven aangehaald voor secessie, maar toch oordeelt Tomuschat dat zelfbeschikking voor deze volkeren een volledig vrije keuze tussen deze

216

R. Coulter, “The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs 2010, 8. 217 M. Galenkamp Marlies, “De grenzen van de nationale zelfbeschikking”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 91. 218 P. Malanczuk, Akehurst’s Modern Introduction to International Law, Londen, Routledge, 1997, 28. 219 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 271. 220 E.D. Titanji, “The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces?”, African Human Rights Law Journal 2009, 53. 221 H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 554. 222 A. Cassese, in L. Henkin, L. (ed), The International Bill of Rights: The Convenant on Civil and Political Rights, New York, Columbia University Press, 1981, 94. 223 H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 562.

41

mogelijkheden inhoudt224: ‘They cannot be prevented from choosing independent statehood. It is for this reason that States are normally so anxious to eschew calling a give ethnic group a “people”’. De meeste auteurs aanvaarden enkel een recht op secessie in uitzonderlijke situaties225 en volgen hierbij Cristescu, rapporteur bij het VN Subcomité inzake Preventie van Discriminatie en de Bescherming van Minderheden226: ‘The principle of equal rights and self-determination, as laid down in the Charter of the United Nations, does not grant an unlimited right of secession to populations (…) The right of secession unquestionably exists, however, in a special, but very important case : that of peoples, territories and entities subjugated in violation of international law. In such cases, the peoples concerned have the right to regain their freedom and constitute themselves independent sovereign States.’ Tot midden de jaren 90 kan de verbondenheid tussen secessie en zelfbeschikking vastgesteld worden en is zelfbeschikking enkel van toepassing op koloniale volkeren, volkeren onder bezetting en het volk van een volledige staat.

3.2.2. Loskoppeling tussen zelfbeschikking en secessie Doorheen de laatste twintig jaar kunnen we zien dat er een nieuwe visie ontstaan is inzake secessie en zelfbeschikking, beide concepten worden van elkaar losgekoppeld227. Dit omwille van de verbreding van de toepassing van zelfbeschikking buiten de koloniale toepassing, waarbij men zich baseert op een ruime interpretatie van het toepassingsgebied van Resolutie 2625 (XXV) en recentere opinies in de rechtspraak en commissies. Zo oordeelde de Badinter Commissie, die de EU moest bijstaan in zijn standpunt ten opzichte van het uiteenvallen van Joegoslavië, dat het recht op zelfbeschikking op die situatie van toepassing was228 en bevestigde het Internationaal Gerechtshof ook het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen in de Israeli Wall Opinion229. Waar aldus langzaam aan ook meer en meer volkeren binnen landsgrenzen op zelfbeschikking beroep kunnen doen, werd de vroegere nauwe verbondenheid tussen secessie en zelfbeschikking ook verbroken, want de territoriale integriteit liet dit niet toe. Er werd een onderscheid gemaakt

224

C. Tomuschat, “Self-determination in a Post-Colonial World” in C. Tomuschat, Modern Law of Selfdetermination, Dordrecht, Nijhoff, 1993, 12. 225 D. Murswiek, “The Issue of a Right of Secession – Reconsidered” in C. Tomuschat (ed.), Modern Law of Selfdetermination, Nijhoff, Dordrecht 1993, 25. 226 A. Cristescu, The Right to Self-determination. Historical and Current Development on the Basis of United Nations Instruments, UN DOC. E/CN.4/Sub.2/404/Rev.1, 1981, Par 173. 227 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 117. 228 Opinie N° 2 Badinter Commissie, 20 november 2011. http://207.57.19.226/journal/Vol3/No1/art13.html (geraadpleegd 28 juli 2014) 229 IGH, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, 9 julie 2004, Par. 118.

42

tussen het interne en externe aspect van het recht op zelfbeschikking. Waar de externe variant het recht is om vreemde overheersing af te wijzen230, en dus eventueel ook de claim tot onafhankelijkheid inhoudt231, heeft het interne zelfbeschikkingsrecht betrekking op de betrokkenheid met de staat waartoe men behoort232 en het recht op zelfbestuur in de eigen zaken233. Het externe zelfbeschikkingsrecht houdt het recht in van een volk om zijn eigen internationale status te bepalen234.

Voor

Cassese

toont

dit

verschil

het

contradictorisch

karakter

van

het

zelfbeschikkingsrecht aan235. Hoewel deze onderverdeling reeds sinds de Tweede Wereldoorlog gebruikt werd, bleef het omwille van de dekolonisatiecontext relatief onbesproken. Dit is de laatste twintig jaar veranderd, het onderscheid is nu algemeen aanvaard in de academische literatuur236. Zo haalden meer dan de helft van staten die een verklaring neerlegden inzake de Kosovo Opinie237 van het Internationaal Gerechtshof het onderscheid aan, net zoals twee rechters in hun seperate opinions238. Een ander belangrijk voorbeeld van de toepassing hiervan was de uitspraak van het Supreme Court of Canada dat in haar oordeel over het mogelijke recht op secessie van Quebec oordeelde239: ‘The recognized sources of international law establish that the right to self-determination is normally fulfilled though internal self-determination.’ Toch is het zo dat dit onderscheid in geen enkel internationaal

230

J. Aguon, “On Loving the Maps our Hands Cannot Hold: Self-Determination of Colonized and Indigenous Peoples in International Law”, UCLA Asian Pacific American Law Journal 2010, 51. 231 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 258. 232 J. Klabbers, “The right to be taken seriously: Self-determination in international law”, Human Rights Quarterly 2006, 189. 233 J. Aguon, “On Loving the Maps our Hands Cannot Hold: Self-Determination of Colonized and Indigenous Peoples in International Law”, UCLA Asian Pacific American Law Journal 2010, 51. 234 H. Quane, “The United Nations and the Evolving Right to Self-determination”, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 538. 235 A. Cassese, Self-determination of Peoples a Legal Reappraisal, Cambridge, Cambridge University Press, 1995, 5. 236 J. Summer, “Internal & External Aspects of Self-determination reconsidered”, in French, D. (ed), Statehood and self-determination: reconciling tradition and modernity in international law, Cambridge University Press, New York, 2013, 230. 237 Advisory Opinion, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, ICJ, 22 juli 2010. 238 J. Summer, “Internal & External Aspects of Self-determination reconsidered”, in French, D. (ed), Statehood and self-determination: reconciling tradition and modernity in international law, Cambridge University Press, New York, 2013, 231. 239 Supreme Court Canada, Reference re Secession of Quebec, 20 augustus 1998, 2, Supreme Court Reports, 217.

43

rechtsinstrument aangehaald wordt240. Al lijken sommige auteurs in het VN-Charter en het BUPO en ECOSOC-verdrag wel een neiging naar de interne dimensie van zelfbeschikking te erkennen241. Deze erkenning van het interne recht op zelfbeschikking is een logisch gevolg van de basis van zelfbeschikking, het recht van een volk om met haar vrije wil haar toekomst te bepalen242. Als die veruitwendigde wil meer vertegenwoordiging inhoudt binnen de bestaande staatstructuren dan moet dit gerespecteerd worden en er aldus gevolg aan gegeven worden. Dit volgt ook uit de Western Sahara opinie243 die stelde: ‘The application of the right of self-determination required a free and genuine expression of the will of the peoples concerned.’ Dan is de vraag hoe dit intern zelfbeschikkingsrecht kan uitgeoefend worden. In de meeste gevallen zal dit tot autonomie, zelfbestuur of decentralisatie leiden244. Rosas245 oordeelt hierbij dat de volkeren de mogelijkheid zouden moeten krijgen om hun akkoord te geven met betrekking tot het overheidssysteem, daarbij onderscheidt hij drie elementen: ‘(1) The right of people to constitute its own political system, this right may be consumed when the choice has been made. (2) The right of the people to have a say in amending the constitution including the right of resistance against tyranny and oppression. (3) The right of the people to govern and to take part in the conduct of public affairs, including participation in elections, referenda, and so on.’ Andere auteurs oordelen echter dat zelfbeschikkingsrecht een procedurele benadering moet krijgen: ‘A working theory of self-determination ought to focus not on the norm as one creative of judicially enforceable substantive rights but rather as a bundle of procedural rights: a right to be heard and be taken seriously246’. Er wordt echter ook vastgesteld dat volkeren die het interne zelfbeschikkingsrecht inroepen, en dat eventueel legitiem doen, dit vaak ook vergezellen van een eis tot territoriale onafhankelijkheid en

240

J. Aguon, “On Loving the Maps our Hands Cannot Hold: Self-Determination of Colonized and Indigenous Peoples in International Law”, UCLA Asian Pacific American Law Journal 2010, 51. 241 R. Miller, “Self-determination in International Law and the Demise of Democracy”, Columbia Journal of Transnational law 2002-03, 620. A. Rosas, “Internal Self-determination”, in C. Tomuschat (ed), Modern Law of Self-determination, Nijhoff, Dordrecht, 1993, 243. 242 A. Rosas, “Internal Self-determination”, in C. Tomuschat (ed), Modern Law of Self-determination, Nijhoff, Dordrecht, 1993, 235. 243 IGH, Western Sahara, Advisory Opinion, 16 oktober 1975, International Court of Justice Reports, 1975, 32 par. 55. 244 E. Suy, “De VN-praktijk op het stuk van het zelbeschikkingsrecht der volkeren”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 258. 245 A. Rosas, “Internal Self-determination”, in C. Tomuschat (ed), Modern Law of Self-determination, Nijhoff, Dordrecht, 1993, 249. 246 Klabbers, J., “The right to be taken seriously: Self-determination in international law”, Human Rights Quarterly 2006, 202.

44

een vordering tot secessie. Dit leidt Miller ertoe vast te stellen dat intern zelfbeschikkingsrecht louter een rechtvaardiging is van een meer onderliggend extern zelfbeschikkingsconcours en interne zelfbeschikking kan dan ook nooit een exclusief democratisch gevolg krijgen247. Salmon benadrukt hier nog bij dat er geen enkele aanwijzing is dat het recht op zelfbeschikking ook het recht inhoudt om de eigen overheid omver te werpen248.

3.2.3. Remedial secession Recente doctrine werkte een nieuwe grond tot secessie uit op basis van zelfbeschikking. Deze stelt dat secessie een last resort is indien geen andere mogelijkheden meer open staan om onrechtvaardigheid recht te zetten. In 1998 verwoordde Hannum249 het als volgt: ‘There are two instances in which secession should be supported by the international community. The first occurs when massive, discriminatory human rights violations, approaching the scale of genocide, are being perpetrated (…) secession may be the only effective remedy for the besieged group. A second possible exception might find a right of secession if reasonable demands for local self-government or minority rights have been arbitrarily rejected by a central government-even without accompanying large-scale violence. This exception, however, would come into play only when minimal demands are rejected.’ De basis van remedial secession is dat het gaat om een allerlaatste mogelijkheid, als er minder ingrijpende mogelijkheden zijn om een conflict inzake zelfbeschikking op de lossen moet dit voorrang krijgen250. Vooraleer aldus van een remedial secession sprake kan zijn, moeten eerst pogingen ondernomen worden om het intern zelfbeschikkingsrecht te verwezenlijken. Oorspronkelijk kreeg deze visie grotendeels een filosofische onderbouwing. Het was een supplement bij de theorie van de revolutie waarbij een volk het recht heeft in opstand te komen tegen een overheid die voortdurende misbruiken begaat ten opzichte van een volledige bevolking251. Ook bij een liberale filosofie sluit deze vorm van secessie aan, Kymlicka252 verwoordt het als volgt: ‘Perhaps we should be more willing to consider secession... It is difficult to see why liberals should automatically oppose such peaceful, liberal secessions. After all, liberalism is fundamentally

247

R. Miller, “Self-determination in International Law and the Demise of Democracy”, Columbia Journal of Transnational law 2002-03, 625. 248 J. Salmon, “Internal Aspects of the Right to Self-determination”, in Tomuschat, C. (ed), Modern Law of Selfdetermination, Nijhoff, Dordrecht, 1993, 263. 249 H. Hannum, “The Specter of Secession: Responding to Claims for Ethnic Self-determination”, Foreign Affairs 1998, 16. 250 R. Dickinson,”Twenty-First Century Self-determination: Implications of the Kosovo Status Settlement for Tibet”, Arizona Journal of International and Comparative Law 2009, 579. 251 A. Buchanan, “Theories of Secession”, Philosophy & Public Affairs 1997, 33. 252 W. Kymlicka, Multicultural Citizenship: A Liberal Theory of Minority Rights, Oxford, Clarendon Press 1995, 186.

45

concerned, not with the fate of states, but with the freedom and well-being of individuals, and secession need not harm individual rights.’ Tomuschat erkent dat er een vrij kleine empirische basis is voor remedial secession maar hij ziet de toepassing ervan in de situaties in Kosovo en Bangladesh253. Binnen de doctrine bestaat er een grote ondersteuning voor remedial secession254. Knop herkent in de taal van Friendly Relation- Resolutie wel een zekere basis voor remedial secession maar is ook sceptisch over de mate waarin het principe juridisch gezien afbreuk zou kunnen doen aan het territoriale integriteitprincipe255. Gezien de geringe toepassing die remedial secession totnogtoe kent, is theorievorming hieromtrent niet evident. Zoals we bij de casusstudies zullen zien, veranderde dit echter met de Kosovo-zaak. Deze zaak wordt door pleitbezorgers van remedial secession als een voorbeeld van de toepassing ervan aanzien256.

3.2.4. Secessie in de praktijk In de praktijk is het moeilijk om een lijn te trekken doorheen de vele casussen waarin onafhankelijkheid geclaimd en al dan niet verkregen wordt. Dit omdat alles afhankelijk is van de specifieke elementen van de situaties en de reactie van de internationale gemeenschap hierop. Toch is hierover veel theorievorming. Wat zijn dan voorwaarden om eventueel op een legitieme manier beroep te doen op secessie en de claim ook internationaal erkend te zien? Twee soorten afscheiding kunnen vastgesteld worden257. Zo is er enerzijds een politiek onderhandelde secessie, met goedkeuring van de bestaande staat en eventueel zonder de dreiging van geweld258. Anderzijds is er de unilaterale secessie die ontstaat zonder de toestemming van de bestaande staat, wat zich vaak voordoet bij afwezigheid van grondwettelijke voorzieningen en politieke onderhandelingen259.

253

Tomuschat, C., Secession and Self-determination, in Kohen, M. (ed.), Secession: International Law Perspectives, New York, Cambridge University Press, New York 2006, 42. 254 C. Van Der Linden, “Secession: Final Frontier for International Law or Site of Realpolitik Revival?”, Journal of International Law and International Relations 2009, 3. 255 K. Knop, Diversity and Self-determination in International Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2008, 77. 256 Infra. 257 G. Anderson, “Secession in International Law and Relations: What are we Talking About?”, Loyala of Los Angeles International & Comparative Law Review, 2012-13, 353. 258 Voorbeelden zijn: de afscheiding van Singapore uit Maleisië, het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de splitsing van Tsjecho-Slovakije. 259 Voorbeelden zijn: Geslaagde unilaterale onafhankelijkheid: Indonesië van Nederland, het uiteenvallen in zeven staten van Joegoslavië, Zuid-Soedan. Niet-geslaagd: Tibet van China, Koerdistan van Turkije en Irak en Tsjetsjenië van Rusland.

46

Een succesvolle afscheiding wordt in principe grotendeels bepaald door de mate waarin de nieuwe staat erkend wordt door de internationale gemeenschap. Een voorbeeld hiervan is Somaliland: hoewel deze regio aanspraak maakt op de onafhankelijkheid en ook binnen Somalië als onafhankelijk gebied erkend wordt, wordt ze internationaal niet erkend en blijft ze een onderdeel van Somalië260. In de doctrine is er echter geen consensus over het feit of erkenning al dan niet een conditio sine qua non is voor het bestaan van een staat. Cassese261 en Shaw262 oordelen dat dit niet het geval is en Lauterpacht263 net wel. De meerderheid van de rechtsleer neigt echter naar het niet noodzakelijk karakter van erkenning. De Montevideo Conventie over de Rechten en Plichten van Staten bepaalt dat een staat moet voldoen aan vier cumulatieve voorwaarden264: ‘The state as a person of international law should posses the following qualifactions: ‘(a) a permanent population; (b)a defined territory (c) government; and (d) capacity to enter into relations with other states’. Hoewel het hier gaat om een conventie van de Internationale Conferentie van Amerikaanse Staten wordt dit verdrag wel als internationaal gewoonterecht gezien265. Vele casussen hebben reeds aangetoond dat de derde voorwaarde niet absoluut is. Een staat die ontstaan is via secessie door het nastreven van haar zelfbeschikkingsrecht zal niet steeds moeten voldoen aan de voorwaarde van een effectieve overheid266. Een voorbeeld hiervan is de erkenning van Congo in 1960. Op het moment dat de Algemene Vergadering de Republiek Congo erkende, waren daar twee facties binnen de overheid die als legitieme vertegenwoordigers wilden erkend worden en ondanks een onafhankelijkheidsverklaring van de provincie Katanga werd Congo toch door vele staten erkend267. Kirgis268 stelt hierbij twee essentiële variabelen vast: de graad van een vertegenwoordigende overheid en de mate van destabilisatie die het internationaal recht wil aanvaarden. Hoe minder de

260

J. Crawford, The Creation of States in International Law, Oxford, Clarendon Press, Oxford, 2006, 415. A. Cassese, International Law, Oxford University Press, Oxford, 2005, 77. 262 M. Shaw, International Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, 184. 263 H. Lauterpacht, Recognition of States in International Law, Yale Law Journal, 1944, 385. 264 Art. 1 Montevideo Conventie over de Rechten en Plichten van Staten 26 december 1933, Inwerkingtreding 26 december 1934. Tekst: http://www.cfr.org/sovereignty/montevideo-convention-rights-dutiesstates/p15897 (geraadpleegd 29 juli 2014). 265 J. Castellino, International Law and Self-determination: the Interplay of the Politics of Territorial Possession with Formulation of Post-colonial National Identity, Kluwer International Law, Cambridge, 2000, 77. 266 G. Anderson, Secession in International Law and Relations: What are we Talking About?, Loyala of Los Angeles International & Comparative Law Review, 2012-13, 358. 267 M. Shaw, International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2003, 183. (5de editie) 268 F. Kirgis, F., Editorial Comment: The Degrees of Self-determination in the United Nations Era, American Journal of International Law, 1994, 308. 261

47

overheid haar bevolking vertegenwoordigt, hoe groter de kans dat een onafhankelijkheidseis die grote destabilisatie teweeg brengt op het internationaal toneel, zal aanvaard worden. En vice versa. Sommige auteurs stellen vast dat er geen bestaande regels zijn over hoe of waar een onafhankelijkheidseis kan worden veruitwendigd269. Men oordeelt dan ook dat het opportuun zou zijn om een formele procedure of een instituut op te stellen die deze eisen zou kunnen behandelen270. Los van het feit dat het in bepaalde gevallen opportuun kan zijn om het recht op secessie te erkennen en aldus natiestaten te laten afscheiden, zijn er ook redenen om weigerachtig te zijn ten opzichte van onafhankelijkheidseisen. Zo haalt Van der Vyver271 meerdere overwegingen aan: een vermenigvuldiging van economisch niet rendabele staten zal zowel de plaatselijke als de globale levensstandaard niet ten goede komen, een gemeenschappelijke taal, cultuur of religie betekent niet automatisch ook politieke samenhang en een sluitende territoriale afbakening van de minderheid die onafhankelijkheid nastreeft, is meestal onmogelijk. Dit naast het destabiliserend effect dat zo’n claim op het internationaal toneel heeft en zo de reden vormt voor veel terughoudendheid.

3.3. Zelfbeschikking als mensenrecht Tegenwoordig is er binnen de internationale rechtsorde een consensus over het feit dat het recht op zelfbeschikking een mensenrecht inhoudt272. Dit kan ook moeilijk anders na de opname ervan in de mensenrechtenverdragen van 1966273. Het recht was echter lange tijd een buitenbeentje binnen het geheel van de mensenrechten omwille van het collectieve karakter ervan274. Hannum275 oordeelt daarbij dat zelfbeschikking als politiek principe reeds voor de erkenning van mensenrechten het licht zag. Zeggenschap over de eigen overheid werd gezien als een voorwaarde voor politieke participatie en de bescherming van de etnische of nationale identiteit. Na de Tweede Wereldoorlog kregen de individuele mensenrechten echter een belangrijkere positie in het internationaal toneel en werd er dan ook meer aandacht besteed aan hun bescherming276.

269

V. Epps, “The New Dynamics of Self-Determination”, ILSA Journal on International & Comparative Law, 1996-1997, 440. 270 V. Nanda, V., Self-determination Under International Law: Validity of Claims to Secede, Case Western Reserve Journal of International Law, 1981, 276. 271 J. Van der Vyver, “The Right to Self-determination and it’s enforcement”, ILSA Journal of International and Comparative Law, 2004, 429. 272 A. Chowdhury en J. Bhuiyan, An Introduction to International Human Rights Law, Boston, Leiden, 2010, 127. 273 H. Hannum, “Right to self determination in the twenty-first century”, Washington & Lee Law Review 1998, 773. 274 M. Zubeida, “The Principle of Self-Determination in International Law”, International Lawyer 1971, 482. 275 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 58. 276 M. Shaw, International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2003, 262. (5de editie)

48

Mensenrechten werden vroeger dus meestal gezien als individuele rechten277. Groepsidentiteit wordt geconstrueerd door de vrijheid van het individu om zich in een groepsactiviteit te betrekken278. Deze visie wordt gezien als een westerse kijk op mensenrechten. In Oost-Azië daarentegen ziet men mensenrechten meer als een collectief gegeven en wordt de gemeenschap boven het individu geplaatst279. Dit kan ook in het AVRM gezien worden, waarbij het zelfbeschikkingsrecht omringd wordt door meerdere rechten die tot een groep gericht zijn 280. Daarnaast toont ook de titel aan dat het AVRM nauw betrokken is met collectieve rechten 281. Auteurs stellen vast dat ook het zelfbeschikkingsrecht als mensenrecht aan verandering onderhevig is. Het collectief concept van het recht op zelfbeschikking maakte de toepassing voor minderheden ervan mogelijk, maar verminderde ook de functie van zelfbeschikking als een voorwaarde voor de verwezenlijking van andere individuele rechten. Dit was de redenering die oorspronkelijk achter de opname van het zelfbeschikkingrecht in de mensenrechtenverdragen van 1966 zat: zelfbeschikking is een voorwaarde voor de realisatie van individuele mensenrechten282. Aldus leidt een benadering van zelfbeschikking die meer op mensenrechten gericht is, ertoe dat de rol van het principe als organisator van de internationale rechtsorde louter bevestigend wordt en niet langer een uitdager voor soevereiniteit inhoudt283, dit leunt dan ook veel dichter aan bij het intern zelfbeschikkingrecht. Wanneer collectieve mensenrechten zich aandienen in een bepaalde situatie is het opnieuw de vraag hoe en door wie deze kunnen uitgeoefend worden. Een groep UNESCO-experten boog zich reeds in 1990 over deze vraag en kwam tot de volgende omschrijving van een groep284 die op collectieve rechten beroep kan doen285: ‘A description (but not a definition) of a ‘people’ for this purpose: 1. a group of individual human beings who enjoy some or all of the following common features: (a) a common historical tradition; (b) racial or ethnic identity; (c) cultural homogeneity; (d) linguistic unity;

277

A.H. Robertson, J.G. Merrills, human rights in the world: an introduction of the study of the international protection of human rights, Manchester university press, Manchester, 1989, 3. 278 M. Davis, “The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples”, Australian Indigenous Law Review 2007, 58. 279 E. Brems, Human Rights: Universality and Diversity, Den Haag, Martinus Nijhoff, 2001, 41. 280 Art. 19-24 Afrikaans Handvest voor de Rechten van de Mens en Volken, Organisatie Afrikaanse Eenheid, 27 juni 1981, Banjul (Guinee). 281 D. Shelton, Self-determination in Regional Human Rights Law: From Kosovo to Cameroon, The American Journal of International Law, 2011, 64. 282 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 116. 283 A. Müller, Sovereignty 2010: The Necessity of Circling the Square, Vienna Online Journal of Internation Constitutional Law, 2010, 633-634. 284 Ik vermijd het word ‘volk’ omwille van de eventuele verwarring met de entiteit die het recht op zelfbeschikking kan uitoefenen, dit werd behandeld in punt 3.1. 285 Final Report and Recommendations, International Meeting of Experts on Further Study of the Concept of the Rights of Peoples, UNESCO Doc. SHS-89/CONF.602/7, 1990, par. 22.

49

(e) religious or ideological affinity; (f) territorial connection; (g) common economic life; 2. the group must be of a certain number which need not be large (e.g. the people of micro States) but which must be more than a mere association of individuals within a State; 3. the group as a whole must have the will to be identified as a people or the consciousness of being a people - allowing that groups or some members of such grows, though sharing the foregoing characteristics, may not have that will or consciousness; and possibly; 4. the group must have institutions or other means of expressing its common characteristics and will for identity.’ Hoewel deze omschrijving dicht lijkt aan te leunen bij een mogelijke omschrijving van een volk die zelfbeschikking kan inroepen, kan dit niet zonder meer doorgetrokken worden naar het recht op zelfbeschikking. Omwille van het collectief karakter van zelfbeschikking oordeelde het Mensenrechtencomité consistent dat er geen mogelijkheid was tot een individueel klachtenrecht op basis van het Eerste Optioneel Protocol bij BUPO286. Aanspraak maken op zelfbeschikking heeft ook gevolgen voor de bescherming van andere mensenrechten in dezelfde situatie. Zo oordeelt Hannum dat het beter kan zijn eerst de nadruk te leggen op de schending van andere mensenrechten dan de verwezelijking van zelfbeschikking na te streven, met de daarbij horende politieke aspiraties die de aangezochte overheid net weigerachtiger zal maken om haar schendingen recht te zetten287. De pogingen tot het uitoefenen van een zelfbeschikkingsrecht gaan dan ook al te vaak gepaard met massale mensenrechtenschendingen288. Mensenrechten hebben een invloed op de soevereiniteit van een land. Hierin kunnen op internationaal vlak twee stromingen onderscheiden worden289. Enerzijds oordeelt men dat soevereiniteit inherent gebonden is door bepaalde beperkingen die de basismensenrechten vastleggen. Daartegenover wordt geoordeeld dat de statelijke soevereiniteit enkel gelimiteerd is door de mensenrechten waar ze zelf door wil gebonden zijn. Beide strekkingen zijn het er echter over eens dat mensenrechten beperkingen kunnen opleggen aan de staten. Er wordt ook kritiek geleverd op deze visie omdat een al te brede interpretatie van deze beperkingen het zelfbeschikkingsrecht en de autonomie van een volk te veel kunnen beperken290.

286

Human Rights Committee General Comment 23 on art. 27 (50ste sessie 1994) in Compilation of General Comments and General Recommendations adopted by Human Rights Treaty Bodies, UN Doc HRI/GEN/1/Rev.9 (Vol. I), 2008, Par. 3.1, 216. 287 H. Hannum, “Right to self determination in the twenty-first century”, Washington & Lee Law Review 1998, 773. 288 M. Galenkamp Marlies, “De grenzen van de nationale zelfbeschikking”, in J. Van Bellingen, N. Sybesma-Knol (eds.), Naar een nieuwe interpretatie van het recht op zelfbeschikking?, Brussel, VUB Press, 1995, 99. 289 Hathaway, O., International Delegation and State Sovereignty, Law and Contemporary Problems, 2008, 145. 290 Ibid, 146.

50

Waar de basis van zelfbeschikking de wil van een volk is, kan ook een link worden gelegd291 met art. 21 paragraaf 3 van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens: ‘The will of the people shall be the basis of the authority of government, this will shall be expressed in periodic and genuine elections which shall be by universal and equal suffrage and shall be held by secret vote or by equivalent free voting procedures’. Ook art. 25 van het BUPO haalt ‘democratische’ rechten aan, zoals het recht om deel te nemen aan publieke zaken, het geheime en gelijke stemrecht en het recht op toegang tot publieke dienstverlening. Als deze rechten correct worden toegepast, dan zou dat tot democratische regimes moeten leiden292 en aldus aan het intern zelfbeschikkingsrecht van een volk voldoen. Gelijkaardige provisies kunnen ook gevonden worden in meerdere regionale mensenrechteninstrumenten293.

4. Casusstudie Zoals de rechtsleer overvloedig aantoont, is het mogelijk om te blijven schrijven en debatteren over de theorie die zich schuilhoudt achter het zelfbeschikkingsprincipe. De echte impact van het principe dat reeds een halve eeuw de gemoederen in de internationale context verhit, kan echter slechts achterhaald worden door te kijken hoe zelfbeschikking op het terrein wordt toegepast. Hierbij heb ik mijn oog laten vallen op drie casussen: Kosovo en het uiteenvallen van Joegoslavië, de problematiek waarmee transnationale volkeren kampen met name volkeren van de Noordelijke Poolcirkel en de Tibetaanse Autonome Regio, een onderdeel van de Volksrepubliek China. De hedendaagse situaties kunnen enkel begrepen en beoordeeld worden indien men ook rekening houdt met de geschiedenis die er zich achter verschuilt. Deze geschiedenis is dan ook het eerste onderdeel van deze casusstudie, net zoals een schets van de huidige situatie moet worden gegeven. Nadien wil ik onderzoeken wat de invloed van het zelfbeschikkingsrecht op deze situaties is en hoe het juridisch wordt toegepast, eventueel in functie van een onafhankelijkheidsstrijd. Omwille van het feit dat een groot deel van de essentie van zelfbeschikkingsrecht zich op het internationaal toneel afspeelt, kan ook de internationale reactie hierop niet worden verwaarloosd. Ten slotte probeer ik ook een toekomstbeschouwing aan te reiken en de kansen op succes in te schatten.

291

J. Salmon, “Internal Aspects of the Right to Self-determination”, in Tomuschat, C. (ed), Modern Law of Selfdetermination, Nijhoff, Dordrecht, 1993, 267. 292 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, 10 december 1948, Algemene Vergadering, A/RES/217. 293 H. Hannum, Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993-94, 59.

51

4.1. Kosovo 4.1.1. Geschiedenis 4.1.1.1. Oorsprong De geschiedenis van Kosovo begint bij de volledige Balkan-regio die in de veertiende eeuw veroverd werd door het Ottomaanse Rijk. Deze overheersing hield stand tot in de negentiende eeuw en het is in deze periode dat de rivaliteit tussen de Serviërs en Albanezen begonnen is294. In 1878 waren Servië en Montenegro de eerste staten onder voormalig Ottomaans bewind die de onafhankelijkheid verkregen, dit met hulp van Rusland295.

Ondertussen bleef de Ottomaanse invloed in Kosovo

bestaan, ondanks een bloeiende wederopstanding van het Albanees nationalisme in de vorm van de Liga van Prizren. Hiermee ontstond een rivaliteit tussen de Albanese moslims die Kosovo met Albanië wilden herenigen en de Serviërs die zich emotioneel verbonden voelden met Kosovo en de vele heilige plaatsen296. Deze spanningen kwamen tot een grote uitbarsting tijdens de Balkanoorlog waarbij Servië controle over Kosovo kreeg en Albanië onafhankelijk werd297. Na de Eerste Wereldoorlog werden Slovenië, Servië, Kroatië, Montenegro, Bosnië-Herzegovina en Macedonië samen gevoegd tot het Koninkrijk Joegoslavië. Na de Tweede Wereldoorlog slaagde Tito er in om de verschillende gebieden te verenigen en het nationalistisch gedachtegoed te onderdrukken. De verschillende gebieden kregen autonomie298 en ook Kosovo kreeg als autonome provincie van Servië een bijna equivalente zelfstandigheid299. Zo kunnen we zien dat de enige periodes waarbij beide bevolkingsgroepen elkaar tolereerden, voortkwamen uit een autoritaire en repressieve overheid300. 4.1.1.2. Uiteenvallen Joegoslavië Tot aan de jaren 80 genoot Kosovo dus van verregaande mogelijkheden tot zelfbestuur. Dit veranderde echter in 1989 toen de Albanese meerderheid in Kosovo in opstand kwam. Als reactie hierop trok Servië het zelfbestuur van Kosovo in en ontzegde het de Albanese minderheid belangrijke

294

M. Maklen, Kosovo and the International Community, Master Thesis, University of Utrecht, 2006, 8. Ibid, 9. 296 H. Krieger, The Kosovo conflict and international law : an analytical documentation 1974-1999, Cambridge University Press, Cambridge, 2001, xxxi. 297 C. Jura, Kosovo – History and actuality, International Journal of Juridicial Sciences, 2013, 80. 298 B. Brown, “Human Rights, Sovereignty and the Final Status of Kosovo”, Chicago Kent Law Review 2005, 238. 299 H. Krieger, The Kosovo conflict and international law : an analytical documentation 1974-1999, Cambridge University Press, Cambridge, 2001, xxxi. 300 S. Cummings, M. Buckley, Kosovo: Perceptions of War and it’s Aftermath, Continuum, London, 2001, 15. 295

52

burgerlijke en politieke rechten301. De Albanese meerderheid riep nochtans zelf haar onafhankelijkheid uit en stelde een grondwet op. Deze Republiek Kosovo werd enkel door Albanië erkend302. Aldus bestonden er op dat moment twee rechtssystemen in Kosovo: een officieel systeem onder de Grondwet van de Federale Republiek en een zelfverklaarde staat, de Republiek Kosovo303, die vooral ondergronds werkte. Tien jaar na de dood van Tito begon de Sociaal Federale Republiek Joegoslavië uiteen te vallen. Hierbij probeerde Servië als grootste en meest invloedrijke republiek de andere republieken te domineren304. Dit resulteerde in een campagne waarbij het Servische Volksleger de republieken probeerde

samen

te

houden door middel

van dwang

en geweld waarbij ernstige

mensenrechtenschendingen gepleegd werden305. Hierbij werd weerstand geboden door verzet in Kroatië, Bosnië-Herzegovina en Kosovo. De internationale reactie hierop beperkte zich tot oproepen tot staken van de repressie van Albanezen en het herstellen van de autonomie van Kosovo. Het uitroepen van de Kosovaarse onafhankelijkheid werd echter steeds afgewezen306. Hoewel ondertussen vier andere republieken uit het Joegoslavië in 1991 hun onafhankelijkheid verkregen (Kroatië, Slovenië, Macedonië en Bosnië-Herzegovina) bleef Kosovo achter als onderdeel van Servië-Montenegro307, officieel de Federale Republiek Joegoslavië308. Aan het begin van de jaren 90 was de Democratische Liga van Kosovo de grote overwinnaar van de verkiezingen voor het ondergrondse Kosovaarse parlement309. Ze was voorstander van een vreedzame rebellie en probeerde de ontwikkelingen internationaal bekend te maken terwijl parallelle instituties werden opgericht ten opzichte van het officiële Servische staatsbestel 310. Kosovo werd een geheel van twee naast elkaar staande samenlevingen waarin de meerderheid van de bevolking geconfronteerd werd met discriminatie in het volledige openbaar leven en dit op basis van hun etnische achtergrond311.

301

M. Sterio, “The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law”, American Society of International Law Proceedings 2010, 362. 302 J. Crawford, The Creation of States in International Law, Oxford, Clarendon Press, 2006, 408. 303 R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law 2008, 407. 304 B. Brown, “Human Rights, Sovereignty and the Final Status of Kosovo”, Chicago Kent Law Review 2005, 238. 305 R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law 2008, 407. 306 T Baggett, Human Rights Abuses in Yugoslavia: To Bring an End to Political Oppression, The International Community Should Assist in Establishing An Independent Kosovo, Georgia Journal of International and Comparative Law 1998, 464. 307 B. Brown, “Human Rights, Sovereignty and the Final Status of Kosovo”, Chicago Kent Law Review 2005, 239. 308 Verder FRY (Federal Republic of Yougoslavia). 309 M. Vickers, Between Serb and Albanian: A History of Kosovo, Londen, Hurst, 1998, 260. 310 N. Malcolm, Kosovo: A Short History, Londen, Papermac, 1998, 348. 311 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 790.

53

4.1.1.3. Kosovo-oorlog In 1995 werden de Akkoorden van Dayton afgesloten die leidden tot een oplossing voor de gewapende conflicten die zich nog steeds in Bosnië-Herzegovina en Kroatië afspeelden312. Kosovo werd expliciet uit de agenda van deze akkoorden gesloten313. De voortdurende repressie van Kosovaarse Albanezen en de politieke ontgoocheling die voortkwam uit de onmacht van de internationale politiek om de druk op Servië op te voeren, leidde tot een radicalisering van de nationalistische aanspraken in Kosovo. Dit uitte zich in de overgang van geweldloos verzet, dat weinig verandering verwezenlijkte314, tot gewapend verzet onder leiding van het Kosovaars Bevrijdingsleger315 316. Dit leidt veel auteurs ertoe vast te stellen dat de internationale gemeenschap, omwille van het negeren van de Kosovaarse kwestie bij de Dayton onderhandelingen, zelf een grote invloed heeft gehad in het omslaan van de vreemdzame rebellie naar een gewapend conflict. Zoals Vickers317 het stelt: ‘The Kosovars were both surprised and bitterly disillusioned by the outcome of the Dayton Agreement, which made no specific mention to Kosovo. (…) It now became apparent to all that as long as there appeared to be relative peace in Kosovo, the international community would avoid suggesting any substantive changes’. Charlesworth318 gaat hierin nog verder: ‘In this sense, the international community itself set up a system that ultimately contributed to the persecution of the Albanian Kosovar.’ Ook de Badinter Commissie, die de Europese Gemeenschap moest adviseren inzake het uiteenvallen van Joegoslavië sprak zich in die periode nooit uit over een eventuele erkenning van de onafhankelijkheid van Kosovo319. De repressie van Kosovaars Albanezen bleef aldus doorgaan onder het bewind van Milosevic. Daartegenover stond het KLA dat met gewapend verzet deze evolutie beantwoordde. In 1998 escaleerde deze situatie waarbij Milosevic een campagne lanceerde om de KLA uit Kosovo te drijven. Dit leidde tot etnische zuiveringen, deportaties en vele burgerdoden320. Binnen de Veiligheidsraad

312

Ibid, 791. C. Chilkin, Kosovo: A ‘Good’ or a ‘Bad’ War, American Journal of International Law 1999, 846. 314 F. Bieber, Z. Daskalovski (eds), Understanding the war in Kosovo,Londen, Cass, 2003, 22. 315 R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law 2008, 408. 316 Verder: KLA (Kosovo Liberation Army); 317 M. Vickers, Between Serb and Albanian: A History of Kosovo, Hurst, Londen, 1998, 287. 318 H. Charlesworth, International Law: A Discipline of Crisis, The Mordern Law Review, 2008, 385. 319 B. Brown, “Human Rights, Sovereignty and the Final Status of Kosovo”, Chicago Kent Law Review 2005, 239. 320 P. Williams, Earned Sovereignty. The Road to Resolving the Conflict over Kosovo’s Final Status, Denver Journal of International Law and Policy 2002, 397. 313

54

werden meerdere resoluties aanvaard met betrekking tot de situatie in Kosovo321. Deze riepen op322 om tot een politieke oplossing voor het conflict te komen, veroordeelden het geweld van beide kanten, bevestigden de territoriale integriteit van Servië en steunden een grotere autonomie voor Kosovo, ter bevordering van de verwezenlijking van hun recht op zelfbeschikking323. Politiek reageerden de Verenigde Staten en Europa met humanitaire hulp, milde economische sancties en publieke verklaringen om het geweld te stoppen324. In februari 1999 begonnen in Rambouillet onderhandelingen tussen de Kosovaarse Albanezen en de FRY om de vijandelijkheden te stoppen. Een ontwerpakkoord werd opgesteld waarbij Kosovo tijdelijk zelfbestuur kreeg en het gebied onder controle van een internationale troepenmacht kwam maar ook de territoriale integriteit van de FRY werd erkend, dit in afwachting van een uiteindelijke regeling na drie jaar325. De Kosovaarse delegatie ondertekende dit ontwerp maar de FRY en Servië weigerden dit326. Deze weigering leidde tot grootschalige etnische zuiveringen en vormde zo de basis voor de NAVO om over te gaan tot een militaire actie: op 24 maart 1999 werd dan ook een luchtoffensief tegen Servië gelanceerd327. Deze actie werd ondernomen zonder toestemming van de Veiligheidsraad328, wat vragen deed rijzen naar de toelaatbaarheid ervan onder internationaal recht. Dit is echter een discussie die niet binnen het kader van deze masterproef valt. Door deze bombardementen werd de bezetting van Kosovo door Servië onhoudbaar en op 9 juni 1999 werd in Kumanovo (Macedonië) een overeenkomst ondertekend die voorzag in een gefaseerde terugtrekking van Servische troepen en het inzetten van een internationale legermacht om de vrede te bewaren, de KFOR329

330

. Dit kwam er na bombardementen die 78 dagen duurden en waarbij

Milosevic zijn plan voor grootschalige etnische zuivering in Kosovo in werking stelde. Het resultaat

321

VN-Veiligheidsraad Resolutie 1160, UN Doc. S/RES/1160, 31 maart 1998. VN-Veiligheidsraad Resolutie 1199, UN Doc. S/RES/1199, 23 september 1998. VN-Veiligheidsraad Resolutie 1203, UN Doc. S/RES/1203, 24 oktober 1998. VN-Veiligheidsraad Resolutie 1239, UN Doc. S/RES/1239, 14 mei 1999. 322 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law 2009, 791. 323 VN-Veiligheidsraad Resolutie 1160, UN Doc. S/RES/1160, 31 maart 1998, Par. 5. 324 P. Williams, Earned Sovereignty. The Road to Resolving the Conflict over Kosovo’s Final Status, Denver Journal of International Law and Policy, 2002, 397. 325 R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law, 2008, 408. 326 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 362. 327 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 791. 328 C. Chilkin, “Kosovo: A ‘Good’ or a ‘Bad’ War”, American Journal of International Law 1999, 850. 329 Kosovo Force. 330 B. Brown, “Human Rights, Sovereignty and the Final Status of Kosovo”, Chicago Kent Law Review 2005, 240.

55

was navenant: meer dan 800.000 vluchtelingen werden uit de provincie gezet en meer dan 300.000 mensen werden intern verplaatst331. 4.1.1.3. Kosovo onder VN administratie Het gesloten akkoord werd op 10 juni 1999 bevestigd door de Veiligheidsraad in Resolutie 1244 332. Hierin werd aan de Secretaris-Generaal de opdracht gegeven333: ‘to establish an international civil presence in Kosovo in order to provide an interim administration for Kosovo under which the people of Kosovo can enjoy substantial autonomy within the Federal Republic of Yugoslavia, and which will provide transitional administration while establishing and overseeing the development of provisional democratic selfgoverning institutions to ensure conditions for a peaceful and normal life for all inhabitants of Kosovo.’ In de Resolutie wordt het finaal statuut van Kosovo niet vastgelegd maar wordt een aanzet gegeven tot een politiek proces waarvan het resultaat de toekomstige structuur van Kosovo moet bepalen334. Zolang hierover geen politieke overeenkomst bestaat is de interim VNoverheid het hoogste administratieve orgaan335. In de resolutie was er geen verklaring met betrekking tot de NAVO-actie maar dus ook geen veroordeling ervan336, wat voor sommigen een impliciete goedkeuring van de interventie betekende337. Aldus kwam de leiding van Kosovo in handen van de UN Interim Administration Mission in Kosovo338, die door de Speciale Vertegenwoordiger van de Secretaris-Generaal werd aangeduid339. Door de UNMIK werd het voorheen toepasselijke recht verder van toepassing verklaard met één belangrijke uitzondering:

geen

van

deze

regels

konden

ingaan

tegen

internationaal

erkende

340

mensenrechtenstandaarden en de regulering van de UNMIK . De UNMIK moest dus een op zichzelf staande politieke structuur helpen ontwikkelen en nadien geleidelijk aan de bevoegdheden aan deze nieuwe overheid overdragen341. Hiervoor werd in 2001 een Constitutioneel Raamwerk342

331

S. Cummings, M. Buckley, Kosovo: Perceptions of War and it’s Aftermath, Londen, Continuum, 2001, 23. VN-Veiligheidsraad Resolutie 1244 UN Doc. S/RES/1244, 10 juni 1999. 333 VN-Veiligheidsraad Resolutie 1244 UN Doc. S/RES/1244, 10 juni 1999, Par. 10. 334 VN-Veiligheidsraad Resolutie 1244 UN Doc. S/RES/1244, 10 juni 1999, Par. 11 (e). 335 R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law, 2008, 409. 336 M. Shaw, International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2003, 1190. (5de editie) 337 G. Anderson, Unilateral Non-colonial Secession and the Use of Force: Effect on Claims to Statehood in International Law, Connecticut Journal of International Law, 2013, 238. 338 Verder: UNMIK. 339 H. Charlesworth, International Law: A Discipline of Crisis, The Mordern Law Review, 2008, 378. 340 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 791. 341 P. Williams, Earned Sovereignty. The Road to Resolving the Conflict over Kosovo’s Final Status, Denver Journal of International Law and Policy, 2002, 410. 342 Idem, 412. 332

56

aangenomen. Hierin werd het Provisional Instutions of Self-Government343 in Kosovo opgericht, het geheel van Kosovaarse autoriteiten. Later werd ook de ‘Standards before Status’-benadering aangenomen. Hierbij moest het PISG haar vooruitgang aantonen in het ontwikkelen van een democratische

maatschappij

vooraleer

het

proces

van

de

overgang

van

politieke

verantwoordelijkheden aanvang kon nemen344. Hoewel de UNMIK na een moeilijke start toch succes kende in het ontwikkelen van administratieve overheden in Kosovo, is het een pijnlijke vaststelling dat zij er niet in slaagde de in Kosovo levende Serviërs te beschermen tegen terugkerende Albanezen345. Er wordt geschat dat zo’n 125.000 van de 200.000 Serviërs die in Kosovo leefden voor de NAVO aanval uit Kosovo gevlucht of weggejaagd zijn346. 4.1.1.4. Onafhankelijkheid In 2005 werd het licht op groen gezet om te onderhandelen over het toekomstige statuut van Kosovo,

waarbij

er

rechtstreekse

gesprekken waren

tussen

Kosovaarse

en

Servische

vertegenwoordigers. Er kon echter geen compromis gevonden worden. Ook bij de Veiligheidsraad werden pogingen ondernomen om een regeling voor Kosovo te treffen. Deze werden echter gestaakt toen bleek dat de voorstellen op een Russisch veto zouden eindigen347. Ook een latere poging tot verzoening door vertegenwoordigers van de Europese Unie, Rusland en de Verenigde Staten faalde. Servië bleef Kosovo als een autonoom gebied binnen hun staat zien, waar Kosovo enkel onafhankelijkheid kon aanvaarden348. Omwille van deze impasse om via een internationale overeenkomst het statuut van Kosovo te bepalen besliste het Kosovaarse Parlement op 17 februari 2008 unilateraal de onafhankelijkheid uit te roepen. In de eerste dagen na de onafhankelijkheidsverklaring werd Kosovo reeds door de Verenigde Staten en een twintigtal landen van de EU erkend349. Tegenwoordig wordt Kosovo door

343

Verder: PISG. R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law 2008, 410. 345 S. Cummings, M. Buckley, Kosovo: Perceptions of War and it’s Aftermath, Londen, Continuum 2001, 26. 346 D. Rohde, Kosovo Seething, Foreign Affairs 2000, 70. 347 R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law, 2008, 411. 348 Idem, 412. 349 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 363. 344

57

meer dan 95 staten erkend en is het reeds toegetreden tot onder andere de Wereldbank en het IMF350. Om de hedendaagse situatie in Kosovo te beschrijven haal ik graag nog de woorden van Sterio351 aan: ‘Kosovo today, however can only hold symbolic historical value for Serbia. Ethnically, it is predominantly Albanian, and the remaining Serbian population lives isolated from the Albanian population, in the northern part of Kosovo, which is heavily guarded by international peacekeeping troops, as well as in Serbian enclaves in the south of Kosovo. Moreover Kosovo remains extremely poor, as well as socially and culturally underdeveloped. Modes of traditional lifestyle are still respected throughout its villages, and even the justice system, until recent UN-imposed reforms, reflected a notion of medieval eye-for-an-eye justice. Only a small number of Serbs – mostly those without other viable options – are interested in living in Kosovo.’

4.1.2. Kosovo en zelfbeschikking Waar de zaak Kosovo voor de kenner van het internationaal recht reeds op verschillende vlakken een uitermate interessante casus was, maakte de onafhankelijkheidsverklaring de relevantie van de Kosovo-zaak voor het internationaal recht compleet. Waar men zich bij de onafhankelijkheid op zelfbeschikking baseerde, kan dit consequenties hebben voor de uitwerking van het recht. 4.1.2.1. Toepasselijkheid recht op zelfbeschikking Vooraleer we kunnen overgaan tot het vaststellen van implicaties van zelfbeschikking in deze zaak moeten we eerst onderzoeken of zelfbeschikking wel op deze zaak van toepasing is. Men zou verwachten dat deze vraag verheldering krijgt in de Kosovo Advisory Opinion van het Internationaal Gerechtshof. Hierbij wordt nagegaan of de unilaterale onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo al dan niet in overeenkomst met het internationale recht is geschied352. Ondanks de verwachtingen dat het Hof zich zou uitspreken voor zelfbeschikking en het recht op secessie was dit niet het geval. Er werd geoordeeld dat de onafhankelijkheid geen inbreuk op het internationale recht was. Het Hof weigerde echter in te gaan op de consequenties daarvan en specifiek op de vraag of Kosovo al dan

350

The World Factbook, Central Intelligence Agency, Washington DC, 2013-14, 384. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html (Laatst geraadpleegd: 31 juli 2014) 351 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 361. 352 IGH, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, Advisory Opinion, 22 juli 2010.

58

niet recht heeft op een eigen staat353. De Advisory Opinion werd door de Algemene Vergadering aangevraagd op basis van een Servisch voorstel354. Een eerste vraag die moet beantwoord worden, is de vraag of het hier gaat om een volk, de enige entiteit die mogelijkerwijze een recht tot zelfbeschikking in de vorm van secessie kan hebben. Over het algemeen wordt bevestigd dat dit het geval is voor de Kosovaarse Albanezen: ze hebben een gemeenschappelijke etnische achtergrond, cultuur, taal, religie en sociale waarden die hen onderscheidt van de Serviërs355. In de resoluties van de Veiligheidsraad werd vaak over ‘the people of Kosovo’ gesproken356 en ook The Kosovo Report van de Onafhankelijke Internationale Commissie over Kosovo haalt deze term zonder discussie aan 357. Op 19 februari 2008, twee dagen na de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo, verklaarde de Servische Minister van Buitenlandse zaken, Vuk Jéremic, in de Permanente Raad van de Organistatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa: ‘(an independent Kosovo would establish a precedent that) transforms the right to self-determination into a right to independence.’ Uit deze verklaring valt af te leiden dat ook Servië de Kosovaarse Albanezen als een volk ziet en hen aldus het recht op zelfbeschikking

toekent358.

Los

daarvan

verklaart

de

quote

ook

grote

internationale

terughoudendheid die bestaat om de Kosovaarse kwestie algemeen als een zelfbeschikkingsclaim te beoordelen, hoewel de verbondenheid toch moeilijk kan ontkend worden 359. Wanneer het over de Kosovaarse kwestie gaat, worden vaak de Kosovaarse Albanezen aangeduid als volk dat het recht op zelfbeschikking mag uitoefenen. Hierbij wordt echter ook vaak de Servische minderheid over het hoofd gezien. Omwille van de oorlogsgeschiedenis bestaat dan ook een reëel gevaar dat deze minderheid onderdrukt wordt en bepaalde mensenrechten afgenomen ziet360.

353

X, International Court of Justice Concludes that Kosovo’s Unilateral Declaration of Independence did not Violate International Law (Comments), Harvard Law Review 2010, 1098. 354 Q. Qerimi, S., Krasniqi, Theories and Practice of State Succession to Bilateral Treaties: The Recent Experience of Kosovo, German Law Journal 2013, 1644. 355 Sterio, M., The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings 2010, 361. 356 D. Thürer, T. Burri, “Self-Determination”, in X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press 2012, 116. 357 Independent International Commission on Kosovo, The Kosovo Report: Conflict, International Response, Lessons Learned, Oxford University Press, Oxford, 2000, 186. 358 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law 2009, 814. 359 P. Clark, P., Taking Self-determination Seriously: When can Cultural and Political Minorities Control Their Own Fate, Chicage Journal of International Law 2004, 744. 360 A. Sasish, The Right to Self-determination and its Implication on the Sovereign Right of States: the Inconsistent Application of the International Standards for Independence with Respect to Kosovo, Michigan State International Law Review, 2012, 503.

59

4.1.2.2. Ook een recht op secessie? Als de Kosovaren als een volk beschouwd worden hebben ze in principe recht op zelfbeschikking. De vraag is wat dat precies inhoudt. Zoals eerder reeds aangetoond, houdt het recht op zelfbeschikking zeker niet automatisch het recht op secessie in. Het is dan ook de vraag hoe de afscheiding van Kosovo als een legitieme veruitwendiging van haar zelfbeschikkingsrecht kan gerechtvaardigd worden. Hier wordt vaak de provisie van Resolutie 2625 (XXV) aangehaald die de territoriale integriteit van een land afhankelijk stelt van een in voldoende mate representatieve overheid361. Er wordt dan ook gepleit dat het intern recht op zelfbeschikking in Kosovo op dusdanige wijze werd geschonden dat het een opening creërde voor remedial secession. Hierbij wordt secessie als een last resort gezien wanneer er simpelweg geen andere mogelijkheid meer is om schendingen te doen ophouden. Deze visie kan dan wel ondersteund worden door het feit dat dit doorheen de jaren 90 het geval was, sinds het intrekken van de autonomie door Milosevic in 1989. Toch kende Kosovo voordien wel een grote mate van autonomie en stond zij de facto op gelijke voet met de andere republieken binnen toenmalig Joegoslavië, echter wel als autonome provincie binnen de Republiek Servië362. Dit leidt sommige auteurs ertoe te stellen dat het interne zelfbeschikkingsrecht in het preMilosevic tijdperk wel gerespecteerd werd363. Maar ook binnen deze autonomie werden de Kosovaarse Albanezen gediscrimineerd364. Er kan echter ook worden vastgesteld dat de onderdrukking van Kosovo sinds 2000 geëindigd is met de terugtrekking van iedere Servische officiële aanwezigheid en Veiligheidsraad Resolutie 1244. Tijdens de onderhandelingen werd ook duidelijk dat Servië openstond voor vergaande autonomie voor Kosovo. De last resort voorwaarde voor een eventuele remedial secession lijkt hierdoor niet langer voldaan, waar dit in 1999-2000 wel een mogelijke basis zou vormen voor onafhankelijkheid365. Als Servië echter in de jaren na de oorlog wel garanties kon geven om de Kosovaarse minderheden te beschermen, moest de uitwerking van dit interne recht op zelfbeschikking dan geen voorrang krijgen op een secessie die de territoriale integriteit van Servië aantast 366?

361

Supra. H. Krieger, The Kosovo conflict and international law : an analytical documentation 1974-1999, Cambridge University Press, Cambridge, 2001, xxxi. 363 M. Sterio, M., The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 363. 364 F. Bieber, Z. Daskalovski (eds), Understanding the war in Kosovo, Cass, Londen, 2003, 20. 365 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 814. 366 A. Zimmerman, C. Stahn, Yugoslav Territory, United Nations Trusteeship or Sovereign State? Reflections on the Current and Future Legal Status of Kosovo, Nordic Journal of International Law 2001, 456. 362

60

Ondanks deze redenering wordt vaak ook naar de toenmalige situatie gekeken om de secessie te rechtvaardigen. Een terugkeer onder soevereiniteit van Servië was voor het Kosovaars volk simpelweg onmogelijk. Dit stelde Ahtisaari ook vast bij zijn voorstel om Kosovo onafhankelijk te maken onder internationaal toezicht. Omwille van de geschiedenis van vijandelijkheden en de onderdrukkingpolitiek van Milosevic zou een terugkeer onder Servië voor de overgrote meerderheid van Kosovo niet aanvaardbaar zijn367. Er wordt daarnaast ook op gewezen dat het Servië zelf was die unilateraal de autonomie van Kosovo introk368. Daarnaast kregen de Kosovaarse Albanezen geen deelname in het Servisch staatssysteem na Milosevic. Ze werden ook niet uitgenodigd bij het opstellen van een nieuwe grondwet, hoewel zij in jure nog steeds een onderdeel van Servië waren369. De legaliteit van de secessie is dus nog steeds een heikel punt op internationaal vlak. Hoewel Kosovo reeds de facto onafhankelijk is en de onafhankelijkheidsverklaring niet strijdig met het internationaal recht wordt geacht door de Kosovo Advisory Opinion370, is de legitimiteit van de afscheiding nooit internationaal bevestigd geweest en blijft het dus onduidelijk of Kosovo al dan niet het recht had om zichzelf van Servië af te scheiden. Sterio drukt de westerse visie op de Kosovaarse onafhankelijkheid zo uit371: ‘It is interesting to note that most of the western countries that recognized Kosovo as a new state after its declaration of independence on 17 februari 2008 did not invoke the legal theory of secession to justify Kosovar independence. This suggests that most of such countries did not view the Kosovar separation as an internationally legal secession, but rather as a politically justified maneuver.’ 4.1.2.3.Voldoet Kosovo aan de voorwaarden om een staat te zijn? Zoals voordien reeds aangehaald is werd is de internationale erkenning in de praktijk een belangrijke voorwaarde om een succesvolle onafhankelijkheid door te voeren. Indien je op het internationaal toneel niet mag meespelen of als partner gezien wordt, is onafhankelijkheid niets meer waard dan autonomie.

367

R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law, 2008, 419. 368 T. Baggett, Human Rights Abuses in Yugoslavia: To Bring an End to Political Oppression, The International Community Should Assist in Establishing An Independent Kosovo, Georgia Journal of International and Comparative Law, 1998, 464. 369 W. Benedek, Implications of the Independence of Kosovo for International Law, in I. Buffard, J. Crawford, A. Pellet, S. Wittich, International Law between Universalism and Fragmentation, Festschrift in Honour of Gerhard Haffner, Martinus Nijhoff, Leiden, 2008, 401. 370 Infra. 371 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 363.

61

Om een staat te zijn, moet voldaan worden aan de vier voorwaarden die de Montevideo Conferentie vastlegt372: een duidelijk omschreven territorium, een permanente populatie, een overheid en de mogelijkheid om internationale betrekkingen aan te gaan. Noch een onafhankelijkheidsverklaring, noch de internationale erkenning ervan heeft invloed op de constitutieve elementen van een staat373. De vraag is dan ook of aan deze voorwaarden voldaan zijn in het geval van Kosovo. Hoewel het gebied van Kosovo door Servië betwist wordt en de bevolking jarenlang onderhevig was aan grote volksverhuizingen door het etnisch geweld374, zijn dit niet de meest problematische voorwaarden. De voorwaarde van een overheid en de capaciteit om internationale betrekkingen aan te gaan worden meer betwist. Een groot probleem doet zich voor in verband met de voorwaarde van een efficiënte overheid. Hiertoe moeten de autoriteiten voldoende stabiel zijn. Doorheen de recente geschiedenis zijn er meerdere partijen aan de macht geweest in Kosovo waarvan onder meer de KLA meermaals als een terroristische organisatie bestempeld werd375. Ook nadat een gematigder politiek bewind aan de macht kwam, was de situatie onstabiel376. Daarnaast is er ook het feit dat de vrede in Kosovo nog steeds precair is en heel afhankelijk van de internationale steun die wordt gegeven aan de Kosovaarse autoriteiten, eerst door de VN en nu door de Europese Unie377. Ten derde blijft de verdeeldheid tussen de etnische groepen in Kosovo bestaan zonder dat er veel toenadering is378 en is er aldus gegronde vrees dat de Kosovaarse overheid nooit een effectief gezag zal uitoefenen op het volledige grondgebied. Eerder werd echter reeds aangegeven dat de gebruikelijk strenge voorwaarde van een efficiënte overheid afgezwakt kan worden indien het gaat om een onafhankelijkheid die op basis van zelfbeschikking wordt afgedwongen van een staat die daarbij geweld gebruikt. Toch is er verdeeldheid binnen de rechtsleer over de mate waarin deze voorwaarde voor Kosovo voldaan is 379.

372

Infra. R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law, 2008, 419. 374 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 364. 375 A. Sasish, The Right to Self-determination and its Implication on the Sovereign Right of States: the Inconsisten Application of the International Standards for Independence with Respect to Kosovo, Michigan State International Law Review, 2012, 504. 376 A. Kupchan, Independence for Kosovo: Yielding to Balkan Reality, Foreign Affairs, 2005, 16. 377 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 364. 378 R. Muharemmi, Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law, 2008, 427. 379 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 821. 373

62

Ook over de vierde voorwaarde die de mogelijkheid tot internationale betrekkingen vereist, is veel discussie omdat dit nauw samenhangt met de voorwaarde van een stabiele overheid. Sommige auteurs stellen resoluut vast dat deze voorwaarde niet voldaan is380. Ook de mate van internationale erkenning zal hierop een invloed hebben. Met de staten die Kosovo wel erkend hebben, zal ze relaties onderhouden, vice versa ten opzichte van staten die Kosovo niet erkennen381. Hoewel de erkenning van de onafhankelijkheid door staten geen invloed heeft op de juridische voorwaarden om een staat te zijn, heeft internationale steun voor een onafhankelijkheidsclaim toch een zeer grote praktische impact op tribunalen die over de situatie moeten oordelen of landen die zich tegen die onafhankelijkheid verzetten382. Alzo is de eventuele juridische lacune voor het bestaan van de staat Kosovo van weinig belang indien zij toch door een groot deel van de internationale gemeenschap als volwaardige staat wordt aanvaard.

4.1.3. Kosovo Advisory Opinion 4.1.3.1. Inhoud Gezien de Kosovo Advisory Opinion een grote invloed heeft gehad op de internationale theorievorming in de Kosovo-zaak lijkt het mij dan ook opportuun om hierop kort in te gaan en te oordelen of Kosovo nu effectief een precedent is voor de praktijk van het zelfbeschikkingsrecht. Dit advies kwam er op vraag van de Algemene Vergadering in 2008, waarbij het Internationaal Gerechtshof de taak kreeg de verenigbaarheid van de Kosovaarse Onafhankelijkheidsverklaring met het internationaal recht te onderzoeken. Op 22 juli 2010 kwam het Hof met haar oordeel dat het internationaal recht niet geschonden was 383. Hierbij heeft het Hof, de vraag die aan haar gesteld werd, nauw geïnterpreteerd. Het moest louter de legaliteit van de onafhankelijkheidsverklaring onderzoeken, niet de consequenties ervan zoals het eventuele recht op zelfbeschikking of de mate waarin de voorwaarden om een staat te zijn voldaan

380

A. Sasish,The Right to Self-determination and its Implication on the Sovereign Right of States: the Inconsisten Application of the International Standards for Independence with Respect to Kosovo, Michigan State International Law Review, 2012, 505. M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 364. 381 J. Vidmar, “International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independece”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 821. 382 J. Almqvist, The Politics of Recognition: the Question about the Final Status of Kosovo, in French, D. (ed), Statehood and self-determination: reconciling tradition and modernity in international law, Cambridge University Press, New York, 2013, 171. 383 Q. Qerimi, S. Krasniqi, Theories and Practice of State Succession to Bilateral Treaties: The Recent Experience of Kosovo, German Law Journal 2013, 1644.

63

zijn384. Juridisch mag deze redenering dan wel correct geweest zijn, het Hof moest toch ook weten dat haar oordeel automatisch een weerslag zou hebben op de breuklijn tussen zelfbeschikking en territoriale integriteit rondom de Kosovo-casus en haar stilzwijgen hierover een grotere onduidelijkheid daaromtrent mogelijk maakte385. Het Hof kwam tot de conclusie dat er geen inbreuken op het internationaal recht waren gepleegd en stelde vast dat binnen het algemene internationaal recht er geen globaal verbod tot unilaterale onafhankelijkheid kon gevonden worden386. Een tweede belangrijk onderdeel van het advies, is het feit dat er geoordeeld werd dat er geen inbreuk was gepleegd tegen Resolutie 1244 van de Veiligheidsraad. Het Hof kwam tot deze conclusie door een tweeledige redenering: enerzijds oordeelde ze dat de resolutie nog steeds in werking was, anderzijds stelde ze echter vast dat de organen die de onafhankelijkheid uitriepen niet door de resolutie gebonden waren omdat zij buiten het VN raamwerk opereerden en aldus niet de begunstigden waren van het VN-mandaat387. Ook de Constitutional Framework werd niet geschonden omdat het niet de instituten waren die de onafhankelijkheid uitriepen, waarop deze akte betrekking heeft: ‘(the declaration’s authors acted as) representatives of the people of Kosovo outside the framework of the interim administration388.’ 4.1.3.2. Gevolgen voor zelfbeschikking, een precedent? Eerst en vooral moet gezegd worden dat het Internationaal Gerechtshof veel kritiek heeft gekregen op zijn standpunten in de Kosovo Advisory Opinion. Het Hof ontweek, door haar onderzoeksvraag beperkend te interpreteren, de essentiële vragen die zich in de zaak stelden389. Het besliste daarentegen om zijn eigen procedurele relevantie te ondersteunen door zich bevoegd te verklaren over de zaak390. De kwestie over de legitimiteit van de staat Kosovo wordt er echter niet mee opgelost391. Door enerzijds het recht op de zelfbeschikking niet van toepassing te verklaren en anderzijds vrij ruim vast te stellen dat onafhankelijkheidsverklaringen het internationaal recht niet

384

IGH, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, Advisory Opinion, 22 juli 2010, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par 51., 2010, 423. 385 X, International Court of Justice Concludes that Kosovo’s Unilateral Declaration of Independence did not Violate International Law (Comments), Harvard Law Review, 2010, 1103. 386 IGH, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, Advisory Opinion, 22 juli 2010, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par 84., 2010, 438. 387 M. Bothe, Kosovo – So What? The Holding of the International Court of Justice is not the Last Word on Kosovo’s Independence, German Law Journal, 2010, 838. 388 IGH, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, Advisory Opinion, 22 juli 2010, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par 109., 2010, 438. 389 W. Waters, Misplaced Boldness: The Avoidance of Substance in the International Court of Justice’s Kosovo Opinion, Duke Journal of Comparative and International Law, 2013, 304. 390 Ibid, 267. 391 M. Bothe, Kosovo – So What? The Holding of the International Court of Justice is not the Last Word on Kosovo’s Independence, German Law Journal, 2010, 839.

64

schenden, berokkende het Hof zowel zelfbeschikking als territoriale integriteit schade392. Voor rechtsleer die een meer conservatieve jurisprudentie aanhangen was, dit advies echter wel voldoende393. Hoewel de uiteindelijke Advisory Opinion zich niet over het recht op zelfbeschikking uitspreekt halen meerdere dissenting opinions wel dit element aan en geeft het een mooie inkijk in hoe het zelfbeschikkingsrecht in een postkoloniale wereld zou kunnen worden gebruikt394. Maar ook hierbij zijn verschillende visies tussen rechters op te merken. Zo oordeelt rechter Cançado Trindade395 dat een recht op secessie wel degelijk bestaat voor volkeren die het slachtoffer worden van extreme schendingen van het internationaal recht. Rechter Koroma396 stelt daarentegen vast dat zo’n brede interpretatie van het recht zou leiden tot een afbreuk van territoriale integriteit en aldus kan leiden tot een explosie van onafhankelijkheidsclaims en zo de internationale stabilteit bedreigen. Zo komen we bij de eventuele precedentwerking van Kosovo, de mate waarin deze casus een unilateraal recht op secessie bij ernstige mensenrechtenschendingen mogelijk kan maken in ander situaties. Hoewel uit de Advisory Opinion kan afgeleid worden dat er alles aan gedaan werd om geen algemene uitspraken te doen over een algemeen recht op secessie, sluit zij deze mogelijkheid echter ook niet uit en laat zo dus een opening voor gelijkaardige claims397. Toch wordt binnen het advies ook meermaals aangehaald dat Kosovo een heel specifiek geval is398. Omwille van de grote mate van betrokkenheid van de internationale gemeenschap, de enorme mensenrechtenschendingen en het multilateraal proces dat het toekomstig finaal statuut van Kosovo moest vastleggen, zijn er praktisch geen vergelijkbare gevallen te vinden399. Daarom wordt ook gesteld dat het Hof Kosovo wel expliciet het recht op zelfbeschikking en eventueel secessie had

392

X, International Court of Justice Concludes that Kosovo’s Unilateral Declaration of Independence did not Violate International Law (Comments), Harvard Law Review, 2010, 1102. 393 R. Falk, The Kosovo Advisory Opinion: Conflict Resolution and Precedent, American Journal of International Law, 2011, 50. 394 E. Brewer, To Break Free from Tyranny and Oppression: Proposing a Model for a Remedial Right to Secession in the Wake of the Kosovo Advisory Opinion, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2012, 249. 395 IGH, Advisory Opinion Kosovo, Separate Opinion Judge Cançado Trindade, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par. 1., 2010, 525. 396 IGH, Advisory Opinion Kosovo, Separate Opinion Judge Koroma, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par. 21., 2010, 475. 397 X, International Court of Justice Concludes that Kosovo’s Unilateral Declaration of Independence did not Violate International Law (Comments), Harvard Law Review, 2010, 1104. 398 W. Waters, Misplaced Boldness: The Avoidance of Substance in the International Court of Justice’s Kosovo Opinion, Duke Journal of Comparative and International Law, 2013, 323. 399 W. Benedek, Implications of the Independence of Kosovo for International Law, in I. Buffard, J. Crawford, A. Pellet, S. Wittich, International Law between Universalism and Fragmentation, Festschrift in Honour of Gerhard Haffner, Martinus Nijhoff, Leiden, 2008, 411.

65

kunnen toestaan, daarbij duidend op de zeer specifieke situatie en benadrukkend dat niet alle secessie-claims even sterk zijn400. Hoe men het ook wil benadrukken dat Kosovo geen precedent is om unilaterale secessie mogelijk te maken, de praktijk toonde snel aan dat vele andere onafhankelijkheidsbewegingen hun doelstelling op basis daarvan probeerden te legitimeren401. Toch kan het advies omwille van de vaagheid en het gebrek aan inhoud moeilijk gezien worden als een juridisch precedent voor deze groepen402.

4.1.3. Conclusie Kosovo De Kosovo-zaak en bij uitbreiding het uiteenvallen van voormalig Joegoslavië, houden het internationaal toneel reeds twee decennia bezig. De kwestie lijkt echter tot een einde te komen met de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo die reeds door bijna honderd staten (waaronder invloedrijke machten) erkend is. Hoewel de legaliteit van deze secessie een groot vraagteken is binnen het internationaal recht blijkt dit voor vele landen geen obstakel te zijn voor de erkenning. Dit kan verklaard worden doordat velen oordelen dat er simpelweg geen andere oplossing was voor Kosovo: een verplichting tot terugkeer van Kosovo onder Servische soevereiniteit zou evengoed destabiliserend kunnen zijn na de jarenlange de facto onafhankelijkheid die Kosovo kende403. Vanuit een politiek en mensenrechtenstandpunt kan de onafhankelijkheid van Kosovo aldus verdedigd worden. Sommige auteurs halen echter aan dat een alternatieve oplossing zoals een internationaal protectoraat, een voorwaardelijke onafhankelijkheid of een eventuele splitsing van Kosovo tussen de etnische groepen wel een mogelijkheid zou kunnen geweest zijn404. Kosovo maakte aldus handig gebruik van de onzekerheid die er bestond omtrent haar finaal statuut, gecombineerd met de vastgelopen onderhandelingen tussen de betrokken partijen. Het zelfbeschikkingsrecht kan in de vorm van een remedial secession eventueel wel gebruikt worden ter legitimatie van de onafhankelijkheid maar stuit internationaal op de mogelijke brede consequenties hiervan. Dit wordt aangetoond door het feit dat vele van de landen die Kosovo weigerden te erkennen, zelf belangrijke minderheden hebben. Toch wordt algemeen aangenomen 400

X, International Court of Justice Concludes that Kosovo’s Unilateral Declaration of Independence did not Violate International Law (Comments), Harvard Law Review, 2010, 1104. 401 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 365. 402 W. Waters, Misplaced Boldness: The Avoidance of Substance in the International Court of Justice’s Kosovo Opinion, Duke Journal of Comparative and International Law, 2013, 323. 403 R. Falk, The Kosovo Advisory Opinion: Conflict Resolution and Precedent, American Journal of International Law, 2011, 50. 404 M. Sterio, The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 365.

66

dat door de onafhankelijkheid het Kosovaarse volk haar recht op zelfbeschikking heeft kunnen uitoefenen, zij het in een niet-officiële erkende vorm. Er kan dan ook geconcludeerd worden dat de onafhankelijkheid van Kosovo grotendeels voortkomt vanuit een politiek standpunt. Hierbij kunnen de woorden van Swaine405 worden aangehaald: ‘Recognition of a people's status as a nation-state is conferred by the international community and is highly subject to the calculations and interests of the most influential powers involved.’ De onafhankelijkheid is aldus een voltrokken feit geworden. De vraag is nu hoe Kosovo zijn onafhankelijkheid eer aan kan doen door een moderne functionele staat uit te bouwen en bovenal door geen enkele vorm van discriminatie toe te laten ten opzichte van de Servische Kosovaren.

4.2. Transnationale Volkeren 4.2.1. Situering Een tweede casus die ons onderzoek een waard leek, is die van de situatie waarin transnationale volkeren zich bevinden. Waar het voor een minderheid die zich volledig binnen de grenzen van één staat bevindt, vaak al moeilijk genoeg is om erkenning te krijgen en haar (intern) recht op zelfbeschikking uit te oefenen, worden volkeren die zich over meerdere staatsgrenzen bevinden, met nog meer moeilijkheden geconfronteerd. Hierbij worden de inheemse volkeren van de Noordpoolcirkel onderzocht. Enerzijds zijn dit de poolvolkeren die zich grotendeels in Europa bevinden: de Saami. Anderzijds wordt ook gefocust op zij die de noordelijke regionen van Amerika bevolken: de Inuït. Hierbij wordt onderzocht hoe zij proberen zich over de staatsgrenzen heen te verenigen en hun recht op zelfbeschikking uit te oefenen. Daarnaast stellen we ons tevens de vraag welke resultaten daarmee worden geboekt. De Inuït en de Saami zijn Eskimo-volkeren die in de Noordelijke Poolcirkel leven en beiden verspreid zijn doorheen vier staten. Er zijn Saami-minderheden in Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland. De Inuït situeren zich in Canada, de Verenigde Staten, Denemarken (Groenland) en ook Rusland. Er wordt geschat dat er ongeveer 70.000 Saami zijn waarvan de meesten zich in Noorwegen bevinden en er slechts omstreeks 2000 in Rusland leven. Er zijn rond de 120.000 à 150.000 Inuït waarvan er bij benadering 50.000 in zowel Canada als Groenland leven. Een kleine 20.000 Inuït leven in de Verenigde Staten, een kleine minderheid leeft ook in het uiterste oosten van Rusland406.

405

M. Swaine, Trouble in Taiwan, Foreign Affairs, 2004, 47. T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 194. 406

67

4.2.2. De strijd om erkenning 4.2.2.1. De Sami Er werden reeds restanten van de Sami-cultuur in het hoge Noorden van Europa gevonden die dateren van meer 1000 jaar gelegen407. Traditioneel leefden de Saami een nomadisch bestaan maar doorheen de tijd ontstonden Saami dorpen die leefden van visserij en andere groepen die zich toelegden op de teelt van rendieren408. Deze dorpen worden siida genoemd die gestructureerd worden volgens de levenswijze die de plaatselijke Saami’s aanhangen, dit wordt dan weer grotendeels beïnvloed door de omgevingsfactoren409. De Saami hebben een zeer nauwe relatie met hun land die verder gaat dan louter hun levensvoorzieningen410. Binnen de siida was er een belangrijke plaats weggelegd voor het gewoonterecht, wat dan ook weer een weerspiegeling is van de innige band die de Saami met de natuur hebben, weerspiegelt411. De Saami leven grotendeels in de provincie Lapland of Finnmark die de drie Scandinavische landen in het hoge noorden doorkruist. Er zijn reeds aanwijzingen van contact tussen de Saami en buitenstaanders vanaf de jaren 800 maar omtrent 1000 jaar lang leefden beide volkeren niet in conflict met elkaar412. Oorspronkelijk werden door de Europese staten overeenkomsten gesloten met de inheemse volkeren die hun relatie regelden volgens het toenmalig geldende internationaal recht. Een voorbeeld hiervan is de Lapp Kodicill van 1751 die het bestaan van gewoonterecht bevestigde413. Maar eens kolonisten uit het zuiden kwamen, werden deze overeenkomsten aan de kant geplaatst voor de wetten van het land414. Vanaf midden de zeventiende eeuw werd de interesse van de buitenstaanders groter omwille van de ontdekking van zilver415. Daarnaast werden de Saami ook onderworpen aan belastingen416. Hiermee ontstond ook een proces van zogenoemde ‘assimilering’ van de Saami: eerst werden belastingen geheven, nadien werden er vervolgingen ingesteld voor wie het Saami-geloof aanhing en uiteindelijk 407

M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 77. 408 M. Ahren, Indigenous Peoples’ Culture, Customs, Traditions and Customary Law – The Saami People’s Perspective, Arizona Journal of International and Comparative Law, 2004, 66. 409 Ibid, 67. 410 M. Fitzmaurice, The Sami People: Current Issues Facing an Indigenous People in the Nordic Region, in M. Koskenniemi, K., Takemaa (ed.), Finnish Yearbook of International Law, Martinus Nijhoff, Den Haag 1997, 201. 411 M. Ahren, Indigenous Peoples’ Culture, Customs, Traditions and Customary Law – The Saami People’s Perspective, Arizona Journal of International and Comparative Law, 2004, 69. 412 Ibid, 73. 413 Ibid, 78. 414 T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 279. 415 T. Leon, The Draft Declaration on the Rights of Indigenous Peoples: Three Case Studies, New England International and Comparative Law Annual, 2000, 52. 416 M. Ahren, Indigenous Peoples’ Culture, Customs, Traditions and Customary Law – The Saami People’s Perspective, Arizona Journal of International and Comparative Law, 2004, 69.

68

werd een rassensegregatie doorgevoerd417. Deze initiatieven kwamen voort uit de culturele hiërarchie-theorie waarbij de Saami-cultuur als ondergeschikt werd aanzien ten opzichte van de superieure Scandinavische samenleving418. Een voorbeeld hiervan is de Wet van 1971 in Zweden die de Saami-cultuur nauw omschrijft als rendier-herders. Enkel binnen deze beroepsbezigheid kan men als Saami worden aanzien, zonder dit verliest men de bescherming van de wet. Daarenboven was het zeer moeilijk om, eens men het statuut verloren het, het opnieuw te verkrijgen omwille van allerlei voorwaarden. De wet wilde de Saami-cultuur beschermen maar de uitwerking leekook te neigen naar een gefaseerd uitvlakking ervan419. Deze onderdrukking en ontkenning van basisrechten bleef bestaan tot in de jaren 70 van de vorige eeuw. De evolutie naar meer erkenning voor de Saami kwam voort uit de groeiende Saami-beweging die politiek zeer actief was en de ontwikkeling van grotere inheemse belangenbewegingen in de wereld die hun eisen ondersteunden420. De hedendaagse Saami zijn ook niet meer uitsluitend verbonden met hun historische afkomst in de visserij en de rendierkweek. Ze hebben zich buiten de traditionele gebieden verspreid, zo leven er in Oslo meer dan 5000 Sami. Dit heeft echter de politieke stem en de eendrachtigheid van de Saami rond hun doelstellingen niet verminderd421. 4.2.2.2. De Inuït De Noordelijke Poolvolkeren leven reeds vele eeuwen in de poolstreken, daar hadden ze slechts een beperkt contact met de buitenwereld, tot het begin van de vorige eeuw422. Het weinige contact dat er voorheen was, was grotendeels harmonieus423. Nadien werd echter net zoals bij de Saami een assimilatieproces opgestart waarbij de Inuït als het ware tot gewone burgers van het land zouden worden omgevormd. Dit op basis van de discovery-doctrine die stelde dat wie een nieuw land had

417

T. Leon, The Draft Declaration on the Rights of Indigenous Peoples: Three Case Studies, New England International and Comparative Law Annual, 2000, 52. 418 M. Ahren, Indigenous Peoples’ Culture, Customs, Traditions and Customary Law – The Saami People’s Perspective, Arizona Journal of International and Comparative Law, 2004, 81. 419 T. Leon, The Draft Declaration on the Rights of Indigenous Peoples: Three Case Studies, New England International and Comparative Law Annual, 2000, 53. 420 T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 280. 421 T. Svensson., Right to Self-determination: A Basic Human Right Concerning Cultural Survival. The Case of the Sami and the Scandinavian State, in A. An-Na’im (ed.), Human Rights in Cross-cultural Perspectives: A Quest for Consenus, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1995, 370. 422 M. Simon, Canadian Inuit: Where we have been and where we are going, International Journal 2010, 880. 423 A. Kersey, The Nunavut Agreement: A Model for Preserving Indigenous Rights, Arizona Journal of International and Comparative Law, 1994, 430.

69

ontdekt, het recht hat dit zich toe te eigenen en er zijn eigen ‘beschaafde’ wetten en cultuur op te leggen424. Hoewel deze evolutie oorspronkelijk grotendeels toegepast werd op de Indianenstammen die in de centrale vlakten van Canada leefden, kregen de Inuït er ook mee te maken vanaf het begin van de twintigste eeuw425. Dit leidde ertoe dat het oorspronkelijke samenlevingsmodel van de Inuït verdrongen werd door het instellen van de politieke structuur die in de staten aanwezig was426. Zowel

openlijk

racisme

als

sociale

segregatie

werden

aangewend om

de

inheemse

bevolkingsgroepen zowel in Canada als in Alaska te ‘assimileren’427. In Groenland kon ook gezien worden dat hoewel slechts 20% van de inwoners Denen waren, zij meer dan 80% van de hoge functies uitoefenden428. Dit alles ging gepaard met ernstige sociale en economische achterstand die hierdoor ontstond waardoor Inuït-gemeenschappen vaak als ‘Vierde Wereld’ werden bestempeld429. Ook in het geval van de Inuït begon deze situatie te veranderen in de jaren 70. Dit gebeurde dit omwille van het groter zelfbewustzijn, de betere groepering en de externe vertegenwoordiging van de belangen van de Inuït430. Het ontstaan van een Inuït-elite, die de belangen van de Inuït met resultaat wist te behartigen in Canada, is volgens sommigen het gevolg van de verplichte scholing die zij kregen via de overheidssteun. Hierdoor groeiden zij in beide werelden op431. Net zoals de Saami hebben de Inuït een zeer grote verbondenheid met de natuur en hun land 432, dit wordt dan ook weerspiegeld door hun eisen om een eigen autonoom gebied te verkrijgen en aldus de zeggenschap en de eigendom van hun land erkend te zien433.

424

R. Williams, Encounters on the Frontiers of International Human Rights Law: Redefining the Terms of Indigenous Peoples’ Survival in the World, Duke Law Journal 1990, 666. 425 A. Kersey, The Nunavut Agreement: A Model for Preserving Indigenous Rights, Arizona Journal of International and Comparative Law, 1994, 432. 426 Q. Duffy, The Road to Nunavut: The Progress of the Eastern Arctic Inuit Since the Second World War, McGill’s Queens University Press, Quebec 1988, 197. 427 A. Kersey, The Nunavut Agreement: A Model for Preserving Indigenous Rights, Arizona Journal of International and Comparative Law, 1994, 434 & Degnan, J., Inuit: Aspects of Life of Indigenous Peoples in Alaska, St. Thomas Law Review 1997, 105. 428 J. Dahl, From Ethnic to Political Identity, Nordic Journal of International Law 1988, 312. 429 B. Zellen, The Inuit, the State and the Battle for the Arctic, Georgetown Journal of International Affairs 2010, 58. 430 M. Simon, Canadian Inuit: Where we have been and where we are going, International Journal 2010, 881. 431 A. Légaré, Canada’s Experiment with Aboriginal Self-determination in Nunavut: From Vision to Illusion, International Journal on Minority and Group Rights 2008, 342. 432 B. Zellen, The Inuit, the State and the Battle for the Arctic, Georgetown Journal of International Affairs 2010, 58. 433 P. Jull, Nations with whom We are Connected – Indigenous Peoples and Canada’s Political System, Australian Indigenous Law Report 2001, 3.

70

4.2.3. Zelfbeschikking en de poolvolkeren 4.2.3.1. Saami 4.2.3.1.1. Ontwikkeling zelfbeschikking

Binnen de ontwikkeling van zelfbeschikking en de evolutie richting meer erkenning en politieke vertegenwoordiging van de poolvolkeren, kunnen we zowel binnenlandse als internationale gebeurtenissen en ontwikkelingen herkennen. Omdat deze nauw met elkaar verbonden zijn, worden ze dan ook samen behandeld. De Saami kunnen als pioniers gezien worden inzake het strijden voor rechten van inheemse volkeren over de landsgrenzen heen434. Reeds in 1956 richtten ze de Nordic Saami Council op, die sinds de toetreding van Russiche Saami de Saami Council heet en de rechten van de Saami moet promoten. Ze bestaat uit vertegenwoordigers van de Saami uit de vier landen waarin zij zich bevinden en is een permanente deelnemer aan de Arctische Raad. Daarnaast werd in 1973 het Nordic Saami Institute opgericht dat zich toelegt op onderzoek naar het onderwijs, de taal, cultuur en Saami rechten van de Saami435. Binnen de drie Scandinavische landen worden de Saami in de Grondwet erkend436. Hierbij stellen zowel Noorwegen als Finland uitdrukkelijk dat de Saami inheemse volkeren zijn, waar Zweden de Saami nog steeds als een minderheid beschouwt437. In de Russische Grondwet worden de Saami erkend als één van de vele kleine minderheden die het land rijk is438 en krijgt zij aldus bepaalde rechten toegekend. Het is echter wel opvallend dat enkel Noorwegen de ILO Conventie 169 heeft geratificeerd439. Een andere verwezelijking voor de Saami betekende het oprichten van een Saami-parlement in Noorwegen (1989) en Zweden (1993) en Finland (1996)440. Het oprichten van het Saami-parlement zorgde voor een structurele verandering in het politiek systeem van deze landen en betekende een

434

T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 280. 435 E. Helander, The Nordic Saami Institute, Nordic Journal of International Law 1986, 151. 436 M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 80. 437 R Grote, On the Fringes of Europe: Europe’s Largely Forgotten Indigenous Peoples, American Indian Law Review 2006, 428. 438 Ibid, 429. 439 T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 281. 440 M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 82.

71

doorbraak in de politieke en culturele zelfbeschikking van de Saami op nationaal niveau441. Het gaat grotendeels om administratieve organen die de mogelijkheid hebben om bepaalde eigen projecten uit te werken442 en onderwerpen aan de andere politieke organen voor te leggen die zij van belang achten voor de Saami443. Ze hebben dus grotendeels een adviserende functie. Zoals eerder reeds aangehaald, is de verbondenheid tussen de Saami en hun gebieden zeer groot. Dit betekent dan ook dat zij een belangrijke eis hebben ten opzichte van de eigendomsrechten op deze gebieden. Voorheen echter werd steeds vastgesteld dat deze gebieden een onderdeel waren van de staat en louter op basis van private verwerving een nieuw eigendomsrecht kon ontstaan 444. Een belangrijke ontwikkeling hierbij is de Noorse Finnmark Act uit 2005 die de rechten op land en grondstoffen binnen de Finnmark-regio445 regelt446. Bij de Finnmark Act werd de legaliteit van de Saami-claims op dat gebied erkend, op basis van het oorspronkelijk en continue bezit van Saami over deze landen. Hierbij werd het gebied overgedragen aan een gemeenschappelijk administratief orgaan, het zogenoemde Finnmark Estate447. Zij bestaat uit vertegenwoordigers van de Saami die door het Saami-parlement worden aangesteld en evenveel vertegenwoordigers van niet-Saami bevolking448. Er is echter ook veel kritiek op deze regeling gezien de Saami hierbij nog steeds geen volledig autonoom zelfbestuur verkrijgen over hun eigen gebieden en er veel overheidstoezicht is449. Ook binnen de Europese Unie zijn initiatieven genomen ten aanzien van de bescherming van inheemse volkeren. In haar associatieakkoord met Finland nam de EU een verplichting tot erkenning van de Saami als inheems volk op450. In haar Northern Dimension programma stelde de EU een

441

E.G. Broderstad, Political Autonomy and Integration of Authority: The Understanding of Saami Selfdetermination, Kluwer Law International 2001, 164. 442 I. Ahren, Small Nations of the North in Constitutional and International Law, Nordic Journal of International Law 1995, 460. 443 T. Leon, The Draft Declaration on the Rights of Indigenous Peoples: Three Case Studies, New England International and Comparative Law Annual, 2000, 54. 444 A. Eide, Legal and Normative Bases for Saami Claims to Land in the Nordic, International Journal on Minority and Group Rights 2001, 128. 445 Een gebied zo groot als Denemarken in het hoge noorden van Noorwegen, ook Lapland genoemd. 446 M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 99. 447 L. Gaski, Sami Identity as a Discursive Formation: Essentialism and Ambivalence, in H. Minde (ed.), Indigenous Peoples: Self-determination, Knowledge, Indigeneity, Delft, Eburon Academic Publishers, 2008, 224. 448 E.G. Broderstad, E.G., The Promises and Challenges of Indigenous Self-determination, International Journal 2011, 903. 449 M. Ahren, M., Indigenous Peoples’ Culture, Customs, Traditions and Customary Law – The Saami People’s Perspective, Arizona Journal of International and Comparative Law, 2004, 99 & Hocking, B.A., Land and Natural Resource Management in the Context of International Obligations to Indigenous Citizens, Australian Indigenous Law Report 2005, 85. 450 M. Fitzmaurice, M., The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 122.

72

inherent recht op interne zelfbeschikking vast voor de Saami451. Ook was er een resolutie van de Europese Raad die de staten aanzette om meer inspraak te geven aan inheemse volkeren inzake ontwikkelingssamenwerking452. Toch is het ook zo dat de EU zich over het algemeen niet te veel wil inmengen met interne aangelegenheden van de lidstaten inzake de rechten van inheemse volkeren453. 4.2.3.1.2. The Draft Nordic Sami Convention

Binnen de Saami Council werd reeds in 1995 het initiatief genomen om een internationale conventie op te stellen die de rechten en het juridisch statuut van de Saami zou vastleggen454. Hierop werd een onderzoeksgroep opgericht die de opportuniteit van zo’n conventie moest nagaan en een inhoudelijke basis moest formuleren455. Deze kwam in 1998 tot de conclusie dat het wel degelijk opportuun was om verder te werken aan deze conventie. In 2001 werd dan ook de beslissing genomen om een groep experten aan te stellen die een ontwerp van de conventie moesten vastleggen, zij begon haar werkzaamheden in 2002456. Deze werkgroep bestond uit drie vertegenwoordigers van de verschillende Saami-parlementen en evenveel vertegenwoordigers van de drie Scandinavische landen die de uiteindelijke conventie zouden moeten aanvaarden. Opvallend hierbij is dat Rusland niet aanzien wordt als een partij bij de Conventie hoewel ook daar een kleine Saami-gemeenschap leeft. Een oorzaak hiervan is dat Rusland talrijke inheemse volkeren heeft en het aanvaarden van een conventie ten opzichte van één van hen als discriminatoir kan geacht worden457. Toch werd op de jaarlijkse bijeenkomst van de Saami Council in 2004 een intentie geopperd om de Russische Saami alsnog bij het ontwerp te betrekken458. De expertengroep blijft er

451

T. Koivurova, From High Hopes to Disillusionment: Indigenous Peoples’ Struggle to (re)Gain Their Right to Self-determination, International Journal on Minority and Group Rights 2008, 15. 452 Raad van Ministers EU, Resolutie 30 November, Indigenous Peoples Within the Framework of Development Cooperation of the Community and the Member States, Par. 6. 453 R. Grote, On the Fringes of Europe: Europe’s Largely Forgotten Indigenous Peoples, American Indian Law Review 2006, 429. 454 T. Koivurova, From High Hopes to Disillusionment: Indigenous Peoples’ Struggle to (re)Gain Their Right to Self-determination, International Journal on Minority and Group Rights 2008, 12. 455 T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 282. 456 M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 116. 457 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 205. 458 T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 283.

73

echter bij dat het hier gaat over een Nordic conventie en dat de Russische Saami dus geen partij zijn, desalniettemin zijn goede contacten tussen beide wel van belang459. In 2005 bracht de groep experten haar conclusies naar buiten samen met een Draft Nordic Sami Convention. De basisgedachte in dit ontwerp was het feit dat de Saami één ondeelbaar volk zijn dat verspreid is over vier verschillende staten460 en aldus ook als één zijn recht op zelfbeschikking wil uitoefenen461. Dit wordt weerspiegeld in art. 3462: ‘As a people, the Saami has the right to selfdetermination in accordance with the rules and provisions of international law and of this convention. In so far as it follows from these rules and provisions, the Saami people has the right to determine its own economic, social and cultural development and to dispose, to their own benefit, over its own natural resources.’ Hierbij moet benadrukt worden dat dit zelfbeschikkingsrecht geen recht op secessie inhoudt voor de Saami, zij moet de uitoefening van haar zelfbeschikkingsrecht zodanig regelen dat er rekening wordt gehouden met de bestaande landsgrenzen463. Dit wordt ook bevestigd door art. 1 dat bepaalt: ‘The

objective of this Convention is to affirm and strengthen such rights of the Saami people (…), with the smallest possible interference of the national borders.’ Men erkent aldus de grenzen maar wil haar bescherminssysteem zoveel mogelijk over deze grenzen heen uitwerken464. Daarnaast bevat het ontwerp ook nog een groot aantal concrete rechten465 en een belangrijke rol voor de Saami-parlementen in de uitwerking hiervan466. Momenteel is het wachten op de onderhandelingen tussen de drie Scandinavische staten om over te gaan tot het al dan niet ondertekenen van de conventie. Omwille van tegenstand in

459

M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 117. 460 T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 284. 461 R. Grote, On the Fringes of Europe: Europe’s Largely Forgotten Indigenous Peoples, American Indian Law Review 2006, 438. 462 Art. 3 Draft Nordic Sami Convention. Een onofficiële Engelse vertaling kan hier gevonden worden: http://www.regjeringen.no/upload/BLD/Nordic%20Sami%20Convention.pdf (Laatst geraadpleegd 13 augustus 2014) 463 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 206. 464 R. Grote, On the Fringes of Europe: Europe’s Largely Forgotten Indigenous Peoples, American Indian Law Review 2006, 439. 465 M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 117. 466 T. Koivurova, The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 287.

74

Zweden en vooral Finland werd de start ervan steeds uitgesteld467, tot in 2010 een principeovereenkomst gesloten werd tussen Zweden, Finland, Noorwegen en de Saamivertegenwoordigers om de onderhandelingen herop te starten468. Ondertussen is het wachten of, en indien het zover komt, hoe de Nordic Saami Convention aanvaard en geratificeerd zal kunnen worden. 4.2.3.1. Inuït 4.2.3.1.1. Ontwikkeling zelfbeschikking

Vanaf de jaren 70 kan ook in verband met de Inuït op nationaal vlak een evolutie richting meer erkenning en politieke zeggenschap gezien worden. Hierbij moet gezegd zijn dat het nooit de bedoeling was van de Inuït om de externe grenzen van de staten waartoe zij behoren te wijzigen en aldus onafhankelijkheid na te streven469. Zo kreeg Groenland met de Home Rule Act van 1979, die werd goedgekeurd via een referendum470, een zekere mate van zelfbestuur maar bleef hierbij het Deense Rijk volledig intact471. Daarnaast werden ook overeenkomsten gesloten tussen de inheemse volkeren van Alaska en het Congres van de Verenigde Staten waarbij hen het eigendom van bepaalde gebieden werd overgedragen472: de Alaska Native Claims Settlement Act van 1971. In 1973 werd ook de Arctic Peoples’ Conference gehouden waarbij vertegenwoordigers van zowel Inuït, Saami als Indianen aanwezig waren473. Door sommige auteurs wordt deze conferentie gezien als het startpunt van de internationalisering van de strijd om erkenning van inheemse volkeren474. Men besloot in 1977 de Inuit Circumpolar Conference475 te organiseren omwille van de overtuiging dat indien er internationaal een sterke eendrachtigheid tussen de verschillende Inuït zou zijn, men een grotere impact op de nationale politieke agenda kon hebben476. Oorspronkelijk werkten enkel de Inuït uit Alaska, Groenland en Canada hierin samen maar na het einde van de Koude Oorlog traden 467

M. Fitzmaurice, The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 127. 468 Artikel waarin VN Speciale Rapporteur voor Inheemse Volkeren de overeenkomst bevestigd. 16 april 2010 http://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=9967&LangID=E (Laatst geraadpleegd 13 augustus 2014.) 469 P. Jull, P., Nations with whom We are Connected – Indigenous Peoples and Canada’s Political System, Australian Indigenous Law Report 2001, 2. 470 I. Foighel, Home Rule in Greenland 1979, Nordisk Tiddskrift for International Ret 1979, 5. 471 G. Alfredsson, Greenland and the right to self-determination, Nordisk Tiddskrift for International Ret 1982, 42. 472 P. Jull, Nations with whom We are Connected – Indigenous Peoples and Canada’s Political System, Australian Indigenous Law Report 2001, 7. 473 M. Nuttal (ed.), Encyclopedia of the Arctic, Routhledge, New York, 2005, 141. 474 P. Jull, ‘First World’ Indigenous Internationalism after twenty-five years, Indigenous Law Bulletin 1998, 8. 475 Nu Inuit Circumpolar Council, verder: ICC. 476 Ibid.

75

ook de Russische Inuït toe477. De vertegenwoordigers van de verschillende Inuït stammen zijn via het ICC sinds het oprichten van de Arctische Raad in 1996 ook permanente deelnemers eraan478. Een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van het zelfbeschikkingsrecht was de erkenning van de eigendomsrechten over het land dat de Inuït reeds eeuwen bewoonden en gebruikten479. Net zoals bij de Saami slaagden ook de Inuït in bepaalde gevallen erin de zeggenschap over haar gebieden terug te krijgen. Zo werd in 1993 de Nunavut Land Claim Agreement gesloten tussen de Inuït en de Canadese overheid waarbij de Inuït eigendom het recht op gebruik kreeg over meer dan 350.000 vierkante kilometer land480. Daarnaast bevatte deze overeenkomst ook afspraken om een territoriale overheid op te stellen voor de Nunavut gebieden, deze overheid werden in werking gesteld op 1 april 1999481. Gezien de bijna twintig jaar durende onderhandelingen om tot deze overeenkomst te komen, kan zij gezien worden als een voorbeeld van het doorzettingsvermogen van de Inuït die jarenlang geduldig het juiste politieke klimaat afwachtten om hun doelstellingen te zien slagen482. Toch kampt deze regio nog steeds met economisch moeilijke omstandigheden en kan bezwaarlijk geoordeeld worden dat de levensomstandigheden er sinds 1999 op vooruit gegaan zijn483. De Nunavut-overeenkomst kreeg in 2005 een opvolger met de Labrador Inuit Land Claim waarbij ook structuren voor zelfbestuur werden opgericht484. 4.2.3.1.2. Circumpolar Inuit Declaration on Sovereignty in the Arctic

In mei 2008 werd in Groenland een politieke ontmoeting gehouden tussen de vijf kuststaten die grenzen aan de Arctische Oceaan: de Verenigde Staten, Rusland, Denemarken, Canada en Noorwegen. Hierbij werd de Ilulissat-Verklaring uitgebracht waarbij afspraken gemaakt werden in verband met het juridisch regime en de samenwerking voor het arctisch gebied485. De andere 477

G. Wilson en H. Smith, The Inuit Circumpolar Council in an Era of Global and Local Change, International Journal 2011, 911. 478 T. Koivurova, D. Vanderzwaag, The Arctic Council at Ten Years: Retrospect and Prospects, U.B.C. Law Review 2007, 130. 479 B. Zellen, The Inuit, the State and the Battle for the Arctic, Georgetown Journal of International Affairs 2010, 58. 480 T. Penikett, Goldenberg, A., Closing the Citizenship Gap in Canada’s North: Indigenous Rights, Arctic Sovereignty and Devolution in Nunavut, Michigan State International Law Review 2013, 29. 481 A. Légaré, Canada’s Experiment with Aboriginal Self-determination in Nunavut: From Vision to Illusion, International Journal on Minority and Group Rights 2008, 336. 482 M. Nuttal (ed.), Encyclopedia of the Arctic, Routhledge, New York, 2005, 1531. 483 A. Légaré, Canada’s Experiment with Aboriginal Self-determination in Nunavut: From Vision to Illusion, International Journal on Minority and Group Rights 2008, 366. 484 B. Zellen, The Inuit, the State and the Battle for the Arctic, Georgetown Journal of International Affairs 2010, 59. 485 M. Becker, International Law of the Sea, International Lawyer 2009, 918.

76

partijen die belangen hebben in de Noordpoolgebieden en allemaal deel uitmaakten van de Arctische Raad werden echter bewust niet uitgenodigd op deze conferentie486. Het ICC reageerde daarom ook negatief op de Ilulissat Verklaring en stelde opnieuw in 2008 dat de partijen van de Verklaring niet ver genoeg gingen in het bevestigen van de rechten van inheemse volkeren487. Deze stellingen verfijnde het ICC tot een verklaring die ze in 2009 voorstelde in de Arctische Raad: Circumpolar Inuit Declaration on Sovereignty in the Arctic488. De CIDSA is als het ware een oproep om de Inuït bij toekomstige internationale beslissingen over de Arctische gebieden te betrekken489. Hierbij verklaren de Inuït dat zij een inheems volk zijn dat onderdaan is van de Arctische staten en dat zij ook het recht op zelfbeschikking bezit490. In art. 4.2 bevestigt de Inuït haar betrokkenheid bij deze beslissingen: ‘The conduct of international relations in the Arctic and the resolution of international disputes in the Arctic are not the sole preserve of Arctic states or other states; they are also within the purview of the Arctic’s indigenous peoples.’ Art. 4.3 bepaalt dan ook het verband met het zelfbeschikkingsrecht van de Inuït: ‘Issues of sovereignty and sovereign rights in the Arctic have become inextricably linked to issues of self-determination in the Arctic. Inuit and Arctic states must, therefore, work together closely and constructively to chart the future of the Arctic.’ Bij haar argumentatie verwijst zij vaak naar het feit dat de Inuït vertegenwoordigd worden op vele verschillende politieke domeinen en dit zowel op internationaal, nationaal en lokaal vlak491. Met de CIDSA probeerden de Inuït aldus hun recht op zelfbeschikking met de soevereiniteit van een staat te verzoenen492. Ze gaat dan ook uit van een meervoudig begrip soevereiniteit, dit betekent zowel de natiestaat maar ook de uitwerking van haar zelfbeschikkingsrecht zowel binnen de landsgrenzen als daaroverheen493, een Inuït soevereiniteit als het ware. Hierbij kan ook worden vastgesteld dat het voor de staten nuttig kan zijn om de Inuït bij hun vertegenwoordiging te betrekken. Hoe meer een staat kan aantonen dat de eisen van de Inuït in de 486

T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 207. 487 B. Zellen., The Inuit, the State and the Battle for the Arctic, Georgetown Journal of International Affairs 2010, 62. 488

G. Wilson en H. Smith, The Inuit Circumpolar Council in an Era of Global and Local Change, International Journal 2011, 918. Verder: CIDSA. 489 M. Byers, International Law and the Arctic, Cambridge University Press, New York 2013, 231. 490 Art. 1 CIDSA. Raadpleegbaar op: https://www.itk.ca/publication/circumpolar-declaration-sovereignty-arctic (Laatst geraadpleegd 14 augustus 2014) 491 T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 209. 492 Ibid. 493 M. Byers, International Law and the Arctic, Cambridge University Press, New York 2013, 233.

77

lijn liggen van haar eigen doelstellingen en zij de inheemse volkeren de vrijheid geeft zichzelf te ontwikkelen, kan haar claim op de Arctische gebieden ondersteund worden door dezelfde claim die vanuit Inuït veruitwendigd wordt494. Hierbij moet ook gezegd worden dat de Inuït niet zomaar bewoners van de Arctische gebieden meer zijn. Door de vele overeenkomsten in verband met hun land en de vertegenwoordiging die zij reeds hebben op vele vlakken, zal het sowieso moeilijk zijn om zonder steun van de Inuït verdere beslissingen te nemen over de Arctische gebieden495.

4.2.4. Conclusie Poolvolkeren Tot rond de jaren 70 werden de inheemse Poolvolkeren nog al te vaak gediscrimineerd en als ondergeschikt geacht. Dit veranderde echter door het ontstaan van een nieuw politiek bewustzijn bij de Saami en Inuït. Jarenlang streden zij om erkenning als inheemse volkeren, het terugwinnen van de eigendom over hun afgenomen land en de rechten die binnen het internationaal recht aan volkeren worden toegekend. Tegenwoordig kunnen we zien dat zij reeds een behoorlijke stap in de juiste richting hebben gezet onder meer door impuls van de internationalisering van inheemse belangenbehartiging. In alle staten waar zijn zich bevinden, worden ze reeds erkend als minderheden of inheemse volkeren en krijgen ze bijgevolg bepaalde rechten. In landen met een grotere concentratie van Inuït of Saami kunnen we zien dat hen vaak een zeker zelfbestuur wordt gegeven, zoals Finnmark en Nunavut. In hun benadering van het recht op zelfbeschikking kunnen we zien dat geen van beide volkeren ooit een extern recht op zelfbeschikking heeft nagestreefd. Deze visie heeft er ook voor gezorgd dat er binnen de staten steeds met minder argwaan gekeken werd naar eisen van de Inuït en Saami aangezien zij geen bedreiging meer vormden voor het uiteenvallen van een staat. De evolutie tot meer erkenning van de Poolvolkeren kan dan ook gezien worden als een voorbeeld van de uitwerking van intern zelfbeschikkingsrecht496. De weg is echter nog niet ten einde. De Poolvolkeren hebben nog steeds te kampen met zware levensomstandigheden, economisch barre tijden en hun stem wordt in sommige omstandigheden nog te vaak over het hoofd gezien. Ook op internationaal vlak is het belangrijk voor de Poolvolkeren dat zij inspraak hebben in de beslissingen over de Arctische gebieden.

494

T.Penikett, A. Goldenberg, Closing the Citizenship Gap in Canada’s North: Indigenous Rights, Arctic Sovereignty and Devolution in Nunavut, Michigan State International Law Review 2013 ,62. 495 B. Zellen, The Inuit, the State and the Battle for the Arctic, Georgetown Journal of International Affairs 2010, 62. 496

M. Byers, International Law and the Arctic, Cambridge University Press, New York 2013, 233.

78

Beide volkeren proberen hun zelfbeschikking op een andere manier verder te ontwikkelen, dit ook doordat hun situatie op vele punten verschilt. De Saami trachten een internationaal bindend instrument uit te werken waarbij de daarin opgenomen rechten afdwingbaar worden. Dit waar de Inuït eenzijdig hun positie ten opzichte van hun zelfbeschikkingsrecht uitwerken in de CIDSA, dit zorgt er ook voor dat zij vrijer kunnen tewerk gaan hierin gezien ze hierin niet gebonden zijn door het feit dat een staat de CIDSA moet ondertekenen. Beide volkeren proberen echter ook te benadrukken dat zij één zijn, over de verschillende landsgrenzen heen. De positie van inheemse volkeren kan dus zowel op nationaal als op internationaal vlak op een constructieve manier uitgewerkt worden. Om de woorden van Koivurova497 aan te halen: ‘(…) both examples (...) does provide inspiring examples not only that it is possible for transnational indigenous peoples to exercise self-determination, but also in very constructive and effective ways.’ De VNVerklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren biedt hier dan ook een ondersteuning voor deze volkeren in hun strijd om intern zelfbeschikkingsrecht.

4.3. Tibet 4.3.1. Situering Tibet is een gebied in het noordwesten van de huidige Volksrepubliek China. Er leven ongeveer 5,5 miljoen Tibetanen ten opzichte van de 1,3 miljard Chinezen. Hierbij moet ook een onderscheid gemaakt worden tussen de gebieden die door Tibetanen zelf als Tibet worden beschouwd 498 (de oppervlakte van deze gebieden houdt een vierde in van China’s totale oppervlakte) en de regio’s die door China als Tibetaanse Autonome Regio499 bestempeld worden500. Binnen de TAR zijn er volgens China 2,5 miljoen Tibetanen en 160.000 Chinezen. Daarnaast zijn er nog ongeveer 130.000 Tibetanen in het buitenland in ballingschap501. Tibet bevindt zich tussen India, waarmee de Himalaya’s een natuurlijke grens vormen, en China: twee grootmachten dus. Hierdoor hangt de geschiedenis van Tibet nauw samen met de invloed die zij konden op over Tibet502. De hoofdstad van Tibet is Lhasa en dit is tevens het belangrijkste religieuze centrum.

497

T. Koivurova, “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 211. 498 Verder: Groot Tibet. 499 Verder: TAR. 500 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tiber, Human Rights Quarterly 2008, 229. 501 Ibid. 502 S. Tsering, The Dragon in the Land of Snows: A History of Modern Tibet, Penguin Compass, New York, 1999, 2.

79

4.3.2. Geschiedenis 4.3.2.1. Oorsprong en de facto onafhankelijkheid De eerste verwijzingen naar Tibet zijn terug te traceren tot circa 2000 jaar geleden en tot rond de zestiende eeuw werd de regio beheerst door lokale heersers en een tijd ook de Mongoolse dynastie. In het midden van de zeventiende eeuw ontstond de Tibetaanse eenheid onder leiding van de Dalai Lama, deze hield het hoogste gezag in zowel religieuze als in overheidszaken503. Doorheen deze periode was er een nauwe verbondenheid tussen China en Tibet, dit grotendeels omwille van de wederzijdse afhankelijkheid om zich te beschermen tegen buitenlandse invasies504 en de mate waarin de politieke autonomie van Tibet bescherming van een buitenlandse militaire macht nodig had505. Tibet heeft in deze periode echter nooit volledig onder Chinese heerschappij gestaan. Tibet was als het ware een protectoraat van China. China had wel een zekere invloed op de heersende religieuze klasse van Tibet maar de facto behielden zij steeds een zekere mate van zelfbestuur over Tibet 506. Toch kan ook niet ontkend worden dat Tibet dicht aanleunde bij het Chinese bestuur en dat Tibet volgens sommige goed beredeneerde interpretaties wel degelijk onder Chinese soevereiniteit viel507. Deze nauwe verbondenheid zag zijn hoogtepunt aan het einde van de achttiende, begin negentiende eeuw508. Aan het einde van de negentiende eeuw begon de Chinese invloed in Tibet te verzwakken, zo werden stappen ondernomen om Tibet te ontvoogden van China509. Dit wordt weerspiegeld in de militaire ontwikkeling die er in Tibet ontstond om zich tegen invasies te beschermen, gezien de Chinese Qing Keizer geen hulp kon bieden. Daarnaast werd door Tibetaanse overheid de bevoegdheid van China om internationale akkoorden in verband met Tibet af te sluiten expliciet afgewezen510. Rond 1860 werd ook een soort nationale vergadering opgericht in Tibet, de Tshongdu511.

503

M. Goldstein, A History of Modern Tibet: Vol.2 The Calm Before the Storm, University of California Press, Berkeley, 2007, 1. 504 H. Josephs, D., Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 32. 505 W. Smith, China’s Tibetan Dilemma, Fletcher Forum World Affairs 1990, 78. 506 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 241. 507 B. Sautman, Tibet’s Putative Statehood and International Law, Chinese Journal of International Law 2010, 136. 508 C.H. Alexandrowicz, The Legal Position of Tibet, American Journal of International Law 1954, 267. 509 H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 32. 510 Ibid. 511 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 244.

80

Deze evolutie resulteerde in 1911 in een bevel dat alle Chinese troepen Tibet moesten verlaten512 en in 1913 werden alle banden tussen China en Tibet officieel doorbroken. De Dalai Lama nam opnieuw zijn intrede in Tibet na een tweejarig verblijf in India513. Dit ging niet toevallig gepaard met een versterking van de Britse invloeden in Tibet. Deze waren namelijk nodig om China op afstand te houden en aldus de weg naar onafhankelijkheid vrij te maken514. In 1914 werden op de Simla Conferentie afspraken gemaakt in verband met het internationaal statuut van Tibet en men erkende dat Tibet onder de suzerainty van China viel515. Dit is een toekenning van volledige interne autonomie aan een regio maar waarbij de grotere entiteit bevoegd is voor externe relaties. Hierop begon een periode van de facto onafhankelijkheid voor Tibet of zoals Goldstein516 het stelt: ‘Though the nature of Sino-Tibetan political relations before 1913 may be open to dispute, Tibet unquestionably controlled its own internal and external affairs during the period from 1913 to 1951 and repeatedly attempted to secure recognition and validation of its de facto autonomy/independence.’ In welke mate deze periode Tibet ook het recht op volwaardige onafhankelijkheid geeft, wordt in de doctrine fel bediscussieerd517. 4.3.2.2. De Chinese bezetting Aan deze periode kwam een einde in 1950 toen het Chinese Peoples Liberation Army518 met ongeveer 40.000 soldaten de grens met Tibet overstak. In twee weken tijd werden de 8000 Tibetaanse soldaten tot overgave gedwongen. Op dat moment kondigde de Chinese overheid aan dat de PLA Tibet waren binnengedrongen om drie miljoen Tibetanen te bevrijden van imperialistische onderdrukking en consolidatie van de nationale grenzen te verzekeren519. Tibet probeerde alsnog steun te krijgen voor haar onafhankelijkheid door in haar eigen naam een verzoek bij de VN in te dienen, maar dit werd omwille van politieke overwegingen nooit in de Algemene

512

M. Goldstein, A History of Modern Tibet: Vol.2 The Calm Before the Storm, University of California Press, Berkeley, 2007, 64. 513 M. Goldstein, A History of Modern Tibet 1913-1951: The Demise of the Lamaist State, University of California Press, Berkeley, 1991, 623. 514 S. Tsering, The Dragon in the Land of Snows: A History of Modern Tibet, Penguin Compass, New York, 1999, 2. 515 H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 34. 516 M. Goldstein, A History of Modern Tibet 1913-1951: The Demise of the Lamaist State, University of California Press, Berkeley, 1991, 815. 517 Infra. 518 Verder: PLA. 519 S. Watson, Self-determination and the International Legal Order: The Tibetan Experience, James Cook University Law Review 1997, 96.

81

Vergadering gebracht520. Deze gebeurtenis kan niet los worden gezien van de onafhankelijkheid van India in 1947 die de Britse invloed sterk deed afnemen terwijl voor de jonge staat India goede relaties met China essentieel waren521. Na de bezetting van Tibet kondigde China de 17-Point Agreement522 af. Deze werd ondertekend door een delegatie die de Dalai Lama naar Peking zond om te onderhandelen523. In deze overeenkomst garandeerde China dat ze de politieke, culturele en religieuze autonomie van Tibet zou respecteren524. De externe betrekkingen werden echter overgedragen aan China en de interne zaken werden reeds snel louter formeel aan de Tibetaanse overheid gelaten. Met het ondertekenen van deze akte verloor Tibet aldus zijn bijna 40 jaar durende de facto onafhankelijkheid525. Opvallend is wel dat China met deze akte het speciaal statuut van Tibet erkent en met andere nationale minderheden ging zij nooit soortgelijke overeenkomsten aan526. De rechtsgeldigheid van deze akte wordt echter in twijfel getrokken aangezien er sprake zou zijn van dwang ten opzichte van de Tibetaanse delegatie527 en zij ook niet bevoegd waren om de akte te ondertekenen. Bovendien lag de Tibetaanse overheid op dat moment onder gewapende aanval528. Nadat de militaire bezetting van Tibet geconsolideerd was, lanceerde China in 1955 de Prepatory Committee for the Autonomous Region of Tibet529 die de Dalai Lama administratie opvolgde. De Chinese hervormingen hadden tot in 1955 vooral betrekking op de Tibetaanse regio’s die volgens China buiten de TAR vielen530. Deze hervormingen leidden tot felle protesten in deze regio’s die door het PLA met harde hand werden neergeslagen. Opvallend is dat deze harde repressie klaarblijkelijk enkel buiten de TAR werd toegepast waar de Chinese heerser veel redelijker was531.

520

H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 36. 521 Ibid, 35. 522 Agreement of the Central People’s Government and the Local Government of Tibet on Measures for the Peaceful Liberation of Tibet, 23 mei 1951, Volksrepubliek China en Tibet. 523 R. Sloane, The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 145. 524 W. Chung, Obtaining ‘State’ Status: Tibet’s Uncertain Future, Touro International Law Review 2000, 307. 525 R. Sloane, The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 145. 526 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 246. 527 S. Watson, Self-determination and the International Legal Order: The Tibetan Experience, James Cook University Law Review 1997, 97. 528 H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 37. 529 Verder: PCTAR 530 W. Smith, China’s Tibetan Dilemma, Fletcher Forum World Affairs 1990, 81. 531 D. Norbu, The 1959 Tibetan Rebellion: An Interpretation, The China Quarterly 1979, 84.

82

Het vuur van het verzet kon echter niet gedoofd worden en sprong in 1959 over op de TAR. Er ontstond een grootschalige rebellie in Lhasa die bloederig werd neergeslagen. Er vielen tienduizenden slachtoffers aan Tibetaanse kant, de Dalai Lama vluchtte weg richting India, gevolgd door 100.000 Tibetaanse vluchtelingen waarvan de meesten momenteel nog steeds in ballingschap leven532. Dit resulteerde in de directe controle van China over Tibet en de PCTAR werd aangeduid als hoogste overheid533. Dit terwijl de Dalai Lama vanuit India via een overheid in ballingschap probeerde invloed uit te oefenen op de situatie534. Dit betekende ook voor beide partijen het einde van de 17Point Agreement535. Na deze gebeurtenissen werd Tibet in zulke mate afgesloten van de buitenwereld dat het zelfs voor een traditioneel vrij afgesloten land extreem was. De Chinese propaganda vertelde de ene kant van het verhaal waar de Tibetaanse vluchtelingen en de Dalai Lama de andere kant belichtten536. Wel wordt algemeen aangenomen dat er grootschalige mensenrechtenschendingen plaatsvonden ten opzichte van de Tibetanen, met onder meer gedwongen verhuizingen, zware straffen op politieke misdrijven, willekeurige detentie en folteringen537. Deze situatie veranderde naar het eind van de jaren 70 toe, waarbij de Chinese politiek meer geliberaliseerd werd ten opzichte van Tibet538. Hierbij werd de nadruk meer op modernisering gelegd dan op socialisering539. Hoewel dit gepaard ging met veel volksverhuizingen van Chinezen naar de TAR540, was er ook een grotere sociale autonomie voor de Tibetanen, zeker met betrekking tot hun religie541. Toch werden onderhandelingen over Tibets status later weer opgeschort en werd de democratiseringsbeweging in de jaren 80 hardhandig neergeslagen met als triest hoogtepunt de gebeurtenissen op het Tiennamenplein542. Dit zorgde dan weer voor een strengere repressie waarbij

532

H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 39. 533 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 246. 534 S. Watson, Self-determination and the International Legal Order: The Tibetan Experience, James Cook University Law Review 1997, 97. 535 R. Sloane, The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 154. 536 W. Smith, China’s Tibetan Dilemma, Fletcher Forum World Affairs 1990, 81. 537 H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 48. 538 W. Smith, China’s Tibetan Dilemma, Fletcher Forum World Affairs 1990, 82. 539 Ibid, 83. 540 T. Kheyap, Homeless but not Hopeless: How the Tibetan Constitution Governs a People in Exile, Hastings Constitutional Law Quarterly 2009, 359. 541 W. Smith, China’s Tibetan Dilemma, Fletcher Forum World Affairs 1990, 84. 542 S. Watson, Self-determination and the International Legal Order: The Tibetan Experience, James Cook University Law Review 1997, 98.

83

China een assimilerend beleid aan Tibet oplegde en de verhuizing van veel Chinezen naar de Tibetaanse regio’s aanmoedigde543. Dit beleid leverde echter weinig resultaat op 544. Het huidig minderhedenbeleid van China komt voort uit de Grondwet die de mogelijkheid geeft om speciale administratieve regimes toe te kennen aan bepaalde regio’s545. Dit werd verder uitgewerkt in de Law on Regional National Autonomy die stamt uit 1984 met een herwerking in 2001. Deze voorziet in een zekere mate van autonomie in verband met taal, onderwijs, lokale economie en dergelijke meer. Het kan echter in twijfel getrokken worden of de implementatie van de wet de minderheden effectief de kans geeft deze rechten uit te oefenen546. Ook latere regelgeving die de Tibetaanse taal als officiële taal van de regio wil erkennen, wordt amper geïmplementeerd547. De grote mate van controle door de Communistische Partij op de lokale wetgeving zorgt voor heel weinig discretionaire beslissingsmacht548. In 2004 gaf China een White Paper on Tibet uit waarbij het stelde dat in Tibet een regionale etnische autonomie is geïnstalleerd. De Dalai Lama repliceerde hierop dat China misschien wel de intentie heeft om regionale autonomie toe te kennen maar dat deze White Paper nog lang niet is geïmplementeerd. Zou dit echter wel het geval zijn, dan zou dit een basis kunnen vormen voor toenaderingen tussen de partijen549. De White Paper vermeldt echter niets over de verdwijning van de Elfde Panchen Lama die door de Dalai Lama werd aangeduid of het feit dat de Chinees aangeduidde Panchen Lama wegvluchtte550. Tegenwoordig is de situatie in Tibet weinig veranderd. De recente geschiedenis leest als een wisselwerking tussen verzet en de daaropvolgende repressie, zowel op politiek, militair, als religieus

543

J. Hall, Chinese Population Transfer in Tibet, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2001, 173. 544 H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 28. 545 Art. 31 Grondwet Volksrepubliek China. Raadpleegbaar: http://english.people.com.cn/constitution/constitution.html (Laatst geraadpleegd: 16 augustus 2014) 546 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 232. 547 R. Dickinson,”Twenty-First Century Self-determination: Implications of the Kosovo Status Settlement for Tibet”, Arizona Journal of International and Comparative Law 2009, 385. 548 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 233. 549 L. Sangay, Legal Autonomy of Tibet: A Tibetan Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 346. 550 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 237.

84

vlak551. Een nieuwe protestvorm tegen de Chinese bezetting sinds 2009 betekent zichzelf in brand steken552. Ondertussen blijven de mensenrechtenschendingen voortduren553.

4.3.3. Zelfbeschikking en Tibet 4.3.3.1. Claims op Tibet Op zich is er weinig onenigheid in verband met de vraag of de Tibetanen al dan niet het recht op zelfbeschikking bezitten. De belangrijkste vraag hierbij is of de Tibetanen een volk zijn. Gezien de gemeenschappelijke etnische achtergrond, cultuur, taal en religie die hen onderscheidt van de Chinezen kan dit positief beantwoord worden. Dit wordt ook weerspiegeld door de resoluties die door de Algemene Vergadering van de VN in de jaren 60 werden aangenomen in verband met de bezetting van Tibet554. Deze gebruiken meerdere keren de term Peoples of Tibet en stelden vast dat: ‘these events violate fundamental human rights and freedoms set out in the Charter of the United Nations and Universal Declaration of Human Rights, including the principle of self-determination of peoples and nations (…).’ Deze erkenning van de Tibetanen als een volk wordt echter door China resoluut afgewezen, men spreekt algemeen over een minority nationality555. Dit was dan ook de reden voor China om de VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken te aanvaarden, gezien er in hun visie geen inheemse volkeren waren in China556. China oordeelt echter dat het zelfbeschikkingsrecht van Tibet tot uiting komt in de regionale autonomie die ze binnen de soevereiniteit van de Volksrepubliek bezit557. Hierbij haalt China ook steeds aan dat de affaire Tibet een interne kwestie is en aldus geen internationale beoordeling nodig heeft558. Ter verdediging van deze visie oordeelt China dat Tibet steeds een onderdeel is gebleven van het Chinese rijk, dit vanaf de dertiende eeuw559. Ook tijdens de periode van de facto

551

Ibid, 235. R. Dickinson, Transformation of the Morden State: State Sovereignty and Human Rights in the Internet Age, Connecticut Journal of International Law 2013, 53. 553 J. Hall, Chinese Population Transfer in Tibet, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2001, 180. 554 Resolutie Algemene Vergadering 1723 (XVI) Question of Tibet & Resolutie Algemene Vergadering 2079 (XX) Question of Tibet. 555 J. Hall, Chinese Population Transfer in Tibet, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2001, 183. 556 M. Davis, Repression, Resistance and Resilience in Tibet, Georgetown Journal of International Affairs 2011, 31. 557 Y. Bian, Legal Autonomy of Tibet: A Chinese Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 364. 558 S. Watson, Self-determination and the International Legal Order: The Tibetan Experience, James Cook University Law Review 1997, 94. 559 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 241. 552

85

onafhankelijkheid bleef Tibet een Chinese regio volgens de Chinese overheid560. Omwille van haar gelijkheidspolitiek ten opzichte van de verschillende minderheden die zich in China bevinden, wordt een vergroting van de autonomie van Tibet als moeilijk te rechtvaardigen gezien561. Hiervoor werd China gezien als een unilaterale, multinationale staat waarin geen enkele minderheid een samenhangende groep was die een specifiek gebied bezat562. De Tibetaanse belangen worden verdedigd door de Tibetaanse overheid in ballingschap, onder leiding van de Dalai Lama omwille van de politieke repressie in China. Vanaf de jaren 60 begon voor de Dalai Lama een strijd voor het zelfbeschikkingsrecht van de Tibetanen 563, hiervoor kreeg hij in 1989 de Nobelprijs voor de vrede564. De Tibetaanse overheid in ballingschap gaat uit van het feit dat China doorheen de geschiedenis nooit Tibet heeft overheerst565. 4.3.3.2. Herstel van de Tibetaanse staat Een belangrijke basis voor de Tibetaanse onafhankelijkheidsclaim is het herstel van de staat Tibet die bestond voor de Chinese inval van 1950566. Dit is echter een fel betwiste veronderstelling want het bestaan van de staat Tibet in de eerste helft van de twintigste eeuw is geen vaststaand feit. Er wordt algemeen aanvaard dat er op dat moment een de facto onafhankelijkheid bestond van Tibet567. Sommige auteurs erkennen dat Tibet op dat moment voldeed aan de vier voorwaarden die de Montevideo Conferentie568. Hoewel op basis van deze redenering wel een juridische zaak kan gemaakt worden voor de Tibetaanse onafhankelijkheid, toont de internationale politiek op dit vlak wel een ander gelaat. Zoals eerder reeds aangegeven, is de erkenning van een land door andere staten essentieel voor haar politieke bestaan569. Het dient dan ook gezegd, dat geen enkel land Tibet officieel erkende in de 560

B. Sautman, Tibet’s Putative Statehood and International Law, Chinese Journal of International Law 2010, 128. 561 Y. Bian, Legal Autonomy of Tibet: A Chinese Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 364. 562 W. Smith, China’s Tibetan Dilemma, Fletcher Forum World Affairs 1990, 82. 563 S. Watson, Self-determination and the International Legal Order: The Tibetan Experience, James Cook University Law Review 1997, 98. 564 R. Sloane, The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 176. 565 W. Chung, Obtaining ‘State’ Status: Tibet’s Uncertain Future, Touro International Law Review 2000, 314. 566 H. Josephs, D. Harvey, M. Landergan, Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 26. 567 R. Sloane, The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 146. 568 L. Sangay, Legal Autonomy of Tibet: A Tibetan Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 345 & Sloane, R., The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 131. 569 Chung, W., Obtaining ‘State’ Status: Tibet’s Uncertain Future, Touro International Law Review 2000, 316.

86

periode van de facto onafhankelijkheid570. Groot-Brittannië erkende China nog steeds als de entiteit die de buitenlandse relaties van Tibet beheerste571. Deze basis voor een eventueel recht op secessie is aldus onzeker572. Daarnaast wordt de militaire bezetting door China van Tibet door vele landen als een schending van het internationaal recht gezien, wat deze zelfbeschikkingsclaim dan weer ten goede komt573. Ook de Dalai Lama bevestigde dat het verleden een moeilijke basis is om een oplossing voor de situatie te vinden574: ‘The long history of the past does not lend itself to a simple black and white interpretation. As such, it is not easy to derive a solution from past history.’ 4.3.3.3. Remedial Secession Gezien een historische claim op onafhankelijkheid in de situatie van Tibet betwistbaar is, is het de vraag of er nog andere gronden bestaan waarop een eventuele Tibetaanse onafhankelijkheidsclaim kan worden gebaseerd. De recente evolutie binnen de doctrine in verband met een mogelijkheid tot remedial secession biedt hier een eventuele oplossing. Deze visie kan ondersteund worden door de recente Kosovo casus. Zoals we reeds voordien gezien hebben, komt remedial secession voort uit een grove miskenning van het

zelfbeschikkingsrecht

van

een

volk

en

dit

gepaard

gaand

met

grootschalige

mensenrechtenschendingen. Er wordt vastgesteld dat China niet tegemoet komt aan het interne recht op zelfbeschikking van de Tibetanen, zeker in het licht van de standaarden die de VN-Verklaring over de rechten van Inheemse volkeren oplegt575. Daarnaast kan niet miskend worden dat mensenrechtenschendingen zich gedurende de gehele periode van Chinese bezetting voordeden576. De gelijkenis tussen de situatie van Tibet en die van Kosovo biedt ook mogelijkheden voor een claim tot secessie. Sommige auteurs zien in de Kosovo casus een voorbeeld van remedial secession en oordelen dan ook dat er een precedentwerking toe kan behoren577. Een belangrijke gelijkenis tussen Tibet en Kosovo is het feit dat aan beide regio’s bepaalde autonomie wordt toegekend binnen de 570

B. Sautman, Tibet’s Putative Statehood and International Law, Chinese Journal of International Law 2010, 129. 571 Ibid, 133. 572 W. Chung, Obtaining ‘State’ Status: Tibet’s Uncertain Future, Touro International Law Review 2000, 316. 573 R. Sloane, The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 133. 574 Y. Bian, Legal Autonomy of Tibet: A Chinese Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 359. 575 M. Davis, Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 251. 576 M. Moquette, Tibe, the Right to Self-determination and Territorial Integrity, Netherlands Quarterly of Human Rights 1990, 265. & R. Sloane, The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 164. 577 Supra.

87

entiteit waartoe zij behoorden en zij ook in het verleden een grote mate van autonomie gekend hebben. Toch oordeelden zij beiden dat deze autonomie hun intern zelfbeschikkingsrecht niet voldoende weerspiegelde578. Een andere gelijkenis is dat de situatie zoals ze zich nu voordoet geen mogelijkheid tot terugkeer onder Chinese soevereiniteit inhoudt. De jarenlange mensenrechtenschendingen en discriminatie van de Tibetanen kan een onherstelbare breuk in het vertrouwen veroorzaakt hebben, vergelijkbaar met de Kosovo-situatie. De recente opstelling van de Dalai Lama spreekt dit echter enigszins tegen579 en het moment dat China wel aanvaardbare garanties op een betekenisvolle autonomie kan geven, zou een tegengewicht hiervoor kunnen betekenen. Een mogelijkheid tot remedial secession zou het onder internationaal toezicht plaatsen van Tibet kunnen zijn en dit naar analogie van het Ahtisaariplan voor Kosovo580 581. Een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle onafhankelijkheidsclaim is echter dat de internationale

gemeenschap

deze

ondersteunt

en

erkent.

Hoewel

de

Chinese

mensenrechtenschendingen meermaals internationaal veroordeeld werden, gebruiken deze verklaringen geen zware bewoordingen en erkennen ze zelfs de rol van de Chinese overheid in deze misbruiken niet582. Dit waar de internationale gemeenschap in Kosovo zelf rechtstreeks ingreep en zich aldus ook moest buigen over het toekomstige statuut ervan. Daarnaast blijft China volhouden dat mensenrechten een interne aangelegenheid is van een staat. Dit standpunt sluit aan bij de Aziatische visie op de mensenrechten 583. China was er dan ook altijd snel bij om een toepassing van de Kosovo-casus op Tibet af te wijzen584. Een onafhankelijkheid voor Tibet, al dan niet onder internationaal toezicht, lijkt een utopie zolang de internationale gemeenschap deze mogelijkheid niet erkent. Totnogtoe heeft Tibet daarbij weinig steun gekregen585. Ook de onderverdeling tussen de TAR en Groot-Tibet maakt een onafhankelijkheid problematisch aangezien bij een onafhankelijkheid van de TAR nog steeds ongeveer de helft van de Tibetaanse 578

R. Dickinson, The Global Reach and Limitations of Self-determination, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2012, 384. 579 Infra. 580 Supra. 581 R. Dickinson, The Global Reach and Limitations of Self-determination, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2012, 395. 582 K. Loper, The Right to Self-determination Recent Developments in International Law and their Relevance for the Tibetan People, Hong Kong Law Journal 2003, 189. 583 R. Dickinson, The Global Reach and Limitations of Self-determination, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2012, 381. 584 H. Jamar, K. Vigness, Applying Kosovo: Looking to Russia, China, Spain and Beyond After the International Court of Justice Opinion on Unilateral Declarations of Independence, German Law Journal 2010, 919. 585 R. Dickinson, The Global Reach and Limitations of Self-determination, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2012, 385.

88

bevolking zich in China zou bevinden586. De status als wereldmacht die China de laatste decennia heeft kunnen opbouwen, heeft hier een grote impact op587. 4.3.3.4. Autonomie binnen China Binnen de Tibetaanse visie kunnen we de laatste jaren een evolutie zien. Waar de Tibetanen decennialang hun recht op zelfbeschikking in de vorm van secessie wilden verwezenlijkt zien, lijkt men nu open te staan om te onderhandelen met China voor meer autonomie binnen de Volksrepubliek588. Reeds sinds eind de jaren 80 was er een toenaderingspoging van de Dalai Lama, onder meer met een Vijf-Punten Plan. Kort nadien was er het Straatsburg Voorstel om aldus tot onderhandelingen te kunnen komen maar dit werd door China afgewezen589. Sinds 2000 werd door de Dalai Lama weer meer toenadering gezocht tot China. Dit gebeurde in de hoop onderhandelingen te kunnen starten waarbij de Dalai Lama een oplossing wilde zoeken onder het raamwerk van de Chinese Grondwet590. Nadelig hierbij is de nog steeds voortdurende voorstelling door de Chinese overheid van de Dalai Lama als een separatist die gewelddadig protest predikt591. Sommige auteurs halen hierbij aan dat enkel indien de Dalai Lama erkent dat Tibet een legitiem onderdeel van China is, er voldoende zekerheid is dat men de onafhankelijkheid heeft afgezworen en aldus onderhandelingen tussen de partijen kunnen starten592. Tussen 2002 en 2008 waren er reeds een aantal ontmoetingen tussen vertegenwoordigers van China en Tibet. Waar de Tibetanen deze ontmoetingen met serieuze voorstellen tegemoet gingen, bleek China enkel geïnteresseerd in schadebeperking593. Aan deze contacten kwam dan ook een einde met het oplaaien van protest in Tibet naar aanleiding van de Olympische Spelen in Peking (2008) en de 50ste verjaardag van de opstand van 1959594. Ondertussen streeft de Dalai Lama nog steeds autonomie na: ‘genuine autonomy for all Tibetans.’ Dat kan gelezen worden als een dubbele eis: de 586

R. Dickinson,”Twenty-First Century Self-determination: Implications of the Kosovo Status Settlement for Tibet”, Arizona Journal of International and Comparative Law 2009, 579. 587 Ibid, 581. 588 K. Loper, The Right to Self-determination Recent Developments in International Law and their Relevance for the Tibetan People, Hong Kong Law Journal 2003, 189. 589 J. Hall, Chinese Population Transfer in Tibet, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2001, 195. 590 L. Sangay, Legal Autonomy of Tibet: A Tibetan Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 337. 591 Y. Bian, Legal Autonomy of Tibet: A Chinese Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 366. 592 B. Sautman, Tibet’s Putative Statehood and International Law, Chinese Journal of International Law 2010, 142. 593 M. Davis, Repression, Resistance and Resilience in Tibet, Georgetown Journal of International Affairs 2011, 31. 594 Ibid.

89

verbetering van de huidige autonomie voor de TAR en de betrekking van alle Tibetanen bij dit administratief zelfbestuur595. Minxin Pei lanceerde hierbij een voorstel om zelfbestuur mogelijk te maken binnen de bestaande Chinese regelgeving596: ‘A compromise between the current system and secession or independence based on two methods: (i) "the development of local political institutions of genuine selfadministration", including "semi-open democratic elections" leading to greater political participation for minorities; and (ii) "the construction of economic federalism", including "full utilization of local comparative economic advantage and a system of local finance" along with free trade with the rest of China.’ Ondertussen blijven de Chinese standpunten radicaal iedere toegeving ten opzichte van de Tibetaanse overheid in ballingschap afwijzen597. Toch kan het ook voor China positief zijn om het Tibetaans vraagstuk op een wederzijds aanvaardbare manier op te lossen. Zo zou dit het buitenlands imago oppoetsen, de binnenlandse eenheid versterken en de soevereiniteit van China over de Tibetaanse regio onomstotelijk kunnen vastleggen598. Ongeacht de Chinese ontkenning van het bestaan van inheemse volkeren in de Volksrepubliek, kan de VN-Verklaring voor de Rechten van Inheemse Volken ook hier een ondersteuning zijn om de Tibetaanse aspiraties op intern zelfbeschikkingsrecht te verwezenlijken.

4.3.4. Conclusie Tibet Reeds meer dan 60 jaar leven de Tibetanen in helse omstandigheden: gediscrimineerd, economische moeilijkheden, basisrechten die worden miskend en een continue vrees voor het verlies van cultuur. Ondertussen is er weinig reden tot optimisme. Opstanden en de daaropvolgende repressies volgen elkaar op met weinig tot geen contact tussen de vertegenwoordigers van beide partijen. Het recht op zelfbeschikking heeft zich reeds in meerdere gedaantes aangediend in deze zaak. Oorspronkelijk richtte de Tibetaanse zelfbeschikkingsclaim zich op onafhankelijkheid, omwille van de historische de facto onafhankelijkheid die het bijna een halve eeuw kon ervaren. Deze redenering

595

L. Sangay, Legal Autonomy of Tibet: A Tibetan Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 346. 596 K. Loper, The Right to Self-determination Recent Developments in International Law and their Relevance for the Tibetan People, Hong Kong Law Journal 2003, 193. 597 M. Davis, Repression, Resistance and Resilience in Tibet, Georgetown Journal of International Affairs 2011, 32. 598 R. Dickinson, The Global Reach and Limitations of Self-determination, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2012, 393.

90

werd echter heel fel bestreden door China en wordt ook binnen de doctrine fel bediscussieerd. Het is dan ook moeilijk om rechtsgeldigheid te verbinden aan claims van beide partijen. Recenter kan er echter ook ondersteuning gevonden worden bij de Kosovo-casus om een eventueel recht op secessie voor de Tibetanen te verdedigen. Beide situaties zijn in zekere mate vergelijkbaar, er treden mensenrechtenschendingen op en het intern zelfbeschikkingsrecht wordt allesbehalve gerespecteerd. Er is echter ook een belangrijk verschil tussen beide zaken: waar de internationale betrokkenheid bij Kosovo zeer groot was, gezien de militaire ingreep en de heropbouw nadien, is deze net betrekkelijk klein ten opzichte van de Tibetaanse zaak. Het internationale toneel veroordeelde wel de vele mensenrechtenschendingen maar sprak zich nooit uit over een mogelijkheid tot secessie van Tibet. Tibet werd daarentegen altijd gezien als een onderdeel van de Volksrepubliek en werd ook zo behandeld. Hoewel de analogie tussen Kosovo en Tibet wel tot zekere mate kan doorgetrokken worden, dient men ook vast te stellen dat de onafhankelijkheid praktisch onmogelijk is zonder internationale steun. Dit brengt ons dan ook bij een tweede verschilpunt tussen beide zaken. China is momenteel een politieke wereldmacht. Dit waar Joegoslavië net uiteengevallen was, Servië reeds meerdere andere staten had moeten loslaten en Kosovo handig gebruik maakte van de juridische leegte die omtrent haar statuut bestond en op dat moment reeds jaren de facto onafhankelijheid genoot. Hierdoor kwam de Tibetaanse eis tot zelfbeschikking meer op het interne aspect te liggen, hoewel vele Tibetanen het hier ook niet mee eens waren. Dit houdt een toenadering tot onderhandelen met China in om zo toch een effectieve autonomie te verkrijgen binnen de Chinese staatsstructuur. De belangrijkste voorwaarde voor onderhandelingen tot het bereiken van een overeenkomst over de autonomie van Tibet lijkt dan ook een verandering in de Chinese houding te zijn en aldus onderhandelingen te beginnen met de Dalai Lama. Hierbij moet men hem ook als legitieme vertegenwoordiger van de Tibetanen erkennen. Dit lijkt momenteel dan ook de enige mogelijkheid om de situatie in Tibet te verbeteren en zou ook voor beide partijen gunstig kunnen zijn. Daarnaast zou een internationaal aanvaardbare overeenkomst tussen Tibet en China ook de neiging kunnen tegenhouden om autonomie als de eerste stap tot onafhankelijkheid te zien599.

599

H. Hannum, Territorial Autonomy: Permanent Solution or Step Toward Secession?, in A. Wimmer, R. Goldstone, D. Horowitz, U. Joras, C. Schetter (eds.), Facing Ethnic Conflicts: Towards a New Realism, Rowman & Littlefield Publishers, Oxford, 2004, 276. (385p)

91

5. Conclusie In deze masterproef werd een onderzoek gedaan naar de juridische basis van het zelfbeschikkingsrecht en de hedendaagse toepassingen die hieruit kunnen voortvloeien. Dit met het oog op de mogelijkheden die hieruit voortkomen voor hedendaagse onafhankelijkheidsbewegingen. Doorheen de geschiedenis van zelfbeschikking in het internationale recht, is het begrip geëvolueerd van een louter politiek principe tot een algemeen aanvaard juridisch principe. Het recht op zelfbeschikking is een mensenrecht dat aan ieder volk toekomt. Een grondige analyse van de verschillende internationale akten waarin het zelfbeschikkingsrecht geïncorporeerd is, leert ons echter dat net zoals in het begin vaagheid nog steeds troef is. Een internationale consensus in verband met wat een volk nu precies inhoudt is nog steeds veraf, hetzelfde geldt voor de manier waarop zelfbeschikking kan uitgeoefend worden. Nu de dekolonisatiecontext die de uitwerking van zelfbeschikking meer dan twee decennia beheerste voorgoed op de achtergrond beland is zijn nieuwe perspectieven voor het recht geopend. De verbondenheid tussen secessie en het zelfbeschikkingsrecht werd doorgeknipt. Een intern en een extern recht op zelfbeschikking ontstond. Het intern recht op zelfbeschikking houdt het recht in erkend te worden, om betrokken te worden en om als volk zelf bepaalde beslissingen over je levensomstandigheden te kunnen nemen. Dit weliswaar binnen de bestaande staatsstructuren, wat dan ook betekent dat de uitoefening van het recht voor het overgrote deel afhankelijk is van de bereidwilligheid van de staat. Dit is enerzijds de zwakte van intern zelfbeschikkingsrecht gezien het volk dat zich op intern zelfbeschikking beroept haar situatie zelden zal verbeterd zien in het geval van een onwillige staat en dan een beroep moet doen op de internationale gemeenschap. Deze zal dan ook vaak enkel reageren in het geval van ernstige conflicten en mensenrechtenschendingen, hierbij rekening houdend met het feit dat een vreedzame protestbewegingen minder snel in internationale belangstelling zal staan. Anderzijds is het interne recht op zelfbeschikking de ideale katalysator om een snellere verbetering van de toestand op het terrein te bewerkstelligen. De lange geschiedenis van grote terughoudendheid van staten ten opzichte van zelfbeschikking omwille van de vrees voor eventuele afsplitsing van bepaalde regio’s kan via intern zelfbeschikkingsrecht ten einde komen. Een zelfbeschikkingsclaim is niet langer automatisch een claim tot secessie en hierdoor zullen staten veel sneller bereid zijn om toegevingen te doen en zo zal dit ook sneller een feitelijke verbetering van de situatie met zich meebrengen. Hoeveel (al dan niet succesvolle) onafhankelijkheidsconflicten 92

resulteerden niet in oneindige spiraal van steeds erger wordend leed en uitzichtloze situaties, die zelden een happy end kenden en zelfs indien dit wel het geval was had dit vaak een torenhoge tol. Het erkennen van een intern zelfbeschikkingsrecht legitimeert dan ook de soevereiniteit van een staat over een bepaald gebied en zal haar eenheid enkel versterken. Het moet dan wel gaan om een betekenisvolle autonomie en erkenning. De VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren kan hierin een belangrijke stap betekenen al kan enkel de tijd haar effectieve impact duidelijk maken. De manier waarop de Saami en de Inuït hun positie binnen hun staten hebben kunnen bevorderen vormt een mooi voorbeeld van de impact die interne zelfbeschikking kan hebben. Het extern zelfbeschikkingsrecht is ook nog steeds optie binnen het internationaal recht en recent kan gezien worden dat deze een nieuw elan krijgt in de vorm van remedial secession. Deze strekking gaat uit van een mogelijkheid tot onafhankelijkheid indien zelfs een minimale intern zelfbeschikkingseis niet erkend wordt of als er grove mensenrechtenschendingen plaatsvinden. Onafhankelijkheid is hierbij dan ook een absoluut laatste remedie. Gezien de recente ontwikkeling van deze gedachtengang is er nog niet veel praktische impact van deze doctrine en is een lijn krijgen in de toepassing ervan moeilijk. Toch toont de Kosovaarse onafhankelijkheid aan dat een het voortbestaan van een eventueel recht op secessie wel relevant kan zijn. Hoewel de juridische onderbouwing van de secessie niet volledig duidelijk is zullen weinigen ontkennen dat dit een goede oplossing was voor de situatie die zich in Kosovo voor deed. Ook in de Tibetaanse kwestie lijkt er wel een pleidooi voor remedial secession mogelijk te zijn, gezien China zelfs bij grote toegevingen van de Tibetaanse overheid in banningschap geen onderhandelingen wil opstarten. Toch is een onafhankelijkheid van Tibet in de nabije toekomst een utopie gezien de zwaarwichtige stem die China heeft in de internationale politiek. Dit brengt ons dan ook bij misschien wel het belangrijkste element van zelfbeschikking namelijk de mate van invloed van de internationale politiek op de uitkomst van een zelfbeschikkingsclaim. Hoe meer invloed de politieke machten hebben die je zelfbeschikkingsclaim ondersteunen hoe groter de kans dat die claim dan ook succesvol is. Als je daarentegen als minderheid zelf je claim tegenover een wereldmacht moet laten gelden, dan zal je zonder welwillendheid van deze wereldmacht zelden succesvol zijn. Mijn inziens is de rol van onafhankelijkheidsbewegingen dan ook nog niet uitgespeeld in de internationale wereldpolitiek en moet een recht op secessie in uitzonderlijke situaties blijven bestaan. De verwezelijkingen die met een onafhankelijkheidsdiscours bereikt kunnen worden hangen echter af van veel verschillende factoren, waarvan internationale steun wellicht de belangrijkste is. 93

Bibliografie

Boeken    

    

              

Abdullah M. ,The right to self-determination in International Law: Scrutinizing the colonial aspect of the right to self-determination, Göteborg, University of Göteborg, 2006, 68. Alexander Y., Friedlander R. (eds.), Self-determination: National, Regional and Global Dimensions, Boulder, Westview Press, 1980, 392 p. An-Na’im, A. (ed.), Human Rights in Cross-cultural Perspectives: A Quest for Consenus, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1995, 370. Brems, E., Human Rights: Universality and Diversity, Den Haag, Martinus Nijhoff, 2001, 658 p. Chowdhury A., Bhuiyan J., An introduction to internation human rights law, Leiden, Boston, Brill 2010, 294. Buffard, I., Crawford, J., Pellet, A., Wittich, S., International Law between Universalism and Fragmentation, Festschrift in Honour of Gerhard Haffner, Martinus Nijhoff, Leiden, 2008, 401. Byers M., International Law and the Arctic, Cambridge University Press, New York 2013, 233. Cassese A., International Law, Oxford University Press, Oxford, 2005, 77. Cassese, A., Self-determination of Peoples: A Legal Reappraisal, Cambridge, Cambridge University Press, 1995, 375p. Castellino, J., International Law and Self-determination: the Interplay of the Politics of Territorial Possession with Formulation of Post-colonial National Identity, Kluwer International Law, Cambridge, 2000, 77.1 Crawford, The Creation of States in International Law, Clarendon Press, Oxford, 2006, 870 p. Cummings, M. Buckley, Kosovo: Perceptions of War and it’s Aftermath, Continuum, London, 2001, p. 288. De Visscher C., Theory and Reality in Public International Law, Princeton university press, Princeton, 1968, 527 Duffy Q., The Road to Nunavut: The Progress of the Eastern Arctic Inuit Since the Second World War, McGill’s Queens University Press, Quebec 1988, 197. F. Bieber, Z. Daskalovski (eds), Understanding the war in Kosovo, Cass, Londen, 2003, 350p. French, D. (ed), Statehood and self-determination: reconciling tradition and modernity in international law, Cambridge University Press, New York, 2013, 534. Goldstein, M., A History of Modern Tibet 1913-1951: The Demise of the Lamaist State, University of California Press, Berkeley, 1991, 898p. Goldstein, M., A History of Modern Tibet: Vol.2 The Calm Before the Storm, University of California Press, Berkeley, 2007, 639 p. Grenville, J., Wasserstein, B., The Major International Treaties of the Twentieth Century, Londen, Routledge, 2001, 990 p. Knop, K., Diversity and Self-determination in International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2008, 434 p. Kohen, M. (ed.), Secession: International Law Perspectives, Cambridge University Press, New York 2006, p. 519. Krieger H., The Kosovo conflict and international law : an analytical documentation 1974-1999, Cambridge University Press, Cambridge, 2001, xxxi. Kymlicka, W., Multicultural Citizenship: A Liberal Theory of Minority Rights, Clarendon Press, Oxford 1995, p. 280. Lansing, R., The Peace Negotiatons: A Personal Narrative, Boston, Houghton Mifflin company, 1921, 328 p. Lauterpacht, International Law and Human Rights, Londen, Stevens, 1950, 475.

94

                  

Maklen, M., Kosovo and the International Community, Master Thesis, University of Utrecht, 2006, 8. Malanczuk, P., Akehurst’s Modern Introduction to International Law, Routledge, Londen, 1997, 449 p. Malcolm, N., Kosovo: A Short History, Papermac, Londen, 1998, 348. Minde, H., (ed.), Indigenous Peoples: Self-determination, Knowledge, Indigeneity, Eburon Academic Publishers, Delft 2008, 224. Nuttal M.(ed.), Encyclopedia of the Arctic, Routhledge, New York, 2005, 141. Pentassuglia, G., minorities in international law, minority issues handbook, council of Europe Publishing, 2002, 304 p. Raic, D., Statehood and the Law of Self-Determination, The Hague, Kluwer Law International, 2002, p. 515. Robertson, A.H., Merrills, J.G., human rights in the world: an introduction of the study of the international protection of human rights, Manchester university press, Manchester, 1989, 3. Russel, R., Muther, J., A History of the United Nations Charter: The Role of the United States, Washington, Brookings Institution,1958, 1140 p. Salmon J.A., Droit des Gens, Brussel, Presses Universitaires de Bruxelles, 1992-93,581 p. Shaw, A., International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2003, 1288 p. Shivji I.G., The Concept of Human Rights in Africa, Codresia, Londen, 126 p. Simma B. (ed.), The Charter of the United Nations: A Commentary, Oxford, Oxford university press, 1994, 1258. Sybesma-Knol, N., J. Van Bellingen, eds., naar een nieuwe interpretatie van recht op zelfbeschikking, VUB press, Brussel, 1995, 478 p. Tomuschat, C. (ed.), Modern Law of Self-determination, Dordrecht, Nijhoff, 1993, 347. Tsering, S., The Dragon in the Land of Snows: A History of Modern Tibet, Penguin Compass, New York, 1999, 574p. Vickers M., Between Serb and Albanian: A History of Kosovo, Hurst, Londen, 1998, 287. Wimmer, A., Goldstone, R., Horowitz, D., Joras, U., Schetter C.(eds.), Facing Ethnic Conflicts: Towards a New Realism, Rowman & Littlefield Publishers, Oxford, 2004, 385p. X, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford, Oxford University Press, 2012, 1107.

Tijdschriften      

  

Aguon, J., On Loving the Maps our Hands Cannot Hold: Self-Determination of Colonized and Indigenous Peoples in International Law, UCLA Asian Pacific American Law Journal, 2010, 47-73. Ahren, M., Indigenous Peoples’ Culture, Customs, Traditions and Customary Law – The Saami People’s Perspective, Arizona Journal of International and Comparative Law, 2004, 66. Alexandrowicz, C.H., The Legal Position of Tibet, American Journal of International Law 1954, 267. Anderson, G., Secession in International Law and Relations: What are we Talking About?, Loyala of Los Angeles International & Comparative Law Review, 2012-13, 343-388. Anderson, G., Unilateral Non-colonial Secession and the Use of Force: Effect on Claims to Statehood in International Law, Connecticut Journal of International Law, 2013, 345-396. Baggett, T., Human Rights Abuses in Yugoslavia: To Bring an End to Political Oppression, The International Community Should Assist in Establishing An Independent Kosovo, Georgia Journal of International and Comparative Law, 1998, 457-476. Baka, A., The European Convention on the Human Rights and the Protection of Minorities under International Law, Connecticut Journal of International Law, 1992-93, 232. Becker, M., International Law of the Sea, International Lawyer 2009, 918. Bian, Y., Legal Autonomy of Tibet: A Chinese Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 366.

95

                          

Bothe, M., Kosovo – So What? The Holding of the International Court of Justice is not the Last Word on Kosovo’s Independence, German Law Journal, 2010, 837-840. Brewer, E., To Break Free from Tyranny and Oppression: Proposing a Model for a Remedial Right to Secession in the Wake of the Kosovo Advisory Opinion, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2012, 249. Broderstad, E.G., Political Autonomy and Integration of Authority: The Understanding of Saami Selfdetermination, Kluwer Law International 2001, 164. Brown, B., Human Rights, Sovereignty and the Final Status of Kosovo, Chicago Kent Law Review, 2005, 235-272. Buchanan, A., Theories of Secession, Philosophy & Public Affairs 1997, 31-61. Castellino, J. & Gilbert, J., Self-determination, Indigenous Peoples and Minorities, Macquari Law Journal, 2003, 155-178. Chilkin, C., Kosovo: A ‘Good’ or a ‘Bad’ War, American Journal of International Law, 1999, 846. Chung, W., Obtaining ‘State’ Status: Tibet’s Uncertain Future, Touro International Law Review 2000, 307. Clark, P., Taking Self-determination Seriously: When can Cultural and Political Minorities Control Their Own Fate, Chicage Journal of International Law, 2004, 737-752. Coulter, R., The Law of Self-determination and the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, UCLA Journal of International Law and Foreign Affairs, 2010, 1-28. Cristescu, A., The Right to Self-determination. Historical and Current Development on the Basis of United Nations Instruments, UN DOC. E/CN.4/Sub.2/404/Rev.1, 1981, Par 173. Dahl, J., From Ethnic to Political Identity, Nordic Journal of International Law 1988, 312. Davis, M., Establishing a Workable Autonomy in Tibet, Human Rights Quarterly 2008, 227-258. Davis, M., Repression, Resistance and Resilience in Tibet, Georgetown Journal of International Affairs 2011, 31. Davis, M., The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, Australian Indigenous Law Review, 2007, 55. (55-65) Dickinson, R., The Global Reach and Limitations of Self-determination, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2012, 395. Dickinson, R., Transformation of the Modern State: State Sovereignty and Human Rights in the Internet Age, Connecticut Journal of International Law 2013, 53. Dickinson, R.,”Twenty-First Century Self-determination: Implications of the Kosovo Status Settlement for Tibet”, Arizona Journal of International and Comparative Law 2009, 385. Engle, K., On Fragile Architecture: The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples in the Context of Human Rights, European Journal of International Law, 2011, 141-164. Epps, V., The New Dynamics of Self-Determination, ILSA Journal on International & Comparative Law 1996-97 (433-442). Errico, S., The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples is Adopted: an Overview, Human Rights Law Review, 2007, 756-759. Eyassu, G., The United Nations Law on Self-determination and Indigenous peoples, Nordisk Tidsskrift 1982 53-69. Falk, R., The Kosovo Advisory Opinion: Conflict Resolution and Precedent, American Journal of International Law, 2011, 50-60. Fitzmaurice, M., The New Developments Regarding the Saami People of the Nord, International Journal on Minority and Group Rights, 2009, 67-156. Foighel, I., Home Rule in Greenland 1979, Nordisk Tiddskrift for International Ret 1979, 5. Grote, R., On the Fringes of Europe: Europe’s Largely Forgotten Indigenous Peoples, American Indian Law Review 2006, 428. H. Hazewinkel, “Self-determination, Territorial Integrity and the OSCE”, Helsinki Monitor 2007, 289.

96

        

                 

Hall, J., Chinese Population Transfer in Tibet, Cardozo Journal of International and Comparative Law 2001, 173. Hannum, H., Rethinking Self-determination, Virginia Journal of International Law, 1993, 1-70. Hannum, H., The Right to Self-determination in the Twenty-First Century, Wash & Lee Law Review, 1998, 773-780. Hannum, H., The Specter of Secession: Responding to Claims for Ethnic Self-determination, Foreign Affairs 1998, 13-18. Hathaway, O., International Delegation and State Sovereignty, Law and Contemporary Problems, 2008, 115-150. Helander, E., The Nordic Saami Institute, Nordic Journal of International Law 1986, 151. Hocking, B.A., Land and Natural Resource Management in the Context of International Obligations to Indigenous Citizens, Australian Indigenous Law Report 2005, 85. Jabareen, Y., Redifining Minority Rights: Successes and Shortcomings of the UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, Davis Journal of International Law and Policy, 2011, 138. Jamar, H., Vigness, K., Applying Kosovo: Looking to Russia, China, Spain and Beyond After the International Court of Justice Opinion on Unilateral Declarations of Independence, German Law Journal 2010, 919. Josephs, H., Harvey,D., Landergan, M., Independence for Tibet: an International Law Analysis, China Law Reporter 1994-99, 32. Jull, P., Nations with whom We are Connected – Indigenous Peoples and Canada’s Political System, Australian Indigenous Law Report 2001, 3. Jura, C., Kosovo – History and actuality, International Journal of Juridicial Sciences, 2013, 80. Kersey, A., The Nunavut Agreement: A Model for Preserving Indigenous Rights, Arizona Journal of International and Comparative Law, 1994, 430. Kheyap, T., Homeless but not Hopeless: How the Tibetan Constitution Governs a People in Exile, Hastings Constitutional Law Quarterly 2009, 359. Kirgis, F., Editorial Comment: The Degrees of Self-determination in the United Nations Era, American Journal of International Law, 1994, 304-310. Klabbers, J., The right to be taken seriously: Self-determination in international law, Human Rights Quarterly, 2006, 186-206. Koivurova, T., “Sovereign states and self determining people: Carving out a place for transnational indigenous peoples in a world of sovereign states”, International Community Law Review 2010, 211. Koivurova, T., From High Hopes to Disillusionment: Indigenous Peoples’ Struggle to (re)Gain Their Right to Self-determination, International Journal on Minority and Group Rights 2008, 15 (1-26). Koivurova, T., The Draft Nordic Saami Convention: Nations Working Together, International Community Law Review, 2008, 287. Koivurova, T., Vanderzwaag, D., The Arctic Council at Ten Years: Retrospect and Prospects, U.B.C. Law Review 2007, 130. Koskenniemi M., National Self-determination Today: Problems of Legal Theory and Practice, International and Comparative Law Quarterly, 1994, 241. Kovacevic, D., “International Minority Protection System”, Ethnicity Research Center Belgrado, 1 -13. Kupchan A., Independence for Kosovo: Yielding to Balkan Reality, Foreign Affairs, 2005, 16. Lauterpacht, H., Recognition of States in International Law, Yale Law Journal, 1944, 385-458. Légaré, A., Canada’s Experiment with Aboriginal Self-determination in Nunavut: From Vision to Illusion, International Journal on Minority and Group Rights 2008, 366. Loper, K., The Right to Self-determination Recent Developments in International Law and their Relevance for the Tibetan People, Hong Kong Law Journal 2003, 193. Meijknecht Anna, The Re-emergence of Indigenous Peoples as Actors in International Law, Tilburg Foreign Law Review , 2002-03, 315-324.

97

              

         

Miller R., Self-determination in International Law and the Demise of Democracy, Columbia Journal of Transnational law, 2002-03, 617, 601-648. Moquette, M., Tibet, the Right to Self-determination and Territorial Integrity, Netherlands Quarterly of Human Rights 1990, 265 Muharemmi, R., Kosovo’s Declaration of Independence: Self-determination and Sovereignty Revisited, Review of Central and East European Law, 2008, 401-436. Müller, A., Sovereignty 2010: The Necessity of Circling the Square, Vienna Online Journal of Internation Constitutional Law, 2010, 633-634. Nanda, V., Self-determination Under International Law: Validity of Claims to Secede, Case Western Reserve Journal of International Law, 1981, 257-280. Norbu, D., The 1959 Tibetan Rebellion: An Interpretation, The China Quarterly 1979, 84. Paoletti, J.M., Rights and Duties of Minorities in a Context of Post-colonial Self-determination: Basques and Catalans in Contemporary Spain, Buffalo Human Rights Law Review, 2009, 110-158. Pellet, A., The Opinions of the Badinter Arbitration Committee: A Second Breath for the Selfdetermination of peoples, European Journal of International Law, 1992, 178-185. Penikett T., Goldenberg, A., Closing the Citizenship Gap in Canada’s North: Indigenous Rights, Arctic Sovereignty and Devolution in Nunavut, Michigan State International Law Review 2013, 29. Qerimi, Q., Krasniqi, S., Theories and Practice of State Succession to Bilateral Treaties: The Recent Experience of Kosovo, German Law Journal, 2013, 1644. Quane, H., The United Nations and the Evolving Right to Self-determination, International and Comparative Law Quarterly, 1998, 537-572. Rohde, D., Kosovo Seething, Foreign Affairs 2000, 70. Sanders, D., The UN Working Group on Indigenous Populations, Human Rights Quarterly, 1989, 406433. S. Venne, “The Road to the United Nations and the Indigenous Peoples and Rights of Indigenous Peoples”, Griffith Law Review 2011, 568. Sangay, L., Legal Autonomy of Tibet: A Tibetan Lawyer’s Perspective, Journal of East Asia and International Law 2008, 346. Sasish, A., The Right to Self-determination and its Implication on the Sovereign Right of States: the Inconsistent Application of the International Standards for Independence with Respect to Kosovo, Michigan State International Law Review, 2012, 504. Sautman, B., Tibet’s Putative Statehood and International Law, Chinese Journal of International Law 2010, 136. Shelton, D., Self-determination in Regional Human Rights Law: From Kosovo to Cameroon, The American Journal of International Law, 2011, 60-81. Simon, M., Canadian Inuit: Where we have been and where we are going, International Journal 2010, 879-892. Sloane R., The Changing Face of Recognition in International Law: A Case Study of Tibet, Emory International Law Journal 2002, 146. Smith W., China’s Tibetan Dilemma, Fletcher Forum World Affairs 1990, 78. Sterio, M., The Case of Kosovo: Self-determination, Secession, and Statehood Under International Law, American Society of International Law Proceedings, 2010, 361-365. Titanji, E.D., The right of indigenous peoples to self-determination versus secession: One coin, two faces?, African Human Rights Law Journal, 2009, 52-75. Van Der Linden, C., Secession: Final Frontier for International Law or Site of Realpolitik Revival?, Journal of International Law and International Relations 2009, 1-10. Van der Vyver J. ,The Right to Self-determination and it’s enforcement, ILSA Journal of International and Comparative Law, 2004, 422. Vidmar, J., International Legal Responses tot Kosovo’s Declaration of Independance, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2009, 779-852.

98

       



Waters, W., Misplaced Boldness: The Avoidance of Substance in the International Court of Justice’s Kosovo Opinion, Duke Journal of Comparative and International Law, 2013, 304. Watson, S., Self-determination and the International Legal Order: The Tibetan Experience, James Cook University Law Review 1997, 96. Wiessner, S., Indigenous Sovereignty: A Reassessment in Light of the UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2008, 1162. (1141-1176) Williams, P. Earned Sovereignty. The Road to Resolving the Conflict over Kosovo’s Final Status, Denver Journal of International Law and Policy, 2002, 387-426. Williams, R., Encounters on the Frontiers of International Human Rights Law: Redefining the Terms of Indigenous Peoples’ Survival in the World, Duke Law Journal 1990, 666. Xanthaki, A., Indigenous Rights in International Law over the Last 10 Years and Future Developments, Melbourne Journal of International Law, 2009, 27-37. Zellen, B., The Inuit, the State and the Battle for the Arctic, Georgetown Journal of International Affairs 2010, 57-64. Zimmerman, A., Stahn, C., Yugoslav Territory, United Nations Trusteeship or Sovereign State? Reflections on the Current and Future Legal Status of Kosovo, Nordic Journal of International Law, 2001, 456 Zubeida, M., The Principle of Self-Determination in International Law, International Lawyer, 1971, 479487.

Andere VN-documenten     

      

VN-Charter, 26 juni 1945. Raadpleegbaar http://www.yale.edu/lawweb/avalon/un/unchart.html (Laatst geraadpleegd: 16 april 2014) Resolutie Algemene Vergadering 421 D(V), 4 december 1950, Draft International Covenant on Human Rights and measures of implementation: Future work of the Commission on Human Rights. Resolutie Algemene Vergadering 545 (VI), 5 februari 1952, Inclusion in International Covenants on Human Rights of an article relating to the right of peoples to self-determination. Resolutie Algemene vergadering 1514 (XV), 14 december 1960, Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples. Resolutie Algemene vergadering 1541 (XV), Principles which should guide Members in determining whether or not an obligation exists to transmit the information called for under art.73e of the Charter, 15 december 1960. Internationaal Verdrag inzake Politieke en Burgerlijke Rechten, Algemene Vergadering Verenigde Naties, 16 december 1966, verder: BUPO. Resolutie Algemene Vergadering 2672 (XXV), 8 december 1970. Resolutie Algemene Vergadering 2396 (XXII), 2 december 1968. Resolutie Algemene Vergadering, 61/295, 61ste sessie, A/RES/61/295, 13 september 2007 Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten, Algemene Vergadering Verenigde Naties, 19 december 1966. Internationaal Verdrag inzake Politieke en Burgerlijke Rechten, Algemene Vergadering Verenigde Naties, 16 december 1966. Resolutie Algemene Vergadering 637A(VII), 16 december 1952, The Right of People and Nations to Self-determination

99



Resolutie Algemene vergadering 2200 (XXI) – International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, International Covenant on Civil and Political Rights and Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights, 16 december 1966 Resolutie Algemene Vergadering 2625(XXV), Declaration on the Principles of International Law concerning Friendly Relations and Cooperation among States in accordance with the Charter of the United Nations, 24 oktober 1970. Resolutie Algemene Vergadering 36/103, 9 december 1981, Declaration on the Inadmissibility of Intervention and Interference in the Internal Affairs of States. Resolutie Commissie inzake Mensenrechten, 1995/32, 3 maart 1995. Resolutie Algemene Vergadering, Verklaring over de rechten van mensen behorend tot nationale, etnische, godsdienstige en taalkundige minderheden, Resolutie 47/139, 18 december 1992. VN-Veiligheidsraad Resolutie 1244 UN Doc. S/RES/1244, 10 juni 1999. Resolutie Algemene Vergadering 1723 (XVI) Question of Tibet. Resolutie Algemene Vergadering 2079 (XX) Question of Tibet. Final Report and Recommendations, International Meeting of Experts on Further Study of the Concept of the Rights of Peoples, UNESCO Doc. SHS-89/CONF.602/7, 1990, par. 22. Human Rights Committee General Comment 23 on art. 27 (50ste sessie 1994) in Compilation of General Comments and General Recommendations adopted by Human Rights Treaty Bodies, UN Doc HRI/GEN/1/Rev.9 (Vol. I), 2008, Par. 3.1, 216.



       

.

Internationaal Gerechtshof 

IGH, Legal Consequences for States of the Continued Presence of South-Africa in Namibia notwithstanding Security Council Resolution, Advisory Opinion, 21 juni 1971, http://www.icj-cij.org/, Par 52. IGH, Western Sahara, Advisory Opinion, 16 oktober 1975, http://www.icj-cij.org/, Par 54-59. IGH, Frontier Dispute (Burkina Faso v. Mali), 22 december 1986, www.icj-cij.org, Par. 25. IGH, East Timor (Portugal v. Australia), 20 juni 1995, www.icj-cij.org, Par. 29. IGH, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, 9 juli 2004, www.icj-cij.org, Par 122. IGH, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, Advisory Opinion, 22 juli 2010, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par 51., 2010, 423. IGH, Advisory Opinion Kosovo, Separate Opinion Judge Cançado Trindade, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par. 1., 2010, 525. IGH, Advisory Opinion Kosovo, Separate Opinion Judge Koroma, Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders, Par. 21., 2010, 475.

    

 

Overig  The Final Act of the Conference on Security and Cooperation in Europe, OSCE, 1 augustus 1975  Afrikaans Handvest voor de Rechten van Mens en Volken, 21 juni 1981, Banjul (Gambia), Organisatie Afrikaanse eenheid.  Supreme Court Canada, Reference re Secession of Quebec, 20 augustus 1998, 2, Supreme Court Reports, 217  The question of the Aaland Islands: report of the commission of jurists, League of Nations.  Wilson Woodrow, Fourteen Points, 8 januari 1918. Raadpleegbaar op: http://avalon.law.yale.edu/20th_century/wilson14.asp (laatst geraadpleegd 18 april 2014).

100

 Declaration of Principles – 14 augustus 1941 http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_16912.htm  Montevideo Conventie over de Rechten en Plichten van Staten 26 december 1933, Inwerkingtreding 26 december 1934. Tekst: http://www.cfr.org/sovereignty/montevideo-convention-rights-dutiesstates/p15897 (geraadpleegd 29 juli 2014).  Opinie N° 2 Badinter Commissie, 20 november 2011. http://207.57.19.226/journal/Vol3/No1/art13.html (Laatste geraadpleegd: 28 juli 2014)  Agreement of the Central People’s Government and the Local Government of Tibet on Measures for the Peaceful Liberation of Tibet, 23 mei 1951, Volksrepubliek China en Tibet.  Grondwet Volksrepubliek China. Raadpleegbaar: http://english.people.com.cn/constitution/constitution.html (Laatst geraadpleegd: 16 augustus 2014)  Declaration of Principles, 14 augustus 1941, Raadpleegbaar: http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_16912.htm (Laatst geraadpleegd: 18 april 2014)

101