Afdeling Urologie, locatie AZU
Het radicaal verwijderen van de prostaat Robot Geassisteerde Laparoscopische Radicale Prostatectomie
Onlangs werd bij u de diagnose gesteld van een kwaadaardig gezwel van de prostaat. U hebt de verschillende behandelingsmogelijkheden met uw arts besproken en u hebt samen besloten om te kiezen voor een operatieve behandeling in de vorm van een radicale prostatectomie met behulp van de daVinci robottechnologie. In deze folder vindt u meer informatie over de Robot Geassisteerde Laparoscopische Prostatectomie. In de urologie wordt de robot voornamelijk gebruikt voor prostaatchirurgie. Bij prostaatkanker moet de prostaat vaak volledig worden verwijderd om betere lange termijn resultaten te bereiken. Door gebruik te maken van het daVinci robotsysteem heeft de arts een beter zicht in het operatiegebied en kan hij gebruik maken van fijnere snijtechnieken waardoor de kans op bloedverlies, bijwerkingen en complicaties kleiner is dan bij “open chirurgie”. Bij bijwerkingen die kunnen optreden wordt in de regel urine incontinentie en erectiestoornis bedoeld.
Normale werking van de prostaat De prostaat is een klier die de grootte en de vorm heeft van een tamme kastanje en die gelegen is aan de uitgang van de blaas, rondom de plasbuis. De plasbuis loopt van de blaas tot aan het uiteinde van de penis. Urine vloeit door de plasbuis naar buiten. De prostaat scheidt vocht uit. Dit vocht komt tijdens een zaadlozing samen met de zaadcellen naar buiten. Sperma is dus een combinatie van zaadcellen met het vocht dat de prostaat produceert. De prostaat wordt beïnvloed door hormonen 2
die in de teelballen worden aangemaakt. Dit hormoon heet testosteron. Deze hormonen regelen onder andere de groei van de prostaat en de vorming van prostaatvocht.
Prostaatkanker Een kwaadaardig gezwel van de prostaat ontstaat meestal in de buitenste zone van de prostaat (het prostaatkapsel). Een dergelijke kwaadaardige aandoening van de prostaat heet prostaatkanker of prostaatcarcinoom. Prostaatkanker is in de westerse wereld de meest frequente kanker bij mannen. Dit wordt enerzijds veroorzaakt door de toenemende gemiddelde leeftijd van de bevolking maar anderzijds ook omdat prostaatkanker steeds vroeger ontdekt wordt. 3
Over de oorzaken van prostaatkanker is nog weinig met zekerheid bekend. Veranderingen in de hormonale regeling van de prostaat spelen waarschijnlijk een belangrijke rol in het ontstaan van prostaatkanker. Met name erfelijkheid speelt een belangrijke rol.
Voorbereidingen voor de operatie Uw arts zal met u besproken hebben dat deze ingreep een goede voorbereiding vraagt. Een aantal onderzoeken ter voorbereiding op de operatie worden al tijdens de polikliniekbezoeken verricht. Dit gaat om bloed- en urine onderzoek, en indien nodig een röntgenfoto van de longen en onderzoek van het hart (electrocardiogram). Daarnaast is het mogelijk dat er nog aanvullende onderzoeken dienen te gebeuren. Dit zal de arts dan met u bespreken.
De anesthesist De anesthesist is de dokter die u tijdens de operatie zal bijstaan. Hij/zij zal instaan voor de verdoving. U zult voor de operatie een bezoek brengen aan de polikliniek van de Pre Operatieve Screening. Tijdens dit bezoek zullen eventuele risicofactoren met u besproken worden en worden er veiligheidsmaatregelen getroffen om zo veilig mogelijk door de operatie te begeleiden. Over deze veiligheidsmaatregelen krijgt u tijdens het bezoek aan de Pre Operatieve Screening een folder mee. 4
De ochtend van de ingreep Na middernacht mag u niet meer eten, drinken en roken. Dit is in verband met de algehele verdoving die u zal krijgen. Indien gewenst, kunt u aangeven dat u tijdig gewekt wil worden zodat u voor de operatie nog onder de douche kan. De verpleegkundige van de afdeling zal u een speciaal operatiehemd en speciale kousen bezorgen. De kousen bevorderen de bloedsomloop tijdens en na de operatie en helpen de vorming van bloedklontjes (trombose) te voorkomen. Deze kousen dient u tot 4-6 weken na de operatie te dragen. Dit heeft te maken met de circulatie van bloed en lymfevocht. Als u klaar bent brengt de verpleegkundige u naar de operatiezalen.
De operatie In de verschillende operatietechnieken is er de laatste jaren veel veranderd. Er wordt gestreefd naar technieken die de ingreep zo klein mogelijk houden. De laparoscopische ingrepen, of ook wel kijkoperatie genoemd, heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld. De operatiewonden zijn kleiner, het bloedverlies is minder en na de operatie hebben patiënten over het algemeen minder (pijn)klachten. De weg naar herstel en werkhervatting verloopt veel sneller. De robotchirurgie voegt een nieuwe dimensie toe aan laparoscopische chirurgie. Voor alle duidelijkheid, deze robot voert geen enkele beweging zelfstandig uit. De uroloog neemt plaats achter een console waarbij hij via joysticks de camera en de instrumenten van de robot dirigeert.
5
Door gebruik te maken van robotchirurgie kunnen bewegingen van vingers, handen en pols perfect worden nagebootst. Bewegingen van de uroloog kunnen in de robot worden aangepast waardoor deze herleid kunnen worden tot microbewegingen van de robot in de patiënt. Trilbewegingen van de uroloog kunnen volledig worden weg gefilterd. Bovendien wordt het operatiegebied tien maal vergroot en driedimensionaal weergegeven. Op deze manier kan zeer nauwkeurig worden geopereerd. De ingreep op zich bestaat uit het verwijderen van de volledige prostaat, een deel van de plasbuis die door de prostaat loopt, een deel van de zaadleiders en de zaadblaasjes. Soms is het ook nodig om de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor erecties weg te nemen. Vervolgens wordt een nieuwe verbinding gemaakt tussen de blaas en het overgebleven gedeelte van de plasbuis. Er wordt een catheter geplaatst om de gemaakte verbinding optimaal te kunnen laten genezen. 6
Op het einde van de ingreep wordt eventueel nog een drain geplaatst om wondvocht naar buiten te leiden. Het weggenomen weefsel wordt opgestuurd voor nader microscopisch onderzoek (PA-onderzoek). Dit onderzoek neemt enige dagen in beslag. De uitslag hiervan wordt met u besproken door de uroloog.
Na de operatie Na de operatie wordt u wakker op de uitslaapkamer. Als het goed met u gaat, wordt u naar de verpleegafdeling begeleid. U zult vijf kleine wondjes hebben op de onderbuik. Deze wondjes zijn gehecht met hech7
tingen die meestal vanzelf oplossen maar in een enkel geval toch in een later stadium verwijderd moeten worden. Uit een van de wondjes komt een drain. Deze drain maakt het mogelijk om overtollig wondvocht af te laten lopen. Uw arts zal beslissen wanneer deze drain verwijderd kan worden, in de regel is dat de eerste of tweede dag na de operatie. Tijdens de ingreep heeft u arts een urinecatheter geplaatst. De catheter zorgt ervoor dat de verbinding tussen de blaas en de plasbuis goed kan genezen. Tevens kan urine via de catheter uw lichaam verlaten. Om de urine op te vangen, zal de verpleging een zakje aan uw been bevestigen. Hierdoor zult u niet beperkt worden tijdens het lopen. De catheter zal na 10 dagen verwijderd worden. Dit gebeurt tijdens een dagopname. Er wordt tijdens deze opname ook gekeken hoe het plassen gaat na het verwijderen van de catheter.
8
Bijwerkingen en/of complicaties Een radicale prostatectomie (wel of niet met de robot) blijft een grote operatie. Verschillende bijwerkingen en/of complicaties kunnen zich voordoen. Op enkele daarvan willen wij hieronder ingaan.
Ongewild urineverlies (incontinentie) Na een radicale prostatectomie kan, in meer of mindere mate, ongewild urineverlies optreden. Meestal is dit urineverlies van voorbijgaande aard. Dit urineverlies kan eventueel opgevangen worden door speciaal hiervoor bestemd verbandmateriaal. Soms word u doorverwezen naar een bekkenbodem fysiotherapeut. Deze fysiotherapeut zal u helpen met speciale oefeningen voor u bekkenbodem waardoor u leert u urinelozing beter te controleren. Een jaar na de ingreep blijken nog ongeveer drie tot vijf procent van de patiënten last te hebben van ongewenst urineverlies. Voor deze patiënten kunnen nog andere behandelingen overwogen worden.
Mindere kwaliteit van erecties Tijdens de operatie zullen de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor erecties, zo goed mogelijk gespaard worden. Deze zenuwen lopen helaas erg dicht tegen de prostaat. Uw uroloog bespreekt voor de operatie met u of het mogelijk is de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor een erectie te sparen omdat dit in sommige gevallen niet veilig is. 9
De grootste zorg moet natuurlijk zijn om zoveel mogelijk tumorweefsel te verwijderen. Bovendien zal tijdens de operatie moeten blijken of de zenuwen wel of niet gespaard kunnen blijven. In alle gevallen worden de zenuwen geraakt tijdens de ingreep. De meeste patiënten hebben hierdoor vlak na de ingreep geen erecties meer. Bij een goede zenuwsparende ingreep, komen die erecties meestal spontaan terug na drie tot twaalf maanden (soms zelfs langer). De genezing van deze zenuwen verloopt dus traag en het uiteindelijke resultaat is erg afhankelijk van de situatie van erecties vooraf aan de ingreep. Zaadlozingen zullen altijd achterwege blijven na de operatie, maar er is nog wel mogelijkheid tot het krijgen van een orgasme na seksuele stimulatie.
Vernauwing van de plasbuis Zoals eerder vermeld wordt er een nieuwe verbinding gemaakt tussen de blaas en de plasbuis. In het genezingsproces daarvan is het mogelijk dat er een vernauwing optreedt van die verbinding. Het risico op deze vernauwing ligt tussen de drie tot vijf procent. Bij een vernauwing in de plasbuis zal de urinestraal minder krachtig zijn. Uw arts zal er tijdens controlebezoeken aan de polikliniek steeds naar vragen. Bij een eventuele vernauwing zal uw arts de behandelingsmogelijkheden met u bespreken.
10
Na ontslag uit het ziekenhuis Bij ontslag uit het ziekenhuis krijgt u twee afspraken mee. Één afspraak voor een dagopname en een afspraak voor de na controle. Tijdens de dagopname wordt uw catheter verwijderd en zal gekeken worden of u daarna goed kan plassen. Tijdens de na controle wordt de uitslag van het weefselonderzoek met u besproken en daarbij eventuele behandelingsmogelijkheden. Daarnaast zal er geïnformeerd worden hoe het verder met u gaat na de operatie. Het is prettig als u tijdens dit bezoek een vertrouwenspersoon met u meeneemt. U zult de eerste jaren intensief gevolgd en begeleid worden door uw arts en een daartoe gespecialiseerde verpleegkundige.
Meer informatie Mocht u na het lezen van de informatie nog vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met het verpleegkundig spreekuur van de polikliniek Urologie. U kunt ons bereiken van maandag tot en met vrijdag van 08.30 tot 09.00 uur en van 13.30 tot 14.00 uur. Het telefoonnummer is 088 75 551 47
11
Ruimte voor aantekeningen
UMC Utrecht, Locatie AZU, Heidelberglaan 100, Postbus 85500, 3508 GA Utrecht Tel 088 75 555 55 www.umcutrecht.nl © 2010, UMC Utrecht, afdeling Interne en Externe Communicatie
12
januari 2011 HHCH.10.034
Divisie Heelkundige Specialismen Afdeling Urologie, locatie AZU
