Oncologie
Verwijderen prostaat door kijkoperatie Laparoscopische radicale prostatectomie
1
Inleiding Uw arts heeft u verteld dat u in aanmerking komt voor een operatie waarbij de prostaat in het geheel wordt verwijderd via een kijkoperatie (laparoscopische radicale prostatectomie). Deze folder informeert u over de gang van zaken rondom deze operatie. Het kan zijn dat de situatie voor u persoonlijk iets anders is dan beschreven. Heeft u na het lezen nog vragen, stel deze dan gerust aan de arts of de verpleegkundige. Voorafgaand aan de operatie wordt voor u een afspraak bij de verpleegkundig specialist oncologie gemaakt. Zij geeft u informatie en begeleiding rondom de operatie.
2
Inhoudsopgave
Blz.
Algemene informatie
4
Algemene informatie kijkoperatie
5
Waarom een kijkoperatie?
6
Kan een kijkoperatie altijd?
6
Kunnen er complicaties optreden?
7
Belangrijk om te weten vóór de operatie
7
Voor de opname
8
Opname
9
Operatie
10
Na de operatie
11
Ontslag
12
Weer thuis
13
Contact opnemen
13
Katheter
14
Incontinentie
15
Adviezen
16
Seksualiteit
16
Meer informatie
17
Belangrijke telefoonnummers
18
3
Algemene informatie De prostaat De prostaat is een klier ter grootte van een walnoot. Hij bevindt zich rondom de plasbuis onder de blaas. Tussen de blaas en de prostaat bevindt zich de blaashals, de sluitspier zit onder de prostaat. De prostaatklier produceert vloeistof, het prostaatvocht. Het prostaatvocht komt samen met het zaad (dat in de zaadbal wordt gemaakt) tijdens een zaadlozing naar buiten (sperma), en houdt de zaadcellen in leven tijdens hun tocht naar de eicel. Prostaatkanker Een kwaadaardig gezwel ontstaat meestal aan de rand van de prostaat, soms in het prostaatweefsel rond de plasbuis. Het gezwel groeit doorgaans langzaam. Bij mannen in Nederland is prostaatkanker de meest voorkomende vorm van kanker. De kans op het krijgen van prostaatkanker is afhankelijk van de leeftijd: hoe ouder iemand is, hoe groter de kans. Zo is bij een man van 50 jaar die kans ongeveer 15% en bij iemand van 100 jaar vrijwel 100%. Voor prostaatkanker bestaat een groot aantal behandelmogelijkheden. De uroloog heeft bij u een operatie voorgesteld, waarbij de prostaat in het geheel wordt verwijderd. Hierbij worden ook de zaadblaasjes weggenomen, waardoor u onvruchtbaar wordt.
4
Algemene informatie kijkoperatie Wat is een kijkoperatie (laparoscopie)? Bij een kijkoperatie wordt in principe hetzelfde gedaan als bij een ‘gewone’ operatie, alleen hoeft hiervoor geen grote buiksnede gemaakt te worden. Hiertoe wordt eerst de buik opgeblazen met koolzuurgas (CO2), om meer ruimte te maken tussen de verschillende organen en zo voldoende zicht te hebben op het operatiegebied. Daarna worden 3 tot 5 buisjes in de buik ingebracht, deze zijn 0,5 tot 1 centimeter dik. Door één van de buisjes wordt een camera ingebracht zodat de uroloog op een televisiescherm de buikinhoud kan zien. Door de andere buisjes worden de instrumenten ingebracht die de uroloog nodig heeft om de operatie uit te voeren. Het opereren gebeurt geheel via het televisiescherm, vandaar de benaming ‘kijkoperatie’. Om de prostaat te verwijderen is het nodig één van de sneetjes iets groter te maken, maar dit is nog altijd minder groot dan bij een open operatie. Aan het eind van de ingreep wordt eerst al het koolzuurgas verwijderd waarna de wondjes gesloten worden.
5
Waarom een kijkoperatie? Ondanks het feit dat een kijkoperatie technisch lastiger is omdat de operateur via een beeldscherm werkt en dus niet met zijn handen bij het operatiegebied kan en de operatie langer duurt zijn er ook een aantal grote voordelen. De operateur kan tijdens de ingreep alle details in het lichaam beter zien omdat door de camera alles vergroot wordt. Hierdoor treedt er in het algemeen beduidend minder bloedverlies op en heeft de patiënt, ondanks de langere operatieduur, minder narcosemiddelen nodig omdat er minder zenuwen geprikkeld worden. Verder gaat het herstel in het algemeen sneller, waardoor het ziekenhuisverblijf korter is. Dit komt met name door de kleinere wondjes, waardoor er ook minder pijnklachten zijn. Ook thuis zal de herstelfase sneller verlopen. Tot slot is er natuurlijk het cosmetisch aspect; de littekens zijn een stuk kleiner dan bij een open operatie. Kan een kijkoperatie altijd? In de meeste gevallen wel. Soms blijkt tijdens een kijkoperatie dat toch een open operatie nodig is. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Soms kan de uroloog de prostaat of de belangrijkste bloedvaten niet goed in beeld krijgen, bijvoorbeeld door verklevingen door eerdere operaties, door overgewicht of door een afwijkende ligging of bloedvoorziening van de prostaat. Zodra de uroloog er niet 100 % zeker van is dat de operatie veilig kan worden uitgevoerd zal hij overgaan op een open procedure.
6
Kunnen er complicaties optreden? Ja. Bij elke ingreep, hoe klein ook, kunnen er problemen optreden. Na een kijkoperatie kan, net als na een ‘gewone’ operatie, een nabloeding of een wondinfectie optreden. Verder kunt u trombose in de benen krijgen. Om dit te voorkomen worden een aantal maatregelen genomen die verderop in deze folder worden uitgelegd. Littekenbreuken komen slechts zeer zelden voor omdat de wondjes zo klein zijn. De eerste en soms tweede dag na de ingreep kunt u schouderpijn hebben door prikkeling door koolzuurgas dat in de buik kan zijn achtergebleven. Ook kan het bij hoge uitzondering voorkomen dat er beschadigingen aan andere organen optreden. Belangrijk om te weten vóór de operatie Meestal staat het operatieplan van tevoren vast. Uw uroloog heeft dit met u besproken. Soms blijkt echter tijdens de operatie pas dat: • meer weefsel moet worden weggenomen dan aanvankelijk gedacht, waardoor bijvoorbeeld niet zenuwsparend kan worden geopereerd; • verwijdering van de tumor niet goed mogelijk is; Na de operatie zal de arts dit met u bespreken.
7
Voor de opname Polikliniek anesthesiologie/pre-operatieve poli Om u veilig anesthesie te kunnen geven is ruim van tevoren informatie over uw gezondheid nodig. U heeft hiervoor een afspraak gekregen op de preoperatieve polikliniek van het Scheper Ziekenhuis. Verpleegkundig specialist oncologie De verpleegkundig specialist krijgt u in principe op de poli urologie te spreken in combinatie met een gesprek bij de uroloog. Lukt dit organisatorisch niet dan zal er een andere afspraak voor u gemaakt worden. Vaak wordt deze afspraak dan gecombineerd met een afspraak bij de anesthesioloog. De verpleegkundig specialist oncologie zal de inhoud van deze folder met u bespreken. Zij is ook uw eerste aanspreekpunt bij vragen voor en na de operatie. Laxeren Van de intakeverpleegkundige krijgt u 2 tabletten bisacodyl mee (5 mg per stuk). Deze neemt u de dag voor de operatie ‘s ochtends op de nuchtere maag in. Bisacodyl is een laxeermiddel, waardoor ontlasting sneller en makkelijker plaatsvindt.
8
Opname In de volgende hoofdstukken volgt een beschrijving van de medische behandeling en de daarbij behorende verpleegkundige zorg. Eén en ander is beschreven zoals het in het algemeen bij deze operatie verloopt. Ieder mens is echter anders, en het verloop kan bij iedereen dus ook verschillend zijn. Wat moet u meenemen? • Uw medicijnen in de originele verpakking. • De gegevens van uw ziektekostenverzekering. • Nachtkleding, ondergoed, toiletartikelen enz. Melden Meestal wordt u op de ochtend van de operatie opgenomen. U meldt zich bij de receptie in de centrale hal of bij de Unit nuchtere opname op Zuid 1, dit wordt aangegeven in de opnamebrief die u voor de opname thuis ontvangt. Nuchter blijven Van de anesthesioloog heeft u alle informatie gekregen over het nuchter zijn, roken en gebruik van medicatie. Scheren en medicijnen Het scheren van de beharing op de buik is bij deze ingreep niet nodig Als het drinken de dag na de operatie goed gaat begint u een dag na de operatie met Movicolon®. Dit is een poeder om de ontlasting zacht te houden en omdat u na de operatie niet hard mag persen. Dit gebruikt u nog gedurende twee weken. U krijgt een medicijn ter voorkoming van trombose (Fragmin). Dit medicijn wordt dagelijks met een kleine injectienaald onderhuids geïnjecteerd.
9
Elastische kousen De kijkoperatie, de operatieduur, bekkenchirurgie en oncologische chirurgie zijn allen een risicofactor op het krijgen van trombose in het been. Daarom krijgt u elastische kousen die u tijdens en tot 6 weken na de operatie moet dragen. Deze kousen moet u dragen om de kans op trombose in de benen te verkleinen. De kousen krijgt u in het ziekenhuis wanneer u wordt opgenomen. De lange kousen draagt u in het ziekenhuis. Voor thuis krijgt u korte kousen (tot aan de knieën) mee. Operatie Voorbereiding Tijdens de operatie mag u geen sieraden, contactlenzen, gebit of bril dragen. Verwijder alle piercings en sieraden (eventueel laten verwijderen bij de juwelier!). Tijdens een operatie wordt elektrische stroom gebruikt, dit kan via een metalen piercing of sieraad huidverbranding veroorzaken. Tongpiercings kunnen de luchtweg blokkeren. Laat sieraden thuis zodat ze niet kwijtraken. U krijgt een zogenoemd operatiejasje aan. De elastische kousen worden aangemeten en aangedaan, deze draagt u tijdens de operatie. Daarna krijgt u de premedicatie voor de narcose, dit zijn medicijnen waarvan u wat slaperig wordt, zodat u rustig naar de operatiekamer gaat. Ook krijgt u een pijnstiller. De verpleegkundige brengt u naar de operatiekamer. Ingreep De prostaat, zaadblaasjes en eventueel omliggende lymfeklieren worden in hun geheel verwijderd. Een deel van het weggenomen weefsel wordt in het laboratorium verder onderzocht (PA-onderzoek). De uitslag van dit onderzoek krijgt u ongeveer een week na de operatie. De uroloog maakt hier tijdens de opname met u nadere afspraken over.
10
Na de operatie Na de operatie ontwaakt u op de verkoeverkamer. Als u goed wakker bent gaat u terug naar de verpleegafdeling. Daar controleert de verpleegkundige regelmatig uw bloeddruk en pols en vraagt naar de pijn die u heeft. Kort na de operatie heeft u: • een infuus in de arm (voor het toedienen van vocht); • een slangetje in de buurt van de wond voor het afvoeren van wondvocht (wonddrain); • een blaaskatheter in de plasbuis, deze zorgt ervoor dat de urine gemakkelijk kan afvloeien. Als u na de operatie een sterke aandrang tot plassen krijgt, waarschuw dan de verpleegkundige. Het kan zijn dat de blaas reageert op de katheter of dat de katheter verstopt is. Bij verstopping kan er urinelekkage langs de katheter zijn. De urine kan er bloederig uitzien. De verpleegkundige spoelt de blaaskatheter indien nodig door of geeft u een medicijn tegen blaaskrampen; • soms een zuurstofslangetje in de neus; • uw scrotum en penis kunnen na de operatie opgezwollen zijn door vocht. Dit is een opeenhoping van vocht ten gevolge van de operatie. Dit moet vanzelf overgaan. Het vocht moet weer door het lichaam opgenomen worden. Scrotum en penis hoog leggen door er een opgerolde handdoek onder te leggen kan dit bevorderen. Scrotum en penis kunnen ook blauw verkleurd zijn door een bloeduitstorting. Ook dit moet vanzelf overgaan. • u draagt de elastische kousen. Op de operatiedag heeft u bedrust. Als u niet misselijk bent mag u ’s avonds voorzichtig beginnen met eten en drinken. De arts heeft met u afgesproken welke pijnstillers u krijgt. Blijft u toch pijn houden, geef dit dan altijd door aan de verpleegkundige. Deze overlegt dan met de arts over extra of andere medicijnen. Voor uw herstel is het namelijk van belang dat u optimale pijnstilling heeft. Dit geldt gedurende de gehele opname. 11
De dagen na de operatie • U wordt indien nodig geholpen bij de lichamelijke verzorging. • U mag onbeperkt mobiliseren. • De wonddrain gaat er meestal de 1e dag na de operatie uit. • U mag normaal eten en drinken indien u dit verdraagt. Als dit goed gaat wordt het infuus verwijderd. Door het koolzuurgas dat tijdens de operatie is gebruikt of door de pijnstilling kunt u wat langer misselijk zijn, vraag bijtijds naar medicijnen hiertegen. • Het is verstandig minimaal 2,5 liter vocht te drinken om verstopping van de blaaskatheter tegen te gaan. • Om te voorkomen dat u harde ontlasting krijgt, krijgt u Movicolon®. Hierdoor wordt voorkomen dat u hard moet persen bij de ontlasting. Persen veroorzaakt teveel druk in het wondgebied, wat niet bevorderlijk is voor de genezing. Als u toch last heeft van harde ontlasting, meldt dit dan aan de verpleegkundige. • Er wordt bloed afgenomen. • De elastische kousen blijft u voorlopig dragen. Dit hoeft alleen overdag. Voor de nacht kunt u de kousen weer uit doen. Ontslag • Na twee tot drie dagen mag u met ontslag. U houdt dan nog de blaaskatheter in. De verpleegkundige demonstreert de verzorging van de blaaskatheter en zo nodig van de wondjes. U krijgt een afspraak mee voor het verwijderen van de blaaskatheter, ongeveer 1 week na de operatie. Dit kan poliklinisch of in dagopname gebeuren.
12
Weer thuis Algemeen De eerste zes weken na de operatie moet u het rustig aan doen. U mag wel autorijden, maar niet fietsen, niet zwaar tillen, geen zwaar huishoudelijk werk (zoals stofzuigen) verrichten en niet baden of zwemmen in openbare gelegenheden. Na zes weken kunt u deze activiteiten weer langzaam opbouwen. De elastische kousen moet u tot 6 weken na de operatie overdag blijven dragen. De kousen kunt u gewoon in een lauw sopje wassen. Ze mogen niet in de droogtrommel. In het algemeen kunnen er na een operatie, in combinatie met de narcose vermoeidheidsklachten optreden. Dit kan dus ook het geval zijn na de operatie die u hebt ondergaan. De ernst van de vermoeidheid verschilt per persoon. U moet er rekening mee houden dat het tot een half jaar kan duren voordat u de conditie terug heeft van voor de operatie. Als u pijn heeft kunt u paracetamol nemen, maximaal driemaal per dag twee tabletten van 500 mg. Paracetamol is verkrijgbaar bij iedere apotheek en drogist. Het wordt niet vergoed door de ziektekostenverzekeraars. De controles bij de uroloog vinden in het eerste jaar elke drie maanden plaats, in het tweede en derde jaar elke zes maanden, en daarna eenmaal per jaar. Contact opnemen Waarschuw de arts als: • u aanhoudende pijn heeft die met paracetamol niet verdwijnt; • de katheter eruit is gegaan (uw huisarts mag deze niet vervangen); • u koorts heeft boven 38 ºC of indien u een koude rilling heeft gehad; • er gedurende twee tot drie uur geen urine afvloeit; • uw urine erg bloederig is en dit met veel drinken niet verdwijnt.
13
Katheter Functie De blaaskatheter zorgt ervoor dat de aanhechting van de urinebuis, die tijdens de operatie is losgemaakt en weer opnieuw is vastgemaakt, goed kan genezen. Hiertoe moet de katheter nog ongeveer een week blijven zitten. Via de blaaskatheter loopt de urine in de katheterzak. Het kan gebeuren dat, tijdens uw verblijf thuis, urine langs de katheter gaat lekken. Deze urine kan er bloederig uitzien. Dit komt het meest voor als u vanuit rust gaat lopen of als u op het toilet ontlasting krijgt. Dit is niet verontrustend maar wordt door de meeste mannen als zeer vervelend ervaren. In de meeste gevallen is hieraan helaas weinig te doen. U kunt via de apotheek incontinentiemateriaal krijgen. U moet er wel zeker van zijn dat er urine in de katheterzak komt, controleer dit regelmatig. Dit om er zeker van te zijn dat de katheter niet verstopt zit. Bij twijfel altijd contact opnemen met de afdeling. Verzorging Maak bij elke wasbeurt het katheterslangetje schoon met lauw water op de plek waar de katheter in het plasgaatje verdwijnt. Drinken en plassen Het is van belang dat u zolang u een katheter heeft extra drinkt en per dag minimaal 1,5 liter urine produceert. Katheterzakken Van de verpleegkundige op de afdeling heeft u instructies gekregen over de verzorging van de katheter. Belangrijk is in ieder geval om voor en na het verwisselen van de katheterzak steeds uw handen te wassen.
14
Verwijdering van de katheter De katheter wordt na één week verwijderd. Dit gebeurt poliklinisch of tijdens een dagopname (terugkomdag). Nadat de blaaskatheter is verwijderd, kunt u gedurende één à twee dagen een geïrriteerd gevoel hebben bij het plassen. Dit verdwijnt vanzelf. Incontinentie Tijdelijk of blijvend Het is mogelijk dat u na verwijdering van de katheter tijdelijk onvoldoende controle heeft over de sluitspier. Hierdoor kan ongewild urineverlies optreden (incontinentie). Bijna alle patiënten hebben hier in meer of mindere mate last van. De hinder zal het grootste zijn tijdens hoesten, onverwachte bewegingen, traplopen enz. In 90-95% van de gevallen verdwijnt dit na verloop van tijd geleidelijk. Bij de overige 5-10% is de incontinentie blijvend. Het is belangrijk dat u na de operatie oefeningen doet om de bekkenbodemspieren te versterken. Dit kan u helpen om de incontinentie onder controle te krijgen. Van tevoren zal uw arts u doorsturen naar een fysiotherapeut die zich gespecialiseerd heeft in bekkenbodemspiertraining. Als u na ongeveer drie tot zes maanden nog steeds regelmatig urine verliest, bespreek dit dan met uw behandelend arts. Materiaal Wanneer de katheter verwijderd is krijgt u een startpakket incontinentiemateriaal mee. Hierbij zit informatie over de verschillende materialen. Breng het incontinentieverband altijd zorgvuldig aan, zodat geen lekkage langs het verband optreedt. Het is belangrijk om het verband voor gebruik eerst in de lengterichting te vouwen om zo een ‘plasgootje’ te creëren. Zorg er ook voor dat het verband goed bij de liezen aansluit. Draag een goed passende slip of netbroekje zodat het verband op zijn plaats blijft. Mocht u nog vragen hebben over incontinentiemateriaal, dan kunt u terecht bij de incontinentieverpleegkundige op de polikliniek urologie.
15
Adviezen Drink per dag 1,5 tot 2 liter vocht. Als u te weinig drinkt heeft u meer kans op urineweginfecties, nierstenen en obstipatie (harde ontlasting). Streef ernaar om regelmatig het toilet te bezoeken om te plassen, ongeveer zes keer per dag. Let er bij het plassen op dat u niet geforceerd plast, dus niet met de buik persen. Gebruik geen of zo min mogelijk zeep om de huid te reinigen. Het is beter de huid wat vaker te wassen met alleen lauw water. Bescherm uw huid zo nodig met een speciaal hiervoor ontwikkelde crème (een barrièrecrème), zodat de urine niet op de huid kan inwerken. Gebruik geen crèmes, die de huid zacht maken, zoals vaseline of babycrème. Bij de Thuiszorg zijn plastic hoezen verkrijgbaar om uw matras en stoel te beschermen. Seksualiteit De operatie heeft in het begin altijd gevolgen voor uw seksueel functioneren. Omdat prostaat en zaadblaasjes verwijderd zijn, is het niet meer mogelijk een zaadlozing te krijgen. Het is nog wel mogelijk een orgasme te krijgen, maar omdat dit orgasme plaatsvindt zonder zaadlozing noemt men het ook wel een droog orgasme. Ook kan het voorkomen dat er tijdens de operatie zenuwen beschadigd worden, hierdoor kan een erectiestoornis optreden. Vanzelfsprekend probeert de uroloog de zenuwen zoveel mogelijk te sparen, tijdens de operatie is echter niet altijd te beoordelen of dit ook is gelukt. Herstel van de potentie (het vermogen een erectie te krijgen) duurt meestal één tot twee jaar. Bij beiderzijds zenuwsparend opereren komt bij ca. 60 – 70% de potentie weer terug, bij het zenuwsparend opereren aan één kant komt bij ca. 30% de potentie terug; wanneer niet zenuwsparend geopereerd kan worden komt bij ca. 5% de potentie terug (voorwaarde hierbij is dat u voor de operatie goede erecties kon krijgen en bij een leeftijd rond de 60 jaar). Als u geestelijk en lichamelijk voldoende hersteld bent van de operatie en u voelt de behoefte om weer seksueel actief te zijn, dan kunt u het beste
16
weer gaan uitproberen wat er lukt. U moet er wel rekening mee houden dat het in het begin misschien nog niet lukt om bijvoorbeeld een erectie te krijgen. Dit hoeft niet altijd aan de operatie te liggen maar kan ook veroorzaakt worden door de spanning van de eerste keer en de gedachte: ‘werkt het allemaal nog wel?’. Laat u zich niet te snel ontmoedigen en bespreek uw verwachtingen en onzekerheden met uw partner. U kunt uw ervaringen ook bespreken met uw uroloog of met de verpleegkundig specialist. Zij kunnen u adviseren over mogelijke therapieën en u verwijzen naar een seksuoloog voor verdere begeleiding. Meer informatie Als u bent geopereerd in verband met kanker, in uw geval van de prostaat, is dat een ingrijpende gebeurtenis, zowel voor u als voor uw omgeving. Het is dan ook begrijpelijk dat u vragen heeft na de operatie. Bespreek deze met uw uroloog, bij wie u onder controle blijft. Ook kunt u voor meer informatie terecht bij: De Prostaat Kanker Stichting Postadres: ProstaatKankerStichting.nl Postbus 8152 3503 RD Utrecht Website:
www.prostaatkankerstichting.nl
Email:
[email protected] (voor vragen aan de organisatie)
Informatie en lotgenotencontact Telefoon
0800 - 999 222 (gratis)
Bereikbaar maandag, woensdag, vrijdag van 10.00 - 12.30 uur en dinsdag en donderdag van 19.00 - 21.00 uur Email:
[email protected]
Vestigingsadres: Churchilllaan 11 3527GC Utrecht 17
Belangrijke telefoonnummers: Polikliniek urologie:
0591 - 69 14 75
Spoedeisende Hulp:
0591 - 69 12 22
Verpleegkundig specialist oncologie: Marlene Braam
0591 - 69 13 63
Bronnen Folder laparoscopische radicale prostatectomie, UMC Radboud te Nijmegen
Datum: augustus 2014
18
Verantwoording tekst Deze brochure is samengesteld door de verpleegkundig specialist oncologie in samenwerking met de dienst patiëntenvoorlichting van het Scheper Ziekenhuis. Bent u van mening dat bepaalde informatie ontbreekt of onduidelijk is, dan vernemen wij dat graag.
19
20
MA 1351 08-14-v1 - H
Boermarkeweg 60 7824 AA Emmen Postbus 30002 7800 RA Emmen Tel. 0591 69 19 11
