info voor de patiënt
IMRT van de prostaat Urogenitale radiotherapie
UZ Gent, Uro-oncologische groep
IMRT van de prostaat IMRT staat voor intensiteitsgemoduleerde radiotherapie. Dankzij deze techniek wordt gezond weefsel dat in de buurt van de te bestralen tumor of lymfeklieren ligt, zo weinig mogelijk belast met straling.
Van uw radiotherapeut krijgt u een voorschrift mee naar huis om suppo’s te halen bij de apotheek. Deze suppo’s brengt u mee naar de bestralingsafdeling. Aangekomen op de bestralingsafdeling gaat u naar het toilet en plaatst u de suppo. De suppo staand opsteken is het eenvoudigst. U trekt één knie op door uw voet op het gesloten toiletdeksel te plaatsen. Dan plaatst u de suppo diep in de endeldarm.
Organen die in de nabijheid van de prostaat liggen, zijn de endeldarm (=rectum) en de blaas. Deze organen krijgen een deel van de straling, in veel lagere dosis, te verwerken. Om de endeldarm en de blaas zoveel mogelijk te beschermen, worden deze organen op CT- en NMR-beelden ingetekend door de radiotherapeut. Bij het berekenen van het bestralingsplan wordt hiermee rekening gehouden. De bestraling zelf duurt minder dan 10 minuten. Het aantal bestralingen ligt tussen de 36 en 38 keer.
Voorbereiding Om de situatie van de plannings-CT zoveel mogelijk na te bootsen en de gezonde organen maximaal uit het bestralingsveld te houden, moeten de endeldarm en de blaas voor elke bestraling voorbereid worden. Voor deze voorbereiding komt u ongeveer één uur voordat u bestraald wordt naar de bestralingsafdeling. U doet eerst de voorbereiding van de endeldarm en dan van de blaas.
Endeldarm Afhankelijk van de vulling van de endeldarm met stoelgang of wind, kan de prostaat zich verplaatsen. Wanneer de endeldarm gevuld is, komt deze in grotere mate in het bestralingsveld te liggen en wordt de prostaat naar voor geduwd. De endeldarm vrijmaken van stoelgang en wind is de beste voorzorgsmaatregel. Dit kan door dagelijks een glycerine-suppo te plaatsen, ongeveer één uur voor de bestraling plaatsvindt. U doet dit bij de eerste twintig bestralingen. Nadien treedt gewenning op en eventueel irritatie.
2 IMRT van de prostaat
Daarna gaat u terug naar de wachtzaal. Wanneer u aandrang krijgt om stoelgang te maken, gaat u naar het toilet. U wacht best 5 tot 10 minuten tussen het plaatsen van de suppo en het stoelgang maken. Nadat u stoelgang gemaakt hebt, begint u aan de voorbereiding van de blaas.
Blaas De blaas ligt bovenaan en tegen de prostaat. Om de nevenwerkingen op de blaas te minimaliseren, moet de blaas gevuld zijn tijdens de bestraling. Wanneer de blaas gevuld is, valt een groot deel ervan buiten het bestralingsveld en worden de darmen boven de blaas weggeduwd uit het bestralingsveld.
IMRT van de prostaat 3
In de wachtzaal of de nabijheid ervan staan een drinkfontein en bekers. U drinkt nadat u stoelgang gemaakt hebt drie bekers water. Vlak voor de bestraling drinkt u nog twee bekers water. Vanaf het moment dat u begint te drinken, probeert u uw plas op te houden. De bedoeling is dat uw blaas tijdens de bestraling ongeveer evenveel gevuld is als tijdens het maken van de plannings-CT. In het begin van de reeks bestralingssessies is het vaak een zoektocht om die juiste hoeveelheid in uw blaas te krijgen. De verpleegkundige zal voor de bestraling met een echotoestel controleren of de blaas voldoende gevuld is. Is dit niet het geval dan zal men u vragen om terug naar de wachtzaal te gaan en nog een beker water te drinken of om naar het toilet te gaan om de blaas gedeeltelijk te ledigen. Het water van de drinkfontein is koud. Drinkt u liever water op kamertemperatuur dan brengt u zelf water mee.
Ontoereikende voorbereiding Wanneer u terug van de bestralingstafel moet omdat uw blaas of darm niet voldoende voorbereid zijn, dan is dit in het belang van uw gezondheid. De radiotherapeut wil namelijk de tumor maximaal bestralen en de gezonde weefsels zoveel mogelijk ontzien. De verpleegkundige zal u in dat geval de nodige richtlijnen geven. De bestraling zal nog diezelfde dag plaatsvinden op het ogenblik dat zowel uw endeldarm als blaas goed voorbereid zijn.
Voeding en vocht Tijdens de bestralingsperiode mag u uw dagelijkse voedingspatroon blijven aanhouden. Hebt u last van gasvorming bij het eten van bepaalde voedingsmiddelen (bv. kolen, prei, paprika, peulvruchten, koolzuurhoudende dranken), dan is het aangewezen om deze gedurende de bestralingsperiode te mijden. Door overdreven gasvorming kan het langer duren voordat de endeldarm vrij is van stoelgang en wind.
Probeer voor de bestraling het drinken van alcohol, koffie, thee of cola te beperken. Deze dranken hebben immers een vochtafdrijvend effect. Zo wordt het voor u een stuk moeilijker om de urine op te houden tot het moment van bestraling.
Bijwerkingen Normale bijwerkingen Bijwerkingen die tijdens of kort na (tot 3 maanden later) de bestralingsperiode kunnen optreden, zijn frequenter stoelgang maken, lossere stoelgang hebben, haast hebben om op tijd op het toilet te raken of slijmen bij de stoelgang. Pijn of bloed bij het maken van stoelgang komen zelden voor. Dezelfde soort bijwerkingen kan u ondervinden op het vlak van plassen. U moet vaker gaan plassen en u moet sneller reageren wanneer u het gevoel krijgt om te gaan plassen. Een weinig bloed bij de urine of pijn bij het plassen zijn ook niet abnormaal. Mogelijks moet u ’s nachts één of enkele keren opstaan om te gaan plassen. De hoger genoemde bijwerkingen kunnen in meer of mindere mate voorkomen, maar dit is onvoorspelbaar en persoonsafhankelijk. Deze bijwerkingen zijn de acute bijwerkingen omdat ze tijdens tot kort na de bestraling kunnen optreden. De radiotherapeut die u opvolgt tijdens de bestraling zal deze klachten wekelijks bij u navragen. Als u tussen deze wekelijkse artsenbezoeken in toch nood hebt aan advies, dan kan u via de verpleegkundige aan het bestralingstoestel een bijkomende afspraak maken. Krijgt u te veel last van de bijwerkingen, dan kan de radiotherapeut hiervoor medicatie voorschrijven. Start echter niet op eigen houtje met medicatie. Deze acute bijwerkingen treden op tijdens de bestralingsperiode tot ongeveer 3 maanden na het beeïndigen van de bestraling. De ernst van de klachten neemt meestal af tot 3 maanden na de bestraling.
Het belangrijkste is dat u minstens 1,5 liter water per dag drinkt. U mag hiernaast uiteraard nog andere dranken nuttigen. 4 IMRT van de prostaat
IMRT van de prostaat 5
Alarmtekenen
Vragen? Noteer ze hier
Zeer uitzonderlijk, maar direct te melden aan de radiotherapeut, zijn ernstig bloedverlies bij het plassen of stoelgang maken.
Kort samengevat • Ongeveer één uur voor de bestraling komt u naar de bestralingsafdeling voor de voorbereiding van endeldarm en blaas. • U plaatst de suppo bij aankomst op de bestralingsafdeling. • Nadat u stoelgang gemaakt hebt, drinkt u 3 bekers water. • Vlak voor de bestraling drinkt u nog eens 2 bekers water. • Tijdens de bestralingsperiode drinkt u dagelijks 1,5 liter water. • Bijwerkingen die u kan verwachten zijn vaak stoelgang maken, lossere stoelgang, sterke aandrang om stoelgang te maken, pijn, bloed of slijmen bij de stoelgang, vaak moeten gaan plassen, sterke aandrang en ’s nachts opstaan om te plassen, pijn of bloed bij het plassen. • Alarmtekenen waarvoor u uw radiotherapeut direct moet raadplegen zijn ernstig bloedverlies bij plassen of via de anus.
6 IMRT van de prostaat
IMRT van de prostaat 7
Bestralingstoestel L18: tel. 09 332 55 74 Synergy: tel. 09 332 59 62 Clinac: tel. 09 332 01 79
v.u.: J. Peeters, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent
Polikliniek Radiotherapie Tel. 09 332 30 15
Universitair Ziekenhuis Gent De Pintelaan 185 - 9000 Gent Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00
[email protected] - www.uzgent.be
MODULO.be 118546
Augustus 2010
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent.
