FIETS TO CHT
BOS GESCH IEDEN IS
Ieder bos heeft zijn geschiedenis. Wij zijn er aan gewend dat bos ten dienste staat van houtproductie, maar dat was niet altijd zo eenduidig: vroeger moest het bos ook nog hars, strooisel, houtskool, voer voor het vee en nog veel meer leveren. Dat heeft allemaal sporen in het bos achtergelaten. Bossen zijn historische cultuurlandschappen, nog meer dan het boerenland, hoewel bos ook bijna altijd prachtige natuur is. Of beter gezegd: omdat bos ook natuur is. Want vele sporen van menselijke activiteiten bleven alleen daarom eeuwenlang behouden. Begeef u op een kleine wandeling in het verleden. Als u zin in nog meer hebt, kijk dan in het internet op www.bosgeschiedenis-euregio-rijnwaal.eu. Hier vindt u tips voor meer mooie wandelingen en folders over bossen in het gebied tussen Duisburg en Arnhem.
O P HET SPOOR VAN D E BOSBEW O NERS
Het project ‘Speuren naar Bosgeschiedenis’ wordt in het kader van het INTERREG IV A progamma Deutschland-Nederland medegefinancierd door het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en door de Provincies Gelderland en Limburg, het Ministerium für Wirtschaft, Energie, Bauen, Wohnen und Verkehr des Landes Nordrhein-Westfalen, het Landschaftsverband Rheinland en de NRW-Stiftung Naturschutz, Heimat- und Kulturpflege en de gemeenten Groesbeek, Gennep en Montferland. Het project wordt begeleid door het programmamanagement van de Euregio Rijn-Waal.
www.deutschland-nederland.eu
Het project ‘Speuren naar Bosgeschiedenis’ wordt uitgevoerd door:
Rijn
A B C D
Veluwezoom Renkums Beekdal Bergherbos Bisselt
E Reichswald F Diersfordter Wald G Dämmerwald H Duisburger Wald
Uitgave NABU-Naturschutzstation Niederrhein e. V. Vormgeving Van Bindsbergen Visser Tekst Heinz Pawelke, Cees Pot, Nicole Feige Vertaling Nel van den Bergh Foto’s Heinz Pawelke, Nicole Feige, Archief Stad Goch (kaart Uleusbusch) Druk Linsen Druckcenter
SPEU REN N AAR
REICH SW ALD
www.bosgeschiedenis-euregio-rijnwaal.eu
SPEU REN NAA R
BOS GESCH IEDEN IS
Reichswald Deze ca. 29 km lange fietstocht gaat door het zuidoostelijk deel van het Reichswald waarin na de Tweede Wereldoorlog drie ontginningen hebben plaatsgevonden: Reichswalde, Nierswalde en Rodenwalde. Uit de eerste twee hebben zich kleine gemeenschappen ontwikkeld, terwijl Rodenwalde opnieuw is bebost en tegenwoordig ‘Vorschlag’ heet. Onderweg komt u allerlei sporen tegen van vroegere nederzettingen aan de rand van het Reichswald, zoals restanten van een oud bospark of oude wegen die het Reichswald doorsnijden en iets zeggen over het vroegere bosgebruik. De route scheert langs het dorpje Pfalzdorf op de Gocher Heide dat in 1741 is gesticht door immigranten uit de Pfalz, toen zij op doorreis naar Amerika bij de Nederlandse grens werden tegengehouden. Daarna fietst u door naar het Niersdal. Langs deze rivier ligt misschien wel het mooiste traject van de fietstocht. Terug in het bos herinneren het verdwenen klooster en enkele grafheuvels aan de vroegere bewoners van het Reichswald.
www.bosgeschiedenis-euregio-rijnwaal.eu
Bijzonderheden onderweg Belangrijke tips De fietstocht gaat meestal over goed begaanbare, onverharde paden (bospaden die deels met zand en grind zijn opgehoogd). Bij regen kunnen er plassen ontstaan. Het traject langs de Niers vraagt enige inspanning door het licht klimmen en dalen; voor ongeoefende fietsers is de alternatieve route wellicht geschikter. Fietsers met fietskarren kunnen de draaihekken tussen punten 10 en 11 niet passeren. Zij moeten even omfietsen (Bedburger Straße in noordelijke richting volgen en via de Buschwaldstraße en B9/Klever Straße terug naar het zuiden). Picknickplaatsen en banken staan overal langs de route. Aanbevolen seizoen: voorjaar en begin zomer, want dan hebt u het beste uitzicht op de omgeving. ❿
❶ Erebegraafplaats
❺ Triftstraße
De grootste oorlogsbegraafplaats van het Gemenebest in Duitsland is in 1948 aangelegd. Er liggen 7.654 Engelse en Canadese vliegeniers en soldaten begraven, die tussen 1940 en 1945 zijn gesneuveld tijdens vluchten boven Duitsland en bij gevechten in het Reichswald.
De naam Triftstraße is afgeleid van het Duitse woord ‘treiben’ of drijven (drift): over deze weg werd vroeger het vee vanuit Kleef naar de heide gedreven.
❷ Houtskoolmeiler
Locatie van een oude boerderij ten oosten van Palandswald. ‘Reesput’ of ‘Reespüt’ is afgeleid van ‘Rehsuhle’ of ‘Rehpfütze’ en verwijst naar een oude waterbron. Resepütt was het startpunt van de grootste wolvenjacht in het Reichswald die volgens de overlevering op 23 april 1584 heeft plaatsgevonden.
Hoewel in de directe omgeving van het Reichswald geen ijzersmederijen zijn gevonden – met uitzondering van de Isselburger Hütte uit 1794 – zijn wel locaties ❷ van houtskoolmeilers aangetoond. Ook aanduidingen van stukken land en straatnamen zoals Hauberg en Köhlerheide wijzen op activiteiten van kolenbranders. Vooral aan de randen van het bos zijn veel holle wegen te vinden die onder druk van zware houtskoolvoertuigen zijn ontstaan. In deze houtskoolmeiler wordt om het jaar in mei nog steeds houtskool gemaakt. Bezichtiging is op aanvraag mogelijk.
❸ Bosvakken De huidige schaakbordachtige indeling van het Reichswald, in 178 vakken van 28 ha, vindt zijn oorsprong in de Pruisische bosbouw. Rond 1828 werd het bos in zgn. ‘jagen’ of rechthoekige vakken opgedeeld waardoor de middeleeuwse wegenstructuur nagenoeg verdwenen is. Deze jagen werden in 1860 gehalveerd, genummerd en met stenen gemarkeerd. Voor de wandelaar zijn de stenen handig ter oriëntatie. De kaarsrechte wegen tussen de jagen worden ‘Gestell’ genoemd en worden onderscheiden in ‘Hauptgestell’ en ‘Nebengestell’.
❹ Palandswald De naamgever van dit stuk bos is Elbert von Paland, een hoffunctionaris uit Kleef, die in 1534 de erfpacht verkreeg. In 1781 was er nog bijna 50 ha bos, maar in het begin van de 19de eeuw is het onder invloed van de Franse landbouwwetgeving ontgonnen.
❻ Resepütt
❼ Gedenksteen en gedenkplaats Rodenwalde De Heemkundekring Bedburg-Hau heeft in 2010 een gedenksteen opgericht ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van de nederzetting Rodenwalde. Verderop in de straat tegenover de Apostelweg hebben bewoners de gedenkplaats ‘Apostelkreuz’ gebouwd. Binnen is de spreuk te lezen: ‘Durch Deine Gnad in harter Tat, aus Not und Tod zu Heim und Brot’.
❽ Tannenbusch In 1620 heeft de stad Goch een deel van de Gocher Heide verkocht aan de keurvorst van Brandenburg. Die liet daar een bos met uitheemse boomsoorten aanplanten. In 1648 werd het areaal vergroot en ook werden er boswegen aangelegd. Het bestand aan boomsoorten is in de loop van de eeuwen wel veranderd. Nu bestaat het Tannenbusch voor 80% uit loofhout.
❾ Landweer Ten oosten van het Tannenbusch is een stuk van de oude landweer van Keppel bewaard gebleven. Waarschijnlijk is hij aangelegd in de ❾
❼
❿ Uleusbusch
⓰
veldwerk is een glasoven blootgelegd. Het gebied is een monument en de bekendste archeologische vondst in het Reichswald.
⓭ Grafheuvels Ten noorden van Kessel in de omgeving van de Sternberg zijn enkele grafheuvels gevonden. Waarschijnlijk zijn het graven uit de Keltische Hallstatt-cultuur (1200 – 700 v. Chr.). De in doorsnede 12 tot 24 meter grote heuvels zijn in de Tweede Wereldoorlog beschadigd door stellingen (ingegraven geschut).
⓮ Spoorlijn
Een koopman uit ’s-Hertogenbosch kocht in 1647 een stuk Gocher Heide van de in geldnood verkerende stad Goch. Daar legde hij als belegging het landgoed Uleus aan, met boerderijen en ook een sterrenbos en sierbos. Deze grenzen aan het Tannenbusch, gescheiden door spoorlijn en weg. Bouwwerken en bos hebben een beschermde status als cultuurlandschap.
In 1917, tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd er in het bos voor militaire doeleinden een smalspoorlijn aangelegd. Dit ter vervanging van paarden, die nog tot die tijd het mijnhout voor het Roergebied uit het bos sleepten. Bij een bombardement op 24 september 1944 is de spoorlijn verwoest.
⓫ Nierswalde / Am Klosterhuf
⓯ Naturwaldzelle Rehsohl
Na de Tweede Wereldoorlog is in het kader van het vluchtelingenprobleem en een tekort aan voedsel ongeveer 900 ha bos van het Reichswald ontgonnen. Er zijn toen drie nederzettingen aangelegd: Reichswalde, Nierswalde en Rodenwalde (nu Vorschlag). Alleen de eerste twee zijn uitgegroeid tot dorpen. Boerderij ‘Klosterhuf’ ligt precies in het midden van de voormalige kloosterhoeve. De Hertog van Gelre schonk in 1367 een drietal boerderijen met bos aan het klooster Graefenthal. In 1802 was het bos nog in bezit van de abdij. Het is later gerooid en ontgonnen voor de aanleg van Nierswalde.
Dit stuk natuurbos hoort bij het zogenaamde Naturschutzgebiet Geldenberg. Al tientallen jaren lang zijn er dergelijke stukken loofbos volledig uit productie genomen. Dit levert veel kennis op over natuurlijk bosbeheer: dat gaat niet alleen over het beheer van de toekomstige hout⓯ oogst, maar ook over het veiligstellen van de ecologische functie van het bos als leefgebied van vele planten en dieren. Hier vindt u een indrukwekkend voorbeeld van een natuurlijk bos.
⓬ Verdwenen klooster Op de steile oever van de Niers tussen Asperden en Kessel bevinden zich fundamenten van een bouwwerk uit de Laat-Romeinse tijd. Dit ‘versunkene Kloster’ (vert. verdwenen klooster) komt voor in allerlei volksverhalen. Heemkundigen zagen hierin de geboorteplaats van keizer Otto III. Dat is onwaarschijnlijk, want in de 10de eeuw was deze plek allang verlaten. De bebouwing stamt uit 370 n. Chr. en is in 413 als gevolg van aanvallen van de Franken al weer verlaten. Bij archeologisch
⓰ Beukenlaan Het mooiste stuk beukenlaan ligt op de Rendezvous, ten westen van de Grunewaldstraße ter hoogte van de oorlogsbegraafplaats. Aan de andere kant van de weg vallen vooral de onregelmatigheden in de bomenrijen op.
⓱ Rendezvous Rendezvous, oftewel ‘Hauptgestell D’ is een van de kaarsrechte hoofdwegen (‘Hauptgestelle’) die het Reichswald van west naar oost doorsnijden. Ze liggen op 200 roede (ca. 742 m) afstand van elkaar en zijn geletterd van A t/m K. Haaks daarop zijn brandgangen aangelegd. Zo ontstonden 231 rechthoeken (vroeger ‘jagen’ genoemd). De naam Rendezvous werd voor het eerst in 1716 gebruikt. Het was een verzamelpunt voor de jacht. De laatste wolf is in 1838 geschoten.
⓲ Hamstraße Er lopen nog verschillende oude wegen door het Reichswald. Een daarvan is de Hamstraße, die ⓬
van Materborn over de Wolfskuilsche Heide naar Huis Ham in het Niersdal voerde. Vandaar de naam. Al in 1439 werd de wegnaam genoemd. Het was ook de verbinding van Kleef met de Maas. Door de aanleg in de 17de eeuw van een grote weg tussen Materborn en Gennep verloor de Hamstraße zijn betekenis.
Reichswald Fietstocht
late middeleeuwen om de gemeentegrenzen tussen Bedburg-Hau en Goch te markeren. Het was in de middeleeuwen gebruikelijk om gebiedsgrenzen met een landweer aan te geven: een aarden wal beplant met een ondoordringbare haag van meidoorn of haagbeuk, met aan weerszijden een greppel. Vaak dienden ze ter bescherming van het vee op de gemeenschappelijke weiden. Bovendien kon men het verkeer beter in de gaten houden en over de daartoe bestemde wegen leiden.
www.bosgeschiedenis-euregio-rijnwaal.eu
Route Startpunt: Parkeerplaats ten noorden van de erebegraafplaats (1) aan de Grunewaldstraße GPS-data: 51.741168 N, 6.081516 E Lengte: ca. 29 km
Horeca: Nierswalder Landhaus Stettiner Straße, Nierswalde Openingstijden: ma-za vanaf 17 uur, zo van 9:30 uur tot 14 uur en vanaf 18 uur Traberhof in Kessel Openingstijden: vr-zo vanaf 16 uur Spargelhaus Ophey Openingstijden: ma-vr vanaf 14 uur, za-zo vanaf 11 uur
De route begint op de parkeerplaats van de Britse erebegraafplaats ❶. Neem de weg die het bos ingaat (dus niet de Grunewaldstraße) en ga de tweede weg linksaf (vakaanduiding 143E). Op de eerste boerderij waar u langs fietst, is een houtskoolmeiler ❷ te zien (toegankelijk via de inrit naar de parkeerplaats rechts; de aanduidingsbordjes ziet u alleen vanuit de andere rijrichting). Na nog wat boerderijen komt u op een kruising (Engelstraße), met aan de rechterkant een steen met opschrift ‘174’ ❸. Ga rechtdoor en op de volgende kruising rechtsaf (Wolfsgraben). Bij de splitsing met de weg ‘Am Forsthaus’, ziet u aan uw rechterhand het Palandswald ❹. Als alternatieve route kunt u vanaf de Engelstraße tegenover de orchideeënkwekerij een landschappelijk fraai,maar hobbelig paadje nemen dat rechtstreeks naar het Palandswald loopt.
Uw route gaat rechtdoor. Na een bocht naar links fietst u langs kleine boerderijtjes en huizen: dit is de oude bosrand waar de eerste bewoners een stuk land kaalsloegen en ont-
gonnen. De langgerekte percelen achter de huizen zijn nog goed te herkennen. U gaat rechtdoor op de kruising met de Triftstraße ❺. Iets verderop, in een lange bocht naar links, ligt links van de weg de Resepütt ❻. Even later gaat u op de kruising rechtsaf en blijft de Waldstraße volgen (niet rechtdoor op de Rodenwalder Weg!). Links ziet u een gedenksteen en verderop een gedenkplaats ❼. Bij de Dr. Franken Straße gaat u linksaf en steekt de Gocher Landstraße / Klever Straße (B9) over. Rechtdoor op de Hauer Grenzweg, over een spoorwegovergang en op de splitsing (Bedburger Straße / Saalstraße) linksaf en meteen rechtsaf de Pulverturmstraße in. Deze weg loopt parallel aan het Tannenbusch
❽ dat aan uw rechterhand ligt. Bij de hoek
van het bos gaat u rechtsaf in de Kirchstraße. Links kunt u achter de boerderijen de restanten van een zgn. landweer ❾ zien liggen. De met bomen begroeide wal loopt parallel aan de Kirchstraße. Als u een stukje verder doorfietst op de Kirchstraße (daarna terug naar de splitsing), ziet u nog wat restanten ervan in het open landschap.
Doorgang met fietstassen is mogelijk; hebt u een fietskar achter de fiets, dan kunt u beter rechtsaf gaan op de Bedburger Straße (in noordelijke richting), dan eerste weg linksaf (Buschwaldstraße) en weer linksaf op de B9 tot de afslag Uliusstraße (markering X7). Daar pakt u de route weer op.
de op de kaart ingetekende alternatieve route. U gaat linksaf op de Triftstraße, omlaag in de richting van Asperden. Na een paar huizen aan uw rechterhand gaat u vóór de Niers rechtsaf langs de bosrand van het Reichswald. De steile heuvel naast u heet Kalvariberg. In het voorjaar, voordat het blad aan de bomen zit, hebt u hier goed uitzicht op de omgeving. U passeert het verdwenen klooster ⓬, tussen de weg en de Niers, er is helaas niets meer van te zien. Daarna maakt u een steile klim naar boven op de stuwwal en gaat u op de kruising linksaf.
Op de Uliusstraße (nog steeds markering X7) komt u langs een klein bosje, het Uleusbusch ❿. U steekt de B9 over en volgt schuin linksaf, langs Forsthaus Pfalzdorf, de Waldstraße naar Nierswalde. Waldstraße blijven volgen, langs boerderij ‘Am Klosterhuf’ ⓫. Daarna rechtsaf op de splitsing, de Kesselstraße in. U fietst langs Nierswalde naar de kruising met de Triftstraße (zie 5). Hier bevindt zich het tracé van de voormalige spoorlijn (zie 14) door het bos naar Station Pfalzdorf.
Avontuurlijke fietsers kunnen nu vóór de bocht naar rechts het stenige paadje linksaf naar de Niers nemen. Lange broek aanbevolen, niet geschikt voor fietskarren. Bij de voetgangersbrug rechtsaf op wandelroute A5. Bij de volgende kruising bent u weer op de fietsroute.
Wie het volgende deel van de fietsroute wil vermijden, volgt vanaf de kruising Asperberg / Triftstraße
Bij de eerste grote kruising wordt de weg opeens breder: vroeger liep er een spoorlijn ⓮
Voorbij een parkeerplaats volgt u nog korte tijd de bosrand. Hier bevinden zich enkele grafheuvels ⓭. Tegenover de weg ‘Zum Horn’ (met horeca) gaat u over een wildrooster het bos weer in.
langs deze weg. Bij de volgende kruising, met de Karterspielerweg, boog deze spoorlijn af in noordwestelijke richting. Dat is nu nog te herkennen aan de zichtlijn in een hoek van 45°. U blijft rechtdoor gaan (let op de genummerde stenen), tot de tweede kruising bij bosvakken 111 en 78. Daar gaat u linksaf. Aan uw rechterhand ligt de zogenaamde Naturwaldzelle Rehsohl ⓯. U fietst door een oude beukenlaan ⓰ en steekt de hoofdweg (Grunewaldstraße) over. De beukenlaan loopt nog een stuk door en staat bekend als Rendezvous ⓱. Tel de kruisingen. Net vóór de derde grote kruising ziet u aan beide zijden van de weg een bijna dichtgegroeid pad, dat is de Hamstraße ⓲, een zeer oude verbindingsweg. Ga terug naar de eerste kruising geteld vanaf de hoofdweg en ga hier linksaf (markering wandelroute A1). Op de volgende grote kruising gaat u rechtsaf naar het startpunt van uw fietstocht.
Reichswald Fietstocht
De route gaat vanaf de splitsing het dennenbos in. U volgt nu een tijd de markering van wandelroute X7. Bij de parkeerplaats steekt u de Bedburger Straße over en volgt de route in zuidelijke richting naar de spoorwegovergang met twee draaihekken.
Reichswald Fietstocht
