Het Platform VO-HO organiseert een conferentie met als onderwerp: Onderzoek doen in het vo als voorbereiding op het ho

Het Platform VO-HO organiseert een conferentie met als onderwerp: ‘Onderzoek doen in het vo als voorbereiding op het ho’ Wanneer

Donderdag 12 december 2013 van 14.30 – 18.30 uur

Waar

Het Citadel College in Nijmegen-Noord (Lent)

Doelgroep

(Vak)docenten, mentoren, begeleiders, decanen, coördinatoren, leidinggevenden en onderwijs(des)kundigen van Platformscholen bovenbouw havo en vwo en vertegenwoordigers van hbo en wo

Programma 14.30 - 15.00

Ontvangst

15.00 - 16.30

• Lezing van prof. dr. P. Meijer van de Radboud Docenten Academie • Interview met (oud-) leerlingen met een bijzonder profielwerkstuk • Presentatie onderzoek van RU en HAN naar presteren eerstejaars gerelateerd aan de school van herkomst

16.30 - 17.45

8 parallelle sessies: presentaties en workshops

17.45 – 18.30

Informele afsluiting met broodjes en een drankje

Inschrijven Inschrijven kan tot uiterlijk 5 december. U kunt hiervoor een mail sturen naar [email protected] Voor nadere informatie kunt u zich wenden tot: Steef Woldinga 06 - 209 68 678 [email protected] Ad van Hout 024 - 361 61 44 [email protected]

Uitnodiging conferentie Platform VO-HO 12 december 2013 1

Het thema van de conferentie Hoe leren we studenten wetenschappelijk onderzoek te doen? Hoe verwerf je de onderbouwing van het handelen in complexe situaties in het latere beroep? Met deze twee kernvragen bereiden universiteiten en hogescholen hun studenten voor op een loopbaan in een kennisintensieve samenleving. Met een optimale voorbereiding in het vo maken studenten een vliegende start in het ho. Maar hoe ziet die voorbereiding er dan uit? Hoe zorgen we ervoor dat toekomstig studenten al in het havo en vwo een onderzoekende houding ontwikkelen? Of al ervaring opdoen door zelf onderzoek te doen? In deze conferentie proberen we vanuit verschillende invalshoeken antwoorden te vinden. Onderzoekers komen aan het woord, docenten, decanen, leerlingen en oud-leerlingen (studenten). En uzelf natuurlijk. Het programma kent een plenair gedeelte en 8 parallelle sessies. De conferentie wordt afgesloten met broodjes en een drankje.

Plenair programma Het plenaire deel begint met een lezing van prof. dr. Paulien Meijer, als hoogleraar verbonden aan de Radboud Docenten Academie. Daarna vindt een interview plaats met oud-leerlingen van enkele Platformscholen die als havist of vwo’er een bijzonder profielwerkstuk maakten. Als afsluiting van het plenaire deel presenteren we de resultaten van (nieuw) onderzoek van de RU en de HAN naar de vraag of er een relatie is tussen het presteren van eerstejaars en de school van herkomst.

Onderzoek doen door leerlingen vraagt om onderzoek doen door docenten Door prof. dr. Paulien Meijer

Kritisch en analytisch denken van leerlingen Onderzoek doen is onlosmakelijk verbonden aan het hoger onderwijs. Om je als leerling goed te kunnen oriënteren op de verschillende mogelijkheden op hogeschool en universiteit, moet je al op school kunnen ervaren wat het betekent om onderzoek te doen. De manier van onderzoek doen verschilt weliswaar per (vak)discipline: scheikundig onderzoek is bijvoorbeeld iets anders dan historisch onderzoek, maar in wezen hebben ze hetzelfde doel: het ontwikkelen van het kritisch en analytisch denken van leerlingen. En voor dit type leren is de rol van de omgeving en dan vooral die van de begeleidende docent, cruciaal. Onderzoekende houding van professionals Wat betekent dit voor docenten, en voor de schoolleiding? Op steeds meer scholen doen docenten ook onderzoek. Daarbij werken die scholen samen met instituten voor wetenschappelijk onderzoek. Docenten werken als het gaat om onderzoek ook steeds vaker samen met hun leerlingen. Dit biedt kansen voor zowel de verdere professionalisering van docenten, als voor het leren van leerlingen. Voor schoolleiders vraagt dit alles om meer dan alleen het creëren van randvoorwaarden, maar ook een onderzoekende houding van henzelf. Onderzoek door leerlingen kan alleen zinvol worden vormgegeven als ook hun omgeving (de school, de docenten) een onderzoekende houding heeft. Paulien Meijer is hoogleraar en wetenschappelijk directeur van de Radboud Docenten Academie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Als voormalig docente Maatschappijleer en door jarenlange ervaring als lerarenopleider, richt zij zich in haar onderzoek op de professionele ontwikkeling van zowel leraren in opleiding als ook die van de ervaren docenten. Binnen die laatste groep heeft het doen van onderzoek, en dan vooral de docent-onderzoeker, haar speciale interesse.

Uitnodiging conferentie Platform VO-HO 12 december 2013 2

Oud-leerlingen vertellen over hun profielwerkstuk ‘Griekse oorlogen in de brugklas’ – door Veroni Heijltjes, oud-leerling Liemers College ‘Invloed van kleurstoffen in voeding op vogels’ - door Marilou Lap, oud-leerling Candea College ‘De nauwkeurigheid van het startpistool bij schaatsen’ – door Kjell van den Boogert, leerling SSgN

Parallelle sessies: presentaties en workshops 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Je ontdekt het op de onderzoekende school WON-scholen en Technasia De onderzoekende hbo-student ‘In de waan van de dag’ Onderzoek en het profielwerkstuk Excellente onderzoeksopdrachten voor vwo’ers LOB = onderzoek doen naar jezelf en je studiemogelijkheden Leerlijn onderzoek

1. Je ontdekt het op de onderzoekende school Presentatie/workshop Jolanda van den Broek, Paulien Sigmans en Bart Boonen, Citadel College Nijmegen

Op het Citadel College wordt een onderzoeks- en ontwerpleerlijn ontwikkeld voor klas 1 t/m 5-6 havo en vwo. De daarbij behorende competenties worden van klas 1 t/m 6 gestructureerd aangeleerd via het POCO model, waarbij leerlingen begeleid worden van ‘de docent bepaalt, naar de docent begeleidt’ en uiteindelijk naar het doen van zelfstandig onderzoek. Met de keuzerichtingen Art, World en Science sluit de leerlijn aan bij de belangstelling van leerlingen. Tijdens de workshop doorlopen de deelnemers de verschillende fases van het onderzoek, zoals die ook aangeleerd worden bij de leerlingen. Er wordt ingegaan op de visie, het POCO model, de onderzoekscirkels, het leerplan en de drie verschillende keuzevakken; Art, World en Science.

Jolanda van den Broek, afdelingsleider vmbo-t, havo, vwo: ‘Hier kun je jouw talenten en interesses verder ontdekken en ontwikkelen. Bijvoorbeeld bij de Onderzoek & Ontwerp uren. Of in de vwo+ klas die aansluit bij ons streven naar verbreding en verdieping. Dit zijn initiatieven naar mijn hart, omdat het leerlingen helpt het beste uit henzelf te halen’. Paulien Sigmans en Bart Boonen zijn docenten en onderzoekscoördinatoren op het Citadel College

Uitnodiging conferentie Platform VO-HO 12 december 2013 3

2. Wat zijn WON-scholen scholen en Technasia en wat doen ze? ze Presentatie Marco Thörig, Canisius College Nijmegen

Het Canisius College is lid van de WONWON akademie, een groeiend samenwerkingsverband van nu vijftig scholen die hun vwo-leerlingen vwo met het vak Wetenschapsoriëntatie etenschapsoriëntatie een (pré)wetenschappelijke vorming geven. Op het Canisius College is wetenschapsoriëntatie hapsoriëntatie een e extra uitdaging voor een selecte groep van leerlingen die 'wat over hebben’; het ontwikkelen van een onderzoekende houding staat daarbij centraal. In de onderbouw maken leerlingen kennis met een breed scala aan onderzoeksonderwerpen en -methoden methoden in zowel de alfa, bètabèta als gammarichting. In de vierde klas ligt het zwaartepunt op theoretische verdieping en in de vijfde klas maken leerlingen vervroegd hun profielwerkstuk. In de presentatie wordt ingegaan op de structuur en werkwijze van de WON-akademie, akademie, de invulling ervan op het Canisius College, op de roostering en programmering en natuurlijk op de ervaringen van het docententeam en de leerlingen.

Marco Thörig is docent Biologie, iologie, anw en nlt op het Canisius College en is als coördinator en docent betrokken bij het invoeren van wetenschapswetenschaps oriëntatie als schoolvak op zijn school.

Presentatie André Steenbergen en Otto van Driel, Candea College Wat is uitdagend en motiverend onderwijs voor leerlingen met interesse in bèta en techniek op vwo en havo? Uit deze vraag is de formule van het technasium ontstaan. Een school die kiest voor het technasium onderschrijft vijf doelstellingen: 1. Onderzoek en ontwerpen aanbieden als examenvak 2. Samenwerken met bedrijfsleven en hoger onderwijs 3. Didactiek richten op denken en doen 4. Een werkplaats inrichten 5. Een technasiumcultuur inrichten. Het technasium introduceert een beroepsgerichte component in het onderwijs op vwo en havo. Dat opent perspectieven voor leerlingen, scholen, hoger onderwijs en bedrijfsleven. Op het Candea College is het technasium populair bij vwo-leerlingen vwo leerlingen met belangstelling belangst voor techniek en science. Daarom heeft de school nu ook een HavoTech ontwikkeld. De kern van HavoTech is ontwerpen en onderzoeken. Leerlingen gaan bijvoorbeeld een landschapspark ontwerpen of onderzoek doen naar de toepassing van audiovisuele hulpmiddelen hulpmiddelen in een zorgcentrum voor ouderen. In de presentatie wordt besproken hoe het Candea College vorm geeft aan het technasium, wat de vijf doelstellingen betekenen voor technasiasten en docenten en vooral hoe de beroepsgerichte component en de samenwerking ng met het bedrijfsleven interfereren met de rest van het onderwijs. André Steenbergen is docent, Otto van Driel technator bij het Technasium Candea College

Uitnodiging conferentie Platform VO-HO VO 12 december 2013 4

3. De onderzoekende hbo--student Workshop Janneke van der Steen, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Het hbo wil studenten opleiden tot kritische professionals. Een van de manieren om dat te bereiken is te werken aan een onderzoekende houding. Binnen alle opleidingen van de HAN wordt gewerkt met een onderzoeksleerlijn of wordt een onderzoeksleerlijn voorbereid. v Zo’n leerlijn geeft de opleiding houvast om onderzoek een plek te geven in het curriculum en te werken aan de onderzoekende houding. Veel opleidingen sluiten ook af met een afstudeeronderzoek, waarin de student laat zien dat hij een vraagstuk uit u zijn eigen praktijk onderzoeksmatig kan benaderen en daarmee ook kritisch is op zijn handelen. Binnen de lerarenopleidingen van de HAN krijgt de onderzoeksleerlijn steeds meer handen en voeten. Janneke van der Steen geeft een kijkje in de keuken en laat zien wat dit vraagt van studenten en lerarenopleiders en laat ook zien welke dilemma’s zich daarbij daarb voordoen. Janneke van der Steen is onderzoeker onderzoeker bij het Kenniscentrum Kwaliteit van Leren L van de Faculteit Educatie (HAN). Zij begeleidt studenten en leraren bij het doen van onderzoek in hun eigen praktijk Daarnaast is ze betrokken bij het ontwerpen ontwerpen van de onderzoeksleerlijn van de Faculteit Educatie en doet zelf onderzoek naar de begeleiding, kwaliteit en opbrengsten van praktijkonderzoek.

4. ‘In de waan van de dag’ op school een onderzoekende houding ontwikkelen. Is dat mogelijk? Presentatie / workshop Maartje Buijs, Liemers College Zevenaar

Een onderzoekende houding is de norm volgens het recent gesloten Onderwijsakkoord. Deze onderzoekende houding zou op elk niveau in het onderwijs zichtbaar moeten zijn: van directie tot leerling. Maar hoe kun je dat realiseren op een school? De waan van de dag en de neiging om problemen direct op te lossen verhinderen vaak om eens goed stil te staan bij je eigen onderwijs of onderwijsorganisatie. In deze sessie ie vertelt Maartje Buijs wat het onderzoeksteam van het Liemers College heeft geprobeerd (met wisselend succes) om de onderzoekende houding bij zowel directie, docent als leerling te stimuleren, met de tips en trucs die daarbij horen. Daarnaast gaat u zelf als deelnemer aan deze sessie, in de rol van docent of leidinggevende, aan de slag om vanuit een onderzoekende houding een probleem aan te pakken. Maartje Buijs is docente geschiedenis op het Liemers College. Tijdens haar master Academisch meesterschap deed zij onderzoek naar mogelijkheden om leerlingen met behulp van verschillende soorten huiswerk-opdrachten opdrachten actiever te maken in de les. Zij is zowel onderzoekscoördinator op het Liemers College als binnen de Academische Opleidingsschool Quadraam. Uitnodiging conferentie Platform VO-HO VO 12 december 2013 5

5. Onderzoek doen voor het profielwerkstuk Presentatie / workshop Saskia van der Jagt, Coornhert Gymnasium Gouda en VU Amsterdam

Het begeleiden van leerlingonderzoek voor het profielwerkstuk vergt naast vakinhoudelijke ook onderzoeksvaardigheden van de bètadocent. Het uitbreiden en verdiepen van deze onderzoeksvaardigheden staat centraal in het deel van de workshop dat Saskia van der Jagt verzorgt. De focus ligt hierbij op de nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en validiteit van een natuurwetenschappelijk onderzoek. Resultaat: profielwerkstukbegeleiders krijgen meer grip op het onderzoek dat leerlingen bedenken en uitvoeren, zonder leerlingen (en begeleiders) in een strak keurslijf te dwingen.

Saskia van der Jagt laat zien hoe je leerlingen kunt begeleiden bij: • het vooronderzoek ten behoeve van hun profielwerkstuk • het schrijven van hun onderzoeksplan • het bedenken van een (uitvoerbare) onderzoeksopzet • het opbouwen van de bewijsvoering • het trekken van een conclusie Saskia sluit af met een gesprek over de vraag hoe je profielwerkstukken moet beoordelen. Saskia van der Jagt is docent Biologie en profielwerkstukcoördinator op het Coornhert Gymnasium Gouda. Zij is ook promovenda Leren onderzoeken in de bètavakken aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In haar onderzoek heeft zij veel expertise opgedaan en lesmateriaal ontworpen over hoe leerlingen begeleid kunnen worden bij het doen van onderzoek. Zij heeft deze inzichten en materialen gebruikt om het profielwerkstuktraject op het Coornhert Gymnasium zo te verbeteren dat het doen van onderzoek voor leerlingen (meer) relevantie en diepgang heeft gekregen. Deze ideeën heeft zij inmiddels met profielwerkstukbegeleiders van diverse scholen in de Randstad gedeeld.

Presentatie Odin Dekkers, Pre-University College Humanities, Radboud Universiteit Nijmegen Odin Dekkers sluit aan op de bijdrage van Saskia van der Jagt. Odin ziet het profielwerkstuk op het vwo als een synthese van kennis, kunde en vaardigheden, waarin de voorbereiding op de stap naar het wetenschappelijk onderwijs vorm krijgt. Een profielwerkstuk is in die zin niet anders dan een thesis – alleen nu op ingangsniveau voor het universitaire onderwijs. Op de universiteit merk je al snel of die voorbereiding goed is geweest of dat ze te wensen overlaat. Met de toenemende druk op de studieduur is de mogelijkheid om eenmaal ingestroomd aan de universiteit nog deficiënties weg te werken, minimaal geworden. Die goede voorbereiding moet dus plaatsvinden in het vwo. Daar kan de universiteit scholen bij helpen. In Nijmegen is daarvoor de Profielwerkstukstarter ontworpen. Odin Dekkers laat zien hoe die Profielwerkstukstarter vooral in de sfeer van de alfa- en gammavakken, vorm geeft aan die W in vwo. Odin Dekkers is hoogleraar Engelse letterkunde en directeur onderwijs aan de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit. Ook is hij directeur van het Pre-University College Humanities.

Uitnodiging conferentie Platform VO-HO 12 december 2013 6

6. Junior Consultancy Training: een zoektocht naar ‘excellente’ opdrachten voor vwo’ers Workshop Margriet van Vianen, Wageningen Universiteit .

Het Bètasteunpunt Wageningen heeft het project Junior Consultancy Training (JCT) opgezet. Hierin worden multidisciplinaire opdrachten ontwikkeld en vervolgens aangeboden aan excellente leerlingen van het voortgezet onderwijs. Omdat de opdrachten een ‘open eind’ hebben en experts van Wageningen University optreden als opdrachtgevers komen leerlingen ook nadrukkelijk in aanraking met het doen van onderzoek.

In deze sessie gaan we op zoek naar opdrachten die excellente leerlingen kunnen uitdagen. In groepjes proberen we criteria op te stellen voor deze opdrachten. Met één van de JCT-opdrachten gaan we aan de slag: ‘het multifunctionele landschap’. Om een beeld te geven van mogelijke uitkomsten presenteren we de leerling-resultaten van de opdracht. Uiteindelijk volgt er een discussie. Deze sessie is vooral bedoeld voor docenten die graag vorm en inhoud willen geven aan onderwijs voor hun excellente leerlingen. Margriet van Vianen is projectcoördinator Junior Consultancy Training bij Bètasteunpunt Wageningen

7. LOB = onderzoek doen naar jezelf en je studiemogelijkheden Presentatie/workshop Sandra Goulmy en leerlingen, Het Stedelijk, Zutphen

Onderzoek doen in het vo als voorbereiding op het ho? Natuurlijk, dat doen leerlingen óók als het gaat om het maken van een studiekeuze! Onderzoek doen naar jezelf en je studiekeuzemogelijkheden? Hoe pakken leerlingen dat aan en hoe ervaren ze dat? Welke manieren zijn er? Welke elementen zijn belangrijk bij dit soort onderzoek? Allemaal vragen rondom het thema LOB, loopbaan oriëntatie en begeleiding. Vragen die niet alleen belangrijk zijn voor de decaan,maar ook voor alle andere actoren in het vo en ho. In de workshop vertellen leerlingen over hun ervaringen, gevoelens, overwegingen. Deelnemers worden uitgenodigd vragen te stellen. Sandra Goulmy legt in een presentatie de verbinding tussen de inbreng van leerlingen met theorie over loopbaancompetenties en studiekeuzebegeleiding. Ze brengt ook haar eigen ervaringen in. De opbrengst van de presentatie/workshop is dat deelnemers vanuit hun eigen perspectief en rol (vo-ho) zich een beeld kunnen vormen van hoe studiekeuzeonderzoek bij leerlingen verloopt en hoe je dit effectief kunt ondersteunen. Sandra Goulmy is decaan Vakcollege, MAVO en Lyceum van Het Stedelijk in Zutphen Uitnodiging conferentie Platform VO-HO 12 december 2013 7

8. Hoe ontwerpt een school een leerlijn onderzoek? Presentatie Frans Arts, Maaslandcollege Oss

Het Maaslandcollege in Oss heeft vanaf de brugklas een leerlijn onderzoek doen ingebed in het programma van het vwo. Wat was daarvoor de aanleiding voor het onderzoeksprogramma en welke stappen heeft deze school daarvoor gezet om zover te komen? Wat verwacht het Maaslandcollege dat de leerlingen op dit gebied uiteindelijk kunnen? Welke onderzoeksstappen moeten zij kunnen zetten en welke (academische) vaardigheden moeten zij zich eigen gemaakt hebben? Frans Arts is conrector onderwijs op het Maaslandcollege.

---------------------------------------------------------------------------------------------------Wat betekent de nieuwe wet voor aanstaande studenten? proefstuderen, een soort assessment of een combinatie daarvan. De opleiding mag geen geld vragen voor de ‘studiekeuzecheck’. Na afloop krijgt elke aanmelder die aan de ‘studiekeuzecheck’ heeft deelgenomen een advies. Zo’n advies is geen selectie-instrument: de aanmelder die zich uiterlijk 1 mei heeft aangemeld heeft een toelatingsrecht, ongeacht de vraag of het advies positief of negatief is. Meldt deze aanmelder zich na 1 mei aan voor een andere opleiding dan behoudt hij ook voor die opleiding het recht op toelating. De opleiding kan dan wel de studiekeuzecheck (opnieuw) verplicht stellen.

Per 1 september 2013 is voor het hoger onderwijs de nieuwe wet ‘Kwaliteit in Verscheidenheid’ in werking getreden. Deze wet bevat een aantal bepalingen die van groot belang zijn voor scholieren in het vwo en havo en studenten mbo die zich voorbereiden op een studie in het hoger onderwijs. En natuurlijk ook voor hun begeleiders zoals schooldecanen, mentoren en studieloopbaanbegeleiders. Hieronder volgen de belangrijkste bepalingen van die nieuwe wet. •

Aanstaande studenten moeten zich uiterlijk 1 mei via Studielink aanmelden voor een opleiding in het hbo of wo.

•

Aanstaande studenten die zich uiterlijk 1 mei voor een opleiding hebben aangemeld moet de betreffende opleiding in het hoger onderwijs een zogenaamde ‘studiekeuzecheck’ aanbieden. De opleiding kan omgekeerd deelname aan zo’n ‘studiekeuzecheck’ verplicht stellen. De opleiding bepaalt hoe deze ‘studiekeuzecheck’ wordt vormgegeven. Het kan het invullen van een digitale vragenlijst zijn, een gesprek, een vorm van

•

Aanstaande studenten die zich ná 1 mei aanmelden voor een opleiding in het hoger onderwijs hebben niet langer een recht op toelating en hebben ook geen recht op een ‘studiekeuzecheck’. Ze zijn toelaatbaar en de instelling c.q. opleiding bepaalt onder welke condities hij of zij kan worden toegelaten. Dat kan bijvoorbeeld door het verplicht deelnemen aan een studiekeuzecheck. Eventueel kan de inschrijving zelfs geweigerd worden.

Uitnodiging conferentie Platform VO-HO 12 december 2013 8

•

De verplichting voor aanstaande studenten om zich uiterlijk 1 mei aan te melden gekoppeld aan de wettelijke invoering van een ‘studiekeuzecheck’ geldt niet voor aanstaande studenten die zich aanmelden voor een opleiding met een numerus fixus waarvoor een selectieprocedure geldt. Voorbeelden daarvan zijn de kunstopleidingen en de opleiding fysiotherapie in het hbo en de opleidingen geneeskunde en tandheelkunde in het wo.

Bovenstaande bepalingen in de nieuwe wet beogen vooral de matching (‘de juiste student op de juiste plek’) te bevorderen en daarmee de vaak nog te grote uitval in het eerste jaar van het hoger onderwijs te verminderen. Andere relevante bepalingen in de nieuwe wet zijn: •

•

Een propedeutisch diploma van een hboopleiding (na havo of mbo) geeft niet langer een automatisch recht op toelating voor een wo-bachelor. Wo-opleidingen kunnen vanaf nu aan deze categorie studenten aanvullende eisen stellen, bv. wiskunde A of B op vwo-eindexamenniveau. De centrale (gewogen) loting voor opleidingen waarvoor te weinig plaatsen zijn wordt op termijn afgeschaft. Deze opleidingen gaan vanaf nu dan ook steeds meer decentrale selectie toepassen. Eindcijfers van de voor-examenklas of eindexamencijfers mogen bij die decentrale selectie een rol spelen, maar niet als enige.

•

In het hbo worden voor vwo’ers driejarige trajecten ingericht.

•

De titulatuur voor hbo-afgestudeerden wordt deels gelijk aan die in het wo; de NVAO bepaalt welke titel van toepassing is.

Welkom CSG De Heemgaard in Apeldoorn is recent lid geworden van het Platform VO-HO. Voor een volledig overzicht van instellingen / scholen aangesloten bij het Platform zie: http://www.han.nl/start/corporate/decanen/aansl uiting-vo-hbo/platform-vo-hbo/

Colofon De nieuwsbrief van het Platform verschijnt twee maal per jaar. Redactie: Steef Woldinga Ad van Hout Marina Beckers

06 - 209 686 78 024 - 361 61 44 024 - 353 04 52

Contact: Voor aanmelden en afmelden van abonnees, voor het reageren op de inhoud en voor het leveren van een bijdrage is ons emailadres: [email protected]

Uitnodiging conferentie Platform VO-HO 12 december 2013 9