‘Het is onze Bijbel’ IN DIT NUMMER:
Meer dan
Bijbelvertaalwerk
magazine van wycliffe bijbelvertalers
Achtergrond Onderwijs in de moedertaal Recept bananencake Van Benschop tot Benin Fotoreportage Madagaskar
Inhoud
Plof. Weer een magazine over het Bijbelvertaalwerk op uw mat. Of toch niet? Het vertalen van Gods Woord is een belangrijk deel van ons werk. Dat is u vast niet ontgaan want we schrijven hier vaak over. Juist daarom leek het ons leuk om u dit keer mee te nemen in het grotere verhaal. Want het Bijbelvertaalwerk staat niet op zich. Maar dat leest u vanzelf. Veel leesplezier!
6
Betrokken
Arie van Es uit Benschop:
“In Benin is een Bijbel in de eigen taal de eerste behoefte van elke kerk.”
April 2015 Over Volken & Talen Volken & Talen is een jaarlijkse uitgave van Wycliffe Bijbelvertalers. Wycliffe geeft door een unieke combinatie van Bijbelvertalen, alfabetisering, wetenschappelijk werk en dienstverlening gehoor aan de zendingsopdracht. We laten u graag zien wat er door uw steun gerealiseerd is! Voorpagina Een Kapingamarangi-jongen lacht naar de camera. Zijn taalgroep werkte zelf aan een vertaling van de Bijbel in hun moedertaal. Lees er meer over vanaf pagina 26 van dit magazine.
8
Achtergrond Bijbelvertaalwerk is veel meer dan alleen het beschikbaar stellen van de Bijbel in de eigen taal.
Foto’s Elyse Patten, Heather Pubols, Kahunapule Michael Johnson, Joanne van der Vlist, Petra Petersen, Marc Aarnoudse, Dianne Lodewijks, Gerard ter Horst, Marian Hagg, Albert en Jacomine Verhoeff, Tiemen van Meijeren, Gerlise Teseling (kleurplaat), iStock. Postbus 150 3970 AD Driebergen (0343) 51 74 44
[email protected] www.wycliffe.nl IBAN: NL44 RABO 0145 2886 76 BIC: RABONL2U RSIN-nummer: 804 855 110 Gedrukt op FSC papier.
16
Kleurplaat
14 den... Als kinderen bid
2
wycliffe magazine
18
Toelichting
Een Bijbelvertaling: wat komt er allemaal bij kijken?
l in Bijbe Devan je h
19
Fotorapportage Joanne van der Vlist neemt
Juist in een omgeving van geweld, onrust en verdr iet is er behoefte aan een Bijbel in de eigen taal.
u mee naar Madagaskar.
22
Project
13
Uitgezonden Wat beweegt twee jonge Urkers om naar Tanzania te verhuizen?
26
Nieuws
Houtsnijders in Micronesië werken
24 Column Sorry, wij zijn geen
De kogels vlogen Bertin letterlijk om de oren.
aan Bijbel in hun moedertaal.
25 Prikbord Nieuwe app ‘Parallel Bible’: deel je favoriete Bijbelteksten en foto’s.
Bijbelvertalers.
29
Doen
Maak je eigen bananencake naar Papoea-NieuwGuineesch recept
30
School in actie
n de taa hart l
Scholieren van het Wartburg College halen € 8.000 voor Wycliffe op met stroopwafelactie
32
Taalbloopers wycliffe magazine
3
foto: elyse patten
VOORWOORD
Veranderde levens De Wycliffe Bijbelvertalers, dat zijn we al meer dan 45 jaar. Met volle overtuiging, omdat we geloven in de kracht van Gods woord zoals in Jesaja 55:11 staat: “Zo zal Mijn woord zijn dat uit Mijn mond uitgaat: het zal niet vruchteloos tot Mij terugkeren, maar het zal doen wat Mij behaagt, en het zal voorspoedig zijn in hetgeen waartoe Ik het zend.” Maar dan moet de Bijbel wel open gaan. Logisch zult u zeggen. Helaas zien we met regelmaat dat vertalingen slecht gebruikt worden. Dat was de reden dat we in Papoea-NieuwGuinea een onderzoek gestart zijn naar het gebruik van de Bijbel. We bezoeken daarbij een aantal taalgemeenschappen waar de Bijbel al vertaald is. Tijdens dit bezoek kijken we hoe de taalgroep de Bijbel gebruikt en proberen er achter te komen waarom dat zo is. Op deze manier kunnen we de opzet van nieuwe Bijbelvertaalprojecten verbeteren. Het meest recente bezoek aan een taalgroep leverde onlangs een positief verslag op. René en Lydi van den Berg schreven: ”De Gapapaiwa-taal bleek springlevend te zijn, en het Gapapaiwa Nieuwe Testament werd in bijna alle kerkdiensten en bijeenkomsten gelezen.“ Wat een bemoediging! René mocht tijdens zijn bezoek ook nog een rol spelen in een verzoeningsproces tussen twee kerkelijke groepen. De leiders, die elkaar al twee jaar lang niet gesproken hadden, kunnen elkaar nu weer recht in de ogen kijken. Hier zie je dat de Bijbel spreekt in een conflict. Geweldig voor René en Lydi om dat mee te mogen maken, en om de vreugde daarover te proeven bij de mensen. Daar waar Gods Woord spreekt, gaat gebeuren wat Hij voor ogen heeft. God verandert mensen door Zijn Woord. Dat is waar wij aan mee willen werken. Doet u ook mee?
Bram van Grootheest Directeur
4
wycliffe magazine
PRIKBORD
NIEUWS
2016=Bijbeljaar Volstrekt ongewoon. De Bijbeluitgave die Erasmus in 1516 op de markt bracht was destijds wereldnieuws en had grote invloed op de Reformatie. Het Nieuwe Testament kon weer gelezen worden in de taal waarin het geschreven was. Refo500 vraagt in 2016 aandacht voor de Bijbel, met als aanleiding de 500e verjaardag van de uitgave van Erasmus. Er zijn onder andere tentoonstellingen in Museum Catharijne-convent in Utrecht en in Museum Gouda. De officiële opening van het Bijbeljaar is op D.V. 31 oktober 2015 in Gouda. bron: www.refo500.nl
ONDERZOEK
Duitsers zonder Bijbel
Lees je
Meer dan de helft van de –miljoenen– Duitse protestan-
Bijbel,
ten leest nooit in de Bijbel. Ruim een kwart (28 procent) doet dit zelden, 14 procent af en toe. „Slechts 5 procent houdt zich intensief bezig met het Boek der boeken.”
bid elke dag
De cijfers zijn te lezen op de tentoonstelling ”De Bijbel, Boek van de joden, Boek van de christenen” in het Duitse Bremen. bron: reformatorisch dagblad, 19 februari 2015
STATISTIEKEN
Nog 1859 talen
Volgens de laatste cijfers beschikken nog ten minste 1,3 miljard mensen niet over de volledige Bijbel in hun moedertaal.
Europa 43 Amerika 72
Azië 582
Geschat wordt dat ongeveer 180 miljoen mensen tenminste 1.859 talen spreken waarin ‘waarschijnlijk een Bijbelvertaling moet worden gestart’. Van 2195 talen in
Afrika 759
Totaal 1859
meer dan 130 landen is bekend dat er
Oceanië 403
vertaalwerk of taalontwikkeling gaande is. Bij ongeveer 78% van deze taalprojecten is personeel van Wycliffe betrokken.
wycliffe magazine
5
BETROKKEN
Van Benschop tot Benin Als kerkelijke gemeente kun je direct verschil maken voor een Wycliffe-project ergens op de wereld. Arie van Es is 63 jaar en diaken bij de Hervormde gemeente in Benschop. We vroegen hem naar de betrokkenheid van zijn gemeente bij het Idaasha-project in Benin.
Vertel eens iets over jullie gemeente.
diensten vormen het hart van ons
Idaasha eruit in de praktijk?
gemeenteleven. De heldere verkon-
“Onze gemeente in Benschop had de
“De Hervormde gemeente Benschop is
diging neemt daarbij een centrale plaats
financiering van het Idaasha-project
een actieve veelkleurige gemeente
in. Onze gemeente ziet het als een
graag volledig voor haar rekening
binnen de Protestantse Kerk in Neder-
opdracht om dienstbaar te zijn aan de
genomen. Helaas ontbreken ons de
land. We behoren binnen de PKN tot
opbouw van Gods Koninkrijk.”
financiële middelen om dat te doen.
gemeenten die zich rekenen tot de Gereformeerde bond. Dit betekent dat we de hele Bijbel zien als het geïnspireerde Woord van God. De zondagse testlezers aan het werk
Daarom bedachten we dat het mooi
Hoe is uw kerk betrokken geraakt bij het Bijbelvertaalwerk?
zou zijn om er een gezamenlijk project
“Eén van onze gemeenteleden, Dianne
dan ook dit Bijbelvertaalwerk in ons
Lodewijks, kwam als lid van de
gezamenlijke kerkblad onder de
zendingscommissie van onze gemeente
aandacht brengen bij onze gemeente-
voor het eerst in aanraking met het
leden.”
van te maken met alle gemeenten in de Lopikerwaard. Gezamenlijk kunnen we
werk van Wycliffe Bijbelvertalers. Het 2007 werkt ze bij de afdeling Projecten
Hoe zien jullie de betrokkenheid bij het project in de toekomst?
van het Wycliffe-kantoor in Driebergen.
“Door gebed voor het project en de
Dianne bracht het Idaasha Bijbel-
jaarlijkse financiële bijdrage volgen we
vertaalproject in Benin onder de
de ontwikkelingen van het vertaalteam
aandacht van de diaconie. Dit was voor
in Dassa met grote belangstelling. Vorig
de Hervormde Gemeente Benschop
jaar nodigden we de andere betrokken
aanleiding om ons te bezinnen op onze
diaconieën uit voor een presentatie over
rol in het Bijbelvertaalwerk.”
het project. Na deze avond besloot de
Hoe ziet jullie betrokkenheid bij het
diaconie om jaarlijks een vast bedrag
werk liet haar niet meer los en sinds
6
wycliffe magazine
v.l.n.r. dianne lodewijks, prosper nongnide, arie van es
Messie’ horen ze op eenvoudige manier over het leven van Jezus Christus. Dit Jezus Messias stripboek van de Nederlandse tekenaar Willem de Vink is al vertaald in het Idaasha. Na afloop kunnen de jongeren moeiteloos een favoriet verhaal vertellen. Eén van de jongeren wees het verhaal van de vier vrienden aan die hun verlamde vriend door een gat in het dak voor de voeten van Jezus brengen. Hij zegt: “Ik vind het verhaal over het lijden en sterven van Jezus heel erg.” Het greep hem duidelijk aan. De jongen vertelde dat hij verlangt
lezen in het stripboek
naar de vertaalde Bijbel om er meer van € 1500,- te doneren, totdat het
over te lezen.
Nieuwe Testament voor de Idaasha’s gereed is.”
Hoe heeft de reis u veranderd? “De reis heeft mij als diaken aan het
U bent zelf bij het Idaashaproject op bezoek geweest. Hoe was dat?
denken gezet. In Benin is een Bijbel in
“Dat klopt. Samen met Dianne en nog
met zo’n 15 kerkgenootschappen aan
4 anderen reisde ik van 7 t/m 15 oktober
het gezamenlijke doel: de Bijbel in het
2014 naar Afrika. Het doel van onze reis
Idaasha. In Nederland zien we meer
was een bezoek aan en kennismaking
kerkverlating en scheuringen in kerken,
met het Idaasha Bijbelvertaalproject in
terwijl daar in Benin juist sprake is van
Benin. In de stad Dassa zijn drie
een opleving van het christendom.
Beninese Bijbelvertalers bezig met de
Ondanks hun beperkte financiële
vertaling van het Nieuwe Testament in
middelen zijn ze dankbaar en het
het Idaasha. Ze doen dit onder leiding
allerbelangrijkste vinden zij het dat wij
van projectleider Prosper Nongnide.
hen vanuit Nederland opdragen in ons
Het was mooi om zelf te ervaren hoe
gebed.”
de eigen taal de eerste behoefte van elke kerk. Ze werken daarom samen
«
enthousiast de mensen zijn over het
Dankwoord van Prosper uitgesproken naar de Hervormde Gemeente Benschop “Ik wil de kerk van Arie en Dianne in Benschop graag bedanken. Jullie dragen eraan bij dat de Idaasha’s Gods Woord zullen krijgen in hun eigen taal. We zijn erg blij om Arie en Dianne hier in het Idaasha-gebied te ontvangen. Het is voor ons een vreugde om hen persoonlijk te ontmoeten
vertaalwerk. Wekelijks komen testlezers
en met hen te kunnen praten.
bij elkaar om de vertaalde teksten te helpen verbeteren. Ze verlangen naar
Dank aan de kerk, dank aan de
verandering door Gods Woord in hun
gelovigen, aan de diakenen en
eigen taal en vertelden ons: ‘Voor het eerst wordt de naam van Jezus in onze
Er zijn nog veel meer projecten
hartstaal vertaald. Daardoor gaat deze
waarbij u als kerkelijke gemeente
cultuur het licht zien.’
het verschil kunt maken voor
Op zondag reisden we naar het dorp
broeders en zusters elders in de
Sowé om aanwezig te zijn bij een
wereld. Neem voor meer informatie
bijeenkomst van de zondagschoolgroep
over de mogelijkheden contact op
van jongeren van 12 tot 16 jaar. Door
met ons kantoor, tel. 0343-517444 of
middel van het stripboek ‘Jésus, le
stuur een e-mail via
[email protected].
aan allen die het Idaasha-volk een warm hart toedragen. Dat de Heer, de Almachtige God die Heer is over alle middelen, u rijkelijk zegene. Dank u wel. We houden van u en als de Heere het wil, zullen we elkaar ontmoeten in de hemel.”
wycliffe magazine
7
ACHTERGROND
Over de waarde van onderwijs in de moedertaal
Het begint allemaal met Bijbelvertaalwerk!
8
wycliffe magazine
Wat veel mensen niet weten, is dat Bijbelvertaalwerk eigenlijk veel meer omvat dan alleen het beschikbaar stellen van de Bijbel in de eigen taal. Op het moment namelijk dat een vertaalproject van start gaat, betekent het dat mensen hun eigen taal op schrift krijgen en dat zij ook gaan leren lezen en schrijven in die taal. En dat blijkt heel veel impact te hebben op het welzijn van die mensen.
Onderzoek wijst uit dat kinderen die eerst leren
Kunnen jullie Bwisi lezen?
lezen en schrijven in hun moedertaal veel succes-
Op dat moment kwamen er juist twee kinderen
voller zijn op school. Een voorbeeld: Mofu is de taal
het kantoor van de directrice binnen. Timothy
die gesproken wordt in het noorden van Kame-
vroeg: “Kunnen jullie deze woorden in het Bwisi
roen. Wycliffe heeft een alfabet ontwikkeld en
lezen?” De jongen antwoordde dat er bij hem thuis
inmiddels het Nieuwe Testament in het Mofu
Bwisi-les aan ouderen werd gegeven en dat hij die
vertaald. Dat is de taal waar kinderen thuis mee
lessen altijd bijwoonde. Irene, het meisje, vertelde
opgroeien. Op school echter krijgen ze uitsluitend
dat haar moeder haar had geleerd om het boekje
les in het Frans, de officiële taal van Kameroen. Een
Kande in het Bwisi te lezen.
taal die ze tot het moment dat ze naar school gaan
Op het moment dat pastor Timothy een poster
nog helemaal niet kennen!
uitrolde met Bijbelteksten in het Bwisi, lazen beide leerlingen ze dan ook zonder aarzelen voor: ‘Jezus
Het onderzoek wees uit dat van de kinderen die
zegt: volg Mij’ (Mark. 1:17) en ‘Heb je naaste lief als
eerst hadden leren lezen en schrijven in het Mofu
jezelf’ (Mark. 12:31).
99% met succes de basisschool afmaakte, tegen 49% van de kinderen die meteen in het Frans waren begonnen! Dat betekent dus ook dat van die eerste groep veel meer kinderen doorstromen naar het vervolgonderwijs. En dat heeft natuurlijk heel veel invloed op de ontwikkeling van het Mofu-volk.
“Het is geschreven in mijn moedertaal en dat raakt ons.”
De Bwisi in Oeganda Hetzelfde zien we terug bij de Bwisi-bevolking in
De directrice was diep onder de indruk en vroeg
Oeganda. In dat land is de officiële spreektaal
meteen om meer posters. Ze wist zelf ook wel dat
Engels. Op een dag ging pastor Timothy Bandirana
het erg moeilijk is voor de kinderen om teksten in
bij een van de scholen langs en vroeg de directrice
het Engels uit hun hoofd te leren. “Engelse
of zij wellicht de kinderen in het Bwisi wilde leren
woordjes verdwijnen heel snel weer uit hun hoofd.
lezen. Haar antwoord was kort en krachtig: “Nee!
Maar in hun eigen taal onthouden ze alles heel
Deze kinderen zijn te jong om te leren lezen in de
gemakkelijk.”
lokale taal.” “Maar het is hun eigen taal!”, reageerde Timothy verbaasd. “Hoe kunt u van hen verwach-
Het leren lezen en schrijven van hun moedertaal
ten dat ze begrijpen wat u hen in het Engels leert
helpt kinderen dus niet alleen om de Bijbel te lezen
als ze het niet eerst in hun eigen taal begrepen
en te begrijpen, maar helpt hen ook enorm om zich
hebben?”
te ontwikkelen! Het is voor de ontwikkeling van
»
wycliffe magazine
9
»
gemeenschappen de meest fundamentele stap om
Zij blijft over met haar vijf broertjes en zusjes. Het
de moedertaal op schrift te krijgen. Want dan is het
verhaal vertelt waar deze weeskinderen mee te
namelijk mogelijk om informatie te delen en
maken krijgen en hoe ze dat met hulp van de
mensen te onderwijzen. En wordt het voor
plaatselijke kerk overleven.
kinderen veel gemakkelijker om vanuit die kennis ook de voor hen onbekende landstaal te leren.
Leren lezen helpt!
positief en is kortgeleden overleden. Dat was
Onderwijs helpt gemeenschappen bijvoorbeeld in
waarschijnlijk de reden
de strijd tegen de verspreiding van malaria, hiv/
waarom zij haar dochter
aids – en actueler nog – ebola! Er wordt weleens
leerde om het verhaal
gezegd dat het meer effect heeft op een samenle-
van Kande in het Bwisi
ving als je een moeder leert lezen, dan wanneer je
te lezen. Toen Irene acht
er een dokter naartoe stuurt. Bewezen is in ieder
jaar werd, was ze wees
geval dat kinderen waarvan de moeder kan lezen,
en kreeg ze de zorg voor
een veel grotere kans hebben om hun vijfde
haar jongere broertje
levensjaar te halen, dan wanneer dat niet het
Tumwesige: “Ik hou van
geval is.
hem en ik ga voor hem
Het verhaal van Kande Neem de Bwisi. Zij hebben nu hun eigen alfabet, het Nieuwe Testament in hun eigen taal en het
10
Irene’s moeder was hiv
zorgen, precies zoals Kande voor haar broertjes en zusjes zorgde. Dat is wat mijn moeder zei dat ik moest doen.”
verhaal van Kande. Het verhaal van Kande is
In onze moedertaal
inmiddels vertaald in bijna 200 talen. Het gaat
Een van de Bwisi-voorgangers zei over het boekje:
over een 12-jarig Afrikaans meisje dat haar vader
“Als je het verhaal van Kande in je eigen taal leest,
en moeder verliest aan de gevolgen van hiv/aids.
ga je er helemaal in op. Je huilt met de kinderen
wycliffe magazine
Teksten die ze al jaren kenden in het Engels, spraken plotseling rechtstreeks tot hun hart.
mee. Je leert wat het is om echt voor iemand te zorgen. Je leert hoe je besmetting moet voorko-
»
men. Je leert om trouw te zijn aan je echtgenote. Het helpt mij ook enorm om de boodschap aan anderen door te geven. Het is geschreven in mijn moedertaal en dat raakt ons, veel meer dan alle andere materialen die er zijn in het Engels en dat de meeste mensen hier niet eens begrijpen.”
Rechtstreeks tot hun hart We zien ook wat effect is van het Nieuwe Testament in het Bwisi. Regelmatig komen mensen tot geloof op het moment dat ze de Bijbel voor het eerst in hun eigen moedertaal lezen. Teksten die ze al jaren kenden in het Engels, spraken plotseling rechtstreeks tot hun hart. Het is geweldig om te zien dat God ons de mogelijkheden geeft om mensen als de Bwisi te helpen in de strijd tegen armoede en ziektes als hiv/aids, maar hen ook het goede nieuws over Jezus Christus door mogen geven. In hun eigen taal, de taal van hun hart!
De missie van Wycliffe Natuurlijk is de missie van Wycliffe het Bijbelvertaalwerk. Daar ligt onze focus, die God ons heeft toevertrouwd om de volken met het Woord van God te bereiken. Laat daar geen misverstand over bestaan! Maar Bijbelvertaalwerk staat nooit op zichzelf. Het heeft altijd te maken met de totale noden van de mensen waaronder wij werken.
Geweldige gevolgen Veel mensen zijn verbaasd over wat er met een gemeenschap gebeurd als we met Bijbelvertaalwerk van start gaan. We zien allerlei
» wycliffe magazine
11
veranderingen zoals: mensen leren lezen en
Wycliffe gelooft dat ieder mens toegang moet
schrijven en krijgen daardoor veel meer zelfver-
krijgen tot het Woord van God in zijn eigen taal.
trouwen, veel meer kinderen gaan naar school en
Dat mensen de gelegenheid moeten krijgen om
maken school ook af, mensen worden over het
Hem te leren kennen die de Weg, de Waarheid en
algemeen gezonder omdat ze veel meer informa-
het Leven is. Tegelijkertijd zijn we ervan overtuigd
tie over bijvoorbeeld hygiëne krijgen, verbetering
dat ieder mens ook toegang moet hebben tot
van mensenrechten, een betere relatie met de
onderwijs en informatie waardoor ze de middelen
landelijke overheid en versterking van de totale
krijgen voor een beter leven.
gemeenschap.
En dat begint allemaal met Bijbelvertaalwerk!
«
Ebola helpen voorkomen De dreiging van Ebola hing al een
aan gegeven. Dankzij de inzet van
stad waar ik woon een meisje aan
tijd in de lucht. Er is nogal wat
verschillende collega’s en andere
Ebola is overleden. Goddank zijn
grensverkeer tussen het land
S-sprekers met wie we contact
toen geen andere mensen besmet
waar ik werk en Guinee, waar de
hebben, konden we snel belang-
geraakt. De zieke man in Senegal
ziekte al heel wat slachtoffers had
rijke informatie over de ziekte
is genezen en er zijn daar geen
gemaakt. Toen een Ebola-geval
vertalen en laten controleren.
nieuwe gevallen gevonden. In ons
werd ontdekt in buurland
De poster en boekjes werden en
land hier is de ziekte nog een keer
Senegal, werd daar de voorlich-
worden nog steeds verspreid in
opgedoken en er zijn toen vier
tingsmachine in een hogere
Senegal, via gezondheidscentra,
mensen aan overleden, twee zijn
versnelling gebracht. Er was
aan de grens en op andere
genezen en daar is het bij
behoefte aan posters en geïllu-
belangrijke plaatsen.
gebleven.
lokale talen en onze zusterorga-
Als mensen goed op de hoogte
Ebola is maar een van de vele
nisatie daar werd benaderd voor
zijn, kan verdere verspreiding van
ziekten hier. Daarom zijn we
hulp. Ons team werkt in de
de ziekte worden voorkomen. Ik
bezig een wat uitgebreider boek
S-taal, die zowel hier als in delen
ben blij dat we daar een bijdrage
over gezondheid en ziekte te
van Senegal wordt gesproken.
aan kunnen leveren. Ik voelde me
vertalen. We willen het ook in
We hebben hier direct prioriteit
er extra bij betrokken omdat in de
audiovorm uitgeven, want het is
streerde boekjes in verschillende
hier veel meer een luister- dan een leescultuur. We hopen dat Ebolan ni mani wattin xabila yi ?
Ebolanwatten kaanexateye
daardoor levens kunnen worden gered. Er sterven hier nog altijd veel mensen aan ziektes die te voorkomen of te genezen zijn als
Xa da jaarandira sagata Ebolan ni watte ya yi masin baane ya ga ra w’a wattifunsen walli foren di.
jawoye di.
Xa da gaanun rondi kittun ŋa axa nda yi watunte be wuretaaxen ŋa.
Watunte ke ga ɲi saqa nuqu
be, xa da non yanqi ti jaweli kopu taaxanden do a jin ŋa.
je er op tijd bij bent en weet wat je moet doen. Taal speelt daarin een cruciale rol. Marian Hagg
Xa maxa duŋe axa do watunte ke nan kafu tawoye / lanpuntaaxu/ muutiye / xorinbiyiye / nuxudunkutu / ficceye / nuxudunwure
yigeyokke yi, kudu, jiranxolle, ma taasa.
Xa maxa kati fure be, ebolan ga d’a
kaman kari n’a toxo dutangayiraamun ga nta axa faton ŋa.
Marian Hagg doet alfabetiseringswerk voor Wycliffe in West-Afrika [In verband met de veiligheids-
Ebolanwatten wa seren kitta do watunten futte, a nuxunji, sobe, tanji, laxanji, fore, a do a yaaxanjin ŋa. N’a tu nan ti wattifunse ke w’an faten di, an na bito filli (2), ma tanpille do bita baane (21) ya ɲaana fana saado a taagumansun ga wa bangene.
Xa maxa kerifune yiga, hari gundufo karinton xa.
Xa da du kaba saqallenmaaxun ŋa koyu ɲeri gelli watten sahayen falle.
situatie noemen we de naam van het land en taalgroep niet.]
12
wycliffe magazine
UITGEZONDEN
Albert en Jacomine Verhoeff komen van Urk. Sinds kort wonen ze met hun dochtertje Carolien in Tanzania. Wat beweegt dit jonge stel om een bijdrage leveren aan het Bijbelvertaalwerk?
Bidden in het Urkers “Allebei geloven we al vanaf jonge leeftijd in Jezus de
Urkers maar Nederlands te spreken. Sluiten eerbied en
Messias als onze Heer en Zaligmaker. Graag wilden we
nabijheid elkaar uit? Een kind dat zijn ouders liefheeft
iets betekenen in het bekend maken van het evangelie
mag het zeggen.
onder al de volken. Ons enthousiasme voor Wycliffe werd gewekt door de presentaties van onze plaatsgenoten
Sinds een paar jaar bidden we dus in het Urkers. Dat
Hessel en Coby Visser. Dit echtpaar is sinds vele jaren
betekende een grote omslag. In plaats van het opzeggen
vanuit onze gemeente uitgezonden om te werken onder
van een gebed ervaren we nu dat we tot Iemand spreken.
de San-bevolking in Botswana.
We ervaren God veel dichterbij. We hebben zelf ervaren welke impact taal op het leven met God kan hebben.
Wycliffe sprak ons ook op een andere manier aan. Beiden
Daardoor onderschrijven we het belang van het vertalen
zijn we geboren en getogen Urkers en 95% van de tijd
van de Bijbel in de taal van het hart van de mensen en zijn
spraken wij ook Urkers. Het Urkers is een heel sterk dialect
we nog meer gemotiveerd om daarin zelf een bijdrage te
en is sterk verweven met onze identiteit. Daardoor is het
leveren.”
«
voor ons best moeilijk om bijvoorbeeld gevoelens in het Nederlands te verwoorden. Terugkijkend vinden we het dan ook zeer opmerkelijk dat we om te bidden altijd omscha-
meer informatie over het werk van albert en jacomine is te vinden op hun website: www.albertenjacomine.nl
kelden naar het Nederlands; zelfs in ons persoonlijk gebed. We dachten dat het Urkers niet geschikt was voor
Oproep
communicatie met God. Het Urkers kent namelijk geen
Heeft u een soortgelijke ervaring met de Bijbel of bidden
beleefdheidsvorm. We ontdekten echter dat ook het
in uw eigen taal of dialect, deel dat dan met ons!
Hebreeuws, de taal van het Oude Testament geen
Stuur uw verhaal naar
[email protected]. Alle inzenders
beleefdheidsvorm heeft. Daarnaast associeerden we
ontvangen het boek ‘Hobbelend door talenland’ van Hans
eerbied met afstand en afstand creëren wij door geen
Hoddenbagh.
wycliffe magazine
13
BIDDEN
Als kinderen bidden... Nog niet zo lang geleden was de Dâw-bevolkingsgroep bijna verdwenen. De eens bloeiende inheemse stam leed onder alcoholmisbruik. De Dâw verloren hun identiteit, hun huizen en hun land. Gezinnen vielen uit elkaar en levens werden verwoest. Door hun drankgebruik werden de mannen bovendien agressief en ze waren vaak betrokken bij gevechten. Op het dieptepunt waren er nog maar 63 Dâw-mensen over. De Dâw zijn een kleine bevolkingsgroep in de Amazone met een eigen taal. Jarenlang leefden ze van wat er groeide in het bos en van wat ze zelf verbouwden. Ze waren gezond en sterk. Maar toen hun leefgebied werd ingenomen door een machtiger stam kreeg de alcohol hen in zijn greep.
Slaven “Toen de Dâw voor anderen begonnen te werken, veranderde alles”, vertelt Gregorio, zelf een Dâw. “We werden afhankelijk van andere mensen en ze maakten misbruik van ons. Ze stuurden ons naar hun plantages om daar te werken voor een mager salaris en we hadden geen tijd meer om ons eigen land te bewerken. We waren hun slaven geworden”. Het herstel begon toen God hen in 1984 de eerste zendelingen stuurde. Zij deelden Gods Woord met de Dâw en begonnen hen daaruit te onderwijzen. Voor het eerst hoorden ze
Jakobus 5:17,18
van een liefhebbende God die hen liefhad als
Elia was een mens net zoals wij en hij deed een vurig gebed dat het niet zou regenen, en het regende niet op de aarde, drie jaar en zes maanden. En hij bad opnieuw, en de hemel gaf regen en de aarde bracht haar vrucht voort.
Zijn eigen kinderen. Een God van genade,
14
wycliffe magazine
vergeving en herstel.
Kinderen Vandaag de dag telt de Dâw-bevolkingsgroep 120 mensen. Ze zijn een bloeiende gemeenschap van gelovigen èn tellen weer mee als burgers van het land. Lenita Assis werkte als zendelinge onder de Dâw. Ze vertelt: “Gebed was de basis van deze omslag. In het bijzonder de gebeden van kinderen, die het ergst te lijden hadden. Ik geloof dat God hun gebeden heeft gehoord en de ouders heeft veranderd.”
Bidden helpt Marc en Neide De familie Aarnoudse, Marc en Neide met hun dochtertje Hilda, werkt op dit moment voor Wycliffe in Brazilië.
Via de Gebedskalender vragen we u maandelijks om voor ons werk te bidden. We delen graag onderstaande voorbeelden van verhoorde gebeden:
Neide, Braziliaanse en lid van ALEM, de Braziliaanse Wycliffe-organisatie, maakte tijdens haar stage in 1995 al kennis met de Dâw-bevolking in het Amazonegebied.
«
Overdracht Kapingamarangi Bijbel (Gebedskalender, 27/10/2014) (Zie ook artikel op blz. 22) Gebedspunt: ‘De Kapingamarangi Bijbels zijn op de boot onderweg naar Phonpei. Bid dat eventuele obstakels voor een feestelijke overdracht uit de weg geruimd worden.’ Gebedsverhoring: “De inzegening van de Kapingamarangi Bijbel is goed verlopen. Vier leden van het vertaalcomité hebben actief deelgenomen aan de inzegeningsdienst. Heel hartelijk dank voor alles. Zonder jullie zouden we geen Bijbel hebben.“ Caleb Gamule, voorzitter van het vertaalcomité
Jezus Messias-project (Gebedskalender, 1/10/2015) Gebedspunt: ‘Het stripboek Jezus Messias wordt gebruikt om mensen aan te moedigen om de Bijbel in de taal van hun hart te gaan lezen. In Noord-India en Bangladesh zijn veel kleine kerkjes. Bid dat de 10.000 gedrukte stripboeken in deze regio christenen, moslims en hindoes zullen aanspreken. ‘ Gebedsverhoring: De eerste oplage van 5000 Bengaalse stripboeken is verspreid. De evangelisten merken dat het verhaal over het leven van Jezus veel hindoes bijzonder raakt. In de gesprekken kunnen ze aanhaken bij het verhaal. Ze hebben al met een heel aantal hindoes mogen bidden. Vraag de gratis gebedskalender aan via
[email protected] wycliffe magazine
15
KLEURPLAAT
d n e i l taa e b j i B je hart l e D van
16
wycliffe magazine
wycliffe magazine
17
TOELICHTING
Meer dan Bijbelvertaalwerk... Op de kleurplaat op de vorige pagina zie je dat er bij het Bijbelvertaalwerk veel meer komt kijken dan je zou denken. Op deze pagina vind je de uitleg van de gebruikte symbolen.
Taalonderzoek Je kunt niet zomaar ergens beginnen met
wordt een taal bijna niet meer gebruikt
Bijbelvertaalwerk. We zoeken eerst uit welke
omdat mensen een andere taal gaan gebrui-
talen in een gebied worden gesproken. Maar
ken. We praten ook met de mensen die de
ook hoeveel mensen een taal spreken en of
taal spreken en met de kerken in het gebied.
ze ook nog andere talen gebruiken, bijvoor-
Willen zij graag een Bijbel in hun eigen taal?
beeld op school. Soms
Taalontwikkeling Soms is een taal nog nooit geschreven en zijn
leren hoe je over taal kunt praten. In Neder-
er nog helemaal geen boeken in een taal. Dan
land leer je bijvoorbeeld op school wat het
moeten mensen eerst na gaan denken hoe de
onderwerp en wat het gezegde is. Je moet
taal geschreven moet worden. In het Neder-
ook leren nadenken over hoe je taal werkt.
lands is bijvoorbeeld afgesproken dat je als je
‘Liep ik’ betekent iets anders dan ‘ik liep’. Zo
een ‘e’ en een ‘i’ na elkaar schrijft je dat
heeft elke taal zijn eigen regels.
uitspreekt als ‘ei’. Ook moeten mensen soms
Bijbelvertaling Vertaalwerk doe je niet alleen. Je hebt
‘genade’ goed kunt vertalen. Welk woord in
verschillende mensen nodig. Mensen die de
de lokale taal geeft het beste de betekenis
taal goed kennen (moedertaalsprekers),
van het griekse woord weer? Gelukkig zijn er
mensen die Grieks en Hebreeuws kennen en
ook veel boeken en computerprogramma’s
die goed weten hoe je iets kunt vertalen.
om hierbij te helpen. Als de tekst bijna klaar
Samen werken ze aan de vertaling. Ze praten
is, wordt alles nog een keer heel goed
dan over hoe je bijvoorbeeld een woord als
nagekeken.
Ontwikkeling van een bevolkingsgroep Als je nog niet kunt lezen, dan is de Bijbel wel
mensen eenmaal kunnen lezen, kunnen ook
een heel moeilijk boek om mee te beginnen!
andere dingen worden gedrukt, bijvoorbeeld
Vaak moeten mensen eerst nog leren lezen
een boekje over malaria en hoe je ervoor kunt
en schrijven. Daarom worden er soms ook
zorgen dat je geen malaria krijgt. Lezen is
makkelijke leesboekjes gemaakt. En als
heel handig!
Bijbelgebruik
18
wycliffe magazine
De Bijbel is een dik en moeilijk boek. Dat
er soms een opname gemaakt wordt van de
vinden mensen in Nederland ook, maar
Bijbel. Dan kunnen mensen bijvoorbeeld op
mensen die verder bijna geen boeken hebben,
een MP3 speler naar de Bijbel luisteren. Vooral
vinden het nog moeilijker. Ze moeten leren
als je lezen moeilijk vindt, is dat heel fijn. We
hoe je de Bijbel gebruikt: hoe kun je iets
helpen mensen ook om goed Bijbelverhalen te
opzoeken bijvoorbeeld. Want soms lezen
vertellen: zo kunnen ze wat ze lezen en horen
mensen de Bijbel alleen in de kerk. Dan is het
weer aan andere mensen verder vertellen. Dan
goed dat ze leren hoe ze ook thuis uit de Bijbel
is de Bijbel niet alleen een boek, maar een
kunnen lezen. Wat ook heel bijzonder is, is dat
verhaal dat verder verteld wordt!
«
FOTOREPORTAGE
REISDAGBOEK VAN JOANNE VAN DER VLIST
Madagascar Aantal inwoners: 22,9 miljoen Aantal levende talen: 20 Geen Bijbelvertaling: 5 Alleen delen van de Bijbel: 10 Nieuwe Testamenten: 2 Complete Bijbel: 3
Aan het werk in Madagaskar Joanne van der Vlist reist als vertaalconsulent regelmatig naar Madagaskar om Bijbelvertaalteams te ondersteunen. In deze fotoserie neemt ze u mee op reis naar dit enorme eiland ten oosten van Afrika. wycliffe magazine
19
Madagaskar is net zo groot als Frankrijk en de Benelux samen en is heel divers qua natuur en klimaat. Dit dorp lag oorspronkelijk in het regenwoud, maar daar is weinig van over zoals u ziet. Rijst is hier het hoofdvoedsel en de bevolking kapt steeds verder om nieuwe rijstvelden aan te leggen.
Als we vertaalteams bezoeken maken we gebruik van de mogelijkheden en de accommodatie ter plekke. Hier ben ik aan het werk met een vertaalteam dat aan de oostkust woont. We houden onze werksessies op de veranda van het hotel.
Op palmzondag vliegen we per helikopter naar een
Na de kerkdienst is er een
afgelegen dorp om daar de kerkdienst bij te wonen en
gezamenlijke maaltijd, opgediend
daarna de vertaling te testen met de kerkgangers.
op traditionele wijze.
20
wycliffe magazine
Deze kinderen zijn druk bezig met rijst stampen. Rijst staat drie keer per dag op het menu en vormt ook nog eens het grootste bestanddeel van de maaltijd omdat er vaak nauwelijks geld is voor groente en vlees. Het meisje komt waarschijnlijk net uit school; ze heeft haar schooluniform nog aan. Ook wat betreft fauna is Madagaskar bijzonder. Veel dieren die er voorkomen, vind je nergens anders op de wereld. Ringstaartmaki’s bijvoorbeeld.
Hier staan we op de bus te wachten... Grapje natuurlijk. We zijn uitgenodigd door de plaatselijke voorganger om bij hem thuis te komen eten en staan te wachten tot we binnen worden geroepen.
«
wycliffe magazine
21
PROJECT
Bijbelvertaalwerk in de Centraal Afrikaanse Republiek
Tot hiertoe heeft de HEERE ons geholpen Nog niet zo lang geleden vlogen de kogels Bertin letterlijk om de oren. De directeur van onze partnerorganisatie werd door rebellen tegen de muur gezet maar kwam er zonder zichtbare kleerscheuren vanaf. “Wel zijn we getraumatiseerd door de ernst van de gewelddadigheden en de moordpartijen zoals we die nog niet eerder meegemaakt hebben.”
Bijbelvertaalprojecten worden niet
te laten ontwapenen. Ze begonnen op
zelden uitgevoerd in landen en gebie-
eigen houtje te plunderen en dorpen
den waar het onveilig is. Toch gaan de
plat te branden. Ook in Bangui waar
vertalers door. Hun motivatie? Juist in
het kantoor van ACATBA is gevestigd,
een omgeving van geweld, onrust en
liepen de spanningen hoog op.
verdriet is er behoefte aan de Bijbel in de taal die mensen raakt. Zo ook in de
Bertin schrijft in december 2013:
Centraal Afrikaanse Republiek (CAR). “Terwijl ik u deze nieuwsbrief schrijf, woedt
bertin met zijn gezin
In 2012 brak er in het land een burger-
in Bangui, de hoofdstad van de Centraal
oorlog uit doordat rebellengroepen
Afrikaanse Republiek, een gewapend
opererend onder de naam Seleka het
conflict tussen de rebellen van de islamiti-
aftreden van de toenmalige president
sche coalitie Seleka en de milities van
wilden afdwingen. Ze zetten een
zelfbescherming. Deze laatste groep, die
opmars in naar de hoofdstad Bangui en
lokaal de ‘anti-Balakas’ genoemd wordt en
wisten onderweg een aantal grote
geassocieerd wordt met christenen, heeft op
steden te veroveren. Er volgde een
donderdag 11 november geprobeerd om de
akkoord. Maar de rebellen schonden
macht over te nemen.
het akkoord omdat ze vonden dat hun eisen niet voldoende waren ingewilligd.
Zoals eerder gebeurd is, zijn wij momenteel genoodzaakt ons binnenshuis te verschuilen.
22
wycliffe magazine
Het conflict kwam pas echt dichtbij
Dit omdat de rebellen van Seleka na het
toen op 24 maart 2013 de hoofdstad
succesvol terugdringen van de aanval zijn
Bangui door de rebellen werd veroverd.
overgegaan tot het plunderen van de stad
Ondanks het aantreden van een nieuwe
en het vermoorden van een ieder die zij in
president weigerden veel rebellen zich
verband brengen met de ‘anti-Balakas’.
vrouwen in een leesklas
Voordat wij naar buiten durven te gaan,
projecten.
Bertin was dan ook erg blij toen hij,
wachten we op het moment dat de militaire
Maar de burgeroorlog heeft een
mede dankzij een gift van EO Metter-
troepen van het Franse leger de controle
negatieve impact op het Bijbelvertaal-
daad, begin dit jaar een vervangende
over de stad hebben overgenomen. Meer
werk. Materiaal is geplunderd, vertalers
auto in gebruik kon nemen.
dan 300 mensen, zowel mannen als
zijn bedreigd en activiteiten moesten
vrouwen, zijn al vermoord.
noodgedwongen worden stilgelegd.
Over de huidige situatie schrijft Bertin
“Door deze vertraging zullen er naast de
in januari:
Onder de slachtoffers betreuren wij ook
duizenden slachtoffers van de moord-
Elisée Zama, één van onze Bijbelvertalers.
partijen nog veel mensen sterven
“Ik ben blij dat de situatie in Bangui kalm
Elisée was evenals veel andere inwoners
zonder toegang gehad te hebben tot
genoeg was om naar de kerk te gaan en
van zijn wijk, zijn huis ontvlucht om zich
het Woord van God in hun eigen taal.
daarna samen met mijn familie de maaltijd
schuil te houden in één van de ziekenhuizen
Zij zullen dus niet de mogelijkheid
te gebruiken. Vorig jaar was het niet
van de stad. Helaas zijn de rebellen het
krijgen om de Here Jezus als hun Heer
mogelijk om kerstfeest te vieren vanwege
ziekenhuis binnengedrongen en hebben
en Verlosser aan te nemen, temeer
de veiligheidssituatie in de stad.
zij iedereen die zij als ‘anti-Balakas’
omdat de gemiddelde levensverwach-
beschouwen vermoord.”
ting van een inwoner van de Centraal Afrikaanse Republiek slechts 42 jaar is,”
Het is bijzonder om te zien dat onze
aldus Bertin.
partnerorganisatie ACATBA doorgaat met haar werk. ACATBA is de Centraal
Omdat de telefoon- en internetverbin-
Afrikaanse organisatie voor Bijbelverta-
dingen nog altijd slecht zijn in CAR,
ling en Alfabetisering. In totaal zijn er bij
gebruikt het personeel van ACATBA een
ACATBA verspreidt over het land 11
auto om de verschillende projecten te
verschillende projecten gaande. Vanuit
bezoeken. Nadat de vorige auto in
de hoofdstad Bangui geeft Bertin met
beslag werd genomen door rebellen
zijn team leiding aan de verschillende
moesten ze het zonder doen. Directeur
“Er zullen nog veel mensen sterven zonder Gods Woord in hun eigen taal.”
wycliffe magazine
23
»
COLUMN
bertin bij de vervangende auto
Sorry, wij zijn geen Bijbelvertalers “Jij werkt toch in het ziekenhuis? Ik heb ’n raar bultje op mijn arm, wat zou dat zijn?” “Euh... nou, ik heb geen medische achtergrond.. ik ben er schoonmaakster.” “Oh...” Zo voelt het voor ons als we vertellen dat we voor Wycliffe Bijbelvertalers werken. Dus zeggen we er meteen achteraan:“Maar ik ben geen Bijbelverta-
»
De viering van Nieuwjaar daarentegen was een nachtmerrie. In een land als het onze waar traditioneel veel gewapende conflicten zijn, is het de traditie dat Nieuwjaar gevierd wordt door het afvuren van salvo’s in de lucht, zowel door militairen als door burgers. Dit gaat de hele nacht door. Omdat dat dit jaar ook het geval was, bleef de bevolking binnen en werden de straten bevolkt door groepen gewapende mannen.” De situatie in CAR is nog steeds niet hersteld. Inmiddels verzorgen medewerkers van ACATBA ook een traumahealing-programma, waarmee ze door het geweld getraumatiseerde slachtoffers proberen te helpen. Wycliffe blijft ACATBA zoveel mogelijk steunen bij haar werk. Wilt u ook betrokken zijn? Stuur dan een e-mail aan info@wycliffe. nl en meld u aan om de nieuwsbrief van Bertin te ontvangen.
«
ler, hoor.” En dan zie je mensen denken:”Oh.. wat doe je dan wél?” “We doen ondersteuningswerk”, leg ik uit. Vragende gezichten. Vervolgens vertellen we uitgebreid wat ondersteuningswerk inhoudt, hoe veelzijdig het is en dat Bijbelvertalers niet zonder ons kunnen etc. Mijn man en ik, we werken ons een slag in de rondte op het zendingsveld. En gelukkig hebben we meestal plezier in ons werk. Maar ergens... het gevoel dat we tekortschieten. Dat het nooit ‘genoeg’ is. Want we zijn geen Bijbelvertalers. We zijn maar ondersteuningswerkers. Begrijp me goed, de Bijbelvertalers zélf waarderen ons werk enorm en zien als geen ander de noodzaak. Zij doen liever ook gewoon hun eigen werk, in plaats van een waterpomp repareren, zonnepanelen installeren, computerproblemen oplossen of mensen leren lezen. Waarom lijkt het werk van een Bijbelvertaler dan een hoger doel te dienen dan ondersteuningswerk? Is het de naam? U bent het vast met me eens: Het is het mooiste als mensen doen waarvoor ze gemaakt zijn. Dan pas kom je als mens tot bloei. Een voorbeeld: mijn man is goed in zijn werk, als manager van een groot bouw-en onderhoudsdepartement. Maar vraag hem alsjeblieft niet om een alfabetiseringsles te geven, of een stukje te schrijven voor ons blog. Ieder zijn ding. God heeft ons allemaal met een bepaalde bedoeling gemaakt. Verschillend. En daarom hebben we elkaar nodig. ‘...nu heeft God de leden, elk van hen afzonderlijk, in het lichaam een plaats gegeven zoals Hij gewild heeft’ (Kor.12:18).
Giften voor het Bijbelvertaalwerk in CAR zijn welkom via NL44 RABO 0145 2886 76 o.v.v. CAR
Wij houden van ons werk en zijn blij dat we mogen doen waar we goed in zijn. We zijn prima op onze plek hier in Papoea-NieuwGuinea. Juist in de dienende rol van ondersteuningswerker. Nee, we zijn géén Bijbelvertalers, maar we werken met hart en ziel voor Wycliffe Bijbelvertalers! Petra Petersen www.hetwoordwereldwijd.nl
24
wycliffe magazine
PRIKBORD
STATISTIEKEN
Uitgezonden Vanuit Wycliffe Nederland zijn op dit moment meer dan 130 veldmedewerkers en 3 guesthelpers uitgezonden om een bijdrage te leveren aan het Bijbelvertaalwerk. Zij werken in ruim 30 verschillende landen, in een aantal gevallen in het geheim.
MEDIA
?
Vertaaldilemma’s
Nieuwsgierig met welke uitgangspunten, MEDIA
Meer dan
een boek
‘s Werelds eerste sociale, visuele bijbel. Dat is de gedachte achter de nieuwe app ‘Parallel Bible’. Gebruikers kunnen foto’s koppelen aan een bijpassende Bijbeltekst en andersom. Door middel van de app deel je eenvoudig je meest favoriete Bijbelteksten en foto’s. Eén van
keuzes en dilemma’s vertalers van de Bijbel te maken krijgen? Het boek ‘Hoe vertaal je de Bijbel in gewone taal?’ geeft inzicht in een vertaalproces. Het is bedoeld voor
iedereen die persoonlijk of beroepshalve
geïnteresseerd is in de achtergronden van vertalen.
de initiatiefnemers is Andrew Breitenberg: “De Bijbel is zoveel méér dan een boek; het is een beleving. Geloven is niet iets van een individu maar iets gemeenschappelijks met God én
Prijs € 14,95
de mensen om je heen.”
ISBN 978-90-8912-084-7
i.theparallelbible.com Parallel Bible is gratis en beschikbaar voor Apple en Android.
Wycliffe-dag 2014
“Ons hele gezin heeft een zeer fijne en bijzondere dag beleefd!” wycliffe magazine
25
NIEUWS
Het is onze Bijbel! Als je het Kapingamarangi houtsnijwerkhuis nadert, hoor je het geluid van gereedschap dat stukjes uit het mangrovehout schuurt en vijlt steeds duidelijker. Beetje bij beetje creëren de houtsnijders fantastische figuren. Houten dolfijnen, haaien en schildpadden bungelen aan de dakspanten van de openluchtwerkplaats, getuigen van de bekwaamheid van hun makers en verleiden de toeristen om ze te kopen. Tien jaar geleden, in hetzelfde huisje op
voor. Later zou het vertaalcomité onze
Project in de Stille Oceaan
dit afgelegen eiland in Micronesië,
suggesties langslopen om te zien of we
ontspon zich een onverwachte discus-
gelijk hadden.’
Het ‘Isles of the Sea Project’
houtsnijwerk. Eén van de houtsnijders
Met meer dan twintig vertalers en zestig
(Eilanden van de zee-project) is
zat op een krat en las de anderen
mensen die hielpen hun vertaling te
bedoeld om Bijbelvertaalprojec-
hardop voor van een vel papier. ‘Stop’,
checken, voltooide de Kapingamarangi
ten in de talen van de eilanden in
zei er één, ‘lees dat nog eens’. De
gemeenschap - huisvrouwen, wevers en
Micronesië en Polynesië te
Kapingan houtsnijders luisterden voor
zeelui - in nog geen vier jaar tijd het
ondersteunen. De kleine eilanden
het eerst in hun eigen taal naar Gods
Nieuwe Testament. Dat was in het jaar
liggen verspreid over de Stille
Woord, de Bijbel. Maar het bleef niet bij
2000. In december 2014 werd de hele
Oceaan. Op dit moment zijn er in
luisteren alleen, ze gaven er zelf mede
Bijbel in de taal van deze taalgroep van
de regio 18 actieve projecten voor
vorm aan.
net 3000 sprekers ingezegend tijdens
sie onder het gestage ritme van het
in totaal bijna 40.000 mensen.
26
een feestelijke kerkdienst.
Vanuit Nederland zijn veldmede-
‘Iedere keer als we een fout vonden,
werkers Nico en Pam Daams en
corrigeerden we het’, vertelt Aaron
‘Het was mooi werk’, zegt Taitos
Paulus-Jan en Antje Kieviet
Tongo. Hij is één van de houtsnijders die
Hikarip, die voorzitter was van het
betrokken bij het Isles of the
de Bijbelvertalers hielp hun werk te
vertaalteam van het Nieuwe Testa-
Sea-project.
herzien. ‘Omdat ik zelf niet goed kan
ment. ‘Het kostte ons weinig tijd omdat
zien, lazen anderen mij uit de Bijbel
we met veel mensen waren.
wycliffe magazine
het kapingamarangi vertaalcomité met nico daams (uiterst rechts)
‘Wij werkten als vertalers gratis’,
de Nukuoro, was al jaren bezig met het
vervolgt hij. ‘Het is onze Bijbel, we
vertalen van de Bijbel in hun taal. Toen
deden het niet voor onszelf, maar voor
de Kapingamarangi mensen dit zagen
de gemeenschap en onze kinderen,
kwamen zij in actie. Zij vroegen een
waarom zouden we daarvoor geld
Nukuroan man namens hen een brief
moeten ontvangen?’.
naar SIL (partnerorganisatie van
Honger naar Gods Woord
Wycliffe, red.) te schrijven om iemand te sturen die hen kon helpen bij het
‘Eén van de belangrijkste redenen
vertaalwerk. En men zamelde zelf geld
waarom de Kapingamarangi mensen de
in om het vertaalwerk te bekostigen
Bijbel in hun eigen taal wilden was om
door kokosnoten, houtsnijwerk en
te zien of het waar was’, zegt Nico
geweven stof te verkopen.
Een lagune in Micrones .. ie
Daams, vertaaladviseur van het Kapingamarangi project. ‘Mensen die
Veertien jaar later, in 1996,
het Goede Nieuws alleen van anderen
bezochten Nico en Pam Daams de
‘Toen God ons naar de
hebben gehoord, weten nooit helemaal
Kapingamarangi nederzetting op
Kapingamarangi zond…leek het wel of
zeker of ze het kunnen vertrouwen
Pohnpei en zagen dat hun verlangen
Hij ons recht de stroom en kracht van
totdat ze het zelf gelezen hebben’.
naar Gods Woord in hun eigen taal nog
Zijn werk introk’, zegt Pam, ‘en we
net zo sterk was als daarvoor. De
waren onder de indruk van wat Hij voor
Sinds het ontstaan van de Kapinga kerk
Kapingamarangi mensen nodigden Nico
ons deed’. Nico kreeg de taak het gehele
aan het begin van de twintigste eeuw,
en Pam uit om deel te worden van hun
vertaalproces te begeleiden, vertalers
lezen de mensen de Bijbel in het Engels
gemeenschap; de kerk regelde de
aan te stellen, de vergaderingen van het
of het Pohnpeian. Het zijn de twee
toestemming van de overheid en zorgde
comité voor te bereiden en de kostprijs
belangrijkste talen die in Micronesië
voor een huis waarin zij konden leven.
van de publicaties te bepalen. Ook gaf
worden gesproken maar lijken helemaal
‘Zij namen de volledige verantwoorde-
hij training aan de leden van het
niet op de Polynesische Kapingamarangi
lijkheid voor ons om zo hun dank-
vertaalteam dat zelf verantwoordelijk
taal. Alleen de mensen die op het
baarheid te uiten dat we gekomen
was voor het vertaalwerk zoals spelling
hoofdeiland van Pohnpei leefden,
waren’, zegt Nico. ‘In het begin kwamen
van de taal en de vertaling van Bijbelse
begrepen iets deze talen. Voor de
de mensen ons veel eten brengen,
kernbegrippen. Doordat er veel vertalers
mensen was het daarom moeilijk om
iedere dag weer. Gelukkig hebben
waren en een veelvoud aan mensen die
zeker te zijn van de waarheid van wat
we ze kunnen overtuigen wat te
de vertaling checkten, was het bijhou-
zij geloofden.
minderen want we konden het
den van het vertaalteam Nico’s grootste
Een nabijgelegen Polynesische groep,
gewoon niet op!’
uitdaging!
wycliffe magazine
27
»
» Het Woord
vermenigvuldigde
Bij de overdracht van het Nieuwe Testament in 2000 maakte de Kapingamarangi kerk duidelijk dat ze graag de gehele Bijbel in hun eigen taal wilden. Het vertaalteam maakte daarop eerst een selectie van ongeveer veertig procent van het Oude Testament. Toen dat eerste deel in 2004 af was, wilde men nog steeds meer! ‘Ze zeiden, ‘’Nico, we willen echt graag
Een koor leid t de kerkzang
de rest van het Oude Testament’’’, legt Nico uit. ‘Ik zei, ‘’Hoor eens, er zijn op z’n minst nog twaalf andere Polynesische talen die helemaal niets hebben!’’’. Nico en Pam besloten de Kapingans te blijven helpen om het Oude Testament af te ronden, maar tegelijkertijd aan het werk te gaan voor andere Polynesische taalgroepen. Ondertussen had de Kapingamarangi kerk in alle stilte een collecte voorbereid. Ze overhandigden Nico en Pam een envelop met $1.500 dollar om hen te helpen met het vertaalwerk voor de andere Polynesische talen.
rk Vakman aan het we
Nu kunnen we de Bijbel zien hard, maar vreugdevol teamwerk maakten de Kapingamarangi de vertaling van de gehele Bijbel in hun taal af. Eindelijk konden de mensen lezen dat wat hen altijd was verteld ook echt in de Bijbel stond en dus waar was. Antelynne Mateak, leidster van de Bijbelstudiegroep voor vrouwen legt uit: ‘vrouwen vertellen me dat ze in het verleden zeiden dat zij tot geloof in Christus waren gekomen, maar pas nu de diepte hiervan begrepen.’
Caleb Gamule, de voorzitter van het vertaalteam, ‘en de mensen laten zien dat dit echt het Woord van God is. Dat we de mensen vertellen wat er in de Bijbel staat en niet dat wat wij zelf
28
wycliffe magazine
Als onderdeel van het ‘Isles of the Sea’-project ontmoeten de Kapingamarangi-vertalers zo andere eilandbewoners van de Stille Oceaan om hun kennis en kunde te delen. Hun getuigenis toont aan wat God in deze eilandgemeenschappen kan doen. Toen een leider van een kleine taalgroep in Frans Polynesië hoorde van de mogelijkheid om een Bijbelvertaling in zijn eigen taal te maken, dacht hij dat het het is een bijna onmogelijke opdracht,’ zei hij. Deze leider dacht dat de vertaling van de Bijbel alleen gedaan kon worden door koningen of buitenlanders. Maar toen hoorde hij dat hele gewone mensen in nog geen vier jaar tijd het hele Nieuwe Testament in hun eigen taal hadden vertaald. ‘Je kon zijn ogen zien oplichten’, zegt Nico Daams. Hij realiseerde zich dat dit echt mogelijk was en maakte het nieuws in zijn eilandengroep bekend. Inmiddels zijn ook zij er klaar voor om
‘Nu kunnen we de Bijbel zien’, zegt
geloven, dat is erg belangrijk’.
Vandaag de dag inspireert het verhaal van de Kapingamarangi en hun Bijbel anderen in het Stille Zuidzee gebied.
onmogelijk was. ‘Het kan niet,
Na meer dan nog eens negen jaar van
Kapinga marang i-jonge huis n bij z ijn
Het is mogelijk!
«
het Woord van God in hun eigen taal te gaan vertalen!
DOEN
Recept voor
bananencake
In Tok Pidgin (handelstaal in Papoea-Nieuw-Guinea)
Kukim kek kukim long oven i
en in het Nederlands
gat 180⁰ C long 30 minit. Putim longpela stik long
Banana kek (bananencake)
namel long kek. Sapos em bai
Tainim wantaim (roer door elkaar)
kam out drai, kek em I
• ¼ cup cooking oil 5 eetlepels olie
gutpela. Sapos stik I no drai
• 1 cup suga
tru, yu mas wetim liklik taim
250 gram suiker
• 2 kiau 2 eieren
na traim gen.
Bungim (voeg toe)
Bak de cake 30 minuten op
• 1 cup brukbrukim banana 250 gram geprakte banaan
180⁰. Controleer met een
• 1 tispun vanilla 1 theelepel vanille
prikker of de cake droog is. Als de prikker droog is, is hij
Bungim (voeg toe, mengen tot een geheel)
klaar. Als de prikker niet
• 1¼ cup plaua ruim 300 gram bloem
droog is, moet de cake nog
• ½ tispun baking soda ½ theelepel bakpoeder
even in de oven blijven.
• ¼ tispun sol ¼ theelepel zout
Controleer het na een klein
• 1½ tispun nutmeg 1½ theelepel nootmuskaat
poosje nog een keer.
• ½ cup sus 125 ml melk
Wereld
vlaggenlijn maken Wat heb je nodig Mooi touw, bijvoorbeeld slagerstouw (Albert Heijn), oude atlas of wegenkaarten (aan twee kanten bedrukt) (kringloop), stuk karton (als mal), potlood, schaar, linaal, nietmachine Stap 1. Maak een mal voor een vlaggetje met behulp van het stuk karton. Teken een strookje aan de bovenkant om straks om het touw te vouwen. Stap 2. Teken met behulp van de mal zoveel vlaggetjes op de kaart als je nodig hebt en knip ze uit. Stap 3. Vouw het bovenste stuk van het vlaggetje steeds om het touw en niet ze 1 á 2 cm van de vouw vast. Op deze manier kun je de vlaggetjes nog schuiven. En klaar is je vlaggenlijn! Tip! De vlaggenlijn is ook leuk om weg te geven. Maak er dan bijvoorbeeld nog letters op met stift of knip letters uit gekleurd papier. Heb je nog papier over? Gebruik het om een cadeautje in te pakken of om een boek te kaften.
wycliffe magazine
29
SCHOOL
Werkt u op een school en wilt u ook in actie komen voor Wycliffe? Neem dan eens een kijkje op onze website voor actie-ideeën en actie-materiaal: www.wycliffe.nl/ scholen. Of neem direct contact op met kantoor via tel. 0343-517444 of door een e-mail te sturen naar
[email protected]
School in actie De stroopwafelactie op het Wartburg College, locatie Guido de Brès, was ook afgelopen jaar een groot succes. De middelbare school in Rotterdam
maar liefst €8000 bij elkaar te brengen!
Arens waren de gelukkigen. Zij vlogen
De stroopwafelleverancier, Paul Markus
op zaterdag 17 januari jl. vanaf Rotter-
Siroopwafels, is ook betrokken bij de
dam Airport een rondje boven de stad.
succesvolle actie. Zijn liefde voor vliegen
Bedankt jongens en meiden!
bracht hem op het idee om de leerlingen die de meeste pakjes stroopwafels
Op andere scholen komen jongeren in
verkochten een rondvlucht boven
actie door het organiseren van een
Rotterdam aan te bieden.
nachtelijke vertaalmarathon of laten
organiseert ieder jaar een stroopwafel-
leerlingen zich sponsoren om 24 uur
actie voor het wereldwijde Bijbelver-
Martijn Eggebeen, Pieter Duifhuizen,
taalwerk. Dit jaar wisten de leerlingen
Camillia de Weerd, Lizette Bos en Rick
offline te gaan.
«
Kortingsbonnen
Ga naar www.wycliffe.nl/winkel en profiteer als lezer van Volken & Talen van korting op onze uitgaven:
Moederdagtip
Prachtig boek
GRATIS
Bestel nu het boek Weet u wel wat u doet, Heer? door Carol Lee Anderson
Hobbelend door talenland, een vertaler vertelt
10 talen, 10 verhalen
door Hans Hoddenbagh
10 korte verhalen over de impact
€ 5,-
€ 7,50
Nu voor (i.p.v. €10,-)
Nu voor (i.p.v. €10,-)
Kortingscode: moederdag
Kortingscode: talenland
30
wycliffe magazine
van het Bijbelvertaalwerk wereldwijd.
Actiecode: tien
GEEF EEN BIJBELTEKST CADEAU! Wil jij iemand verrassen met een mooie Bijbeltekst? Bijvoorbeeld bij doop, belijdenis of huwelijk? Adopteer deze tekst dan en geef hem cadeau op een mooi certificaat. Het bijzondere van dit cadeau is dat je de tekst ook beschikbaar maakt in een andere taal. Wil jij zo’n uniek cadeau geven, ga dan naar
www.adopteereenbijbeltekst.nl
Adopteer een bijbeltekst DEEL HET WOORD Dit is een campagne van Wycliffe Bijbelvertalers
Uw nalatenschap: een Nieuw Testament? Denkt u zich eens in dat u geen Bijbel zou hebben. Of dat er geen Bijbel in het Nederlands zou zijn. Onvoorstelbaar toch? Is het ook uw verlangen om alle mensen toegang te geven tot Gods Woord? Overweeg dan om Wycliffe op te nemen in uw testament. Met uw nalatenschap kunnen we meer volken een Nieuwe Testament of complete Bijbel geven.
“In mijn eigen leven is het belangrijkste dat ik weet dat Jezus mijn Verlosser is. Dat gun ik alle mensen op de wereld. Daarom steun ik het werk van Wycliffe, zoveel als in mijn vermogen ligt.” Mevrouw J. Koppe liet haar huis en bezittingen na aan Wycliffe Bijbelvertalers
Op www.wycliffe.nl/geven kunt u onze folder over nalaten aanvragen. U kunt ook bellen met Bram van Grootheest voor meer informatie.
wycliffe magazine
31
Taalbloopers met dank aan onze veldmedewerkers
Bruiden Bij het leren vertellen van het verhaal van de wijze en de
WC
dwaze meisjes kwam ik erachter dat de deelnemers
Een consulent wilde kennismaken met
allemaal dachten dat al die meisjes de bruid waren, en ze
zijn collega’s van het Zuid-Afrikaanse
dus allemaal met dezelfde man gingen trouwen.
gebarentaalvertaalteam. Hij vroeg
karsten en irene
daarom in zijn Amerikaanse gebarentaal naar de naam van de leden van het vertaalteam. Ze antwoorden allemaal met “Nee”. Toen hij hen vroeg
Borrel
wat hij eigenlijk zei, bleek dat hij had gevraagd “Moet je naar de WC?”.
Toen ik ‘s avonds na een maaltijd vroeg aan mijn Kameroense
durk meijer
vrienden of ze misschien een ‘hot drink’ wilden hebben, was het antwoord “Nee”. Mijn nieuwe Kameroense collega leek enigszins verlegen met de zaak. Wat bleek? Een ‘hot drink’ is een stevige borrel zoals whiskey bijvoorbeeld. En ik had dus al heel vaak een ‘hot drink’ aangeboden...Voor een land waar veel
Slachten
Christenen geen alcohol drinken nogal een stevige blooper!
Er is nog geen Sheko-Bijbel,
bep langhout
dus in de Sheko-kerkdienst wordt voorgelezen uit het Nieuwe Testament in de nationale taal, het Amhaars. Vertalen gaat niet altijd van een leien dakje,
Monsters
ook al is de Sheko-vertaler
Het gebruik van de Spaanse ‘Statenvertaling’ waarvan de inheemse vertalers het
nog zo goed. Zo werd het
verouderde Spaans niet altijd begrijpen, leidt soms tot leuke fouten. Het woord
Amhaarse ‘yirduacchew’,
‘bestia’ betekende vroeger ‘vee’, maar nu ‘monster’. De vertaler moest eerst een
‘help hen’, verstaan als
paar fouten maken, voordat hij doorhad dat Abraham toch echt niet met zijn
‘yarduacchew’ en dus naar
‘monsters’, maar met zijn ‘vee’ op reis ging. Lokale vertalers maken een letterlijke
het Sheko vertaald als
terugvertaling in het Spaans, zodat de consulent, die niet al die talen beheerst, de
ishira baashe ‘slacht hen’.
vertaalbeslissingen kan nalopen. In een vers van Handelingen stond dat Paulus in
Dit tot ongerustheid van
een gemeente konijnen uitdeelde. Wat was het geval? De terugvertaler bedoelde
de weduwen onder het
‘Pablo les dio consejos’ (Paulus gaf ze adviezen) maar liet per ongeluk een S weg,
gehoor... (1 Tim 5:16)
waardoor er stond ‘Pablo les dio conejos’.
anne-christie
theo van der louw
Vlees
Poep
In het begin van mijn taalstudie aan de taalschool leerde ik woor-
Tijdens een linguïstiekcursus in de Bra-taal
den voor levensmiddelen. Vol goede moed besloot ik bij het
schreef ik het woord voor kokosnoot op het bord:
boodschappen alleen nog ‘Berglands’ te spreken. Ik kwam bij de
‘cocô’. Mèt accent want ik wilde het natuurlijk
slager en vroeg om schapenvlees. De slager keek me met grote
goed doen. Maar in plaats van het woord voor
ogen aan waarop ik mijn bestelling herhaalde. Bleek dat ik twee
kokosnoot, ‘coco’, was dit het woord voor
letters verwisseld had, waardoor ik vroeg naar ‘vlees van een
ontlasting (poep). De klas brulde van het lachen.
familielid’...
erik en cristy
corina
