Het Groene Blad, lente 2007 Inhoudsopgave

Het Groene Blad, lente 2007 Inhoudsopgave Van het bestuur ........................................................................................... 2 Uit nood geboren: naamswijziging website ................................................. 3 IVN Wandelroute 2007: route + vragen....................................................... 4 Van de Mediatheek...................................................................................... 6 IVN Vogelwerkgroep.................................................................................... 7 Berichten uit de Groenhof............................................................................ 8 Winterlezing over Kwintelooyen ................................................................ 10 IVN Wandelroute 2007: antwoorden ......................................................... 11 Groenlingen: De vogels zitten er warmpjes bij .......................................... 12 Cursus Vogelzang ..................................................................................... 13 Bedreigen zachte winters de winterslaap?................................................ 14 Milieurubriek: over olie, zon, inkt en rode kool .......................................... 17

1

Van het bestuur Op het moment van schrijven moet de jaarvergadering nog plaatsvinden waarin het bestuur het nieuwe beleidsplan zal presenteren. In het volgende Groene Blad zal daar uitgebreid op ingegaan worden. Binnen het bestuur zijn we op dit moment echter al volop bezig de speerpunten van dit beleid vorm te geven. Een van onze speerpunten de komende jaren vormt de jeugd. Om inzicht te krijgen in de problematiek waarmee de werkgroepen met de doelgroep jeugd geconfronteerd worden, heeft het bestuur met hen een vergadering belegd. Alle punten die belemmerend werken op het functioneren van deze werkgroepen of anderszins aandacht vragen om aangepakt te worden zijn daarin geïnventariseerd. Deze aandachtspunten zijn vastgelegd en er zijn oplossingen voor bedacht. Ook is een actiepuntenlijst gemaakt en zal het bestuur de voortgang van deze acties bewaken. De PR, een tweede speerpunt, wordt op dit moment al zeer actief opgepakt door de werkgroep PR. Onze activiteiten stonden regelmatig uitgebreid in de plaatselijke pers en ook de komende tijd zullen er regelmatig artikeltjes over het IVN in de Veenendaalse kranten verschijnen. Erg belangrijk, want dit vergroot de naamsbekendheid van het IVN en grotendeels het welslagen van onze activiteiten. Om de vacatures binnen de werkgroepen opgevuld te krijgen is een vacaturebank opgezet. Een formulier is ontwikkeld waarop de vacature door de werkgroepen op een standaardmanier kan worden ingevuld. De PR-werkgroep gaat dit bestand beheren, heeft daardoor een actueel overzicht en kan hierop zijn wervingsacties richten. Nieuwe - maar ook ‘oude’ leden worden persoonlijk benaderd om actief te worden waarbij wij hen gratis scholing (schoolgidsencursus en groencursussen) aan zullen bieden. Op deze manier hopen wij de broodnodige versterking te realiseren. De PR-werkgroep heeft inmiddels haar doelstelling voor het komende jaar gesteld op ten minste 50 nieuwe IVN leden! Met een goede benaderingswijze zullen ook daarvan zeker een aantal mensen actief te krijgen zijn. De andere beleidsvoornemens zullen de komende tijd meer vorm en inhoud krijgen.Zo willen wij ons weer meer gaan bezighouden met onze eigen leefomgeving, de stad. Daarin speelt het milieu en beïnvloeding van gemeentelijk beleid een grote rol. Door opheffing van de vroeger zo actieve milieuwerkgroep is de expertise op deze twee terreinen sterk verminderd. Hoe we dit opnieuw vorm zullen gaan geven weten we op dit moment nog niet maar dit wordt op korte termijn in samenspraak met de werkgroep Bomen en Openbaar Groen besproken. Geen tijd dus om stil te zetten. Integendeel, we zetten onze schouders er onder om hopelijk samen met u, te proberen de achteruitgang van planten, dieren en onze eigen leefomgeving een halt toe te brengen. Bert de Ruiter

2

Uit nood geboren: naamswijziging website

www.ivn-veenendaal.nl www.ivnveenendaal.nl (zonder streepje) Onze provider NENS en zijn beheerder/eigenaar Martijn van Nellesteijn, lijken van de aardbodem verdwenen te zijn. Omdat NENS zijn verplichtingen niet meer nakwam, is onze Internet site vlak voor de Kerst uit de lucht gehaald door de host. Een host is degene die feitelijk een server (computer) heeft die aangesloten is aan het net en waar de software van onze site op staat. Ik heb begrepen dat er zo’n 300 gedupeerden zijn in de regio. In eerste instantie heb ik geprobeerd onze domeinnaam ivn-veenendaal.nl vrij te krijgen ten einde naar een andere provider te kunnen gaan. Van Nellesteijn had namelijk “onze” domeinnaam op zijn naam laten registreren en niet op naam van IVN Veenendaal. Omdat van Nellestein onbereikbaar was, stuitte dit op juridische problemen. Hij was immers eigenaar van de domeinnaam. Denkend slim te zijn, heb ik aan de firma, die de registratie verzorgd had, voorgesteld om de registratie teniet te doen omdat NENS ook al twee jaar de registratie niet betaald had. Het idee was om dan de registratie van voor af aan te doen. Zo gezegd zo gedaan. De domeinnaam kwam weer vrij. Waar ik geen rekening mee gehouden heb, is dat er kapers en piraten op de kust zijn. Voor ik de kans had om onze domeinnaam opnieuw te registreren (daar had ik twee dagen voor nodig) was zo’n kaper mij net voor en kon ik onze domeinnaam niet meer te pakken krijgen. Binnen één dag werd onze domeinnaam te koop aangeboden op Internet. Het resultaat is niet geschikt voor kinderogen – meer wil ik hier niet over zeggen. Uiteindelijk zijn we met een professionele provider in zee gegaan www.XXLwebhosting.nl te Drachten. Maar dan wel met een nieuwe domeinnaam. Deze provider is zelfs goedkoper dan wat we eerst hadden en ze sturen geen reclame mee! Bij deze provider heb ik al twee sites staan tot volle tevredenheid. Voor belangstellenden: www.rohr-benelux.com en www.vhpshell.nl . WE zijn dan ook weer in de lucht al is het onder een nieuwe domeinnaam, die slechts één streepje verschilt van de oude. Jullie Webmaster Francis van der Linden

3

IVN Wandelroute 2007: route + vragen Deze wandeling is uitgezet voor de nieuwjaarsbijeenkomst op 20 januari 2007 in de Groenhof. De duur van de wandeling is ongeveer 1,5 uur. Routebeschrijving: 1. 2. 3. 4. 5.

U loopt het hek uit van de Groenhof en gaat linksaf. Einde weg linksaf. Bij de C1000 rechtsaf. Eerste weg, voetpad/fietspad, linksaf. Tegenover huisnummer 92 de Rondweg-West oversteken (Iet op het verkeer!!!) en het pad op langs het weiland. vraag 1: Welke vogel eet graag elzenproppen? A. sijs

B. tafeleend

C. koperwiek

6. Einde pad rechtsaf. 7. Voorbij het hek van 'de la barrique' linksaf het onverharde pad met bordje: 'Opengesteld Landgoed Prattenburg' in. 8. Einde pad, bij het hek van Prattenburg, rechtsaf. vraag 2: Welke struiken lopen op het moment alweer uit? A. lijsterbes

B. hulst

C. vlierstruik

9. Het raster volgen en dan de mooie beukenlaan in. Na de 3e beuk (ongeveer 15 meter) het pad naar links aanhouden. 10. Einde pad linksaf. Vraag 3: Noem één of meer vogels die "slim" overwinteren met hulp van boomzaden 11. Het pad vervolgen met bocht naar rechts en bocht naar links. 12. Direct over de 'greppel' links af. vraag 4: Een vogel die in de winter broed is: A. zaagbek

B. kruisbek

C. wulp

D. zwarte kraai

13. Op de kruising, voor de plank bij het rustgebied, linksaf. 14. Rechtdoor en linksaf de asfaltweg op. 15. Ter hoogte van het hek van huisnr. 420-424 rechtsaf het bos in. vraag 5: Wie woont er op huisnr. 420-424? A. Joop vd Ende

B. PWA en Maxima

C. familie Asch v. Wijk

16. 2e pad rechtsaf 17. Bij T -splitsing linksaf. 18. 1e pad, beukenlaan, rechtsaf. vraag 6: Welke uil hoor je begin januari al in het bos? 19. Aan het einde van de beukenlaan rechtsaf. 20. 1e pad linksaf.

4

vraag 7: Let op de elfenbankjes op de stam van de amerikaanse eik; hoe komt het stuk dood hout in de stam?

Elfenbankje

21. op de kruising, soort vijfsprong, rechtsaf. 22. op de asfaltweg linksaf, naar de boswachterswoning. vraag 8: Welke grote, meerstammige struiken ziet u hier, na een paar honderd meter,links,groeien? 23. rechtdoor bij de kruising. 24. Daar waar het brede pad naar rechts buigt, linksaf het smallere pad in. 25. Het smalle pad, meer een slingerend spoor, volgen. vraag 9: Welke bosvogel bivakkeert graag in de struiken? A. ijsvogel

B. boomklever C. winterkoning

26. Zijpaden negeren. 27. Het pad in, op/door de houtwal, dat later langs het hekwerk loopt. 28. Pad vervolgen, met het hekwerk links van u. Bovenlangs, tegen het hek, is het erg smal, onderlangs is het erg nat. 29. Einde pad rechtsaf, de Dijkstraat op. vraag 10: Welke producten worden van beukenhout gemaakt? 30. De rondweg oversteken en de Dr. Slotemaker de Bruïnestraat in. 31. Bij de C1 000 linksaf. 32. Eerste weg rechtsaf en u bent weer terug bij de Groenhof. vraag 11: Wordt er in gebieden van Natuurmonumenten gejaagd? En op Prattenburg? De antwoorden leest u op pagina 11.

Gerrit van Leeuwen

5

Van de Mediatheek Er zijn weer een aantal nieuw boeken in de mediatheek. Eerst een drietal uitgaven van het KNNV. Ze zijn in de opruiming gekocht en dus al wat ouder. Nou ja 2000/2001, dus zeker niet verouderd. o

o

o

“Ooibossen”, het tweede deel van de serie bosecosystemen in Nederland. Ooibossen komen voor in de uiterwaarden. Voor Veenendalers die immers vlak bij het rivierengebied wonen interessant om meer van te weten. “Verspreiding van zaden”. Vertelt over sappige bessen met harde pitten, vruchten met weerhaken, zaden met een kurklaag, haarpluim of met een broodje als beloning voor mieren. “Praktisch natuurbeheer: Vlinders en Libellen” Een hulp voor vrijwilligers die iets willen betekenen voor de natuurlijke bewoners van vooral kleine stukjes natuurvriendelijk groen. Het geeft antwoord op veel vragen en bevat handige tips voor aanleg en beheer. Veel adviezen kan men ook in de eigen tuin toepassen. Leuk is dat bij de voorbeelden in het boek 3 projecten van onze IVN afdeling staan beschreven.

In deze boeken wordt diep op de stof ingegaan en ze zijn mooi geïllustreerd. Wat gemakkelijker leesbaar is het boek “Wildernis in Nederland” van Frans Vera en Frans Buissink. In het boek staan prachtige foto’s van restjes oerbos in Europa en van grote grazers. Volgens Frans Vera bestond het Nederlandse landschap vroeger niet uit dichte aaneengesloten wouden, maar eerder uit bos met vele open plekken waar grote dieren graasden. Vanuit dit uitgangspunt beschrijft hij de ontwikkeling van het bos in Nederland tot en met de nieuwe wildernissen zoals de Oostvaarders-plassen. Ook vlot leesbaar is het boek “Geologieboek van Nederland” van Wim de Gans. Het vertelt het boeiende verhaal over het ontstaan van onze bodem en landschap. Er is een routegidsje bij om in het veld een aantal interessante geologische locaties te bekijken. Deze regentijd lokt misschien niet om te gaan wandelen, des te meer om te lezen. Leen daarom een boek uit onze bibliotheek, geniet van een mooi natuurboek of duik eens wat dieper in een onderwerp. U bekijkt dan de natuur met nieuwe ogen. Suze Hörchner

6

IVN Vogelwerkgroep Zoals u in het vorige nummer van het Groene Blad heeft kunnen lezen is er weer een vogelwerkgroep actief. Graag vertellen we u wat meer over onze excursies. Nu “onze” oeverzwaluwen nog in Afrika verblijven, kunnen we onze aandacht verplaatsen naar de wintergasten. Vlak bij huis, in de uiterwaarden van de Rijn, verblijven nu veel ganzen en eenden uit het noorden. De Kolganzen, herkenbaar aan de witte “kol” boven de snavels zijn ongeveer gelijk met de Smienten gearriveerd. Mocht je de Smienten niet direct op de plassen tussen de meerkoeten en kuifeenden herkennen, dan hoor je ze wel. Ze worden niet voor niets ook wel “fluiteenden” genoemd. Tussen de vele Blauwe Reigers zie je tegenwoordig ook steeds vaker van die prachtige exemplaren van de Grote Zilverreiger langs de oevers rondstappen. Ook lijsterachtigen trekken naar ons land om zich hier te goed te doen aan de bessen van Meidoorn en Gelderse roos. Vorig jaar konden we hier grote aantallen Pestvogels bewonderen. Maar ook de Kramsvogels en Koperwieken blijven fascineren. Dit is ook de tijd om Ransuilen te ontdekken. Je moet wel goed speuren, want ook al lijken die wilgen nu zo kaal, toch blijft het moeilijk om ze te ontdekken. Natuurlijk is het veel boeiender om dit met eigen ogen te aanschouwen. We nodigen u dan ook van harte uit om met ons mee te gaan.Iedereen is welkom! Ons voorlopige excursieprogramma is opgenomen in de activiteitenkalender.

Verscholen Ransuil

Het is een voorlopig programma omdat we soms moeten afwijken van het programma omdat de te verwachten vogels zich dan door voedsel- of weersomstandigheden niet of elders laten zien. Soms is het ook de moeite waard om een extra excursie in te lassen, bij voorbeeld als het prima weer is om Steenuiltjes in het Binnenveld te zien zonnen.

Hebt u belangstelling voor onze excursies stuurt u dan een mailtje naar [email protected] met als onderwerp: IVN Vogelwerkgroep, met vermelding van uw naam, adres en telefoonnummer. Wij houden u dan op de hoogte of een excursie wel/niet door gaat, aanvangstijden, vervoermiddel etc. Lidia den Oudendammer, coördinator Vogelwerkgroep

7

Berichten uit de Groenhof U weet • dat we een eigen gebouw bezitten dat de Groenhof heet. • dat daarin een mediatheek te vinden is voor uitleen aan het onderwijs. • dat deze mediatheek een bibliotheek bevat met inmiddels meer dan 1000 titels over de natuur en het milieu. • dat ook bijna alle tijdschriften over natuur en milieu daar in te zien zijn • dat u een artikel uit zo’n tijdschrift in de Groenhof kunt kopiëren voor maar 5 € ct. per kopie

U moet weten • • • • • • •

dat al deze boeken ook voor IVN leden en donateurs gratis te leen zijn. dat daar de beste vogelgidsen, paddestoelen- en vlindergidsen op u liggen te wachten. dat daar onder veel beeld en geluidsmateriaal over vogels en andere onderwerpen voor u te leen is. dat daar door u veel te weinig gebruik van wordt gemaakt. dat we dat erg spijtig vinden. dat elke woensdag middag van 14.00 uur tot 17.00 uur deze Mediatheek open is voor uitleen. dat, als dat niet kan er altijd een afspraak met Suze Hörchner te maken is.

U weet vast niet • dat Suze Hörchner en Tineke Wouda al jarenlang als vrijwilligers elke woensdagmiddag in de Groenhof aanwezig zijn voor uitleen en beheer van de mediatheek. • dat ze daar erg druk mee zijn. • dat zij om de mediatheek goed bij te houden, nog twee mensen erbij willen hebben. • dat over tijdsstip van werken altijd te praten valt. Weet u ook • dat rond de Groenhof een educatieve tuin aangelegd is? • dat verschillende scholen daar gebruikt van maken met hun klassen. • dat Itty Koster van af het begin daarover al de scepter zwaait. • dat onderhoud van de tuin veel tijd vraagt • dat Itty daardoor bijna elke woensdagmiddag in de tuin bezig is, • dat Jan Bom haar al enkele jaren daarbij assisteert met allerlei klussen.

8

Maar weet u ook • dat de vijver in deze tuin niet goed functioneert • dat wij iemand zoeken die van vijvers verstand heeft. • dat wij aan die iemand willen vragen om die vijver te adopteren. • dat hij dan op onze kosten de vijver kan veranderen. • dat wij en de kinderen daar heel blij mee zouden zijn. Na dit gelezen te hebben snapt u ook • dat we heel erg zuinig zijn op boven genoemde mensen die al jaren zoveel tijd in het IVN steken. • dat zij met smart op hulp zitten te wachten • dat we u daarom oproepen om ons te bellen. • dat wij u daarvoor een leuke sfeer, veel plezier, voldoening en gezelligheid teruggeven. Bert de Ruiter ℡ 0318-522617 of [email protected]

9

7 december 25 januari 8 maart

de Bosuil Mieren Kwintelooyen

Zomer Bruin Bram Mabelis Dirk Prins

Winterlezing over Kwintelooyen IVN Veenendaal e.o. organiseert op donderdag 8 maart a.s. een lezing met als onderwerp: Kwintelooyen De lezing wordt gehouden door Dirk Prins, in De Groenhof, Karel Fabritiusstraat 3, te Veenendaal en begint om 20.00 uur. De lezing is gratis voor IVN-leden, voor niet-leden zijn de kosten € 2,-, voor koffie of thee en eventueel een hand-out. Niet-leden dienen zich op te geven bij Maja Stavleu (℡ 0318520868, [email protected]).

Kwintelooijen is ca. 75 ha groot. Het is enerzijds een belangrijk dagrecreatie-terrein c.q. 'uitloopgebied' (vooral op zondagen!) voor de inwoners van met name Veenendaal en Rhenen, waarin bovendien elk jaar een aantal sportevenementen worden georganiseerd. Deze evenementen leveren aan de beheerder een deel van de beheerskosten, die rond een ton per jaar bedragen. Anderzijds wordt het, mede door de provincie Utrecht, als een belangrijk natuurgebied beschouwd met een door de bijzondere ligging als 'warm zandgat' unieke flora en fauna. In dit spanningsveld heeft het Recreatieschap gekozen voor een zekere tweedeling in het terrein, namelijk een zuidoostelijk deel bestemd als recreatieterrein met parkeerterrein, speelweide en crossbaan, en een noordwestelijk deel bestemd als natuurgebied met een ven plus moeras en wilgenbos, geologisch monument (feitelijk klimheuvel), hellingheiden, grasgebied, erosiegeulen en 'bad lands'. Verspreid over het gebied en langs de randen zijn er aangeplante en spontane bossen en bosjes van o.a. Grove den, Douglasspar, Ruwe berk, Zomereik, Amerikaanse eik, Wilgen (enkele soorten), enz. Feitelijk is er door de (starre!) Boswet een herplantplicht, waardoor nog een deel van de nu zo fraai open hellingen zal moeten worden ingeplant, wat jammer is voor o.a. Graafwespen, Zandhagedis, Roodborsttapuit en Boomleeuwerik. Naast het hellingcrosscircuit dat met zijn vele loopings van aanzienlijke lengte is, lopen er in het gebied meerdere paden, een hellingtrap, ruiterroute, enz. In het natuurgedeelte mag men niet buiten de paden komen, vooral niet in de kwetsbare heide. Men heeft inmiddels een raster om het natuurdeel geplaatst waarbinnen een paar Schotse hooglanders voor een natuurlijk 'beheer'’ zorgen, zodat het gebied niet te veel dichtgroeit. De vele wandelaars en crossers drageb uiteraard ook veel bij aan het openhouden van het terrein. Tegelijkertijd heeft de afscheiding een regulerend effect op de honden die nu nog vaak, ondanks het verbod, vrijelijk worden uitgelaten, en op de mountainbikers die, ook al illegaal, de wandelaars van de sokken rijden. In 2000 is op initiatief van de Werkgroep Milieubeheer Rhenen in samenwerking met KNNV Wageningen een grootscheepse inventarisatie uitgevoerd in Kwintelooyen. Even wat grote getallen die deze inventarisatie opleverde: o 322 soorten Hogere planten o 51 soorten hier broedende vogels o 20 soorten Vlinders o 28 soorten Libellen o 74 soorten Mossen o en verder nog Korstmossen, Amfibieën en Reptielen, Krekels, Kakkerlakken en Hogere wespen. Deze grote aantallen soorten, waaronder veel zeldzame, geven aan hoe bijzonder dit gebied is.

10

Dit is een verkorte en hier en daar samengevatte weergave van een stuk over Kwintelooyen door Dirk Prins Dirk Prins is van origine insectendeskundige, maar hij legt zich al jaren vooral op planten toe. Hij kan alle Nederlandse soorten onderscheiden, ook lastige groepen als grassen, russen en zegges. In KNNV verband geeft Dirk samen met Gerrit Bax cursussen planten determineren, waarbij ze elk jaar een ander terrein kiezen waar de vegetatie gevolgd wordt.

IVN Wandelroute 2007: antwoorden De goede antwoorden zijn: vraag 1: A vraag 2 C vraag 3 Vlaamse gaai, …. vraag 4 B vraag 5 C vraag 6 Bosuil vraag 7 Oude stam van hakhout vraag 8 Krentenboom vraag 9 C vraag 10 Broodplank, pollepel, meubels, etc. vraag 11 Nee, tenzij … ; Ja, namelijk selectief schieten van wild door eigen mensen.

11

Groenlingen: De vogels zitten er warmpjes bij Volgens de kalender was het bijna winter, maar buiten was het warm. Toch gingen we met de Groenlingen wintervoer voor de vogels maken. De Groenlingen werden verdeeld in groepjes. Eén van de groepen maakte vetbollen. Dit is heel eenvoudig. Je koopt frituurvet en vogelzaad in de winkel. Het beste is grote parkietenzaad, omdat hier zonnebloempitten (energie voor de vogels) in zitten. Dit goedje doe je in een kommetje en dan begin je te prakken net zo lang tot het zaad goed verdeeld is over het vet. Van dit vet kun je bollen maken of je kunt het in dennenappels stoppen en deze ophangen. Deze vetbollen zijn veel goedkoper dan kanten-klaar gekochte bollen en het is ook nog leuk om te doen als het buiten regent. Een andere groep maakte pindaslingers. Met een spijker op een plank werd een gat in de pinda geprikt en zo kon je de pinda’s aan een draad rijgen. Een derde groep maakte mandjes voor gepelde pinda’s. Je knipt een stuk kippengaas en zaagt twee latjes. Je spijkert het gaas op de latjes zodanig dat je aan de bovenkant een gleuf overhoudt waar je de pinda’s in kunt doen. Om alles op te kunnen hangen werd er ook een voederplank gemaakt. Je haalt een afvalplank bij een bouwmarkt. Hier spijker je latjes op, zodat het voer er makkelijker op blijft liggen. Bij de Groenlingen komen de vogels de winter wel door, maar dan moet het wel gaan vriezen. Aan de Groenlingen ligt het in ieder geval niet. Mocht u naar aanleiding van dit artikel ook vogelvoer gaan maken, dan wens ik u veel plezier. De vogels zijn u zeker dankbaar. John Ikkink

12

Cursus Vogelzang Wilt u ook zo graag vogels leren herkennen aan hun zang? Of wilt u gewoon genieten in alle stilte bij het ochtendgloren van de zang van de zwartkop en de zo gevarieerde klanken van de zanglijster? Ik neem u daarvoor graag mee naar diverse natuurgebieden in de omgeving. Naar de bossen van de Utrechtse Heuvelrug waar we de groene specht proberen te ontdekken en de raaf, naar de Remmerdense heide voor de boomleeuwerik met zijn lu-lu-lu klanken, zingend hoog in de lucht, naar de Grebbeberg waar we de zwartkop, de tuinfluiter en misschien wel het ijsvogeltje tegen zullen komen, broedend onderlangs bij de Grebbe. Met behulp van ezelsbruggetjes en tips over zang en verenkleed zult u al snel zelf vele vogels herkennen. Op vijf vroege zaterdagochtenden trekken we er op uit, op een tijdstip waarop de rust nog als een deken over het landschap valt en wij in volkomen stilte kunnen genieten van de eerste geluiden van de ontwakende natuur. De cursus wordt afgesloten met een gezellige fietstocht met koffie en koek. De cursus bestaat uit vijf excursies van 2 uur, op de volgende zaterdagen: 7 april 14 april 12 mei 19 mei 2 juni (afsluitende fietstocht) Docent:

Bert de Ruiter

Cursusprijs:

€ 15,- voor IVN leden, € 25,- voor niet leden.

Opgave:

Bert de Ruiter ℡ 0318-522617 E-mail: [email protected]

13

Bedreigen zachte winters de winterslaap? Winterslaap is bij een aantal dieren een oplossing voor het overbruggen van een periode met kou en ernstige voedselschaarste. Het is kenmerkend voor de gematigde streken waar sprake is van seizoenswisselingen. Zacht winterweer kan voor sommige diersoorten echter vervelende gevolgen hebben. Voor het overbruggen van een seizoen met kou en grote voedsel-schaarste zijn er twee oplossingen: je kunt vertrekken naar blijvend voedselrijke gebieden, zoals veel vogels, sommige vlindersoorten en zeedieren doen.

Of je zet je levensfuncties op een laag pitje en houdt een winterslaap, waardoor je een minimum aan energie verbruikt. Sommige zoogdieren zoals vleermuizen, egels en marmotten kiezen voor deze oplossing, net als amfibieën (kikkers, padden, salamanders) en reptielen (hagedissen en slangen). De meeste insecten gaan voor de winter dood. Sommige soorten vlinders, muggen, vliegen en kevers overwinteren in 'lethargische' toestand, net als de koninginnen van hommels en wespen. Deze toestand van schijndood is kenmerkend voor de winterslaap.

Ingrijpend Het in de winterslaap geraken is een ingrijpende gebeurtenis, want de lichaamsfuncties worden vrijwel stilgelegd. De temperatuur daalt tot die van de omgeving. Ademhaling- en hartslagfrequentie zijn sterk verlaagd. Bij vleermuizen daalt de lichaams-temperatuur meestal tot iets beneden 10°C en de hartslag van omstreeks 30 keer per minuut. Dit lijkt nog veel, maar tijdens het vliegen loopt de hartslag op tot honderden keren per minuut en stijgt de lichaamstemperatuur tot 38 à 39°C. De ademhaling gaat tijdens de winterslaap zó traag, dat hij nauwelijks meer waarneembaar is.

Bij vleermuizen daalt de lichaamstemperatuur meestal tot iets beneden 10°C

Egels hebben een normale lichaamstemperatuur van 37°C. Tijdens de winterslaap daalt deze tot ongeveer 5°C en daalt de hartslag van boven de honderd tot ongeveer 15 keer per minuut. Van ademhaling is bij deze dieren eveneens nauwelijks wat te merken. Het mag duidelijk zijn dat dieren in de toestand van winterslaap bijzonder kwetsbaar zijn. Daarom stellen zij aan de overwintering-plaatsen hoge eisen. Een eerste eis is een geringe kans op verstoring, een tweede een constante en niet te lage temperatuur.

14

Veel (grotere) vleermuissoorten overwinteren in onderaardse ruimten, zoals oude forten, bunkers, ijskelders en de grotten van Zuid Limburg en de Ardennen. Anderen overwinteren op kerkzolders, in spouwruimten of onder dakbeschotten. Soms ook in holle bomen, voor zover in Nederland nog aanwezig. Voor egels en slangen is overwinteren onder bladhopen favoriet. De egel bekleedt zijn overwinteringplek vaak nog met een dikke laag vastgerold blad en droog gras. Voor slangen is overwinteren onder bladhopen favoriet

Verstoring door kou Tijdens de winterslaap wordt ingeteerd op gedurende het zomerseizoen en vooral in de herfst opgeslagen vetreserves. Een bijzonder zachte herfst is gunstig voor het overleven, want tijdens de winterslaap daalt het lichaamsgewicht met ongeveer een kwart. Zolang de dieren tijdens de slaap niet worden gestoord, is dit gewichtsverlies niet bedreigend. Worden vleermuizen tijdens de slaap wakker gemaakt, dan hebben zij een half uur nodig om weer op temperatuur te komen. Dit kost veel energie. Komt verstoring tijdens de winterslaap veel voor, dan wordt er teveel energie verbruikt en neemt de kans om de winter te overleven af. Kort durende perioden met temperaturen rond het vriespunt worden verdragen, omdat de vleermuis zijn metabolisme (stofwisseling) dan wat hoger afstelt. Ontwaakt een vleermuis doordat in de omgeving de temperatuur te ver beneden het vriespunt daalt, dan moet hij verkassen en zoekt hij meestal in dezelfde ruimte een betere plek op. Langzame bevriezing van zijn lichaamcellen betekent namelijk dat er zich in de celvloeistof naaldvormige kristallen vormen, die de celwanden kunnen doorboren. Ook de concentratie aan opgeloste stoffen in de overgebleven celvloeistof verandert, zodat zij niet goed meer kunnen functioneren. Andere diergroepen, zoals amfibieën en insecten, hebben wat gevonden op de temperatuurdaling van de omgeving. Zo verandert bij amfibieën de samenstelling van hun bloed. Kikkers overwinteren meestal op de bodem van poelen, sloten of vijvers. Hun lichaamstemperatuur neemt die van de omgeving aan en de ademhaling vindt slechts door de huid plaats. Hun lever voert de glucoseproductie op zodat het bloed stroperig Komt verstoring wordt en vloeibaar blijft bij enkele graden onder nul. Om vorstperioden in de veel voor, dan winter door te komen, laten insecten zich eenvoudig indrogen. De neemt de kans op concentratie aan opgeloste stoffen in de lichaamsvloeistof wordt hierdoor overleven af groter, waardoor er vriespuntdaling in de celvloeistof optreedt. Zo kunnen zij temperaturen van vele graden onder nul verdragen.

15

Verstoring door zacht weer Nodigen warme herfstseizoenen en laat beginnende winters uit om niet in winterslaap te gaan? Voor vleermuizen geldt dat niet, zij bezitten een soort ingebouwde tijdklok. Net als bij vogels vertrekken zij op een bepaald ogenblik naar de overwinteringplekken, ook als er in de jachtge-bieden nog voldoende prooidieren aanwezig zijn. Ook de zeer zachte intermezzo's in onze tegen-woordige winters doen vleermuizen in hun schuil-plaatsen met vrijwel constante temperatuur weinig kwaad. Zij merken nauwelijks wat er buiten gebeurt. Overigens zouden zij er ook niet veel aan hebben om weer op jacht te gaan. Er zijn immers niet veel insecten meer. Een vleermuis verbruikt tijdens de jacht zijn eigen lichaams-gewicht aan insectenvoedsel. Dat is zo'n vijf gram bij de kleinste en ongeveer veertig gram bij de grootste soorten. Vleermuizen ontwaken uit hun winterslaap door hun ingebouwde tijdklok na vijf tot zes maanden.

Bij egels gaat het anders. Bij zeer zacht weer ontwaken zij en gaan in de avonduren dan op zoek naar voedsel, zoals pissebedden, oorkruipers, larven en slakken. Daalt de temperatuur weer dan wordt de winterslaap hervat. Gevaarlijk wordt het wanneer er in een winter zeer zachte perioden afgewisseld worden met af en toe pittige vorst. Als egels vaak wakker worden, verliezen ze namelijk te veel vetreserves of ze komen helemaal niet meer in de winterslaap. Met in de winter overdag rondlopende egels is absoluut iets mis. Kikkers hebben weinig last van zachte periodes in een winter. Eerst moet namelijk de watertemperatuur omhoog gaan. Voordat het zover is, is het zachte weer meestal alweer voorbij. Toch gaat het overwinteren niet altijd goed. Zo waren er kikkers die in de winter van 1996 -1997 hun toevlucht hadden gezocht in een halve meter diepe vijver. Alle 21 kikkers waren aan het einde van de winter dood. Zuurstofgebrek was waarschijnlijk de oorzaak, aangezien de vijver lange tijd bedekt was met een drie decimeter dikke gesloten ijslaag. Het aantal dieren in de dunne waterlaag daaronder was waarschijnlijk te groot.

Met in de winter overdag rondlopende egels is absoluut iets mis

Zelf kunt u in uw tuin dieren helpen met het creëren van een geschikte plek voor de winterslaap. Een tuinvijver zal veel kikkers kunnen helpen overwinteren. Houd hem dus wel gedeeltelijk ijsvrij! Ook kunt u bladhopen maken zodat kleine dieren een geschikte plek vinden voor een veilige winterslaap. Baltus Zwart Dit artikel is overgenomen uit het tijdschrift Het Weer Magazine (www.hetweermagazine.nl). Wie meer over de auteur wil weten kan terecht op de vermelde website, even doorklikken naar “weermagazine” en dan onder het hoofdstuk De Redactie klikken op “hier”.

16

Milieurubriek: over olie, zon, inkt en rode kool Inleveren van afgewerkte frituurolie Omdat het u misschien ontgaan is bij het lezen van de Rijnpost, wil ik u er even op attenderen dat u tegenwoordig uw afgewerkte frituurolie/vet kunt inleveren bij het gemeentelijke depot aan de Nijverheidslaan. Het dient dan wel in plasticflessen of tankjes verpakt te worden. De oude olie wordt gezuiverd en tot bio-diesel verwerkt, waardoor er veel minder palm-en sojaolie gebruikt hoeft te worden. Een geweldig initiatief!

Zonnepanelen Ik krijg binnenkort zonnepanelen op mijn garagedak. Ook mijn drie overburen hebben besloten om ze aan te schaffen zuiver en alleen uit milieu-overwegingen. Maar wat een heleboel mensen niet weten is dat, als je dat gezamenlijk doet en het betreft een aantal huizen op rij, je dan beschouwd wordt als “leverancier” en je dan in principe meer voor de terug geleverde stroom krijgt. De gezamenlijke productie moet dan wel rond de duizend kilowatt liggen. Misschien een ideetje om met je buren te bespreken. De firma” Green Choice” levert uitsluitend groene stroom en de negatieve effecten van uw gasverbruik worden gecompenseerd door de bescherming van bedreigde bossen. Ook betaal je standaard 0.25 eurocent minder per verbruikte kilowatt.

Lege cartridges Het is alweer een tijdje geleden dat ik u er op attent maakte dat ik lege cartridges inzamel ten behoeve van de Stichting Aap. Van de opbrengst worden voeding, huisvesting, transport en de organisatie betaald. Ook kunt u air-miles sparen, maar daar moet u een speciale pas voor aanvragen bij de stichting die u kunt vinden op internet onder: www.stichtingaap.nl. Er staat een doos in de hal van de Groenhof en daar kunt u uw lege cartridges en oude mobieltjes in doen. Ook kunt u ze eventueel bij mij thuis brengen op Doddegras 7 in Veenendaal.

Vegetarisch recept Rodekoolsalade met honingdressing 200 gram gesneden rode kool 1 appel in blokjes gesneden 3 eetlepels rozijnen 25 gram fijngehakte walnoten 2 eetlepels vloeibare honing 4 eetlepels citroensap zout en peper Doe de reepjes kool in een kom.Voeg appel, rozijnen en walnoten toe en roer alles goed door. Maak in een kommetje een dressing van honing en citroensap. Voeg peper en zout naar smaak toe. Schenk de dressing over de salade. Lekker met gebakken aardappeltjes met rozemarijn en een omelet. Volgende keer is er weer een ander vegetarisch recept. Cokkie Gadella

17