Het gebruik van bewustzijn-zelf om beter te presteren
Excelleren kun je leren Kun je leren om excellent te zijn? Gedreven door deze vraag ben ik in gesprek gegaan met Jaco Friedrich en Gert-Jan van Schaik, de auteurs van het boek ‘Excelleren in je werk’. Ook volgde ik hun pilot training over dit onderwerp. Excelleren is te leren, is de conclusie. Theo Visser
Waarom hebben jullie dit boek geschreven? Wat was de aanleiding? Jaco: Dat is voor Gert-Jan en mij verschillend en onze paden zijn, zeg maar, gekruist. Vijf jaar geleden hield ik me veel bezig met de vraag hoe je jezelf kunt trainen. Want je hebt immers niet altijd een coach naast je staan. Ik ben toen gaan nadenken over hoe je jezelf continu kunt blijven ontwikkelen en ‘verbeteren’. Niet op een rigide manier, maar op een natuurlijke wijze effectiever worden. Dit om een continu proces van leren op gang te brengen en te leren reflecteren op wat je doet, terwijl je het doet. Ik kwam al vrij snel op het werken met bewustzijn terecht, wat toch het instrument is waar het om gaat. ‘It’s the mind, stupid’. Ook vanuit het idee dat je uiteindelijk zelf het enige bent waarop je terug kunt vallen, alle managementtheorieën ten spijt. Als je kijkt wat dat ‘jij’ waar je op terugvalt dan is, kom je op het bewustzijn uit. Het is de kwaliteit van je bewustzijn die uiteindelijk bepaalt hoe je tegen de wereld en jezelf aankijkt en wat je doet. Ik was er zo mee bezig dat ik andere mensen ermee ‘lastigviel’, dus was het beter dat ik een boek ging maken, dan kon ik daar mijn ei in kwijt. Ik ben eerst gestart samen met Gisela Schafer Buss, een van de pioniers op het gebied van lichaamsgerichte therapie. Toen heb ik Gert-Jan ontmoet, en ziedaar. Gert-Jan: Jaco en ik zijn beiden trainer en coach. Als trainer en coach ben je een leermiddel voor anderen, de reikwijdte van het leren van de client wordt begrensd door de coach. Mijn overtuiging is dat het belangrijk is om zelf te blijven groeien en ontwikkelen om anderen te kunnen 52
OnO_13_05.indd B52
helpen zichzelf te ontwikkelen. We hebben ons allebei in de loop van de tijd stevig verdiept in bewustzijnsontwikkeling, want zoals Jaco zei is bewustzijn het belangrijkste instrument dat je hebt. Via je bewustzijn weet je, neem je waar, interpreteer je en interacteer je met de omgeving. Vreemd genoeg is er over bewustzijn heel erg weinig bekend in HR-kringen, er wordt nauwelijks over nagedacht of over geschreven. Terwijl de kwaliteit van het bewustzijn bepalend is voor de kwaliteit van je handelen als leider en professional. Ik ben over een boek schrijven gaan nadenken toen ik in Zuid-Frankrijk in een boeddhistische retraite zat voor 3,5 jaar en allemaal prachtige levenslessen kreeg van bijzondere leraren, zoals de Dalai Lama. Ik dacht: hoe zou ik dit nu eens beschikbaar kunnen maken voor mensen in organisaties? Al die inzichten en ervaringen… Ik ging nadenken over wat mensen graag willen, die zich professional noemen. En dat is volgens ons: excelleren in het werk. Als je excelleert voel je je automatisch betekenisvol, omdat je een mooie bijdrage levert. Dat hebben we als uitgangspunt gekozen voor dit boek. Je kunt namelijk alleen maar excelleren als je alert en wakker bent, wat andere woorden zijn voor ‘bewust zijn’. Bewustzijn is dus cruciaal om te excelleren. Wat verstaan jullie onder excelleren? Jaco: Excelleren zien wij als het bewust en daadkrachtig doen wat nodig is. De vijf aspecten van excelleren in ons model zijn: inzicht in de situatie, feitelijke waarneming, daadkracht en een intentie die breder is dan alleen jezelf. Bovendien excelleer je alleen als je dit bewust doet. O&O / NR 5 2013
9/20/2013 5:01:04 pm
INTERVIEW
Jaco Friedrich Jaco Friedrich is trainer, coach en train-de-trainer. Hij werkt met zijn bureau Iniziotraining veelal voor de technische wereld. Daarnaast richt hij zich met Settels, Savenije & Friedrich als partner van The Hightech Institute op het bieden van softskill en leadership training voor de hightech community in de regio Eindhoven. Voor de School voor training geeft hij verschillende trainingsopleidingen. www.iniziotraining.nl / www.hightechinstitute.nl
De kwaliteit van je bewustzijn drukt zich uit in de elementen hierboven. Je bewustzijn zou je kunnen zien als datgene waarbinnen je intentie, inzicht, waarneming en daadkracht plaatsvinden. Gert-Jan: Excelleren doe je als je als professional ‘boven jezelf uitstijgt’, dat wil zeggen dat je het beter doet dan je normaal gesproken doet. Je handelen is afgestemd op de situatie, het is precies goed, niet te veel en niet te weinig. Als je te veel doet verlies je energie en als je te weinig doet is het onvoldoende. Het gaat erom dat het passend is. Wat ons betreft is dat dus niet altijd een 9 of een 10. Wel is het jouw persoonlijke 9 of 10: wat anderen ervan vinden is niet per se maatgevend. Wij zeggen dat iedereen af en toe excelleert, jij ook. Waarom is bewustzijn daar juist zo belangrijk voor? Andere auteurs hebben het bijvoorbeeld over focus of doorzettingsvermogen. Jaco: Bewustzijn is volgens ons de kern. Ben je je niet bewust, dan handel je vooral op basis van onbewuste routines; het is dan meer toeval als O&O / NR 5 2013
OnO_13_05.indd B53
dat excellente resultaten oplevert. Bewustzijn betekent dat op het moment dat je dit leest, je het ervaart dat je dit op dit moment leest. Dus: de ruimte waarbinnen alles zich afspeelt. Daarin word je je bewust van het bewustzijn-zelf. Dat is altijd hier-en-nu, niet gekleurd door storende, ingewikkelde emoties of gedachten. Wij onderscheiden in ons boek drie niveaus van bewustzijn, de hoogste trede is het herkennen van het bewustzijn-zelf. Gert-Jan: Het valt niet mee het ‘bewustzijn’ te definiëren. Dat is een belangrijk punt. Het vraagt onderzoek om goed te leren zien wat bewustzijn is en wat niet. Wij helpen mensen daarbij. Ga maar na, ik daag je uit om iets te bedenken wat buiten je bewustzijn valt... weet je al iets? Alles wat je waarneemt, alle ideeën die je krijgt, alle gedachten die je hebt, alle objecten die je buiten je ziet, vinden plaats in jouw bewustzijn. Je kunt niets waarnemen zonder bewustzijn, zelfs de instrumenten die iets meten uit de buitenwereld zijn bedacht en afgelezen door bewustzijn. Het bewustzijn is, kortom, de enige en daarmee belangrijkste tool die je hebt; de moeite waard om eens bij stil te staan en te trainen. En dat trainen, houdt dat in: een jaar of drie naar Frankrijk, net zoals jij hebt gedaan? Of kan dat sneller? Gert-Jan: Haha, dat helpt wel natuurlijk! Maar dat hoeft niet. In het boek reiken we allerlei inzichten en oefeningen aan, ook over hoe je je bewustzijn in het dagelijks leven kunt trainen. In feite is je bewustzijn natuurlijk al enigszins getraind, je hebt je leren concentreren bijvoorbeeld. Maar dat trainen kan veel gerichter en functioneler, zodat je er ook meer aan hebt in je werk. Voor wie is het boek geschreven? Gert-Jan: Het boek is geschreven voor professionals, voor iedereen die werkt en zijn best doet om resultaten te behalen, die effectief wil zijn. Jaco: Voor professionals die zich willen ontwikkelen, of eigenlijk voor iedereen die wat wil. Wat kan ik met het boek? Wat levert het me op als ik het lees? Jaco: Het boek geeft inzicht en is bovenal een werkboek. Want excelleren kun je leren, maar daar moet je wel wat voor doen. Dus staat het boek vol met oefeningen om de inzichten in je eigen praktijk toe te passen. Kun je een paar van die oefeningen of inzichten noemen? Gert-Jan: Er zijn er zoveel… Bijvoorbeeld: wat denk je dat het meest effectief is, kijken naar een situatie met een vooropgezet idee en gekleurd door emotie (waardoor je vaak jouw idee ‘terugziet’ in je interpretatie van de situatie), 53
9/20/2013 5:01:04 pm
Gert-Jan van Schaik Gert-Jan van Schaik is coach en begeleidt teams en professionals naar ongedachte antwoorden op prangende vragen. Het innovatieve alternatief voor heidagen. Gert-Jan is psycholoog en gecertificeerd NLP-master en oplossingsgericht coach. Ook is hij opgeleid als teamcoach en helpt hij teams excelleren: door beter samenwerken met plezier mooie resultaten halen. www.kernzaken.nl
als buitengewoon, een 10 is gewoon een afspraak. Wij helpen zowel mensen van een 9 naar een 10 als van een 4 naar een 7. Voor de laatste persoon is die 7 zijn persoonlijke 10. Jaco: Mijn antwoord is: ja en nee. Je kunt een talent hebben om de boel te belazeren. In onze ogen is dat niet echt excellent. Het is op de korte termijn misschien wel heel succesvol. Je kunt er veel aanzien en geld mee verdienen. Wanneer je intentie erop gericht is alleen jezelf te bevoordelen en zo nodig anderen te beschadigen, levert dit op de kortere of langere duur weerstand en ellende op. Het kan nooit duurzaam werken en is daarom niet excellent. Is dat wat je bedoelt met een wij-intentie, zoals jullie dat zo mooi noemen? Wat is dat precies? Jaco: Een bredere intentie dan ‘ikke-ikke-ikke’ geeft je meer kracht en tilt je boven je eigen beperkingen uit. Mooi voorbeeld, stond vorige week in de krant: een schipper was van zijn jacht gevallen in een ijskoude zee. Hij kon alleen overleven als hij zou blijven bewegen. Dit heeft hij 15 uur volgehouden. Bij navragen gaf hij aan dat hij dit alleen vol kon houden omdat hij aan zijn familie dacht. Zijn bredere intentie gaf hem de kracht, zou je kunnen zeggen. Denk ook aan grote overwinningen, die slagen alleen als je met elkaar voor iets groters gaat.
of neutraal en feitelijk, zodat je werkelijk ziet wat er aan de hand is? Feitelijk waarnemen is realistisch en maakt dat je beter kunt aansluiten om precies dat te doen wat nodig is. Neutraal en feitelijk waarnemen is te trainen; het is mogelijk steeds sneller te zien wanneer je de situatie gaat inkleuren met eigen interpretaties. Overigens is er niets slechts aan het hebben van gedachten of emoties, die maken ons mens, en ze zijn sowieso niet te voorkomen. Bewustzijn betekent ook: je bewust zijn van je gevoelens, intuities, gedachtekronkels. Het verschil is of je een emotie hébt (er is dus wat afstand, wat neutrale ruimte, waardoor de emotie informatief en bruikbaar is) of de emotie bént (je verliest je bijvoorbeeld in kwaadheid). Heeft excelleren veel met het hebben van talent te maken? Gert-Jan: Als iemand met talent zich ontwikkelt, zal de buitenwereld zijn resultaten eerder erkennen als buitengewoon, zoals bij getalenteerde sporters of musici. Maar ook met minder talent kun je nog steeds boven jezelf uitstijgen en het buitengewoon goed doen. Het label ‘topper’ zegt vooral iets over wat de maatschappij waardeert 54
OnO_13_05.indd B54
Je haalt dus extra kracht uit de wij-intentie en daarom excelleer je? Jaco: Het gaat niet alleen om extra kracht. Het is vooral ook realistischer. Omdat iedereen op deze wereld met elkaar verbonden is, heeft elke actie, zelfs elke gedachte, een reactie en beïnvloeden we elkaar continu. Je kunt dus eigenlijk niet spreken van ik en jij die gescheiden zijn. Daarom is het realistisch om te werken vanuit het idee van verbondenheid. Hebben jullie ook voorbeelden van toepassingen binnen organisaties? Jaco: Het boek is een verslag van wat we de afgelopen jaren als trainer/coach in organisaties en met professionals hebben gedaan. We hebben het nu maar eens opgeschreven. Ook hebben we een aantal senior professionals geïnterviewd, waarvan we dachten ‘die passen het al toe’. De citaten staan in het boek en onderbouwen de theorie. Gert-Jan: Wat bleek, is dat de mensen die wij geinterviewd hebben al volgens het bewustzijnsmodel werken: het is blijkbaar een manier van werken die werkt. Wij hebben het taal gegeven, zodat het makkelijker wordt om het te herkennen en te versterken. In onze trainingen laten wij de deelnemers een situatie benoemen, waarin ze in ineffectief O&O / NR 5 2013
9/20/2013 5:01:05 pm
INTERVIEW
niet-excellent gedrag zitten en een situatie waarin diezelfde deelnemer excelleert. Het contrast is erg interessant. Excellentie is te bereiken door uit je onbewuste automatismen te stappen en gericht de vijf aspecten van het bewustzijnsmodel toe te passen. Voorbeelden van excellentie zijn hele dagelijkse handelingen die je buitengewoon goed kan doen: een vergadering evenwichtig leiden of in een sollicitatiegesprek de helderheid hebben om te zien dat er een kopje van de tafel dreigt te vallen en dat, voor het valt, opzij te schuiven. Dat soort scherpte is uiteindelijk wat het verschil maakt. Kunnen jullie dit nog iets concreter maken? Jaco: Ik kan nog wel een voorbeeld noemen: mensen die vaker excelleren, blijken bewust mensen op te zoeken buiten hun normale netwerk of sociale kring. Met als doel het inzicht in zichzelf en anderen op te rekken, meningen te herzien, oordelen op te ruimen. Dus je bewustzijn te verruimen. Zo coacht Dick Mecklenfeld (directeur Hot ITem) voor een vrijwilligersorganisatie mensen die (weer) zelfstandig goed willen participeren in de maatschappij. Gebruik van je talenten en herwinnen van het geloof in jezelf, zijn hierbij cruciaal. Hier leert hij veel van, zaken die hij ook weer in zijn werk kan gebruiken bij het overwinnen van weerstanden bij verandertrajecten in grote organisaties. Vaak zitten daar mensen die al jaren buitenspel staan, precies weten hoe het zit, maar niet meer gehoord worden, omdat ze niet weten hoe ze dit aan het zoveelste nieuwe management moeten brengen. Het positief omkeren en ‘de verzuurde bekeren’ in plaats van wegsaneren, geeft een verandertraject een boost: “Als Karel dit ziet zitten, dan betekent dat wel wat.” Verder blijken excellente professionals zich continu en ongenadig te evalueren; niet op een negatieve manier, maar wel als discipline, teneinde continu te blijven leren en het maximale uit elke situatie te kunnen halen. Als O&O horen we soortgelijke verhalen van mensen die zich bezighouden met innovatie. Hoe kijken jullie daarnaar? Gert-Jan: Voor innovatie is het nodig om voorbij je vaste kaders te reiken. Daar is natuurlijk een parallel. Echte innovatie betekent boven jezelf uitstijgen: je doet of bedenkt iets anders dan je normaal doet. Als je blijft doen wat je altijd al deed, krijg je wat je kreeg. En dat is inderdaad niet excellent en niet innovatief. Wij vinden dit principe belangrijk om te introduceren in organisaties: hoe breng je je medewerkers in contact met andersdenkenden, hoe waardeer je de ‘dwarsdenkers’? Jaco: Het voorbeeld dat ik net noemde - buiten je netwerk kijken - gaat vooral over de aspecten O&O / NR 5 2013
OnO_13_05.indd B55
Excelleren in je werk
Het verschil tussen goed en buitengewoon goed Gert-Jan van Schaik & Jaco Friedrich Uitgeverij Boom/Nelissen, verschijnt in september 2013
Het bewustzijnsmodel Om te kunnen excelleren zijn vijf aspecten noodzakelijk: 1. Het neutraal kunnen waarnemen van de situatie waarmee je wordt geconfronteerd; feitelijk, zonder verstorende emoties. 2. Inzicht in de oorzaak-gevolgrelaties; en daarmee in de effecten van je acties. 3. De daadkracht om te kunnen beslissen en te handelen op basis van je inzicht en waarneming. 4. Een intentie die je handelen een positieve richting geeft: voor wie doe je het? Wat wil je bereiken? 5. Bewustzijn omvat alles. Bewustzijn van het hier en nu, van de kwaliteit van het inzicht dat je hebt, van de waarnemingen die je doet, van de handelingen die je verricht en van de intenties die je sturen.
Wanneer je bewust bent van wat je waarneemt, van het inzicht dat dat oplevert, van wat je doet en dat bovendien doet met een positieve intentie, creëer je de voorwaarden voor excellentie. Zonder een van bovenstaande aspecten lukt het niet om excellent te zijn. Het zijn de momenten waarop al deze aspecten samenvallen die excellente resultaten opleveren. Routines houden je af van het excelleren. Onbewust automatisch handelen is weliswaar handig in dagelijkse situaties waarin geen variatie nodig is, maar vroeg of laat werkt je routine niet meer optimaal omdat omstandigheden per definitie veranderen. Als je onder gewijzigde omstandigheden blijft doen wat je altijd deed, ben je niet meer effectief. En al helemaal niet excellent. Om tot excellent handelen te komen, is synergie tussen de vijf aspecten van excellent handelen nodig. Ontbreekt er één, dan gaat je handelen mank. Het gebruik van je bewustzijn staat centraal. Het verschil tussen een buitengewoon goede professional en een goede professional, is de staat van zijn bewustzijn. Met behulp van je bewustzijn maak je uiteindelijk keuzes, ervaar je emoties en heb je gedachten. Bewustzijn is bepalend voor wat je doet. Grip krijgen op de kwaliteit van je bewustzijn is de sleutel naar excellentie. Hoe groter je bewustzijn, des te krachtiger zijn je waarneming, je inzicht en je daadkracht. Een bewuste intentie stuwt je de goede richting op. Meer informatie: www.excellereninjewerk.nl
55
9/20/2013 5:01:12 pm
‘waarnemen’ en ‘inzicht vergroten’. En niet direct over het bewustzijn zelf. Het reflecteren over en het trainen van het bewustzijn, is een innovatief element dat wij toevoegen. Het bewustzijn zelf trainen doen de mensen die we interviewden, door elke dag letterlijk stil te staan bij wat ze doen, waarnemen, van binnen ervaren etc. Zo versterken ze de grip op hun bewustzijn, waardoor ze zo feitelijk mogelijk kunnen waarnemen, waardoor hun inzicht vergroot, en waardoor het makkelijker wordt bewust en vanuit een wijintentie te handelen. Het is een positieve vicieuze cirkel. In het boek geven wij een complete set bewustzijnsoefeningen om deze ontwikkeling te starten. Dus het gaat om bewust denken, bewust doen. Als ik dat toepas, ben ik al goed bezig? Jaco: Alles wat je investeert in het versterken van je bewustzijn, betaalt zich direct terug in betere resultaten. Ook al is het wel hard werken en niet altijd leuk. Want je wordt je ook bewust van hoe verkeerd je regelmatig zit. Je wordt je dan pijnlijk bewust, zou je kunnen zeggen. Toch goed nieuws, want je wordt je wel bewust. Uiteindelijk draait
het bij excelleren om de kwaliteit van je bewustzijn. Dus kun je daar het beste ook maar direct mee gaan werken en je bewustzijn gedisciplineerd gaan trainen. Ja, iedereen kan het zeker. Iedereen is in principe tot excelleren in staat. Wat willen jullie de lezer nog meegeven die morgen aan de slag wil? Gert-Jan: Begin met je af te vragen op welke momenten jij nu al excelleert. In welke situaties stijg jij al boven jezelf uit? Iedereen excelleert zo nu en dan, en het is enorm behulpzaam om die momenten te herkennen en te erkennen. Hoe voel je je op die momenten? Wat dacht en deed je? Hoe zou je jezelf omschrijven, wat waren de kwaliteiten die je liet zien?
•
Drs. Theo Visser is adviseur bij Kessels & Smit, The Learning Company en redactielid van O&O. E-mail:
[email protected]
Advertentie
56
OnO_13_05.indd B56
O&O / NR 5 2013
9/20/2013 5:01:15 pm
