s &_o 03 2oo1
106 REHABILITATIE VAN DE POLITIEK
Het failliet van feiten-politiek Politici en ambtenaren JWSte feiten verzamelen, wanneer zij op feiten gebastaan vandaag de dag voor een onmogelijke opgave. MIRKO NOORDEGRAAF seerdedoelenstellenenbeVan hen wordt meer dan redeneerde beslissingen ooit verwacht dat ze zwaarwegende en grootschanemen, en wanneer zij op grond van de feiten worden lige maatschappelijke vraagstukken oplossen, maar afgerekend. Het is niet moeilijk om illustraties daarvan te vinden. De door Financien geleide operatie ze hebben minder mogelijkheden dan ooit om effectieve oplossingen te realiseren. Bij problemen als 'Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording' verkeerscongestie, criminaliteit, 'zinloos geweld', (vBTB), de parlementaire Dag van de Verantwoorde 'gekke koeien' ziekte, dioxinevergiftiging, 'mis- ding en de behoefte aan een parlementair Verificatiebruik' van het Internet, en dergelijke, is deze interbureau onderstrepen de behoefte aan een strakke ventiefuik zichtbaar. Telkens valt op dater vee] moet koppeling tussen doelen, prestaties en middelen en gebeuren, maar dater weinig kan, omdat de aard van een op feiten gebaseerde controle. Discussies over de de problem en onduidelijk is, omdat problem en ver- grote beleidsvraagstukken zijn discussies over de hoeweven zijn, en omdat voorgestelde oplossingen omveelheid blauw op straat, het aantal vliegbewegingen streden blijken. en de hoeveelheid decibellen rondom Schiphol, het Op het eerste gezicht li jkt het erop dat politici en aantal centimeters bodemdaling in de Waddenzee ten ambtenaren deze complexe situatie onderkennen. gevolge van mogelijke olieboringen, de omvang van Ze hebben de mond vol van maatschappelijke veran- de wachtlijsten, de klassengrootte, de omvang van aldering en hun documenten zijn doortrokken van een lochtoon of adolescent theaterbezoek, enzovoorts. modern vocabulaire, van woorden als individualiseDaarbij moeten beleidsintenties zo vee! mogelijk tot ring, netwerken en ICT. Maar hun feitelijke reactie 'targets' en kengetallen worden omgevormd en op de interventiefuik is een zeer klassieke. Ze doen harde feiten zo vee! mogelijk tot meetbare randvooreen hernieuwd beroep op het 'primaat van de poli- waarden worden vertaald. Er moet steeds ondertiek': iets te luidruchtige ambtenaren wordt de zocht en aangetoond worden 'hoe het zit'. Aan polimond gesnoerd, de ministeriele verantwoordelijktici die met de vuist op tafel 'gedegen onderzoek' heid wordt in ere hersteld, de roep om een verstereisen wordt daadkracht toegeschreven. king van het parlement wordt luider, verzelfstandiDaarmee wordt niet alleen een papieren werkegingen worden teruggedraaid, en planning & conlijkheid geschapen - al die pogingen om feiten te trolsystemen worden geoptimaliseerd. achterhalen slaan immers neer in teksten en tab ellen - , maar ook een illusie van controle. Waarom? Omdat Fei ten, jei ten, jei ten feiten weinig zeggen. Het gaat om de betekenis van De consequenties daarvan moeten niet onderschat feiten en die betekenis zit nooit aan de feiten zelf worden. Ambtelijke apparaten worden geneutralivast, maar in de hoofden van de mensen die de feiten seerd, het hierarchisch besef van ambtenaren wordt (willen) zien. Wat betekent meer blauw op straat? sterker, ambtelijke creativiteit en de bat worden in de Leidt meer blauw op straat tot meer veiligheid? Wat kiem gesmoord, en de neiging van politici om de sabetekent een grote ofkleine schoolklas? Wat zijn de menleving via de mediate bestoken met politieke im- effecten van kleine klassen? Zijn kleine klassen per pulsen neemt toe. Politics by publicity is de laatste stro- definitie preferabel? Hoe gEoot is een kleine schoolhalm van zich hoven de samenleving wanende poliklas, als kleine schoolklassen preferabel zijn? Wat tici. Oat gaat gepaard met een evidente preoccupatie betekent een wachtlijst? Zijn wachttijden op medimet 'facts & figures'. Politiek wordtjeiten politiek: hesche behandelingen per defmitie vergelijkbaar met dendaagse politici tonen hun kracht wanneer zij de wachttijden op het door de verzekering gedekte
her heu sta1 tacl vijf loci bez ren
De1 sta' klei keli hei< nen het lev~
me( ject vin< ten bod bor1 digt gel~
op ~ geh tiev niet kan wor hed, mak ten holrapf min gest trOV£
grer afsp· deb< woo erva heid zi h·
cleo:
delij base
S&.,_DOJ200I
107 herstellen van autoschade? Zijn wachttijden op een heupoperatie vergelijkbaar met wachttijden op een staaroperatie? Betekent een heupoperatie bij een tachtigjarige hetzelfde als een heupoperatie bij een vijfenvijftigjarige? Wat betekent vee! of weinig allochtoon theaterbezoek? Leidt allochtoon theaterbezoek tot culturele 'integratie'? Is het erg als jongeren niet naar het theater gaan? !len, eba1 be~gen
rden laarratie ling' ooratie-
akke n en ~r de hoengen \ het e ten ~ van
nalorts. !C tot I en oorderbolibek' rken te ellen ndat van tzelf ~it en taat? Wat nde per iOOl-
IWat ledimet ekte
Grenzeloze spanninaen De politieke controversen, die zich overigens niet aileen in het politieke debat onder politici manifesteren, maar 66k in ambtelijke kringen en in de dagelijkse uitvoeringspraktijk, hebben te maken met fundamentele spanningen die zich in beleidssectoren voordoen. Daarbij is veelal de spanning tussen het behoud en de overschrijding van traditionele sectorgrenzen in het geding. In de discussie over en Onderdrukte controversen aansturing van de politic manifesteert zich bijvoorDergelijke vragen zijn waarderend: er worden maat- beeld de controverse over de mate waarin politiestaven aangelegd (veel-weinig, meer-minder, groatdiensten pro-actief of reactief dienen te opereren, klein), er worden aannames gehanteerd over oorza- en over de mate waarin zij 'hard' (lik op stuk, zero kelijke relaties (meer blauw leidt tot meer veiligtolerance) of 'soft' (hulpverlening, zorg) dienen op te heid), en er worden normen gehanteerd (allochto- treden. In de discussie over de kunsten manifesteert nen moeten deelnemen aan zich de con traverse over de het autochtone culturele mate waarin zuivere estheAan politici die met de vuist op tcifel Ieven). Daar zijn in de tiek (kwaliteit) of maat[Jedegen onderzoek' eisen wordt meeste gevallen geen obschappelijk bereik (aldaadkracht toegeschreven. jectieve gronden voor te lochtonen, jongeren) gevinden! Sterker nog: de feiwaarborgd client te worten zelf zijn vaak omstreden: het aantal centimeters den. In het hoger onderwijs manifesteert zich de bodemdaling in de Waddenzee ten gevolge van het con traverse over de mate waarin de universiteit acaboren naar olie varieert, als we afgaan op de deskundemie of bedrijf is. In de zorg manifesteert zich de digen, van nul tot enkele centimeters. Bovendien controverse over de mate waarin zorginstellingen geldt dat het belang van elk van de genoemde feiten aanbodgerichte of vraaggestuurde ondernemingen op zich omstreden kan zijn. Waarom die feiten eruit zijn. In de luchtvaart manifesteert zich de contragelicht worden en andere niet, is ook niet op objec- verse tussen economische groei en ecologische tieve gronden te legitimeren. kwetsbaarheid. Het beslechten van deze controverOat het politieke debat door de nadruk op feiten sen kan nooit met een beroep op feiten plaatsvinden, niet transparanter wordt en dat er niet ontkomen omdat de feiten inzet zijn van de strijd! Welke feiten kan worden aan strijd over de betekenis van feiten, belangrijk zijn en hoe ze uitgelegd worden, hangt af wordt duidelijk wanneer we de werking van onze van het oordeel over de con traverse, en dat oordeel hedendaagse feiten-politiek aanschouwen. Politici hangt af van de opleiding, ervaringen, belevingswemaken duidclijk dat ze 'horendol' worden van de feireld, orientaties, en dergelijke, van betrokkenen. ten (PvdA-fractievoorzitter Melkert in het Schip- Twee centimeter bodemdaling betekent iets geheel hol-debat) . Bij de publikatie van grote onderzoeks- anders voor ambtenaren van EZ, werknemers van rapporten blijkt telkens dat de (politieke) strijd niet Shell of vertegenwoordigers van de milieubeweminder wordt, maar oplaait. Keer op keer, zo kan ging. ge teld worden, steken fundamentele politieke conNogmaals, het is lastig om dergelijke con trovertroversen de kop op, die zich veelal weinig van partijsen vanuit klassieke ideologische posities te beslechgrenzen, partijgebonden ideologie en coalitie- ten, omdat complexe beleidsproblemen zich moeiaf praken aantrekken. Daardoor ontstaat er tijdens zaam verhouden tot simpele mens- en wereldbeeldebatten, bijvoorbeeld op de Dag van de Verant- den. Ideologie blijft wel bestaan, maar door de gewoording, telkens 'gedoe', terwijl betrokkenen .. noemde individualisering, informatisering, en wat crvan uit gingen dat er nu eindelijk eens duidelijk- dies meer zij, wordt ook ideologie een meer indiviheid zou worden geschapen. Dat is voor eenieder duele en grenzeloze aangelegenheid. Voor zover idezichtbaar, omdat de media gretig verslag doen van ologie verbonden blijft met groepen, zijn dat vande onverrnijdelijke kloof tussen verwachtingen (dui- daag de dag veeleer allerhande professionele en dclijkheid) en uitkomsten (gedoe). De op feiten gemaatschappelijke gemeenschappen dan traditionele baseerde 'politics by publicity' ondergraaft zichzelf. partijen. Bestuurskundige, biotechnologische en
108 managementcommunities, alsmede milieu- en derde wereldbewegingen, hebben elk in bepaalde opzichten een meer gedeeld mens- en wereldbeeld dan de PvdA, de vvo ofo66. Oat komt omdat de leden van elk van die gemeenschappen op een vergelijkbare manier zijn opgeleid, dezelfde taal spreken, dezelfde tijdschriften lezen, elkaar op congressen en recepties tegenkomen en op die manier op een vergelijkbare manier mentaal worden 'geprogrammeerd'. Naarmate maatschappelijke vraagstukken complexer, onzichtbaarder, minder tastbaar, vluchtiger worden, worden die men tale programma's belangrijker: zij bepalen wat betrokkenen 'zien' en voelen. Nieuwe (teeen)krachten Het voorgaande leert ons op zijn minst twee dingen: - Politiek is geen strijd om feiten, maar een strijd om de betekenis van feiten . - Er is niet aileen politieke strijd waar politici zijn; de strijd om betekenissen is overal, niet in de laatste plaats omdat ambtenaren, uitvoerders, managers en werknemers zelf steeds hoger opgeleide professionals worden. Ze worden veelal ook nog eens maatschappelijk bewuster, en 'zien' dus steeds sterker verschillende werelden.
Oat verklaart het failliet van de feiten-politiek: fei ten zijn in onze samenleving per difinitie omstreden. De vraag is dan of en hoe ons politieke bestel dergelijke maatschappelijke karakteristieken kan absorberen en hoe politici daar mee om moeten gaan. Nieuwe maatschappelijke verhoudingen zullen van nieuwe besturingspatronen voorzien moeten worden. De contouren van een nieuwe politiek kunnen in termen van een nieuw krachtenveld bezien worden, omdat er nieuwe krachten gemobiliseerd moeten worden, teneinde de houdingen en gedragingen van partijen, instituties, organisaties en groeperingen op een andere wijze te richten. Ze moeten andere dingen gaan doen of denken, ofbestaande dingen anders doen en sommige dingen niet meer doen; ze moeten anders met elkaar en maatschappelijke issues omgaan - ze moeten issues op een andere manier benaderen, ze moeten professionals op een specifieke wijze aansturen, ze moeten op een andere manier verantwoording afleggen. Een voortdurend beroep op het 'primaat van de politiek', het angstvallig 'neutraliseren' van ambtenaren, het wettelijk 'reguleren' van snel veranderende maatschappelijke
issues, dat alles heeft zijn langste tijd gehad. Demobilisatie van nieuwe krachten gaat echter niet vanzelf - dat moet georganiseerd worden. Er moeten bovendien tegenkrachten worden gemobiliseerd en waar nodig geschapen, teneinde passende checks and balances te realiseren. In het nieuwe krachtenveld dienen mijns inziens twee typen van (tegen)krachten versterkt c.q. geschapen te worden: - Maatschappelijke krachten zullen versterkt en tot ontwikkeling gebracht moeten worden. De politiek kan het niet (Ianger) aileen en de aanpak van maatschappelijke vraagstukken kan niet (Ianger) zonder de bijdrage van maatschappelijke spelers, zoals grote bedrijven. Daarvoor zijn nieuwe 'checks and balances' nodig, waarvoor krachtige professionele beroepsverbanden, toezichthouders, 'regulators', media en maatschappelijke groeperingen onmisbaar zijn. - Er zullen nieuwe besturineskrachten tot ontwikkeling gebracht moeten worden. Politici en ambtelijke en semi-publieke organisaties kunnen niet Ianger uit de voeten met een op meetbare feiten gebaseerde sturingsconceptie. Oat heeft gevolgen voor de professionaliteit van politici en ambtenaren. Bovendien zijn ook hier passende 'checks and balances' nodig, die de politieke en controversiele aard van handelingen in de publieke sector verdisconteren . Maatschappelijke krachten De overheid kan het allanger niet meer aileen: bij de analyse en aanpak van maatschappelijke vraagstukken is ze aangewezen op maatschappelijke spelers als grote bedrijven, private uitvoeringsinstellingen, werkgevers- en werknemersorganisaties, professionele beroepsverbanden en milieugroeperingen. Oat heeft voor een deelfinanciiile achtergronden: de aanleg van nieuwe infrastructuur is vaak te duur en het fmanciele belang voor bedrijven te groot, om het volledig uit publieke middelen te bekostigen. PPSconstructies liggen dan voor de hand. Voor een ander dee! heeft dit te maken met de complexiteit van de maatschappelijke vraagstukken. Sommige issues, zoals de ontwikkeling van biotechnologie, zijn in technische zin zo complex en in ethische zin zo verstrekkend, dat politici en ambtenaren moeilijk greep kunnen houden op water gaande is. Ook minder wetenschappelijke issues, zoals veiligheid, verpaupering en congestie, laten overigens zien dat de reikwijdte van publieke interventie beperkt is. Voor weer een ander deel heeft het te maken met de he-
den< kom treft den ven · I sterl pelij to en
ting in de drij> veraJ schu zien. his to Bod) prob vest~
tigd medi Spar (min w~
groot pelijl en tla ven, ruim schaa L~
Ook delij~
lang21 priva en a11 waan discu nen b Toezi same1 sturi~
em an word! tie vru genkr schaP. stuur schaP. stuur
S&...DOJlOOJ
10 9 norzelf boen •and reid !Ch-
en De pak lanijke zijn .oor toe-
tapmti en nen )are eeft ti en nde ~e n
tpu-
I
1j de ,uks als ~e n,
.sioDat aan 1 het het 'PS-
een 1van 1ues, n in !Ver iilijk ninvert de
(oor 1
he-
dendaagse postmateriele waardenbeleving. De opkomst van het 'Groene Poldermodel' is wat dat betreft veelzeggend. De nadruk op ecologische waarden is geen exclusieve overheidszaak; private bedrijven worden daar evenzeer mee geconfronteerd. Oat alles betekent niet alleen dat de overheid sterk afhankelijk is geworden van andere maatschappelijke spelers, maar ook dat die andere spelers in toenemende mate een aandeel hebben in de inrichting en versterking van de publieke ruimte. Zij zijn, inderdaad, maatschappelijke spelers. Sommige bedrijven beseffen daten stellen zich 'maatschappelijk verantwoord' op en Iaten in hun orientatie een verschuiving van 'shareholders' naar 'stakeholders' zien. Oat gebeurt soms geruisloos omwille van de historie - Rabobank - of idealistische motieven Body Shop - of direct voelbare maatschappelijke problemen - sommige Albert Heijn filialen die invcsteren in de achterstandswijken waarin zij gevestigd zijn. In andere gevallen gebeurt dat na vee! media-geweld, zoals in het geval van Shell (Brent par affaire, Burundi), of na overheidsinitiatief (ministerie van Economische Zaken; zie www.minez.nl). In een vitale samenleving is het van groot belang dat de beweging richting 'maatschappelijk verantwoord' ondernemen zich doorzet • en dat maatschappelijke spelers, zoals grate bedrij ven, zich bewust zijn van hun plek in de publieke ruimte, zeker in Nederland waar de fysieke ruimte schaars is.
zoals een Raad van Toezicht en een sterke patientenorganisatie, wekt vee! meer vertrouwen . Het instellingsmanagement is dan van 'checks and balances' voorzien. Daarbij spelen (lokale/regionale) media, beroepsverbanden en ook onderzoekers overigens ook een voorname rol. Dergelijke 'checks and balances' lijken een soepele en slagvaardige aanpak van 'managerial' problemen in de weg te staan, maar zijn de facto een voorwaarde voor effectief management, omdat de 'managerial' problemen meerzijdig en ethisch geladen zijn, zeker in de gezondheidszorg. Het is tevens een zaak van legitimiteit: te vaak bestaat nog angst voor lokale initiatieven en lokale variatie, terwijl lokale initiatieven onvermijdelijk en veelal waardevol zijn, niet aileen omdat nieuwe activiteiten plaatsvinden (zoals bedrijvenpoli's) , maar ook omdat nieuwe grenzen worden getrokken - zorginstellingen gaan met woningbouwcorporaties samenwerken, of scholen met musea - en omdat mogelijkerwijs nieuwe maatstaven worden gehanteerd om dergelijke initiatieven te beoordelen. Voorwaarde is wei dat achterliggende controversen aan de oppervlakte komen en daarvoor spelen lokale 'checks and balances' een onmisbare rol. Vergelijkbare checks and balances zijn denkbaar in de private sector en daar dienen media, professionele beroepsverbanden en 'regulators' nog vee! intensiever te reflecteren op bedrijfsmatige activiteiten. 'Transparantie' is immers niet vanzelfsprekend, terwijl vee! actuele vraagstukken enigerlei mate van 'transparantie' vereisen. De ontwikkeling van genen biotechnologieen is zo'n voorbeeld. Oat onderstreept de eigen verantwoordelijkheid van professionals die dergelijke technologieen ontwikkelen: de ontwikkeling is technisch arenzeloos omdat heel vee! en steeds meer kan, maar ethisch begrensd. Politici en ambtenaren bevinden zich in een 'fuik': ze zijn voor een reflectie op de ethische grenzen aan technische ontwikkeling aangewezen op technici die de ontwikkeling bewerkstelligen.
Lokale 'checks and balances' Ook in geval van organisaties die zich van nature duidelijker in de publieke ruimte bevinden, maar die langzamerhand in statutaire zin steeds meer in een private ruimte gaan opereren, zoals ziekenhuizen en andere zorginstellingen, is eenzelfde beweging waarneembaar. Binnen de zorg is bijvoorbeeld een di cussie gaande over health care aovernance en bezinnen betrokkenen - Raden van Bestuur, Raden van Toczicht, patientenorganisaties - zich op hun samenspel. Oat past bij een beweging richting vraagsturing, waarin de behoeften en wensen van de geBesturinaskrachten emancipeerde burger meer leidend dan volgend Een vitale samenleving heeft behoefte aan een worden. Het laat tegelijkertijd zien dat de mobilisa- ...krachtige overheid die de zorg voor de afbakening, tie van maatschappelijke krachten van de nodige tede inrichting en het onderhoud van de publieke genkrachten moet worden voorzien. Een 'maat- ruimte ter hand neemt. 'Publieke ruimte' moet chappelijk verantwoord' opererende Raad van Be- daarbij breed worden opgevat: het gaat om de fystuur client gewantrouwd te worden - een 'maat- sieke, juridische, sociale, economische en culturele chappelijk verantwoord' opererende Raad van Be- infrastructuur, die onontbeerlijk is voor het voortstuur die te maken he eft met krachtige tegenspelers, bestaan van 'gezonde' particuliere ruimten (van
110 burgers, groepen van burgers en bedrijven). Dat is, verbanden aangaan met maatschappelijke en profeszoals hierboven betoogd, niet het exclusieve over- sionele groeperingen). heidsdomein, maar de mobilisatie van maatschappeln de tweede plaats client het politieke debat te lijke krachten neemt niet weg dat er een belangrijke gaan over de betekenis van dergelijke ontwikkelinrol voor de overheid blijft bestaan, ofbeter, rollen. gen, incidenten en gebeurtenissen. Dat is een amSoms zijn dat nieuwe rollen, zoals de rol van 'regula- bigu proces, omdat de betekenis niet vastligt en tor', als bewaker van het (private) speelveld, soms omdat oorzakelijke verbanden tussen ontwikkelinzijn dat oude rollen in een nieuw jasje, zoals de rol- gen en incidenten niet eenduidig zijn. Wat moeten len van 'budget allocator' en kaderstellend gezag. we van die ontwikkelingen en incidenten denken? Een hernieuwde besturingskracht kan echter niet Hoe hangen ze samen? Welke onderliggende conzonder een herbezinning op de wijze waarop die troversen zijn te identificeren? Hier zijn verbanden laatste rollen worden gemet politieke partijen, speeld. Bestuurskundige, biotechnologische en kenniscentra, maatschapEen vitale samenleving pelijke en professionele managementcommunities, alsmede groeperingen relevant. is nog altijd gebaat bij polimilieu- en derde wereldbewegingen, tiek debat tussen politici, ln de derde plaats client maar de preoccupatie met hebben elk in bepaalde opzichten een in het debat gereflecteerd feiten client te worden tete worden op de kaders meer gedeeld mens- en wereldbeeld uitgangspunten, assumpruggedrongen. Het polidan de PvdA, de VVD cifD 66. ties - waarbinnen de aantieke de bat client een betekenisaevend debat te zijn, en pak van maatschappelijke dat vraagt vee) van politici: zij moeten zinvol kunnen vraagstukken zich af client te spelen. Die kaders kundiscussieren over de zin en betekenis van gebeurte- nen inhoudelijke kaders zijn (grenzen), fmanciele nissen, feiten en documenten. Dat stelt ook eisen kaders (budgetten) en ook 'meta-kaders': ze kunaan persoonlijke eigenschappen, omdat de kans nen ruimte Iaten voor de ontwikkeling van kaders in groot is dat ze met eigenwijze, hoogopgeleide pro- lokale uitvoeringssituaties. Hier zijn verbanden met fessionals worden geconfronteerd die zich weinig gemeenten, ambtelijke en uitvoeringsorganen, gelegen laten liggen aan gekozen 'volksvertegen- semi-publieke instellingen, en dergelijke, van bewoordigers'. Voor een stevige positie ten opzichte lang, omdat de daadwerkelijke omgang met controvan dergelijke professionals is het voor politici van versen daar, op het operationele niveau, plaatsvindt. belang om het speelveld waarop ze zich bewegen te Voor een effectieve doorwerking van zo'n polikennen, om goede relaties te onderhouden met tiek debat is het noodzakelijk dat het ondersteund, vertaald en uitgewerkt wordt door krachtige besleutelspelers, om 'aansprekend' te zijn en te kunnen overtuigen, en om integer over te komen (geen stuurders. Omdat het debat controversieel en et'ijdeltuiterij '). hisch geladen is, dienen dat bestuurders te zijn met In een betekenisgevend politieke debat moet op een eigensoortige professionaliteit die op zijn minst zijn minst aan drie opdrachten voldaan worden. de volgende componenten kent: - Een betrokkenheid bij de publieke zaak . PoliVoor elk van die opdrachten is het van belang dat potici en ambtenaren zijn bewust van hun rol in de litici verbanden met andere maatschappelijke spelers aangaan. Politiek is immers niet alleen daar waar afbakening, inrichting en het onderhoud van een politici zijn . denkbeeldige publieke ruimte. - Een gevoeligheid voor politiek. Ze zijn zich bewust van het controversiele karakter van hun Betekenisaevend politiek debat rol: ze bevinden zich middenin een voortduHet politieke debat heeft allereerst een belangrijke rende strijd om betekenissen. Ze zijn zich ervan signaal-functie. Welke maatschappelijke ontwikkelingen zijn er gaande? Welke incidenten vinden bewust dat politiek niet alleen daar is waar poliplaats? Wat zijn grensverleggende ontwikkelingen? tici zijn. Wat zijn gebeurtenissen met lange termijn implica- Een orientatie op processen. Ze zijn zich ervan ties? Hier liggen verbanden met de media (televisie, bewust dat de strijd om betekenissen 'eindeloos' radio, kranten) voor de hand, alsmede met universiis, dat schijnbare overeenstemming door kleine teiten en onderzoeksinstituten (die op hun beurt incidenten verstoord kan worden, dat nieuwe
De2 gev; kon volt zich van Die eige
StuL
bijv' zich
thar din~
zien wan on d.
aan~
het1 lijkh heid narn tege ding besv
s
Dei1 aand aanh doxa span won aan t door voor als h volle Is burg' cutal dcrdc schaf een v enkel
S &._0 03 lOOI
I I I pfesat te elintamt en elinteten ken? con~den
ijen,
thaplnele ~ient
eerd ;rs -
tmp;aan 1lijke kunciele kun;rs in ,met nen, 1 beltroindt. poliund, : ben etmet ninst Poliln de a een zich t hun ·tdu1rvan rpolilrvan loos' leine wwe
gebeurtenissen aanleiding kunnen zijn voor nieuwe interpretaties van bestaande feiten. Deze professionaUteit kan met 3 P's worden samengevat: publieke zaak, politick, proces. Om te voorkomen dat bestuurlijke processen zich ongericht voltrekken en dat de beslechting van controversen zich (opnieuw) aan het oog onttrekt, is het ook hier van groot belang om tegenkrachten te mobiliseren. Die zullen met name afgestemd moeten zijn op de eigensoortigheid van het werk van ambtelijke bestuurders, omdat dat op dit moment in termen van bijvoorbeeld verantwoordingsmechanismen aan het zicht onttrokken wordt. Ambtelijk bestuur lijkt thans 'neutraal' en via hierarchische verantwoordingsmechanismen van voldoende tegenwicht voorzien, maar dat beeld moet gerelativeerd worden wanneer we de politieke lading van ambtelijk werk onderkennen en de vele interacties die ambtenaren aangaan met 'het veld' willen controleren. Dan is het nodig om vormen van ambtelijke verantwoordelijkheid te introduceren (ambtelijke aanspreekbaarheid in het parlement, bijvoorbecld), om de deelname van ambtenaren aan het publieke debat ruet tcgen te gaan, en om vraaggerichte verantwoordingsmecharusmen te introduceren die ambtelijke • bestuurders direct in contact brengen met de afnemcr van hun diensten.
aard en omvang van files. Het roept eerst en vooral vragen op omtrent hoe uiteenlopende (deels tegenstrijdige) onderzoeksbevindingen op elkaar te betrekken, hoe de verbinding met andere vraagstukken te bezien en hoe maatschappelijke partijen te betrekken bij het zoeken naar wegen om de problematick te verlichten; het roept vragen op omtrent de aard van de controverse en van de spanrungen die daarachter schuil gaan. Rekeningrijden of spitstarifiering is ruet enkel een neutraal instrument dat op grond van een eenduidige causale keten meetbare effecten sorteert op het gedrag van automobilisten en werkgevers. Het is de papieren inzet van de strijd tussen maatschappelijke partijen, waarbij aspecten als wie het hoe voorsteltniet onbelangrijk zijn; het is een verbale constructie die mensen mobiliseert om met nieuwe ideeen te komen. De 'effectiviteit' van het instrument hangt evenzeer af van de vraag hoe het wordt gelnitieerd en gelmplementeerd als van haar inhoudelijke karakteristieken, eenvoudigweg omdat er geen eenduidige en eens-en-voor-altijd antwoorden op controversen en spanningen bestaan. Er zijn andere besturingspatronen vereist om het controversiele en spanningsvolle karakter van de aanpak van maatschappelijke vraagstukken tot uitdrukking te brengen. In de eerste plaats zal de besturing verder moeten vermaatschappelijken: politick is niet aileen daar waar politici zijn; politici en ambtenaren zijn niet de erugen die verantwoordelijkheid voor de publieke ruimte dragen. In de tweede plaats zal de besturing zich moeten prifessionaliseren: er zijn eigentijdse competenties vereist voor de omgang met de spanningsvolle maatschappelijke -complexiteit. Oat zijn, zo moge inmiddels duidelijk zijn, niet aileen inhoudelijke competenties, maar ook en vooral besturingscompetenties die een preoccupatie met en reflectie op het sociale, open en multi-causale besturingsproces zeifbehelzen. Oat wil geenszins zeggen dat idealen en ideologic verdwijnen of dat feiten er ruets toe doen . Integendeel. Het wil enkel zeggen dat het 'bereiken' van idealen, van wat 'moet', niet gediend is bij een verwaarlozing van wat 'kan'.
Slot De interventiefuik zal zich de komende jaren blijven aandienen en naarmate de preoccupatie met feiten aanhoudt, zal het openbaar bestuur zich - paradoxaal genoeg - verder in die fuik beknellen. De spanning tussen 'meer moe ten' en 'minder kunnen' wordt niet opgelost door met behulp van onderzoek aan te tonen wat waarom moet, maar ook en vooral door aandacht te besteden wat waarom minder dan voorhcen kan. Oat laatste gebeurt nog te weinig en als hct gebeurt blijft het te vaak steken in beloftevolle woorden. Issues zijn vluchtiger en grenzelozer geworden, burgers eigenwijzer en onderzoeksbevindingen discutabeler, en dat impliceert dat de besturing zeifonderdecl is geworden van de eerder genoemde maat- .. MIRKO NOORDEGRAAF chappelijke vraagstukken. Het filevraagstuk, om ecn van de vraagstukken eruit te lichten, roept ruet verbonden aan vakaroep Bestuurskunde van de Erasmus cnkel steriele vragen op omtrent achtergronden, Universiteit Rotterdam
