Het belang van latente belastingen in de jaarrekening: boekhoudkundige aspecten en vergelijking van de internationale boekhoudnormen

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2002-2003

Het belang van latente belastingen in de jaarrekening: boekhoudkundige aspecten en vergelijking van de internationale boekhoudnormen Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van: licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen.

Frederic Romont onder leiding van Prof. dr. I. De Beelde

I

“Ondergetekende Frederic Romont bevestigt hierbij dat onderhavige scriptie wel mag worden geraadpleegd maar niet mag worden gefotokopieerd. Bij het citeren moet steeds de titel en de auteur van de scriptie worden vermeld.”

Frederic Romont

II

WOORD VOORAF

Graag zou ik hierbij een aantal mensen willen bedanken voor hun bijdrage bij het tot stand komen van deze scriptie. Daarbij gaat mijn oprechte dank uit naar mevr. Sadi Podevijn voor de deskundige begeleiding, de kritische opmerkingen en de ondersteuning bij dit werk. Niet in der minst zou ik hierbij ook dhr. Herwig Opsomer, mevr. Annie Lambrecht, dhr. Gert Potvlieghe, mevr. Vicky Van Dale, dhr. Serge Pattyn en dhr. Stefaan Cloet willen bedanken voor hun gewaardeerde medewerking bij de totstandkoming van dit werk. Eveneens wil ik dhr. Jean-Marc Roelandt en de onderneming Ubizen bedanken voor het ter beschikking stellen van informatie en tijd. Daarnaast zou ik ook nog mijn ouders willen bedanken voor het nalezen van deze scriptie.

III

INHOUDSOPGAVE

DEEL 0: INLEIDING …………….…………………………………………………………….1 1

2

Definitie van latente belastingen............................................................................................. 1 1.1

Definitie........................................................................................................................... 1

1.2

De Belgische situatie en de historische evolutie ............................................................. 2

Boekhoudprincipes op basis waarvan latente belastingen dienen geboekt te worden en de noodzaak om latente belastingen boekhoudkundig te verwerken........................................... 4

DEEL I: INTERNATIONALE VERGELIJKING VAN DE BOEKHOUDKUNDIGE REGELGEVING OMTRENT LATENTE BELASTINGEN…………………………….…..7 1

2

Bepaling van de relevante boekhoudnormen.......................................................................... 7 1.1

Volgens de Belgische boekhoudnormen:........................................................................ 7

1.2

Volgens IAS:................................................................................................................... 8

1.3

Volgens US Gaap:........................................................................................................... 8

1.4

Volgens UK Gaap:.......................................................................................................... 9

Vergelijking tussen IAS, UK Gaap, US Gaap en de Belgische boekhoudnormen................. 9 2.1

Gehanteerde definitie ...................................................................................................... 9

2.1.1

Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 10

2.1.2

Volgens IAS:......................................................................................................... 10

2.1.3

Volgens US Gaap:................................................................................................. 10

2.1.4

Volgens UK Gaap:................................................................................................ 10

2.1.5

Conclusie............................................................................................................... 11

2.2

Berekeningsbasis........................................................................................................... 11

2.2.1

Identificatie van de oorzaken van latente belastingen........................................... 11

2.2.2

Berekeningsbasis................................................................................................... 23

2.2.3


2.2.4

Volgens IAS:......................................................................................................... 37

2.2.5

Volgens US Gaap:................................................................................................. 38

2.2.6

Volgens UK Gaap:................................................................................................ 39

2.2.7

Conclusie............................................................................................................... 40

2.3

Berekeningsmethode ..................................................................................................... 41

2.3.1

Overzicht van de berekeningsmethodes................................................................ 41

2.3.2


IV

2.3.3

Volgens IAS:......................................................................................................... 48

2.3.4

Volgens US Gaap:................................................................................................. 48

2.3.5

Volgens UK Gaap:................................................................................................ 49

2.3.6

Conclusie............................................................................................................... 49

2.4

De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties................................ 49

2.4.1


2.4.2

Volgens IAS:......................................................................................................... 50

2.4.3

Volgens US Gaap:................................................................................................. 52

2.4.4

Volgens UK Gaap:................................................................................................ 53

2.4.5

Conclusie............................................................................................................... 54

2.5

Discounting ................................................................................................................... 55

2.5.1


2.5.2

IAS:....................................................................................................................... 57

2.5.3

US Gaap:............................................................................................................... 57

2.5.4

UK Gaap:............................................................................................................... 57

2.5.5

Conclusie............................................................................................................... 58

2.6

Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening................................................... 58

2.6.1

Voorstelling in de jaarrekening............................................................................. 58

2.6.2


2.6.3

Volgens IAS:......................................................................................................... 62

2.6.4

Volgens US Gaap:................................................................................................. 64

2.6.5

Volgens UK Gaap:................................................................................................ 65

2.6.6

Conclusie............................................................................................................... 66

2.7

3

Compensatie van actieve en passieve latenties............................................................. 66

2.7.1


2.7.2

Volgens IAS:......................................................................................................... 67

2.7.3

Volgens US Gaap:................................................................................................. 67

2.7.4

Volgens UK Gaap:................................................................................................ 67

2.7.5

Conclusie............................................................................................................... 68

Samenvatting en overzicht .................................................................................................... 68

DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK INZAKE HET BELANG VAN LATENTE BELASTINGEN IN DE JAARREKENING………………………………………………….72 1

Financieel analisten............................................................................................................... 72

V

2

3

1.1

Belang van latente belastingen voor financieel analisten.............................................. 72

1.2

Waardering van een onderneming................................................................................. 72

1.3

Eigen of vreemd vermogen........................................................................................... 80

1.4

Informatiewaarde van belastingslatenties ..................................................................... 81

1.5

Discounting ................................................................................................................... 81

1.6

Voorstelling in de jaarrekening..................................................................................... 81

Bedrijfsrevisoren................................................................................................................... 82 2.1

Belang van latente belastingen volgens de bedrijfsrevisor ........................................... 82

2.2

Belangrijkste oorzaken van latente belastingen in België............................................. 83

2.3

Berekeningsbenadering................................................................................................. 84

2.4

Berekeningsmethode ..................................................................................................... 87

2.5

Actieve belastingslatenties ............................................................................................ 88

2.6

Discounting ................................................................................................................... 89

2.7

Voorstelling in de jaarrekening..................................................................................... 89

2.8

Analyse van de latente belastingen door de bedrijfsrevisor.......................................... 90

2.8.1

Belang.................................................................................................................... 90

2.8.2

Werkwijze ............................................................................................................. 91

2.9

Impact van de invoering van IAS.................................................................................. 92

2.10

Toekomstige evolutie .................................................................................................... 94

Case Ubizen........................................................................................................................... 95 3.1

Voorstelling Ubizen...................................................................................................... 95

3.2

Situering van het belang van de belastingsproblematiek voor Ubizen......................... 96

3.3

Bespreking latente belastingen...................................................................................... 96

3.3.1

Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen......................................... 98

3.3.2

Bronnen van belastingslatenties............................................................................ 99

DEEL III: BESLUIT………………………………………………………………………….111

VI

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN _____________________________________________________________________________ APB APBO ASB ASC CBF CBN CFO DCF DTT D&T E&Y FASB FRS GAAP IAS IASB K.B. NBKB NOPLAT par. PWC SFAS SIC SSAP UK US V.S.

Accounting Principles Board Accounting Principles Board Opinion Accounting Standards Board Accounting Standards Committee Commissie voor het Bank- en Financiewezen Commissie voor Boekhoudkundige Normen Chief Financial Officer Discounted Cash Flow Deloitte Touche Tohmatsu Deloitte & Touche Ernst & Young Financial Accounting Standards Board Financial Reporting Standard General Accepted Accounting Principles International Accounting Standard International Accounting Standards Board Koninklijk Besluit Netto Bedrijfskapitaalbehoefte Net Operating Profit Less Adjusted Taxes paragraaf PriceWaterhouseCoopers Statement of Financial Accounting Standards Standing Interpretations Committee Statement of Standard Accounting Practice United Kingdom United States Verenigde Staten

VII

LIJST VAN FIGUREN _____________________________________________________________________________

Figuur 1:

Oorzaken van belastingslatenties…………………………………………………...12

Figuur 2:

Tijdsverschillen, timing differences, temporary differences en permanente verschillen…………………………………………………………………………..13

Figuur 3:

De benaderingen voor de berekeningsbasis .............................................................. 23

Figuur 4:

Overzicht van de berekeningsbasis ........................................................................... 32

Figuur 5:

Berekeningsmethodes................................................................................................ 41

Figuur 6:

Overzicht van de berekeningsmethodes.................................................................... 47

Figuur 7:

Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen…………………………….99

VIII

DEEL 0: INLEIDING Een eerste belangrijke vraag m.b.t. de boekhoudkundige verwerking van belastingen, is de vraag hoe de belastingen over de verschillende periodes dienen te worden gealloceerd. De erkenning van een handelstransactie in de boekhouding is bepaald door de boekhoudnormen. De fiscale wetgeving bepaalt echter wanneer deze transactie zal belast worden. In sommige gevallen wijkt deze fiscale wetgeving af van de boekhoudnormen waardoor de erkenning van een transactie in het fiscaal resultaat1 verschilt van de erkenning in het boekhoudkundig resultaat (Wilson et al., 2001, blz. 1646-1647). Een tweede belangrijke vraag betreft de vraag of de jaarrekening inzicht moet verschaffen in de factoren die de effectieve belastingsdruk 2 m.b.t. een bepaald boekjaar, hebben verlicht of verzwaard (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-06 en Webber & Wheeler, 1992, blz. 14). Door het boeken van latente belastingen zorgt men voor een aansluiting tussen de toepassing van de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving. Bovendien geven latente belastingen een inzicht in de factoren die de effectieve belastingsdruk verlichtten of verzwaarden.

In deze inleiding worden latente belastingen verder toegelicht. Nadat we de algemene definitie van latente belastingen afgeleid hebben, wordt de historische evolutie van latente belastingen en de ermee gepaard gaande probleemgebieden onder de loep genomen. Vervolgens wordt ook nagegaan op basis van welk(e) boekhoudprincipe(s) men latente belastingen in de jaarrekening dient op te nemen. Tot slot wordt het doel van het boeken van latente belastingen geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld.

1

Definitie van latente belastingen

1.1

Definitie

Hieronder worden een aantal mogelijke definities van latente belastingen opgesomd: -

In België hebben latente belastingen volgens Blomme & Demesmaeker (1994, blz. 4) tot doel de fiscale gevolgen van een transactie te boeken in het jaar dat deze gebeurtenis opgenomen wordt in de jaarrekening ook al wordt deze transactie in een ander jaar opgenomen in het fiscaal resultaat.

1

Het fiscaal resultaat is het resultaat zoals dit blijkt uit de belastingsaangifte. De effectieve belastingsdruk weerspiegelt de verhouding tussen de aan het boekjaar toe te rekenen belastingen en het resultaat voor belastingen. 2

1

-

In het Verenigd Koninkrijk definiëren Wilson et al. (2001, blz. 1647) latente belastingen als de aansluiting tussen de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving. Amir et al. (1997, blz. 599) baseren zich op deze definitie en stellen dat latente belastingen ontstaan wanneer de courante belasting3 verschilt van de toe te rekenen belastingen in de resultatenrekening.

-

De eerste echte rapporteringsstandaard in verband met latente belastingen (APB Opinion No. 11 (APBO 11) ) definieerde latente belastingen in 1967 als volgt: latente belastingen zijn belastingseffecten die uitgesteld zijn. Ze moeten aan het resultaat van toekomstige boekjaren worden toegerekend als belastingskosten. Belastingseffecten werden in APBO 11 gedefinieerd als verschillen in de belastingen m.b.t. een boekjaar tengevolge van (APB4 , 1967, blz. 6 par. 13): (a) Opbrengsten of kosten die in de bepaling van het boekhoudkundig resultaat komen in de ene periode en in het fiscaal resultaat in een andere periode. (b) Belastingsverminderingen en belastingskredieten die in aanmerking komen voor voorwaartse of achterwaartse compensatie.

Hieruit kunnen we concluderen dat we twee elementen nodig hebben alvorens van latente belastingen te kunnen spreken. (a) Latente belastingen hebben te maken met het feit dat er verschillen bestaan tussen de fiscale wetgeving en de boekhoudnormen. (b) Met de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen beoogt men de belastingseffecten van een bepaalde transactie of gebeurtenis toe te rekenen aan de periode in dewelke de transactie of gebeurtenis wordt erkend in de financiële staten.

1.2

De Belgische situatie en de historische evolutie

In Angelsaksisch georiënteerde landen5 kan de bedrijfseconomische jaarrekening6 aanzienlijke afwijkingen vertonen ten opzichte van de fiscale cijfers. In deze landen worden twee jaarrekeningen opgemaakt, een bedrijfseconomische managementrapportering en een fiscale 3

De courante belasting is de belasting die effectief moet betaald worden op het fiscaal resultaat van het belastbaar tijdperk (Kieso & Weygandt, 1996, blz. 1031). 4 ASB staat voor Accounting Principles Board, zijnde de commissie die bevoegd was indertijd voor het opstellen van de rapporteringsstandaarden in de Verenigde Staten van Amerika. Deze commissie noemt nu de FASB zijnde de Financial Accounting Standards Board. 5 Verenigde Staten van Amerika, Canada, Verenigd Koninkrijk en Nederland

2

jaarrekening. In deze laatste houdt men dan rekening met kosten en opbrengsten die boekhoudkundig of bedrijfseconomisch erkend werden doch fiscaal niet toegestaan zijn of omgekeerd. In de fiscale jaarrekening wordt dan bijvoorbeeld versneld afgeschreven terwijl in de bedrijfseconomische jaarrekening wordt afgeschreven op basis van de economische levensduur. In België geldt echter het principe dat men slechts iets fiscaal kan aanvaarden indien het in de boekhouding is opgenomen. Bovendien worden de belastingen berekend voor elke individuele entiteit of onderneming afzonderlijk, er is dus geen sprake van fiscale consolidatie. De enkelvoudige jaarrekening is de basis voor de fiscale aangifte (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-01 1-03).

In de Angelsaksisch georiënteerde landen kunnen dus significante verschillen voorkomen tussen de fiscale cijfers en de boekhoudkundige cijfers. Op dergelijke verschillen dient men latente belastingen te boeken. Als gevolg hiervan is in deze landen de boekhoudpraktijk rond latente belastingen sterk ontwikkeld, zowel wat betreft de enkelvoudige als de geconsolideerde jaarrekening. Echter in België zijn de verschillen tussen de bedrijfseconomische cijfers en de fiscale cijfers veel beperkter of onbestaande, met als gevolg dat latente belastingen minder uitgewerkt zijn (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-01). In de enkelvoudige jaarrekening worden op een aantal uitzonderingen na (cfr. infra blz. 32) geen latente belastingen geboekt. Vermits de geconsolideerde jaarrekening een vorm van managementrapportering7 is, worden hierin wel belastingslatenties geboekt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de Verenigde Staten reeds in 1967 boekhoudkundige normen ontstonden in verband met latente belastingen (APBO 11). Daarentegen in België werden latente belastingen pas 23 jaar later door het ‘K.B. van 6 maart 1990 op de geconsolideerde jaarrekening’ in de wetgeving opgenomen.

Het feit dat in een Belgische enkelvoudige jaarrekening slechts in beperkte mate latente belastingen worden geboekt betekent echter niet dat latente belastingen voor Belgische ondernemingen geen belang hebben. Niets is minder waar. Onderstellen we bijvoorbeeld een Belgische onderneming die deel uit maakt van een multinationale groep die US Gaap volgt. Men

6

De bedrijfseconomische jaarrekening zouden we kunnen definiëren als de jaarrekening die wordt goedgekeurd door de algemene vergadering der aandeelhouders (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-01). 7 In België komt het management rapporteringskarakter van de geconsolideerde jaarrekening tot uiting via art. 128 van het K.B. 30.01.2001. In de geconsolideerde jaarrekening dient men de activa en passiva op te nemen aan hun economisch verantwoorde waarde (K.B. 30.01.2001 art. 128).

3

zal de Belgische enkelvoudige jaarrekening die fiscaal georiënteerd is moeten omvormen tot een bedrijfseconomische jaarrekening, teneinde de geconsolideerde jaarrekening op te stellen. Een dergelijke omvorming kan aanleiding geven tot een groot aantal belastingslatenties (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-03). 2

Boekhoudprincipes op basis waarvan latente belastingen dienen geboekt te worden en de noodzaak om latente belastingen boekhoudkundig te verwerken

“Volgens het K.B. van 30.01.2001 artikel 33 dient men rekening te houden met de kosten en opbrengsten die betrekking hebben op het boekjaar of op vorige boekjaren, ongeacht de dag waarop deze kosten en opbrengsten betaald of geïnd worden (K.B. 30.01.2001 art. 33).” Door de splitsing van de levensduur van ondernemingen in boekjaren moet men nagaan of bepaalde opbrengsten en kosten tot de juiste periode behoren, dit principe noemt men ook wel het principe van de toerekening van opbrengsten en kosten aan dezelfde periode. In dit opzicht dient men eerst te bepalen wanneer een opbrengst gerealiseerd is. Indien men alle opbrengsten toegerekend heeft, moet men er voor zorgen dat de ermee overeenstemmende kosten tot uiting worden gebracht. Dit principe noemt men het overeenstemmingsprincipe (De Lembre, 2001, blz. 58-60). In de Angelsaksische literatuur omschrijft men dit principe als het ‘matching’ principe. Toegepast op latente belastingen betekent dit dat de belastingseffecten van een transactie die in het boekhoudkundig resultaat is opgenomen, moet worden toegerekend aan het betrokken boekjaar. De noodzaak tot het boeken van latente belastingen wordt geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld.

Voorbeeld 1: Noodzaak van de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen Stel dat de opbrengsten van onderneming X bestaan uit verkopen en de kosten uit belastingen, aan een belastingsvoet van 40%. In boekjaar 2001 verkoopt de onderneming goederen ter waarde van 1000,00 EUR en in boekjaar 2002 ter waarde van 800,00 EUR. Echter van de 1000,00 EUR verkopen uit boekjaar 2001 blijken er maar 800,00 EUR inbaar te zijn omwille van het feit dat debiteur Y zijn schuld van 200,00 EUR niet meer kan betalen. Onderneming X zet dus op 31 december 2001 een voorziening op voor dubieuze debiteuren ter waarde van 200,00 EUR. Indien de fiscus deze voorziening bijvoorbeeld pas aanvaardt op 31 december 2002 omdat de debiteur in de loop van 2002 failliet werd verklaard, dan ziet de resultatenrekening er zonder boeking van latente belastingen als volgt uit:

4

2001

2002

Boekhouding

Fiscaal

Boekhouding

Fiscaal

1000,00

1000,00

800,00

800,00

- Voorz. voor dubieuze debiteuren

200,00

0,00

0,00

200,00

= Winst voor belastingen

800,00

1000,00

800,00

600,00

Verkopen

- Belastingen

(a) 400,00

(b) 240,00

400,00

560,00

= Winst na belastingen

(a) belastbare winst = 1000,00 dus 1000,00 * 40% = 400,00 (b) belastbare winst = 600,00 dus 600,00 * 40% = 240,00

De effectieve belastingsvoet8 wordt als volgt berekend: 2001

2002

Belastingen

400,00

240,00

÷ Winst voor belastingen

800,00

800,00

50%

30%

= Effectieve belastingsvoet

Als men puur vanuit bedrijfseconomisch standpunt gaat kijken dan zou zowel de winst na belastingen als de effectieve belastingsvoet in beide boekjaren gelijk moeten zijn. Immers het resultaat vanuit bedrijfseconomisch standpunt was hetzelfde namelijk 800,00 EUR. Teneinde deze discrepantie weg te werken worden latente belastingen geboekt. Vanuit bedrijfseconomisch standpunt zou de resultatenrekening er dus als volgt moeten uitzien:

8

De effectieve belastingsvoet wordt als volgt berekend (Webber & Wheeler, 1992, blz. 16 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 4 en Kieso & Weygandt, 1996, blz. 1039): Effectieve belastingsvoet = Courante belasting + Latente belasting Winst voor belastingen De courante belastingen zijn de belastingen die op het resultaat van het boekjaar moeten worden betaald aan de fiscus. De latente belastingen zijn de belastingen die aan het resultaat van dit boekjaar moeten worden toegerekend vanuit bedrijfseconomisch standpunt, doch deze zullen slechts in latere jaren betaalbaar of terugvorderbaar zijn.

5

2001

2002

Boekhouding

Fiscaal

Boekhouding

Fiscaal

1000,00

1000,00

800,00

800,00

- Voorz. voor dubieuze debiteuren

200,00

0,00

0,00

200,00


800,00

1000,00

800,00

600,00

Verkopen

- Courante belastingen

(a) 400,00

(b) 240,00

- Latente belastingen

(c) (80,00)

(d) 80,00

480,00

480,00

= Winst na belastingen

(a) belastbare winst = 1000,00 dus 1000,00 * 40% = 400,00 (b) belastbare winst = 600,00 dus 600,00 * 40% = 240,00 (c) De voorziening voor dubieuze debiteuren moet vanuit bedrijfseconomisch standpunt worden toegerekend aan boekjaar 2001. In 2001 zou ze bedrijfseconomisch het resultaat verlagen waardoor er minder belastingen zouden verschuldigd zijn. Vermits de fiscus deze kost niet aanvaardde, betaalde de onderneming meer belastingen dan bedrijfseconomisch verantwoord. Dus boeken we in boekjaar 2001 een belastingsvordering (actieve latentie) 9 voor 80,00 ( 200,00 * 40%). (d) In boekjaar 2002 wordt de actieve belastingslatentie teruggenomen. De vordering op de fiscus wordt gerealiseerd omdat we nu minder belastingen zullen betalen dan bedrijfseconomisch verantwoord.

De effectieve belastingsvoet bedraagt: 2001

2002

Belastingen

320,00

320,00

÷ Winst voor belastingen

800,00

800,00

40%

40%

= Effectieve belastingsvoet

Door het boeken van latente belastingen weerspiegelt de jaarrekening de bedrijfseconomische realiteit vermits de winst na belastingen voor beide boekjaren gelijk is. Tevens weerspiegelt de effectieve belastingsvoet het statutaire belastingspercentage . Bron: Eigen berekeningen op basis van Van Brussel, 2002, blz. 12-4 en E&Y, 1991, blz. 8

De verschillende aspecten m.b.t. latente belastingen worden in deze bespreking verder uitgewerkt. In het eerste deel worden de gangbare boekhoudnormen op het vlak van latente belastingen in de verschillende landen (US Gaap, UK Gaap, IAS en Belgische Boekhoudnormen) met elkaar vergeleken. In het tweede deel wordt dan op basis van empirisch onderzoek ingegaan op het belang van latente belastingen in de jaarrekening. 9

Een actieve latentie is een latentie die op het actief van de balans wordt geboekt en ze weerspiegelt een vordering ten opzichte van de belastingsautoriteiten. Verder wordt hier uitgebreid op teruggekomen (cfr. infra blz. 49).

6

DEEL I: INTERNATIONALE VERGELIJKING VAN DE BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN OMTRENT LATENTE BELASTINGEN In dit deel worden de verschillende internationaal relevante boekhoudnormen met elkaar vergeleken m.b.t. de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen. In de eerste sectie worden de relevante boekhoudnormen afgelijnd en kort ingeleid. In de tweede sectie worden de boekhoudnormen vergeleken m.b.t. de volgende aspecten: (1) Gehanteerde definitie (2) Berekeningsbasis (3) Berekeningsmethode (4) De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties (5) Discounting of het verdisconteren van belastingslatenties (6) Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening (7) Compensatie van actieve en passieve latenties Voor elk van deze aspecten worden eerst de mogelijke methodes of benaderingen toegelicht en vervolgens wordt nagegaan welke benadering wordt weerhouden in de verschillende boekhoudnormen. In de derde sectie van dit deel wordt dan een korte samenvatting en overzicht gegeven van de vergelijking tussen de verschillende boekhoudnormen. 1

Bepaling van de relevante boekhoudnormen

In deze sectie worden de verschillende internationaal relevante boekhoudnormen kort ingeleid wat betreft hun oorsprong en objectief. Er werd geopteerd om internationaal IAS, US Gaap en UK Gaap te gaan bespreken omdat deze de grootste reikwijdte hebben en het best zijn uitgewerkt. Deze drie worden dan afgewogen tegen de Belgische boekhoudnormen.

1.1

Volgens de Belgische boekhoudnormen:

Zoals reeds eerder vermeld zijn latente belastingen in België minder uitgewerkt dan in sommige andere landen. In de enkelvoudige jaarrekening worden enkel latente of uitgesteld belastingen geboekt voor kapitaalsubsidies en meerwaarden die onder het regime van de gespreide taxatie vallen (cfr. infra blz. 32). Omwille van het bedrijfseconomisch karakter van de geconsolideerde jaarrekening

worden hierin meer latente belastingen geboekt. De situatie in België wordt

geregeld door het K.B. van 30.01.2001 en door de adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen (CBN).

7

1.2

Volgens IAS:

De

‘Internationale

Accounting

Standards’

(IAS)

worden

in

België

voor

bepaalde

ondernemingen10 ingevoerd vanaf 2005. De Internationale Accounting Standaarden worden opgesteld door de ‘International Accounting Standards Board’ (IASB). M.b.t. (latente) belastingen stelde de IASB de ‘International Accounting Standard No. 12: Income Taxes’ (IAS 12) op. De in 2000 herziene versie houdt een aantal aanzienlijke veranderingen in ten opzichte van de versie uit 1996. Daarnaast zijn er ook nog twee ‘Standing Interpretations Committee’ (SIC) in verband met latente belastingen, namelijk SIC 21 en SIC 25.

IAS 12 heeft als doel de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van enerzijds de courante belastingen11 (‘current tax’) en anderzijds de latente belastingen (‘deferred tax’). Meer specifiek poogt IAS 12 de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van de huidige en toekomstige fiscale gevolgen van (IASB, 2002, blz. 12-9): (a) De realisatie van de boekwaarde van de activa en passiva in de balans. (b) Transacties en andere gebeurtenissen die in de financiële staten erkend worden. Belastingslatenties worden erkend indien de realisatie van de boekwaarde van een actief of passief de toekomstige belastingsbetalingen groter of kleiner zal maken (IASB, 2002, blz. 12-9).

1.3

Volgens US Gaap:

In de Verenigde Staten worden de ‘General Accepted Accounting Principles’ (GAAPs) opgesteld door de ‘Financial Accounting Standards Board’ (FASB). M.b.t. (latente) belastingen werd in 1992 de ‘Statement of Financial Accounting Standards No. 109: Accounting for Income Taxes’ (SFAS 109) van kracht.

Het objectief van SFAS 109 is de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van enerzijds de courante belastingen en anderzijds de fiscale gevolgen van (FASB, 1992, blz. 1 par. 3): (a) Inkomsten, uitgaven, opbrengsten en kosten die in één boekjaar in het fiscaal resultaat worden opgenomen en in een ander in het boekhoudkundig resultaat worden opgenomen. (b) Andere gebeurtenissen die ervoor zorgen dat er een verschil ontstaat tussen de fiscale waarde en de boekhoudkundige waarde van een actief of passiefpost.

10 11

De geconsolideerde jaarrekening van beursgenoteerde ondernemingen (Van Meensel, 2001) Te betalen belastingen m.b.t. het huidig boekjaar.

8

(c) Voorwaarts

en

achterwaarts

compenseren

van

operationele

verliezen

en

belastingskredieten. M.a.w. belastingslatenties dienen geboekt te worden om de toekomstige fiscale effecten van gebeurtenissen die erkend zijn in de jaarrekening of de belastingsaangifte tot uiting te brengen (FASB, 1992, blz. 2 par. 6-7). 1.4

Volgens UK Gaap:

In het Verenigd Koninkrijk worden latente belastingen boekhoudkundig geregeld door de ‘Financial Reporting Standard No. 19: Deferred Tax‘ (FRS 19) die opgesteld is door de ‘Accounting Standards Board’ (ASB). Deze standaard dient toegepast te worden voor boekjaren eindigend op of na 23 januari 2002.

FRS 19 heeft enerzijds als doel schulden en vorderingen te boeken voor de toekomstige belastingseffecten van transacties en gebeurtenissen in het verleden en anderzijds dient FRS 19 te verzekeren dat de financiële staten alle andere speciale omstandigheden die een effect hebben op de toekomstige belastingslasten tot uiting brengen (ASB, 2002, blz. 2 par. 1).

2

Vergelijking tussen IAS, UK Gaap, US Gaap en de Belgische boekhoudnormen

De indeling van deze sectie is als volgt. Eerst wordt een overzicht gegeven van de verschillende benaderingen ten aanzien van een bepaald aspect van latente belastingen en vervolgens wordt besproken welke benadering weerhouden wordt in een bepaalde boekhoudnorm. Er wordt bovendien specifieke aandacht besteed aan de compatibiliteit van IAS met de Belgische boekhoudnormen omwille van invoering voor bepaalde ondernemingen van IAS in 2005. M.b.t. deze sectie dient nog opgemerkt te worden dat het in dit deel niet de bedoeling is om exhaustief te zijn en daarbij alle speciale gevallen te gaan beschrijven.

2.1

Gehanteerde definitie

In deze paragraaf wordt de definitie van latente belastingen volgens elk van de vier boekhoudnormen onder de loep genomen. Bovendien wordt de onderlinge consistentie van deze definities getoetst. De verschillende begrippen die men hanteert in deze definities komen in de volgende paragrafen uitgebreid aan bod.

9

2.1.1


In de enkelvoudige jaarrekening worden enkel uitgestelde belastingen geboekt op (K.B. 30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199).: -

Kapitaalsubsidies verkregen van de overheid voor de investeringen in vaste activa.

-

Meerwaarden bij realisatie van tastbare en ontastbare vaste activa en effecten uitgegeven door publieke instanties, als de belastingen op deze meerwaarden uitgesteld zijn.

Uit het K.B. van 30.01.2001 art. 129 kunnen we latente belastingen echter definiëren als “het verschil dat bij de consolidatie blijkt tussen de aan het boekjaar en de vorige boekjaren toe te rekenen belastingen en m.b.t. deze boekjaren betaalde of nog te betalen belastingen voor zover mag worden aangenomen dat daaruit voor de consoliderende vennootschap of voor een in de consolidatie opgenomen dochteronderneming in de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen voortvloeien (K.B. 30.01.2001 art. 129) ”.

2.1.2

Volgens IAS:

De IASB (2002) maakt een onderscheid tussen actieve belastingslatenties of latente belastingsvorderingen en passieve belastingslatenties of latente belastingsschulden. Een passieve belastingslatentie wordt gedefinieerd als zijnde het bedrag aan inkomstenbelasting dat in toekomstige boekjaren zal moeten betaald worden tengevolge van belastbare temporary differences (cfr. infra blz. 19) (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Een passieve belastingslatentie weerspiegelt een schuld tegenover de belastingsautoriteiten in de toekomst en ontstaat indien de fiscale balanswaardering lager is dan de boekhoudkundige balanswaardering. Actieve belastingslatenties worden gedefinieerd als zijnde de bedragen aan inkomstenbelasting die kunnen worden teruggevorderd van de belastingsautoriteiten m.b.t. verrekenbare temporary differences (cfr. infra blz. 19), voorwaartse verliescompensatie en voorwaartse compensatie van ongebruikte belastingskredieten (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Deze actieve belastingslatenties wordt verrekend met de belastingen in de toekomst (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 100).

2.1.3

Volgens US Gaap:

In SFAS 109 hanteert men dezelfde definitie als in IAS 12 (FASB, 1992, blz. 3 par. 8).

2.1.4

Volgens UK Gaap:

De ASB (2002) is de enige die latente belastingen definieert, zonder een onderscheid te maken tussen actieve- en passieve belastingslatenties. Latente belastingen worden gedefinieerd als

10

zijnde: “de geschatte toekomstige belastingseffecten van transacties en gebeurtenissen erkend in de financiële staten van huidige en vorige boekjaren (ASB, 2002, blz. 2 par. 2).”

2.1.5

Conclusie

Wat betreft de definitie van latente belastingen, blijkt dat IAS 12 en SFAS 109 om latente belastingen te definiëren een onderscheid maken tussen actieve- en passieve belastingslatenties. Daarentegen wordt in FRS 19 één definitie gegeven van wat men verstaat onder latente belastingen. In België boekt men in de enkelvoudige jaarrekening geen latente belastingen, met uitzondering van de zogenaamde uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies en bepaalde meerwaarden. In de geconsolideerde jaarrekening worden wel latente belastingen opgenomen. De definitie die men voor de latente belastingen hanteert in de geconsolideerde jaarrekening leunt het dichtst aan bij de benadering in FRS 19. Hieruit mogen we echter niet concluderen dat IAS en de Belgische boekhoudwetgeving volledig verschillend of tegenstrijdig zijn.

2.2

Berekeningsbasis

In deze paragraaf is het de bedoeling na te gaan op welke bedragen latente belastingen worden berekend. Om deze bedragen te gaan bepalen zijn twee stappen nodig: Stap 1: Identificatie van de oorzaken van latente belastingen en bepaling van de met deze oorzaken corresponderende bedragen. Deze bedragen worden vervolgens opgeteld en aldus bekomt men een globaal saldo. Stap 2: Bepalen voor welk gedeelte van het globale saldo uit stap één men latente belastingen zal opzetten. De mogelijke benadering in beide stappen worden in de volgende twee paragrafen behandeld. In overige paragrafen van deze sectie worden de regels die men in de internationale boekhoudnormen opgenomen heeft m.b.t. de berekeningsbasis, besproken.

2.2.1

Identificatie van de oorzaken van latente belastingen

Het is in deze paragraaf de bedoeling om een antwoord te geven op de vraag; welke factoren aanleiding geven tot latente belastingen.

Latente belastingen kunnen ontstaan op vier niveaus. Ondernemingen kunnen te maken hebben met elk van deze niveaus en moeten dus ook belastingslatenties opzetten voor elk van deze verschillen. De vier niveaus waarop zich verschillen kunnen voordoen zijn (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 94): 11

(a) Tijdsverschillen (b) Fiscale verliescompensatie en belastingskredieten (c) Verschillen in de waarderingsregels tussen de enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening (d) Eliminatieboekingen Deze vier niveaus worden in wat volgt verder uitgewerkt. We moeten wel nog opmerken dat de laatste twee oorzaken (c en d) in feite specifieke gevallen van tijdsverschillen zijn. Ze kunnen echter enkel in de geconsolideerde jaarrekening voorkomen. De onderstaande figuur geeft de verschillende oorzaken van belastingslatenties schematisch weer.

Figuur 1: Oorzaken van belastingslatenties

TIJDSVERSCHILLEN ELIMINATIEBOEKINGEN

VERSCHILLEN INDIVIDUELE – GECONSOLIDEERDE JAARREKENING

FISCALE VERLIEZEN EN BELASTINGSKREDIETEN

LATENTE BELASTINGEN

Bron: Eigen werk

2.2.1.1 Tijdsverschillen12 De volgende figuur geeft de relatie weer tussen timing differences, temporary differences en tijdsverschillen enerzijds en permanente verschillen anderzijds.

12

Tijdsverschil is een benaming die in deze licentiaatsverhandeling wordt gebruik om te vermijden dat steeds moet gesproken worden over temporary (IAS 12 en SFAS 109) of timing differences (België en FRS 19) waar dit onderscheid geen belang heeft (bij de algemene verklaring van de benaderingen), het is m.a.w. een benaming die afhankelijk van de situatie voor temporary- dan weer voor timing differences, of voor beide kan worden gebruikt. Deze benaming is artificieel en heeft geen enkele wettelijke betekenis.

12

Figuur 2:

Tijdsverschillen, timing differences, temporary differences en permanente

verschillen PERMANENTE VERSCHILLEN

TIJDSVERSCHIL

ALLE TIMING DIFFERENCES ZIJN TEMPORARY DIFFERENCES DOCH OMGEKEERD GELDT NIET.

TEMPORARY DIFFERENCES

TIMING DIFFERENCES

Bron: Eigen werk

Men moet tijdsverschillen duidelijk onderscheiden tegenover permanente verschillen. Eerst worden de permanente verschillen besproken en vervolgens worden de tijdsverschillen behandeld.

Permanente verschillen Permanente verschillen13 zijn verschillen tengevolge van het feit dat een bepaalde transactie in rekening wordt genomen vanuit boekhoudkundig of bedrijfseconomisch standpunt maar niet vanuit fiscaal- of belastingsoogpunt en omgekeerd (Wilson et al., 2001, blz. 1648). Ze ontstaan doordat bepaalde opbrengsten en kosten niet belastbaar resp. aftrekbaar zijn of omdat bepaalde belastingen of belastingsverminderingen geen corresponderende bedragen hebben in de financiële staten (ASB, 2002, blz. 2 par. 2 en ASC, 1978, blz. 1 par. 4 en APB, 1967, blz. 12 par. 33).

In de financiële staten worden permanente verschillen nooit tot uiting gebracht omdat ze niet worden gevolgd door een omgekeerde transactie of reversal in de toekomst (APB, 1967, blz. 6 par. 13f). Op permanente verschillen rusten dus geen latente belastingseffecten. 13

Vanuit conceptueel standpunt moeten we opmerken dat permanente verschillen enkel kunnen bestaan in de boekhoudkundige standaarden die gebruik maken van timing differences (UK Gaap en Belgische boekhoudnormen).

13

Dit betekent niet dat permanente verschillen geen belastingseffecten hebben, integendeel. Permanente verschillen beïnvloeden de courante belastingen maar ze veroorzaken geen belastingsvermeerdering of -vermindering in de toekomst. Het effect is éénmalig en beperkt tot het huidig boekjaar (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 5). Enkel en alleen door het bestaan van permanente verschillen, kan de effectieve of werkelijke belastingsvoet groter zijn dan de statutaire of nominale belastingsvoet (Wilson et al., 2001, blz. 1648). Dit wordt geïllustreerd aan de hand van het volgende voorbeeld.

Voorbeeld 2: Belastingseffect van permanente verschillen Onderneming X heeft in boekjaar 2002 opbrengsten voor een bedrag van 1000,00 EUR en kosten voor een bedrag van 700,00 EUR. De winst voor belastingen bedraagt dus 300,00 EUR. De statutaire of nominale belastingsvoet bedraagt 40%. Echter de fiscus verwerpt kosten (autokosten, restaurantkosten, representatiekosten en dergelijke) voor een bedrag van 200,00 EUR (verworpen uitgaven). Het belastbaar resultaat is dus 500,00 EUR i.p.v. van 300,00 EUR. Onderneming X zal dus 200,00 EUR (500,00 * 40%) belastingen moeten betalen op de winst van boekjaar 2002. De effectieve belastingsvoet bedraagt dus: Effectieve belastingsvoet =

200,00 = 66,67% 300,00

Bron: Eigen werk

Enkele voorbeelden van permanente verschillen zijn: -

Verworpen uitgaven: -

Niet aftrekbaar gedeelte van auto-, restaurant-, representatie- en reiskosten (Beghin & Flamant, 2002, blz. 26, 228, 234, 237, 238, 239 en Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-25).

-

Fiscaal niet-aftrekbare giften, niet-aftrekbare sociale uitgaven en boetes (Beghin & Flamant, 2002, blz. 26, 28, 203, 218 en Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-25).

-

Vrijstellingen: -

Definitief Belaste Inkomsten en Vrijgestelde Roerende Inkomsten in het buitenland (Beghin & Flamant, 2002, blz. 54, 273 en Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-26).

-

Investeringsaftrek (Beddegenoodts et al., 1997, blz. A.VII.1-26).

Het zou ons echter te ver leiden om hierop verder in te gaan. Dit argument wordt uitgelegd in Eye on IFRS-

14

-

Aftrek voor bijkomend personeel of personeel voor wetenschappelijk onderzoek (Beghin & Flamant, 2002, blz. 28).

Timing differences Men spreekt van timing differences als de periode waarin een transactie wordt opgenomen in het belastbaar of fiscaal resultaat verschilt van de periode waarin de transactie wordt opgenomen in het boekhoudkundig of bedrijfseconomisch resultaat voor belastingen. M.a.w. timing differences vertegenwoordigen kosten of opbrengsten die belastbaar of aftrekbaar zijn in een ander boekjaar dan het jaar waarin ze worden opgenomen in de jaarrekening. Bijgevolg veroorzaken ze een discrepantie tussen het resultaat voor belastingen en het belastbaar resultaat. Echter deze discrepantie zal in de toekomst terugdraaien. Ze ontstaan in de het ene boekjaar en draaien terug in een andere boekjaar (IASB, 2002, blz. 12-2 par. 1 en ASB, 2002, blz. 2 par. 2 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 5).

In tegenstelling tot permanente verschillen, rusten op timing differences wel degelijk latente belastingseffecten. Men kan de belastingslatenties op timing differences als volgt in formulevorm uitdrukken: Belastingslatentie = [(Boekhoudkundig (of bedrijfseconomisch) resultaat – Fiscaal (of belastbaar) resultaat ) – Permanente verschillen] x Nominale belastingsvoet De onderliggende redenering is als volgt: indien het boekhoudkundig resultaat14 hoger (resp. lager) is dan het fiscaal resultaat, zullen er te weinig (resp. te veel) belastingen betaald worden ten opzichte van de bedrijfseconomische realiteit zoals die blijkt uit het boekhoudkundig of bedrijfseconomisch resultaat. In de toekomst, bij het terugdraaien van de timing differences, zal men dus meer (resp. minder) belastingen moeten betalen. Als gevolg hiervan worden passieve (resp. actieve) belastingslatenties geboekt (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-06). Het onderstaande voorbeeld illustreert het verschil tussen timing differences en permanente verschillen.

Voorbeeld 3: Permanente verschillen versus timing differences

Newsletter (E&Y, 2003, blz. 4). 14 De winst voor belastingen

15

Onderneming X heeft in de boekjaren 2000, 2001 en 2002 een winst voor belastingen van 1000,00 EUR. Stel dat de nominale belastingsvoet 40% bedraagt. Echter de fiscus doet de volgende aanpassingen om tot de belastbare winst te komen: Winst voor belastingen (in de jaarrekening) + Verworpen uitgaven: restaurantkosten + Niet aanvaarde waardeverminderingen op vorderingen = Belastbare winst Courante belastingen

2000

2001

2002

1000,00

1000,00

1000,00

100,00

50,00

100,00

50,00

20,00

(a) (70,00)

1150,00

1070,00

1030,00

460,00

428,00

412,00

(a) Terugdraaien van het in boekjaren 2000 en 2001 ontstane verschil

De verworpen uitgaven zijn voorbeelden van permanente verschillen, de niet aanvaarding van waardeverminderingen op handelsvorderingen (voorzieningen voor dubieuze debiteuren) is een voorbeeld van een timing difference, op voorwaarde dat de aanvaarding door de fiscus in een toekomstig boekjaar zal gebeuren. De timing differences ontstaan in 2000 en 2001 en draaien beide terug in 2002 bijvoorbeeld omdat de debiteur failliet werd verklaard en de vordering van 70,00 EUR oninbaar bleek. Voor deze timing differences moeten wel degelijk belastingslatenties worden opgezet. De resultatenrekening, rekening houdend met latente belastingen, zal er dus als volgt uitzien: Winst voor belastingen in de jaarrekening - Courante belastingen - Latente belastingen = Winst na belastingen

2000

2001

2002

1000,00

1000,00

1000,00

460,00

428,00

412,00

(a) (20,00)

(b) (8,00)

(c) 28,00

560,00

580,00

560,00

(a) Nieuw ontstaan timing difference = 50,00 dus 50,00 * 40% = 20,00 (b) Nieuw ontstaan timing difference = 20,00 dus 20,00 * 40% = 8,00 (c) Terugdraaiend timing difference = 70,00 dus 70,00 * 40% = 28,00

Het voorbeeld leert ons dat de winst na belastingen in deze drie jaren en de effectieve belastingsvoet15 enkel verschillen tengevolge van het effect van de permanente verschillen. De effecten van timing differences worden geneutraliseerd door de boeking van latente belastingen. Bron: Eigen werk op basis van Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 4-5

We kunnen nog een onderscheid maken tussen belastbare en verrekenbare timing differences, waarbij de belastbare zullen resulteren in een toekomstige belastingsvermeerdering (passieve latentie) en de verrekenbare in een toekomstige belastingsvermindering (actieve latentie). 15

Niet berekend in dit voorbeeld.

16

Temporary differences “Temporary differences zijn verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waarde van een bepaald actief of passief (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5 en Wilson et al., 2001, blz. 1660) ”. “De fiscale waarde kan gedefinieerd worden als het bedrag dat aan een bepaalde actief- of passief post werd toegerekend vanuit belastingsstandpunt (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5) ”. De fiscale waarde weerspiegeldt m.a.w. de som van de in de toekomst aftrekbare bedragen (Blomme & Janssen, 2001, blz. 9).

Op temporary differences rusten opnieuw latente belastingseffecten, deze kunnen via de volgende formule worden berekend: Belastingslatentie = (Boekhoudkundige (of bedrijfseconomische) balanswaardering – Fiscale balanswaardering) x Nominale belastingsvoet De onderliggende redenering om latente belastingen op te zetten voor activa waarvan de boekwaarde verschilt van de fiscale waarde is gebaseerd op de assumptie dat de boekwaarde van een actief gerealiseerd zal worden door de toekomstige economische baten resulterende uit deze activa. Indien de boekwaarde groter is dan de fiscale waarde van een bepaald actief, zullen de toekomstige belastbare inkomsten uit dit actief groter zijn dan het bedrag dat aftrekbaar is voor fiscale doeleinden m.b.t. dit actief. Het verschil tussen enerzijds de toekomstig belastbare bedragen en anderzijds de toekomstig aftrekbare bedragen vormt een belastbaar temporary difference. De toekomstige belastingen die hierop betaald zullen worden vormen een passieve belastingslatentie die terugdraait naarmate de economische baten worden gerealiseerd (IASB, 2002, blz. 12-15 par. 16).

De eerder besproken timing differences geven altijd aanleiding tot een temporary difference, dit wordt geïllustreerd door voorbeeld 4. Daarnaast zijn er evenwel nog een aantal verschillen die geen timing differences zijn maar wel temporary differences zijn (Willet, 1993, blz. 57 en Wilson et al., 2001, blz. 1661). Dat het begrip temporary differences ruimer is dan timing differences illustreert voorbeeld 5. Voorbeeld 4: Alle timing differences zijn temporary differences

17

Een Angelsaksische onderneming X schrijft degressief 16 af in de fiscale jaarrekening. In de bedrijfseconomische jaarrekening wordt lineair afgeschreven. De bedrijfseconomische levensduur van de machine bedraagt 5 jaar en de aankoopprijs is 500,00 EUR. De onderneming realiseerde een omzet van 1000,00 EUR en de kosten bestaan alleen uit afschrijvingskosten. We onderstellen tevens dat de onderneming opgericht werd in 2002 om te vermijden dat er zich verschillen voordoen uit het verleden. De jaarrekening eind boekjaar 2002 ziet er als volgt uit. BALANS

RESULTATENREKENING Boekh.

Fiscaal

Machine: aanschaffingwaarde

500,00

500,00

Omzet

- Geboekte afschr. op machine

100,00

200,00

= Netto waarde

400,00

300,00

Temporary difference

100,00

Boekh.

Fiscaal

1000,00

1000,00

- Afschrijvingen

100,00

200,00

= Resultaat

900,00

800,00

Timing difference

100,00

Bron: Eigen werk

Voorbeeld 5: Temporary differences zijn ruimer dan timing differences Onderneming X (moeder) en onderneming Y (dochter) hebben de volgende enkelvoudige balansen. ACTIEF

PASSIEF

Ond. X Machine Financieel vaste activa

1000,00

Kas

1000,00

Totaal

2000,00

Ond. Y

Ond. X

Ond. Y

600,00 Eigen vermogen

2000,00

600,00

600,00 Totaal

2000,00

600,00

De bedrijfseconomische waarde van de machine van onderneming Y is 900,00 EUR terwijl de waarde in de enkelvoudige jaarrekening (de fiscale waarde in België) slechts 600,00 EUR bedroeg. Het verschil tussen de fiscale waarde en de bedrijfseconomische waarde is een temporary difference ter waarde van 300,00 EUR waarop latente belastingen moeten worden opgezet. Aan een belastingsvoet van 40% geeft dit de volgende cijfers voor de latente belastingen en de goodwill:

16

Als we spreken van degressieve afschrijvingen nemen we altijd het dubbel lineair percentage en opteren we ervoor om over te stappen op lineaire afschrijvingen indien het lineair afschrijvingsbedrag groter is dan het degressief afschrijvingsbedrag.

18

Bedrijfseconomische waarde

900,00

Financieel vaste activa

1000,00

- Fiscale waarde

600,00

- Machine

900,00

= Temporary difference

300,00

+ Latente bel. op machine

120,00

x belastingsvoet

40%

= Goodwill

220,00

= Latente belasting

120,00

De geconsolideerde balans ziet er als volgt uit: ACTIEF

PASSIEF Groep X

Machine


Goodwill

220,00 Latente belastingen

Kas

1000,00

Totaal

2120,00 Totaal

Groep X 2000,00 120,00 2120,00

Bron: Eigen werk

Temporary differences kunnen net als timing differences worden opgedeeld in twee categorieën. Belastbare temporary differences die aanleiding geven tot passieve latenties en verrekenbare temporary differences die aanleiding geven tot actieve latenties (Bielstein & Trott, 1992, blz. 43).

2.2.1.2 Fiscale verliescompensatie en belastingskredieten In bepaalde jurisdicties is voorwaartse en/of achterwaartse fiscale verliescompensatie toegelaten. In het geval van voorwaartse verliescompensatie wordt van de toekomstige belastbare basis het bedrag van het fiscaal verlies, afgetrokken. In het geval van achterwaartse verliescompensatie wordt de belastbare basis in het verleden verminderd met het bedrag aan fiscale verliezen (FASB, 1992, blz. 129 par. 289). Een voorbeeld van een mogelijk belastingskrediet is de gespreide investeringsaftrek 17 (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 99). Echter in België is dit onmogelijk omdat het boekhoudkundig niet is toegestaan de investeringsaftrek gespreid in resultaat te nemen (CBN, 1983, blz. 18).

17

Ondernemingen met een gemiddeld personeelsbestand van minder dan 20 werknemers kunnen opteren voor gespreide investeringsaftrek. De jaarlijkse investeringsaftrek wordt vastgesteld a rato van de fiscaal aangenomen afschrijvingen (Beghin & Flamant, 2002, blz. 309).

19

2.2.1.3 Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening Indien het om wettelijke of fiscale redenen niet mogelijk is dezelfde waarderingsregels te gebruiken in de verschillende ondernemingen van de groep, dan moet men de enkelvoudige jaarrekeningen herwerken teneinde uniforme gegevens te kunnen consolideren (De Lembre et al., 2001, blz. 70). Deze aanpassingen kunnen een impact ressorteren op de geconsolideerde balans en -resultatenrekening. Vermits de belastingen op individueel niveau worden geheven ontstaat er tengevolge van deze aanpassingen een discrepantie tussen het geconsolideerde resultaat en de erop betaalde belastingen. Om deze discrepantie weg te werken worden latente belastingen geboekt. Een voorbeeld illustreert deze aanpassingen.

Voorbeeld 6: Verschillen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening Onderneming X schrijft een machine met aanschaffingswaarde 1000,00 EUR lineair af op 2 jaar, echter de groepswaarderingsregels bepalen dat dergelijke machines lineair moeten worden afgeschreven op 4 jaar. In de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekeningen zal m.b.t. deze machine het volgende geboekt worden over de periode 2003-2006. Indien men ervan uitgaat dat de winst voor afschrijvingen telkens 1000,00 EUR bedraagt en de belastingsvoet 34% is, dan zien de enkelvoudige en de geconsolideerde resultatenrekening er als volgt uit: Enkelvoudige

Geconsolideerde Geen Lat. Bel.

Wel Lat. Bel.

2003-

2005-

2003-

2005-

2003-

2005-

2004

2006

2004

2006

2004

2006

1000,00

1000,00

1000,00

1000,00

1000,00

1000,00

- Afschrijvingen

500,00

0,00

250,00

250,00

250,00

250,00


500,00

1000,00

750,00

750,00

750,00

750,00

- Courante belastingen

170,00

340,00 (a) 170,00 (b) 340,00

(a) 170,00

(b) 340,00

Winst voor afschrijvingen

- Latente belastingen = Winst na belastingen Effectieve belastingsvoet

(c) 85,00 (c) (85,00)

330,00

660,00

580,00

410,00

495,00

495,00

34%

34%

23%

45%

34%

34%

(a) & (b) De belastingen die in de geconsolideerde jaarrekening worden geboekt zijn dezelfde als deze in de enkelvoudige jaarrekening indien men geen rekening houdt met latente belastingen. (c) De fiscale afschrijvingen (enkelvoudige jaarrekening) zijn dubbel zo groot als de bedrijfseconomische afschrijvingen (geconsolideerde jaarrekening) in de eerste twee jaar waardoor de fiscale winst lager ligt dan de bedrijfseconomische winst. In de eerste twee jaar ontstaat er dus een

20

timing difference van 250,00 EUR dat in de volgende twee jaar terugdraait. De latente belasting hierop bedraagt 85,00 EUR (250,00 * 34% = 85,00 EUR).

De boekingen in de geconsolideerde jaarrekening in verband met dit voorbeeld zien er als volgt uit in de periode 2004-2005, indien men uitgaat van de Belgische situatie: 2004 23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting

(a) 250,00

13400 aan Aangroei groepsreserves 168

165,00

Uitgestelde belastingen en belastingslatenties

85,00

Overname boekingen uit 2003

23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 680

Overboeking naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties

250,00 85,00

63020 aan Afschrijvingen op materiële vaste activa 168

250,00


85,00

Terugname van een gedeelte van de afschrijvingen Boeking van latente belasting

693

Over te dragen winst

165,00

135

aan Winst van het boekjaar

165,00

Regularisatie resultaten

2005 23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting

500,00

13400 aan Aangroei groepsreserves

330,00

168

170,00

Uitgestelde belastingen en belastingslatenties Overname boekingen uit 2003 en 2004

63020 Afschrijvingen op materiële vaste activa 168


250,00 85,00

23009 aan Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 780

250,00

Onttrekkingen aan de uitgestelde bel. en belastingslatenties

85,00

Boeken van de afschijving Onttrekking aan de latente belasting

135

Winst van het boekjaar

165,00

693

aan Over te dragen winst

165,00

Regularisatie resultaten (a) Afwijking tussen de geboekte afschrijvingen in de enkelvoudige jaarrekening: 500,00 EUR en de geboekte afschrijvingen in de geconsolideerde jaarrekening: 250,00 EUR dus 250,00 EUR corrigeren vermits de geconsolideerde jaarrekening jaarlijks vertrekt van de enkelvoudige jaarrekeningen. Bron: Eigen werk op basis van Plateau & Van Herck, 1996, blz. 96

21

Zoals uit het voorbeeld blijkt, ontstaat er in de geconsolideerde jaarrekening een scheeftrekking tussen de verschuldigde belasting en het resultaat voor belastingen. Deze scheeftrekking wordt geneutraliseerd door het boeken van latente belastingen in de geconsolideerde jaarrekening (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 96-97).

2.2.1.4 Eliminatieboekingen in de consolidatie In de geconsolideerde jaarrekening worden op een aantal uitzonderingen na, interne resultaten geëlimineerd. Eliminaties die een invloed hebben op het resultaat, veroorzaken een scheeftrekking tussen het resultaat voor belastingen in de geconsolideerde jaarrekening en de op dit resultaat betaalde belastingen. Door het boeken van latente belastingen wordt deze scheeftrekking gecorrigeerd (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).

Voorbeeld 7: Consolidatieboekingen Onderneming X levert in 2001 aan onderneming Y (die tevens de moeder is van onderneming X) handelsgoederen voor 2000,00. De winst gerealiseerd op deze verkoop bedraagt 1000,00 EUR. Onderneming Y verkoopt deze goederen pas in de loop van 2002. Voor de eenvoud gaan we ervan uit dat onderneming X en Y geen andere winsten behalen in 2001. De belastingsvoet bedraagt 40%. De enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekeningen zie er als volgt uit: Enk. Jaarrek.

Enk. Jaarrek.

Ond. X

Ond. Y

Geconsolideerde Jaarrek. Geen Lat. Bel.

Wel Lat. Bel

2001

2001

2001

2001

0,00

0,00

0,00

0,00

+ Intra groepswinst

1000,00

0,00

1000,00

1000,00


1000,00

0,00

0,00

0,00

400,00

0,00

400,00

400,00

Winst excl. Intra groepswinst

- Courante belastingen - Latente belastingen = Winst na belastingen

(a) (400,00)

600,00

0,00

(400,00)

0,00

(a) Actieve latentie op de eliminatie van het intragroepsresultaat. De fiscale winst is 1000,00 EUR terwijl de boekhoudkundige winst 0,00 EUR bedraagt. Dit geeft aanleiding tot een verrekenbaar timing difference dat in 2002 zal terugdraaien. Op het timing difference van 1000,00 EUR wordt aan een belastingsvoet van 40% een belastingslatentie van 400,00 EUR geboekt. Bron: Eigen werk

22

2.2.2

Berekeningsbasis

In de vorige paragraaf behandelden we de verschillende oorzaken van belastingslatenties. Indien we alle oorzaken opsommen en de ermee overeenkomende bedragen optellen bekomen we een globaal saldo. Vervolgens stelt zich de vraag, welk gedeelte van dit saldo aanleiding zal geven tot het boeken van latente belastingen. Het gedeelte dat aanleiding geeft tot het boeken van latente belastingen noemt men de berekeningsbasis. In deze paragraaf wordt ingegaan op de verschillende benaderingen omtrent deze berekeningsbasis en hun belangrijkste voor- en nadelen. De verschillende benaderingen kunnen in onderstaande figuur schematisch weergegeven worden.

Figuur 3: De benaderingen voor de berekeningsbasis FLOW THROUGH

FULL PROVISION

BEREKENINGSBASIS

PARTIAL PROVISION

Bron: Eigen werk

2.2.2.1 Nil provision of flow through Onder deze benadering worden er geen latente belastingen geboekt. De belastingen die worden toegerekend aan een bepaald boekjaar omvatten enkel de courante belastingen op het belastbaar inkomen van dat boekjaar (Willet, 1993, blz. 57 en APB, 1967, blz. 9 par. 24 en Wilson et al., 2001, blz. 1663 en ASC, 1978, blz. 1 par. 7 ).

De achterliggende visie is dat er geen belastingsschulden of -vorderingen tot uiting worden gebracht in de jaarrekening die pas in latere jaren zullen resulteren in een te betalen of terug te vorderen belasting, vermits de realisatie afhankelijk is van gebeurtenissen in de toekomst18 . (Wilson et al., 2001, blz. 1663 en ASC, 1978, blz. 1 par. 7)

18

Het behalen van winsten, het ontstaan van nieuwe belastingslatenties,…

23

Voordelen -

De verplichting tot betalen van de belastingsschuld wordt in de boekhouding opgenomen op het ogenblik dat de ermee verband houdende transacties

in het fiscaal resultaat

worden opgenomen (Wilson et al., 2001, blz. 1664). -

De bedragen kunnen perfect worden gekwantificeerd (ASC, 1978, blz. 2 par. 9)

Nadelen -

Het principe van toerekening van opbrengsten en kosten aan de periode wordt hier niet gerespecteerd. De belastingskosten worden niet toegerekend aan het boekjaar waarin de transactie die de belasting veroorzaakte, wordt opgenomen in het bedrijfseconomisch resultaat 19 (Wilson et al., 2001, blz. 1663 en De Lembre, 2001, blz. 55).

-

De winst na belastingen is geen

indicatie meer van de performantie van een

onderneming (ASC, 1978, blz. 2 par. 10).

2.2.2.2 Full provision of comprehensive allocation of uitgebreide berekening Onder de full provision benadering gaat men latente belastingen boeken op alle tijdsverschillen. Hierbij houdt men ten eerste geen rekening met het ogenblik waarop deze verschillen zullen terugdraaien en de latentie zal gerealiseerd worden (CBF, 1999, blz. 13). Ten tweede wordt ook geen rekening gehouden met de graad van zekerheid omtrent het überhaupt terugdraaien van dit verschil (Jeter & Chaney, 1988, blz. 41).

De berekeningsbasis kan dus als volgt worden bepaald: Berekeningsbasis = ∑ Tijdsverschillen De achterliggende visie is hier dat de fiscale effecten van alle transacties die zich voordoen in het boekjaar waarop de financiële staat betrekking heeft, tot uiting moeten gebracht worden. Deze fiscale effecten slaan zowel op courante- als op latente belastingen. Deze twee vormen samen de belastingen die moeten worden toegerekend aan het betreffende boekjaar. Het bedrag van de toe te rekenen belasting is dus gebaseerd op het boekhoudkundig resultaat (APB, 1967, blz. 11 par. 29 en ASC, 1978, blz. 1-2 par. 8-10).

19

In België moet men dit interpreteren als het geconsolideerd resultaat.

24

Voordelen -

De full provision benadering is consistent met de internationale praktijk, bijgevolg verhoogt de toepassing ervan de vergelijkbaarheid met andere landen. Dit kan vooral voor investeerders een belangrijk pluspunt zijn (Hastie, 1995, blz. 94 en Curtis & Matthew, 1995, blz. 93).

-

Deze benadering respecteert de basisprincipes van het boekhouden.

-

De bedragen kunnen perfect worden gekwantificeerd (ASC, 1978, blz. 2 par. 9)

Nadelen -

Door het gebruik van deze methode kan men geconfronteerd worden met zeer grote balansposten aan latente belastingen waarvan slechts een fractie in de toekomst zal terugdraaien (Wilson et al., 2001, blz. 1657 en Givoly & Hayn, 1992, blz. 394 en Hastie, 1995, blz. 94). Hierdoor worden de winsten en de hoeveelheid ingezet kapitaal systematisch onderschat, waardoor de schuldgraad van de onderneming verhoogt hetgeen een negatief beeld geeft van de financiële situatie van de onderneming (Wilson et al., 2001, blz. 1657 en ASC, 1978, blz. 2 par. 10-11)

-

Amir et al. 20 (1997, blz. 600) onderzochten de relevantie van het netto saldo (verschil tussen actieve en passieve latenties) aan latente belastingen als één van de verklarende variabelen voor de marktwaarde van het eigen vermogen. Daartoe splitsen ze de latente belastingen op in zeven categorieën (latente belastingen tengevolge van: afschrijvingen en waardeverminderingen, verliezen, herstructureringskosten, milieu-uitgaven, employee benefits, SFAS 109 waardeverminderingen en overige). Latente belastingen tengevolge van afschrijvingen en waardeverminderingen hebben volgens hun onderzoek geen verklarende kracht voor de marktwaarde van het eigen vermogen. Dit zou er volgens Amir et al. (1997, blz. 618-619) op kunnen wijzen dat investeerders er enerzijds vanuit gaan dat de onderneming zal blijven investeren in afschrijfbare activa waardoor de waarschijnlijkheid van terugdraaiing afneemt en anderzijds dat deze latenties die op lange termijn eventueel zullen terugdraaien verdisconteerd (cfr. infra blz. 55) dienen te worden. Investeerders zijn van oordeel dat deze latenties (in dit geval toekomstige schulden) overschat worden waardoor de boekwaarde van het eigen vermogen onderschat wordt.

20

Er dient wel opgemerkt te worden dat het hier een onderzoek betreft in de Verenigde Staten onder SFAS 109. De resultaten kunnen daarom niet zomaar worden geëxtrapoleerd omwille van de verscheidenheid van de fiscale wetgeving.

25

Het gebruik van de partiële provisie benadering zou hiervoor een oplossing kunnen bieden. 2.2.2.3 Partial provision of partiële provisie of beperkte provisie 21 Onder deze benadering worden de belastingen op het resultaat van het boekjaar gecorrigeerd voor die tijdsverschillen die in de voorzienbare toekomst (3 tot 5 jaar) zullen terugdraaien. De latente belastingen worden m.a.w. enkel berekend op die tijdsverschillen die in de voorzienbare toekomst zullen terugdraaien en aldus resulteren in een belastingsschuld of vordering. Tijdsverschillen die slechts op de lange termijn terug zullen draaien en verschillen die steeds hernieuwd worden, worden aldus niet opgenomen in de basis voor de berekening van de latenties. (CBF, 1999, blz. 13 en Jeter & Chaney, 1988, blz. 41 en Amir et al., 1997, blz. 601 en APB, 1967, blz. 10 par. 26 en Wilson et al., 2001, blz. 1654 en Raffegeau et al., 1989, blz. 192). De onderliggende redenering 22 is dat, indien men ervan uitgaat dat de onderneming een bepaald activiteitsniveau handhaaft, een bepaald deel van de tijdsverschillen in de toekomst niet noodzakelijk zullen gerealiseerd worden. M.a.w. de latente belastingen zullen nooit volledig moeten betaald worden als belastingen in toekomstige jaren omdat er a.h.w. een rollover ontstaat tengevolge van nieuw ontstane tijdsverschillen. De niet-realisatie doet zich voor op het moment dat het bedrag aan terugdraaiende verschillen kleiner is dan het bedrag aan nieuw ontstane tijdsverschillen. Individuele tijdsverschillen draaien dan wel nog terug doch het cumulatief niveau aan tijdsverschillen stijgt, en latente belastingen worden op dit cumulatief niveau berekend. Op de in praktijk niet terugdraaiende verschillen worden geen latente belastingen geboekt (Wilson et al., 2001, blz. 1653-1657 en ASC, 1978, blz. 2 par. 12 en Amir et al., 1997, blz. 601). De assumptie dat een deel van de tijdsverschillen in de toekomst niet noodzakelijk zullen gerealiseerd worden kan op basis van de volgende drie redenen verdedigd worden (Alexander & Britton, 1993, blz. 417 en Robertson, 1993, blz. 58): (a) Firma’s hebben de neiging om te groeien doorheen de tijd. (b) Firma’s hebben de neiging om kapitaalintensiever te worden.

21

De partiële provisie benadering was tot voor kort de standaard onder UK Gaap voornamelijk omwille van historische factoren. De subsidies voor investeringen in vaste activa en voorraden zorgden er samen met de hoge inflatie voor dat de effectieve belastingsvoet een heel stuk lager lag dan de statutaire belastingsvoet van 52%. Aldus zou de ‘full provision’ benadering ervoor gezorgd hebben dat de belastingsvoet die uit de financiële staten bleek een stuk hoger lag dan wat de ondernemingen in werkelijkheid betaalden (Wilson et al., 2001, blz. 1667-1668). 22 In bijlage 1 wordt deze redenering aan de hand van een voorbeeld geïllustreerd.

26

(c) Door inflatie wordt de aankoopprijs van nieuwe activa steeds duurder 23 . Deze drie tendensen leiden ertoe dat er meer en meer tijdsverschillen ontstaan doorheen de levensduur van de onderneming.

De concrete werkwijze onder de partiële provisie benadering wordt geïllustreerd aan de hand van het volgende voorbeeld.

Voorbeeld 8: Partiële provisie methode Voor de eenvoud gaan we in dit voorbeeld opnieuw uit van een Angelsaksische 24 onderneming. In de onderstaande tabellen worden drie gevallen weergegeven aan de hand waarvan de partiële provisiemethode wordt geïllustreerd. Het bedrijfseconomisch resultaat is het resultaat zoals blijkt uit de bedrijfseconomische jaarrekening, het fiscaal resultaat is het resultaat waarop de onderneming belastingen zal moeten betalen, zoals blijkt uit de belastingsaangifte of de fiscale jaarrekening. We moeten in het achterhoofd houden dat we ons nu eind boekjaar 2002 bevinden. De gegevens over de boekjaren 2003 tot 2006 zijn voorspellingen i.v.m. de voorzienbare toekomst. Geval 1: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences (*) neemt jaar na jaar toe. Als we ervan uitgaan dat we ons nu in 2002 bevinden, wordt de som van de nog niet teruggedraaide timing differences als volgt bepaald:

Σ Timing differences in 200X = timing difference 2002 + timing difference 2003 + …+ timing difference 200X-2 + timing difference 200X-1 + timing difference 200X Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale winst van onderneming X:

23

Deze tendens leidt ertoe dat de geldwaarde van een tijdsverschil dat mogelijks ontstaat op het betrokken actief toeneemt 24 We gaan uit van een Angelsaksische onderneming omdat in de Angelsaksische landen de bedrijfseconomische jaarrekening aanzienlijke afwijkingen vertoont ten opzichte van de fiscale cijfers. Echter in België geldt het principe dat men slechts iets fiscaal kan aanvaarden indien het in de boekhouding is opgenomen. De fiscale en de bedrijfseconomische jaarrekening zijn één en dezelfde in België. Hierdoor worden er in de enkelvoudige jaarrekening in België geen latente belastingen opgenomen. Indien men dit voorbeeld in België zou situeren dan moet men gaan kijken naar de geconsolideerde jaarrekening. Dit zou het voorbeeld onnodig complex maken. Doch dit voorbeeld is ook relevant in de Belgische context.

27

Bedrijfseconomische winst - Fiscale winst = Timing difference Σ Timing differences (*)

2002 1000,00 990,00 10,00

2003 1000,00 990,00 10,00

2004 1000,00 990,00 10,00

2005 1000,00 990,00 10,00

2006 1000,00 990,00 10,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

In de onderstaande grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is duidelijk te zien dat er een continue stijging is van de niet teruggedraaide timing differences in de voorzienbare toekomst.

Som van alle nog niet teruggedraaide timing differences

Partiële provisie 60,00 40,00 20,00 0,00 2002

2003

2004

2005

2006

Boekjaar In dit geval worden volgens de partiële provisie benadering geen voorzieningen voor latente belastingen opgezet. In de voorzienbare toekomst zal het geaggregeerd niveau aan timing differences immers niet terugdraaien. Geval 2: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences bereikt in de voorzienbare toekomst een niveau dat lager is dan het huidig niveau van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het laagste niveau van de nog niet teruggedraaide timing differences in de toekomst noemen we het minimaal toekomstig niveau. Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale winst van onderneming X: 2002

2003

2004

2005

2006

1000,00

1000,00

976,00

1000,00

1000,00

990,00

990,00

990,00

990,00

990,00

= Timing difference

10,00

10,00

(14,00)

10,00

10,00

? Timing differences

10,00

20,00

6,00

15,00

25,00

Bedrijfseconomische winst - Fiscale winst

28

In de onderstaande grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is duidelijk te zien dat in boekjaar 2004 de som van de nog niet teruggedraaide timing differences een minimum bereikt dat tevens lager ligt dan het niveau aan niet teruggedraaide timing differences in 2002.


Partiële provisie 30,00

Minimaal toekomstig niveau

20,00 10,00 0,00 2002

2003

2004

2005

2006

Boekjaar Dit wil zeggen dat er op geaggregeerde basis van de 10,00 EUR aan timing differences nu, voor een bedrag van 4,00 EUR (10,00 – 6,00) zullen terugdraaien. Op deze 4,00 EUR worden latente belastingen opgezet volgens de partiële provisie benadering. Geval 3: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences bereikt in de voorzienbare toekomst een niveau dat lager is dan het huidig niveau aan nog niet teruggedraaide timing differences en dat lager is dan nul. Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale winst van onderneming X: 2002

2003

2004

2005

2006

1000,00

970,00

970,00

970,00

970,00

980,00

980,00

980,00

980,00

980,00

= Timing difference

20,00

-10,00

-10,00

-10,00

-10,00

Σ Timing differences

20,00

10,00

0,00

-10,00

-20,00

Bedrijfseconomische winst - Fiscale winst

In de volgende grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is duidelijk te zien dat in boekjaar 2004 de som van de nog niet teruggedraaide timing differences de X-as snijdt en op het einde van de voorzienbare toekomst (boekjaar 2006) een minimum bereikt.

29


Partiële provisie 30,00 20,00 10,00

0,00 -10,00 -20,00

2002

2003

2004

2005

2006

Boekjaar

In dit geval boekt men volgens de partiële provisie benadering latente belastingen op het niveau aan timing differences in 2002. Indien men de redenering van geval 2 gewoon doortrekt zou men verwachten dat men latente belastingen gaat boeken op 40,00 EUR zijnde 20,00 - (- 20,00). Dit gebeurt echter niet; het maximale bedrag aan timing differences waarop latente belastingen mogen worden berekend is het huidig niveau aan timing differences, zijnde 20,00 EUR. Bron: Eigen werk

Meer algemeen kan men de berekeningsbasis als volgt uitdrukken:

= MAX ( HN − MTN ;0 ) indien MTN ≥ 0 = HN indien MTN < 0 Met: MAX = maximum HN = huidig niveau tijdsverschillen MTN = minimaal toekomstig niveau tijdsverschillen

Berekeningsbasis

De berekeningsbasis wordt dus berekend door van het huidig geaggregeerd niveau van verschillen het minimale niveau af te trekken, zonder evenwel negatief te kunnen worden vermits de maximale berekeningsbasis beperkt is tot het geaggregeerde niveau van verschillen m.b.t. dit boekjaar.

Voordelen -

Het voordeel is dat door het gebruik van deze methode geen latente belastingen worden geboekt die hoogstwaarschijnlijk niet zullen gerealiseerd worden in de toekomst. Het bedrag op de balans weerspiegelt wat er effectief op termijn zal moeten betaald of teruggevorderd worden van de belastingsautoriteiten en weerspiegelt aldus een echte schuld of vordering. De effectieve belastingsvoet zal hier beter ‘tax planning’ strategieën

30

weerspiegelen dan bij de andere methodes (Citron, 2001, blz. 848 en Wilson et al., 2001, blz. 1657 en Alexander & Britton, 1993, blz. 418). Nadelen -

Deze methode gaat in tegen het voorzichtigheidsbeginsel en tegen het principe van de individuele waardering. De effecten van transacties in het heden en in de toekomst worden samen gewaardeerd. Het probleem is dat toekomstige transacties nog helemaal niet vast liggen. De omvang van het activiteitsniveau is een managementbeslissing waartegenover op balansdatum helemaal geen verbintenis staat. Hierdoor zouden de hernieuwbare temporary differences in de toekomst wel eens niet meer hernieuwbaar kunnen worden indien het activiteitsniveau daalt onder het voorziene niveau (Wilson et al., 2001, blz. 1659 en Curtis & Matthew, 1995, blz. 92).

-

Het principe van de toerekening aan de periode wordt onder deze methode niet gerespecteerd vermits slechts een gedeelte van de belastingseffecten die gerelateerd zijn aan de transacties erkend in het resultaat voor belastingen, ook worden toegerekend aan de betrokken periode (APB, 1967, blz. 11 par. 30).

-

Deze methode is gebaseerd op een principe dat nergens anders in de boekhouding wordt gebruikt namelijk dat schulden en vorderingen niet moeten worden erkend als ze vervangen worden door vergelijkbare bedragen in de toekomst (Wilson et al., 2001, blz. 1658).

-

Sansing (1998, blz. 361) toont aan dat ook al draait de belastingslatentie nooit terug door bijvoorbeeld een almaar stijgend activiteitsniveau, dan nog blijft de belastingslatentie een bepaalde waarde hebben.

-

Deze methode is subjectief en bovendien kan het management deze methode gebruiken om de resultaten te sturen in de gewenste richting vermits men gebruik maakt van toekomstvoorspellingen (Citron, 2001, blz. 830).

Na dit theoretisch overzicht wordt in de volgende paragrafen gekeken hoe men volgens de verschillende boekhoudnormen de berekeningsbasis dient te bepalen. We beginnen met een overzicht in de volgende figuur.

31

Figuur 4: Overzicht van de berekeningsbasis Bel. Boekh. Normen

IAS 12

SFAS 109

FRS 19

Oorzaak van latenties 1. Timing differences

x

2. Temporary differences 3. Fiscale verliezen

x x

x

optioneel

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

4. Verschillen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening 5. Eliminatieboekingen Berekeningsbasis 1. Nil Provision

Enkelvoudige

2. Full provision 3. Partial provision

Geconsolideerde

Bron: Eigen werk

2.2.3


2.2.3.1 Enkelvoudige jaarrekening Algemene regel Vermits men in de enkelvoudige jaarrekening geen latente belastingen boekt, zou men kunnen stellen dat in de enkelvoudige jaarrekening de nil provision benadering (cfr. supra blz. 23) wordt toegepast. Hierbij zijn de aan een boekjaar toe te rekenen belastingen gelijk aan courante belastingen. De oorzaak hiervan is dat: “in België het fiscale principe geldt dat enkel kan worden aanvaard wat ook in de boekhouding is verwerkt (De Lembre et al., 2001, blz. 85).”

Uitzonderingen (a) Kapitaalsubsidies verkregen van de overheid voor de investeringen in vaste activa (K.B. 30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199): dit is een subsidie die men van de overheid verkrijgt ‘om niet’. Een gedeelte van de kapitaalsubsidie dient geboekt te worden als uitgestelde belasting (De Lembre, 1999, blz. 109-111).

32

Voorbeeld 9: Kapitaalsubsidies Onderneming X verkrijgt in 1998 een kapitaalsubsidie bij aankoop van een gebouw. Het gebouw wordt aangekocht voor 1000,00 EUR en de onderneming verkrijgt een kapitaalsubsidie ter waarde van 200,00 EUR. Het gebouw wordt lineair afgeschreven op 5 jaar (20%). De belastingsvoet bedraagt 40%. De balansposten zien er als volgt uit in de opeenvolgende boekjaren: Boekjr.

Gebouwen Geboekte afschr. op Kapitaalsubsidies gebouwen

Ontvangst

1000,00

1998

1000,00

1999

Uitgestelde belastingen

(a) 120,00

(b) 80,00

200,00

(c) 96,00

(d) 64,00

1000,00

400,00

72,00

48,00

2000

1000,00

600,00

48,00

32,00

2001

1000,00

800,00

24,00

16,00

2002

1000,00

1000,00

0,00

0,00

(a)

Kapitaalsubsidie na belastingseffecten: 200,00 * 60% = 120,00

(b)

Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidie: 200,00 * 40% = 80,00

(c)

Kapitaalsubsidie a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 120,00 * 20% = 24,00 dus 120,00 – 24,00 = 96,00

(d)

Uitgestelde belasting a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen:80,00 * 20% = 16,00 dus 80,00 –16,00 = 64,00

De journaalposten in verband met kapitaalsubsidies voor boekjaar 1998 zien er als volgt uit:

1998 Ontvangst 416..

Te ontvangen kapitaalsubsidies

200,00

15000 aan Kapitaalsubsidies 16800

120,00

Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies

80,00

Verkrijging van de subsidie

55000 Kredietinstellingen: R/C 416..

200,00

aan Te ontvangen kapitaalsubsidies

200,00

Ontvangst subsidie

1998 Einde boekjaar 15001 In resultaat genomen kapitaalsubsidies

24,00

16801 Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies: terugneming (-)

16,00

75300 aan Kapitaalsubsidies

24,00

78000

16,00

Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen

Overboeking van de kapitaalsubsidie naar de resultaten Onttrekking aan de uitgestelde belastingen Bron: Eigen berekeningen op basis van CBN, 1992, blz. 29-32

33

(b) Meerwaarden bij realisatie van tastbare en ontastbare vaste activa en effecten uitgegeven door publieke instanties: op dergelijke meerwaarden worden wel latente belastingen berekend als de belastingen op deze meerwaarden uitgesteld zijn (K.B. 30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199). Het onderstaande voorbeeld illustreert dit geval. Voorbeeld 10:

Meerwaarden op materiële vaste activa

Onderneming X verkoopt in januari 1998 een machine (A), die volledig afgeschreven is, voor 1000,00 EUR. Één maand later herbelegt de onderneming de meerwaarde in een nieuwe machine (B) ter waarde van 1000,00 EUR. De nieuwe machine wordt over 5 jaar lineair afgeschreven. De belastingsvoet bedraagt 40%. De balansposten zien er als volgt uit in de opeenvolgende boekjaren: Boekjr.

Machine

Geboekte afschr. op Meerwaarde

(B)

machine (B)

Ontvangst

1000,00

1998

1000,00

1999

op Uitgestelde

machine (A)

belastingen (a) 600,00

(b) 400,00

200,00

(c) 480,00

(d) 320,00

1000,00

400,00

360,00

240,00

2000

1000,00

600,00

240,00

160,00

2001

1000,00

800,00

120,00

80,00

2002

1000,00

1000,00

0,00

0,00

(a) Meerwaarde na belastingseffecten: 1000,00 * 60% = 600,00 (b) Uitgestelde belastingen op meerwaarde: 1000,00 * 40% = 400,00 (c) Meerwaarde a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 600,00 * 20% = 120,00 dus 600,00 – 120,00 = 480,00 (d) Uitgestelde belasting a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 400,00 * 20% = 80,00 dus 400,00 – 80,00 = 320,00

De journaalposten in verband met de meerwaarden voor boekjaar 1998 zien er als volgt uit:

34

1998 Ontvangst 55000

Kredietinstellingen: R/C

763

aan Meerwaarde op realisatie van vaste activa

1000,00 1000,00

Realisatie meerwaarde

689

Overboeking naar belastingvrije reserves

600,00

680

Overboeking naar uitgestelde belastingen

400,00

132

aan Belastingvrije reserves

1682

600,00

Uitgestelde belastingen op gerealiseerde meerwaarden

400,00

op materiële vaste activa Overboeking van de gerealiseerde meerwaarde naar de belastingvrije reserves en de uitgestelde belastingen

1998 Einde boekjaar 1682

Uitgestelde belastingen op gerealiseerde meerwaarden op

80,00

materiële vaste activa 132

Belastingvrije reserves

120,00

780

aan Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen

80,00

789

Onttrekkingen aan de belastingvrije reserves

120,00

Onttrekking aan de uitgestelde belastingen Onttrekking aan de belastingvrije reserves Bron: Eigen berekeningen op basis van De Lembre, 1999, blz. 110-111 en CBN, 1992, blz. 29-32

2.2.3.2 Geconsolideerde jaarrekening Algemene regel In de geconsolideerde jaarrekening worden wel belastingslatenties geboekt. De berekeningsbasis wordt bepaald door toepassing van de partiële provisie benadering (cfr. supra blz. 26) op timing differences (cfr. supra blz. 15). Vermits uit K.B. 30.01.2001 art. 129 blijkt dat: “…voor zover mag worden aangenomen dat daaruit voor de consoliderende vennootschap of voor een in de consolidatie opgenomen dochteronderneming in de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen voortvloeien”, blijkt dat enkel verschillen waarvan men verwacht dat ze effectief zullen terugdraaien in de toekomst, aanleiding geven tot latente belastingen. Dit komt overeen met de partiële provisie benadering.

De oorzaken van latente belastingen in de geconsolideerde jaarrekening in België zijn onder andere: (a) Timing differences:

35

-

Belaste voorzieningen: voorzieningen die bedrijfseconomisch worden aangelegd doch door de fiscus worden verworpen. Een voorbeeld hiervan zou een door de fiscus niet aanvaarde voorziening voor risico’s en kosten kunnen zijn (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 17 en Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-09).

-

Belaste

waardeverminderingen:

waardeverminderingen

die

bedrijfs-

economisch worden aangelegd doch door de fiscus worden verworpen tot het bewijs van het verlies vaststaat. Een mogelijk voorbeeld is het niet aanvaarden van een waardevermindering op voorraden of vorderingen door de fiscus (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 17 en Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-09). -

Onderschatting van de activa en overschatting van de passiva. De zogenaamde verborgen reserves (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.05).

(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten: op fiscale verliezen boekt men een actieve belastingslatentie (cfr. infra blz. 49) In België zijn fiscale verliezen onbeperkt overdraagbaar zowel naar tijd als naar bedrag (E&Y, 2002, blz. 72 en Beghin & Flamant, 2002, blz. 296). (c) Verschillen tussen de geconsolideerde jaarrekening en de enkelvoudige jaarrekening: Deze worden veroorzaakt door verschillen in waarderingsregels. Door het feit dat in België de enkelvoudige jaarrekening de basis vormt voor de berekening van het belastbaar resultaat en enkel fiscaal kan worden aanvaard wat ook in de jaarrekening is geboekt, moet men de invloed van de fiscale wetgeving op de enkelvoudige jaarrekening elimineren om te komen tot de geconsolideerde jaarrekening. Ten gevolge van de aanpassingen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening worden kosten en opbrengsten geëlimineerd waarop de onderneming belast is, vermits deze in de belastbare basis zaten (die gebaseerd is op de enkelvoudige jaarrekening). Om de discrepantie die ontstaat tussen de verschuldigde belastingen en het resultaat voor belastingen in de geconsolideerde jaarrekening te neutraliseren worden latente belastingen geboekt. Daarnaast moet men de waarderingsregels ook aanpassen aan de waarderingsregels van de moeder (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19 en De Lembre et al., 2001, blz. 70). Voorbeelden kunnen onder andere zijn:

36

-

Verschillen in de afschrijvingstermijn gehanteerd in de enkelvoudige jaarrekening ten opzichte van de geconsolideerde jaarrekening (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 97).

-

Voorraadwaardering volgens LIFO in de enkelvoudige jaarrekening en volgens FIFO in de geconsolideerde (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 97 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19).

-

Oprichtingskosten en R&D kosten die geactiveerd worden in de enkelvoudige jaarrekening terwijl ze in resultaat worden genomen in de geconsolideerde jaarrekening (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19).

(d) Eliminatieboekingen in de consolidatie Voorbeelden zijn onder andere: -

De meerwaarde bij de onderlinge verkoop van vaste activa (De Lembre et al., 2001, blz. 52 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).

-

Verlies bij onderlinge verkoop van vaste activa met verlies (De Lembre et al., 2001, blz. 58).

-

Eliminatie van de intragroepswinsten vervat in de eindvoorraad (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 119 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).

Bij de bespreking van de overige boekhoudnormen zullen we de eliminatieboekingen en de verschillen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening niet meer afzonderlijk behandelen vermits ze in feite een onderdeel zijn van de timing differences.

2.2.4

Volgens IAS:

Algemene regel Latente belastingen worden berekend op temporary differences, zijnde verschillen tussen de boekwaarde van een actief of passief en de fiscale waarde (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Het uitgangspunt voor de berekening is de balans (Wilson et al., 2001, blz. 1645). Alle temporary differences, benevens een aantal uitzonderingen, hebben latente belastingseffecten (IASB, 2002, blz. 12-3). De full provision benadering (cfr. supra blz. 24) wordt weerhouden ter bepaling van de berekeningsbasis.

De oorzaken van latente belastingen in de jaarrekening onder IAS kunnen onder andere zijn: (a) Temporary differences: -

Alle timing differences: vermits timing differences altijd temporary differences zijn. 37

-

Aanpassingen naar ‘fair value’ van activa en passiva in een fusie of overname. Bijvoorbeeld de activa en passiva van de overgenomen onderneming Y worden aangepast naar hun faire waarde om aldus opgenomen te worden in de jaarrekening van de onderneming X zijnde de overnemer. Echter fiscaal gezien past men de waarde van deze activa en passiva niet aan.

-

Herwaardering

van

bepaalde

activa

naar

hun

‘fair

value’

voor

consolidatiedoeleinden wanneer de fiscale basis niet of althans niet gelijkmatig wordt aangepast. -

Herwaarderingen op gronden

-

Impairment verliezen

-

Acquisities

(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten

Uitzonderingen -

Goodwill: Indien de afschrijvingen op goodwill niet aftrekbaar zijn, ontstaat een temporary difference doch hierop worden geen latente belastingen geboekt (IASB, 2002, blz. 12-15 par. 15 en blz. 12-20 par. 24 en PWC, 2001, blz. 87).

-

Eerste opname van een actief of passief bestanddeel: Voor temporary differences die ontstaan bij de eerste opname van een actief of passief bestanddeel in een transactie die: -

Geen fusie of overname is, en

-

Op het moment dat de transactie plaatsvindt geen impact heeft op zowel het boekhoudkundig als het fiscaal resultaat

wordt geen actieve of passieve latentie geboekt (IASB, 2002, blz. 12-15 par. 15, 24).

2.2.5

Volgens US Gaap:

Algemene regel SFAS 109 volgt dezelfde redenering als in IAS 12. De verschillende oorzaken van latente belastingen onder IAS kunnen doorgetrokken worden naar US Gaap.

Uitzonderingen Naast de hieronder opgenomen uitzonderingen bestaan er nog een aantal specifieke gevallen (leveraged leases, omzetten in vreemde valuta en dergelijke) waarvoor de algemene regel niet geldt. Deze moeten volgens een afzonderlijke regeling worden geboekt en worden hier niet behandeld. 38

-

Goodwill: SFAS 109 volgt dezelfde redenering als in IAS 12 (FASB, 1992, blz. 3 par.9).

-

Eerste opname van een actief of passief bestanddeel: SFAS 109 volgt dezelfde redenering als in IAS 12 (PWC, 2001, blz. 87).

2.2.6

Volgens UK Gaap:

Algemene regel In tegenstelling tot IAS 12 en SFAS 109, opteerde de ASB ervoor om latente belastingen te berekenen op timing differences. Timing differences worden gedefinieerd als verschillen tussen het boekhoudkundig en het fiscaal resultaat. Het uitgangspunt voor de berekening is de resultatenrekening. (Wilson et al., 2001, blz. 1645 en Connor et al., 2001, blz. 410). Sedert het in voege treden van FRS 19 worden latente belastingen berekend op alle timing differences, die ontstaan maar nog niet teruggedraaid zijn op balansdatum25 (ASB, 2002, blz. 3 par. 7). De full provision benadering (cfr. supra blz. 24) wordt hier dus weerhouden. Dit in tegenstelling tot SSAP 15, de voorganger van FRS 19, waar gebruik werd gemaakt van de partiële provisie benadering en voor een fractie van alle timing differences een latente belasting werd opgezet (Connor et al., 2001, blz. 408).

De oorzaken van latente belastingen in de jaarrekening onder UK Gaap kunnen onder andere zijn: (a) Timing differences: -

Inkomsten die in de jaarrekening worden opgenomen en slechts later worden opgenomen in het fiscaal resultaat: Bijvoorbeeld herwaarderingsmeerwaarden op een gebouw worden opgenomen in de resultatenrekening bij herwaardering, echter men neemt ze slechts op in het belastbaar resultaat indien ze gerealiseerd worden (Wilson et al., 2001, blz. 1648).

-

Uitgaven of verliezen die in het fiscaal resultaat worden erkend alvorens ze in de financiële staten worden erkend: Bijvoorbeeld R&D uitgaven kunnen vanuit fiscaal oogpunt onmiddellijk in resultaat worden genomen terwijl ze in de financiële staten worden geactiveerd en afgeschreven (Wilson et al., 2001, blz. 1649).

(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten

25

Met de bepaling ‘ontstaan op balansdatum maar nog niet teruggedraaid’ wordt bedoeld dat geen latente belastingen dienen opgezet te worden voor timing differences die binnen het jaar dat ze ontstaan, ook terugdraaien.

39

Uitzonderingen -

Subsidies voor investeringen in vaste activa: Latente belastingen dienen erkend te worden op het moment dat de subsidies voor het vast actief ontvangen worden. Echter indien alle voorwaarden om de subsidie te behouden vervuld zijn, dan dient de latentie afgeboekt te worden Indien het betrokken actief niet wordt afgeschreven is het timing difference gelijk aan de ontvangen subsidie (ASB, 2002, blz. 3 par. 9).

-

Herwaarderingen en winsten bij verkoop op niet monetaire activa: Latente belastingen dienen erkend te worden op timing differences resulterende uit activa die continu naar ‘fair value’ worden geherwaardeerd, waarbij de wijzigingen in de ‘fair value’ worden verrekend in de ‘profit en loss account’ en waarbij de winsten of verliezen slechts worden belast op het moment dat ze gerealiseerd zijn (ASB, 2002, blz. 4 par.12-13).

-

Overige niet monetaire activa: Latente belastingen dienen enkel erkend te worden voor timing differences resulterende uit overige niet monetaire activa in de mate dat op balansdatum twee voorwaarden voldaan zijn (ASB, 2002, blz. 5 par. 14-20): (a) De onderneming heeft een bindend contract om de geherwaardeerde activa te verkopen. (b) De onderneming heeft de winsten of verliezen die verwacht worden bij verkoop in de boekhouding opgenomen.

-

Niet-uitgekeerde winsten van dochterondernemingen,verbonden ondernemingen en joint ventures: Latente belastingen dienen enkel geboekt te worden voor winsten uit vorige boekjaren van een dochteronderneming, verbonden onderneming of een joint venture indien op balansdatum aan één van de volgende voorwaarden voldaan is (ASB, 2002, blz. 5 par. 21-22): (a) De dividenden zijn verworven als ontvangsten. (b) De dochteronderneming, verbonden onderneming of joint venture heeft een bindende overeenkomst aangegaan om de winsten uit het verleden uit te keren.

Omwille van het groot aantal uitzonderingen betwijfelen Wilson et al. (2001, blz. 1645) of het hier echt wel gaat om de full provision benadering.

2.2.7

Conclusie

M.b.t. de berekeningsbasis blijkt dat de Belgische boekhoudnormen sterk verschillen van de drie andere boekhoudnormen omdat ofwel de nil provion in de enkelvoudige jaarrekening ofwel de 40

partiële provisie benadering in de geconsolideerde jaarrekening wordt toegepast. Internationaal gezien passen zowel IAS, US Gaap en UK gaap de full provision benadering toe; de verschillen waarop dit dient te gebeuren zijn uitgebreider onder IAS en US Gaap dan onder UK Gaap waar men nog steeds uitgaat van een resultaatsbenadering, zijnde timing differences.

2.3

Berekeningsmethode

In deze vorige sectie werd bepaald op welk bedrag men latente belastingen gaat boeken. Om van de berekeningsbasis tot het bedrag in de jaarrekening te komen moet de belastingslatentie nog berekend worden door toepassing van een belastingsvoet op de berekeningsbasis. Ten aanzien van de vraag welke belastingsvoet moet weerhouden worden bestaan opnieuw een aantal mogelijke benaderingen. Eerst gaan we in op de verschillende methodes en vervolgens kijken we opnieuw welke methode in de boekhoudnormen wordt gehanteerd.

Figuur 5: Berekeningsmethodes HYBRIDE METHODE

LIABILITY METHODE

BEREKENINGSMETHODE

DEFERRAL METHODE

INCREMENTAL LIABILITY METHODE Bron: Eigen werk

2.3.1

Overzicht van de berekeningsmethodes

2.3.1.1 Deferral methode of deferred methode of methode van de vaste overdracht De deferral methode legt de klemtoon op de resultatenrekening. Deze methode probeert de impact op de resultatenrekening van belastingslatenties die ontstaan tengevolge van timing differences (cfr. supra blz. 15) te kwantificeren. Deze methode is minder geschikt om de belastingseffecten in te schatten op het moment dat de timing differences terugdraaien (FASB, 1992, blz. 67 par. 208 en APB, 1967, blz. 8 par. 19 en ASC, 1978, blz. 2 par. 13 en Wilson et al., 2001, blz. 1651).

De kern van deze methode is dat bij het ontstaan van een timing difference er een belastingsvoordeel of -nadeel ontstaat dat uitgesteld wordt tot op het moment van terugdraaiing

41

(E&Y, 1991, blz. 10). De waarde aan dewelke de latenties in de boeken staan, wordt bepaald door de aanslagvoet geldig op het moment dat het timing difference ten aanzien van hetwelk een latentie geboekt is, ontstond en wordt niet beïnvloed door veranderingen in de aanslagvoet in de daaropvolgende jaren (Wilson et al., 2001, blz. 1651 en ASC, 1978, blz. 2 par. 13 en APB, 1967, blz. 8 par. 19) In de praktijk bestaan er drie verschillende benaderingswijzen voor de berekening van latente belastingen onder de deferral methode (Plateau & Van Herck, 1996 , blz. 105 en APB, 1967, blz. 13 par. 37):

1. De individuele methode: voor elk timing difference wordt het belastingseffect afzonderlijk berekend. Voor nieuw ontstane timing differences wordt de latentie berekend door het bedrag overeenkomstig met het timing difference te vermenigvuldigen met de aanslagvoet die op dat moment in voege is. Het bedrag dat bij terugdraaiing wordt tegengeboekt is gelijk aan het bedrag dat op de rekening werd geboekt op het moment dat het timing difference ontstond. 2. De gross change methode: gelijkaardige transacties worden samengeteld en vervolgens wordt op het cumulatief bedrag een belastingslatentie berekend. Wel worden voor timing differences die ontstaan en timing differences die terugdraaien afzonderlijke berekeningen uitgevoerd. Op timingsverschillen die ontstaan wordt een latentie berekend aan de hand van de aanslagvoet geldig op dat ogenblik. Het bedrag dat moet worden tegengeboekt bij terugdraaiende verschillen zou moeten bepaald worden door naar de belastingsvoet te gaan kijken in voege op het moment van ontstaan van elk van de timing differences die nu terugdraaien, doch kan hier bepaald worden volgens de FIFO methode of volgens de methode van het gewogen gemiddelde. 3. De net change methode: opnieuw worden gelijkaardige transacties samen beschouwd, maar voor de berekening van de belastingslatentie wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen de nieuw ontstane en de terugdraaiende latenties. De wijziging in een bepaald boekjaar in de latente belastingen wordt berekend door de huidige aanslagvoet te vermenigvuldigen met de netto wijziging in de timing differences over dit boekjaar. Het bedrag dat moet worden tegengeboekt bij terugdraaiende verschillen wordt als volgt berekend:

42

Courante belastingen - (Fiscaal resultaat – Terugdraaiende timing differences) x Huidige belastingsvoet = Daling in de latente belasting tengevolge van terugdraaiende timing differences Evenwel deze daling mag nooit het bedrag dat destijds als latente belasting werd geboekt, overschrijden.

Voordelen Sommige auteurs zien deze methode als de meest conceptueel pure, omdat de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen juist tot doel heeft om de belastingsuitgaven toe te rekenen tussen de verschillende perioden (Wilson et al., 2001, blz. 1651) Via deze methode wordt de matching tussen de toe te rekenen belastingen in de resultatenrekening en de erkenning van de ermee gerelateerde kosten en opbrengsten behouden. Transacties en hun belastingseffecten worden toegerekend aan hetzelfde boekjaar. Nadelen -

In het geval van wijzigingen in de belastingsvoet, produceert de deferral methode betekenisloze balansrekeningen vermits de latente belastingen niet worden aangepast aan het gewijzigde belastingstarief (Wilson et al., 2001, blz. 1651)

-

Deze methode zorgt voor praktische problemen omwille van het feit dat men de belastingsvoet geldig bij het ontstaan van de individuele latenties moet gaan bijhouden.

2.3.1.2 Liability methode De liability methode of de methode van de variabele overdracht legt de klemtoon op de juistheid van de balans i.p.v. de resultatenrekening. De focus ligt ook op de toekomst i.p.v. op het verleden. De keuze van het soort verschil waarop belastingslatenties worden berekend geeft aanleiding tot het volgende onderscheid (Wilson et al., 2001, blz. 1651): 1. Resultaat gebaseerde liability methode of income statement based liability method: Hierbij gaat men voor de berekening van latente belastingen uit van de notie van timing differences. M.a.w. onder deze methode gaat men latente belastingen berekenen op basis van timing differences. 2. Balans gebaseerde liability methode of balance sheet liability method: Deze meer recent ontstane methode gaat latente belastingen berekenen via de liability methode maar dan toegepast op temporary differences.

43

De belastingseffecten worden volgens de liability methode gezien als schulden m.b.t in de toekomst te betalen belastingen en als vorderingen voor in de toekomst terug te vorderen belastingen. In het geval van een wijziging van de aanslagvoet worden deze schulden en/of vorderingen herberekend aan de nieuwe aanslagvoet (Wilson et al., 2002, blz. 1652 en ASC, 1978, blz. 2 en APB, 1967, blz. 9). De effecten van zo’n herberekening worden opgenomen in de resultatenrekening als latente belastingsschulden of -vorderingen m.b.t. het huidig boekjaar. De aanslagvoet op het terugdraaimoment is dus bepalend voor de waarde van de latentie. Deze aanslagvoet wordt geschat door uit te gaan van het huidige belastingspercentage of de toekomstige belastingsvoet, indien deze gekend is (Wilson et al., 2002, blz. 1652 en ASC, 1978, blz. 2 par. 14).

Indien we de deferral methode en de liability methode gaan vergelijken, blijkt dat indien men uitgaat van dezelfde assumpties (liability methode berekend op basis van timing differences) het resultaat onder beide methodes hetzelfde zal zijn indien de belastingsvoet niet wijzigt. Hieronder volgt een voorbeeld dat het verschil illustreert tussen de deferral en de liability methode.

Voorbeeld 11: Deferral versus liability methode In onderneming X ontstaat zowel in 2002 als in 2003 een tijdsverschil ter waarde van 100,00 EUR dat vervolgens resp. terugdraait in 2004 en 2005. Het belastingspercentage wijzigt vanaf boekjaar 2003 van 40% naar 34%. De berekeningen zijn als volgt: Belastingspercentage

2002

2003

2004

2005

40%

34%

34%

34%

100,00

100,00 100,00

100,00

Tijdsverschil ontstaan - terugdraaien = Σ tijdsverschil

100,00

200,00

100,00

0,00

40%

40% 34%

40% 34%

34%

40,00

(a) 74,00

(c) 34,00

0,00

40%

34%

34%

34%

40,00

(b) 68,00

(d) 34,00

0,00

Deferral methode gebruikt belastings% voor latente bel. Latente belastingen Liability methode gebruikt belastings% voor latente bel. Latente belastingen (a) 40% * 100,00 + 34% * 100,00 = 74,00

44

(b) 34% * 200,00 = 68,00 (c) Bij de ‘deferral’ methode, in geval van toepassing van de individuele methode (cfr. supra blz. 42), is het bedrag dat tegen de latentie wordt afgeboekt op het terugdraaimoment, het bedrag dat toegerekend werd bij het ontstaan van de latentie dus: 74,00- 100,00 * 40% = 34,00 (d) 68,00 – 100,00 * 34% = 34,00 Bron: Eigen werk

2.3.1.3 Incremental liability methode Deze methode probeert verschillende types tijdsverschillen te onderscheiden. Het is een variant op de ‘gewone’ liability methode. Het onderscheid wordt gemaakt op basis van het feit of een bepaald tijdsverschil aanleiding geeft tot een additionele belastingsschuld of -vordering op balansdatum. Men erkent enkel een latentie aan de hand van de liability methode voor die temporary differences die aanleiding geven tot een echte schuld of vordering. Het criterium van belang voor het al dan niet erkennen van een belastingslatentie op een bepaald tijdsverschil, is de mate van zekerheid omtrent de werkelijke realisatie van de latente belastingsschuld of vordering. De latentie wordt geboekt op het moment dat er een echte latente belastingsschuld of vordering ontstaat in hoofde van de onderneming. Indien er in de toekomst nog aan een aantal voorwaarden moet voldaan worden opdat de latentie zou terugdraaien, dan opteert men er in deze benadering voor om geen latentie op te zetten. Het onderstaande voorbeeld illustreert deze methode (Wilson et al., 2001, blz. 1703 en APB, 2002, blz. 26 Appendix V).

Voorbeeld 12: Voorbeeld: Incremental liability methode Indien een Belgische onderneming versnelde afschrijvingen gaat toepassen in de enkelvoudige jaarrekening terwijl ze in de geconsolideerde jaarrekening bedrijfseconomisch afschrijft, zal men in de geconsolideerde jaarrekening een latente belastingsschuld moeten erkennen. Het fiscaal resultaat (zoals dit blijkt uit de enkelvoudige jaarrekening) zal lager zijn dan het bedrijfseconomisch resultaat (zoals dit uit de geconsolideerde jaarrekening blijkt). Er ontstaat dus een timing difference waarop een latente belastingsschuld dient erkend te worden. Omwille van het feit dat de hogere (fiscaal geïnspireerde) afschrijvingen in het huidig boekjaar automatisch zullen gevolgd worden door lagere afschrijvingen in de toekomst, zal het ontstane timing difference zeker terugdraaien in de toekomst. Daarentegen indien deze onderneming een gebouw herwaardeert, dan heeft de onderneming de keuze of ze dit gebouw al dan niet verkoopt en zo een hoger fiscaal resultaat realiseert. Zolang deze keuze bestaat wordt er geen latente belastingsschuld opgezet. Dit gebeurt wel van zodra de onderneming een bindend contract heeft om het gebouw te verkopen. Bron: Eigen werk gebaseerd op Wilson et al., 2001, blz. 1703

45

Voordelen De nadruk ligt hier op de aard van de verbintenis die de onderneming heeft om de latentie ook werkelijk te realiseren (Wilson et al., 2001, blz. 1703). Nadelen -

De logica die hier wordt gebruikt zou even goed kunnen worden toegepast op de erkenning van de transactie die de latenties in de eerste plaats veroorzaakt. Dit zou er dan toe kunnen leiden dat bijvoorbeeld herwaarderingen niet meer worden geboekt.

-

Men kan argumenteren dat ook al verkoopt de onderneming een bepaald actief niet, bijvoorbeeld een machine, dan nog geeft dit aanleiding tot hogere belastingen in de toekomst. De boekwaarde van deze machine zal door het gebruik worden gerecupereerd. Dit gebruik resulteert in belastbare inkomsten. Vandaar dat een latente belastingsschuld dient erkend te worden (PWC, 1999, blz. 208).

2.3.1.4 Hybride methode In deze methode worden de deferral en de liability methode gecombineerd. Voor elk van de verschillende types zoals hieronder opgenomen wordt de beste berekeningsmethode uitgezocht.

Type 1: opbrengsten erkend in de boekhouding vooraleer ze belastbaar zijn Type 2: opbrengsten belast vooraleer ze in de boekhouding erkend worden Type 3: kosten erkend in de boekhouding vooraleer ze aftrekbaar zijn Type 4: kosten aftrekbaar vooraleer ze in de boekhouding erkend worden

De hybride methode maakt een onderscheid tussen tijdsverschillen die eerst in de boekhouding worden verwerkt en pas in een later boekjaar fiscaal worden verwerkt (dergelijke tijdsverschillen noemt men boek vóór belasting verschillen) (type 1 en 3) en tijdsverschillen die eerst fiscaal worden verwerkt en pas in een later boekjaar boekhoudkundig worden verwerkt (dergelijke tijdsverschillen noemt men belasting vóór boek verschillen) (type 2 en 4). In het geval van ‘boek vóó r belasting verschillen’ kan de latente belastingsschuld of -vordering niet met absolute zekerheid worden gekwantificeerd vermits de invloed van deze transacties slechts in de toekomst duidelijk zal worden. De waarde van de latente belastingsschuld of vordering wordt bepaald door de aanslagvoet op het terugdraaimoment. De liability methode is voor dit soort verschillen de weerhouden methode. In het andere geval, ‘belasting vóó r boek

46

verschillen’ is het belastingseffect van de transacties gekend. De belastingsuitgave of inkomst staat vast. Als gevolg hiervan is de deferral methode hier aangewezen.

Voordelen Deze methode lijkt theoretisch zeer sterk. Nadelen -

De praktische onbruikbaarheid van deze methode is het grootste nadeel. Het is onmogelijk om ‘boek vóór belasting’ en ‘belasting vóór boek’ verschillen afzonderlijk bij te gaan houden.

-

Tijdsverschillen kunnen ook veranderen van type tussen het moment van ontstaan en het terugdraaimoment.

Na deze theoretische bespreking van de verschillende methodes wordt gekeken naar de vier boekhoudnormen. We beginnen met een overzicht.

Figuur 6: Overzicht van de berekeningsmethodes Bel. Boekh. Std. IAS 12

SFAS 109

FRS 19

Berekeningsmethode Deferral methode Balans gebaseerde liability methode Resultaatgebaseerde liability methode Incremental liability methode

x x

x (x) (x)

Hybride methode Bron: Eigen werk

2.3.2


In de enkelvoudige jaarrekening worden latente belastingen op kapitaalsubsidies of meerwaarden die gespreid worden belast, berekend aan de hand van de belastingsvoet die in voege was op het moment dat deze kapitaalsubsidies resp. meerwaarden werden opgenomen in de boekhouding. Het bedrag van de uitgestelde belasting mag worden aangepast wanneer de te betalen belasting hiervan sterk zal afwijken (K.B. 30.01.2001 art. 76 en CBN, 1992, blz. 27 en PWC, 1999, blz. 200). In de geconsolideerde jaarrekening mogen de latente belastingsschulden enkel aangepast worden indien het bedrag in de boekhouding substantieel verschilt van het bedrag dat men zal moeten betalen in de toekomst, door bijvoorbeeld een daling in de 47

belastingsvoet (K.B. 30.01.2001 art. 76, CBN, 1992, blz. 27 en PWC, 1999, blz. 200). Op basis hiervan kunnen we besluiten dat de liability methode (cfr. supra blz. 43) wordt toegepast in de geconsolideerde jaarrekening en voor de latenties die worden geboekt in de enkelvoudige jaarrekening (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 103).

2.3.3

Volgens IAS:

De gehanteerde methode is de liability methode (cfr. supra blz. 43). De belastingsvoet die men verwacht op het moment dat de belastingslatentie terugdraait, is bepalend voor de grootte van de latentie. De beste inschatting voor de belastingsvoet op het terugdraaimoment is de huidige belastingsvoet, tenzij er een toekomstige wijziging in de belastingsvoet is voorzien in de wet. Het bedrag van de latenties wordt aangepast voor wijzigingen in de belastingsvoet (IASB, 2002, blz. 12-28 par. 47 en PWC, 1999, blz. 200 en E&Y, 2001, blz. 350 ). Latente belastingen dienen gemeten te worden aan de hand van de gemiddelde belastingsvoet die toepasbaar zal zijn op de verwachte fiscale resultaten in het jaar dat de latentie verwacht wordt terug te draaien, in het geval waar ondernemingen worden geconfronteerd met graduele belastingsvoeten (IASB, 2002, blz. 12-29 par. 49). Belastingslatenties op intragroepsresultaten worden berekend aan de belastingsvoet van de kopende onderneming (KMPG, 2002, blz. 14).

De gehanteerde methode onder IAS wordt ook wel de balance sheet liability methode of de balansgebaseerde liability methode (cfr. supra blz. 43) genoemd. De latente belastingen worden berekend door de liability methode te gaan toepassen op alle temporary differences. De benaming ‘balansgebaseerd’ resulteert uit het feit dat temporary differences betrekking hebben op de balans.

2.3.4

Volgens US Gaap:

Net zoals onder IAS 12 is de belastingsvoet die men verwacht, op het moment dat de latente belastingsschuld of vordering terugdraait, bepalend voor de grootte van de latentie. De belastingsvoet die men gebruikt voor de berekening, is de belastingsvoet die men verwacht op het moment dat de latentie terugdraait. Latente belastingen worden aangepast bij wijzigingen in de belastingsvoeten. Latente belastingen dienen gemeten te worden aan de hand van de gemiddelde belastingsvoet die toepasbaar zal zijn op de verwachte fiscale resultaten in het jaar dat de latentie verwacht wordt

48

terug te draaien, in het geval waar ondernemingen worden geconfronteerd met graduele belastingsvoeten (FASB, 1992, blz. 8 par. 18,27). Belastingslatenties op intragroepsresultaten moeten in tegenstelling tot IAS worden berekend aan de belastingsvoet van de verkopende onderneming (KMPG, 2002, blz. 14).

De gehanteerde methode is eveneens de balansgebaseerde liability methode.

2.3.5

Volgens UK Gaap:

Volgen sommige auteurs inclusief de APB zelf is de methode die men in FRS 19 voorstelt de incrementele liability methode (APB, 2002, blz. 24 Appendix V en D&T, 2000, blz. 1). Echter andere auteurs zien FRS 19 eerder als een verzameling van een aantal min of meer losstaande regels i.p.v. het resultaat van de ene of de andere methode (Wilson et al., 2001, blz. 1659). Latente belastingen worden berekend aan de wettelijke belastingsvoeten in voege op balansdatum of aan de nieuwe belastingsvoet indien er een toekomstige wijziging voorzien is in de wet. Door de invoering van FRS 19 worden belastingslatenties ook onder UK Gaap aangepast voor wijzigingen in de belastingsvoet (ASB, 2002, blz. 7 par. 37). Net zoals onder SFAS 109 dienen latente belastingen te worden gemeten aan de hand van de gemiddelde belastingsvoet die van toepassing zal zijn op het moment dat de latentie verwacht wordt terug te draaien in het geval van ondernemingen geconfronteerd met graduele belastingsvoeten (ASB, 2002, blz. 7 par. 38). Belastingslatenties op intragroepsresultaten moeten ,zoals onder SFAS 109, worden berekend aan de belastingsvoet van de verkopende onderneming (ASB, 2002, blz. 20 Appendix IX).

De gehanteerde methode is in feite de resultaatgebaseerde liability methode (cfr. supra blz. 43) toegepast op de berekeningsbasis in overeenstemming met FRS 19.

2.3.6

Conclusie

De gehanteerde methode is in elk van de boekhoudnormen een variant op de liability methode. IAS en US Gaap volgen volledig dezelfde benadering.

2.4

De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties

Actieve belastingslatenties worden omwille van hun specifieke aard afzonderlijk behandeld. Ze weerspiegelen een vordering op de fiscus en kunnen enkel worden gerealiseerd door verrekening

49

tegen te betalen belastingen. Daarom wordt in deze sectie nagegaan hoe actieve belastingslatenties dienen verwerkt te worden.

2.4.1


Ondanks het feit dat de erkenning van actieve belastingslatenties geen gebruikelijke praktijk is in België verbiedt de Belgische wetgeving het erkennen van actieve belastingslatenties niet (PWC, 1999, blz. 209). De CBN (2000, blz. 32-34) besluit dat een Belgische onderneming een uitgesteld belastingsvoordeel wegens fiscaal overdraagbaar verlies kan activeren in de geconsolideerde jaarrekening mits daarbij een aantal voorwaarden vervuld zijn: (a) Het voorzichtigheidsbeginsel moet worden nageleefd, m.a.w. dient er voldoende zekerheid te zijn over het bestaan van toekomstige belastbare winsten ten behoeve van de verliescompensatie. (b) Een buitenlandse of internationale norm (IAS 12) dient toegepast te worden zodat het boeken van deze uitgestelde belasting op een uniforme en coherente manier gebeurt.

2.4.2

Volgens IAS:

Actieve belastingslatenties worden slechts geboekt indien het waarschijnlijk is dat ze zullen gerealiseerd worden (IASB, 2002, blz. 12-22 par. 27 en PWC, 2001, blz. 12). De criteria voor het boeken van een actieve latentie op overdraagbare verliezen, ongebruikte belastingskredieten en verrekenbare temporary differences zijn dezelfde. De latente belastingen op verrekenbare temporary differences, overdraagbare verliezen en ongebruikte belastingskredieten worden geactiveerd tot het bedrag waarvan het waarschijnlijk is dat ze zullen gerealiseerd worden via verrekening, tenzij de actieve latentie voortvloeit uit (CBN, 2000, blz. 32 en IASB, 2002, blz. 12-20 par. 24): (a) Negatieve goodwill (b) Initiële erkenning van een actief of passief in een transactie die geen fusie of overname is en die op het moment dat de transactie plaatsvindt geen impact heeft op zowel het boekhoudkundig als het fiscaal resultaat.

Specifiek m.b.t. de overdraagbare fiscale verliezen moet opgemerkt worden dat dergelijke overdraagbare verliezen een sterke aanwijzing vormen dat er mogelijks onvoldoende toekomstige fiscale winst zal voorhanden zijn. De volgende criteria dienen in aanmerking te

50

worden genomen bij het bepalen of er al dan niet voldoende fiscale winst zal zijn (IASB, 2002, blz. 12-23 par. 28-29 en CBN, 2000, blz. 32): (a) De onderneming heeft voldoende belastbare temporary differences ten aanzien van dezelfde belastingsautoriteit en dezelfde fiscale eenheid, die zullen resulteren in belastbare bedragen waartegen de verliescompensatie kan worden gerealiseerd. (b) Het is waarschijnlijk dat de onderneming fiscale winst zal hebben vooraleer de verliescompensatie vervalt. (c) De

beschikbare

verliescompensatie

heeft

aanwijsbare

oorzaken

waarvan

het

onwaarschijnlijk is dat zij zich opnieuw zullen voordoen. Bijvoorbeeld brand, overstroming, fraude…. (d) Men beschikt over ‘tax planningsstrategieën26 ’, zodat de rechtspersoon fiscale winst kan creëren in de verslagperiode waarin de beschikbare verliescompensatie kan worden gerealiseerd. Het onderstaande voorbeeld illustreert een tax planning strategie. Voorbeeld 13:

Tax planning strategie

Bijvoorbeeld in Frankrijk zijn fiscale verliezen (behalve deze te wijten aan afschrijvingen) voor vijf jaar overdraagbaar. Een onderneming maakt in 2002 een fiscaal verlies van 100,00 EUR. In boekjaren 2003-2007 voorziet de onderneming een fiscaal resultaat van 0,00 EUR. Om te vermijden dat het fiscaal verlies van 100,00 EUR ongebruikt vervalt, plant de onderneming de verkoop van een machine met een meerwaarde van 100,00 EUR vóór 2008. Hierdoor kan de onderneming het verlies alsnog realiseren. Bron: Eigen werk

Er worden onder IAS geen actieve latenties geboekt voor overgedragen verliezen wanneer onvoldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn uit de hierboven beschreven bronnen (IASB, 2002, blz. 12-25 par. 36). Op balansdatum moet de boekwaarde van een actieve belastingslatentie neerwaarts worden herzien in de mate dat het niet langer waarschijnlijk is dat er voldoende belastbare winsten zullen zijn om de actieve latentie (eventueel gedeeltelijk) te realiseren. Een dergelijke herziening moet worden teruggenomen in de mate dat het waarschijnlijk wordt dat er toch voldoende belastbare winsten zullen zijn om de actieve latentie te realiseren (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 56). Indien 26

Tax planningsstrategieën kunnen worden gedefinieerd als acties die de onderneming neemt om ervoor te zorgen dat fiscaal aftrekbare verliezen en belastingskredieten niet ongebruikt verstrijken, zodanig dat een actieve belastingslatentie wordt gerealiseerd (FASB, 1992, blz. 9 par. 22)

51

op balansdatum blijkt dat niet geboekte actieve latenties op overdraagbare verliezen of verrekenbare temporary difference toch gerealiseerd zullen kunnen worden, dan dient men hierop actieve latenties te boeken (IASB, 2002, blz. 12-26 par. 37).

2.4.3

Volgens US Gaap:

Het volledige bedrag van een actieve belastingslatentie wordt geboekt, eventueel aangepast door een waardevermindering of valuation allowance. Een dergelijke valuation allowance wordt in de boeken opgenomen indien de waarschijnlijkheid van realisatie van de actieve belastingslatentie kleiner is dan 50% (FASB, 1992, blz. 3 par. 8 en PWC, 2001, blz. 12). De term waarschijnlijkheid is hier dus duidelijker afgebakend dan in IAS 12 (Simpson, 1996, blz. 153). De mate waarin verrekenbare temporary differences en overdraagbare verliezen kunnen gerealiseerd worden, hangt af van het bestaan van voldoende belastbare winsten van het juiste type27 binnen de carryback of carryforward periode. De bronnen van belastbare winsten in de toekomst waartegen in de toekomst aftrekbare temporary differences en overdraagbare verliezen kunnen afgetrokken worden zijn (FASB, 1992, blz. 9 par. 21): (a) Toekomstige terugdraaiing van bestaande belastbare temporary differences. (b) Toekomstige belastbare winsten na aftrek van de terugdraaiende temporary differences en de overgedragen verliezen. (c) In jurisdicties waar ‘carryback’ of het achterwaarts compenseren van fiscale verliezen toegelaten is, het belastbaar inkomen in de ‘carryback’ jaren. Het onderstaande voorbeeld illustreert het achterwaarts compenseren van fiscale verliezen.

Voorbeeld 14: Carryback van fiscale verliezen Bijvoorbeeld in de V.S. waar het achterwaarts compenseren van verliezen is toegelaten voor twee jaar. Indien de onderneming een fiscaal verlies van 500,00 EUR heeft over dit boekjaar maar de fiscale winst bedroeg vorig jaar 1000,00 EUR dan mag deze 500,00 van deze 1000,00 afgetrokken worden en dienen er dus op het fiscaal resultaat van vorig jaar minder belastingen betaald te worden. Bron: Eigen werk

(d) Tax planningsstrategieën (deze moet enkel bestaan, ze moet daarom niet worden uitgevoerd). Ze moeten wel gepast en voorzichtig zijn. Een fiscale planningsstrategie

27

Met het juiste type bedoelt men bijvoorbeeld kapitaalverliezen moeten worden bekeken ten opzichte van kapitaalwinsten in fiscale jurisdictie (Petree et al., 1995, blz. 72 en Miller & Skinner, 1998, blz. 216).

52

waarbij men bijvoorbeeld het gedeelte van de onderneming verkoopt dat instaat voor de distributie van de producten kan in sommige gevallen als niet-voorzichtig worden bestempeld vermits het de toekomst van de onderneming in gevaar brengt (Peavey & Nurnberg, 1993, blz. 79).

In de mate dat op balansdatum blijkt dat één van de voorgaande bronnen in voldoende mate aanwezig is in de toekomst, moet geen valuation allowance worden toegepast op de actieve belastingslatentie(s) (FASB, 1992, blz. 9 par. 21). Meer algemeen moet men voor het al dan niet toepassen van een valuation allowance al het positieve en negatieve bewijsmateriaal i.v.m de mogelijkheid van realisatie van de actieve latentie beoordelen en dit tegen elkaar afwegen. Voorbeelden van positief bewijsmateriaal zijn bestaande contracten, niet gerealiseerde meerwaarden en dergelijke. Voorbeelden van negatieve bewijzen zijn recente verliezen, ongebruikte overdraagbare verliezen…(FASB, 1992, blz. 9-10 par. 23-24 en Visvanathan, 1998, blz. 9 en Behn et al. (1998, blz. 75). De wegingscoëfficiënten worden bepaald aan de hand van de mate waarin het bewijsmateriaal objectief kan worden geverifieerd. Indien men tot de conclusie komt dat er meer dan 50% (“more likely than not”) kans is dat de actieve latentie gerealiseerd wordt, dan dient men geen waardevermindering te boeken (FASB, 1992, blz. 10 par. 25). De kritiek hierop is dat het management deze valuation allowance wel eens zou kunnen hanteren om aan resultaatbeheer te gaan doen (Bauman et al., 2001, blz. 27 en Visvanathan, 1998, blz. 8). Net als onder IAS 12 vormen recente verliezen een aanduiding dat er te weinig fiscale winst aanwezig zal zijn voor de realisatie van actieve belastingslatenties en dus dient er mogelijks een waardevermindering te worden toegepast op de actieve latenties.

2.4.4

Volgens UK Gaap:

Actieve belastingslatenties worden geboekt in de mate waarin de onderneming verwacht ze ook te realiseren. De actieve latenties worden als realiseerbaar aanzien als op basis van alle beschikbare bewijzen het meer waarschijnlijk dan niet is, dat er voldoende belastbare winst zal zijn waarvan de toekomstige terugdraaiende timing differences afgetrokken kunnen worden (ASB, 2002, blz. 5 par. 23). De belastbare winst waarvan de toekomstige terugdraaiende timing differences afgetrokken kunnen worden dient aan de volgende voorwaarden te voldoen (ASB, 2002, blz. 5 par. 24-25):

53

(a) Gegenereerd door dezelfde fiscale entiteit (of beschikbaar zijn via ‘group relief’ 28 ) en moeten betrekking hebben op dezelfde fiscale autoriteit. (b) Gegenereerd worden in dezelfde periode als diegene waarin de actieve belastingslatentie verwacht wordt terug te draaien of in een periode waarin de fiscale verliezen voorwaarts of achterwaarts kunnen worden gecompenseerd. (c) Van een type zijn waarvan het toegestaan is de terugdraaiende timing differences af te trekken. (d) ‘Tax planningsstrategieën’ zijn toegelaten om ervoor te zorgen dat er voldoende fiscale winst beschikbaar is.

Men gaat ervan uit dat terugdraaiende timingverschillen aanleiding geven tot fiscale winsten. In de mate waarin deze fiscale winsten voldoende zijn om verrekenbare timing differences van af te trekken, mogen actieve belastingslatenties steeds als realiseerbaar aanzien worden. In het andere geval moet men gaan onderzoeken of er voldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn, op basis van alle beschikbare bewijzen (ASB, 2000, blz. 6 par. 28 en Connor et al., 2001, blz. 422). Bijvoorbeeld indien de onderneming gedurende een lange periode winstgevend is geweest en het verlies te wijten is aan een identificeerbare oorzaak die zich niet meer zal voordoen in de toekomst (ASB, 2000, blz. 6 en Connor et al., 2001, blz. 422). Op balansdatum dient men steeds de realiseerbaarheid te beoordelen en het bedrag van de actieve latentie aan te passen indien nodig (ASB, 2002, blz. 6 par. 33).

2.4.5

Conclusie

De boekhoudkundige verwerking van actieve latenties is in België slechts optioneel toegestaan terwijl in de andere boekhoudnormen hier uitgebreid wordt op ingegaan. Het probleem in België is dat in de balans geen specifieke post voorzien is m.b.t. actieve latenties. Enerzijds zal de invoering van IAS in België dus de boeking van actieve latenties vergemakkelijken, anderzijds zal men meer aandacht moeten schenken aan actieve latenties.

28

“De mogelijkheid van ondernemingen die behoren tot een 75% groep waarbij de verliezen kunnen getransfereerd worden tussen de verschillende leden van de groep om aldus de belastingsschuld van de groep als geheel te verminderen. Een 75% groep bestaat enkel indien één onderneming 75% of meer van: Het gewoon aandelenkapitaal bezit, en De distribueerbare inkomstenrechten, en De rechten op de netto activa bij ontbinding” (Market House Books Ltd, 1999)

54

2.5

Discounting

Logischerwijze stelt zich de vraag of de waarde van een latente belastingsschuld of -vordering niet moet worden verdisconteerd naar haar actuele waarde. Immers in essentie is een latente belastingschuld (resp. -vordering) een uitstel van betaling verkregen van de fiscus (resp. toegestaan aan de fiscus). Bedrijfseconomisch gezien zou het bedrag van de latente belastingsschuld of -vordering dit jaar moeten betaald worden. Men kan passieve latenties m.a.w. zien als een intrestvrije lening verkregen van de fiscus, en actieve latenties als het toestaan van een intrestvrije lening aan de fiscus. Omwille van de tijdswaarde van het geld 29 enerzijds en anderzijds ook het risico 30 verbonden aan toekomstige kasstromen is er dus een bepaald voordeel (resp. nadeel) verbonden aan een latente belastingsschuld (resp. -vordering). Om dit voordeel (of nadeel) tot uiting te brengen zou men er kunnen voor opteren om passieve latenties te verdisconteren naar hun huidige waarde. Het verschil tussen de niet-verdisconteerde waarde en de verdisconteerde waarde kan dan worden ‘afgeschreven’ over de periode waarop de latentie betrekking heeft (Wilson et al., 2001, blz. 1664 en Amir et al., 2000, blz. 3 en ASB, 1997, blz. 1). Omwille van het feit dat belastingslatenties in de meeste boekhoudkundige regelgevingen niet worden verdisconteerd stellen Amir et al. (2000, blz. 3) dat latente belastingen overschat worden in de boekhouding. De Waegenaere et al. (2001, blz. 3) komen tot dezelfde bevindingen wat betreft actieve belastingslatenties die resulteren uit een overgedragen verlies. Het bedrag van de overschatting moet aan het eigen vermogen worden toegevoegd. Om deze overschatting te neutraliseren stellen Amir et al. (2000, blz. 5) voor om zowel de latente belastingskost als de latente belastingsschuld te gaan verdisconteren. Chaney & Jeter (1989, blz. 9), Givoly & Hayn (1992, blz. 394 en 405) en Amir et al. (1997, blz.618-619) stellen dat de markt belastingslatenties reeds gaat verdisconteren. Dit leiden ze af uit het feit dat de correlatie tussen de aandelenrendementen en de latente belastingscomponent in de resultaten. Deze correlatie wordt zwakker bij ondernemingen waarvan de latenties niet of slechts op de lange termijn kunnen terugdraaien. Daarentegen Guenther & Sansing (2000, blz. 11) zijn van oordeel dat het verdisconteren van belastingslatenties geen nut heeft vermits, volgens deze auteurs, de timing van het terugdraaien van een belastingslatentie niet waarderelevant is voor de onderneming.

29 30

1 EUR vandaag is niet gelijk aan 1 EUR volgend jaar Het risico tengevolge van de volatiliteit van kasstromen in de toekomst (ASB, 1997, blz. 2-3).

55

In verband met het verdisconteren van latente belastingen stellen zich echter een aantal problemen: -

Welke kasstromen verdisconteren: Het zou te eenvoudig zijn om het volledige bedrag van latente belastingen op balansdatum, te gaan verdisconteren vermits ze niet noodzakelijk belastingseffecten zullen hebben in het jaar dat ze terugdraaien. Bepaalde auteurs zijn van oordeel dat enkel de verschillen die eerst boekhoudkundig worden verwerkt en pas in een later boekjaar in de fiscale aangifte komen, verdisconteerd mogen worden vermits deze de weerspiegeling vormen van toekomstige kasstromen (Wilson et al., 2001, blz. 16641665). Amir et al. (1997, blz. 600) zijn van oordeel dat latente belastingen die niet in de voorzienbare toekomst zullen terugdraaien, dienen verdisconteerd te worden op de zelfde manier als andere lange termijn schulden, dus rekening houdend met de verwachte looptijd en de kost van het vreemd vermogen

-

Welke verdisconteringsrente zal worden gebruikt: Zoals bij elk verdisconteringsvraagstuk stelt zich hier ook de vraag welke de gepaste verdisconteringsvoet is. Twee benaderingen worden naar voren geschoven als antwoord op deze vraag. Enerzijds

kan

men

gebruik

maken

van

een

ondernemingsgebonden

verdisconteringsvoet zoals de kost van het eigen vermogen, de gewogen gemiddelde kapitaalkost of de kost van het vreemd vermogen. Anderzijds kan men gebruik maken van een schuldgebonden verdisconteringvoet. De rente op overheidsobligaties zou hiertoe kunnen gebruikt worden, als men ervan uit gaat dat latente belastingsschulden resp. vorderingen, intrestloze leningen van de overheid resp. aan de overheid zijn. Hierna wordt nagegaan of het toegestaan is latente belastingen aan de contante waarde in de boeken te zetten.

2.5.1


In de praktijk worden latente belastingen in België niet verdisconteerd.

56

2.5.2

IAS:

IAS verbiedt het verdisconteren van belastingslatenties op basis van het feit dat het zeer moeilijk en complex is om de juiste datum te bepalen wanneer een tijdelijk verschil zal terugdraaien. Een systeem (zoals onder FRS 19) waarbij de keuze wordt gelaten aan de onderneming over het al dan niet verdisconteren van belastingslatenties wordt verworpen omdat het de onderlinge vergelijkbaarheid tussen de ondernemingen niet ten goede zou komen (IASB, 2002, blz. 12-32 par. 54).

2.5.3

US Gaap:

De FASB (1992, blz. 45 par. 130) opteerde ervoor om het verdisconteren van latente belastingen te verbieden.

2.5.4

UK Gaap:

Het verdisconteren van zowel actieve als passieve belastingslatenties is toegestaan doch niet verplicht. Bij de keuze tussen het al dan niet verdisconteren van belastingslatenties dient men rekening te houden met de volgende factoren (ASB, 2002, blz. 7 par. 42-43): (a) De mate waarin verdisconteren een materiële impact heeft op de financiële staten en het resultaat. (b) De mate waarin de voordelen voor de gebruikers van de jaarrekening opwegen tegen de kosten van het verdisconteren. (c) De geldende praktijken in de industrie.

Indien men ervoor opteert om latente belastingen te gaan verdisconteren dan moeten alle latenties die berekend zijn op niet geactualiseerde kasstromen verdisconteerd worden, tenzij de impact niet materieel is (ASB, 2002, blz. 7 par. 44). De termijn waarover de latenties dienen verdisconteerd te worden is het aantal jaar tussen de balansdatum en de vermoedelijke datum waarop de timing differences zullen terugdraaien. Bij het plannen van de datum waarop timing differences vermoedelijk zullen terugdraaien, dient men rekening te houden met de effecten van transacties die reeds in de financiële staten verwerkt zijn, doch niet met toekomstige fiscale verliezen en timing differences die in de toekomst zullen ontstaan (ASB, 2002, blz. 8 par. 47). “De verdisconteringsvoet die men dient te gebruiken is gelijk aan het rendement na belastingen dat men kan behalen op overheidsobligaties met dezelfde vervaldag en in gelijkaardige munten dan diegene van de betrokken actieve en passieve latenties (ASB, 2002, blz. 9 par. 52) ” 57

2.5.5

Conclusie

Enkel onder UK Gaap bestaat de mogelijkheid om latente belastingen te verdisconteren. In de overige boekhoudnormen is het verboden. De termijn waarover verdisconteerd wordt is de vermoedelijke realisatieduur van de latentie en de verdisconteringsvoet is het rendement na belastingen op overheidsobligaties.

2.6

Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening

In deze sectie wordt nagegaan hoe latente belastingen dienen te worden voorgesteld in de balans, de resultatenrekening en de toelichting. Opnieuw geven we eerst een overzicht van de verschillende mogelijkheden om latente belastingen te gaan voorstellen in de jaarrekening en vervolgens wordt dan nagegaan hoe de boekhoudnormen zich verhouden m.b.t. dit probleem.

2.6.1

Voorstelling in de jaarrekening

2.6.1.1 Voorstelling in de balans Voorstelling op aparte rekeningen Deze methode is de algemeen aanvaarde methode die dan ook wordt gebruikt in de meeste boekhoudnormen. In het geval van de voorstelling van latente belastingen op aparte rekeningen kunnen we nog een onderscheid maken tussen vier verschillende vormen (APB, 1967, blz. 18-19 par. 54) De eerste twee indelingen zijn enkel relevant onder de Angelsaksische boekhoudnormen waar de balans moet worden opgesplitst in ‘current’ en ‘non-current’ bedragen: 1. Afzonderlijke courante- en niet-courante bedragen: In de balans vinden we vier verschillende posten m.b.t. latente belastingen terug. Courante actieve latenties, nietcourante actieve latenties, courante passieve latenties en niet-courante passieve latenties. 2. Netto courante- en netto niet-courante bedragen: In de balans vinden we het nettocourant bedrag en het netto-niet-courant bedrag. Het nettobedrag wordt bepaald door het verschil te maken tussen de actieve en de passieve latenties. 3. Één bedrag op het actief en één bedrag op het passief 4. Één netto bedrag

Net-of-tax methode De net-of-tax methode gaat de belastingseffecten van tijdsverschillen niet meer voorstellen op een aparte post maar gaat integendeel de belastingseffecten verwerken in de boekwaarde van het actief of passief dat aan de basis ligt van de latentie (Wilson et al., 2001, blz. 1665 en Defliese, 58

1991, blz. 90 en APB, 1967, blz. 19 par. 54). De boekwaarde van bijvoorbeeld een vast actief wordt dus elk jaar verminderd met enerzijds afschrijvingen en anderzijds verminderd (vermeerderd) met de latente belastingsschulden (-vorderingen) m.b.t. deze afschrijvingen. Het onderstaande voorbeeld illustreert deze methode. Voorbeeld 15: Net-of-tax methode31 Onderneming X koopt begin 1999 een machine met aanschaffingswaarde 1000,00 EUR. Deze wordt afgeschreven op 5 jaar. Voor boekhoudkundige (bedrijfseconomische) doeleinden wordt de machine lineair afgeschreven, fiscaal wordt degressief afgeschreven. Enkel boekjaar 2002 wordt hier bekeken en het belastingspercentage bedraagt 40%. De afschrijvingstabel volgt hieronder: 1998

1999

2000

2001

2002

200

200

200

200

200

afschrijvingen

400

240

200

160

0

Timing difference

200

40

0

(40)

(200)

80

16

0

(16)

(80)

Boekhoudkundig afschrijvingen Fiscaal

Latente belasting

De post Installaties, machines en uitrusting ziet er als volgt uit per 31/12/1998 Aparte rekeningen

Net-of-tax

(a) 800,00

720,00

ACTIEF Installaties, machines en uitrusting PASSIEF Latente belastingen

80,00

(a) Aanschaffingswaarde – Geboekte afschrijvingen: 1000,00 – 200,00 = 800,00 (b) Aanschaffingswaarde – Geboekte afschrijvingen – Latente belasting: 1000,00 – 200,00 –80,00 = 720,00 Bron: Eigen werk

Voordelen -

De boekwaarde drukt de correcte economische waarde voor de onderneming uit van dat bepaalde item (Wilson et al., 2001, blz. 1666).

31

Dit voorbeeld kan niet voorkomen in de Belgische enkelvoudige jaarrekening vermits de boekhoudkundige afschrijvingen de basis vormen voor de fiscale aangifte.

59

-

Via deze methode wordt erkend dat de waarde van een actief- of passief ook wordt beïnvloed door fiscale overwegingen, bijvoorbeeld fiscale aftrekbaarheid (ASC, 1978, blz. 3 par. 16)

Nadelen -

Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen een bepaald item en de eraan gerelateerde belastingen (Wilson et al., 2001, blz. 1666 en ASC, 1978, blz. 3 par. 16).

-

Deze methode is niet toepasbaar op tijdsverschillen die niet aan een bepaald item zijn gerelateerd. Bijvoorbeeld fiscale verliezen; deze hebben niet noodzakelijk equivalente bedragen in de financiële staten toch kunnen ze een bron zijn van latente belastingen (Leahey, 1995, blz. 88)

-

Op deze manier krijgt men geen inzicht in de grootte en tijdsaspecten van de latente belastingen.

2.6.1.2 Resultatenrekening en toelichting Opnieuw kunnen we drie verschillende voorstellingsmethodes onderscheiden (APB, 1967, blz. 19 par. 55): 1. Gecombineerd bedrag: De belastingen op het resultaat worden als één bedrag voorgesteld, ze bestaan uit de courante belastingen gecorrigeerd voor latente belastingen. 2. Twee aparte bedragen: In de resultatenrekening zijn de courante belastingen en de latente belastingen als afzonderlijke bedragen terug te vinden. Eventueel kan men er ook voor opteren om één bedrag in de resultatenrekening op te nemen en de opsplitsing op te nemen in de toelichting. 3. Net-of-tax: De belastingseffecten van tijdsverschillen worden aanzien als aanpassingen in de waarde van de activa en passiva die aanleiding geven tot deze tijdsverschillen. De opbrengsten en kosten m.b.t. deze activa en passiva worden aangepast voor de latente belastingseffecten.

2.6.2


2.6.2.1 Balans Zowel in de enkelvoudige jaarrekening als in de geconsolideerde jaarrekening dienen latente belastingsschulden te worden voorgesteld onder de rubriek ‘IX. B. Uitgestelde belastingen en belastinglatenties’ (K.B. 30.01.2001 art. 163 en Plateau & Van Herck, 1996, blz. 104). Het is in België verboden om latente belastingen direct in eigen vermogen op te nemen.

60

Een probleem betreft de voorstelling van actieve latenties, in de Belgische jaarrekening is hieromtrent niets voorzien (E&Y, 2001, blz. 357).

2.6.2.2 Resultatenrekening De uitgestelde belastingen en latente belastingen komen voor onder rubriek ‘X. 32 of XVI. 33 A. Overboekingen naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties’ en ‘X. of XVI. B. Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties’ en worden afzonderlijk in de resultatenrekening opgenomen voor de courante belastingen van het boekjaar (K.B. 30.01.2001 art. 164 en PWC, 1999, blz. 204).

De boekingen in de enkelvoudige jaarrekening kwamen reeds aan bod bij de voorbeelden over kapitaalsubsidies en meerwaarden. De boekingen m.b.t. passieve latenties in de geconsolideerde jaarrekening kunnen algemeen als volgt worden voorgesteld: 680 Overboeking naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties

x

168 aan Uitgestelde belastingen en belastingslatenties Overboeking naar latente belastingen

168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties

x

780 aan Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties

x

Onttrekking aan de latente belastingen

2.6.2.3 Toelichting In de enkelvoudige jaarrekening dient men in de toelichting op te nemen (E&Y, 2001, blz. 359): -

Het verschil tussen het resultaat van het boekjaar voor belastingen en de belastbare winst, indien dit verschil materieel is.

-

De belangrijkste oorzaken van dergelijke verschillen met specifieke aandacht voor timing differences.

-

De toekomstige fiscale effecten van overdraagbare fiscale verliezen.

In de toelichting tot de geconsolideerde jaarrekening dient men (E&Y, 2001, blz. 359):

32 33

-

Een analyse te maken van de belastingslatenties op de balans

-

De manier waarop de belastingslatenties berekend werden gedetailleerd te verklaren.

Uitsplitsing in de geconsolideerde resultatenrekening van de bedrijfsresultaten naar hun aard Uitsplitsing in de geconsolideerde resultatenrekening van de bedrijfsresultaten naar hun bestemming

61

-

Daarnaast wordt ook het verschil tussen de toegerekende belastingen voor de periode en de te betalen belasting opgenomen.

2.6.3

Volgens IAS:

Men gaat uit van het principe dat de boekhoudkundige verwerking van de belastingseffecten van een transactie op dezelfde manier dient te gebeuren als de boekhoudkundige verwerking van de transactie zelf (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 57).

2.6.3.1 Balans Belastingslatenties dienen opgesplitst te worden tussen actieve- en passieve belastingslatenties (IASB, 2002, blz. 12-39 par. 69). Indien de onderneming op het actief een onderscheid maakt tussen courante en niet-courante activa en passiva (‘current en non-current amounts’) dan worden actieve latenties onder niet-courante activa ingedeeld. Analoog worden passieve belastingslatenties altijd ingedeeld onder niet-courante passiva (IASB, 2002, blz. 12-5 en 12-39 par. 70 en DTT, 2002, blz. 7 en PWC, 1999, blz. 203).

2.6.3.2 Resultatenrekening Latente belastingen dienen erkend te worden in de resultatenrekening als kosten en opbrengsten van de periode tenzij (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 58): (a) De transactie direct in eigen vermogen34 erkend wordt. (b) Latente belastingen betrekking hebben op een acquisitie.

IAS 12 vereist dat latente belastingen afzonderlijk van de courante belasting worden voorgesteld (IASB, 2002, blz. 12-39 par. 69). De wijziging in actieve belastingslatenties tengevolge van een herziening van de realiseerbaarheid en wijzigingen in de latente belastingen als gevolg van een wijziging in de belastingsvoeten worden in de resultatenrekening opgenomen (IASB, 2002, blz. 12-34 par. 60).

2.6.3.3 Toelichting In de toelichting dient een relatie tussen het resultaat voor belastingen en de belastingen op het resultaat opgenomen te worden. Dit dient te gebeuren op basis van:

34

Voor een overzicht van dergelijke transacties verwijs ik naar IAS 12 (IASB, 2002, blz. 12-34 par. 61 tot 12-36 par. 65A).

62

(a) Een numerieke ‘reconciliatie’ tussen de belastingen op het resultaat en het product van het resultaat voor belastingen vermenigvuldigd met de statutaire belastingsvoet of (b) Een numerieke ‘reconciliatie’ tussen de (gemiddelde) effectieve belastingsvoet en de statutaire belastingsvoet waarbij men in beide gevallen vermelding dient te maken van de basis waarop de statutaire belastingsvoet is toegepast (IASB, 2002, blz. 12-42 par. 81) Eveneens dienen de volgende zaken afzonderlijk in de toelichting opgenomen te worden35 (IASB, 2002, blz. 12-41 par. 79 tot blz. 43 par. 82A): -

-

Het bedrag aan latente belastingen m.b.t.: -

nieuw ontstane en terugdraaiende temporary differences

-

wijzigingen in de belastingsvoeten en nieuw geheven belastingen

Het bedrag van voorheen niet erkende fiscale verliezen, belastingskredieten of temporary differences m.b.t. een vroegere periode:

-

-

gebruikt om de huidige belastingen op het resultaat te verminderen

-

gebruikt om de latente belastingen op het resultaat te verminderen

Latente belastingen op het resultaat tengevolge van een waardevermindering of een terugname van de waardevermindering op actieve belastingslatenties.

-

Het volledige bedrag aan latente belastingen die direct in eigen vermogen zijn opgenomen.

-

Uitleg over de wijzigingen in de gebruikte belastingsvoet tegenover de vorige boekhoudperiode.

-

Het bedrag en indien mogelijk de vervaldatum van aftrekbare temporary differences, ongebruikte overdraagbare verliezen en ongebruikte belastingskredieten waarvoor geen belastingslatentie is erkend.

-

Het volledige bedrag aan temporary differences die betrekking hebben op investeringen in dochterondernemingen, branches, verbonden ondernemingen en joint ventures waarvoor geen latente belastingen zijn erkend.

-

Voor elk type aan temporary differences, ongebruikte overdraagbare verliezen en ongebruikte belastingskredieten: -

Het bedrag aan actieve- en passieve belastingslatenties erkend in de balans.

35

De hieronder opgenomen lijst is niet exhaustief. Enkel de algemene bepalingen werden overgenomen. Voor een diepgaand inzicht in deze bepalingen verwijs ik naar IAS 12 (IASB, 2002, blz. 12-41 tot 12-45).

63

-

Het bedrag aan latente belastingsinkomsten of uitgaven erkend in de resultatenrekening, indien dit niet duidelijk blijkt uit de wijzigingen in de balansbedragen.

De toelichting dient ook de proporties van latente belastingen op lange en op korte termijn te vermelden (PWC, 1999, blz. 210). Indien er actieve belastingslatenties zijn, moet bovendien het bedrag van de actieve belastingslatentie en de aard van de bewijzen die de erkenning van deze actieve latentie justificeren, opgenomen worden.

2.6.4

Volgens US Gaap:

2.6.4.1 Balans Belastingslatenties worden opgesplitst tussen courante activa en passiva en niet-courante activa en passiva. De indeling dient te gebeuren op basis van het feit of het item waarmee de latentie is gerelateerd behoort tot de courante dan wel de niet-courante activa of passiva. Belastingslatenties die niet met een bepaald item zijn gerelateerd, inclusief voorwaarts compenseerbare verliezen dienen geclassificeerd te worden als courant en niet-courant op basis van hun verwachte terugdraaidatum (FASB, 1992, blz. 17 par. 41 en DTT, 2002, blz. 7).

2.6.4.2 Resultatenrekening In de resultatenrekening of de toelichting dient men het volgende op te nemen (FASB, 1992, blz. 19 par. 45): (a) Courante belastingen (b) Latente belastingen (c) Voordelen uit overdraagbare verliezen De wijziging in de waardevermindering op actieve belastingslatenties en wijzigingen in de latente belastingen als gevolg van een wijziging in de belastingsvoeten worden in rekening gebracht van het ‘income or expenditure of continuous operations’. Evenwel opname in de toelichting is eveneens aanvaardbaar (FASB, 1992, blz. 10-11 par. 26-27 en blz. 19 par. 45). 2.6.4.3 Toelichting In de toelichting of in de resultatenrekening dient men onder andere te vermelden het bedrag en de wijziging over het boekjaar van (FASB, 1992, blz. 18-19 par. 43-45 en Freeman, 1992, blz. 7):

64

-

Het totaal aan actieve belastingslatenties tengevolge van verrekenbare temporary differences, overdraagbare verliezen en belastingskredieten.

-

Het totaal aan passieve belastingslatenties op belastbare temporary differences.

-

De valuation allowance op actieve belastingslatenties.

Bovendien moeten beursgenoteerde ondernemingen de belastingseffecten van alle temporary differences en de carryforwards van betekenisvolle aard tot uiting brengen in de financiële staten. Voor niet beursgenoteerde ondernemingen moet men de belastingseffecten niet opnemen (FASB, 1992, blz. 19 par. 47 en Freeman, 1992, blz. 7). Daarnaast dienen ondernemingen nog de volgende drie zaken in de toelichting op te nemen (FASB, 1992, blz. 19-20 par. 46-48): -

De bedragen van de overdraagbare fiscale verliezen, belastingskredieten en hun vervaldagen.

-

Een reconciliatie tussen de winst voor belastingen en de courante belastingen. Deze moet numeriek zijn voor beursgenoteerde ondernemingen.

-

Aanpassingen in de latente belastingen tengevolge van een wijziging in de belastingsvoet.

2.6.5

Volgens UK Gaap:

2.6.5.1 Balans Het nettobedrag aan passieve latenties dient geboekt te worden als voorzieningen voor schulden en kosten, in voorkomend geval dient een nettobedrag aan actieve latenties geboekt te worden als een vordering36 . Actieve en passieve belastingslatenties moeten afzonderlijk (dus niet als nettosaldo) weergegeven worden, in het geval waarbij de voorstelling als nettosaldo zou kunnen leiden tot verkeerde interpretaties. 2.6.5.2 Resultatenrekening Latente belastingen dienen in de resultatenrekening opgenomen te worden, tenzij ze toewijsbaar zijn aan opbrengsten of kosten die rechtstreeks in de ‘statement of total recognised gains and losses’ opgenomen worden. Indien dit laatste het geval is, dan dienen deze latenties ook in de ‘statement of total recognised gains and losses’ opgenomen te worden (ASB, 2002, blz. 6 par. 34-35). In de resultatenrekening worden: -

de wijziging in realiseerbaarheid van actieve belastingslatenties

-

wijzigingen in de latente belastingen als gevolg van een wijziging in de belastingsvoeten

65

-

wijzigingen in de verdisconteerde latente belastingen

in rekening gebracht onder belastingen op het resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening (ASB, 2002, blz. 10 par. 60).

2.6.5.3 Toelichting In de toelichting dient onder andere het toegerekende bedrag aan belastingslatenties m.b.t. wijzigingen in de belastingslatenties op de balans tengevolge van: -

timing differences

-

wijzigingen in de belastingvoeten

-

wijzigingen in de realiseerbaarheid van actieve latenties

tot uiting te worden gebracht (ASB, 2002, blz. 10 par. 60).

Eveneens moeten in de financiële staten het volgende opgenomen worden (ASB, 2002, blz. 10 par. 61-62): -

De latente belastingen erkend op bepaalde (significante) timing differences.

-

De impact van het verdisconteren op de balansbedragen.

-

De bedragen aan actieve latenties en de bewijzen die de erkenning ervan rechtvaardigen.

2.6.6

Conclusie

Het wezenlijke verschil tussen IAS en US Gaap is dat onder IAS latente belastingen steeds worden geclassificeerd als niet-courant terwijl dit onder US Gaap niet zo is. De Belgische boekhoudnormen zijn onduidelijk m.b.t de voorstelling in de balans van actieve latenties. De invoering van IAS zal hierin duidelijkheid scheppen. In UK Gaap opteert men ervoor om in de balans één nettobedrag op te nemen, terwijl men in IAS 12 en SFAS 109 een actief en passief bedrag opneemt. In de resultatenrekening opteren de meeste boekhoudnormen ervoor om een onderscheid te maken tussen courante en latente belastingen.

2.7

Compensatie van actieve en passieve latenties

In deze sectie wordt nagegaan of het toegelaten is actieve en passieve belastingslatenties ten opzichte van elkaar te compenseren. Eveneens wordt nagegaan welke de voorwaarden zijn opdat compensatie toegelaten is.

36

Uitzondering hierop vormen belastingslatenties in verband met activa en passiva tengevolge van ‘defined benefit’ plannen geboekt overeenkomstig ‘FRS 17 Retirement Benefits’.

66

2.7.1


Actieve en passieve belastingslatenties mogen niet gecompenseerd worden. Hierdoor ontstaat er wel een probleem vermits er voor actieve belastingslatenties geen actiefpost is voorzien. Compensatie is verboden in de financiële staten tenzij in een aantal uitzonderingen bepaald door het K.B. 30.01.2001 (K.B. 30.01.2001 art 25 en 117, PWC, 1999, blz. 204). Een voorbeeld hiervan zijn de positieve en negatieve consolidatieverschillen die betrekking hebben op dezelfde dochter, deze moeten gecompenseerd worden.

2.7.2

Volgens IAS:

Latente belastingsschulden en -vorderingen mogen enkel gesaldeerd worden indien (IASB, 2002, blz. 12-40 par. 74 en PWC, 1999, blz. 204): (a) De onderneming een juridisch afdwingbaar recht heeft om de te betalen belastingen te salderen met de terug te vorderen belastingen (van het boekjaar). (b) De actieve- en passieve belastingslatenties betrekking hebben op belastingen geheven door dezelfde fiscale autoriteit en de belastingen betrekking hebben op dezelfde fiscale entiteit of verschillende fiscale entiteiten die de intentie hebben de te betalen belastingen en de terug te vorderen belastingen op nettobasis te regelen of om de schulden en vorderingen simultaan te realiseren, in elke toekomstige periode.

2.7.3

Volgens US Gaap:

Voor eenzelfde belastingscomponent (bijvoorbeeld inkomstenbelasting) van een onderneming die bovendien betrekking heeft op dezelfde belastingsautoriteit dienen (FASB, 1992, blz. 18 par. 42): -

Courante actieve en passieve latenties gesaldeerd te worden en als één bedrag op de balans te staan.

-

Niet-courante actieve en passieve latenties gesaldeerd te worden en als één bedrag op de balans te staan.

2.7.4

Volgens UK Gaap:

De bedragen aan actieve en passieve latenties mogen gesaldeerd worden indien aan de volgende voorwaarden voldaan is (ASB, 2002, blz. 9 par. 55-56): (a) Ze hebben betrekking op dezelfde belastingsautoriteit.

67

(b) Ze ontstaan tegenover dezelfde fiscale entiteit of in een groep van fiscale entiteiten waar de fiscale winsten van de ene mogen verminderd worden met de fiscale verliezen van de andere. Ze moeten afzonderlijk worden voorgesteld indien door compensatie een verkeerd beeld zou kunnen ontstaan bij de lezer (ASB, 2002, blz. 9 par. 57).

2.7.5

Conclusie

In de Belgische boekhoudwetgeving is het compenseren van actieve en passieve belastingslatenties niet toegestaan terwijl dit zowel onder IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 - mits in acht name van bepaalde voorwaarden - wel toegestaan is.

3

Samenvatting en overzicht

Op de volgende bladzijden is een overzichtstabel opgenomen omtrent de vergelijking van de verschillende boekhoudnormen.

68

IAS

US Gaap

UK Gaap

Belgische boekhoudnormen

SFAS 109

FRS 19

K.B. 30.01.2001

Passieve latentie: belasting in de toekomst op belastbare

Latente belastingen:

Adviezen CBN Enkelvoudige: uitgestelde

temporary differences.

geschatte toekomstige

belastingen op kapitaalsubsidies en

Relevante standaard IAS 12 Definitie

Actieve latentie: belasting in de toekomst op verrekenbare belastingseffecten van

meerwaarden onderworpen aan

temporary differences, voorwaartse verliescompensatie en transacties erkend in de

gespreide taxatie.

compensatie van ongebruikte belastingskredieten.

Geconsolideerde: verschil bij

financiële staten.

consolidatie tussen de toe te rekenen belasting en de te betalen belasting, indien dit verschil een impact heeft op de kosten. Berekeningsbasis

Full provision op temporary differences

Full provision op timing

Enkelvoudige: Nil provision

differences

Geconsolideerde: Partial provision op timing differences

Berekeningsmethode Balans gebaseerde liability methode

Incremental liability methode Resultaat gebaseerde liability of resultaat gebaseerde

methode op bepaalde timing

liability methode op de

differences.

berekeningbasis.

69

Actieve

Boeken indien de realisatie Altijd boeken. Indien de

Idem IAS

Toegestaan en erkenning zoals onder

belastingslatenties

waarschijnlijk is op basis

zekerheid omtrent de

IAS maar bovendien moet het

van al de beschikbare

realisatie kleiner is dan 50%

voorzichtigheidsprincipe worden

bewijzen.

o.b.v. alle positieve en

nageleefd.

Op balansdatum herzien en negatieve bewijzen moet een eventueel een

valuation allowance worden

waardevermindering

geboekt.

boeken.

Op balansdatum telkens herzien

Discounting

Verboden

Verboden

Toegestaan doch niet

Verboden

verplicht. Verdisconteren over de looptijd van de latentie met als verdisconteringsvoet het rendement na belastingen van overheidsobligaties. Voorstelling in de jaarrekening Balans

Opsplitsing tussen niet-

Opsplitsing tussen courante

1 bedrag behalve wanneer dit Onduidelijk want compensatie mag

courante activa en niet-

en niet-courante activa en

tot verwarring zou kunnen

niet en er is geen rekening voorzien

courante passiva.

passiva al naargelang de

leiden.

voor actieve latenties.

looptijd. 70

Resultatenrekening

2 aparte bedragen

2 aparte bedragen (of 1

Idem SFAS 109 maar veel

2 aparte bedragen

bedrag mits opsplitsing in de uitzonderingen toelichting) Toelichting

Zeer uitgebreid

Uitgebreid

Offsetten

Toegelaten mits een aantal Idem IAS

Uitgebreid

Beperkt

Idem IAS

Niet toegelaten.

voorwaarden voldaan zijn

71

DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK INZAKE HET BELANG VAN LATENTE BELASTINGEN IN DE JAARREKENING In dit deel wordt empirisch onderzocht wat het belang is van latente belastingen in de jaarrekening. In de volgende secties proberen we een antwoord te geven op drie vragen: 1. Op welke manier houden financieel analisten rekening met latente belastingen bij de waardering van een aandeel of van een onderneming. 2. Wat is de mening van de bedrijfsrevisoren over de in deel I besproken probleemgebieden. 3. Op welke manier worden latente belastingen door de bedrijfsrevisor geanalyseerd. Tot slot wordt een praktijkvoorbeeld grondig bestudeerd. 1

Financieel analisten

Aan de hand van een aantal interviews 37 met sell-side analisten werd nagegaan hoe financieel analisten rekening houden met latente belastingen bij de waardering.

1.1

Belang van latente belastingen voor financieel analisten

Het belang van latente belastingen voor de waardering van een onderneming moet gerelativeerd worden38 . Dit is volgens de analisten te wijten aan het feit dat er over latente belastingen te weinig informatie is om er terdege rekening mee te kunnen houden. De oorsprong en de toekomstige evolutie in verband met latente belastingen is private info waarover alleen het management en de commissaris beschikken. Een uitzondering hierop vormen de actieve latenties tengevolge van overgedragen verliezen. In gevallen waarbij deze aanzienlijk zijn, kunnen ze de waardering beïnvloeden (Interview met dhr. Struelens L., 4 maart 2003 en Interview met dhr. Van der Elst L., 27 februari 2003 en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003 en Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).

1.2

Waardering van een onderneming

In wat volgt wordt voornamelijk ingegaan op de Discounted Cash Flow (DCF) methode. Het is evenwel interessant om de impact van latente belastingen op de koers/winst-verhouding 39 na te gaan. Belastingslatenties beïnvloeden het resultaat na belastingen waardoor het boeken van 37

De gehanteerde vragenlijst is opgenomen in Bijlage 2. Daarenboven wordt de koers van een aandeel voornamelijk door sectorgegevens bepaald volgens de financieel analisten. 39 Deze methode behoort niet tot de familie van de DCF methoden maar wel tot de Direct Market Data methoden. 38

72

latente belastingen een impact heeft op de koers/winst-verhouding. Echter de koers/winstverhouding kan hoogstens een eerste indicatie vormen van de waarde van de onderneming (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003).

Financieel analisten gaan een onderneming voornamelijk waarderen aan de hand van een DCFmethode 40 waarbij de waarde van de onderneming wordt berekend door de toekomstige vrije operationele kasstromen te gaan verdisconteren aan de gewogen gemiddelde kapitaalkost (Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4). De benodigde cijfers worden gehaald uit de geconsolideerde jaarrekening41 .Bij een DCF-waardering wordt de onderneming dus als volgt gewaardeerd: 1. Bepalen van de vrije (operationele) kasstroom: Eerst dient men de vrije operationele kasstroom te bepalen in de verschillende toekomstige jaren. De vrije operationele kasstroom geeft weer wat de onderneming jaarlijks kan uitkeren aan de verschaffers van eigen- en vreemd vermogen nadat alle noodzakelijke (waardecreërende) investeringen zijn uitgevoerd (Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4 en De Maeseneire et al., 2002, blz. 12). Voor de eerste vier tot zes jaar gebeuren deze berekeningen vrij gedetailleerd, voor de volgende zes tot acht jaar gaat men een aantal assumpties 42 maken. Het bepalen van de vrije operationele kasstroom in de verschillende jaren gebeurt bijvoorbeeld aan de hand van een schema 43 zoals hieronder opgenomen:

40

In deze bespreking gaan we uit van de Entitiy DCF-methode. In een Entity DCF-methode wordt de kasstroom bepaald die aan alle vermogensverschaffers toekomt. Daarnaast bestaat ook nog de Equity DCF-methode, waar men de kasstroom gaat berekenen die toekomt aan de aandeelhouders (De Maeseneire et al., 2002, blz. 12). 41 De analisten vertrekken van de geconsolideerde cijfers omdat er geen enkelvoudige jaarrekeningen - tenzij van de moeder - beschikbaar zijn en er bovendien veel intragroeps transacties zijn die dienen geëlimineerd te worden. 42 Men gaat meer naar het globaal economisch beeld kijken en laat bijvoorbeeld de marges dalen en neemt aan dat het rendement op de nieuwe investeringen gelijk zal zijn aan de gewogen gemiddelde kapitaalskost (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel). 43 Dit schema wordt niet door alle analisten gehanteerd, bijvoorbeeld dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) vertrekt van de nettowinst i.p.v. EBIT. Hierdoor neemt men wel de kosten van schulden (na belastingseffect) op in de waardering.

73

EBIT44 - Operationele belastingen = NOPLAT 45 + Niet kaskosten = Operationele kasstromen - Investeringen in Materiële vaste activa (na Subsidies) - Investeringen in Netto bedrijfskapitaalbehoefte = Vrije operationele kasstroom Bron: Eigen werk op basis van Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4-5 en De Maeseneire et al., 2002, blz. 12-13 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel

Tot slot wordt dan nog een eindwaarde berekend die de waarde van de onderneming tot in de oneindigheid moet weerspiegelen. Dit gebeurt aan de hand van een perpetuïteit waarbij men een bepaalde groeivoet gaat hanteren. 2. Bepalen van de Gewogen Gemiddelde Kapitaalkost 3. De Vrije Operationele kasstromen en de eindwaarde verdisconteren aan de Gewogen Gemiddelde Kapitaalkost 4. Van het bekomen resultaat onder stap drie wordt nu de marktwaarde van het intrestdragend vreemd vermogen afgetrokken 5. Het resultaat na stap vier is de waarde van het eigen vermogen van de onderneming: 6. Het bekomen resultaat kan men vervolgens nog delen door het aantal aandelen om de waarde per aandeel te bekomen

In het kader van deze bespreking gaan we enkel in op de eerste stap vermits dit de enige stap is waar latente belastingen mogelijks een impact kunnen ressorteren. We zullen nu stap voor stap de verschillende elementen van de bepaling van de vrije operationele kasstroom uitwerken.

Earnings Before Intrest and Taxes (EBIT): Dit is het bedrijfsresultaat voor belastingen, m.a.w. het is het resultaat dat voortvloeit uit de operaties van de onderneming voor de aftrek van de financiële kosten en de belastingen (De Maeseneire et al., 2002, blz. 13 en Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4). 44 45

Earnings Before Intrest and Taxes Net Operating Profit Less Adjusted Taxes

74

Operationele belastingen: De operationele belastingen zijn de belastingen die zouden moeten betaald worden indien er geen financiële schulden en dus geen intresten46 verschuldigd zouden zijn. De operationele belastingen kunnen berekend worden aan de hand van de volgende formule (De Maeseneire et al., 2002, blz. 13 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel): Operationele Belastinge n = EBIT * Geschatte Belastingsvoet

De operationele belastingen dienen de cash-taxes 47 die in de toekomst zullen betaald worden, te weerspiegelen. De geschatte belastingsvoet wordt ingeschat door het gemiddelde te nemen van de cash-taxes ten opzichte van EBIT, in bijvoorbeeld de vier vorige jaren. Indien de verhouding operationele belastingen op EBIT in de vorige vier jaar bijvoorbeeld resp. 30%, 32%, 30% en 32% was, dan extrapoleert men dit en schat men de belastingsvoet voor de toekomstige jaren op 31% (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel). Indien het verloop van deze geschatte belastingsvoet in het verleden sterke schommelingen vertoonde gaan dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) over op de statutaire belastingsvoet. Hierbij wordt dan niet vertrokken van EBIT maar wel van het nettoresultaat.

Analisten gaan, in tegenstelling tot de conclusie van Amir & Sougiannis (1999, blz. 1-4 en 24 soms wel rekening gaan houden met latente belastingen. Indien analisten verwachten dat een actieve belastingslatentie, voortvloeiende uit een fiscaal overdraagbaar verlies, gerealiseerd zal worden, dan gaan de analisten in het jaar van realisatie de geschatte belastingsvoet verlagen (Interview met dhr. Van der Elst L., 27 februari 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003). Het onderstaande voorbeeld illustreert deze redenering.

Voorbeeld 16: Effect van actieve belastingslatenties op de geschatte belastingsvoet Onderneming X heeft een fiscaal overdraagbaar verlies van 1000,00 EUR uit boekjaar 2000. Uit een analyse van de historische analyse bepalen we de geschatte belastingsvoet op 30%. In 2003 zal de onderneming het overdraagbare fiscale verlies kunnen realiseren. Hierdoor zal de onderneming een 46

Het belastingsvoordeel op interesten wordt in rekening genomen bij de berekening van de gewogen gemiddelde kapitaalkost waar men de kost van schulden na belastingseffecten gaat berekenen. Bijgevolg houdt men enkel rekening met de operationele belastingen bij het bepalen van de vrije operationele kasstroom. 47 De werkelijk te betalen belastingen m.b.t. een bepaald boekjaar.

75

belastingvermindering realiseren. De belastingsvermindering bedraagt 34% (statutaire belastingsvoet) van 1000,00 EUR dus 340,00 EUR. Vermenigvuldigen we EBIT met de geschatte belastingsvoet in boekjaar 2003 dan maken we een overschatting van de operationele belastingen. Om dit effect te neutraliseren passen we de geschatte belastingsvoet in 2003 aan voor dit effect. EBIT bedraagt in de periode 2003-2005 bijvoorbeeld 2000,00 EUR. De berekening van de operationele belastingen verloopt als volgt:

2003 EBIT - operationele belastingen

2004

2005

2000,00 2000,00 2000,00 600,00

600,00

600,00

(a) 260,00 (a) De geschatte belastingsvoet die men gaat hanteren voor 2004 is niet 30% maar wel 13% omdat men weet dat de onderneming een belastingsvermindering van 340,00 EUR kan genieten tengevolge van de realisatie van een overdraagbaar verlies. Dus 600,00-340,00 = 260,00 en 260,00/2000,00 = 13%. Bron: Eigen werk op basis van Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel.

Om de geschatte belasting aan te kunnen passen is er evenwel informatie nodig m.b.t. de volgende twee aspecten: (1) Vanwaar zijn de overgedragen verliezen afkomstig: Dit is een zeer belangrijke vraag omwille van het feit dat fiscale consolidatie niet mogelijk is in België. Indien bijvoorbeeld de moeder winstgevend is maar de dochter verlieslatend dan kunnen de verliezen van deze dochter enkel worden gerealiseerd ten opzichte van toekomstige winsten van deze zelfde dochter. De winstgevendheid van de moeder48 is irrelevant (Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003). (2) Wanneer kunnen ze worden aangewend: De timing van de realisatie is van belang omdat men ten eerste de geschatte belastingsvoet slechts kan aanpassen indien men precies weet in welk jaar de recuperatie van het fiscaal overdraagbaar verlies zal gebeuren. Ten tweede mag de realisatieperiode volgens dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) niet meer bedragen dan vijf jaar 49 .

48

Om dit probleem op te lossen zou de moeder ervoor kunnen opteren om de onderneming volledig te kopen en ze aldus te liquideren zodanig dat deze verliezen toch met haar winsten kunnen worden gecompenseerd (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel). 49 Indien men verder dan vijf jaar gaat kijken neemt de onzekerheid toe omwille van het feit dat bedrijven slechts gedetailleerde budgetten maken over een periode van twee tot vijf jaar en ook omdat een aantal institutionele factoren zoals de belastingsvoet en de rentestand een significante impact kunnen hebben op de waarde (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).

76

De info hieromtrent wordt gehaald uit budgetten, gesprekken met de bedrijfsrevisor, gesprekken met het management en het jaarverslag (Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel). Enkel indien men een antwoord heeft op de vorige twee vragen houdt men rekening met latente belastingen bij de berekening van de operationele belastingen. (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003).

Juister zou echter zijn dat men gaat rekening houden met alle latente belastingen. Een latente belastingsschuld (resp. -vordering) zal op het moment dat deze terugdraait de cash-taxes verhogen (verlagen) en dit dient men in rekening te nemen bij de waardering van een onderneming. Het onderstaande voorbeeld illustreert dit argument.

Voorbeeld 17: Waarderingseffect van latente belastingen Onderneming X heeft belastingslatenties tengevolge van verschillen in afschrijvingsregels. Bijvoorbeeld een machine met aanschaffingswaarde 400,00 EUR die op 2 jaar wordt afgeschreven in de enkelvoudige jaarrekening en op 4 jaar in de geconsolideerde jaarrekening. De statutaire belastingsvoet is 34%. De evolutie van de tijdsverschillen is als volgt: 2003

2004

2005

2006

Impact afschrijvingen op de geconsolideerde winst

(100,00) (100,00) (100,00) (100,00)

- Impact afschrijvingen op de fiscale winst

(200,00) (200,00)

= Belastbaar timing difference

100,00

0,00

0,00

100,00 (100,00) (100,00)

x Belastingsvoet (34%) = Passieve belastingslatentie Ontstaan Terugdraaien

34,00

34,00 34,00

34,00

Deze belastingslatenties hebben een impact op de operationele belasting gedurende 4 jaar. Uit een analyse van het verleden blijkt dat de geschatte belastingvoet 34% bedraagt. Stel dat EBIT exclusief geconsolideerde afschrijvingen 1000,00 EUR bedraagt in de periode 2003-2006 en tevens gelijk is aan het resultaat voor belastingen exclusief enkelvoudige afschrijvingen.

77

2003 Resultaat voor belastingen exclusief afschrijvingen

2004

2005

2006

1000,00 1000,00 1000,00 1000,00

- Afschrijvingen uit de enkelvoudige jaarrekening

200,00

200,00

= Resultaat voor belastingen

800,00

800,00 1000,00 1000,00

x statutaire belastingsvoet = Courante belastingen = Werkelijke cash taxes EBIT exclusief geconsolideerde afschrijvingen

0,00

0,00

34%

34%

34%

34%

272,00

272,00

340,00

340,00

1000,00 1000,00 1000,00 1000,00

- Geconsolideerde afschrijvingen

100,00

100,00

100,00

100,00

= EBIT

900,00

900,00

900,00

900,00

34%

34%

34%

34%

306,00

306,00

306,00

306,00

x Geschatte belastingsvoet = Geschatte cash taxes

Indien we kijken naar de geschatte cash-taxes en de werkelijke cash-taxes dan blijkt dat deze sterk verschillen. Bron: Eigen werk

Een juistere werkwijze zou erin kunnen bestaan om de operationele belastingen als volgt te bepalen: EBIT x Effectieve belastingsvoet uit de boekhouding 50 = Belastingskost in de jaarrekening voortvloeiende uit operationele activiteiten51 + Geschatte belastingsvermeerdering door terugdraaiende passieve- en ontstane actieve latenties - Geschatte belastingsvermindering door terugdraaiende actieve- en ontstane passieve latenties = Operationele belastingen

Actieve belastingslatenties die ontstaan en passieve belastingslatenties die terugdraaien verlagen weliswaar de belastingskost in de jaarrekening doch ze verlagen de belastingskasstroom niet. Aldus tellen we ze bij de belastingskost om de belastingskasstroom te bepalen. Actieve latenties die terugdraaien en passieve latenties die ontstaan verhogen de belastingskost in de jaarrekening doch ze verhogen de belastingskasstroom niet. Aldus trekken we ze af van de

50

Met betrekking tot boekjaar 2003 opteert men beter voor de statutaire belastingsvoet vermits de schattingen uit het verleden onbetrouwbaar zullen worden door het effect van de belastingsvermindering. 51 De operationele belastingen bevatten enkel de belastingen die voortvloeien uit de operationele activiteiten en mogen dus niet het belastingsvoordeel uit de financiering weerspiegelen.

78

belastingskost om de belastingskasstroom te bepalen. Deze benadering wordt geïllustreerd aan de hand van het volgende voorbeeld.

Voorbeeld 18: Optimale verwerking van latente belasting bij waarderingen Indien we de voorgestelde benadering toepassen op de gegevens uit voorbeeld 17 (cfr. supra blz. 77), dan bekomen we: EBIT exclusief geconsolideerde afschrijvingen

1000,00 1000,00 1000,00 1000,00

- Geconsolideerde afschrijvingen

100,00

100,00

100,00

100,00

= EBIT

900,00

900,00

900,00

900,00

34%

34%

34%

34%

306,00

306,00

306,00

306,00

0,00

0,00

34,00

34,00

34,00

34,00

0,00

0,00

272,00

272,00

340,00

340,00

x Statutaire belastingsvoet = Belastingen uit operationele activiteiten + Belastingsvermeerd. door terugdraaiende passieve latenties (a) - Belastingsvermind. door ontstane passieve latenties (b) = Operationele belastingen = Geschatte cash taxes (a) & (b) cf. supra blz. 77

Indien we nu naar de geschatte cash taxes kijken dan blijken deze gelijk te zijn aan de werkelijke cash taxes berekend in voorbeeld 17. Bron: Eigen werk

De reden waarom de bovenstaande benadering niet wordt gebruikt ligt volgens dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) in het feit dat het voor de analisten zeer moeilijk is om het ontstaan en terugdraaien van latente belastingen te gaan voorspellen. De info hierover is meestal niet aanwezig. Bovendien is de toegevoegde waarde gering volgens dhr. Van der Elst L. (27 februari 2003) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003). De latente belastingen worden daarom op nul gezet in de toekomstige boekjaren. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) gaat uit van een pessimistisch scenario waarbij alle passieve belastingslatenties worden aanzien als toekomstige kasuitgaven en aldus worden afgetrokken van de bekomen waardering. Enkel indien uit het verleden steevast bleek dat een gedeelte niet terugdraait dan wordt dit gedeelte niet afgetrokken.

Niet-kaskosten: Deze worden opgeteld omdat ze geen kasstroom weerspiegelen. Hieronder vindt men de afschrijvingen, de waardeverminderingen en de voorzieningen. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) gaat nieuw ontstane belastingslatenties onderbrengen onder de niet-kaskosten. Evenwel wordt dan niet van EBIT vertrokken maar wel van het nettoresultaat.

79

Investeringen

in

Netto

Bedrijfskapitaalbehoefte:

Bij

de

investeringen

in

Netto

Bedrijfskapitaalbehoefte (NBKB), zijnde de wijziging in de NBKB ten opzichte van vorig jaar, moet men eveneens rekening houden met actieve belastingslatenties. De NBKB berekent men aan de hand van de volgende formule (Ooghe & Van Wymeersch, 2000, blz. 99-100):

NBKB = Voorraden en bestellingen in uitvoer + Vorderingen ≤ 1jaar + Overlopende rekeningen - Vreemd vermogen op korte termijn exclusief financiële schulden≤ 1jaar De stijgingen in de actieve latenties opgenomen onder vorderingen kleiner dan één jaar kunnen een negatieve impact hebben op de NBKB (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel).

1.3

Eigen of vreemd vermogen

Volgens Jeter & Chaney (1988, blz. 42), Givoly & Hayn (1992, blz. 406), Amir & Sougiannis (1999, blz. 28) en Longeval (2001, blz. 116) moeten financieel analisten zich de vraag stellen of latente belastingen eigen vermogen, vreemd vermogen of een combinatie van beide zijn. In praktijk zouden de analisten volgens deze auteurs de volgende aanpassingen doorvoeren. Ten eerste worden de latente belastingen van het boekjaar terug bij het resultaat geteld, vermits het niet-kaskosten zijn en ten tweede wordt het bedrag aan latente belastingen in balans bij het eigen vermogen bijgeteld. In praktijk blijkt deze stelling zeker niet door alle analisten gevolgd te worden. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) gaat de eerste aanpassing doorvoeren dus de latente belastingen van het boekjaar terug toevoegen aan het nettoresultaat maar dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) bekijkt latente belastingen steeds als schulden. Daarentegen dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) ziet passieve latenties als uitgesteld eigen vermogen omdat een passieve latentie bij terugdraaiing het nettoresultaat verhoogt. Actieve latenties worden in dit opzicht behandeld als schulden.

Als alternatief stellen Jeter & Chaney (1988, blz. 42-48), Curtis & Matthew (1995, blz. 94) en Amir et al. (1997, blz. 619) voor om de partiële provisie benadering te gaan gebruiken en latenties te verdisconteren. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) hanteert deze benadering impliciet door enkel rekening te gaan houden met de latenties die waarschijnlijk zullen terugdraaien op basis van een schatting. Andere analisten houden alleen rekening met actieve belastingslatenties tengevolge van overgedragen verliezen die zullen terugdraaien.

80

1.4

Informatiewaarde van belastingslatenties

Het feit dat financieel analisten latente belastingen niet in de waardering opnemen betekent echter niet dat er helemaal geen aandacht aan wordt geschonken. In jaarrekeningen waar bijvoorbeeld het operationeel resultaat onder de verwachtingen ligt terwijl de nettowinst in lijn is moet men aandacht hebben voor latente belastingen. Aan de andere kant moeten de analisten zich er wel voor hoeden dat ze bedrijven die optimaal aan fiscale planning gaan doen, niet afstraffen. In deze optiek houdt dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) rekening met het al dan niet aanwezig zijn van fiscale planningsstrategieën. Echter om een grote waarde toe te kennen aan latente belastingen hebben de analisten naar eigen zeggen te weinig informatie over de samenstelling, oorsprong en realiseerbaarheid van de latente belastingen (Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003).

1.5

Discounting

Analisten gaan in een DCF-waardering sowieso alle toekomstige kasstromen verdisconteren waardoor het geen waarde heeft voor hen dat men dit in de jaarrekening zou gaan doen. Bovendien is dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) de mening toegedaan dat dit volatiliteit in de resultaten gaat creëren. Indien men toch zou overgaan tot het verdisconteren in de jaarrekening, dan moet dit op een manier gebeuren waarbij de lezer een inzicht krijgt in de onderliggende factoren die spelen, zoals daar zijn de risicovrije rente, belastingsvoet en de risicopremie van de markt (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003). Dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) gaat actieve belastingslatenties die niet onmiddellijk realiseerbaar lijken maar die gesitueerd zijn in landen als België waar er onbeperkte overdraagbaarheid van fiscale verliezen is, verdisconteren op oneindig en de bekomen waarde toevoegen aan de waarde van de onderneming.

1.6


Voor de analisten is het belangrijkste m.b.t. de voorstelling in de jaarrekening dat alles omtrent latente belastingen in de jaarrekening terug te vinden is. De manier waarop latente belastingen voorgesteld worden is minder belangrijk (Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Struelens L., 4 maart 2003 en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003). Een aantal zaken zouden volgens de analisten nog extra mogen opgenomen worden in de jaarrekening (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel): 81

2

-

De timing van de waarschijnlijke realisatie van de belastingslatenties.

-

De origine van de overgedragen verliezen zou duidelijk vermeld moeten worden.

-

Cash-Flow Statements in België.

Bedrijfsrevisoren

Aan de hand van een aantal interviews 52 met bedrijfsrevisoren werd enerzijds de mening van de bedrijfsrevisoren over een aantal probleemgebieden m.b.t. latente belastingen

nagegaan, en

anderzijds werd ook ingegaan op de manier waarop latente belastingen door de bedrijfsrevisor worden geanalyseerd.

2.1

Belang van latente belastingen volgens de bedrijfsrevisor

Men moet in de jaarrekening latente belastingen opnemen omwille van het feit dat er anders een vertekening ontstaat tussen het bedrijfseconomisch en het fiscaal beeld. De fiscale implicaties van een transactie moeten geboekt worden op het moment dat de transactie plaatsvindt en niet noodzakelijk wanneer de belasting effectief moet betaald of teruggevorderd worden. M.a.w. latente belastingen worden geboekt om de ‘matching’ tussen het bedrijfseconomisch resultaat en de hiermee samenhangende belastingseffecten te behouden. Indien men bijvoorbeeld gaat herwaarderen dan moet men in de jaarrekening ook de (toekomstige) belastingseffecten van deze herwaardering opnemen. Het boeken van latente belastingen zorgt er bovendien voor dat men een beter inzicht krijgt in de eigenvermogenspositie van de onderneming. Het boeken van belastingslatenties bevordert dus het getrouw beeld (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

Concreet in de praktijk zijn latente belastingen in toenemende mate belangrijk. In België boekten weinig bedrijven latente belastingen en als men al overging tot het opnemen van latente belastingen, dan gebeurde dit soms op een arbitraire manier. Passieve latenties kwamen vrij regelmatig voor, echter actieve latenties werden in België voor het advies van de CBN in 2000 meestal niet geboekt (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent). Een mogelijke reden waarom in België latente belastingen relatief minder bekend zijn, dient men te zoeken in het fiscale principe dat de enkelvoudige boekhouding de basis vormt voor de fiscale

52

De gehanteerde vragenlijst is opgenomen in bijlage 3.

82

aangifte. De belastingsaangifte wordt opgemaakt op basis van de enkelvoudige jaarrekening. Hierdoor heeft men de neiging om fiscaal i.p.v. bedrijfseconomisch te gaan boeken. In landen waar de boekhouding en de fiscaliteit losgekoppeld zijn, heeft men als groot voordeel dat de bedrijfseconomische cijfers volledig losgekoppeld zijn van fiscale motieven en dat zowel in de enkelvoudige als in de geconsolideerde jaarrekening latente belastingen worden geboekt (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent). Sommige bedrijfsrevisoren vinden het principe van de eenheid van de jaarrekening dan ook geen goed principe. Het beeld voor de aandeelhouder en het beeld voor de fiscus zijn in feite niet verenigbaar. Hierdoor dient men in de geconsolideerde jaarrekening een aantal zaken recht te zetten die in de enkelvoudige jaarrekening niet geboekt worden omwille van het feit dat deze fiscale effecten zouden kunnen ressorteren (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

2.2

Belangrijkste oorzaken van latente belastingen in België

Enkelvoudige jaarrekening In de enkelvoudige jaarrekeningen neemt men enkel latente belastingen op in de balans en/of de resultatenrekening voor kapitaalsubsidies en de meerwaarden onderworpen aan gespreide taxatie 53 . Daarenboven dient men in de toelichting ook nog de belangrijkste oorzaken te vermelden tussen het fiscaal resultaat en het boekhoudkundig resultaat met de nadruk op timing differences 54 (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met Mevr.Van De Voorde N., 18 oktober 2002, Gent en Interview met Lambrecht A., 10 maart 2003 en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

Geconsolideerde jaarrekening Op dit niveau vindt men enerzijds de herwerkingen terug die men uitvoert op de cijfers uit de enkelvoudige jaarrekening. Deze kunnen onder andere omvatten:

53

Het systeem in België waarbij in de enkelvoudige jaarrekening uitgestelde belastingen worden opgezet voor kapitaalsubsidies en meerwaarden onderworpen aan gespreide taxatie is volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) zo gecompliceerd dat de lezer hier geen additionele informatie kan uithalen. 54 Deze kunnen bijvoorbeeld bestaan uit verworpen uitgaven die zullen terugdraaien in toekomstige boekjaren of niet aanvaarde waardeverminderingen die in een later boekjaar toch aanvaard worden.

83

-

Harmoniseringen van de afschrijvingsregels: in de enkelvoudige jaarrekening worden fiscaal geïnspireerde afschrijvingsregels gehanteerd terwijl in de geconsolideerde jaarrekening bedrijfseconomisch wordt afgeschreven.

-

Harmonisering van voorraadwaarderingsregels

-

Pensioenvoorzieningen55

-

Bepaalde fiscaal aangelegde voorzieningen die men bedrijfseconomisch niet gaat aanleggen of die nog niet aanvaard worden door de fiscus

Ten tweede vindt men hier ook de actieve belastingslatenties m.b.t. overdraagbare verliezen terug (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

2.3

Berekeningsbenadering

Timing- versus temporary differences De bepalingen onder IAS en US Gaap waarbij men latente belastingen gaat berekenen op basis van temporary differences (cfr. supra blz. 17) geniet de voorkeur van de bedrijfsrevisoren omwille van het feit dat men uitgaat van een balansstandpunt i.p.v. een resultaatsstandpunt. Deze benadering geeft volgens de bedrijfsrevisoren een juister beeld van de economische realiteit. (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Bekijken we het onderstaande voorbeeld.

Voorbeeld 19: Herwaardering van gronden De balans van de onderneming ziet er als volgt uit: ACTIEF

PASSIEF

Gronden


1000,00

Totaal

1000,00 Totaal

1000,00

Nu blijkt dat de grond geen 1000,00 EUR waard is maar wel 2000,00 EUR waard is. ACTIEF Gronden

PASSIEF 2000,00 Eigen vermogen Herwaarderingsmeerwaarden

Totaal

2000,00 Totaal

1000,00 1000,00 2000,00

55

In België boekt men enkel de premies betaald aan de groepsverzekeringen. Echter volgens FAS 87 moet men rekening houden met alle toekomstige verplichtingen die geactualiseerd dienen te worden. Dit geeft aanleiding tot een verschil in de balanswaardering.

84

De fiscale waarde van de gronden verandert niet en blijft dus 1000,00 EUR. Omwille van het feit dat op gronden geen afschrijvingen worden geboekt, heeft de herwaardering ook geen impact op de resultatenrekening. Er ontstaat dus geen timing difference. Echter de balanswaarde van de gronden is wel gestegen, hierdoor ontstaat dus een temporary difference ter waarde van 1000,00 EUR. Uitgaande van een belastingsvoet van 40% wordt hierop een belastingslatentie opgezet van 400,00 EUR. Veronderstel, de onderneming kan de gronden bijvoorbeeld verkopen aan 2000,00 EUR tijdens het volgend boekjaar. De meerwaarde van 1000,00 EUR wordt dus gerealiseerd. Indien men geen latente belasting opzet bij de herwaardering kan het idee, bij bijvoorbeeld de aandeelhouders, ontstaan dat er 1000,00 EUR meer winst zal zijn. Bij realisatie blijkt er dan slechts 600,00 EUR meer winst voor de aandeelhouders terwijl de herwaardering toch correct was. Bron: Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent

Ook in het geval van purchase accounting geeft het gebruik van temporary differences een juister beeld. De activa van de nieuw aangekochte onderneming worden voor consolidatiedoeleinden geherwaardeerd terwijl de fiscale waarde ongewijzigd blijft. Op de resultatenrekening heeft dit geen impact waardoor er geen timing difference ontstaat (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

De achterliggende redenering bij het boeken van latente belastingen voor temporary differences, namelijk dat de boekwaarde van een balansitem de minimale toekomstige kasstroom weerspiegelt die uit dit item zal voortvloeien en dat daardoor een verschil tussen de fiscale waarde en de boekwaarde aanleiding geeft tot latente belastingen, wordt erkend door dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke). Onder IAS en US Gaap dient de boekwaarde gerealiseerd te worden door toekomstige inkomende of uitgaande kasstromen. Is dit niet meer het geval dan dient men de boekwaarde aan te passen. Een voorbeeld illustreert deze redenering.

Voorbeeld 20: Latente belastingen op temporary differences Een machine heeft een boekwaarde van 1000,00 EUR. Dit wil onder IAS zeggen dat hieruit in de toekomst 1000,00 EUR aan opbrengsten zullen uit voortvloeien. De aftrekbare afschrijvingen op deze machine bedragen slechts 600,00 EUR. Het verschil van 400,00 EUR zal dus aanleiding geven tot een belastingseffect in de toekomst. Door het boeken van latente belastingen wordt dit belastingseffect nu reeds erkend. Bron: Interview met dhr. Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke

85

Full- versus partial provision De bedrijfsrevisoren zijn ook unaniem van mening dat de full provision 56 (cfr. supra blz. 24) benadering de beste is. Het is de beste benadering omdat men van elk item opgenomen in de jaarrekening ook het belastingseffect dient te tonen. Doet men dit niet, dan krijgen de gebruikers van de financiële staten een verkeerd beeld van de werkelijkheid. Bovendien zijn dhr. Opsomer H., mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) de mening toegedaan dat de latente belastingen op de balans niet noodzakelijk volledig betaald moet worden in de toekomst, integendeel de latente belastingen opgenomen in de jaarrekening weerspiegelen de maximale toekomstige belastingsuitgave die de onderneming zal ondergaan indien er geen nieuwe belastingsschulden zullen ontstaan in de toekomst of indien men geen actieve belastingslatenties heeft die met deze latenties kunnen verrekend worden. Deze stelling is consistent met het principe van de voorzichtigheid. Men gaat schulden tot uiting brengen die men eventueel zal moeten betalen.

De partiële provisiebenadering (cfr. supra blz. 26) is bijgevolg niet consistent met dit voorzichtigheidsprincipe vermits niet alle schulden tot uiting worden gebracht. Enkel de schulden die in de voorzienbare toekomst zullen terugdraaien, worden opgenomen. Schulden die ver in de toekomst liggen worden evenwel niet opgenomen. De kritiek hierop is dat de passieve latenties ooit wel eens zullen terugdraaien ook al is dit in een verre toekomst. Bovendien moet men volgens mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) compensatie 57 van belastingslatenties ook zien als een vorm van terugdraaien. Voor actieve belastingslatenties moet men juist omwille van het voorzichtigheidsprincipe enkel het gedeelte opnemen dat in de toekomst met redelijke zekerheid kan worden gerealiseerd op basis van een aantal indicatoren (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Een praktisch probleem bij deze methode is ook dat geen enkel van de geïnterviewde bedrijfsrevisoren zelf gegevens ging bijhouden over het al dan niet terugdraaien van passieve belastingslatenties in de toekomst waardoor deze benadering in feite niet toepasbaar is.

56 57

Alle tijdsverschillen worden opgenomen in de berekeningsbasis ongeacht de waarschijnlijkheid van realisatie. Met nieuw ontstane latente belastingen of met actieve belastingslatenties.

86

2.4

Berekeningsmethode

De liability methode58 (cfr. supra blz. 43) wordt ook algemeen aanzien als de beste methode om latente belastingen te berekenen vermits deze methode de meest juiste balansbedragen oplevert (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

De deferral methode (cfr. supra blz. 41) wordt verworpen omdat de erdoor gecreëerde balansbedragen niet meer significant zijn, er wordt geen rekening gehouden met de impact op het moment dat de tijdsverschillen terugdraaien. Echter de hybride methode (cfr. supra blz. 46) wordt als een theoretisch zeer sterke methode gezien maar het probleem ligt bij de praktische uitvoerbaarheid. Het is onmogelijk om gegevens bij te gaan houden over het karakter van de individuele verschillen. De kritiek op de incrementele liability methode (cfr. supra blz. 45) is dat men in de praktijk geen zicht heeft op het al dan niet terugdraaien van de belastingslatentie (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

De vraag stelt zich ook of men de statutaire belastingsvoet moet weerhouden om latente belastingen te berekenen. Men zou er kunnen voor opteren om de effectieve belastingsvoet te gebruiken. Dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) en mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) zijn van mening dat dit een incorrect beeld zou creëren. Indien men opbrengsten toevoegt aan het resultaat in de toekomst onder de vorm van terugdraaiende tijdsverschillen, dan zullen deze belast worden aan de statutaire belastingsvoet en niet aan de effectieve belastingsvoet. Het waarderen van latente belastingen aan de hand van de effectieve belastingsvoet is volgens mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) enkel relevant indien men de waarde van de permanente verschillen goed kan schedulen en nauwkeurig kent voor de toekomstige jaren. In de praktijk is dit meestal niet het geval (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent). In mijn opinie moet men onder alle omstandigheden de statutaire belastingsvoet weerhouden vermits de permanente verschillen niet stijgen bij toevoeging van extra opbrengsten (in dit geval terugdraaiende tijdsverschillen). Juist door het toevoegen van opbrengsten zal de effectieve belastingsvoet ook stijgen. Een voorbeeld illustreert deze stelling.

58

Het bedrag aan latente belastingen wordt aangepast bij een wijziging in de statutaire belastingsvoet.

87

Voorbeeld 21: Effecten op de effectieve belastingsvoet van terugdraaiende tijdsverschillen Onderneming X (resp. onderneming Y) heeft een resultaat voor belastingen van 1000,00 EUR (resp. 1500,00 EUR) in 2002 en 2003. Veronderstel dat: -

Voor beide ondernemingen de statutaire belastingsvoet 34% bedraagt

-

Voor beide ondernemingen de permanente verschillen elk jaar 100,00 EUR bedragen.

-

De 500,00 EUR extra resultaat van onderneming Y in 2002 en 2003 wordt veroorzaakt door terugdraaiende tijdsverschillen.

Onderstaande tabel illustreert de berekeningen voor beide ondernemingen: Onderneming X

Onderneming Y

2002

2003

2002

2003

Resultaat voor belastingen

1000,00

1000,00

1500,00

1500,00

- Permanente verschillen

100,00

100,00

100,00

100,00

= Belastbaar resultaat

900,00

900,00

1400,00

1400,00

Belastingen (34%)

306,00

306,00

476,00

476,00

Effectieve belastingsvoet

30,6%

30,6%

31,7%

31,7%

De effectieve belastingsvoet wijzigt net door het feit dat er latente belastingen terugdraaien. Als we het terugdraaiend tijdsverschil afzonderlijk gaan bekijken zien we dat het aan de statutaire belastingsvoet wordt belast. Bron: Eigen werk

2.5

Actieve belastingslatenties

In België mogen actieve belastingslatenties opgenomen worden als ze volgens IAS worden bepaald en bovendien moet het voorzichtigheidsprincipe in acht worden genomen. Het voorzichtigheidsprincipe mag echter geen reden zijn om latente belastingen niet op te nemen vermits de jaarrekening ook een getrouw beeld moet geven. In België waar fiscale verliezen onbeperkt overdraagbaar zijn, moet men om het getrouw beeld te respecteren niet alleen over schulden spreken maar zou men in feite ook actieve latenties of belastingsvorderingen moeten erkennen volgens de bedrijfsrevisoren. Hierbij moet men wel de nodige voorzichtigheid aan de dag leggen, zoals dit bijvoorbeeld onder IAS of US Gaap het geval is. In feite komt het boeken van een actieve belastingslatentie neer op het boeken van een gewone vordering: indien er voldoende zekerheid bestaat over de realisatie, dan moet deze worden geboekt (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003,

88

Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met dhr. Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) en mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) gaan de periode waarover de realiseerbaarheid van actieve belastingslatenties wordt bekeken beperken tot twee à vijf jaar.

2.6

Discounting

De meningen in verband met het verdisconteren van latente belastingen in de jaarrekening zijn verdeeld. Volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) past dit in de tendens naar fairvalue accounting en zal dit op termijn ook in de andere boekhoudnormen worden opgenomen. Men gaat het reeds toepassen voor pensioenen en voor herstructureringsreserves onder US Gaap. Het is echter enkel nuttig indien het over zeer lange periodes gaat. Mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) zijn dan weer tegen het verdisconteren van latente belastingen vermits het moeilijk in te schatten is wanneer een latente belasting zal terugdraaien en bijgevolg de looptijd waarover moet verdisconteerd worden onmogelijk te bepalen is. Bovendien vinden mevr. Lambrecht A., mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) dat de relevantie en de toegevoegde waarde van het verdisconteren voor de gebruikers van de financiële staten nihil is.

De bepalingen onder FRS 19 waarbij verdisconteren toegelaten is doch niet verplicht, worden op gemengde reacties onthaald door de Belgische bedrijfsrevisoren. Volgens mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) dienen de waarderingsregels voor iedereen gelijk te zijn. Echter mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) vindt dat er op zich geen probleem is indien in de jaarrekening duidelijk opgenomen is welke bedragen verdisconteerd zijn, aan welke belastingsvoet en over welke looptijd. Dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) ziet dit gewoon als het begin van de evolutie naar discounting in de jaarrekening.

2.7


Latente belastingen dienen opgenomen te worden op een aparte rekening en niet in de boekwaarde van het item waarop de latente belasting geboekt is, zoals dit bij afschrijvingen het geval is. Indien men alle balansposten aan hun netto waarde (na belastingseffecten) gaat voorstellen, dan wordt de gebruiker van de jaarrekening hier niet wijzer uit. Een net-of-tax voorstelling (cfr. supra blz. 58) wordt dus verworpen. De waarde van een actief en de waarde 89

van de belastingseffecten moeten gescheiden blijven (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

Mevr. Lambrecht A., mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) zijn van oordeel dat latente belastingen altijd onder vreemd vermogen dienen te vallen omdat ze een schuld vormen die in de toekomst moet worden gedragen, indien deze latenties correct berekend zijn.

De voorstellingsmethode onder IAS mag wel op veel bijval rekenen bij de bedrijfsrevisoren. Latente belastingen worden voorgesteld op aparte rekeningen met daarnaast een uitgebreide toelichting van hoe men aan deze bedragen gekomen is (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) zou graag een soort van mutatietabel opgenomen zien in de toelichting zoals dit bijvoorbeeld voor materiële vaste activa het geval is. Daarin zou men dan op moeten nemen hoe men van de positie van vorig jaar komt naar de positie van dit jaar.

2.8 2.8.1

Analyse van de latente belastingen door de bedrijfsrevisor Belang

Indien de latente belastingen niet correct zouden worden geboekt, dan verdwijnt ook de relevantie van het boeken van latente belastingen. De bedrijfsrevisor gaat daarom als volgt te werk. Er wordt gekeken naar de waarderingsregels, waarin staat volgens welke boekhoudnorm de jaarrekening opgesteld werd. De taak van de bedrijfsrevisor bestaat erin om ervoor te zorgen dat de boekingen consistent zijn met de betreffende boekhoudnormen. Is de bedrijfsrevisor niet akkoord met de cijfers in de jaarrekening dan worden een aantal aanbevelingen gedaan om de situatie recht te trekken. Lukt dit niet dan wordt een voorbehoud of afkeuring gegeven al naargelang de materialiteit van de fout (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent). Om de bedrijfsrevisor te helpen bij de analyse maakt men soms gebruik van een ‘Disclosure Checklist’ die alle items die in een jaarrekening opgesteld volgens IAS of US Gaap opsomt, teneinde te controleren of deze aanwezig zijn in de jaarrekening (Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent). 90

2.8.2

Werkwijze

De analyse gebeurt in verschillende stappen: Stap 1: Verschillen tussen de enkelvoudige jaarrekening en de belastingsaangifte Belangrijk zijn de belastingsaangifte en de eigen berekening van de belastingen waarin de bedrijfsrevisor kan zien wat de aanpassingen zijn om van het boekhoudkundig tot het fiscaal resultaat te komen. M.a.w. een reconciliatie tussen het bedrijfseconomisch eigen vermogen en het fiscaal eigen vermogen dient bijgehouden te worden door de onderneming of opgemaakt te worden door de bedrijfsrevisor. Eens al deze aanpassingen bekend zijn worden ze opgedeeld in enerzijds permanente verschillen en anderzijds tijdsverschillen. De permanente verschillen worden gebruikt om een inzicht te verkrijgen in de factoren die het verschil veroorzaken tussen de effectieve belastingsvoet en de statutaire belastingsvoet. De tijdsverschillen worden verder opgedeeld in verrekenbare tijdsverschillen die aanleiding geven tot een actieve latentie en belastbare tijdsverschillen die aanleiding geven tot een passieve belastingslatentie (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

Stap 2: Herwerkingen op consolidatieniveau Actieve belastingslatenties Mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) vraagt aan de ondernemingen dat ze een soort tijdsschaal maken zeker als het over actieve latenties gaat, waarin de onderneming aanduidt wanneer ze denkt deze actieve latenties te realiseren. Dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) vraagt ook een dergelijke scheduling doch niet voor latente belastingen op fiscale verliezen ontstaan in België (omwille van de onbeperkte overdraagbaarheid). Men dient een inzicht te krijgen in alle positieve en negatieve bewijzen en op basis daarvan wordt beslist tot op welk niveau actieve latenties aanvaard worden. De gegevens waarmee bij de analyse van actieve latenties rekening wordt gehouden zijn (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke): -

Het bestaande niveau aan passieve latenties

91

-

Budgetten en verwachte resultaten in de toekomst waartegen actieve latenties kunnen worden gecompenseerd.

-

Fiscale aangiftes

-

Gesprekken met het management

-

Verklaringen over de oorsprong van belaste reserves

-

Aard van bron van actieve latentie, bijvoorbeeld bij voorraden weet je dat die in het volgend boekjaar zullen terugdraaien, daarentegen bij herstructureringen kan dit langer zijn en is een gedetailleerde scheduling noodzakelijk.

Aanpassen van de enkelvoudige jaarrekening aan de groepswaarderingsregels Alle herwerkingen die een impact kunnen hebben op latente belastingen worden apart bijgehouden en meegerekend. De gegevens hieromtrent vindt men terug in de rapporteringspakketten van de dochters naar de moeder (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

Stap 3: Eliminatieboekingen Het gaat hier enkel om de eliminatie van intragroepsresultaten. De eliminatie van aan- en verkopen op zich brengt op consolidatieniveau geen belastingseffecten teweeg. De gegevens hieromtrent vindt men eveneens terug in de consolidatie eliminatieposten (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

De enkelvoudige jaarrekeningen worden geaudit in het land van herkomst en op consolidatieniveau probeert men dan de cijfers te herberekenen en de verschillende samenstellende componenten te analyseren. De rapporteringspakketten van de dochters naar de moeder spelen hierin een belangrijke rol (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent, Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

2.9

Impact van de invoering van IAS

Door de invoering van IAS in 2005 voor sommige ondernemingen, zullen volgens de bedrijfsrevisoren meer latente belastingen geboekt worden in de geconsolideerde jaarrekening. Het belangrijkste effect van de invoering van IAS zal liggen bij de boeking van actieve belastingslatenties voor overgedragen fiscale verliezen.

92

Enkelvoudige jaarrekening In België worden latente belastingen enkel opgezet voor kapitaalsubsidies en meerwaarden onderworpen aan gespreide taxatie. Latente belastingen zijn hier als het ware een uitvloeisel van de fiscale wetgeving. Twee mogelijke evoluties zouden kunnen plaatsvinden: 1. De optie bestaat om ook voor de enkelvoudige jaarrekening over te gaan naar IAS doch zolang de eenheid van de jaarrekening 59 behouden blijft zullen er problemen blijven bestaan met de fiscale regels (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent). 2. Mits een beetje goeie wil moet het ook mogelijk zijn om het boeken van latente belastingen in de enkelvoudige jaarrekening uit te breiden naar andere gevallen buiten kapitaalsubsidies en meerwaarden (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent). Persoonlijk is dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) ervan overtuigd dat ook voor de enkelvoudige jaarrekening IAS zal worden toegepast binnen afzienbare tijd omdat bijvoorbeeld banken en analisten, meer algemeen de markt, andere waarderingen zullen toekennen aan bedrijven die IAS gebruiken i.p.v. Belgische boekhoudnormen.

Geconsolideerde jaarrekening In België bestaat sinds 2000 de mogelijkheid om actieve belastingslatenties op te zetten voor fiscale verliezen, in praktijk wordt echter weinig gebruik gemaakt van deze optie omwille van het voorzichtigheidsprincipe. Bedrijven nemen actieve belastingslatenties op ten bedrage van de aanwezige

passieve

latenties.

Naar

andere

bronnen

(toekomstige

winsten,

fiscale

planningsstrategieën) waartegen deze actieve latenties kunnen worden gerealiseerd wordt niet meer gekeken (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

IAS daarentegen legt de verplichting op om actieve belastingslatenties te boeken voor fiscaal belaste reserves, belaste voorzieningen, fiscale verliezen en dergelijke. Bedrijven zullen een beoordeling moeten maken van de mate waarin toekomstige fiscale winsten beschikbaar zullen zijn waartegen de fiscale verliezen kunnen worden verrekend. Ook fiscale plannings- of tax planningsstrategieën zullen veel meer aandacht krijgen. Een bedrijf dat wel over een fiscale planningsstrategie beschikt zou hoger moeten gewaardeerd worden dan een bedrijf zonder fiscale

59

Men gaat slechts iets fiscaal aanvaarden indien het ook boekhoudkundig is verwerkt.

93

planningsstrategie 60 (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

Volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent), mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) zal de invoering van IAS niet vlekkeloos verlopen omwille van het ontbreken van bepaalde gegevens bij een aantal ondernemingen. Bijvoorbeeld bij de belaste reserves zullen bedrijven die gaan overstappen naar IAS op zoek moeten gaan naar de verschillen tussen de bedrijfseconomische basis die ze gebruiken in IAS enerzijds en anderzijds de waarden die de fiscus erkent rekening houdende met wat in de aangifte opgenomen wordt. Een aantal ondernemingen weet volgens sommige bedrijfsrevisoren niet wat in de belaste reserves zit want traditioneel wordt dit overgedragen jaar op jaar. Vaak is het zo dat de kennis over de oorsprong weg is tengevolge van bijvoorbeeld ontslag, pensionering en dergelijke. Dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) stelt het als volgt: “Veel bedrijven zitten op een pot goud namelijk belaste reserves waarvan, men in de praktijk niet weet hoe ze om te draaien, te detaxeren zodanig dat er een fiscaal voordeel wordt gerealiseerd.” De adviezen van de CBN in verband met bijvoorbeeld het optioneel boeken van latente belastingen moeten volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) worden gezien binnen het kader van de geleidelijke alineëring van de Belgische boekhoudnormen naar IAS.

2.10 Toekomstige evolutie Het getrouw beeld dat ontstaat door de boeking van latente belastingen volgens IAS, US Gaap, UK Gaap en Belgische boekhoudnormen verschilt soms vrij aanzienlijk, terwijl in theorie er maar één getrouw beeld zou mogen bestaan. Daarom zijn de bedrijfsrevisoren over het algemeen vragende partij naar een soort van Worldwide Gaap. Gevallen waarin eenzelfde bedrijf verschillende winsten en verschillende eigen vermogens heeft al naargelang de gehanteerde boekhoudstandaard behoren dan tot de verleden tijd (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele). Bovendien moet in België de praktijk rond latente belastingen zeer zeker meer aandacht krijgen volgens mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en mevr. Van Dale V. (20 maart 2003,

60

Analisten zullen volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) hiermee rekening moeten houden. Het in de toelichting zetten van fiscale verliezen zonder voor deze verliezen een actieve belastingslatentie op te zetten zou wel eens een slecht signaal kunnen vormen naar de analisten toe. Dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) paste deze benadering reeds toe.

94

Nevele) vermits de verwerking soms te wensen overlaat (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

3

Case Ubizen

De gegevens werden verzameld uit het jaarverslag61 , de website, bepaalde documenten en interviews met internen en externen. 3.1

Voorstelling Ubizen

Ubizen is marktleider wat betreft netwerkbeveiligingen. De onderneming is genoteerd op Euronext Brussel en op NASDAQ Europe. Ubizen heeft dochters in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland, Australië, Denemarken en Singapore. De omzet bedroeg in boekjaar 2001-2002 ruim 121 miljoen euro en de onderneming boekte voor boekjaar 2001-2002 een verlies van ongeveer 27,5 miljoen euro (Jaarverslag Ubizen 2001-2002).

Boekhoudnormen Ubizen verkreeg van het Ministerie van Economische Zaken de toelating om zijn geconsolideerde financiële staten op te maken volgens US Gaap i.p.v. volgens de Belgische boekhoudregels. De redenen waarom men voor US Gaap opteerde, zijn tweeërlei: 1. Op die manier hanteert men een gelijkaardig formaat als de belangrijkste concurrenten. 2. Men wou voor de geconsolideerde financiële staten een formaat gebruiken dat door de financiële marken wordt aanzien als een vergelijkingsbasis. De keuze is gemaakt in februari 1999 op het moment van de IPO. Op dat ogenblik was het volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) een goeie keuze met het oog op een eventuele overstap naar Nasdaq en op het opentrekken van de investor base naar Frankfurt, Londen en Amsterdam. Als men in dergelijke markten actief wil zijn kan men met een Belgische geconsolideerde jaarrekening weinig aanvangen. Daarom opteerde men ervoor om de geconsolideerde jaarrekening op te stellen volgens US Gaap. Men plant evenwel de overschakeling naar IAS

(Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en

Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 30).

61

Uit het jaarverslag 2002-2003 zijn een aantal relevante stukken opgenomen in bijlage 4.

95

3.2

Situering van het belang van de belastingsproblematiek voor Ubizen

De (latente) belastingsproblematiek bij Ubizen is voorlopig een problematiek van tweede orde. De hoofdproblematiek voor Ubizen is het opkrikken van de rendabiliteit vermits, op twee uitzonderingen na, alle filialen verlieslatend zijn. Echter omwille van de (krappe) financiële context bij Ubizen dient men in het kader van de financiering - eens men in belastbare posities komt - werk te gaan maken van de belastingsproblematiek (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven). 3.3

Bespreking latente belastingen

In de geconsolideerde balans van boekjaar 2002 vinden we zowel actieve als passieve belastingslatenties terug. In de geconsolideerde resultatenrekening vindt men eveneens latente belastingen terug. In de onderstaande uittreksels worden deze hernomen. Daarnaast worden ook latente belastingen opgenomen in de cashflow statements, echter daar wordt er verder niet op ingegaan.

Uittreksel 1: Geconsolideerde balans en resultatenrekening

Balans (cfr. Bijlage 4 blz. XXVI)

96

Resultatenrekening (cfr. Bijlage 4 blz. XXVI)

Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 20-22

Vervolgens zullen we pogen de oorsprong te achterhalen van de cijfers opgenomen in de geconsolideerde balans en resultatenrekening. Daarvoor gaan we eerst naar de toelichting kijken.

Uittreksel 2: Toelichting Ubizen in verband met latente belastingen (cfr. Bijlage 4 blz. XXXII)


97

In de volgende paragrafen worden elk van deze posten opgenomen in deze toelichting uitgebreid besproken. 3.3.1 Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen De groep Ubizen heeft er sedert een aantal jaar voor geopteerd om kernconsolidatie toe te passen, waarbij de consolidatie enkel nog op het niveau van de moeder gebeurt. Tot voor een aantal jaar hanteerde men een kettingconsolidatie waarbij de consolidatie eerst per land gebeurde en pas daarna op het niveau van de moeder gebeurde. Het grote voordeel van een kernconsolidatie is dat alle gegevens centraal beschikbaar zijn (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

M.b.t. latente belastingen worden deze bronnen van latenties opgenomen via de rapporteringsset van de dochters aan de consoliderende onderneming. Een rapporteringsset wordt decentraal ingevuld en dan centraal verwerkt. Concreet bij Ubizen neemt deze rapportering de vorm aan van een spreadsheet waarin de benodigde gegevens voor de consolidatie volgens US Gaap dienen opgenomen te worden. De lokale enkelvoudige jaarrekeningen worden eerst omgevormd naar US Gaap formaat. Vervolgens worden ook de effecten van intragroepsresultaten opgenomen. Dit gebeurt in beperkte mate op kwartaalbasis en volledig op jaarbasis. In theorie vult men dit filiaal per filiaal in van bij de start, doch het duurt dikwijls een tijdje omdat de meeste filialen daar niet zo vertrouwd mee zijn. In principe vindt men in deze rapporteringssets een overzicht van alles wat aanleiding kan geven tot latente belastingen. De mate van detail zou volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) nog kunnen worden opgedreven maar omdat er afgezien van de fiscaal overdraagbare verliezen en de verschillen in waarderingsregels toch niet zo heel veel bronnen van latenties zijn wordt dit niet verder uitgewerkt binnen Ubizen. Praktisch is het een kwestie van een inventaris bij te houden van alle verschillen die aanleiding kunnen geven tot latente belastingen. Eens men beschikt over een dergelijke inventaris moet je deze gewoon jaar na jaar actualiseren. Het grote voordeel bij Ubizen is dat de enkelvoudige jaarrekeningen door de afdeling Controlling omgezet worden naar US Gaap. M.b.t. deze omzetting werden in het verleden een aantal afspraken gemaakt wat een zekere systematiek in het omzettingsproces brengt. In dit opzicht bestaat er een reconciliatieschema dat moet gevolgd worden bij de omzetting naar US Gaap waarbij men telkens de aansluiting moet maken tussen eigen vermogen en resultaat in enerzijds de enkelvoudige jaarrekening en anderzijds volgens US Gaap (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven). Schematisch kunnen we het dus als volgt voorstellen:

98

Figuur 7: Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen Dochter A

Dochter A + Controlling

Enkelvoudige jaarrekening Dochter A

Rapporteringspakket Dochter A volgens US Gaap normen

Reconciliatieschema

Dochter B

Dochter B + Controlling

Enkelvoudige jaarrekening Dochter B

Rapporteringspakket Dochter B volgens US Gaap normen

Reconciliatieschema

Ubizen

Ubizen

Eliminatieboekingen

Geconsolideerde jaarrekening

Bron: Eigen werk op basis van Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven

3.3.2 Bronnen van belastingslatenties De verschillende bronnen van belastingslatenties situeren zich op vier niveaus:

3.3.2.1 Verschillen tussen de belastingsaangifte en de enkelvoudige jaarrekening Deze verschillen kan men terugvinden door vergelijking van de enkelvoudige jaarrekening van de verschillende dochterondernemingen en hun fiscale aangiftes. In de geconsolideerde jaarrekening vindt men hieromtrent geen belastingslatenties terug bij Ubizen. De bronnen op dit niveau zijn meestal niet materieel. Er zijn wel degelijk een aantal bronnen van latente belastingen doch deze worden niet opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening. Een voorbeeld hiervan zijn de voorzieningen die Ubizen Inc. (VSA) volgens US Gaap heeft aangelegd voor dubieuze debiteuren. De actieve belastingslatentie die hierop kan geboekt worden vindt men niet terug in de geconsolideerde jaarrekening. De meeste van deze niet tot uiting gebrachte bronnen van belastingslatenties bevinden zich in de Verenigde Staten (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven). De reden waarom de bedrijfsrevisor en de onderneming hier minder aandacht aan schenken is volgens mevr. Cornelis L. (28 maart 2003, Gent) en dhr. Romont J.P. (28 maart 2003, Gent) te wijten aan enerzijds het materialiteitsprincipe en anderzijds aan het feit dat Ubizen zich toch niet in een positie bevindt waarin deze actieve belastingslatenties kunnen worden gerecupereerd.

3.3.2.2 Overgedragen verliezen Voor de groep Ubizen zijn de overgedragen verliezen veruit de grootste bron van actieve latenties.

99

Operating tax loss carryforwards: Teneinde 26.453.000,00 EUR latente belastingen te erkennen op de tax loss carryforwards, zonder de boeking van een valuation allowance (cfr. supra blz. 52) moet men nagaan of deze verliezen binnen een redelijke termijn kunnen worden gerecupereerd. Onder een redelijke termijn wordt binnen Ubizen drie tot vijf jaar verstaan. We kunnen nu de verschillende bronnen van belastbare inkomsten gaan bekijken: (a)

Belastbare

temporary

differences:

Deze

worden

gebruikt

om

de

actieve

belastingslatenties te verantwoorden. Men heeft per einde boekjaar 2002 belastbare temporary differences voor 851.000,00 EUR, zijnde de gekapitaliseerde acquisitiekosten op SIT Europe (cfr. infra blz. 108) (Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 41). (b)

Toekomstige fiscale winsten: Om de mogelijkheid van toekomstige belastbare winsten te gaan achterhalen wordt naar de budgettair vooropgestelde resultaten gekeken. Men verwacht op dit ogenblik geen fiscale winsten in de komende jaren alhoewel de verliezen de laatste twee jaar verminderen (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent).

(c)

Achterwaartse compensatie van verliezen: Vermits de meeste filialen van Ubizen nog nooit fiscale winsten hebben behaald kan men hier geen gebruik van maken.

(d)

Tax planningsstrategieën: Op korte termijn bestaan er geen tax planningsstrategieën omwille van het feit dat Ubizen zich nog niet in belastbare posities bevindt. Echter om waarde te puren uit de fiscaal overdraagbare verliezen zal men zich hiermee bezighouden van zodra de rendabiliteit hersteld is (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven).

Valuation Allowance: Vermits de gecumuleerde verliezen over de laatste drie jaar alleen maar groter geworden zijn en de vier bronnen waartegen de actieve latenties zouden kunnen gerealiseerd worden niet aanwezig zijn, heeft men er per eind september 2002 voor geopteerd om een valuation allowance van 26.011.000,00 EUR op te zetten op alle actieve belastingslatenties tengevolge van de overdraagbare verliezen. In de toelichting zien we dat het volledige bedrag aan actieve belastingslatenties wordt afgeboekt door het opzetten van een valuation allowance. Grafisch kunnen we de evolutie van de actieve belastingslatenties (in 1000 EUR) op overdraagbare verliezen en de valuation allowance bij de groep Ubizen als volgt voorstellen:

100

30000,00 25000,00 20000,00 15000,00 10000,00

Actieve latenties op overgedragen verliezen Valuation Allowance

5000,00 0,00

1998 1999 2000 2001 2002

Op de grafiek is duidelijk te zien dat men eind boekjaar 2001 een valuation allowance heeft opgezet op de actieve latenties die betrekking hebben op de overdraagbare verliezen. Dit is het gevolg van het feit dat door opeenvolgende verliezen bij een aantal dochters er meer negatief62 dan positief63 bewijsmateriaal was omtrent de realiseerbaarheid van deze actieve latenties in de toekomst. In dit kader dient er tevens vermeld te worden dat de commissaris in zijn verslag einde boekjaar 2000 en 2001 een ‘emphasis of matter paragraph’ of de toelichtende paragraaf opneemt. De commissaris wijst er via een dergelijke paragraaf op dat de onderneming geen valuation allowance heeft opgezet en dat ze uitgaat van de volledige realiseerbaarheid van de actieve belastingslatenties. Hierbij baseert de commissaris zich voornamelijk op budgettaire cijfers, het businessplan en gesprekken met het management om de realiseerbaarheid van actieve belastingslatenties op overdraagbare verliezen te beoordelen. Het businessplan werd door de commissaris aanvaard in 2000 en 2001 doch de commissaris achtte het nodig om een toelichtende paragraaf op te nemen. Eind boekjaar 2002 werd een bijkomende valuation allowance geboekt omwille van het feit dat de verliezen van bepaalde in de consolidatie opgenomen ondernemingen bleven aanhouden (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent ).

62 63

Bijvoorbeeld: verliezen in het recente verleden, geringe winstverwachtingen in de toekomst, … Bijvoorbeeld: verwachte winsten in de toekomst, bestaande contracten, …

101

Uittreksel 3: Emphasis of matter paragraph

Bron: Jaarverslag Ubizen 1999-2000, blz. 30


Dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) is wel van mening dat een valuation allowance in de Belgische context minder relevant is. Indien men in de Belgische context op actieve belastingslatenties een valuation allowance gaat boeken, mag men dan nog wel uitgaan van een going-concern assumptie. In de Belgische context zijn fiscale verliezen immers onbeperkt overdraagbaar. Het probleem met deze valuation allowance is dat, indien er bijvoorbeeld volgend boekjaar winst zou zijn en Ubizen in een belastbare positie komt, de jaarrekening dan geen belastingseffect zal tonen. Waardoor men in verband met de geconsolideerde resultaten opnieuw een verkeerde beeldvorming krijgt. Het komt a.h.w. op hetzelfde neer als geen latente belastingen boeken. Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) komt dit voort uit het voorzichtigheidsprincipe maar daarnaast moet men er volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) rekening mee houden dat going-concern zijn waarde heeft voor het bedrijf zelf en voor de potentiële overnemers. Een bedrijf dat fiscale verliezen heeft en een bedrijf dat er geen heeft worden op een totaal verschillende manier gewaardeerd of dit zou toch zo moeten zijn. De redering is dat indien je een waarde hebt die niet kan verloren gaan tenzij de continuïteit van de onderneming in gevaar komt, waarom deze dan niet tot uitdrukking brengen in de balans. Bovendien zegt US Gaap niets over een bepaald tijdsperspectief. In landen waar er een tijdsbeperking staat op het realiseren van verliezen is een dergelijke valuation allowance wel relevant. Op basis van heel concrete plannen moet men kunnen aantonen aan welk tempo men de verliezen kan gaan realiseren tegenover toekomstige winsten (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven).

De hypothese van Miller & Skinner (1998, blz. 216-217) - die stelt dat ondernemingen die veel actieve latenties hebben tengevolge van overgedragen verliezen, een grotere valuation allowance zullen opzetten omwille van de moeilijke realiseerbaarheid van deze verliezen - komt bij Ubizen duidelijk tot uitdrukking. 102

Nu kan men zich ook de vraag stellen of bij de beslissing om de valuation allowance op te zetten rekening gehouden wordt met de waarde van de onderneming, vermits Amir & Sougiannis (1999, blz. 31) aantoonden64 dat investeerders het opzetten van een valuation allowance zien als een indicatie dat de onderneming in de toekomst waarschijnlijk minder winsten zal behalen. Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) gaan de meeste bedrijven in termen van waardering evolueren op de golf van sectorgegevens 65 en minder op de inherente of fundamentele gegevens van het bedrijf. De beslissingen over een valuation allowance op latente belastingen worden genomen op basis van het fundamenteel gegeven of het waarde heeft of niet. Dat is de eerste basisgrondslag om de beslissing te nemen. Echter bij Ubizen wordt er toch nagedacht over de eventuele koersimpact van dergelijke beslissingen. Achteraf gezien moet volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) de impact gerelativeerd worden. In België houden weinig mensen rekening met de problematiek van latente belastingen, internationaal gezien is hier meer aandacht voor.

Sommige auteurs zien deze valuation allowance als een resultaats-sturingstool die aldus kan leiden tot de zogenaamde verborgen reserves (Miller & Skinner, 1998, blz. 215 en Amir & Sougiannis, 1999, blz. 7). Echter Miller & Skinner (1998, blz. 215) vinden dit niet terug in de praktijk. Op die manier kan het management, ofwel de groei in de resultaten stabiliseren door in de jaren waarin goeie resultaten worden gerealiseerd een valuation allowance op te zetten om die dan af te boeken in minder winstgevende jaren, ofwel de leverage bijsturen (Miller & Skinner, 1998, blz. 217). Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) is dit zeker niet de bedoeling bij Ubizen om hiermee de resultaten te gaan sturen vermits men ervan uitgaat dat men te maken heeft met professionele beleggers en analisten die volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) dergelijke praktijken vrij vlug doorzien.

3.3.2.3 Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening De hoofdreden bij Ubizen is het gebruik van andere boekhoudnormen. Voor de geconsolideerde jaarrekening is er een vrijstelling bekomen voor de toepassing van Belgische waarderingsregels

64

Amir & Sougiannis (1999, blz. 31) tonen aan dat investeerders het opzetten van een valuation allowance zien als een indicatie dat de onderneming in de toekomst waarschijnlijk minder winsten zal realiseren terwijl analisten het effect hier van niet erkennen. 65 Ook de geïnterviewde analisten deelden deze mening.

103

en hanteert Ubizen de US Gaap waarderingsregels. Vermits Ubizen in verschillende landen dochterondernemingen heeft komen hier een vrij groot aantal verschillen uit voort. Deferred Revenue66 : De actieve latentie van 5.069.000,00 EUR komt voort uit een speciaal geval dat in 2002 is ontstaan door de overname van het Franse Adhersis door de Franse dochter Risc Technology Europe. Bij de allocatie van de goodwill heeft men vastgesteld dat bij Adhersis in het verleden volgens Franse boekhoudnormen heel wat opbrengsten van langlopende contracten (looptijd 5 jaar) geboekt geweest zijn, die volgens US Gaap hadden moeten uitgesteld worden teneinde gespreid erkend te worden over de looptijd van de contracten. Voor consolidatiedoeleinden heeft men deze opbrengsten uitgesteld wat aldus aanleiding gaf tot latente belastingen en tevens de goodwill deed groeien. Naarmate deze opbrengsten over de looptijd van de contracten in resultaat worden genomen zal deze latentie verdwijnen (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

Uittreksel 4: Deferred Revenue Adhersis (cfr. Bijlage 4 blz. XXX-XXXI)


We kunnen het aan de hand van een voorbeeld als volgt voorstellen: Voorbeeld 22: Deferred Revenue 67 Stel dat het een softwarelicentie betreft voor het onderhoud van de software die loopt over 5 jaar en een waarde heeft van 19.084,00 EUR. Dan kunnen we de situatie als volgt voorstellen bij een belastingsvoet van 33,33% (Frankrijk):

66

M.b.t. deze bron van actieve belastingslatentie moeten we wel stellen dat deze in het eerste kwartaal van boekjaar 2003 verdwenen is door de deconsolidatie van Risc Technologies, ingevolge de verkoop van een aandelenpakket waardoor het belangenpercentage onder de 50% daalde. 67 De cijfers zijn de werkelijke cijfers(in 1000 EUR) gecorrigeerd voor de afrondingsverschillen.

104

2002

2003

2004

2005

2006

RESULTATENREKENING Adhersis enkelvoudige Resultaat uit langlopende contracten - Belastingseffect = Resultaat na belastingen

19084,00 6361,00 12723,00

Ubizen geconsolideerde Resultaat uit langlopende contracten

(a) (15267,20)

3816,80

3816,80

- Courant Belastingseffect v/h boekj.

(b) 6361,00

0,00

0,00

(c) (5088,56)

1272,14

1272,14

1272,14 1272,14

= Resultaat na belastingen

2544,36

2544,66

2544,66

2544,66 2544,66

Wijziging groepsreserves

(10178,64)

(7633,98)

(5089,32)

(2544,66)

0,00

5088,56

3816,42

2544,28

1272,14

0,00

- Latent Belastingseffect v/h boekj.

3816,80 3816,80 0,00

0,00

BALANS Actieve belastingslatenties

(a) 19084,00 EUR is dit jaar in de enkelvoudige jaarrekening volledig in resultaat genomen, echter voor consolidatiedoeleinden moet deze 19084,00 EUR gespreid over 5 jaar in resultaat worden genomen. In boekjaar 2002 wordt dus 19084,00 EUR uitgesteld verminderd met 1/5 van 19084,00 EUR die mag worden toegerekend aan boekjaar 2002. In de volgende 4 boekjaren gaat men telkens 1/5 van 19084,00 EUR toerekenen aan het boekjaar. (b) De courante belasting wordt berekend op het resultaat in de enkelvoudige jaarrekening. (c) In boekjaar 2002 ontstaat een verrekenbaar timing difference ter waarde van 15267,00 EUR dus de latente belasting hierop bedraagt: 15267,00 * 33,33% = 5088,00 EUR.. In de 4 opeenvolgende boekjaren draait telkens ¼ van dit timing difference terug, zijnde 3816,80 EUR.. De latente belasting vermindert dus met 3816,80 * 33,33% = 1272,14 EUR. Bron: Eigen berekeningen op basis van Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 37-39

Accrued Expenses: Het betreft hier een aantal kosten die voor consolidatiedoeleinden voorzien zijn en die men in de enkelvoudige jaarrekeningen van de in de consolidatiekring opgenomen ondernemingen niet terugvindt. De reden hiervoor is dat de timing van het boekjaar waarin deze kosten worden opgenomen voor consolidatiedoeleinden, verschilt van de timing waarin ze in de enkelvoudige jaarrekeningen zullen opgenomen worden. Dergelijke kosten worden bijvoorbeeld voor

105

Belgische doeleinden gespreid in kosten genomen terwijl ze voor US Gaap doeleinden onmiddellijk in resultaat werden genomen. Hierdoor daalde het resultaat op consolidatieniveau waardoor een actieve belastingslatentie van 125.000,00 EUR ontstond (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

Capitalized R&D: In de enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. worden de R&D kosten onmiddellijk ten laste van het resultaat genomen. Normaal gezien moeten deze R&D kosten ook voor US Gaap doeleinden in het resultaat van het boekjaar worden opgenomen, tenzij in gevallen waar men bijvoorbeeld heel beperkte wijzigingen68 uitvoert op de software zonder dat men het design van de software gaat wijzigen en het product opnieuw de hele development cyclus doormoet. M.a.w. als men kleine kenmerken gaat wijzigen dan kan men de kosten die daarvoor gemaakt zijn wel activeren. Ubizen heeft dit ook gedaan. Voor een bedrag van ongeveer één miljoen euro werden dergelijke R&D kosten geactiveerd. Het resultaat in de enkelvoudige jaarrekening is reeds verminderd met deze geactiveerde R&D kosten waardoor er een passieve latentie ontstaat in de geconsolideerde jaarrekening. Eind boekjaar 2001 is deze afgeboekt in het kader van de herstructurering waarbij het gros van de softwareafdeling werd gesloten. De bedragen zijn eind 2001 volledig ten laste van het resultaat gelegd en aldus is de passieve latentie teruggedraaid. De kosten van R&D worden op dit ogenblik in kosten genomen tot op het moment dat de technologische haalbaarheid van het product vaststaat (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

68

Bijvoorbeeld een upgrade van de software.

106

Uittreksel 5: R&D afboeking


Voorbeeld 23: Activering van R&D kosten69 Ubizen had in 1999 ongeveer 320,00 EUR R&D kosten die mochten geactiveerd worden voor US Gaap doeleinden. In 2000 kwamen daar nog eens 680,00 EUR bij. Deze kosten werden afgeschreven over 4 jaar. 1999

2000

2001

Geactiveerde R&D kosten

320,00

1000,00

1000,00

- Geboekte afschrijvingen

80,00

330,00

580,00

- Herstructurering = Boekwaarde

420,00 (a) 240,00

670,00

0,00

96,00

268,00

0,00

x Belastingsvoet (40%) = Passieve belastingslatentie

(a) Vanuit fiscaal standpunt bestaat deze actiefpost niet waardoor er een temporary difference ontstaat. Bron: Eigen werk op basis van Interview met Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent

Capitalized Acquisition Costs: Het betreft een passieve latentie op kosten die direct gerelateerd zijn aan acquisities. Voor Belgische doeleinden70 worden deze kosten in het resultaat van het boekjaar opgenomen terwijl ze volgens US Gaap worden opgenomen in de aanschaffingsprijs en aldus worden geactiveerd. In de geconsolideerde jaarrekening ontstaat er een verschil tussen de boekwaarde van deze

69

Dit voorbeeld is gebaseerd op de werkelijkheid doch de gebruikte cijfers zijn fictief. Het feit dat deze kosten in België onmiddellijk in kosten worden genomen resulteert uit het principe van de eenheid van de jaarrekening. De boeking in België is fiscaal geïnspireerd omwille van het feit dat slechts iets fiscaal aanvaard wordt indien het ook in de boekhouding staat. 70

107

geactiveerde kosten en de fiscale waarde 71 . Dit verschil geeft aanleiding tot een passieve latentie. Deze kosten omvatten onder andere investment bank fees en juridische kosten. Het gaat hier concreet om de acquisitie van SIT Europe.

Uittreksel 6: Capitalized Acquisition Costs

Zoals uit de toelichting blijkt, gaat het in 2001 om 1.193.000,00 EUR die geactiveerd werden. In 2002 werd hierop afgeschreven zodat deze geactiveerde acquisitiekost nu

Bron: Jaarverslag 2000-2001, blz. 41

nog ongeveer 851.000,00 EUR bedraagt. Deze geeft aanleiding tot een passieve belastingslatentie

van

342.000,00

EUR.

Deferred Initial Public Offering Costs:

71

De fiscale waarde is nul vermits in de Belgische enkelvoudige balans deze geactiveerde kosten niet terug te vinden zijn omdat ze reeds volledig afgetrokken zijn.

108

Deze hebben betrekking op de kosten van de kapitaalsverhogingen die werden gedaan. Zowel IPO72 (Initial Public Offering) als SPO73 (Secondary Public Offering) gingen gepaard met vrij hoge kosten voor onder andere de investment bankers. Deze kosten worden in de Belgische enkelvoudige jaarrekening onmiddellijk ten laste van het resultaat gelegd terwijl ze voor consolidatiedoeleinden volgens US Gaap afgetrokken worden van het opgehaalde eigen vermogen (ze komen in mindering van het additional paid in capital74 ). Aldus geeft dit verschil in waarderingsregels opnieuw aanleiding tot een latente belasting vermits het resultaat volgens US Gaap hoger zal liggen dan in België waardoor er een passieve latentie ontstaat in de geconsolideerde jaarrekening. M.b.t de IPO kosten worden de latente belastingen via het resultaat verwerkt.

Uittreksel 7: Uitgiftekosten m.b.t. de IPOs (cfr. Bijlage 4 blz. XXVII)


Echter m.b.t. de SPO zien we een voorbeeld van de net-of-tax presentatiemethode (cfr. supra blz. 58). De uitgiftekosten staan al ‘net-of-deferred taxes’ wat wil zeggen dat de latente belastingseffecten reeds in mindering zijn gebracht van de uitgiftekosten opgenomen in dit jaarverslag en aldus niet opgenomen zijn in de balanspost passieve latenties.

Uittreksel 8: Uitgiftekosten m.b.t. SPO

Uitgiftekost

10425,00

- Latente belastingseffect 4170,00 ____________________ = Netto uitgiftekost

6255,00

Opmerking: De berekening is fictief en is gebaseerd op een belastingsvoet van 40%.

72

De IPO op Euronext had plaats februari 1999 Maart 2000 74 De uitgiftepremies 73

109

Bron: Jaarverslag Ubizen 1999-2000, blz. 36 en Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven

Daarnaast zijn er nog een aantal andere verschillen in waarderingsregels die omwille van één of de andere reden buiten beschouwing worden gelaten. Bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk mogen bepaalde investeringen direct in kosten worden geboekt die volgens Ubizen waarderingsregels zouden moeten worden geactiveerd en afgeschreven. Deze zijn echter niet significant en worden daarom buiten beschouwing gelaten wat betreft het opzetten van latente belastingen.

3.3.2.4 Eliminatieboekingen Omwille van het feit dat Ubizen een groep is waar de meeste ondernemingen zonder voorraad werken, dient men in de consolidatie minder eliminatieboekingen met impact op het resultaat op te nemen. Het komt slechts sporadisch voor dat men latente belastingen gaat boeken tengevolge van eliminaties van intragroepsresultaten. Per 30 september 2002 zijn de latente belastingen hierop volledig teruggedraaid.

Timing differences on intangibles: Het betreft hier

een actieve latentie tengevolge van de eliminatie van een aantal

intragroepsresultaten. Een voorbeeld illustreert deze bron van belastingslatenties. Voorbeeld 24: Eliminatieboeking75 De dochteronderneming eXpanded Media N.V. verkocht in 1997 een website aan Ubizen N.V., de consoliderende vennootschap. Het betreft hier enerzijds de diensten voor het uitbouwen van een portaalsite en anderzijds de website zelf. De hierop gecreëerde omzet werd in de enkelvoudige jaarrekening van eXpanded Media als opbrengsten van het boekjaar geboekt terwijl deze website in de enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. op het materieel vast actief kwam te staan. In de geconsolideerde jaarrekening volgens US Gaap werd de website uit de materiële vaste activa gehaald en vermindert de winst met 900,00 EUR. Dit geeft aanleiding tot een toekomstige belastingsvermindering en resulteert, bij een belastingsvoet van 40%, in een actieve belastingslatentie van 360,00 EUR. De eliminatieboekingen in het jaar van ontstaan kunnen als volgt worden voorgesteld: 1997 700

Omzet eXpanded Media

(a) 900,00

168

Uitgestelde belastingen en belastinglatenties

(b) 360,00

75

Dit voorbeeld is gebaseerd op de werkelijke situatie echter de cijfers zijn fictief.

110

210 780

aan Immateriële vaste activa

900,00

Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties

360,00

Eliminatie intragroepsomzet Onttrekking aan de latente belastingen

134

Aangroei groepsreserves

791/2

aan Onttrekkingen aan groepsreserves

(c) 540,00

540,00

Regularisatie van de impact op de groepsreserves (a) Eliminatie van de intragroepsomzet van 900,00 EUR. Deze 900,00 EUR is geboekt als omzet in de enkelvoudige jaarrekening van eXpanded Media en als Immateriële vaste activa in de enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. (b) De balanswaarde van de website in de geconsolideerde jaarrekening is 0,00 EUR terwijl de fiscale waarde 900,00 EUR is. Dit geeft aanleiding tot een verrekenbaar temporary difference van 900,00 EUR waarop een belastingslatentie van 360,00 EUR (900,00 * 40%) wordt geboekt. (c) De impact op de groepsreserves is als volgt: - 900,00 EUR door de omzet eliminatie + 360,00 EUR door het ontstaan van een actieve latentie = 540,00 EUR

Deze latentie draait in de toekomst terug via de afschrijvingen (over een termijn van 3 jaar) die in de enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. zullen geboekt worden terwijl deze in de geconsolideerde tegengeboekt worden. Hierdoor zal de fiscale waarde afnemen waardoor de latentie terugdraait. Bron: Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven

111

DEEL III: BESLUIT In het eerste deel werden latente belastingen theoretisch uitgewerkt en werden

tevens de

verschillende boekhoudnormen m.b.t latente belastingen vergeleken.

Door het feit dat de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving op sommige punten verschillen, kan het zijn dat de belastingseffecten van een transactie niet in dezelfde periode worden erkend als de transactie zelf, hierdoor ontstaat er als het ware een mismatch. Teneinde deze mismatch te elimineren kan men latente belastingen boeken. Meer algemeen kunnen we stellen dat latente belastingen boekhoudkundig moeten verwerkt worden op basis van de principes van toerekening van opbrengsten en kosten aan eenzelfde periode en het overeenstemmingsprincipe. Immers indien men geen latente belastingen zou opnemen in de financiële staten dan kan er een discrepantie ontstaan tussen het bedrijfseconomisch resultaat en de hierop toegerekende belastingen. De belastingen op een transactie worden dan in een andere periode opgenomen in de boekhouding dan de transactie zelf, wat een verkeerd beeld geeft van de bedrijfseconomische realiteit en de effectieve belastingsvoet.

Historisch gezien liep men in België achter op de Angelsaksische landen. Latente belastingen werden immers pas in 1990 voor het eerst in de boekhoudwetgeving opgenomen. Indien we gaan kijken naar de uitwerking in de boekhoudnormen, blijkt dat in België latente belastingen relatief minder uitgebreid aan bod komen. De relevante regels hieromtrent kan men terugvinden in het K.B. van 30.01.2001 en in een aantal adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen (CBN). Als we daarentegen kijken naar IAS (International Accounting Standard 12 IAS 12), US Gaap (Statement of Financial Accounting Standards 109 - SFAS 109) of UK Gaap (Financial Reporting Standard 19 - FRS 19) dan blijkt dat latente belastingen in deze boekhoudnormen uitgebreid behandeld worden.

In België bestaan latente belastingen op een aantal uitzonderingen na (kapitaalsubsidies en bepaalde meerwaarden) alleen in de geconsolideerde jaarrekening. Latente belastingen worden in het K.B. van 30.01.2001 gedefinieerd als “het verschil dat bij de consolidatie blijkt tussen de aan het boekjaar en de vorige boekjaren toe te rekenen belastingen en m.b.t. deze boekjaren betaalde of nog te betalen belastingen, voor zover mag worden aangenomen dat daaruit voor de consoliderende vennootschap of voor een in de consolidatie opgenomen dochteronderneming in

112

de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen voortvloeien.” Internationaal gezien zouden we kunnen stellen dat de definitie die UK Gaap van latente belastingen geeft het dichtst aanleunt bij de Belgische omschrijving van latente belastingen. Immers in FRS 19 definieert men latente belastingen als de geschatte toekomstige belastingseffecten van transacties erkend in de financiële staten. Daarentegen in IAS 12 en SFAS 109 opteerde men ervoor om bij de definiëring van latente belastingen een onderscheid te maken tussen actieve- en passieve belastingslatenties. Actieve latenties of latente belastingsvorderingen worden geboekt teneinde de belastingseffecten van verrekenbare temporary differences, overdraagbare verliezen en belastingskredieten tot uiting te brengen. Passieve latenties of latente belastingsschulden boekt men om de belastingseffecten van belastbare temporary differences op te nemen in de boekhouding.

Om latente belastingen in de boekhouding op te nemen moet men een aantal stappen doorlopen. Eerst moet men alle mogelijke bronnen van belastingslatenties identificeren. Deze bronnen kunnen ingedeeld worden in vier categorieën, namelijk: 1. Tijdsverschillen: Deze worden in de Belgische boekhoudwetgeving en in FRS 19 opgevat als timing differences. Timing differences ontstaan door verschillen in de periode waarin een transactie belastbaar is t.o.v. de periode waarin ze in de boekhouding is opgenomen. Hierdoor ontstaat een verschil tussen het fiscaal resultaat en het boekhoudkundig resultaat. In IAS 12 en SFAS 109 worden deze opgevat als temporary differences, zijnde verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waarde van een actief- of passiefpost. Zoals aangetoond zijn alle timing differences ook temporary differences. 2. Overdraagbare verliezen en belastingskredieten: De concrete bepalingen zijn afhankelijk van de fiscale wetgeving die bepaalt of en hoelang verliezen en belastingskredieten kunnen worden overgedragen. 3. Verschillen tussen de individuele en de geconsolideerde jaarrekening: Verschillen in waarderingsregels kunnen een impact hebben op de balans en het resultaat, daardoor geven ze aanleiding tot belastingslatenties in de geconsolideerde jaarrekening. 4. Eliminatieboekingen: De

eliminatie

van

intragroepsresultaten

kan

eveneens

aanleiding

geven

tot

belastingslatenties in de geconsolideerde jaarrekening. De derde en de vierde categorie zijn in feite speciale gevallen van tijdsverschillen. 113

De mate waarin een bepaald item al dan niet aanleiding geeft tot belastingslatenties is afhankelijk van de fiscale wetgeving, de boekhoudregels en de gehanteerde waarderingsregels. Vervolgens gaat men de met deze bronnen overeenstemmende bedragen samentellen. Aldus bekomt men een globaal saldo. Men moet zich dan de vraag stellen op welk gedeelte van dit saldo men latente belastingen zal gaan boeken, dit is de vraag omtrent de berekeningsbasis. Ten aanzien van deze vraag bestaan drie mogelijke benaderingen: 1. Ofwel worden geen latente belastingen geboekt: de ‘nil provision’ benadering. 2. Ofwel worden latente belastingen op het volledige bedrag geboekt: de ‘full provision’ benadering. 3. Ofwel boekt men slechts latente belastingen op het gedeelte waarvan men verwacht dat het in de voorzienbare toekomst zal terugdraaien: de ‘partial provision’ benadering. Uiteraard heeft de onderneming zelf niet de keuze tussen één van deze benaderingen. In de verschillende boekhoudnormen wordt bepaald welke benadering weerhouden wordt. In de Belgische boekhoudnormen gaat men in de enkelvoudige jaarrekening de nil provision benadering toepassen en dus - op twee uitzonderingen na - geen latente belastingen boeken. In de geconsolideerde jaarrekening wordt de berekeningsbasis bepaald aan de hand van de partial provision benadering. In IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 wordt de full provision benadering weerhouden om de berekeningsbasis te bepalen. Hier zien we dus een belangrijk verschil met IAS. De geïnterviewde Belgische bedrijfsrevisoren geven de voorkeur aan de full provision benadering. Deze benadering zorgt er immers voor dat

voor elke transactie ook het

belastingseffect erkend wordt. De partiële provisie benadering gaat volgens de bedrijfsrevisoren in tegen het voorzichtigheidsprincipe en is in praktijk moeilijk toepasbaar.

Nadat we de berekeningsbasis bepaald hebben moeten we de latente belastingen hierop natuurlijk nog berekenen. Hiervoor kunnen we opnieuw vier mogelijke methodes onderscheiden, die al naargelang de omstandigheden een verschillend resultaat zullen opleveren. De verschillende berekeningsmethodes zijn: 1. De ‘deferral’ methode: Onder deze methode worden de latente belastingen berekend aan de huidige belastingsvoet en worden ze niet aangepast voor wijzigingen in de belastingsvoet. 2. De ‘liability’ methode: Onder deze methode worden latente belastingen eveneens berekend aan de huidige belastingsvoet, echter de bedragen worden aangepast bij

114

wijzigingen in de belastingsvoet zodanig dat de balansbedragen de toekomstige realisatiewaarde blijven weerspiegelen. 3. De ‘incremental liability’ methode: Onder deze methode worden latente belastingen berekend aan de hand van de liability methode, men gaat echter de belastingslatentie opnemen in het jaar waarin er zekerheid ontstaat omtrent de effectieve realisatie van de latentie. 4. De ‘hybride’ methode: Onder deze methode wordt op tijdsverschillen die eerst boekhoudkundig worden verwerkt en in een later boekjaar belastbaar zijn, latente belastingen berekend via de liability methode. Voor andere tijdsverschillen wordt de deferral methode gebruikt. Opnieuw wordt de keuze tussen één van deze methodes bepaald door de boekhoudnormen. In alle besproken boekhoudnormen wordt een bepaalde variant van de liability methode weerhouden. Onder IAS en US Gaap wordt de liability methode toegepast in combinatie met temporary differences, een dergelijke combinatie noemt men de balans gebaseerde liability methode. Onder UK Gaap en in België wordt de liability methode toegepast in combinatie met timing differences een dergelijke benadering noemt men de resultaatgebaseerde liability methode. Sommige auteurs zijn evenwel van mening dat de methode onder UK Gaap de incremental liability methode is, dit omwille van het groot aantal uitzonderingen waarvoor onder UK Gaap geen belastingslatenties erkend worden. Volgens de geïnterviewde bedrijfsrevisoren bleek de balans gebaseerde liability methode de beste methode te zijn omdat men op die manier de meest juiste balansbedragen bekomt. De balansbedragen weerspiegelen de effectief te betalen of terug te vorderen belastingen in de toekomst. De andere methodes geven een incorrect beeld of zijn praktisch niet toepasbaar.

Actieve latenties werden in deze bespreking afzonderlijk besproken omwille van hun apart karakter. Deze belastingslatenties worden immers niet gerealiseerd door middel van belastingsbetalingen in de toekomst, echter wel door vermindering van de in de toekomst te betalen belastingen. Vermits er niet met zekerheid belastingen zullen moeten betaald worden in de toekomst, moet voorzichtig worden omgesprongen met het boeken van dergelijke latenties. In de verschillende boekhoudnormen worden dan ook een aantal bijzondere vereisten gesteld aan de

boekhoudkundige

verwerking

van

actieve

belastingslatenties.

In

de

Belgische

boekhoudwetgeving wordt niets specifieks gezegd over latente belastingen, echter in een advies van de CBN stelt men dat actieve belastingslatenties mogen geboekt worden mits inachtname van het voorzichtigheidsbeginsel. De erkenning dient te gebeuren aan de hand van een 115

buitenlandse boekhoudnorm zoals bijvoorbeeld IAS. Volgens de Belgische bedrijfsrevisoren leidde dit ertoe dat er minder actieve latenties worden geboekt. De wijze waarop een actieve belastingslatentie in de balans moet worden voorgesteld wordt niet behandeld. Onder IAS en FRS 19 moet het waarschijnlijk zijn dat de actieve latenties in de toekomst kunnen gerealiseerd worden opdat men ze zou boeken. In SFAS 109 boekt men alle actieve latenties, echter indien uit een afweging van alle positieve en negatieve indicaties van toekomstige winsten blijkt dat de waarschijnlijkheid van realisatie kleiner is dan 50% dan moet men een waardevermindering – valuation allowance genoemd in SFAS 109 - boeken op de geboekte actieve latenties. De bronnen waartegen men onder IAS, US Gaap en UK Gaap actieve latenties mag erkennen zijn dezelfde, namelijk: -

Terugdraaiende belastbare temporary differences

-

Fiscale winsten in de toekomst

-

Achterwaartse verliescompensatie

-

Fiscale planningsstrategieën

De in het kader van deze licentiaatsverhandeling geïnterviewde bedrijfsrevisoren vinden de benadering onder IAS om actieve belastingslatenties te gaan boeken, een goede benadering. De invoering van IAS zal er volgens hen toe leiden dat er meer (actieve) latenties zullen geboekt worden in de geconsolideerde jaarrekening.

Een hot topic in verband met latente belastingen is de vraag of men latente belastingen al dan niet moet gaan verdisconteren in de jaarrekening, teneinde rekening te houden met de tijdswaarde van het geld en de risico’s verbonden aan toekomstige belastingsschulden of vorderingen. Heel wat auteurs kwamen immers tot de conclusie dat de markt, impliciet belastingslatenties gaat verdisconteren. De meeste van de geïnterviewde bedrijfsrevisoren en financieel analisten zijn van mening dat dit geen toegevoegde waarde heeft voor de lezer. Enkel in UK Gaap heeft men ervoor geopteerd om bedrijven de mogelijkheid te laten latente belastingen te verdisconteren. Deze mogelijkheid vormt evenwel geen verplichting. De termijn is de

vermoedelijke

termijn

waarbinnen

de

latentie

zal

gerealiseerd

worden

en

de

verdisconteringsvoet is het rendement na belastingen van gelijkaardige overheidsobligaties. De keuze tussen al of niet verdisconteren moet gebaseerd zijn op drie elementen, namelijk: 1. De mate waarin verdisconteren een materiële impact heeft op de jaarrekening. 2. De baten die hieruit voortvloeien voor de gebruikers. 3. De industriepraktijken.

116

Indien men evenwel overgaat tot het verdisconteren van belastingslatenties dan moet dit op een consequente manier gebeuren, d.w. z. alle latenties moeten worden verdisconteerd.

Nadat de latente belastingen berekend zijn, moet nog bepaald worden op welke manier men latente belastingen gaat voorstellen in de jaarrekening. In het Belgisch rekeningenstelsel zijn er een aantal posten voorzien m.b.t. latente belastingen, zowel in de balans als in de resultatenrekening. Een probleem is dat er niets voorzien is m.b.t. actieve latenties in de balans. In de toelichting dient men aandacht te hebben voor overdraagbare verliezen en verschillen die ervoor zorgen dat de belastbare winst afwijkt van de boekhoudkundige winst. In de geconsolideerde jaarrekening dient men daarenboven een analyse te maken van de geboekte latente belastingen. In een balans opgemaakt volgens IAS 12 moet men een onderscheid maken tussen niet-courante actieve en niet-courante passieve latente belastingen. Volgens SFAS 109 moeten de latente belastingen in de balans opgesplitst worden tussen courante actieve, courante passieve, niet-courante actieve en niet-courante passieve latente belastingen. Daarentegen volgens FRS 19 moeten latente belastingen in de balans worden voorgesteld als één netto actief of passief saldo, tenzij er hierdoor verwarring kan ontstaan. Alle besproken boekhoudnormen opteren ervoor om in de resultatenrekening een onderscheid te maken tussen courante en latente belastingen (onder SFAS 109 en FRS 19 mag de opsplitsing ook in de toelichting worden gemaakt). De toelichting in IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 is telkens vrij uitgebreid. In de toelichting dient men voornamelijk gegevens op te nemen omtrent: -

Temporary differences

-

Overdraagbare verliezen

-

De belastingsvoeten

-

Wijzigingen in de waarde van actieve latenties

De manier waarop latente belastingen worden voorgesteld volgens IAS mag op veel bijval rekenen bij de bedrijfsrevisoren en een aantal financieel analisten. Sommige analisten zijn evenwel van mening dat nog meer informatie zou moeten opgenomen worden omtrent latente belastingen.

Een laatste aspect dat nauw samenhangt met de hiervoor besproken problematiek van de voorstelling in de jaarrekening betreft de vraag of actieve en passieve belastingslatenties mogen gecompenseerd worden t.o.v. elkaar. In België is dit niet toegestaan, daarentegen onder IAS, US Gaap en UK Gaap is dit wel toegestaan mits aan bepaalde voorwaarden voldaan is. De belangrijkste voorwaarden zijn enerzijds dat de actieve en passieve latenties betrekking moeten 117

hebben op dezelfde belastingheffende autoriteit en anderzijds betrekking hebben op dezelfde fiscale entiteit.

In het tweede deel werd dan empirisch onderzocht wat het belang is van latente belastingen in de jaarrekening.

Voor financieel analisten moet het belang bij de waardering van een aandeel of een onderneming van latente belastingen gerelativeerd worden. De reden hiervoor is dat analisten naar eigen zeggen over te weinig informatie beschikken om er op een adequate manier rekening mee te kunnen houden. Latente belastingen worden enkel impliciet in rekening genomen bij de waardering, indien de onderneming overdraagbare verliezen heeft. In voorkomend geval wordt de geschatte belastingsvoet op basis van dewelke de belastingskasstroom wordt berekend neerwaarts aangepast in het jaar waarin men verwacht de belastingslatentie te kunnen realiseren. Teneinde deze aanpassing te kunnen doen moet de analist over gegevens beschikken omtrent de oorsprong en de verwachte realiseerbaarheid van de overdraagbare verliezen. Sommige analisten tellen de latente belastingen terug bij het nettoresultaat teneinde de kasstroom te bepalen. Indien financieel analisten over voldoende informatie zouden beschikken zou men bij de berekening van de belastingskasstroom rekening kunnen houden met alle belastingslatenties. Latente belastingen zouden de waardering moeten beïnvloeden bij de bepaling van de operationele belastingen. De operationele belastingen zouden als volgt moeten berekend worden: EBIT x Effectieve belastingsvoet uit de boekhouding = Belastingskost in de jaarrekening voortvloeiende uit operationele activiteiten + Geschatte belastingsvermeerdering door terugdraaiende passieve- en ontstane actieve latenties - Geschatte belastingsvermindering door terugdraaiende actieve- en ontstane passieve latenties = Operationele belastingen

Vervolgens werd onderzocht hoe de bedrijfsrevisor in het kader van zijn controlerende taak, latente belastingen analyseert. De geïnterviewde bedrijfsrevisoren zijn unaniem van oordeel dat latente belastingen moeten opgenomen worden in de jaarrekening teneinde het matching principe te respecteren. De taak van de bedrijfsrevisor bestaat erin om te zorgen dat de boekingen consistent zijn met de boekhoudnormen volgens dewelke de latente belastingen zijn geboekt. Om

118

latente belastingen te analyseren worden ze opgesplitst in vier niveaus die elk afzonderlijk worden bestudeerd: 1. Tijdsverschillen: Bij de analyse op dit niveau wordt gekeken naar de belastingsaangiftes en de eigen berekeningen van de bedrijfsrevisor. Een hulpmiddel hierbij is de reconciliatie tussen het bedrijfseconomisch eigen vermogen en het fiscaal eigen vermogen. 2. Overgedragen verliezen: Op dit vlak moet de bedrijfsrevisor nagaan tot op welk niveau actieve latenties kunnen geboekt worden. Teneinde het bedrag aan actieve belastingslatenties te beoordelen valt men terug op budgetten, gesprekken, aangiftes,…. 3. Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening: De bedrijfsrevisor bestudeert de groepsrapporteringspakketten

voor aanpassingen die

werden uitgevoerd op de enkelvoudige jaarrekeningen om tot de geconsolideerde jaarrekening te komen. In de mate dat deze herwerkingen een impact hebben op het resultaat dient de onderneming hiervoor een belastingslatentie te boeken. 4. Eliminatieboekingen: Hiervoor analyseert de bedrijfsrevisor de consolidatie-eliminatieboekingen met een impact op het resultaat.

Tot slot werden de latente belastingen bestudeerd in een onderneming, namelijk de beursgenoteerde onderneming Ubizen. Ondanks het feit dat de belastingsproblematiek bij Ubizen niet prioritair is vinden we toch een behoorlijk aantal belastingslatenties terug in de geconsolideerde jaarrekening. De belangrijkste bronnen van belastingslatenties situeren zich op twee niveaus: 1. Overdraagbare verliezen: Een groot deel van de actieve belastingslatenties zijn toe te schrijven aan overdraagbare verliezen. Echter op het overgrote deel van deze verliezen is een ‘valuation allowance’ geboekt conform de regels van SFAS 109. 2. Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening: De oorzaak van het overgrote deel van deze belastingslatenties ligt in feit dat voor consolidatiedoeleinden US Gaap wordt gevolgd, terwijl de respectievelijke enkelvoudige jaarrekeningen opgesteld zijn in het formaat van het land waarin de verschillende 119

dochters gesitueerd zijn. Zo verschilt de waardering van R&D-kosten, bepaalde acquisitiekosten tussen de Belgische enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening.

120

LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN ACCOUNTING PRINCIPLES BOARD, 1967, Accounting for Income Taxes: APB Opinion 11, December 1967, losbladig, 26 blz.

ACCOUNTING STANDARDS BOARD, 1997, ASB Working Papers: Discounting in Financial Reporting, pp. 1-13.

ACCOUNTING STANDARDS BOARD, 2002, FRS 19 Deferred Tax, losbladig, 39 blz.

ACCOUNTING STANDARDS COMMITTEE, 1978, Accounting for Deferred Tax: SSAP 15, losbladig, 10 blz.

ALEXANDER D. en BRITTON A., 1993, Financial Reporting, derde editie, Alden Press, Oxford, 633 blz.

AMIR E., KIRCHENHEITER M. en WILLARD K., 1997, The Valuation of Deferred Taxes, Contemporary Accounting Research, Vol. 14, No. 14, Winter, pp. 567-622.

AMIR E., KIRCHENHEITER M. en WILLARD K., 2000, The Aggregation and Valuation of Deferred Taxes, RAST resubmission version, October 2000, pp. 1-35.

AMIR E. en SOUGIANNIS T., 1999, Analysts’ Interpretation and Investors’ Valuation of Tax Carryforwards, Contemporary Accounting Research, Vol. 16, No. 1, Spring, pp. 1-33.

BAUMAN C. C., BAUMAN M. P. en HALSEY R. F. , 2001, Do firms use the deferred tax asset valuation allowance to manage earnings?, The Journal of the American Taxation Association, Vol. 23, pp.27-48.

BEDDEGENOODTS J., BERGER J., DAUW C., DE LEMBRE E., PAMELEIRE R. en VANDER LINDEN M., 2002, Praktijkgids voor de geconsolideerde jaarrekening, Afl. 47, losbladig, 138 blz. (Gebruikte onderdelen: 1991, Afl. 5, 1993, Afl. 13, 1997, Afl. 28, 1998, Afl. 32, 1999, Afl. 35)

IX

BEGHIN P. en FLAMANT K., 2002, Handboek vennootschapsbelasting 2002-2003, Intersentia, Antwerpen, 399 blz.

BEHN B. K., EATON T.V.en WILLIAMS J. R., 1998, The determinants of the deferred tax allowance account under SFAS No. 109, Accounting Horizons, Vol. 12, Issue 1, pp. 63-78.

BIELSTEIN M. M. en TROTT E. W., 1992, The New Approach to Accounting for Income Taxes, Management Accounting, August, pp. 43-47.

BLOMME W. en DEMESMAEKER L., 1994, Praktijkgids voor de geconsolideerde jaarrekening, Kluwer, losbladig, blz. 48.

BLOMME W. en JANSSEN K. (DELOITTE TOUCHE TOHMATSU), 2001, IAS 12: Income Taxes, losbladig, 43 blz.

CHANEY P. K. en JETER D. C., 1989, Accounting for Deferred Income Taxes: Simplicity? Usefulness?, Accounting Horizons, June, pp. 6-13.

CITRON D. B., 2001, The Valuation of Deferred Taxation: Evidence of the UK Partial Provision Approach, Journal of Business Finance & Accounting, Vol. 28, No. 7 & 8, September/October, pp. 821-852.

COMMISSIE VOOR HET BANK- EN FINANCIEWEZEN, 1999, Studies en documenten, nr. 9, juli, pp. 10–16.

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 2000, Bulletin, CBN advies C105/1 Uitgestelde belastingsvoordelen wegens overdraagbare verliezen, nr. 46, mei, pp. 32-35. URL: (02/12/2002).

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 1983, Bulletin, CBN advies 134/3 Investeringsaftrek, nr. 10, april, pp. 18. URL: (02/12/2002).

X

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 1992, Bulletin, CBN advies 165/1: Gerealiseerde meerwaarden waarvoor de uitgestelde belastingregeling geldt. Kapitaalsubsidies, nr. 27, februari, pp. 27-32. URL: (02/12/2002).

CONNOR L., DEKKER P., DAVIES M., ROBINSON P. en WILSON A., 2001, IAS/UK GAAP Comparison, blz. 408-436.

CURTIS en MATTHEW, 1995, Accounting for deferred tax: An overhaul, Accountancy, April, pp. 92-94.

DEFLIESE P. L., 1991, Deferred Taxes-More Fatal Flaws, Accounting Horizons, March, pp 8991.

DELOITTE TOUCHE TOHMATSU, 2002, GAAP Differences in your Pocket! IAS and US GAAP, Hong Kong, 20 blz.

DELOITTE & TOUCHE, 2000, Opinion FRS 19: “Deferred Tax” and FRS 18 “Accounting Policies”, December, 2 blz. DE LEMBRE, 1999, Handboek boekhouden: Deel 3 Grondige studie van de jaarrekening, 6e druk, Wolters Plantyn, Deurne, 596 blz. DE LEMBRE, 2001, Handboek boekhouden: Deel 2 Het Belgisch Boekhoudrecht, 7e druk, Wolters Plantyn, Deurne, 405 blz.

DE LEMBRE E., WEETS V. en PODEVIJN S., 2001, Consolidatiezakboekje, ced.samsom, Diegem, 468 blz.

DE MAESENEIRE W., KEULENEER L. en VERMEIREN N., 2002, Waardering van het Midden- en Kleinbedrijf (MKB), losbladig, 31 blz.

DE WAEGENAERE A., SANSING R. en WIELHOUWER J. L., 2001, Valuation of Deferred Tax Assets from a Net Operating Loss Carryover, CEPR Discussion Paper, April, pp. 1-18. XI

ERNST & YOUNG, 1991, Accounting for Deferred Taxes, losbladig, 87 blz.

ERNST & YOUNG, 2001, The Ernst & Young Guide to Applying IAS in Belgium, Kluwer, Diegem, 826 blz.

ERNST & YOUNG, 2002, Worldwide Corporate Tax Guide, 920 blz.

ERNST & YOUNG, 2003, Eye on IFRS-Newsletter, February, pp. 2-6. URL: <www.ey.be/ifrs> (15/02/2003).

FREEMAN G. R., 1992, Accounting for Income Taxes – SFAS 109, The CPA Journal Online, April, blz. 1-10.

GIVOLY D. en HAYN C., 1992, The Valuation of the Deferred Tax Liability: Evidence from the Stock Market, The Accounting Review, Vol. 67, No. 2, April, pp. 394-410.

GUENTHER D. A. en SANSING R. C., 2000, Valuation of the Firm in the Presence of Temporary Book-Tax Differences: The Role of Deferred Tax Assets and Liabilities, The Accounting Review, Vol. 75, No. 1, January, pp. 1-12.

HASTIE L., 1995, Deferred tax – A case for consistency, Accountancy, Vol. 115, Issue 1222, June, pp. 93-95.

JETER D. C. en CHANEY P. K., 1988, A Financial Statement Approach to Deferred Taxes, Accounting Horizons, December, pp. 41-49.

K.B. 30.01.2001 art 25, 33, 76, 91, 117, 128, 129, 146, 163 en 164 (K.B. W. Venn.), 2003, Fisconet, URL: (laatste consultatie: 18/04/2003)

XII

KEULENEER L. en DE MAESENEIRE W., 2001, C 1805 – Waardering van ondernemingen: discounted cash flow, adjusted present value, decision tree analysis en real options, losbladig, 30 blz.

KIESO D. E. en WEYGANDT J. J., 1996, Intermediate Accounting, Ninth Edition, Volume 1, John Wiley & Sons Inc., New York, blz. 1027-1090.

KPMG, 2002, Implementing IAS: Extract from IAS compared with US GAAP, 20 blz. URL: (09/03/2003)

LEAHEY A. L., 1995, A Worksheet for accounting for deferred taxes, Journal of Accountancy, September, Vol. 180, Issue 3, pp. 87-90.

LONGEVAL J., 2001, Praktijkgids waardebepaling en strategische reorganisatie: Waardering van beursgenoteerde aandelen, Aflevering 36, blz. 5-177.

MARKET HOUSE BOOKS Ltd, 1999, A Dictionary of Accounting, Oxford University Press, URL: (14/02/2003).

MILLER S. en SKINNER J., 1998, Determinants of the Valuation Allowance for Deferred Tax Assets Under SFAS No. 109, The Accounting Review, Vol. 73, No. 2, April, pp. 213-233.

OOGHE H. en VAN WYMEERSCH C., 2000, Financiële analyse van de onderneming, ced.samson, Diegem, 442 blz.

PEAVEY D. E. en NURNBERG H., 1993, FASB 109: Auditing Considerations of Deferred Tax Assets, Journal of Accountancy, May, pp. 77-81.

PETREE T. R., GREGORY G. J. en VITRAY R. J., 1995, Evaluating the deferred tax assets, Journal of Accountancy, March, pp. 71-77.

PLATEAU S. en VAN HERCK G., 1996, Handboek consolidatie: Juridisch en boekhoudtechnisch, Tweede druk, Acco, Leuven, 609 blz.

XIII

PRICEWATERHOUSECOOPERS, 1999, A Comparative Study of Belgian Accounting Principles and International Accounting Standards, pp. 199-316.

PRICEWATERHOUSECOOPERS, 2001, International Accounting Standards: Similarities and Differences IAS, US GAAP, UK GAAP and Dutch GAAP, pp.1-117.

RAFFEGEAU J., DUFILS P., CORRE J. en DE MÉNONVILLE D., 1989, Comptes consolidés solutions françaises et internationales: Chapitre VII Comment tenir compte des impositions différées?, Éditions Francis Lefebvre, Paris, blz. 190-213.

ROBERTSON D. A., 1993, Deferred but not forgotten, CA Magazine, Vol. 126, Issue 1, January, pp. 54-65.

SANSING R., 1998, Valuing the Deferred Tax Liability, Journal of Accounting Research, Vol. 36, No.2, pp. 357-363.

SIMPSON E. R. (FASB), 1996, The IASC-U.S. Comparison Project, losbladig, 152-168 blz.

UBIZEN, 2003, About Us, URL: (12/03/2003)

VAN BRUSSEL L., 2002, IAS 12-norm: Income Taxes, Seminarie: specialisatie “ International Accounting Standards”, losbladig, 21 blz.

VAN MEENSEL E., 2001, Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toepassing van de IAS, IBR Periodieke Berichten nr. 3/2001, URL: , (12/03/2003).

VISVANATHAN G., 1998, Deferred tax valuation allowances and earnings management, Journal of Financial Statement Analysis, Vol. 3, Issue 4, pp. 6-15.

WEBBER R. P. en WHEELER J. E., 1992, Using Income Tax Disclosures To Explore Significant Economic Transactions, Accounting Horizons, September, pp. 14-29 XIV

WILLET P., 1993, Here we go again, CA Magazine, September, pp. 56-58.

WILLSON A., DAVIES M., CURTIS M. en WILKINSON-RIDDLE G., UK & International GAAP, 2001, Butterworths Tolley, London, blz. 1645–1778.

XV

INTERVIEWS

Interview met dhr. STEFAAN CLOET, Senoir Manager Deloitte & Touche, vrijdag 4 april 2003, Guldensporenpark 50 - 62, 9820 Merelbeke.

Interview met mevr. LIEVE CORNELIS, Senoir Manager Ernst & Young, vrijdag 28 maart 2003, Moutstraat 54, 9000 Gent.

Interview met mevr. ANNIE LAMBRECHT, Senoir Manager Ernst & Young, maandag 10 maart 2003, Moutstraat 54, 9000 Gent.

Interview met dhr. HERWIG OPSOMER, Director PriceWaterhouseCoopers, vrijdag 18 oktober 2002 en vrijdag 28 februari 2003, Wilsonplein 5G, 9000 Gent.

Interview met dhr. SERGE PATTYN, Analist KBC Securities, vrijdag 14 maart 2003, Havenlaan 12, 1080 Brussel.

Interview met dhr. LOIC PELICHET, Analist ABN-AMRO (Verenigd Koninkrijk), donderdag 13 maart 2003, e-mail.

Interview met dhr. GERT POTVLIEGHE, Analist Petercam Securities, dinsdag 1 april 2003, Sint Goedeleplein 19, 1000 Brussel.

Interview met dhr. PHILIPPE ROCHEZ, Analist Puilaetco, donderdag 20 maart 2003, e-mail.

Interview met dhr. JEAN-MARC ROELANDT, Chief Financial Officer Ubizen, woensdag 12 maart 2003, Philipssite 5, 3001 Leuven.

Interview met dhr. JEAN-PIERRE ROMONT, Partner Ernst & Young, vrijdag 28 maart 2003, Moutstraat 54, 9000 Gent.

Interview met dhr. LUC STRUELENS, Analist ING-Barings, dinsdag 4 maart 2003, telefonisch.

XVI

Interview met mevr. VICKY VAN DALE, zelfstandig bedrijfsrevisor, donderdag 20 maart 2003, Gentstraat 22, 9850 Nevele.

Interview met dhr. LUC VAN DER ELST, Head of Equity Research Belgium Fortis Bank, donderdag 27 februari 2003, e-mail.

Interview met mevr. NANCY VAN DE VOORDE, Senoir Manager PriceWaterhouseCoopers, vrijdag 18 oktober 2002, Wilsonplein 5G, 9000 Gent.

XVII

BIJLAGEN

Bijlage 1 In het onderstaande voorbeeld wordt de onderliggende redering van de partiële provisie methode geïllustreerd. Beschouwen we de balans van een Angelsaksische 76 onderneming X midden boekjaar 1999. ACTIEF Machine

PASSIEF 1000,00 Eigen Vermogen

Kas

500,00

500,00 Vreemd Vermogen

Totaal

1000,00

1500,00 Totaal

1500,00

Geval 1: De onderneming stelt eind 1999 de resultatenrekening op en maakt ook een voorspelling van de verwachte resultaten in de volgende drie boekjaren. De omzet voor 1999 was 1000,00 EUR en de kosten exclusief afschrijvingen bedroeg 500,00 EUR. De onderneming gaat ervan uit dat voor boekjaren 2000, 2001 en 2002 de omzet en de kosten gelijk zullen blijven. De belastingsvoet bedraagt 40%. De machine met boekwaarde 1000,00 EUR werd begin 1999 aangekocht en heeft een economische levensduur van vier jaar. Het bedrijfseconomisch afschrijvingspercentage van de machine bedraagt 25%. In de fiscale jaarrekening wordt echter degressief afgeschreven. De resultatenrekeningen zien er als volgt uit voor de volgende vier jaar: 1999

2000

2001

2002

Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Omzet

Fiscaal

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

- Kosten

500

500

500

500

500

500

500

500

- Afschrijvingen

250 (a) 500

250

250

250 (c) 250

250

0

Resultaat vr. belast.

250

250

250

250

250

500

Timing difference Σ ? timing

0

250

(b) 250

0

0

(250)

250

250

250

0

differences (a)

Fiscale afschrijvingen aan dubbel lineair percentage: 25% * 2 = 50%

76

We gaan uit van een Angelsaksische onderneming omdat in de Angelsaksische landen ook in de enkelvoudige jaarrekeningen latente belastingen worden geboekt. Indien men dit voorbeeld in België zou situeren dan moet men

XVIII

Fiscale afschrijving = 50% * boekwaarde = 50% * 1000,00 = 500,00 (b)

Timing difference =

verschil tussen de fiscaal resultaat en de

bedrijfseconomische resultaat 250,00 – 0,00 = 250,00 (c)

Overgaan op lineaire afschrijvingen indien het lineair afschrijvingsbedrag hoger is dan het degressief afschrijvingsbedrag

De bedrijfseconomische afschrijvingen zijn in 1999 kleiner dan de fiscale afschrijvingen. Hierdoor ontstaat een timing verschil van 250,00 EUR dat in boekjaar 2002 terugdraait. We zien hier dus dat het cumulatief niveau aan timing verschillen binnen de vier jaar terug zal dalen. Geval 2: De onderneming stelt eind 1999 de resultatenrekening op en maakt ook een voorspelling van de verwachte resultaten in de volgende drie boekjaren. De omzet voor 1999 was 1000,00 EUR en de kosten exclusief afschrijvingen bedroegen 500,00 EUR. De onderneming gaat ervan uit dat voor boekjaren 2000, 2001 en 2002 de omzet zal stijgen met 20% per jaar. De kosten (exclusief afschrijvingen) stijgen slechts met 10% per jaar. Echter om deze omzetstijging te kunnen realiseren moet in 2002 een extra machine worden aangekocht. Het gaat dus wel degelijk om een uitbreidingsinvestering (en niet

om de vervanging van de eerste

machine die in 2003 zal moeten worden vervangen vermits de economische levensduur vier jaar bedroeg). De aankoopprijs bedraagt 1600,00 EUR. Deze machine heeft een economische levensduur van vier jaar. Het bedrijfseconomisch afschrijvingspercentage van de machine bedraagt net zoals voor de andere machine 25%. In de fiscale jaarrekening wordt echter degressief afgeschreven, zoals bij de eerste machine. De resultatenrekeningen zien er als volgt uit voor de volgende vier jaar:

1999

2000

2001

2002

Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Omzet

Fiscaal

1000

1000

1200

1200

1440

1440

1728

1728

- Kosten

500

500

550

550

605

605

665,5

665,5

- Afschrijvingen

250

500

250

250

250

250 (a) 650

(b) 800

Resultaat vr. belast.

250

0

400

400

585

585

412,5

262,5

gaan kijken naar de geconsolideerde jaarrekening . Dit zou het voorbeeld onnodig complex maken. Doch dit voorbeeld is ook relevant in de Belgische context.

XIX

Timing difference

250

0

0

(c) 150

Σ timing differences

250

250

250

400

(a) Bedrijfseconomische afschrijvingen eerste machine: 25% * 1000,00 = 250,00 Bedrijfseconomische afschrijvingen nieuwe machine: 25% * 1600,00 = 400,00 Totaal bedrijfseconomische afschrijvingen: 250,00 + 400,00 = 650 (b) Fiscale afschrijvingen aan dubbel lineair percentage: 25% * 2 = 50% Fiscale afschrijving = boekwaarde * 50% = 1600,00 * 50% = 800,00 (c) Timing difference = 412,5- 262,5 = 150,00

Door het feit dat de onderneming in de voorzienbare toekomst (2000 tot 2002) gaat investeren in een nieuwe machine stijgt het cumulatief niveau aan timing differences (zijnde de som van alle timing differences die nog niet zijn teruggedraaid) constant. Er ontstaat als het ware een soort roll-over. Indien we goed kijken blijkt dat het in 1999 ontstane timing difference in 2002 terugdraait. Echter door het feit dat er een

nieuwe machine worden aangekocht stijgt het

cumulatief niveau aan timing differences opnieuw. Het bedrag aan latente belastingen, berekend op het cumulatief niveau aan timing, zal dus eveneens stijgen. Bron: Eigen werk

XX

Bijlage 2 In de onderstaande bijlage is de vragenlijst opgenomen die gehanteerd werd voor de interviews met de financieel analisten.

Algemeen 1. Houdt u rekening met latente belastingen bij de waardering van een onderneming? 2. Vindt u dat latente belastingen belangrijk zijn in de jaarrekening en waarom? 3. Wordt u als financieel analist vaak met latente belastingen geconfronteerd? 4. Wat weerspiegelt de boekwaarde in de balans (van bijvoorbeeld een machine), met andere woorden waarom wordt een actiefpost opgenomen aan de waarde die in de balans staat? 5. Bent u akkoord met de stelling dat: “ De boekwaarde weerspiegelt de minimale toekomstige kasstroom die uit een bepaalde balanspost zal voortvloeien in de toekomst”? Discounting 6. Vindt u dat men latente belastingen dient op te nemen aan hun contante waarde. -

Zo ja, waarom? Welke

kasstromen

dient

men

dan

te

verdisconteren

en

aan

welke

verdisconteringsvoet dient dit te gebeuren? -

Zo nee, waarom niet?

7. Wat vindt u van de huidige bepaling in FRS 19 waarbij discounting toegelaten is doch niet verplicht? Zal dit niet voor verwarring en niet-vergelijkbare financiële staten zorgen? Actieve belastingslatenties 8. Houdt u op de een of de andere manier rekening met actieve belastingslatenties bij het waarderen van een onderneming? Houdt u daarbij voornamelijk rekening met de fiscaal overdraagbare verliezen? Berekeningsmethodes, Presentatie in de jaarrekening en Specifieke vragen 9. Welke van de onderstaande methoden vindt u als financieel analist de beste, om latente belastingen te gaan berekenen met andere woorden wat is de beste berekeningsbasis? Waarom? -

Partial provision

-

Full provision

-

Nil provision XXI

10. Wat is volgens u de beste berekeningsmethode? Waarom? -

Deferral methode

-

Liability methode

-

Hybride methode

11. Wat is volgens u mening de beste belastingsvoet om latente belastingen te berekenen? Waarom? 12. Vindt u het een goeie methode om enkel latente belastingen op te nemen indien er zekerheid bestaat over de effectieve realisatie van deze bedragen? 13. Vindt u dat men passieve belastingslatenties dient op te nemen onder eigen vermogen of onder vreemd vermogen? Of ziet u een gedeelte als schulden en een ander gedeelte als eigen vermogen? 14. Hoe worden latente belastingen volgens u best in de jaarrekening opgenomen opdat hieruit de meeste info kan worden gehaald? 15. Welke gevolgen heeft het overmatig boeken van belastingslatenties voor de onderneming? 16. Welke gevolgen heeft het onderschatten van het bedrag aan belastingslatenties voor de onderneming? Beroepspraktijk 17. Hoe gaat u concreet tewerk gegaan bij de analyse van de post latente belastingen? Hoe gaat u de latente belastingen concreet bepalen? Welke gegevens gebruikt u hiervoor, welke aanpassingen voert u door, hoe gaat u hiermee rekening houden? 18. Vindt u dat bedrijven extra informatie in verband met latente belastingen zouden moeten opnemen in de jaarrekening opdat u deze gemakkelijker zou kunnen gebruiken en/of beter inzicht zou hebben in het gebeuren binnen de onderneming?

XXII

Bijlage 3 In de onderstaande bijlage is de vragenlijst opgenomen die gehanteerd werd voor de interviews met de bedrijfsrevisoren.

Algemeen 1. Vindt u dat latente belastingen belangrijk zijn in de jaarrekening en waarom? 2. Wordt u als bedrijfsrevisor vaak met latente belastingen geconfronteerd? 3. Waarom dient men latente belastingen te boeken in plaats van gewoon de te betalen belastingen van het boekjaar toe te rekenen aan het boekjaar? Wat is het nut van het boeken van latente belastingen? 4. Maakt het feit dat in België de boekhouding de basis vormt voor de fiscale aangifte de zaken makkelijker of moeilijker, met betrekking tot latente belastingen? 5. Wat zijn de belangrijkste of meest voorkomende oorzaken van latente belastingen in België: enerzijds in de individuele jaarrekening, anderzijds in de geconsolideerde jaarrekening? 6. Wat weerspiegelt de boekwaarde in de balans (van bijvoorbeeld een machine), met andere woorden waarom wordt een actiefpost opgenomen aan de waarde die in de balans staat? 7. Heeft u een idee van het percentage van de opgezette belastingslatenties die in de toekomst effectief resulteren in een te betalen belasting of een terug te vorderen belasting? Discounting 8. Vindt u dat men latente belastingen dient op te nemen aan hun contante waarde. -

Zo ja, waarom? Welke

kasstromen

dient

men

dan

te

verdisconteren

en

aan

welke

verdisconteringsvoet dient dit te gebeuren? -

Zo nee, waarom niet?

9. Wat vindt u van de huidige bepaling in FRS 19 waarbij discounting toegelaten is doch niet verplicht? Zal dit niet voor verwarring en niet-vergelijkbare financiële staten zorgen? Actieve belastingslatenties 10. Vindt u dat men actieve belastingslatenties in de jaarrekening dient op te nemen? -

Zo ja , waarom wel?

-

Zo nee, waarom niet? XXIII

Berekeningsmethodes, Voorstelling in de jaarrekening en Specifieke vragen 11. Waarom worden onder IAS 12 en onder SFAS 109 latente belastingen berekend op basis van ‘temporary differences’? Waarom geeft een verschil tussen de boekwaarde en de fiscale waarde aanleiding tot een latente belasting? 12. Vindt u de berekening van latente belastingen op basis van ‘temporary differences’ (verschil tussen boekwaarde en fiscale waarde) beter de berekening van latente belastingen op basis van ‘timing differences’ (verschil tussen bedrijfseconomisch en fiscaal resultaat)? Waarom? 13. Bent u akkoord met de stelling dat: “ De boekwaarde weerspiegelt de minimale toekomstige kasstroom die uit een bepaalde balanspost zal voortvloeien in de toekomst”? 14. Welke van de onderstaande methoden vindt u de beste, om latente belastingen te gaan berekenen met andere woorden wat is de beste berekeningsbasis? Waarom? -

Partial provision

-

Full provision

-

Nil provision

15. Vindt u dat men er vanuit mag gaan dat indien het activiteitsniveau voortdurend stijgt de post latente belastingen voortdurend zal toenemen? 16. Wat is volgens u de beste berekeningsmethode? Waarom? -

Deferral methode

-

Liability methode

-

Hybride methode

17. Wat is volgens u mening de beste belastingsvoet om latente belastingen te berekenen? Waarom? 18. Vindt u het een goeie methode om enkel latente belastingen op te nemen indien er zekerheid bestaat over de effectieve realisatie van deze bedragen? 19. Vindt u dat men passieve belastingslatenties dient op te nemen onder eigen vermogen of onder vreemd vermogen? 20. Wat vindt u van het boeken van de latente belastingseffecten in de boekwaarde van een actief of passief bestanddeel in plaats van op een aparte rekening (zoals men met afschrijvingen doet)? Wat is daar goed en slecht aan? 21. Hoe worden latente belastingen volgens u best in de jaarrekening opgenomen opdat hieruit de meeste info kan worden gehaald?

XXIV

22. Zal de (gedeeltelijke) invoering van IAS iets veranderen op gebied van de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen? 23. Bestaan er tegenstrijdigheden tussen IAS 12 en de manier waarop latente belastingen op dit ogenblik worden verwerkt in de jaarrekening? 24. Welke gevolgen heeft het overmatig boeken van belastingslatenties voor de onderneming? 25. Welke gevolgen heeft het onderschatten van het bedrag aan belastingslatenties voor de onderneming? Beroepspraktijk 26. Wat zijn de belangrijkste oorzaken van permanente verschillen? 27. Hoe gaat u concreet tewerk gegaan bij de analyse van de post latente belastingen? Hoe gaat u de latente belastingen concreet bepalen? Welke gegevens gebruikt u hiervoor, welke aanpassingen voert u door, hoe berekent u het bedrag? 28. Worden er gegevens bijgehouden omtrent het al dan niet terugdraaien van de opgezette belastingslatenties? Binnen de onderneming of door de bedrijfsrevisor? 29. Komt het in België vaak voor dat men actieve belastingslatenties gaat boeken voor overgedragen verliezen? Worden deze in latere jaren vaak gerealiseerd of niet? 30. Hoe gaat u in het geval waar er actieve belastingslatenties zijn deze post of dit bedrag analyseren? Hoe gaat u na of deze actieve latenties in de toekomst kunnen worden gerealiseerd? 31. Vindt u dat bedrijven extra informatie in verband met latente belastingen zouden moeten opnemen in de jaarrekening opdat u deze gemakkelijker zou kunnen gebruiken en/of beter inzicht zou hebben in het gebeuren binnen de onderneming?

XXV

Bijlage 4 In deze bijlage zijn een aantal relevante stukken uit het jaarverslag van Ubizen, boekjaar 20012002 opgenomen.

Commissarisverslag


XXVI

Geconsolideerde balans


XXVII

Geconsolideerde resultatenrekening


XXVIII

Geconsolideerde staat van het eigen vemogen


XXIX

Cash Flow Statement

XXX


Groepsstructuur


Toelichting 1.14: Income Taxes


XXXI

Toelichting 5: Acquisities


XXXII

Toelichting 9: Income Taxes


XXXIII

Het belang van latente belastingen in de jaarrekening: boekhoudkundige aspecten en vergelijking van de internationale boekhoudnormen

Recommend Documents