Het adoptierecht in het licht van het grondwettelijk gelijkheids- en non- discriminatiebeginsel: suggesties voor wetgevend optreden

 

    Faculteit  Rechtsgeleerdheid   Universiteit  Gent       Academiejaar  2013-­‐2014  

   

 

Het  adoptierecht  in  het  licht  van  het  grondwettelijk   gelijkheids-­‐  en  non-­‐discriminatiebeginsel:  suggesties   voor  wetgevend  optreden  

    Masterproef  van  de  opleiding   ‘Master  in  de  rechten’  

    ingediend  door  

    Camille  Messine    

(studentennr.:  00903841)    

     

Promotor:  Prof.  Gerd  Verschelden   Commissaris:  Liesbet  Pluym

 

Inhoudsopgave   Hoofdstuk  1.  Inleiding  ........................................................................................................  1   Afdeling  1.  Opzet  en  verantwoording  ..........................................................................................  1   Afdeling  2.  Methodiek  .................................................................................................................  2   Hoofdstuk  2.  Situering  van  het  actueel  intern  adoptierecht  ................................................  3   Afdeling  1.  De  regeling  vóór  2003:  achterhaald  en  disfunctioneel  ................................................  3   §1.  Algemene  situering  ...................................................................................................................  3   §2.  (Vermeende)  discriminaties  en  leemtes  vóór  de  nieuwe  wet  ..................................................  4   A.  Onduidelijkheid  m.b.t.  de  afstammingsbanden  na  volle  stiefouderadopties  ......................................  4   B.  Nieuwe  adopties  na  volle  adoptie  ........................................................................................................  4   C.  De  wettelijke  samenwoning  binnen  een  onaangepaste  adoptiewetgeving  .........................................  4   D.  Moeilijkheden  m.b.t.  de  kinderen  die  vóór  de  afstammingswet  van  1987  door  hun  moeder  waren   geadopteerd  .............................................................................................................................................  5  

Afdeling  2.  De  nieuwe  adoptiewetgeving  als  deus  ex  machina?  ...................................................  6   §1.  De  wetten  tot  hervorming  van  de  adoptie  ...............................................................................  6   §2.  Enkele  noodzakelijke  reparaties  ...............................................................................................  8   §3.  De  openstelling  van  de  adoptie  voor  paren  van  gelijk  geslacht  ...............................................  8   §4.  Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  bij  adoptie  .....................................................................  9   §5.  Recente  procedurele  aanpassingen  .........................................................................................  9  

Hoofdstuk  3.  Discriminaties  in  het  Belgisch  adoptierecht  .................................................  10   Afdeling  1.  Gewone  adoptie  versus  volle  adoptie  ......................................................................  10   Afdeling  2.  Grondvoorwaarden  .................................................................................................  11   §1.  Wettige  redenen  en  hoger  belang  van  het  kind  .....................................................................  11   §2.  Onmogelijkheid  tot  adopteren  voor  personen  ten  aanzien  van  wie  de  afstamming  vaststaat  ......................................................................................................................................................  11   A.  Onnauwkeurige  definiëring  van  het  begrip  afstamming  ....................................................................  12   B.  Commercieel  draagmoederschap  en  adoptie  ....................................................................................  13  

§3.  Adoptiebekwaamheid  en  adoptiegeschiktheid  ......................................................................  14   A.  Grondiger  geschiktheidsonderzoek  bij  interlandelijke  adoptie  ..........................................................  15   1.  Een  duidelijk  verschil  in  behandeling  tussen  beide  procedures  ....................................................  15   2.  De  verhoogde  risicofactor  als  redelijke  verantwoording?  .............................................................  16   3.  Een  veralgemeende  afzonderlijke  en  abstracte  procedure  als  alternatief?  ..................................  18   B.  Een  gunstregime  voor  endofamiliale  adopties  ...................................................................................  20   C.  Het  facultatief  maatschappelijk  onderzoek  voor  de  meerderjarige  adoptandus  ...............................  21   D.  Het  (on)geoorloofd  karakter  van  geschiktheidsprocedures  bij  meeouders  .......................................  22   E.  Versoepeling  van  het  geschiktheidsonderzoek  vanaf  de  tweede  adoptie  .........................................  23  

§4.  Bijzondere  vereisten  in  hoofde  van  adoptant  en  adoptandus  ...............................................  23   A.  Leeftijd  ................................................................................................................................................  23   1.  Minimumleeftijdsvereiste  voor  adoptanten  ..................................................................................  23   2.  Minimum-­‐  en  maximumleeftijdsvereiste  voor  geadopteerden  .....................................................  24   a.  Een  impliciete  minimumleeftijdsgrens  ......................................................................................  24   b.  Beperking  van  de  volle  adoptie  tot  minderjarige  personen  .....................................................  24   c.  Argumenten  voor  de  beperking  van  de  gewone  adoptie?  ........................................................  25   B.  (On)mogelijkheid  van  postume  adopties  ...........................................................................................  26   C.  Burgerlijke  staat  ..................................................................................................................................  28   1.  Adopties  door  samenwonende  paren  ...........................................................................................  28   2.  Adopties  door  partners  van  gelijk  geslacht  ....................................................................................  32   a.  De  situatie  vóór  de  wet  tot  openstelling  van  de  adoptie  voor  partners  van  gelijk  geslacht  .....  32   b.  De  wet  tot  openstelling  van  de  adoptie  voor  paren  van  gelijk  geslacht  ...................................  34  

 

c.   Bijkomende   problemen   ten   gevolge   van   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   homoseksuele   paren  .............................................................................................................................................  35  

§5.  Toestemming  ..........................................................................................................................  42   A.  Een  algemeen  overzicht  van  de  toestemmingsvereiste  .....................................................................  42   B.  Onverantwoorde  toestemmingsweigeringen  bij  adopties  door  meemoeders  ..................................  42  

§6.  Remediëring  van  de  situatie  m.b.t.  toestemmings-­‐  en  samenwoningsvereiste  .....................  46   Afdeling  3.  Procedurele  bepalingen  ...........................................................................................  47   §1.  Algemeen  overzicht  van  de  procedure  ...................................................................................  48   §2.  Geen  verplichte  adoptievoorbereiding  bij  de  adoptie  van  meerderjarige  personen  .............  49   §3.  Een  wachttermijn  voor  de  adoptie  van  minderjarige  personen  .............................................  49   Afdeling  4.  Gevolgen  van  adoptie  ..............................................................................................  50   §1.  Naam  ......................................................................................................................................  50  

A.  Een  algemeen  regime  met  verschillende  afwijkingsmogelijkheden  en  bijzonderheden  ...................  50   1.  Gezamenlijke  adopties  ...................................................................................................................  50   a.  Een  paternale  regeling  bij  gezamenlijke  adopties  door  paren  van  verschillend  geslacht  .........  51   b.  Keuzerecht  bij  gezamenlijke  adopties  door  paren  van  gelijk  geslacht  ......................................  51   2.  Stiefouder-­‐  of  partneradopties  ......................................................................................................  53   a.  De  ontstentenis  van  een  afwijkingsmogelijkheid  na  gewone  stiefouder-­‐  of  partneradopties  bij   paren  van  gelijk  geslacht  ...............................................................................................................  54   b.   De   ontstentenis   van   een   keuzerecht   na   volle   stiefouder   of   partneradopties   bij   paren   van   verschillend  geslacht  .....................................................................................................................  56   B.  Naar  een  nieuwe  regeling  voor  de  naamsoverdracht  na  adoptie?  ....................................................  58  

§2.  Huwelijksbeletselen  ................................................................................................................  59   A.  Een  inconsistente  regeling  van  de  huwelijksbeletselen  door  de  nieuwe  adoptiewet  .......................  59   B.  Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie  .................................................................  61   1.  Afschaffing  van  de  huwelijksbeletselen  gebaseerd  op  buitenhuwelijkse  samenwoning  ..............  62   2.  Relativering  van  de  huwelijksbeletselen  gebaseerd  op  aanverwantschap  ....................................  63   C.  Enkele  overblijvende  en  onopgeloste  problemen  ..............................................................................  64  

§3.  Alimentatie  .............................................................................................................................  64   §4.  Erfrechtelijke  gevolgen  ...........................................................................................................  65   A.  Erfrechtelijke  aanspraken  van  de  geadopteerde  ...............................................................................  65   B.  Erfrechtelijke  aanspraken  van  de  adoptant  op  de  nalatenschap  van  de  geadopteerde  ....................  65  

§5.  Ouderlijk  gezag  .......................................................................................................................  66   §6.  Een  recht  op  persoonlijk  contact  voor  de  (oorspronkelijke)  grootouders  .............................  67   Afdeling  5.  Einde  van  de  adoptie  ...............................................................................................  70   §1.  Vaststellen  van  nieuwe  adoptieve  afstammingsbanden  ........................................................  70   A.  Nieuwe  adopties  ................................................................................................................................  70   §1.  Een  mogelijkheid  die  enkel  openstaat  voor  minderjarigen  .........................................................  70   §2.  Nieuwe  adopties  om  gewichtige  redenen  ...................................................................................  71   §3.  Een  specifiek  regime  voor  stiefouderadopties  ............................................................................  73   B.  Omzetting  van  gewone  adopties  in  volle  adopties  .............................................................................  73   §1.  Een  mogelijkheid  die  enkel  openstaat  voor  minderjarige  personen  ...........................................  73   §2.  Het  eenrichtingsverkeer  van  de  omzettingsmogelijkheid  ...........................................................  74  

§2.  Vaststellen  van  een  oorspronkelijke  afstammingsband  .........................................................  75   A.  Verschillende  gevolgen  naargelang  het  gaat  om  een  vaststelling  t.a.v.  een  adoptant  dan  wel  t.a.v.   een  derde  ...........................................................................................................................................  75   B.  Pro  memorie:  de  kinderen  die  geadopteerd  werden  vóór  de  afstammingswet  van  1987  ............  75  

§3.  Herziening  en  Herroeping  .......................................................................................................  76   A.  Herziening:  een  mogelijkheid  die  openstaat  voor  beide  vormen  van  adopties  ............................  76   B.  Herroeping  van  de  gewone  adoptie  ..............................................................................................  78  

Hoofdstuk  4.  Suggesties  voor  wetgevend  optreden  ..........................................................  81   Afdeling  1.  Voorstel  tot  wijziging  van  enkele  bepalingen  in  het  Burgerlijk  Wetboek  ..................  81   §1.  Algemene  bepaling  .................................................................................................................  81   §2.  Bepalingen  gemeenschappelijk  aan  beide  vormen  van  adoptie  ............................................  82    

A.  Voorwaarden  voor  adoptie  ................................................................................................................  82   1.  Grondvoorwaarden  ........................................................................................................................  82   2.  Geschiktheid  ..................................................................................................................................  82   3.  Toestemmingen  .............................................................................................................................  83   B.  Herziening  van  de  adoptie  ..................................................................................................................  83  

§3.  Bepalingen  eigen  aan  iedere  vorm  van  adoptie  .....................................................................  84   A.  Gewone  adoptie  .................................................................................................................................  84   1.  Leeftijdsvoorwaarde  ......................................................................................................................  84   2.  Gevolgen  ........................................................................................................................................  85   a.  Naam  .........................................................................................................................................  85   b.  Huwelijksbeletselen  ..................................................................................................................  85   c.  Alimentatie  ................................................................................................................................  86   B.  Volle  adoptie  ......................................................................................................................................  86   1.  Leeftijdsvoorwaarde  ......................................................................................................................  86   2.  Gevolgen  ........................................................................................................................................  86   a.  Samenwoningsvereiste  .............................................................................................................  86   b.  Naam  .........................................................................................................................................  87  

Afdeling  2.  Voorstel  tot  wijziging  van  enkele  bepalingen  in  het  Gerechtelijk  Wetboek  ..............  87   §1.  Procedure  houdende  vaststelling  van  de  geschiktheid  om  te  adopteren  ..............................  87   §2.  Procedure  tot  vaststelling  van  de  adoptie  ..............................................................................  89   §3.  Postume  adopties  ...................................................................................................................  89  

Hoofdstuk  5.  Besluit  .........................................................................................................  90   Hoofdstuk  6.  Bibliografie  ..................................................................................................  93   Afdeling  1.  Wetgeving  ...............................................................................................................  93   Afdeling  2.  Rechtspraak  .............................................................................................................  96   Afdeling  3.  Literatuur  ................................................................................................................  97   §1.  Boeken  ....................................................................................................................................  97   §2.  Tijdschriften  ............................................................................................................................  97    

 

 

Hoofdstuk  1.  Inleiding   Afdeling  1.  Opzet  en  verantwoording     1.   De   adoptie   kan   worden   omschreven   als   een   alternatieve   vorm   van   afstamming   die   zijn   oorsprong  vindt  in  een  juridische  beslissing.1  Er  wordt  dus  een  afstammingsband  gevestigd   ingevolge   een   rechterlijke   uitspraak.   Hoewel   men   spreekt   van   een   alternatieve   vorm   van   afstamming,   moet   ze   worden   beschouwd   als   een   gelijkwaardig   alternatief   van   de   oorspronkelijke   afstamming.   Het   Belgisch   adoptierecht   kent   een   uiteenlopend   amalgaam   van  regels  op  internationaal,  nationaal  en  regionaal  vlak.  Deze  regels  liggen  verspreid  over   verdragen,  wetten  en  decreten.  Het  onderzoeksdomein  van  deze  masterproef  beperkt  zich   enerzijds  tot  de  federale  regelgeving  en  anderzijds  tot  de  zogenaamde  interne  adopties.  Een   precieze  omschrijving  van  dit  begrip  geeft  de  wet  niet.  Toch  is  een  afbakening  van  het  begrip   onontbeerlijk   vooraleer   te   starten   met   enig   onderzoek.   Ingevolge   artikel   360-­‐2   BW   veronderstelt   de   interlandelijke   adoptie,   zoals   geregeld   in   de   artikelen   357   e.v.   BW,   de   grensoverschrijdende  overbrenging  van  een  kind.  A  contrario  kan  men  daaruit  afleiden  dat   de   interne   adoptie   geen   interlandelijke   overbrenging   met   zich   meebrengt.   Dit   wordt   overigens   letterlijk   bepaald   in   de   negatieve   definitie   van   artikel   1231-­‐2   Ger.W.2  Naast   de   interne   en   interlandelijke   procedures   bestaat   een   tweede   onderscheid.   De   adoptie   valt   uiteen   in   twee   verschillende   verschijningsvormen:  de   volle   adoptie   en   de   gewone   adoptie.   Hoewel   beiden   tot   gevolg   hebben   dat   een   afstammingsband   wordt   gecreëerd   tussen   adoptant  en  geadopteerde,  verbreekt  de  volle  adoptie  alle  banden  met  de  oorspronkelijke   familie,  terwijl  deze  bij  de  gewone  adoptie  behouden  blijven.       2.  Het   geldend   intern   adoptierecht,   zoals   bepaald   in   de   artikelen   343   t.e.m.   356-­‐4   BW   en   de   artikelen   1231-­‐2   t.e.m.   1231-­‐25   Ger.W.,   werd   in   2003   grondig   hertekend.   De   hervorming   gebeurde   langs   de   ene   kant   door   de   inwerkingtreding   van   de   wet   van   24   april   2003   tot   hervorming   van   de   adoptie3  en   langs   de   andere   kant   door   de   wet   van   13   maart   20034  die   een  wijziging  op  procedureel  vlak  doorvoerde.  De  directe  aanleiding  voor  deze  aanzienlijke   wijziging  van  het  vigerend  Belgisch  adoptierecht  was  de  implementatie  van  het  verdrag  van   Den   Haag   inzake   de   internationale   samenwerking   en   de   bescherming   van   kinderen   op   het   gebied  van  de  interlandelijke  adoptie5  (hierna:  Haags  adoptieverdrag).  Indirect  droegen  ook   enkele   arresten   van   het   Grondwettelijk   Hof,   toen   nog   Arbitragehof,   bij   aan   de   noodzakelijke   wijzigingen.   In   2006   werd   de   wet   opnieuw   aangepast.   Andermaal   lag   de   tussenkomst   van   het  Grondwettelijk  Hof  mee  aan  de  oorsprong  van  de  wijziging.  Deze  arresten  vormden  de   weerspiegeling   van   een   verander(en)de   maatschappelijke   opvatting.   Ten   slotte   bleken   ook   recenter  nog  enkele  (kleinere)  aanpassingen  noodzakelijk.                                                                                                                 1

 D.  PIRE,  Droit  des  familles,  Luik,  Anthemis,  2007,  111.    I.  MARTENS,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  (338)  340,  nr.  7.   3  Wet  24  april  2003  tot  hervorming  van  de  adoptie,  BS  16  mei  2003,  i.w.tr.  1  september  2005.   4  Wet  13  maart  2003  tot  wijziging  van  het  Gerechtelijk  Wetboek  wat  de  adoptie  betreft,  BS  16  mei  2003,  i.w.tr.   1  september  2005.   5  Verdrag  van  Den  Haag  inzake  de  internationale  samenwerking  en  de  bescherming  van  kinderen  op  het  gebied   van  de  interlandelijke  adoptie  van  29  mei  1993,  BS  6  juni  2005,  26.063,  i.w.tr.  1  september  2005.   2

  1  

  3.  De  wetgever  heeft  een  poging  gedaan  om  met  deze  hervormingen  de  reeds  opgeworpen   discriminaties   weg   te   werken   en   zoveel   mogelijk   te   voorzien   in   een   discriminatie-­‐   en   lacunevrije   wetgeving.   Toch   moeten   we   vaststellen   dat   de   adoptiewetgeving   nog   steeds   problemen   blijft   opleveren   in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheids-­‐   en   non-­‐ discriminatiebeginsel.  In  de  nasleep  van  de  nieuwe  wetgeving  zijn  er  de  laatste  jaren  enkele   belangrijke  arresten  gewezen  door  het  Grondwettelijk  Hof.     Tegen   deze   achtergrond   situeert   zich   het   opzet   van   mijn   masterproef.   Het   wordt   steeds   moeilijker   om   de   geldende   adoptiewetgeving   op   een   eenduidige   en   coherente   manier   te   lezen  en  te  begrijpen.  Men  moet  zich  voortdurend  bewust  zijn  van  het  feit  dat  door  ingrijpen   van   het   Grondwettelijk   Hof   bepaalde   artikelen   mogelijks   geen   toepassing   meer   vinden   of   aan  relevantie  hebben  ingeboet.  Bovendien  lijkt  het  waarschijnlijk  dat  er  nog  bepalingen  zijn   die   problemen   opleveren.   Dergelijke   toestanden   komen   de   rechtszekerheid   allerminst   ten   goede.   Vandaar   is   het   aangewezen   om,   na   een   grondige   situering   van   de   totstandkoming   van   het   huidige   adoptierecht,   in   kaart   te   brengen   waar   en   op   welke   manier   er   reeds   discriminaties  zijn  gerezen  in  het  interne  adoptierecht.  Anderzijds  noopt  de  situatie  ook  tot   een  onderzoek  naar  mogelijke  discriminatoire  ongelijke  behandelingen  waarrond  nog  geen   arresten  zijn  gewezen.  Deze  analyse  zal  echter  slechts  nuttig  zijn  in  de  mate  dat  ze  voor  de   problemen  ook  een  oplossing  biedt.  Idealiter  zal  de  ontleding  leiden  tot  een  blauwdruk  van   een   probleemvrije   adoptiewetgeving,   althans   wat   betref   het   federaal   intern   adoptierecht.   Ik   zal  dus  proberen  te  analyseren  of,  en  in  welke  mate  de  huidige  wetgeving  discriminatoir  is   en  hoe  daaraan  kan  worden  verholpen.  

Afdeling  2.  Methodiek     4.   De   kern   van   mijn   onderzoek   situeert   zich   dus   rond   een   doorlichting   van   het   interne   adoptierecht  in  het  licht  van  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel.  Dat  gelijkheids-­‐  en  non-­‐ discriminatiebeginsel   is   verankerd   in   de   artikelen   10   en   11   Gw.   en   omvat   twee   aspecten.   Enerzijds   verbiedt   het   een   verschil   in   behandeling   tussen   personen   die   zich   in   een   vergelijkbare   situatie   bevinden   (positieve   discriminaties)   en   anderzijds   sluit   het   de   gelijke   behandeling   uit   van   personen   die   zich   in   een   wezenlijk   verschillende   situatie   bevinden   (negatieve  discriminaties).       Wanneer  het  Grondwettelijk  Hof,  dat  het  exclusief  bevoegde  rechtscollege  is  om  wetten  te   toetsen   aan   dit   beginsel,   wordt   geconfronteerd   met   een   vermeende   schending,   volgt   men   bij   de   beoordeling   nagenoeg   steeds   een   vast   stramien.   Het   onderzoek   naar   een   mogelijke   schending   van   het   non-­‐discriminatiebeginsel   verloopt   in   vijf   etappes.   Allereerst   wordt   nagegaan   of   het   gaat   om   een   verschil   in   behandeling   tussen   vergelijkbare   categorieën   (of   eventueel  een  gelijke  behandeling  tussen  categorieën  die  niet  vergelijkbaar  zijn).  Vervolgens   kijkt  men  of  met  het  verschil  in  behandeling  een  legitiem  doel  wordt  nagestreefd.6  Daarna   wordt   onderzocht   of   het   onderscheid   een   objectief   karakter   vertoont   en   niet   afhangt   van   persoonlijke  appreciatie.  Het  onderscheidingscriterium  moet  hiervoor  berusten  op  concrete   elementen   en   duidelijk,   abstract   en   wettig   zijn.   Bovendien   moet   er   ook   een   redelijke   verantwoording   voor   de   ongelijke   behandeling   aanwezig   zijn.   Dit   komt   erop   neer   dat   het                                                                                                               6

 Hiervoor   kijkt   men   vaak   naar   de   parlementaire   voorbereiding.   Ook   tijdens   mijn   onderzoek   zal   ik   vaak   teruggrijpen  naar  de  parlementaire  voorbereiding  om  de  oorsprong  van  een  bepaalde  regel  te  achterhalen  en   de  ongelijkheid  te  verantwoorden  aan  de  hand  van  een  legitiem  doel  dat  wordt  nagestreefd.  

  2  

  onderscheidingscriterium   adequaat   en   relevant   moet   zijn   ten   aanzien   van   het   doel.   Ten   slotte   moet   het   verschil   in   behandeling   in   verhouding   staan   tot   het   beoogde   doel.   Hierbij   kijkt   men   voornamelijk   naar   de   gevolgen   van   de   regel   en   oordeelt   het   Hof   doorgaans   strenger   indien   fundamentele   rechten   of   vrijheden   in   het   gedrang   kunnen   komen.   Het   Grondwettelijk  Hof  toetst  meestal  slechts  aan  die  criteria  die  zij  relevant  acht.7     5.   Tijdens  mijn  onderzoek  zal  ik  het  adoptierecht  screenen  op  een  gelijkaardige  manier  als   zou   een   bepaling   voor   het   Grondwettelijk   Hof   komen.   In   bepaalde   gevallen   is   dit   reeds   gebeurd   en   zal   ik   het   oordeel   van   het   Hof   uiteenzetten   en   kritisch   onderzoeken.   Deze   doorlichting  zal  een  groot  deel  van  mijn  masterproef  uitmaken.  De  methodiek  die  ik  hierbij   zal  hanteren,  wordt  een  thematische  screening  van  de  problemen.  Op  basis  van  de  structuur   van  de  wet  zal  ik  nagaan  welke  kwesties  reeds  problemen  hebben  opgeleverd  en  voor  het   Grondwettelijk  Hof  zijn  verschenen.  Daarnaast  zal  ik  ook  onderzoek  voeren  naar  potentiële   discriminaties  die  in  de  toekomst  nog  problemen  zouden  kunnen  opleveren.       6.   Het  sluitstuk  van  mijn  onderzoek  wordt  een  suggestie  voor  nieuw  wetgevend  optreden.  In   de   vorm   van   een   amendering   op   de   bestaande   wetgeving,   zal   ik   een   blauwdruk   aanreiken   voor   een   legislatieve   tussenkomst.   Dit   voorstel   de   lege   ferenda   zou   dan   idealiter   moeten   leiden  tot  een  probleem-­‐  en  discriminatievrije  regeling  van  de  interne  adoptie.    

Hoofdstuk  2.  Situering  van  het  actueel  intern  adoptierecht   Afdeling  1.  De  regeling  vóór  2003:  achterhaald  en  disfunctioneel   §1.  Algemene  situering     7.   Zoals   reeds   kort   in   de   inleiding   aangehaald,   heeft   de   wetgever   in   2003   het   intern   adoptierecht   grondig   gewijzigd.   Voordien   kenmerkte   de   wetgeving   zich   door   een   achterhaald   en   onwerkbaar   karakter.   De   wet   was   ingevolge   verschillende   arresten   van   het   Grondwettelijk   Hof   (toen   nog   Arbitragehof)   relatief   onleesbaar   geworden.   Bovendien   dateerde   de   laatste   grote   wijziging   van   19878  en   beantwoordde   de   wet   geenszins   aan   de   tijdgeest   van   de   21e   eeuw.   De   adoptiewetgeving   negeerde   de   realiteit   van   (wettelijk)   samenwonende   koppels   en   ontnam   hen   elke   mogelijkheid   om   over   te   gaan   tot   de   zogenaamde   meervoudige   of   gezamenlijke   adoptie.   Bovendien   maakte   men   nog   steeds   gebruik  van  een  adoptieakte.  Dit  gebruik  dat  door  de  wet  werd  voorgeschreven,  was  volledig   in  strijd  met  het  basisprincipe  dat  zich  verzet  tegen  het  afstaan  van  kinderen  bij  contract.9     8.   Met   het   oog   op   de   verdere   bespreking   van   de   geldende   wetgeving   in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel,   is   het   aangewezen   om   kort   in   te   gaan   op   enkele   (vermeende)   discriminaties   van   vóór   de   nieuwe   wetgeving.   Verder   in   het   onderzoek   zal   ik   deze  toetsen  aan  de  nieuwe  wet  en  nagaan  of  de  knelpunten  effectief  zijn  weggewerkt.  

                                                                                                            7

 J.  VANDE  LANOTTE  en  G.  GOEDERTIER,  Handboek  Belgisch  Publiekrecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  351-­‐365.      Wet   27   april   1987   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   betreffende   de   adoptie,   BS   27   mei   1987,   8.270,   i.w.tr.  6  juni  1987.   9  G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Familierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  220,  nr.  522.   8

  3  

  §2.  (Vermeende)  discriminaties  en  leemtes  vóór  de  nieuwe  wet   A.  Onduidelijkheid  m.b.t.  de  afstammingsbanden  na  volle  stiefouderadopties       9.   Eén   van   de   lacunes   in   de   oude   wetgeving   situeerde   zich   rond   het   toenmalig   artikel   370   BW.   De   adoptiewet   van   1987 10  voorzag   niet   in   een   specifieke   regeling   van   de   afstammingsrechtelijke  gevolgen  na  volle  stiefouderadoptie.  Door  deze  leemte  ontstond  er   enige   onzekerheid   met   betrekking   tot   het   behoud   van   de   verwantschapsbanden   met   de   oorspronkelijke   ouder.   Ingevolge   de   algemene   wettelijke   regeling   verbrak   de   volle   adoptie   de   banden   met   de   oorspronkelijke   familie,   ongeacht   of   het   daarbij   ging   om   stiefouderadopties.   Nochtans   bleek   dat   in   dergelijke   situaties   geenszins   opportuun.   Door   deze   lacune   adopteerde   de   oorspronkelijke   ouder   na   stiefouderadoptie   door   zijn   of   haar   echtgenoot  vaak  zijn  eigen  kind.  In  een  arrest  van  6  november  1997  stelde  het  Arbitragehof,   als   antwoord   op   een   prejudiciële   vraag   van   de   jeugdrechtbank   te   Luik,   dat   het   toenmalig   artikel  370,  §1,  tweede  lid  BW  de  artikelen  10  en  11  van  de  Grondwet  schendt,  indien  het   wordt  geïnterpreteerd  als  zouden  de  banden  met  de  oorspronkelijke  ouder  in  het  geval  van   adoptie   door   de   echtgenoot   van   die   ouder   worden   verbroken.   In   de   tegenovergestelde   interpretatie  vond  het  Hof  dat  er  geen  schending  was.11   B.  Nieuwe  adopties  na  volle  adoptie       10.   Daarnaast  ontstonden  ook  moeilijkheden  rond  de  regeling  van  nieuwe  adopties.  In  het   oude  artikel  werd  een  situatie  gecreëerd  die  tot  gevolg  had  dat  een  kind  bij  mislukking  van   een  eerste  volle  adoptie,  wegens  ontstentenis  van  een  mogelijkheid  om  te  herroepen,  moest   wachten   op   het   overlijden   van   de   vorige   adoptant(en)   om   aanspraak   te   maken   op   een   nieuwe   adoptieve   afstammingsband.   De   herroeping   waarvan   sprake   was   wel   mogelijk   bij   gewone   adoptie.   Naar   aanleiding   van   een   prejudiciële   vraag,   antwoordde   het   Arbitragehof   dat  deze  artikelen  een  schending  vormen  van  het  gelijkheidsbeginsel  in  die  mate  dat  ze  het   absoluut   onmogelijk   maken   dat   ten   volle   geadopteerde   kinderen,   wanneer   zij   verlaten   worden   door   hun   adoptanten,   opnieuw   kunnen   worden   geadopteerd,   terwijl   deze   mogelijkheid   wel   bestaat   voor   alle   andere   kinderen   die   door   hun   ouders   worden   verlaten.  12   Sommige   auteurs   zagen   nog   een   discriminatie   in   de   regeling   van   de   nieuwe   adopties.   De   bepaling   maakte   m.b.t.   de   nieuwe   adopties   volgens   hen   zonder   redelijke   verantwoording   een   onderscheid   tussen   de   reeds   geadopteerde   kinderen,   zoals   gesteld   in   de   aanhef   van   het   artikel,   en   alle   andere   kinderen.13  Dat   de   nieuwe   wet   hier   een   oplossing   moest   bieden   is   duidelijk.  Of  dat  ook  op  adequate  wijze  is  gebeurd,  zal  later  in  dit  onderzoek  blijken.   C.  De  wettelijke  samenwoning  binnen  een  onaangepaste  adoptiewetgeving     11.  Hoewel  de  wetgever  de  wettelijke  samenwoning  reeds  langer  erkende  en  zelfs  wettelijk   had  geregeld,  negeerde  diezelfde  wetgever  de  situatie  volledig  met  betrekking  tot  adoptie.                                                                                                               10

 Wet   27   april   1987   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   betreffende   de   adoptie,   BS   27   mei   1987,   8.270,   i.w.tr.  6  juni  1987.   11  Arbitragehof  6  november  1997,  nr.  67/97,  JLMB  1998,  1192,  noot  D.  PIRE  en  Not.Fisc.M.  1998,  148,  noot  I.  VAN   OPSTAL.   12  Arbitragehof  3  oktober  2001,  nr.  117/2001,  JT  2001,  838.   13  I.  LAMMERANT,  “Quelques  problèmes  actuels  soulevés  par  l’adoption  plénière”,  RGDC  1988,  (525)  540-­‐547;  P.   SENAEVE,  Actuele  vraagstukken  van  interlandelijke  en  inlandse  adoptie  en  van  verlatenverklaring,  Acco,  Leuven,   1995,  158-­‐163.  

  4  

  Een  en  ander  leidde  ertoe  dat  dergelijke  kwesties,  ingevolge  een  niet  aangepaste  wetgeving,   voor   het   Arbitragehof   verschenen.   In   een   arrest   van   3   mei   200014  werd   de   situatie   al   eens   aangekaart   en   stelde   men   de   vraag,   zij   het   in   secundaire   orde,   of   er   geen   discriminatie   voorhanden   was   tussen   enerzijds   echtparen   die   samen   ten   volle   konden   adopteren   en   anderzijds   ongehuwde   paren   die   dat   niet   konden.   Het   Arbitragehof   ging   niet   in   op   de   kwestie.   Enkele   jaren   later   stelde   het   in   een   andere   zaak   wel   een   schending   van   het   gelijkheidsbeginsel   vast.   Volgens   het   Hof   bestond   er   een   schending   in   die   mate   dat   het   toenmalig  artikel  361,  §2,  eerste  lid  BW  de  mogelijkheid  tot  het  behoud  van  de  gezamenlijke   gezagsuitoefening   beperkte   tot   gehuwden   en   deze   niet   voorzag   voor   wettelijk   samenwonende   partners.15  De   oorspronkelijke   ouder   verloor,   ingevolge   deze   bepaling,   het   ouderlijk   gezag   over   zijn   of   haar   kind   indien   het   geadopteerd   werd   door   de   wettelijke   samenwonende   partner.   Dit   onbillijk   gevolg   leidde   er   toe   dat   de   jeugdrechter   de   homologatie   van   dergelijke   adopties   vaak   verhinderde.   Situaties   als   deze   laatste   konden   geenszins   in   overeenstemming   zijn   met   het   doel   van   de   wetgever   om   het   kind   zoveel   mogelijk  door  een  koppel  te  laten  opvoeden.16   D.   Moeilijkheden   m.b.t.   de   kinderen   die   vóór   de   afstammingswet   van   1987   door   hun   moeder   waren  geadopteerd     12.   Daarnaast   waren   ook   met   betrekking   tot   het   toenmalig   artikel   362,   tweede   lid   BW   problemen   gerezen.   Vóór   de   afstammingswet   van   1987   heerste   een   praktijk   waarbij   buitenhuwelijkse   kinderen   door   één   van   hun   ouders   (meestal   de   moeder)   werden   geadopteerd.   Volgens   de   toenmalige   afstammingswet   waren   deze   kinderen   geen   wettige   kinderen   en   kenden   zij   een   minderwaardig   juridisch   statuut.   Door   hen   te   adopteren   probeerde  men  dan  hun  afstammingsrechtelijke  situatie  te  verbeteren.       Op  31  maart  198717  trad  een  wet  inwerking  die  het  hele  afstammingsrecht  hervormde.  De   wet  kwam  er  na  een  veroordeling  van  de  oude  afstammingsregeling  door  het  Europees  Hof   voor  de  Rechten  van  de  Mens  (hierna:  EHRM).  Het  EHRM  was  van  oordeel  dat  de  artikelen  8   en   14   EVRM   waren   geschonden   in   die   mate   dat   een   verschillend   afstammingsregime   gold   voor   huwelijkse   en   buitenhuwelijkse   kinderen.18  De   nieuwe   afstammingswet   van   1987   zag   de   situatie   over   het   hoofd   van   de   kinderen   die,   zoals   hierboven   beschreven,   door   hun   ouders  waren  geadopteerd  en  voorzag  voor  deze  kinderen  niet  in  een  overgangsregeling.     13.  Bovendien  ontstonden  er  problemen  in  combinatie  met  artikel  362,  tweede  lid  BW.  Dat   artikel   bepaalde   dat   de   vaststelling   van   de   afstamming   na   adoptie   slechts   gevolgen   met   zich   meebracht  in  de  mate  dat  ze  niet  in  strijd  waren  met  de  adoptie.  Vooral  met  betrekking  tot   de  kinderen  die  ten  gevolge  van  de  oude  wetgeving  door  hun  moeder  waren  geadopteerd,   veroorzaakte  dit  artikel  problemen.  De  rechtbank  van  eerste  aanleg  te  Antwerpen  stelde  bij   vonnis  van  21  april  1997  hieromtrent  een  prejudiciële  vraag.  De  rechtbank  vroeg  zich  af  of   artikel  362,  tweede  lid  BW  in  strijd  is  met  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel  in  de  mate                                                                                                               14

 Arbitragehof  3  mei  2000,  nr.  53/2000,  JLMB  2000,  1063,  noot  D.  PIRE.    Arbitragehof  28  november  2001,  nr.  154/2001,  RW  2000-­‐02,  949.,  noot  P.  SCHOLLEN.   16  P.   DE   TAVERNIER,  De  buitencontractuele  aansprakelijkheid  voor  schade  veroorzaakt  door  minderjarigen,  Gent,   Intersentia,  2006,  259-­‐260,  nrs.  243-­‐244.   17  Wet   31   maart   1987   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   betreffende   de   afstamming,   BS   27   mei   1987,   8.250,  i.w.tr.  6  juni  1987.   18  EHRM  13  juni  1979,  nr.  6833/74,  Marckx/België,  RW  1979-­‐80,  947.   15

  5  

  dat   buitenhuwelijkse   kinderen,   die   door   hun   moeder   waren   geadopteerd   vóór   de   nieuwe   afstammingswet  van  31  maart  1987,  geen  volwaardige  afstammingsband  hebben  t.a.v.  hun   moeder   en   de   latere   vaststelling   van   de   afstamming   t.a.v.   een   derde   slechts   gevolgen   ressorteert  die  niet  strijdig  zijn  met  de  adoptie,  terwijl  de  buitenhuwelijkse  kinderen  die  niet   door   hun   moeder   werden   geadopteerd   t.g.v.   de   nieuwe   afstammingswet   wel   een   volwaardige   afstammingsband   hebben   t.a.v.   hun   moeder   én   de   derde.   Het   Arbitragehof   antwoordde  hierop  bevestigend.  Het  Hof  was  van  oordeel  dat  het  artikel  362,  tweede  lid  BW   inderdaad   discriminatoir   wanneer   men   ervan   uitging   dat   het   artikel   van   toepassing   is   op   buitenhuwelijkse   kinderen   die   door   hun   moeder   waren   geadopteerd   vóór   de   inwerkingtreding   van   de   afstammingswet   van   31   maart   1987.   In   het   tegenovergestelde   geval,   waarbij   men   ervan   uitgaat   dat   dergelijke   kinderen   ophouden   adoptieve   kinderen   te   zijn,  is  er  geen  discriminatie  voorhanden.19  Ten  gevolge  van  deze  uitspraak  kon  artikel  362,   tweede  lid  BW,  in  een  grondwetsconforme  interpretatie,  niet  meer  worden  toegepast  op  de   hierboven   beschreven   buitenhuwelijkse   kinderen   die   door   hun   eigen   moeder   waren   geadopteerd.  

Afdeling  2.  De  nieuwe  adoptiewetgeving  als  deus  ex  machina?   §1.  De  wetten  tot  hervorming  van  de  adoptie     14.   De   wetten   van   24   april   200320  en   13   maart   200321  moesten   een   einde   maken   aan   de   reeds   aangekaarte   knelpunten   en   lacunes   die   de   toenmalige   adoptiewetgeving   kenmerkten.   De   wetgever   greep   zijn   kans   om   met   de   noodzakelijke   implementatie   van   het   Haags   Adoptieverdrag,   de   hele   adoptiewetgeving   grondig   te   hervormen   en   zich   dus   niet   enkel   te   beperken   tot   een   aanpassing   van   het   door   het   verdrag   geregelde   internationaal   adoptierecht.   Dit   blijkt   duidelijk   uit   de   aanhef   van   het   wetsontwerp   die   gewag   maakt   van   een  dubbel  objectief  en  het  andere  doel  van  de  hervorming  omschrijft  als  “het  wegwerken   van   de   leemten   in   de   huidige   wetgeving,   de   modernisering   van   het   adoptierecht,   en   het   hierin  invoeren  van  een  aantal  nieuwigheden”.22       15.   Wat   betreft   het   intern   adoptierecht   situeren   de   meeste   vernieuwingen   zich   rond   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   ongehuwde   paren   van   verschillend   geslacht,   het   hoger   belang   van   het   kind   als   ultieme   toetsingsvoorwaarde,   de   voorafgaande   evaluatie   van   de   bekwaamheid  en  geschiktheid  van  de  personen  die  wensen  te  adopteren  en  de  afschaffing   van   de   zogenaamde   adoptieakte.23  Bovendien   wordt   het   procedurele   luik   inzake   adoptie   overgeheveld   naar   het   Gerechtelijk   Wetboek.   Het   procedurele   luik   voorziet   in   twee   verschillende  procedures  voor  respectievelijk  de  interne  en  de  interlandelijke  adoptie.  Om  te  

                                                                                                            19

 Arbitragehof  20  mei  1998,  nr.  50/98,  RTDF  2008,  650.    Wet  14  april  2003  tot  hervorming  van  de  adoptie,  BS  16  mei  2003,  i.w.tr.  1  september  2005.   21  Wet  13  maart  2003  tot  wijziging  van  het  Gerechtelijk  Wetboek  wat  de  adoptie  betreft,  BS  16  mei  2003,  i.w.tr.   1  september  2005.   22  Wetsontwerp  tot  hervorming  van  de  adoptie,  Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,   2.   23  Memorie   van   toelichting   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,   11-­‐14   (hierna:   MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001).   20

  6  

  besluiten   met   de   woorden   van   het   wetsvoorstel   zelf,   gaat   het   om   een   “ambitieuze   hervorming  van  het  adoptierecht”.24     16.  De  wet  probeerde  de  bestaande  discriminaties  en  leemtes  zoveel  mogelijk  te  remediëren   en   streefde   naar   een   hedendaagse   en   consistente   adoptiewetgeving.   Men   beoogde   de   hierboven  besproken  problemen,  waarvan  sommigen  voor  het  Arbitragehof  zijn  verschenen,   aan  te  pakken  en  te  corrigeren.       De   wetgever   creëerde   duidelijkheid   m.b.t.   de   gevolgen   na   stiefouderadoptie   door   de   invoering  van  twee  uitdrukkelijke  bepalingen.  Onder  het  overgangsrecht  stelt  artikel  17  van   de  adoptiewet  voortaan  dat  de  volle  adoptie  van  een  kind  door  de  echtgenoot  van  een  van   zijn  ouders  (of  adoptieouder)  niet  geacht  wordt  de  banden  tussen  deze  laatste  en  het  kind  te   verbreken.   Hiermee   treedt   de   wetgever   duidelijk   het   eerder   besproken   arrest   van   het   Arbitragehof  bij.  Daarnaast  blijkt  uit  artikel  353-­‐9,  eerste  lid  BW  dat  het  ouderlijk  gezag  nu   gezamenlijk   wordt   uitgeoefend   bij   adoptie   door   beide   echtgenoten   of   samenwonenden.   Datzelfde  artikel  bepaalt  dat  dit  ook  geldt  ingeval  de  geadopteerde  het  kind  of  adoptief  kind   is   van   de   echtgenoot   van   de   adoptant   of   van   de   persoon   met   wie   hij   wettelijk   of   feitelijk   samenwoont.   De   wetgever   is   met   het   invoeren   van   deze   bepaling   verder   gegaan   dan   de   mening   van   het   Arbitragehof.25  Het   Hof   was   immers   van   mening   dat   het   verlies   van   het   ouderlijk   gezag   door   de   met   de   adoptant   feitelijk   samenwonende   ouder   niet   discriminerend   was,  maar  het  verlies  van  het  ouderlijk  gezag  door  de  wettelijk  samenwonende  partner  wel.       Ook   met   betrekking   tot   de   discriminaties   die   ontstonden   ingevolge   de   regeling   van   de   nieuwe   adopties   trachtte   men   de   bestaande   problemen   weg   te   werken.   De   wetgever   wijzigde   de   thematiek,   zoals   bepaald   in   de   artikelen   347-­‐1   t.e.m.   347-­‐3   BW,   door   een   bijkomende   mogelijkheid   tot   nieuwe   adoptie   in   te   voeren.   Voortaan   kan   het   Openbaar   Ministerie  een  nieuwe  adoptie  uitspreken  in  het  geval  er  zeer  gewichtige  redenen  bestaan   die  dat  vereisen.  De  mogelijkheid  is  met  andere  woorden  niet  langer  beperkt  tot  de  situatie   waarin  de  vorige  adoptant  is  overleden  of  de  vorige  adoptie  is  herzien  of  herroepen.  Ook  in   het  gevallen  van  zeer  gewichtige  redenen  kan  nu  een  nieuwe  adoptie  worden  uitgesproken.   Dit   heeft   tot   gevolg   dat   het   absoluut   onherroepelijk   karakter   van   de   volle   adoptie   plaats   heeft   gemaakt   voor   een   onrechtstreekse   herroepingsmogelijkheid   in   de   vorm   van   nieuwe   adopties  om  zeer  gewichtige  redenen.       Met   betrekking   tot   de   wettelijke   samenwoning   bepaalt   de   nieuwe   adoptiewet   nu   uitdrukkelijk   dat   ook   ongehuwde   paren   van   gelijk   geslacht   gezamenlijk   kunnen   adopteren.   De  definitie  van  samenwonenden  die  blijkt  uit  artikel  343,  §1,  b)  BW  omvat  zowel  de  feitelijk   samenwonenden  als  de  wettelijk  samenwonenden.  Op  de  precieze  invulling  en  de  gevolgen   van  deze  bepaling  wordt  later  teruggekomen.26     Ten  slotte  bood  de  wet  ook  een  oplossing  voor  de  lacune  die  bestond  rond  de  situatie  van   de   buitenhuwelijkse   kinderen   die   ingevolge   de   oude   afstammingswet   door   hun   moeder   waren   geadopteerd.   In   artikel   18   van   de   adoptiewet   bepaalt   men   bij   wijze   van                                                                                                               24

 Wetsontwerp  tot  hervorming  van  de  adoptie,  Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,   3.   25  I.  MARTENS,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  (338)  350,  nr.  67.   26  Infra  nrs.  59-­‐63.  

  7  

  overgangsbepaling  voortaan  dat  deze  adopties  als  niet  verkregen  worden  beschouwd.  Door   deze   aanpassing   werd   de   grondwetsconforme   interpretatie,   zoals   voorgesteld   door   het   Grondwettelijk   Hof,   omgezet   in   een   duidelijke  wettelijke   bepaling   die   geen   ruimte   meer   laat   voor  discussies.   §2.  Enkele  noodzakelijke  reparaties     17.   Nog   vóór   de   wet   van   24   april   2003   in   werking   kon   treden,   bleek   dat   hij   op   bepaalde   vlakken  onvolledig  en  inconsistent  was.  Om  hieraan  tegemoet  te  komen,  werd  de  wet,  nog   voor   zijn   inwerkingtreding,   tweemaal   gerepareerd.   De   programmawet   van   27   december   200427  wijzigde  enkele  bepalingen  zowel  in  het  Burgerlijk  als  het  Gerechtelijk  Wetboek.  Ook   de  wet  van  20  juli  200528  moest  enkele  artikelen  repareren.  Na  de  inwerkingtreding  van  de   wet,  op  1  september  2005,  bleek  zelfs  nog  een  derde  reparatie  nodig.  Deze  kwam  er  door  de   wet  van  6  december  200529  die  vooral  moeilijkheden  m.b.t.  overgangsrechtelijke  bepalingen   trachtte   recht   te   zetten.   Ook   recenter   werden   nog   reparaties   doorgevoerd,   maar   omwille   van  chronologische  redenen  worden  die  pas  later  besproken.30   §3.  De  openstelling  van  de  adoptie  voor  paren  van  gelijk  geslacht31     18.   In   2003   werd   het   huwelijk   opengesteld   voor   paren   van   gelijk   geslacht.32  Hoewel   het   karakter   van   deze   wetgeving   langs   de   ene   kant   vooruitstrevend   was,   bleek   ze   langs   de   andere   kant   terughoudend.   De   wetgever   besloot   aan   dit   andere   huwelijk   geen   afstammingsrechtelijke  gevolgen  toe  te  kennen.  Men  steunde  zich  op  het  argument  dat  het   zou   gaan   om   een   ander   soort   huwelijk   dat,   in   tegenstelling   tot   de   traditionele   instelling   tussen  paren  van  gelijk  geslacht,  niet  op  voortplanting  gericht  is.33  De  wetgever  is  op  dit  vlak   dus   zeer   voorzichtig   geweest.   Toch   bleek   slechts   drie   jaar   later   de   tijd   rijp   voor   een   verandering   op   afstammingsrechtelijk   vlak,   in   de   vorm   van   de   openstelling   van   de   adoptie   voor  paren  van  gelijk  geslacht.  Ten  gevolge  van  deze  wetgeving,  moet  het  begrip  adoptant   nu   heel   ruim   worden   opgevat.   Met   de   inwerkingtreding   van   deze   wet   kunnen   paren   van   gelijk   geslacht   nu   gezamenlijk   adopteren,   net   zoals   dit   voorheen   reeds   mogelijk   was   voor   paren  van  verschillend  geslacht.     Deze  verandering  kwam  er  onder  meer  na  aanmaningen  van  het  Grondwettelijk  Hof  in  het   kader   van   een   aantal   prejudiciële   arresten.   Het   blijft   echter   de   vraag   of   de   ongelijke   behandeling  volledig  verdwijnt  door  paren  van  ongelijk  geslacht  toe  te  laten  gezamenlijk  te   adopteren.   Zij   kunnen   hun   kinderwens   slechts   vervuld   zien   na   het   doorlopen   van   een   tijdrovende  en  kostelijke  adoptieprocedure.  Bovendien  moet  men  zich  ook  steeds  afvragen                                                                                                               27

 Artikelen   241-­‐246   en   259-­‐263   van   de   programmawet   27   december   2004,   BS   31   december   2004,   i.w.tr.   10   januari  2005.   28  Artikelen  9-­‐10  van  de  wet  20  juli  2005  houdende  diverse  bepalingen,  BS  29  juli  2005,  i.w.tr.  8  augustus  2005.   29  Wet  6  december  2005  tot  wijziging  van  sommige  bepalingen  betreffende  de  adoptie,  BS  16  december  2005,   i.w.tr.  26  december  2005.   30  Infra  nrs.  20-­‐21.   31  Wet  18  mei  2006  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  teneinde  de  adoptie   door  personen  van  hetzelfde  geslacht  mogelijk  te  maken,  BS  20  juni  2006,  i.w.tr.  30  juni  2006.   32  Wet  13  februari  2003  tot  openstelling  van  het  huwelijk  voor  personen  van  hetzelfde  geslacht  en  tot  wijziging   van  een  aantal  bepalingen  in  het  Burgerlijk  Wetboek,  BS  28  februari  2003,  i.w.tr.  1  juni  2003.   33  Wetsvoorstel  (J.   LEDUC  et  al.)  tot  openstelling  van  het  huwelijk  voor  personen  van  hetzelfde  geslacht  en  tot   wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  Parl.St.  Senaat  2001-­‐02,  nr.  2-­‐1173/1,  4.  

  8  

  of  men  deze  categorieën  kan  beschouwen  als  voldoende  vergelijkbare  categorieën  en  of  een   gelijke  behandeling  überhaupt  noodzakelijk  is.  Vooral  in  deze  kwestie  zal  blijken  dat  dit  een   zeer   rekbaar   begrip   is,   dat   onderhevig   is   aan   heel   wat   veranderingen.   Dat   de   evolutie   hieromtrent   nog   steeds   in   beweging   is,   bewijzen   enkele   recente   parlementaire   initiatieven   tot  wijziging  van  de  regeling  van  de  oorspronkelijke  afstamming,  in  die  zin  dat  deze  nu  ook   zou  openstaan  voor  meemoeders.  Op  deze  tendensen  kom  ik  later  uitgebreid  terug.34   §4.  Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  bij  adoptie       19.   Met   betrekking   tot   de   regeling   van   de   huwelijksbeletselen   die   ontstaan   na   adoptie   werd   al   vlug   duidelijk   dat   de   wetgever   in   2003   weinig   nauwkeurig   was   omgesprongen   bij   de   opstelling   van   de   betreffende   bepalingen.   Voor   de   volle   adoptie   verklaarde   de   wetgever   artikel   161   BW   van   toepassing   in   de   adoptieve   familie.   Dit   was   een   logisch   gevolg   van   de   algemene   gelijkstelling   van   de   volle   adoptie   met   de   oorspronkelijke   afstamming.   Omwille   van   ethische   en   biologische   overwegingen,   bleven   de   huwelijksbeletselen   uit   de   oorspronkelijke   familie   eveneens   van   toepassing.   Voor   de   gewone   adoptie   heeft   de   wetgever   geopteerd   voor   het   invoeren   van   een   specifiek   regime.   Bepaalde   doctrinaire   bijdragen  wezen  terecht  op  de  moeilijkheden  die  ten  gevolge  van  dit  regime  ontstonden.  Op   een   geheel   onbegrijpelijke   manier   veroorzaakte   de   gewone   adoptie   namelijk   strengere   huwelijksverboden   dan   de   volle   adoptie   of   oorspronkelijke   afstamming.   Een   wet   van   2007   ter   hervorming   van   bepaalde   huwelijksbeletselen   tussen   aanverwanten35  vertroebelde   de   situatie   helemaal.   Deze   wet   relativeerde   bepaalde   verboden   voor   de   volle   adoptie   en   de   oorspronkelijke  afstamming,  terwijl  diezelfde  verboden  bij  gewone  adoptie  over  het  hoofd   werden  gezien  en  dus  absoluut  bleven.     De   opmerkingen   en   kritieken   uit   de   rechtsleer   lagen   mee   aan   de   basis   van   wetgevend   optreden   in   2010.36  Deze   wet   probeerde   de   aangekaarte   inconsequenties   weg   te   werken   en   alsnog  een  coherent  geheel  op  dit  vlak  te  creëren.  Naast  een  materiële  wijziging  onderging   de   regeling   na   gewone   adoptie   ook   een   louter   taalkundige   verbetering   in   artikel   353-­‐13,   tweede  lid  BW.  Daar  waar  de  koning  vroeger  ontheffing  kon  verlenen  om  wettige  redenen,   wordt  deze  mogelijkheid  nu  voorzien  in  het  geval  van  gewichtige  redenen.  Deze  aanpassing   leidt  niet  tot  een  echte  wijziging  van  de  bestaande  situatie.  De  wetgever  wou  daarentegen   geen   verschillende   behandeling   creëren   t.o.v.   artikel   164   BW,   dat   gewag   maakt   van   gewichtige  redenen.  Later  ga  ik  dieper  in  op  deze  wet  en  onderzoek  ik  of  alle  moeilijkheden   effectief  zijn  weggewerkt.37   §5.  Recente  procedurele  aanpassingen     20.  In  2008  ondergingen  de  procedureregels  nogmaals  een  kleine  wijziging  met  het  oog  op   het   verlengen   van   de   geldigheidsduur   van   geschiktheidsvonnissen   en   attesten   inzake  

                                                                                                            34

 Infra  nrs.  64-­‐79.    Wet   15   mei   2007   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   betrekking   tot   het   huwelijk   tussen   aanverwanten,  BS  29  juni  2007,  i.w.tr.  9  juli  2007.   36  Wet  2  juni  2010  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  huwelijksbeletselen  bij  adoptie  betreft,  BS   21  juni  2010,  i.w.tr.  1  juli  2010.   37  Infra  nrs.  116-­‐120.   35

  9  

  adoptie.38  De  wet  van  20  juni  201239  leidde  dan  weer  tot  een  kleine  ingreep  die  bijkomende   duidelijkheid   moest   scheppen   met   betrekking   tot   de   zogenaamde   geschiktheidsattesten.   Volgens   de   letterlijke   lezing   van   artikel   346-­‐1   BW   was   het   onmogelijk   uit   te   maken   of   de   geschiktheid  van  de  adoptanten  enkel  bij  de  adoptie  van  het  eerste  kind  diende  te  worden   onderzocht,  dan  wel  bij  elke  adoptie.  De  doelstelling  van  de  wetgever  was  echter  niet  van   die   aard   dat   het   onderzoek   opnieuw   vereist   was   bij   het   opstarten   van   een   volgende   adoptie   door   het   zelfde   paar   of   dezelfde   personen.   Desalniettemin   eisten   rechters   in   de   praktijk   ook   bij   een   tweede,   derde   of   latere   adoptie   vaak   een   geschiktheidsattest.   Om   duidelijkheid   te   scheppen   greep   de   wetgever   in   en   vulde   hij   artikel   346-­‐2   BW   aan   als   volgt:   “De   voorbereiding   is   niet   verplicht   voor   de   adoptant   of   de   adoptanten   die   deze   voorbereiding   reeds  hebben  gevolgd  bij  een  eerdere  adoptie  en  van  wie  de  geschiktheid  om  te  adopteren   door  de  jeugdrechtbank  is  erkend.”     21.   Samenvattend   stel   ik   vast   dat   de   wetgever   met   de   nieuwe   adoptiewet   van   2003   weliswaar   een   nobel   doel   nastreefde   om   de   adoptie   te   hervormen   en   de   bestaande   discriminaties   en   lacunes   weg   te   werken.   Toch   blijkt   een   decennium   later   dat   er   met   de   nieuwe   wet   geen   probleemvrije   adoptiewetgeving   tot   stand   is   gekomen.   Het   talrijk   wetgevend   optreden,   al   dan   niet   ter   reparatie   van   nieuwe   leemtes,   en   de   arresten   die   sindsdien   door   het   Grondwettelijk   Hof   zijn   gewezen,   vormen   daar   een   uitstekend   voorbeeld   van.  Desalniettemin  kan  de  wetgever  niet  verweten  worden  dat  hij  geen  gevolg  gaf  aan  de   aangekaarte  problemen.  De  reparaties  tonen,  net  als  de  hervorming  op  zich,  aan  dat  men  de   problemen   zoveel   mogelijk   trachtte   remediëren.   Een   eerder   conservatieve   houding   ten   aanzien   van   sommige   samenlevingsvormen   en   een   inconsequente   definiëring   van   nieuwe   begrippen   hebben   er   echter   voor   gezorgd   dat   nieuwe   moeilijkheden   het   licht   zagen.   Net   daarom  onderzoek  ik  hieronder  hoe  en  waar  de  huidige  regeling  nu  nog  tekort  schiet  in  het   licht  van  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel.  

Hoofdstuk  3.  Discriminaties  in  het  Belgisch  adoptierecht   Afdeling  1.  Gewone  adoptie  versus  volle  adoptie     22.  In  het  Belgisch  recht  maakt  men  een  onderscheid  tussen  twee  verschillende  vormen  van   adoptie.   Enerzijds   is   er   de   gewone   adoptie   (art.   353-­‐1   t.e.m.   354-­‐3   BW)   en   anderzijds   de   volle   adoptie   (art.   355   t.e.m.   356-­‐4   BW).   Op   de   (potentieel)   problematische   discrepanties   tussen   beide   kom   ik   later   terug,   maar   ik   wijs   er   hier   reeds   op   dat   zij   in   het   algemeen   nagenoeg  gelijke  regimes  kennen  wat  betreft  de  grondvoorwaarden,  met  uitzondering  van   leeftijdsvoorwaarden   voor   de   adoptandus. 40  Het   grote   verschil   tussen   beide   betreft   de   gevolgen  van  de  adoptie  en  de  herroepbaarheid.                                                                                                               38

 Wet   28   oktober   2008   tot   wijziging   van   de   artikelen   1231-­‐31,   1231-­‐41   en   1231-­‐42   van   het   Gerechtelijk   Wetboek  en  24bis  van  de  wet  van  24  april  2003  tot  hervorming  van  de  adoptie,  met  het  oog  op  het  verlengen   van   de   geldigheidsduur   van   geschiktheidsvonnissen   en   attesten   inzake   adoptie,   BS   13   november   2008,   inwerkintreding  13  november  2008.   39  Wet   20   juni   2012   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   de   procedure   bij   landelijke   of   interlandelijke   adoptie   vanaf   een   tweede   kind   te   vereenvoudigen,   BS   10   augustus   2012,   i.w.tr.   20   augustus   2012.   40  Infra  nrs.  50-­‐53.  

  10  

 

Afdeling  2.  Grondvoorwaarden     23.  Ten  gevolge  van  de  adoptiewet  van  2003  telt  de  interne  adoptie  nu,  grof  geschetst,  een   zestal  categorieën  van  grondvoorwaarden  die  moeten  vervuld  zijn  voor  het  verwezenlijken   van   een   adoptie. 41  Ingevolge   de   hervorming   werden   enerzijds   enkele   nieuwe   grondvoorwaarden   ingevoerd   en   anderzijds   één   bestaande   voorwaarde   afgevoerd.   Deze   afgevoerde   voorwaarde   bepaalde   dat   de   adoptie   steeds   in   het   voordeel   van   de   geadopteerde   diende   te   gebeuren.   De   wetgever   was   van   oordeel   dat   dit   impliciet   vervat   zat   in   een   andere   voorwaarde   die   stelt   dat   de   adoptie   steeds   op   wettige   redenen   moet   berusten.42  In   de   volgende   uiteenzetting   belicht   ik,   gelet   op   het   doel   van   mijn   onderzoek,   slechts   de   aspecten   van   de   grondvoorwaarden   die   problematisch   (kunnen)   zijn   in   het   licht   van  het  grondwettelijk  gelijkheids-­‐  en  non-­‐discriminatiebeginsel.   §1.  Wettige  redenen  en  hoger  belang  van  het  kind     24.   Een   adoptie   moet   steeds   gegrond   zijn   op   wettige   redenen.   Deze   voorwaarde   gold   eveneens   in   de   oude   wetgeving.   Met   een   toevoeging   aan   artikel   344-­‐1   BW   zorgde   de   wetgever   er   anno   2003   voor   dat   de   adoptie   van   een   kind   slechts   kon   plaatsvinden   in   zijn   hoger   belang   en   met   eerbied   voor   de   fundamentele   rechten   die   het   op   grond   van   het   internationaal  recht  toekomen.  Deze  bepaling  is  een  concretisering  van  wat  bepaald  wordt   in  o.m.  artikel  21  van  het  verdrag  inzake  de  rechten  van  het  kind  (hierna:  IVRK).43  Dit  artikel   verplicht  de  staten  immers  een  adoptieprocedure  te  voorzien  die  waarborgt  dat  het  belang   van  het  kind  de  voornaamste  overweging  moet  zijn.       Hoewel   rond   deze   wetsbepaling   nog   niet   veel   problemen   zijn   gerezen,   wordt   er   hier   volledigheidshalve  toch  naar  verwezen.  Het  hoger  belang  van  het  kind  is  immers  de  eerste,   en   m.i.   ook   laatste,   grondvoorwaarde   voor   de   adoptie.   Een   adoptie   mag   dan   wel   discriminatievrij  zijn  in  alle  opzichten  van  het  woord,  wanneer  zij  niet  in  het  belang  van  het   kind   kan   geschieden,   zal   ze   simpelweg   geen   doorgang   vinden.   Deze   gedachte   moet   men   steeds  in  het  achterhoofd  houden  bij  een  kritische  lezing  van  dit  onderzoek.   §2.   Onmogelijkheid   tot   adopteren   voor   personen   ten   aanzien   van   wie   de   afstamming   vaststaat     25.   Volgens  artikel  344-­‐2  BW  is  de  adoptie  onmogelijk  door  een  persoon  ten  aanzien  van  wie   de  afstamming  vaststaat.  Reeds  hoger  heb  ik  gewezen  op  de  leemte  die  bestond  onder  de                                                                                                               41

 De   voorwaarden   zijn   de   volgende:   1)   De   adoptie   moet   berusten   op   wettige   redenen   en   geschieden   in   het   hoger   belang   van   het   kind   (art.   344-­‐1   BW),   2)   Er   mogen   geen   oorspronkelijke   afstammingsbanden   bestaan   tussen  de  adoptant  en  de  geadopteerde  (art.  344-­‐2  BW),  3)  De  adoptant  moet  bekwaam  en  geschikt  zijn  om  te   adopteren   (art.   346-­‐1   en   346-­‐2   BW),   4)   De   rechter   dient   alle   wettige   belangen   te   verrekenen   (art.   1231-­‐13,   eerste  lid  Ger.W.),  5)  Bijzondere  vereisten  gelden  met  betrekking  tot  de  leeftijd  van  adoptant  en  adoptandus   (art.   345   BW,   art.   348-­‐3   BW   en   art.   355   BW),   het   al   dan   niet   in   leven   zijn   van   deze   personen   (art.   1231-­‐20   Ger.W.)   alsook   hun   burgerlijke   staat   (art.   343,   §1,   a)   BW),   6)   Bepaalde   personen   dienen   bovendien   toe   te   stemmen   in   de   adoptie   alvorens   deze   kan   uitgesproken   worden   (art.   348-­‐11   tot   348-­‐11   BW);   zie   ook   F.   SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  442-­‐446,  nrs.  6-­‐18.   42  C.   CASTELEIN,   “Grondvoorwaarden   voor   adoptie”   in   P.   SENAEVE   en   F.   SWENNEN   (eds.),   De   hervorming   van   de   interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (1)  11,  nr.  20.   43  Artikel  21  verdrag  inzake  de  rechten  van  het  kind  van  20  november  1989,  BS  17  januari  1992,  805,  i.w.tr.  27   januari  1992  (hierna:  IVRK).  

  11  

  wet   van   1987   en   die   leidde   tot   onzekerheid   met   betrekking   tot   het   behoud   van   de   verwantschapsbanden   ten   aanzien   van   de   oorspronkelijke   ouder   na   volle   stiefouderadopties.44  Zoals  ook  daar  benadrukt,  bestempelde  het  Arbitragehofde  de  regeling   als   discriminatoir   in   de   mate   dat   er   werd   geïnterpreteerd   dat   de   banden   met   de   ouder   in   geval   van   adoptie   door   de   echtgenoot   van   die   ouder   worden   verbroken. 45  In   het   tegenovergestelde  geval  zag  zij  geen  probleem.  De  wetgever  besloot  met  de  invoering  van   de   nieuwe   adoptiewet   duidelijkheid   te   scheppen   omtrent   de   situatie.   Ten   behoeve   van   de   rechtszekerheid   wordt   voortaan   bepaald   dat   een   kind   niet   kan   worden   geadopteerd   door   een  ouder  van  wie  de  afstamming  reeds  vaststaat.  Daarnaast  volgt  uit  artikel  356-­‐1,  derde   lid  BW  dat  na  volle  stiefouderadoptie  de  kinderen  niet  ophouden  te  behoren  tot  de  familie   van   de   oorspronkelijke   ouder.   Bovendien   heeft   de   wetgever   met   de   letterlijke   invoering   van   deze   bepaling   in   artikel   344-­‐2   BW   willen   verhinderen   dat   dit   type   adopties   voortaan   zou   worden   aangewend   met   het   enkele   doel   om   de   andere   biologische   ouder   buiten   spel   te   zetten.46   A.  Onnauwkeurige  definiëring  van  het  begrip  afstamming     26.   De  wetgever  is  enigszins  onnauwkeurig  omgesprongen  met  de  definiëring  van  het  begrip   afstamming.  De  wet  geeft  zelf  geen  aanwijzingen  omtrent  de  invulling  van  het  begrip.  Uit  de   parlementaire  voorbereiding  blijkt  weliswaar  dat  met  het  begrip  afstamming  de  biologische   afstamming   en   niet   de   adoptieve   afstamming   wordt   bedoeld. 47  Deze   stelling   is   eerder   ongelukkig,   aangezien   het   Belgisch   afstammingsrecht   aan   de   biologische   afstamming   geen   enkele   juridische   waarde   toekent.   Het   vermoeden   van   vaderschap   in   hoofde   van   de   echtgenoot  van  de  moeder  vormt  hier  een  uitstekend  voorbeeld  van.  Een  vrouw  kan  immers   bevallen   van   een   kind   waarvan   haar   man   niet   de   biologische   vader   is,   doch   ingevolge   artikel   315  BW  zal  hij  als  juridische  vader  worden  aanzien.  Bovendien  neemt  men  in  het  algemeen   aan   dat   de   biologische   of   genetische   ouder   wél   moet   kunnen   adopteren.   Een   voorbeeld   kan   worden   gevonden   in   de   situatie   die   ontstaat   na   draagmoederschap.   In   dit   bijzonder   geval   staan   wensouders   vaak   hun   genetisch   materiaal   af   in   het   kader   van   hoogtechnologisch   draagmoederschap.   Hierbij   ontstaat   een   zwangerschap   waarbij   de   draagmoeder   niet   de   genetische   moeder   van   het   kind   is,   maar   zich   wel   verbindt   tot   het   dragen   van   een   kind.   Bijgevolg   kan   men   zich   afvragen   wie   in   dergelijke   situaties   als   biologische   moeder   moet   worden  aanzien.  Volgens  mij  kan  men  argumenteren  dat  er  twee  biologische  moeders  zijn.   Enerzijds   de   vrouw   die   bevallen   is   van   het   kind   en   anderzijds   de   vrouw   die   genetisch   materiaal   heeft   afgestaan.   Toch   zal   ingevolge   het   geldend   afstammingsrecht   slechts   de   eerste  moeder  ook  de  juridische  (oorspronkelijke)  moeder  kunnen  worden.  De  afstamming   ten   aanzien   van   de   genetische   (wens)moeder   kan   enkel   door   adoptie   worden   vastgesteld.   Volgt   men   de   strikte   lezing   van   het   begrip   afstamming,   zoals   gegeven   in   de   parlementaire   voorbereiding,  dan  komt  men  tot  een  ongeoorloofde  discriminatie  waarbij  de  genetische  (en   dus  biologische)  moeder,  die  niet  is  bevallen  van  het  kind,  nooit  dat  kind  kan  adopteren.  Ook   de  genetische  vader  dient  vaak  zijn  toevlucht  te  nemen  tot  de  adoptie.  Door  het  vermoeden   van   vaderschap   zal   de   echtgenoot   van   de   draagmoeder   de   juridische   vader   van   het   kind                                                                                                               44

 Supra  nr.  10.    Arbitragehof  6  november  1997,  nr.  67/97,  JLMB  1998,  1192,  noot  D.  PIRE  en  Not.Fisc.M.  1998,  148,  noot  I  VAN   OPSTAL.   46  I.  LAMMERANT,  A.  OTTEVAERE  en  M.  VERWILGHEN,  “Le  nouveau  droit  fédéral  de  l’adoption”,  RTDF  2006,  (77)  83.   47  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  20.   45

  12  

  worden.  Dit  heeft  tot  gevolg  dat  prenatale  erkenning  uitgesloten  is.  De  enige  mogelijkheid   voor  de  genetische  (en  dus  biologische)  wensvader  om  een  afstammingsband  te  creëren  ten   aanzien  van  het  kind  zal,  naast  betwisting  van  het  vaderschap,  eveneens  de  adoptie  zijn.  Er   wordt   hier   dus   een   categorie   van   personen   gecreëerd   die   nooit   een   afstammingsband   kan   vestigen   ten   aanzien   van   het   kind   waarmee   zij   genetisch   verwant   zijn,   terwijl   alle   andere   vergelijkbare   categorieën   van   personen   steeds   aanspraak   kunnen   maken   op   een   afstammingsband.  Afhankelijk  van  het  geval  kunnen  deze  laatsten  hun  toevlucht  nemen  tot   de   oorspronkelijke   afstamming   dan   wel   tot   de   adoptie.   Voor   de   genetische   wensouders   blijken   beiden   onmogelijk.   Genetisch   verwantschap   leidt   tot   het   bestaan   van   biologische   afstammingsbanden.  Bij  toepassing  van  de  interpretatie  van  het  begrip  afstamming  in  artikel   344-­‐2   BW,   zoals   vooropgesteld   in   de   parlementaire   voorbereiding,   kunnen   zij   het   kind   waarmee  deze  biologische  afstammingsbanden  bestaan  niet  adopteren.     27.   Hieruit   kan   men   concluderen   dat   de   onnauwkeurige   definiëring   van   het   begrip   afstamming  problemen  kan  opleveren  in  het  licht  van  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel.   Dergelijke   problemen   ontstaan   zeker   bij   toepassing   van   de   door   de   wetgever   vooropgestelde  interpretatie.  In  de  mate  dat  men  echter  zou  interpreteren  dat  het  gaat  om   een   afstamming   die   vaststaat   ingevolge   de   regels   die   gelden   inzake   de   oorspronkelijke   afstamming   (art.   312   t.e.m.   320   BW)   is   de   bepaling   niet   in   strijd   met   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel.   Indien   men   interpreteert,   zoals   geopperd   in   de   parlementaire   voorbereiding,  dat  het  gaat  om  de  biologische  afstamming,  ontstaan  wel  problemen.  Zonder   redelijke  verantwoording  worden  immers  een  volledige  categorie  van  personen  uitgesloten   van   de   mogelijkheid   om   enige   afstammingsband   te   scheppen.   De   genetische   wensouders   worden   hier   gediscrimineerd   nu   zij   noch   via   de   oorspronkelijke   afstamming,   noch   via   de   adoptieve  afstamming  het  kind  kunnen  adopteren  in  het  kader  van  draagmoederschap.  Een   koppel  dat  kiest  voor  laagtechnologisch  draagmoederschap,  waarbij  de  draagmoeder  wel  de   genetische  moeder  is,  zal  ingevolge  deze  bepaling  niet  worden  uitgesloten  van  de  adoptie  en   kan  dus  wel  aanspraak  maken  op  een  afstammingsband  ten  aanzien  van  het  kind.  Het  lijkt   mij  dan  ook  opportuun  dat  men  in  artikel  344-­‐2  BW  duidelijkheid  zou  scheppen  en  verwijzen   naar  de  afstamming  die  ingevolge  de  regels  inzake  de  oorspronkelijke  afstamming  (art.  312   t.e.m.  320  BW)  tot  stand  is  gekomen.   B.  Commercieel  draagmoederschap  en  adoptie     28.   Over   het   algemeen   aanvaardt   men   echter   dat   de   adoptie   door   de   genetische   ouders   moet   mogelijk   zijn,   vooral   wegens   ontstentenis   van   een   wettelijke   regeling   van   het   draagmoederschap.   Toch   zijn   er   uitspraken   bekend   van   rechters   die   voornamelijk   in   het   kader  van  commercieel  draagmoederschap48  oordelen  dat  het  “via  adoptie  verdoezelen  van   de   koop/verkoop   van   een   kind   een   onwettige   reden   is”. 49  Daarnaast   blijkt   dat   lagere  

                                                                                                            48

 Commercieel  draagmoederschap  verschilt  van  altruïstisch  draagmoederschap  aangezien  de  draagmoeder  in   dat   laatste   geval   niet   het   oogmerk   heeft   om   zich   te   verrijken   met   de   draagmoederschap.   Bij   commercieel   draagmoederschap  stelt  een  vrouw  als  het  ware  haar  lichaam  ter  beschikking  in  ruil  voor  meer  dan  alleen  een   onkostenvergoeding;  zie  over  deze  fenomenen  ook:  L.  PLUYM,  “De  invloed  van  draagmoederschap  op  adoptie”   (noot  onder  Gent  (Jk)  30  april  2012),  T.Fam.  2013,  (142)  143.   49  Gent  (Jk)  30  april  2012,  T.Fam.  2013,  140,  noot  L.  PLUYM.  

  13  

  rechtbanken   in   dergelijke   situaties   het   commercieel   draagmoederschap   niet   als   hinderpaal   zien.50       In  de  doctrine  wees  men  terecht  op  de  inconsistentie  die  ontstaat  na  een  weigering  van  de   adoptie  omwille  van  het  loutere  feit  dat  een  commerciële  draagmoederschapsovereenkomst   aan  de  basis  ligt.  Hierdoor  ontstaat  vaak  een  situatie  die  niet  in  het  belang  van  het  kind  is.   Het  kind  moet  opgevoed  worden  door  een  ouder  die  het  niet  wenste  en  de  ouders  die  het   wel   wensen   kunnen   hun   afstammingsband   niet   in   rechte   vastleggen.   Bovendien   wordt,   nu   men   de   adoptie   afhankelijk   stelt   van   de   afwezigheid   van   een   commerciële   draagmoederschapsovereenkomst,   hiermee   een   bijkomende   grondvoorwaarde   gecreëerd.   Dit   leidt   tot   een   ongelijke   behandeling   van   vergelijkbare   categorieën   van   personen,   aangezien   voor   de   adoptie   van   kinderen   die   niet   geboren   zijn   ingevolge   een   draagmoederschapsovereenkomst,  geen  dergelijke  voorwaarde  wordt  opgelegd.51   §3.  Adoptiebekwaamheid  en  adoptiegeschiktheid     29.  Volgens  artikel  346-­‐1,  eerste  lid  BW  moeten  de  adoptant  of  de  adoptanten  die  een  kind   wensen  te  adopteren  bekwaam  en  geschikt  zijn  om  te  adopteren.     De   dubbele   voorwaarde   zoals   hierboven   geschetst,   situeert   zich   zowel   binnen   het   materieelrechtelijke  luik  als  binnen  het  procedurele  luik  van  het  adoptierecht.  De  wet  vereist   uitdrukkelijk   dat   potentiële   adoptanten   zowel   bekwaam   als   geschikt   moeten   zijn   om   een   kind   te   adopteren.   De   term   adoptiebekwaamheid   slaat   op   een   juridische   beoordeling   omtrent   het   vervuld   zijn   van   alle   wettelijke   grondvoorwaarden   voor   adoptie.   Technisch-­‐ juridisch   is   dit   uiteindelijk   een   vrij   nutteloos   begrip.52  De   adoptiegeschiktheid   daarentegen,   gaat   over   de   zogenaamde   vereiste   sociaalpsychologische   eigenschappen   waarover   de   adoptant,   overeenkomstig   artikel   346-­‐1,   tweede   lid   BW   dient   te   beschikken.   De   beoordeling   van  de  geschiktheid  gebeurt  op  bevel  van  de  jeugdrechter  in  het  kader  van  een  zogenaamd   maatschappelijk  onderzoek  (art.  1231-­‐6,  tweede  lid  Ger.W.).  Op  basis  daarvan  probeert  de   rechter  een  oordeel  te  vormen  over  de  persoonlijke,  familiale  en  medische  situatie  van  de   adoptant,   alsook   over   zijn   beweegredenen.53  De   bevoegdheid   van   de   jeugdrechter   vloeit   voort   uit   de   beperking   van   de   bekwaamheids-­‐   en   geschiktheidsvereiste   tot   de   situatie   waarin   een   kind   (of   zoals   de   wet   zelf   verduidelijkt:   een   persoon   van   minder   dan   18   jaar)   wordt   geadopteerd.54  Het   staat   de   rechtbank   echter   vrij   om,   in   zoverre   zij   dat   nuttig   acht,   ook   in   het   kader   van   de   adoptie   van   meerderjarigen   een   maatschappelijk   onderzoek   te   bevelen  (art.  1231-­‐5,  tweede  lid  Ger.W).     30.   Ook   hierbij   kunnen   problemen   ontstaan   in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel.   Met   betrekking   tot   de   geschiktheidsprocedure   en   de   intensiteit   ervan                                                                                                               50

e

e

 Jeugdrb.   Antwerpen   (7   k.)   22   april   2010,  T.Fam.   2012,   43,   noot   L.PLUYM;   Jeugdrb.   Hoei   (11   k.)   22   december   2011,  RTDF  2012,  403,  noot  van  de  redactie.   51 L.  PLUYM,  “De  invloed  van  draagmoederschap  op  adoptie”  (noot  onder  Gent  (Jk)  30  april  2012),  T.Fam.  2013,   (142)  147,  nr.  20.   52  P.  SENAEVE,  Compendium  van  het  personen-­‐  en  familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  310,  nr.  836.   53  D.  PIRE  ,  Droit  des  familles,  Luik,  Anthemis,  2007,  137.   54  Deze  bevoegdheid  verschuift  vanaf  1  september  2014  naar  de  familierechtbank.  In  dit  onderzoek  beperken  ik   me  tot  de  huidige  situatie;  Zie:  Wet  30  juli  2013  betreffende  de  invoering  van  een  familie-­‐  en  jeugdrechtbank,   BS  27  september  2013,  i.w.tr.  1  september  2014.  

  14  

  maakt   de   wet   bepaalde   onderscheiden.   Vooreerst   kan   men   zich   vragen   stellen   bij   de   (on)geoorloofdheid   van   de   verregaande   geschiktheidsprocedure   bij   interlandelijke   adoptie   ten   opzichte   van   de   veel   beperktere   procedure   bij   interne   adoptie.   Daarnaast   worden   adoptanten   in   endofamiliale   adopties   duidelijk   begunstigd   ten   aanzien   van   andere   kandidaat-­‐adoptanten.   Ten   slotte   behandelt   de   wet   in   dit   opzicht   de   adoptie   van   de   meerderjarigen   gunstiger   dan   deze   van   de   minderjarigen.   In   al   deze   situaties   lijkt   een   onderzoek  naar  de  geoorloofdheid  van  het  gemaakte  onderscheid  relevant.     A.  Grondiger  geschiktheidsonderzoek  bij  interlandelijke  adoptie   1.  Een  duidelijk  verschil  in  behandeling  tussen  beide  procedures     31.   Het   onderwerpen   van   de   toekomstige   adoptanten   aan   een   geschiktheids-­‐   en   bekwaamheidscontrole   is   een   rechtstreeks   gevolg   van   de   implementatie   van   het   Haags   adoptieverdrag.   Een   dergelijke   controle   bestond   vooralsnog   niet   in   het   Belgisch   adoptierecht.  De  wetgever  meende  dat  wanneer  een  internationaal  verdrag  voorziet  in  een   dusdanige  bescherming  van  de  rechten  van  het  kind,  deze  bescherming  altijd  moet  gelden,   ongeacht   of   het   gaat   om   een   interne,   dan   wel   om   een   interlandelijke   adoptie.55  Bijgevolg   werd  de  bekwaamheids-­‐  en  geschiktheidsvereiste  niet  alleen  ingevoerd  met  betrekking  tot   de   door   het   verdrag   beoogde   internationale   adoptie,   maar   voorzag   men   ze   ook   voor   de   interne   adoptie.   De   wetgever   wou   met   andere   woorden   een   zo   hoog   mogelijk   niveau   van   gelijke   bescherming   bieden   aan   kinderen   binnen   een   interlandelijke   adoptie   en   deze   binnen   een  interne  adoptie.  Toch  is  het  m.i.  enigszins  betwijfelbaar  of  de  gelijkheid  in  die  mate  werd   doorgevoerd,  dat  men  ze  ook  in  de  praktijk  kan  bereiken.     32.  Hoewel  de  focus  van  deze  masterproef  op  de  interne  adoptieprocedure  ligt,  wens  ik  hier   te  wijzen  op  de  strengere  procedureregels  die  gelden  voor  de  interlandelijke  adoptie.  Zoals   hierboven   benadrukt,   geldt   de   geschiktheidsvereiste   als   grondvoorwaarde   voor   beide   adoptievormen.   Desalniettemin   koos   de   wetgever   voor   een   wezenlijk   verschillende   procedurele   aanpak   m.b.t.   de   vaststelling   van   deze   geschiktheid.56  Uit   een   letterlijke   lezing   van   artikel   1231-­‐6   Ger.W.   (interne   adoptie)   in   vergelijking   met   de   artikelen   1231-­‐27   t.e.m.   1231-­‐33   Ger.W.   (interlandelijke   adoptie)   blijkt   dat   de   procedure   tot   vaststelling   van   de   adoptiegeschiktheid   veel   eenvoudiger   gehouden   is   voor   de   interne   dan   voor   de   interlandelijke  adoptie.       Enerzijds   bestaat   er   voor   de   binnenlandse   adoptie   maar   één   enkele   procedure,   waarbij   de   rechter   zowel   de   geschiktheid   nagaat,   de   adopteerbaarheid   van   het   kind   controleert   en   in   voorkomend   geval   de   adoptie   uitspreekt.   De   interlandelijke   adoptie   daarentegen   voorziet   in   drie   verschillende   procedures,   waarbij   respectievelijk   de   beoordeling   van   de   adoptiegeschiktheid,   de   controle   op   de   adopteerbaarheid   van   het   kind   en   de   eigenlijke   adoptieprocedure   aan   bod   komen.   Anderzijds,   en   bovendien   ten   gevolge   van   dit   strikt   procedureel   verschil,   is   er   ook   een   inhoudelijk   verschil   in   de   beoordeling.   Bij   de   interne   adoptie  gaat  het  om  een  beoordeling  in  concreto,  die  na  de  zogenaamde  matching  van  het                                                                                                               55

 MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  12.   56  E.   WILLEMS   en   D.   TILLEMANS,   “Overzicht   van   rechtspraak   -­‐   De   controle   op   de   geschiktheid   van   de   kandidaat   adoptanten  om  te  adopteren”,  T.Fam.  2011,  (24)  27,  nr.  6.  

  15  

  kind  met  de  adoptant  gebeurt.57  Het  adoptief  kind  in  kwestie  is  immers  reeds  bekend  en  de   rechter  kan  alle  concrete  omstandigheden  omtrent  deze  laatste  in  aanmerking  nemen.  Bij  de   interlandelijke   adoptie   gebeurt   de   zogenaamde   matching   tussen   adoptant   en   adoptandus   pas   na   het   geschiktheidsonderzoek.   Het   verkrijgen   van   een   vonnis   waaruit   de   adoptiegeschiktheid   blijkt,   is   een   vereiste   voor   het   starten   van   de   eigenlijke,   latere   adoptieprocedure.  58  De   rechter   kan   in   zijn   beoordeling   dus   geen   rekening   houden   met   de   concrete   omstandigheden   waarin   het   kind   zich   bevindt   en   houdt   het   dan   ook   noodzakelijkerwijze   bij   een   beoordeling   in   abstracto.   De   focus   ligt   hierbij   vooral   op   de   kwaliteiten  van  de  adoptant  als  ouder  in  het  algemeen  en  niet  als  ouder  van  een  welbepaald   aangewezen  kind.       Concluderend   kan   men   stellen   dat   de   rechter   de   geschiktheid   van   de   adoptant   op   een   verschillende   wijze   toetst   en   beoordeelt   naargelang   het   gaat   om   een   interne   dan   wel   om   een   interlandelijke   adoptie.   In   het   eerste   geval   gebeurt   de   beoordeling   in   concreto   m.b.t.   een  specifiek,  nominatim  aangewezen  kind,  als  onderdeel  van  één  enkele  adoptieprocedure.   De  beoordeling  bij  de  interlandelijke  adoptie  zal  dan  weer  in  abstracto  gebeuren,  binnen  het   kader   van   een   afzonderlijke   procedure,   die   bovendien   verplicht   moet   worden   doorlopen   voorafgaand  aan  de  eigenlijke  vaststelling  van  de  adoptie.     33.   Het  verschil  in  behandeling  tussen  de  interne  en  de  interlandelijke  procedure,  met  een   duidelijk   striktere   visie   bij   de   interlandelijke   adoptie,   doet   m.i.   vragen   rijzen   omtrent   de   verenigbaarheid  met  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel.  Hoger  wees  ik  er  reeds  op  dat   de   wetgever   vond   dat   kinderen   eenzelfde   waarborg   dienden   te   genieten   wat   betreft   de   bescherming   van   de   internationale   rechten   van   het   kind   in   dergelijke   procedures.59  Door   slechts   een   gelijke   grondvoorwaarde   van   adoptiegeschiktheid   voor   beiden   in   te   schrijven,   doch  niet  in  een  evenwaardige  controleprocedure  ervan  te  voorzien,  ging  de  wetgever  hier   enigszins   voorbij   aan   zijn   vooropgestelde   streefdoel.   Een   kritische   beoordeling   van   deze   ongelijke   behandeling   in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   is   hier   aangewezen.   2.  De  verhoogde  risicofactor  als  redelijke  verantwoording?       34.   Een   strenge   geschiktheidsprocedure   is   inderdaad   verantwoord   gezien   de   verregaande   impact  van  het  grensoverschrijdend  aspect  van  de  interlandelijke  adoptie.  De  vraag  is  echter   of   deze   strenge   procedure   en   de   voorafgaande   vereiste   van   een   geschiktheidsvonnis,   dat   geveld   wordt   rekening   houdend   met   een   door   de   rechter   bevolen   maatschappelijk   onderzoek,  niet  sowieso  voor  beide  adoptievormen  zou  moeten  gelden.       35.   Bepaalde   rechtsleer   verwijst   in   deze   kwestie   naar   de   hogere   risicofactor   die   aanwezig   zou  zijn  bij  de  interlandelijke  adoptie.  Het  afzonderlijke  en  voorafgaand  geschiktheidsvonnis   draagt   volgens   deze   strekking   bij   tot   een   betere   inschatting   van   de   mogelijke   risico’s   en   kansen   die   verbonden   zijn   aan   de   plaatsing   van   een   buitenlands   adoptiekind   in   het   adoptiegezin.   De   adoptant   moet   in   staat   zijn   om   een   kind   met   een   verhoogd   risico   op   te                                                                                                               57

 I.  MARTENS,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  (338)  348,  nr.  47.    I.  MARTENS,  “Adoptie”  in  G.  VERSCHELDEN,  S.   BROUWERS,   K.   BOONE,   I.   MARTENS  en  K.   VERSTRAETE  (eds.),  “Overzicht   rechtspraak.  Familierecht  (2001-­‐2006)”,  TPR  2007,  (233)  239,  nr.  167.   59  Supra  nr.  31.   58

  16  

  voeden.60  De   teksten   in   kwestie   geven   echter   geen   uitleg   omtrent   de   invulling   van   dat   verhoogd  risico.  Waarschijnlijk  doelt  men  op  de  hogere  risico’s  die  aanwezig  zouden  zijn  bij   een   interlandelijke   adoptie   nu   het   kind   in   dat   geval   niet   alleen   familiale   maar   ook   culture   en   etnische   grenzen   doorkruist.   Een   verwijzing   naar   deze   verhoogde   risicofactor   als   redelijke   verantwoording   voor   de   strenge,   wezenlijk   verschillende   procedure   bij   interlandelijke   adoptie   is   enigszins   controversieel.   Men   zou   hieruit   immers   moeten   afleiden   dat   het   verhoogd  risico  niet,  of  alleszins  minder,  aanwezig  is  bij  interne  adoptie.       Ten  gevolge  van  een  adoptie  wordt  een  kind  naar  mijn  mening  steeds  geconfronteerd  met   een   verhoogd   risico.   De   intrafamiliaire   bewegingen   die   het   kind   moet   ondergaan,   hebben   minstens  een  even  grote  impact  als  de  interculturele  bewegingen.  Het  is  onredelijk  om  aan   te   nemen   dat   kinderen   sowieso   minder   risico’s   moeten   trotseren   omdat   ze   niet   afkomstig   zijn  uit  een  ander  land.  Bij  elke  vorm  van  adoptie  keert  steeds  hetzelfde  proces  terug.  Een   buitenstaander   moet   worden   opgenomen   in   een   nieuw   gezin,   een   nieuwe   familie   en   een   nieuwe  omgeving.  Het  is  al  helemaal  kort  door  de  bocht  om  enkel  raciale  overwegingen  in   acht  te  nemen.  Een  kind  uit  een  andere  etnische  achtergrond  wordt  inderdaad  met  bepaalde   risico’s  geconfronteerd.  Maar  ook  wanneer  men  uit  een  gelijkaardige  etnische  achtergrond   komt,  kan  men  aanzien  worden  als  buitenstaander.  Zo  kan  men  denken  aan  de  situatie  waar   er   reeds   biologische   kinderen   in   het   gezin   aanwezig   zijn   die   het   adoptiekind   als   een   buitenstaander  zien.  Dit  inherent  risico  van  de  adoptie  komt  overigens  tot  uiting  in  artikel  20   IVRK  dat  de  staten  de  verantwoordelijkheid  oplegt  om  in  te  staan  voor  de  bescherming  van   de   zogenaamde   kinderen   buiten   hun   gezin.   Deze   kinderen   kunnen   niet   opgroeien   in   hun   eigen   gezinsmilieu   en   moeten   daarom   een   bijzondere   bescherming   genieten.   Het   verdrag   maakt   hierbij   geen   enkel   onderscheid   naargelang   de   nationaliteit   of   etnische   achtergrond   van  het  kind.       De  inschrijving  van  de  geschiktheidsvoorwaarde  als  grondvoorwaarde  voor  de  adoptie  is  een   realisatie   van   deze   verantwoordelijkheid.61  De   bescherming   van   deze   kinderen   moet   m.i.   gelden   ongeacht   of   zij   het   voorwerp   uitmaken   van   een   interlandelijke   overbrenging.   Een   betere   bescherming   van   een   bepaalde   categorie   van   kinderen   buiten   hun   gezin   lijkt   geenszins  in  overeenstemming  met  het  IVRK.  Uit  het  verdrag  blijkt  een  duidelijke  noodzaak   aan   bescherming   voor   alle   kinderen   die   ontwricht   zijn   uit   een   gezin.   Hieruit   kan   men   impliciet   afleiden   dat   er   een   inherent   risico   bestaat   voor   alle   adopties,   aangezien   de   ontwrichting   bij   alle   adopties   optreedt.   Concluderend   durf   ik   te   stellen   dat   ook   de   waarborgen   en   bescherming   gelijk   moeten   zijn   voor   alle   adopties.   Een   verhoogd   risico   manifesteert   zich   niet   alleen   t.g.v.   interlandelijke   overbrenging   van   het   kind,   maar   is   inherent  verbonden  met  de  ontwrichting  uit  het  gezin  (zowel  intern  als  interlandelijk).     36.   Bij   endofamiliale   adopties   kan   men   de   verminderde   risico’s   wel   ter   verantwoording   inroepen.   Bij   stiefouder-­‐   of   partneradoptie   vormen   het   kind   en   de   adoptant   reeds   een   (feitelijk)   gezin   en   strekt   de   adoptie   slechts   tot   een   juridische   bevestiging   van   een   reeds   bestaande  situatie.  Ook  in  het  geval  van  grootouderadoptie  kan  men  ervan  uitgaan  dat  het   kind   en   de   adoptant   reeds   een   nauwe   band   hebben   of   binnen   een   feitelijk   bestaande   gezinssituatie  leven.  De  zogenaamde  verhoogde  risico’s  zijn  hier  niet  aanwezig  en  een  streng                                                                                                               60

 E.   WILLEMS   en   D.   TILLEMANS,   “Overzicht   van   rechtspraak   -­‐   De   controle   op   de   geschiktheid   van   de   kandidaat   adoptanten  om  te  adopteren”,  T.Fam  2011,  (24)  36,  nr.  30.   61  I.  LAMMERANT,  A.  OTTEVAERE  en  M.  VERWILGHEN,  “Le  nouveau  droit  fédéral  de  l’adoption”,  RTDF  2006,  (77)  87.  

  17  

  geschiktheidsonderzoek   is   hier   niet   nodig.   Artikel   346-­‐2,   derde   lid,   1°   BW   bepaalt   dat   de   adoptant  voor  deze  adopties  geen  verplicht  maatschappelijk  onderzoek  moet  ondergaan.  De   feitelijk   bestaande   gezinssituaties   zoals   hierboven   omschreven,   kunnen   echter   ook   voorkomen   buiten   de   strikt   familiale   context.   Een   uitstekend   voorbeeld   hiervan   zijn   de   adopties  door  pleegouders  of  voogden  die  reeds  lange  tijd  een  kind  opvoeden  waarmee  zij   meestal   niet   verwant   zijn.   Deze   situaties   werden   eveneens   in   aanmerking   genomen   en   door   artikel  346-­‐2,  derde  lid,  2°  BW  vrijgesteld  van  het  verplicht  maatschappelijk  onderzoek.       37.   Samenvattend   kan   men   de   zogenaamde   verhoogde   risicofactor   omschrijven   als   een   inherent   verschijnsel   van   elke   adoptie,   ongeacht   of   deze   een   interlandelijke   overbrenging   van  het  kind  veronderstelt.  Bij  adopties  die  geschieden  binnen  familiale  relaties  of  die  louter   strekken   tot   de   juridische   bevestiging   van   een   feitelijk   bestaande   gezinssituatie   blijkt   deze   risicofactor   minder   of   niet   aanwezig   te   zijn.   De   wet   behandelt   deze   situaties   terecht   op   soepelere   wijze.62  Toch   heeft   de   wetgever   ervoor   gekozen   om   ook   alle   kinderen   die   het   voorwerp   uitmaken   van   een   interne   adoptie   minder   procedurele   garanties   te   bieden   dan   diegene  die  het  voorwerp  uitmaken  van  een  interlandelijke  adoptie.  Men  kan  de  afwezigheid   van   een   verhoogde   risicofactor   hier   bezwaarlijk   als   redelijke   verantwoording   inroepen,   nu   het   verhoogd   risico   inherent   is   aan   zowel   de   bij   interne   als   de   interlandelijke   adoptie   aanwezig.   3.  Een  veralgemeende  afzonderlijke  en  abstracte  procedure  als  alternatief?     38.  Het  voorontwerp  van  de  wet  van  2003  voorzag  voor  de  interne  adoptie  wél  een  abstract   oordeel   in   een   afzonderlijke   procedure.63  Desalniettemin   is   de   wetgever,   op   aanraden   van   de  Raad  van  State,  niet  zo  ver  gegaan  en  hield  men  het  bij  een  concrete  beoordeling,  op  het   moment  dat  er  reeds  een  adoptievoornemen  is.64       De   Raad   van   State   was   van   mening   dat   een   abstracte,   afzonderlijke   procedure   niet   steeds   toelaat   dat   de   adoptie   plaatsvindt   in   het   hoger   belang   van   het   kind.   De   beoordeling   geschiedt  zonder  over  een  concreet  en  bijzonder  dossier  te  beschikken  met  betrekking  tot   het   te   adopteren   kind.   Bijgevolg   zou   geen   enkele   rechter   na   een   negatief   geschiktheidsoordeel  nog  op  die  eerdere  beslissing  kunnen  terugkomen.  Het  gaat  namelijk   om  twee  verschillende  procedures,  waarbij  de  rechter  in  de  uiteindelijke  adoptieprocedure   geen  beslissingsbevoegdheid   heeft  omtrent  het  eerder  gevelde  geschiktheidsoordeel.  Toch   is   het   mogelijk   dat   een   rechter   tot   de   conclusie   komt   dat   de   adoptie   met   betrekking   tot   een   specifiek  kind  wel  opportuun  zou  geweest  zijn  op  basis  van  concrete  en  bijzondere  gegevens   met  betrekking  tot  dat  kind,  zoals  die  naderhand  zijn  gebleken.65       Deze  reden  lijkt  mij  geen  voldoende  verantwoording  om  op  algemene  wijze  te  besluiten  tot   de   niet-­‐invoering   van   een   afzonderlijke,   abstracte   procedure   bij   interne   adopties.   De   dossiers   waar   een   beoordeling   in   concreto   nodig   is,   in   het   licht   van   een   reeds   nominatim   aangewezen   kind,   werden   in   het   voorontwerp   van   de   verplichte   voorafgaandelijke                                                                                                               62

 Art.  346-­‐2,  derde  lid  BW.    Voorontwerp   van   wet   tot   hervorming   van   de   adoptie   voorgelegd   aan   het   advies   van   de   Raad   van   State,   Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  109.   64  F.  SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  444,  nr.  14.   65  Adv.  RvS  van  29  mei  2000  bij  het  voorontwerp  van  wet  tot  hervorming  van  de  adoptie,  Parl.St.  Kamer  2000-­‐ 01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  146.   63

  18  

  procedure   vrijgesteld. 66  Het   gaat   hier   om   dezelfde   categorieën   die   op   heden   worden   vrijgesteld  van  een  maatschappelijk  onderzoek  in  artikel  346-­‐2,  derde  lid,  1°  BW.  Dergelijke   vrijstelling,  zij  het  met  een  aanvulling  in  de  lijn  van  de  situatie  in  artikel  346-­‐2,  derde  lid,  2°   BW  (met  betrekking  tot  de  adopties  door  personen  die  met  de  adoptant  reeds  een  feitelijk   gezin   vormen   of   een   bijzondere   affectieve   en   sociale   band   hebben)   lijkt   opportuun   in   het   licht   van   de   hierboven   reeds   besproken   verminderde   risico’s.   Hoewel   deze   tweede   aanvulling   nu   in   de   tekst   van   artikel   346-­‐2,   derde   lid,   2°   BW   terug   te   vinden   is,   zag   het   voorontwerp  deze  situatie  over  het  hoofd  wat  betreft  de  uitzonderingen  op  het  voorstel  om   een   veralgemeende   abstracte   procedure   in   te   voeren.   Om   redenen   van   gelijkheid   had   de   wetgever  volgens  mij  beter  het  voorontwerp  gevolgd  en  aldus  voorzien  in  een  algemene  en   abstracte   procedure   voor   zowel   de   interne   als   de   interlandelijke   adoptieprocedure.   Omwille   van   de   verminderde   risico’s   dienaangaande,   had   men   hierbij   idealiter   in   een   uitzonderingsregime  moeten  voorzien  in  de  lijn  van  wat  nu  geldt  in  artikel  346-­‐2,  derde  lid   BW.     39.   Een   van   de   argumenten   die   in   het   Haags   adoptieverdrag   werd   opgeworpen   ter   verdediging  van  de  voorafgaandelijke  geschiktheidsprocedure  bij  de  interlandelijke  adoptie,   was   de   nood   aan   interlandelijke   samenwerkingsverbanden.   De   verdeling   van   verantwoordelijkheden   tussen   de   staat   van   opvang   en   de   staat   van   herkomst   zou   geleid   hebben   tot   het   ontstaan   van   de   regeling   in   het   verdrag.   De   ene   staat   moet   hierbij   de   kwaliteiten  van  de  adopterende  partij  controleren  en  de  andere  staat  de  geschiktheid  van  de   te   adopteren   partij.   Deze   resultaten   moeten   dan   onderling   uitgewisseld   worden.   De   verdragsstaten   dienden   dus   gewoon   hun   procedureregels   in   die   zin   aan   te   passen,   maar   waren  niet  verplicht  ook  de  interne  adoptieregelen  te  wijzigen.67  Nogmaals  wens  ik  hier  te   benadrukken  dat  de  wetgever  zelf  heeft  aangegeven  dat  hij  een  zo  hoog  mogelijk  niveau  van   gelijke  bescherming  wenste  na  te  streven  voor  de  kinderen  die  het  voorwerp  uitmaken  van   een   adoptieprocedure,   zij   het   intern   dan   wel   interlandelijk.68  Dat   de   verdragsstaten   niet   verplicht   waren   de   procedure   ook   voor   interne   adopties   te   wijzigen   is   één   kant   van   de   medaille.  Toch  blijkt  de  eerbiediging  van  het  gelijkheidsbeginsel  en  de  fundamentele  rechten   van  het  kind  de  keerzijde  van  die  medaille  te  zijn.     Men   was   zich   bovendien   bewust   van   de   ongelijke   behandeling   die   door   dit   procedureel   verschil   ontstond.   De   Raad   was   van   mening   dat   een   goede   wetgeving   hetgeen   niet   vergelijkbaar   is,   ook   apart   moeten   regelen.69  De   interlandelijke   adopties   zouden   specifieke   problemen  doen  ontstaan,  precies  door  hun  grensoverschrijdend  karakter.  De  argumenten   die   de   Raad   van   State   hier   aanhaalt,   zijn   veel   plausibeler   dan   de   verantwoording   van   de   verhoogde   risicofactor   zoals   hierboven   besproken.   Volgens   de   Raad   moet   men   voor   de   interlandelijke  adoptie  een  geschiktheidsprocedure  voorzien  die  niet  alleen  rekening  houdt   met   de   noden   van   de   personen   (die   het   voorwerp   uitmaken   van   een   interlandelijke   overbrenging),   maar   ook   met   de   prerogatieven   van   de   staten   waarvan   die   personen                                                                                                               66

 Voorontwerp   van   wet   tot   hervorming   van   de   adoptie   voorgelegd   aan   het   advies   van   de   Raad   van   State,   Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  109.   67  Adv.  RvS  van  29  mei  2000  bij  het  voorontwerp  van  wet  tot  hervorming  van  de  adoptie,  Parl.St.  Kamer  2000-­‐ 01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  146.   68  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  12.   69  Adv.  RvS  van  29  mei  2000  bij  het  voorontwerp  van  wet  tot  hervorming  van  de  adoptie,  Parl.St.  Kamer  2000-­‐ 01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  149.  

  19  

  onderdanen  zijn.  Een  gelijkaardige  regeling  zou  volgens  hen  niet  het  meest  geschikte  model   zijn   voor   personen   die   zich   binnen   een   en   dezelfde   staat   bevinden.   Er   is   immers   op   geen   enkel   ogenblik   een   interlandelijke   overplaatsing   vereist,   noch   speelt   de   waarborg   voor   de   prerogatieven   van   verschillende   staten.   Desalniettemin   wringt   het   schoentje   m.i.   nog   steeds   op  het  vlak  van  de  bescherming  van  de  rechten  van  het  kind.  Deze  rechten  spelen  evenveel   in   beide   gevallen.   Vooral   omdat   ik   hierboven   reeds   heb   aangetoond   dat   interne   en   interlandelijke   adopties   aan   even   zware   risico’s   onderworpen   zijn,   moeten   zij   een   gelijke   bescherming   genieten.   Het   zou   dan   ook,   lijkt   mij,   beter   zijn   om   niet   zomaar   de   voorafgaandelijke   abstracte   procedure   af   te   schaffen,   maar   te   voorzien   in   een   ander   soort   abstracte  procedure,  waarbij  het  doorspelen  van  resultaten  tussen  staten  achterwege  wordt   gelaten.   Bovendien   heeft   de   voorafgaandelijke   procedure   zijn   nut   reeds   internationaal   bewezen  en  werd  zij  daarom  bevestigd  in  het  Haags  adoptieverdrag.  Het  is  dan  ook  de  enige   mogelijke   doeltreffende   procedure.   Elke   andere   procedure   zou   er   toe   kunnen   leiden   dat   men   de   rechter   voor   een   voldongen   feit   plaatst,   aangezien   de   adoptant   reeds   met   een   nominatief   aangewezen   kind   voor   hem   verschijnt.70  Opnieuw   en   volledigheidshalve   wijs   ik   op   de   uitzondering   die   men   zou   moeten   voorzien   voor   de   kinderen   die   reeds   een   feitelijk   gezin  vormen  met  hun  adoptant  en  de  endofamiliale  adopties.     40.   Het  volledig  schrappen  van  een  dergelijke  procedure  bij  binnenlandse  adopties  leidt  er   toe   dat   kinderen   in   het   licht   van   een   interlandelijke   adoptie   beter   beschermd   zijn.   Deze   adoptanten  moeten  voldoen  aan  een  geschiktheidstoets  ten  opzichte  van  elke  adoptievorm,   ongeacht   het   kind   waarover   het   gaat.   Ze   moeten   dus   beschikken   over   een   zogenaamde   algemene   adoptiegeschiktheid,   die   bij   wijze   van   spreken   de   mogelijkheid   inhoudt   om   elk   kind  op  te  voeden  (waar  en  in  welke  psychologische  of  sociale  situatie  het  zich  ook  bevindt).   Bij  interne  adopties  oordeelt  de  rechter  wanneer  het  kind  reeds  nominatim  is  aangewezen.   De   potentiële   adoptant   moet   slechts   in   staat   zijn   het   kind   in   kwestie   op   te   voeden   en   wordt   ook   enkel   op   basis   daarvan   beoordeeld.   Dergelijke   stelling   lijkt   mij   alleen   maar   gerechtvaardigd   voor   de   endofamiliale   adopties,   maar   deze   werden   in   het   voorontwerp   uitgesloten  van  de  voorafgaande,  abstracte  geschiktheidsprocedure.  De  uitsluiting  was  dan   ook  volledig  terecht,  zij  het  dat  zij  beter  zou  worden  uitgebreid  met  de  situatie  van  personen   die  een  kind  wensen  te  adopteren  met  wie  zij  reeds  het  dagelijkse  leven  delen  of  met  wie  ze   een   sociale   en   affectieve   band   hebben.   Een   terugkeer   naar   deze   voorgestelde   situatie,   rekening  houdend  met  de  gemaakte  opmerkingen,  is  de  enige  correcte  oplossing  in  het  licht   van  een  gelijke  bescherming  van  beide  categorieën  van  kinderen.   B.  Een  gunstregime  voor  endofamiliale  adopties     41.   De  jeugdrechtbank  beoordeelt  de  geschiktheid  op  grond  van  een  door  haar  te  bevelen   maatschappelijk  onderzoek  (art.  346-­‐2  BW).  Reeds  meerdere  malen  wees  ik  op  de  vrijstelling   van   het   maatschappelijk   onderzoek   voor   de   zogenaamde   endofamiliale   of   intrafamiliale   adopties  (art.  346-­‐2  derde  lid  BW).  De  rechter  kan  wel  steeds,  indien  hij  dit  nodig  acht,  een   maatschappelijk   onderzoek   bevelen.   Bovendien   betekent   de   vrijstelling   van   artikel   346-­‐2,   derde   lid   BW   niet   dat   de   adoptanten   ook   vrijgesteld   worden   van   de   geschiktheid   als   grondvoorwaarde.  Deze  personen  worden  door  de  wet  gewoon  vermoed  aan  een  bepaalde   concrete   adoptiegeschiktheid   te   voldoen   aangezien   zij   reeds   een   bepaalde   affectieve   of   educatieve  band  hebben  met  het  kind.  SWENNEN   vat  het  samen  als  volgt:  “Dat  onderzoek  –                                                                                                               70

 I.  LAMMERANT,  A.  OTTEVAERE  EN  M.  VERWILGHEN,  “Le  nouveau  droit  fédéral  de  l’adoption”,  RTDF  2006,  (77)  87.  

  20  

  niet   het   oordeel   –   mag   achterwege   blijven   bij   endofamiliale   adoptie.”71  Ze   moeten   nog   steeds   de   wettelijke   voorbereiding   doorlopen   hebben   en   blijven   dus   onderworpen   aan   de   geschiktheidscontrole.72  Bovendien   ligt   de   uiteindelijke   beoordeling   van   die   geschiktheid   in   de  handen  van  de  rechter,  al  dan  niet  op  basis  van  een  door  hem  bevolen  maatschappelijk   onderzoek.     De  wet  omschrijft  de  vrijgestelde  categorieën  van  personen  als  volgt:  “een  adoptant  die  een   kind   wenst   te   adopteren   dat   ofwel   met   hem,   met   zijn   echtgenoot,   ofwel   met   de   persoon   met  wie  hij  samenwoont,  zelfs  overleden,  verwant  is  tot  in  de  derde  graad;  of  met  wie  hij   reeds  het  dagelijkse  leven  deelt  of  met  wie  hij  reeds  een  sociale  en  affectieve  band  heeft”   (art  346-­‐2,  derde  lid,  1°  en  2°  BW).  Het  betreft  dus  o.m.  de  gevallen  van  stiefouderadoptie,   partneradoptie,  grootouderadoptie  etc.73  Toch  is  de  vrijstelling  volgens  mij  ruimer  dan  enkel   de   endofamiliale   adopties.   Artikel   346-­‐2,   derde   lid,   2°   BW   maakt   abstractie   van   elke   verwantschapsband   en   verwijst   naar   een   louter   sociale   en   affectieve   band   of   het   bestaan   van   een   feitelijke   gezinssituatie.   Daarom   betreft   het   m.i.   ook   de   adoptie   door   een   pleegouder   of   voogd   die   zich   samen   met   het   kind   reeds   in   een   feitelijke   gezinssituatie   bevindt.  Het  verschil  in  behandeling,  in  vergelijking  met  alle  andere  adoptanten,  is  hier  wel   redelijk   verantwoord   aangezien   er   in   deze   gevallen   reeds   een   feitelijke   gezinssituatie   (of   sociale   en   affectieve   band)   bestaat   tussen   adoptant   en   kind   of   een   voldoende   nauwe   verwantschap   aanwezig   is.   Deze   personen   steeds   onderwerpen   aan   een   maatschappelijk   onderzoek  zou  in  de  praktijk  veelal  leiden  tot  een  nutteloze  vertraging  van  de  procedure,  in   die  mate  dat  de  adoptant  door  de  bestaande  gezins-­‐  of  verwantschapsband  reeds  over  een   bepaalde  opvoedkundige  geschiktheid  beschikt.  Bovendien  ligt  het  laatste  oordeel  omtrent   de   geschiktheid   nog   steeds   bij   de   bevoegde   rechter   en   wordt   het   kind   dus   voldoende   beschermd  tegen  ongeschikte  kandidaat-­‐adoptanten.     C.  Het  facultatief  maatschappelijk  onderzoek  voor  de  meerderjarige  adoptandus     42.   Tenslotte   moeten   we   een   laatste   onderscheid   vaststellen   inzake   de   geschiktheids-­‐   en   bekwaamheidsvereiste.  De  wet  stelt  duidelijk  dat  de  adoptant  of  de  adoptanten  die  een  kind   wensen  te  adopteren  bekwaam  en  geschikt  moeten  zijn  om  te  adopteren  (art.  346-­‐1  BW).   Het   begrip   kind   in   de   zin   van   de   adoptiewetgeving   moet   worden   opgevat   als   elke   persoon   van  minder  dan  18  jaar  oud  (art.  343,  §1,  c)  BW).  Voor  het  adopteren  van  een  meerderjarige   is   het   dus   niet   vereist   dat   men   bekwaam   en   geschikt   moet   bevonden   zijn   om   te   kunnen   adopteren.  Toch  zien  we  in  artikel  1231-­‐6  Ger.W.  dat  het  de  rechtbank  steeds  vrij  staat  om,   zo   zij   dit   nuttig   acht,   een   maatschappelijk   onderzoek   te   bevelen   over   de   voorgenomen   gewone  adoptie  van  een  persoon  die  ouder  is  dan  achttien  jaar.     Dit   onderscheid   vloeit   voort   uit   het   feit   dat   de   adoptie   an   sich,   en   bijgevolg   ook   de   adoptiebekwaamheid   en   geschiktheidscontrole,   een   jeugdbeschermingsmaatregel   sensu   lato   is. 74  Het   onderscheid   levert   dan   ook   weinig   problemen   op   en   kan   m.i.   niet   als   discriminatoir   worden   bestempeld,   mede   gezien   de   hogere   bescherming   die   elke                                                                                                               71

 F.  SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  445,  nr.  14.    D.  PIRE,  Droit  des  familles,  Luik,  Anthemis,  2007,  136.   73  P.  SENAEVE,  Compendium  van  het  Personen  -­‐en  Familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  314,  nr.  852.   74  C.   CASTELEIN,   “Grondvoorwaarden   voor   adoptie”   in   P.   SENAEVE   en   F.   SWENNEN   (eds.),   De   hervorming   van   de   interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (1)  22,  nr.  35.   72

  21  

  minderjarige  dient  te  genieten.  Ik  wens  hier  wel  reeds  te  verwijzen  naar  mijn  bedenkingen   bij  de  definiëring  van  het  woord  kind  in  de  zin  van  de  adoptiewet.75   D.  Het  (on)geoorloofd  karakter  van  geschiktheidsprocedures  bij  meeouders     43.   Met   betrekking   tot   het   geschiktheidsonderzoek   en   de   lange   procedure   die   adoptanten   daarbij  moeten  volgen,  wens  ik  in  te  gaan  op  enkele  recente  discussies.  Het  parlementair  en   maatschappelijk   debat   betreffende   de   vermeende   discriminatoire   geschiktheidsprocedure   die  (lesbische)  meeouders  tot  op  vandaag  dienen  te  doorlopen,  benadrukt  de  relevantie  van   dit  masterproefonderzoek.  In  de  huidige  situatie  moeten  zij,  net  zoals  elke  andere  kandidaat   adoptant,  deze  dure  en  tijdrovende  procedure  doorlopen.  Heteroparen  die  beslissen  samen   een   kind   te   krijgen   kunnen   daarentegen   meteen   samen   juridisch   ouder   worden   van   hun   kind.   Geen   van   beiden   moet   hiervoor   een   gelijkaardige   geld-­‐   en   tijdrovende   procedure   volgen.  Bijgevolg  is  men  van  oordeel  dat  het  doorlopen  van  een  adoptieprocedure,  met  in   het   bijzonder   het   grondige   geschiktheidsonderzoek,   de   meeouders   discrimineert   in   vergelijking   met   hetero   ouders.   Het   zou   immers   gaan   om   vergelijkbare   categorieën   van   personen  die  zonder  redelijke  verantwoording  verschillend  worden  behandeld.       44.   Dit   verschijnsel   is   een   logisch   gevolg   van   hoe   de   huidige   wetgeving   is   opgesteld.   Zoals   eerder  aangehaald  is  het  huwelijk  reeds  tien  jaar  geleden  opengesteld  voor  paren  van  gelijk   geslacht.   Met   betrekking   tot   de   afstammingsrechtelijke   gevolgen   bleef   de   wet   echter   onaangeroerd.  Ten  gevolge  van  deze  inconsistentie  was  het  onmogelijk  voor  paren  van  gelijk   geslacht   om   samen   enige   (biologisch,   noch   juridisch)   afstammingsband   te   creëren   jegens   een   gemeenschappelijk   kind.   De   wet   van   200676  bracht   hier   verandering.   De   adoptie   werd   opengesteld   voor   paren   van   gelijk   geslacht   en   men   was   van   oordeel   dat   paren   van   gelijk   geslacht   hiermee   voldoende   gelijk   werden   behandeld.   Men   koos   voor   een   uitdrukkelijke   openstelling   van   de   adoptie   voor   paren   van   gelijk   geslacht,   maar   liet   de   regeling   met   betrekking   tot   de   oorspronkelijke   afstamming   onaangeroerd.   Bij   adoptie   wordt   een   afstammingsband   vastgesteld   door   een   gerechtelijke   beslissing.   Deze   afstammingsband   houdt   geen   enkel   verband   met   de   biologische   werkelijkheid.   Omwille   van   dit   louter   juridische  karakter  van  de  adoptieve  afstamming  stootte  de  openstelling  van  de  adoptie  op   minder  bezwaar.77  Op  deze  evolutie  kom  ik  later  uitvoerig  terug.78     45.   Het   sluitstuk   van   deze   veranderingen   zou   er   kunnen   komen   ten   gevolge   van   de   wetsvoorstellen  van  21  januari  2014,  respectievelijk  ingediend  in  Kamer  en  Senaat.79  Beide   voorstellen   beogen   min   of   meer   hetzelfde   resultaat,   zij   het   dat   het   ene   voorstel80  veeleer                                                                                                               75

 Infra  nr.  50.    Wet  18  mei  2006  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  teneinde  de  adoptie   door  personen  van  hetzelfde  geslacht  mogelijk  te  maken,  BS  20  juni  2006,  i.w.tr.  30  juni  2006.   77  P.   BORGHS,   “Rechtspositie   meemoeder.   Van   adoptieve   naar   oorspronkelijke   juridische   afstamming”,   NJW   2013,  (382)  383-­‐384,  nrs.  3-­‐4.   78  Infra  nrs.  64-­‐71.   79  Wetsvoorstel  (S.  BECQ  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  invoering  van  een  statuut  voor   meeouders   betreft,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K3303/001;   Wetsvoorstel   (J.   DE   GUCHT   et   al.)   houdende   de   vaststelling  van  de  afstamming  van  de  meeouder,  Parl.St.  Senaat  2013-­‐14,  nr.  5-­‐2445/1.   80  Wetsvoorstel  (S.  BECQ  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  invoering  van  een  statuut  voor   meeouders  betreft,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3303/001.   76

  22  

  voorziet  in  een  regeling  met  betrekking  tot  de  lesbische  meemoeders  en  het  andere81  zich   richt  op  het  meeouderschap  in  het  algemeen.  Omdat  deze  wetsvoorstellen  er  gekomen  zijn   ter   remediëring   van   een   vermeende   discriminatie   met   betrekking   tot   de   geschiktheidsprocedure  voor  meemoeders,  haal  ik  de  kwestie  hier  reeds  kort  aan.82       46.   De   indieners   van   de   voorstellen   waren   van   mening   dat   de   Belgische   wetgeving   meeouders   discriminatoir   behandelt   in   de   mate   dat   zij   een   lange   adoptieprocedure   en   geschiktheidsonderzoek   moeten   doorlopen,   terwijl   hetero   ouders   hiertoe   niet   verplicht   zijn.   De   voorstellen   strekken   tot   het   invoeren   van   een   mogelijkheid   om   een   oorspronkelijke   afstammingsband   te   vestigen   in   hoofde   van   de   zogenaamde   meeouder. 83  Door   deze   mogelijkheid   moet   de   meeouder,   die   samen   met   zijn   of   haar   partner   van   gelijk   geslacht   beslist  om  door  middel  van  medisch  begeleide  voortplanting  een  kind  te  (laten)  verwekken,   niet  langer  de  tijdrovende  geschiktheidsprocedure  ex  artikel  346-­‐1  BW  e.v.  doorlopen.  Net   zoals   paren   van   verschillend   geslacht,   zouden   zij   nu   een   oorspronkelijke   afstammingsband   kunnen  vestigen  en  geen  dergelijke  procedures  moeten  doorlopen.  De  meeouder  zou  van  bij   de   geboorte   ouder   kunnen   zijn   van   het   kind.   De   voorstellen   voorzien   daarom   in   een   vaststelling   van   de   oorspronkelijke   afstamming   die   geënt   is   op   de   huidige   regeling   tot   vaststelling   van   het   vaderschap.   Later   kom   ik   uitgebreider   terug   op   de   (on)geoorloofdheid   van  deze  nieuwe  regeling.   E.  Versoepeling  van  het  geschiktheidsonderzoek  vanaf  de  tweede  adoptie     47.   Volledigheidshalve   benadruk   ik   hier   andermaal   dat   de   wet   van   20   juni   201284  met   een   toevoeging   aan   artikel   346-­‐2   BW   de   voorbereidingsprocedure   heeft   vereenvoudigd   voor   personen  die  reeds  geschikt  zijn  bevonden  in  een  eerdere  adoptieprocedure.85   §4.  Bijzondere  vereisten  in  hoofde  van  adoptant  en  adoptandus     A.  Leeftijd   1.  Minimumleeftijdsvereiste  voor  adoptanten     48.   Wat   betreft   de   leeftijdsvereiste   bepaalt   de   wet   in   hoofde   van   de   adoptant   enkel   een   minimumleeftijd,   maar   geen   maximumleeftijd.   De   adoptant   of   adoptanten   moeten   minimum  vijventwintig  jaar  oud  zijn  (en  ten  minste  vijftien  jaar  ouder  dan  de  geadopteerde)   om   te   kunnen   adopteren   (art.   345,   eerste   lid   BW).   Er   geldt   echter   een   versoepeling   in   het   geval   van   stiefouder-­‐   en   partneradoptie.   In   dat   geval   volstaat   het   dat   de   adoptant   meerderjarig  is  (en  bovendien  tien  jaar  ouder  dan  de  adoptant)  (art.  345,  tweede  lid  BW).                                                                                                               81

 Wetsvoorstel   (J.   DE   GUCHT   et   al.)   houdende   de   vaststelling   van   de   afstamming   van   de   meeouder,   Parl.St.   Senaat  2013-­‐14,  nr.  5-­‐2445/1.   82  Zie  ook  nrs.  64-­‐71.   83  Volgens  de  definiëring  van  het  wetsvoorstel  (J.  DE  GUCHT  et  al.)  houdende  de  vaststelling  van  de  afstamming   van  de  meeouder,  Parl.St.  Senaat  2013-­‐14,  nr.  5-­‐2445/1:  “de  persoon  van  hetzelfde  geslacht  als  de  ouder  ten   aanzien   van   wie   de   afstamming   vaststaat   en   van   wie   de   afstamming   overeenkomstig   de   bepaling   van   het   wetsvoorstel  wordt  vastgesteld”.   84  Wet   20   juni   2012   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   de   procedure   bij   landelijke   of   interlandelijke   adoptie   vanaf   een   tweede   kind   te   vereenvoudigen,   BS   10   augustus   2012,   i.w.tr.   20   augustus   2012.     85  Supra  nr.  20.  

  23  

    Deze  versoepeling  voor  stiefouder-­‐  of  partneradopties  is  ook  hier  weer  redelijk  verantwoord   en  veroorzaakt  geenszins  een  ongelijke  behandeling.  Het  is  immers  zo  dat  in  het  geval  van   stiefouder-­‐   of   partneradoptie   de   adoptant   en   de   geadopteerde   vaak   reeds   een   feitelijke   gezin  vormen.  Bovendien  is  er  steeds  de  stabiele  factor  van  de  oorspronkelijke  ouder  en  kan   men  dus  iets  soepeler  omspringen  met  de  voorwaarden.  Deze  versoepeling  hebben  we  ook   gezien   bij   de   geschiktheidsprocedure   en   is   een   terugkerende   trend   binnen   het   intern   adoptierecht,  die  volkomen  terecht  en  consequent  wordt  toegepast.   2.  Minimum-­‐  en  maximumleeftijdsvereiste  voor  geadopteerden   a.  Een  impliciete  minimumleeftijdsgrens     49.   In   principe   geldt   in   hoofde   van   de   adoptant   wél   een   minimum   en   een   maximumleeftijdgrens.  Een  adoptie  kan  slechts  worden  uitgesproken  vanaf  de  geboorte  en   in  geen  geval  vóór  dat  ogenblik.  Deze  voorwaarde  staat  niet  in  de  wet,  maar  wordt  wegens   zijn   evidentie   algemeen   aangenomen. 86  Bovendien   geldt   een   wachttermijn   van   twee   maanden  indien  een  oorspronkelijke  ouder  het  ouderlijk  gezag  over  het  kind  uitoefent.  Dit   volgt   uit   de   bepaling   van   artikel   348-­‐4,   derde   lid   BW   die   een   ouder   verhindert   zijn   toestemming  tot  adoptie  te  geven  in  een  periode  van  twee  maanden  na  de  geboorte.87  Deze   termijn  heeft  een  tweeledig  doel.  Enerzijds  wil  de  wetgever  kinderen  zo  snel  mogelijk  in  een   stabiel   milieu   onderbrengen,   terwijl   hij   de   ouders   anderzijds   een   soort   reflectieperiode   wil   geven.  Gedurende  deze  periode  kunnen  de  voor-­‐  en  nadelen  van  de  voorgenomen  adoptie   tegen  elkaar  afwegen.88     b.  Beperking  van  de  volle  adoptie  tot  minderjarige  personen       50.   Daarnaast   geldt   ook   een   maximumgrens,   zij   het   slechts   voor   de   volle   adoptie.   Volgens   artikel   355   BW   kunnen   enkel   degenen   die   minderjarig   zijn   op   het   ogenblik   van   het   neerleggen   van   het   verzoekschrift   tot   adoptie,   in   aanmerking   komen   voor   volle   adoptie.   Minderjarigen  kunnen  dus  zowel  het  voorwerp  uitmaken  van  een  volle  adoptie  als  van  een   gewone  adoptie.  Meerderjarigen  kunnen  daarentegen  enkel  gewoon  geadopteerd  worden.   Met   betrekking   tot   de   leeftijdsvereisten   in   hoofde   van   de   adoptandus   heeft   men,   in   tegenstelling   tot   de   situatie   bij   adoptanten,   niet   voorzien   in   een   versoepeling   voor   de   zogenaamde  stiefouder-­‐  of  partneradopties.  Het  is  enigszins  betwijfelbaar  of  het  verschil  in   behandeling   tussen   een   minderjarige   en   meerderjarige   adoptandus   op   dit   vlak   verantwoord   is.       51.  De   leeftijdsvoorwaarde   zoals   ze   op   vandaag   in   de   wet   staat   ingeschreven,   is   ongewijzigd   overgenomen   uit   het   oude   recht   van   vóór   2003.   De   beperking   van   de   volle   adoptie   tot   minderjarige   personen   leek   zonder   meer   verantwoord   in   het   licht   van   de   verregaande   gevolgen  die  deze  adoptie  met  zich  meebrengt  en  het  belang  van  het  kind  om  deze  gevolgen                                                                                                               86

 C.   CASTELEIN,   “Commentaar   bij   art.   345   BW”   in   P.   SENAEVE,   F.   SWENNEN  EN   G.   VERSCHELDEN   (eds.),   Personen-­‐   en   familierecht.   Artikelsgewijze   commentaar   met   overzicht   van   rechtspraak   en   rechtsleer,   Mechelen,   Kluwer,   2007,  (1)  3.   87  G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Familierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  235,  nr.  556.   88  C.   CASTELEIN,   “Grondvoorwaarden   voor   adoptie”   in   P.   SENAEVE   en   F.   SWENNEN   (eds.),   De   hervorming   van   de   interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (1)  63,  nr.  106.  

  24  

  te  verkrijgen.  Ik  heb  hoger  reeds  benadrukt  dat  de  adoptie  van  een  minderjarige  kan  worden   opgevat   als   een   jeugdbeschermingsmaatregel.   Uitgaande   van   de   zorgbehoevendheid   en   nood  aan  een  stabiele  opvoedingssituatie,  die  men  soms  enkel  kan  bereiken  na  het  volledig   verbreken   van   alle   banden   met   de   oorspronkelijke   familie,   leek   de   beperking   van   de   volle   adoptie   voor   minderjarigen   verantwoord.   Dergelijke   argumenten   golden   vanuit   die   veronderstelling   niet   langer   wanneer   een   persoon   meerderjarig   werd.   Men   ging   er   anno   1987   immers   vanuit   dat   meerderjarigen   instonden   voor   hun   eigen   ontplooiing   en   de   zorg   voor   een   stabiel   milieu.   De   zorgbehoevendheid   en   beschermingsnoodzaak,   zoals   die   geldt   voor   minderjarigen,   was   bij   deze   personen   onbestaande.   Zodoende   was   er   geen   verantwoording  aanwezig  om  de  meerderjarigen  toe  te  laten  tot  de  volle  adoptie.  Bijgevolg   besloot   men   de   volle   adoptie,   als   jeugdbeschermingsmaatregel,   te   beperken   tot   de   minderjarigheid.     De   vraag   is   of   de   wetgever   in   2003   het   criterium   van   de   meerderjarigheid   niet   al   te   lichtzinnig   heeft   overgenomen   als   beperking   voor   de   volle   adoptie.   Volgens   mij   bestaat   er   immers   een   categorie   van   meerderjarige   kinderen   die   wél   nog   zorgbehoevend   zijn.   Het   is   een   maatschappelijke   realiteit   dat   het   bereiken   van   de   meerderjarigheid   niet   meer   gelijk   staat   met   het   verlaten   van   het   ouderlijke   nest.   Het   overgrote   deel   van   de   jongvolwassen   gaat   immers   nog   enkele   jaren   studeren   vooraleer   zij   zich   begeven   op   de   arbeidsmarkt   en   een  zelfstandig  leven  beginnen.  Deze  sociale  realiteit  mag  de  wetgever  niet  over  het  hoofd   zien.  Volgens  mij  zou  het  daarom  veel  beter  zijn  uit  te  gaan  van  de  zorgbehoevendheid  als   criterium   voor   de   volle   adoptie.   Indien   de   ouders   kunnen   aantonen   dat   de   (kandidaat-­‐ )adoptandus   nog   niet   in   zijn   eigen   levensonderhoud   voorziet   en   de   studies   nog   niet   heeft   beëindigd  dan  zou  de  volle  adoptie  nog  mogelijk  moeten  zijn.  Ze  zouden  dit  kunnen  staven   door   aan   te   tonen   dat   een   andere   ouder   voor   het   kind   nog   kinderbijslag   zou   ontvangen,   ondanks  zijn  meerderjarigheid.  Een  ongenuanceerde  toepassing  van  de  meerderjarigheid  als   criterium   kan   ongelijke   behandelingen   creëren   voor   deze   categorie   van   zorgbehoevende   meerderjarigen.  Men  kan  deze  meerderjarigen  beschouwen  als  personen  die  zich  bevinden   in  vergelijkbare  situatie  als  minderjarigen  aangezien  zij  nog  afhankelijk  zijn  van  hun  ouders.   Vaak  zullen  feitelijke  omstandigheden  er  voor  zorgen  dat  vele  (jonge)  meerderjarigen  gelijk   kunnen   worden   gesteld   aan   minderjarigen   wat   betreft   de   economische   en   sociale   afhankelijkheid   van   hun   ouders.   Door   de   invoering   van   het   criterium   van   de   zorgbehoevendheid  zou  men  deze  problemen  kunnen  voorkomen  en  wegwerken.   c.  Argumenten  voor  de  beperking  van  de  gewone  adoptie?     52.   Toch   behield   de   wetgever   in   2003   het   oude   criterium   van   de   minderjarigheid   als   voorwaarde   voor   de   volle   adoptie,   terwijl   de   gewone   adoptie   openstond   voor   meerderjarigen.   Reeds   in   de   parlementaire   voorbereiding   van   de   wet   van   2003   gingen   stemmen  op  om  ook  deze  gewone  adoptie  te  beperken  of  zelfs  af  te  schaffen.  SENAEVE  stelde   voor   om   de   gewone   adoptie   te   beperken   tot   twee   categorieën   van   personen.   Enerzijds   viseerde   hij   geadopteerden   die   reeds   tijdens   hun   minderjarigheid   gedurende   een   zekere   periode   door   de   adoptant   werden   opgevoed.   Anderzijds   wou   hij   de   gewone   adoptie   ook   openstellen   voor   de   meerderjarigen   die   een   kind   zijn   van   de   echtgenoot   of   (wettelijk   of   feitelijk)   samenwonende   partner   van   de   persoon   die   hen   wenst   te   adopteren,   zelfs   als   de  

  25  

  echtgenoot   of   partner   overleden   is.89  Het   is   duidelijk   dat   zowel   adoptant   als   adoptandus   belang   hebben   bij   deze   adoptie.   Het   gaat   hier   niet   langer   om   een   zorgbehoevendheid   uitgaande  van  het  kind  of  de  minderjarige,  maar  wel  om  een  bevestiging  van  een  affectieve   band   die   reeds   sinds   de   minderjarigheid   of   via   een   partnerschap   met   de   oorspronkelijke   ouder  is  ontstaan.  In  alle  andere  gevallen  vond  hij  het  beter  om  geen  adoptie  meer  toe  te   staan.90  Deze   beperking,   hoewel   zij   in   se   een   bijkomend   verschil   in   behandeling   met   zich   mee  brengt,  kan  enkel  aangemoedigd  worden.  Het  is,  naar  mijn  mening,  slechts  in  dergelijke   gevallen   dat   er   meer   dan   enkel   een   erfrechtelijk   belang   speelt   ter   ondersteuning   van   de   beslissing   tot   adoptie.   Reeds   in   de   eerste   helft   van   de   vorige   eeuw   heeft   men   ervoor   geopteerd  om  af  te  stappen  van  het  negentiende-­‐eeuwse  idee  dat  de  adoptie  voornamelijk   tot   doel   heeft   om   kinderloze   adoptanten   niet   zonder   erfgenamen   te   laten   sterven.   Meerderjarigen   in   alle   omstandigheden   toelaten   tot   de   gewone   adoptie   lijkt   mij   een   terugkeer   naar   dit   principe,   nu   dit   in   het   merendeel   van   de   keren   de   uiteindelijke   doelstelling   zal   zijn   van   de   adoptie.   Bij   de   uitzonderingsgronden   zoals   voorgesteld   door   SENAEVE  speelt  echter  meer  dan  enkel  een  erfrechtelijk  belang.     53.   Concluderend   uit   de   voorgaande   opmerkingen   zou   het   volgens   mij   beter   zijn   de   volle   adoptie   niet   langer   te   beperken   tot   de   minderjarigheid,   maar   te   koppelen   aan   de   zorgbehoevendheid  en  afhankelijkheid  van  de  ouders.  Op  die  manier  kan  de  rechter  bij  het   uitspreken   van   de   volle   adoptie   rekening   houden   met   een   bepaalde   categorie   van   meerderjarigen   die   vergelijkbaar   is   met   minderjarigen   qua   economische   en   sociale   afhankelijkheid   van   hun   ouders.   Bovendien   zou   de   (gewone)   adoptie   voor   meerderjarigen,   die  niet  langer  zorgbehoevend  zijn,  ook  beperkt  moeten  worden.  Een  (gewone)  adoptie  zou   voor   hen   slechts   open   moeten   staan   in   de   uitzonderingsgevallen   die   SENAEVE   reeds   vooropstelde   tijdens   de   parlementaire   voorbereiding,   zoals   hierboven   besproken.   In   alle   andere   gevallen   speelt   slechts   het   erfrechtelijk   belang   van   de   adoptant   en   kan   de   adoptie   niet  langer  verantwoord  worden.     B.  (On)mogelijkheid  van  postume  adopties       54.  Het  niet  langer  in  leven  zijn  van  zowel  adoptant  als  adoptandus  kan  verhinderen  dat  de   rechter  de  adoptie  uitspreekt.  Het  overlijden  van  de  adoptant(en)  na  de  neerlegging  van  het   verzoekschrift,   maar   vóór   de   overschrijving   van   het   beschikkend   gedeelte   van   het   vonnis,   belet  weliswaar  niet  dat  de  adoptie  alsnog  plaatsvindt  (art.  1231-­‐20  Ger.W.).  Het  verzoek  tot   voortzetting   van   de   adoptie   kan   uitgaan   van   enerzijds   de   geadopteerde   en   anderzijds   de   andere   adoptant   in   het   geval   van   gezamenlijke   adopties.   Een   adoptie   kan   in   dat   geval   postuum   worden   uitgesproken.   Voor   de   adoptandus   is   het   daarentegen   een   absolute                                                                                                               89

 Verslag   namens   de   Commissie   voor   de   Justitie   op   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie;   het   wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  inzake  adoptie  en  tot  aanvulling  van  de  wet  van  31  maart   1987   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   betreffende   de   afstamming;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   artikel  355  van  het  Burgerlijk  Wetboek  betreffende  adoptie;  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  de  artikelen  335   en   358   van   het   Burgerlijk   Wetboek   inzake   de   gevolgen   van   de   afstamming   en   de   adoptie   wat   de   naam   betreft;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   het   oog   op   adoptie   door   wettelijk   samenwonenden   en   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   wat   de   erkenning   van   de   afstamming   betreft   (hoorzitting   met   professor   P.   SENAEVE),   Parl.St.   Kamer   2001-­‐02,   nr.   50K1366/011,   109   (hierna:   Verslag   namens   de   Commissie   voor   de   Justitie   op   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie   (hoorzitting  met  professor  P.  SENAEVE),  Parl.St.  Kamer  2001-­‐02,  nr.  50K1366/011,  109).   90  Verslag   namens   de   Commissie   voor   de   Justitie   op   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie   (hoorzitting  met  professor  P.  SENAEVE),  Parl.St.  Kamer  2001-­‐02,  nr.  50K1366/011,  109  

  26  

  vereiste  dat  deze  in  leven  is  tot  en  met  het  in  kracht  van  gewijsde  treden  van  de  uitspraak   tot  vaststelling  van  de  adoptie.  Een  postume  adoptie  langs  de  zijde  van  de  adoptandus  is  dus   uitgesloten.91       55.   Dat   de   wetgever   de   postume   adoptie   slechts   langs   de   zijde   van   de   adoptant   heeft   mogelijk   gemaakt,   wordt   in   de   rechtsleer   betreurd.   Ook   een   postume   adoptie   in   hoofde   van   de  adoptandus  kan  volgens  bepaalde  doctrine  opportuun  zijn  omwille  van  de  erfrechtelijke   gevolgen  die  de  adoptie  alsnog  met  zich  mee  zou  kunnen  brengen.  De  kandidaat-­‐adoptant   heeft   na   het   overlijden   van   de   adoptandus   namelijk   nog   erfrechtelijke   belangen   bij   het   voortzetten  van  de  procedure.  92  Dit  is  weliswaar  in  strijd  met  het  beginsel  dat  elke  adoptie   dient   te   geschieden   in   het   belang   van   de   adoptandus   en   niet   langer   in   het   belang   van   de   adoptant.93  Het   onderscheid,   hoewel   enigszins   lichtzinnig,   kan   in   dat   opzicht   volgens   mij   redelijk   worden   verantwoord   en   creëert   geen   problemen   in   het   licht   van   de   non-­‐ discriminatieproblematiek.   Een   andere   motivering   die   wel   in   het   belang   is   van   de   adoptandus,  is  de  eventuele  onderhoudsverplichting  die  zou  kunnen  ontstaan  in  hoofde  van   de   adoptant   ten   aanzien   van   de   afstammelingen   van   de   geadopteerde. 94  Dit   zou   in   tegenstelling  tot  de  louter  patrimoniale  en  erfrechtelijke  belangen  van  de  adoptant,  wel  een   redelijke  verantwoording  kunnen  zijn  voor  het  invoeren  van  postume  adopties  langs  de  zijde   van  de  adoptandus.       Tenslotte   kan   de   uitsluiting   van   de   postume   adopties   in   hoofde   van   de   adoptandus   loodrecht   tegenover   artikel   8   EVRM   komen   te   staan.   De   beperking   van   postume   adopties   lijkt  mij  een  inmenging  van  het  recht  op  gezinsleven.  Langs  de  ene  kant  is  het  betwijfelbaar   of  een  staat  op  dergelijke  absolute  wijze  het  recht  van  een  persoon  kan  ontzeggen  om  een   reeds  opgestarte  adoptie  voort  te  zetten  door  het  loutere  feit  dat  de  adoptandus  tijdens  de   procedure   is   overleden.   Bovendien   lijkt   ook   het   recht   op   identiteit   van   het   kind   (art.   8   IVRK)   geschonden.  Een  adoptieprocedure  die  werd  ingeleid,  teneinde  het  kind  een  plaats  te  geven   in  een  familie,  wordt  verhinderd  door  het  overlijden  van  dat  kind  vóór  de  uitspraak  van  de   adoptie.  Artikel  8  IVRK  stelt  nochtans  duidelijk  dat  de  wettelijke  erkende  familiebetrekkingen   deel   uitmaken   van   de   identiteit   van   het   kind.   Bijgevolg   kan   men   de   adoptieve   afstammingsband  zien  als  een  bron  van  deze  identiteit  en  de  mogelijkheid  voor  het  kind  en   zijn   familie   om   als   een   gezin   erkenning   te   krijgen.95  Het   kind   (maar   ook   zijn   ouders   en   de   andere   gezinsleden)   dit   recht   ontzeggen,   door   het   loutere   feit   van   overlijden   tijdens   de   procedure,   is   m.i.   in   strijd   met   deze   internationaal   gewaarborgde   rechten.   Bovendien   lijkt   ook   voor   de   (minderjarige)   afstammelingen   van   de   adoptandus   het   recht   op   bevestiging   van   hun   identiteit   in   het   gedrang   te   komen,   nu   zij   eerst   zicht   hebben   op   een   nieuwe   afstammingsband,  maar  die  door  het  overlijden  van  hun  ouder  plots  weer  zien  verdwijnen.   Dergelijke   fluctuaties   in   de   familiale   banden   dragen   allerminst   bij   tot   een   goede   bescherming  van  de  identiteit  van  het  kind  en  het  belang  van  het  kind  in  het  algemeen.                                                                                                                 91

 P.  SENAEVE,  Compendium  van  het  Personen  -­‐en  Familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  297,  nr.  778.    I.  MARTENS,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  (338)  343,  nr.18.   93  G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Familierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  234,  nr.  552.   94  A.   QUIRYNEN,   “Postume   adoptie:   eius   est   nolle,   qui   potest   velle”   (noot   onder   Cass.   30   september   2011),   T.Fam.  2012,  (135)  138,  nr.  12.   95  Zie   ook   A.   QUIRYNEN,   “Postume   adoptie:   eius   est   nolle,   qui   potest   velle”   (noot   onder   Cass.   30   september   2011),  T.Fam.  2012,  (135)  137,  nr.8.   92

  27  

  56.  Concluderend   pleit   ik   ook   hier   voor   een   wetswijziging,   in   die   zin   dat   de   postume   adoptie   nu  ook  mogelijk  moet  worden  voor  de  adoptandus  die  in  leven  was  bij  de  neerlegging  van   het   verzoekschrift,   doch   overleed   voor   de   uitspraak   van   de   adoptie.   Op   verzoek   van   zijn   afstammelingen   of   van   (een   van)   de   adoptant(en)   zou   de   adoptieprocedure   moeten   kunnen   worden   voortgezet.   Om   pure   erfenisrechtelijke   overwegingen   tegen   te   gaan,   zou   hierbij   idealiter  een  beperking  moeten  worden  ingevoerd,  in  die  zin  de  adoptanten  slechts  om  een   voortzetting   van   de   procedure   kunnen   verzoeken   in   het   geval   de   adoptandus   minderjarig   is.96     C.  Burgerlijke  staat     57.  Met   betrekking   tot   de   burgerlijke   staat   van   de   adoptanten   kent   de   huidige   wet   een   zeer   ruime  invulling.  De  wet  bepaalt  in  artikel  343,  §1,  a)  BW  dat  onder  adoptant  moet  worden   verstaan:  een  persoon,  echtgenoten  of  samenwonenden.  Hoewel  ze  dat  op  het  eerste  zicht   niet  doet  vermoeden,  gaat  achter  deze  bepaling  een  hele  evolutie  schuil  die  in  het  licht  van   het  onderwerp  van  deze  masterproef  niet  onbelicht  mag  blijven.     58.  Grof  geschetst  staat  de  adoptie  open  voor  zowel  alleenstaanden,  gehuwden  als  wettelijk   en   feitelijk   samenwonenden.   Het   is   hierbij   irrelevant   is   of   zij   al   dan   niet   van   verschillend   geslacht   zijn.   Bovendien   is   het   zowel   mogelijk   om   over   te   gaan   tot   enkelvoudige   adoptie   (door   één   persoon   alleen)   als   meervoudige   adoptie   (de   zogenaamde   partneradoptie).   Met   betrekking   tot   het   laatste   geval   moet   de   onderlinge   relatie   tussen   de   partners   aan   bepaalde   kwalitatieve   vereisten   voldoen.   Er   moet   immers   sprake   zijn   van   een   huwelijk,   een   verklaring   van  wettelijke  samenwoning  of  men  moet  reeds  drie  jaar  op  permanente  en  affectieve  wijze   samenwonen  en  afwezigheid  van  bloedverwantschap  met  de  adoptant.       Deze   ruime   invulling,   die   de   huidige   interne   adoptiewetgeving   kenmerkt,   is   een   recent   fenomeen.  De  vaststelling  van  enkele  ongerechtvaardigde  tegenstrijdigheden  in  het  licht  van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   heeft,   samen   met   een   veranderde   maatschappelijke   consensus,   geleid   tot   de   wet   in   haar   huidige   vorm.   Hierna   volgt   een   uiteenzetting   over   de   openstelling  voor  samenwonende  koppels.  Daarnaast  wordt  ook  de  recentere  uitbreiding  tot   paren  van  gelijk  geslacht  besproken.   1.  Adopties  door  samenwonende  paren     59.   Tot   vóór   de   hervorming   van   2003   bevoorrechte   de   adoptiewetgeving   het   huwelijk   op   twee   manieren.   Ten   eerste   konden   enkel   gehuwden   gezamenlijk   overgaan   tot   adoptie.   Daarnaast   golden   soepelere   leeftijdsvereisten   en   gevolgen   na   stiefouderadopties   door   de   echtgenoot   van   de   oorspronkelijke   ouder.97  Hoger   wees   ik   kort   op   de   incoherente   situatie   met   betrekking   tot   wettelijke   samenwoning   zoals   die   bestond   vóór   de   wet   van   2003   tot   hervorming  van  de  adoptie.  Hoewel  in  199898  de  wettelijke  samenwoning  werd  ingevoerd  en   op   die   manier   het   bestaan   van   een   andere   vorm   van   samenleving   buiten   het   huwelijk                                                                                                               96

 Dit   zou   ook   mogelijk   moeten   zijn   indien   het   gaat   om   een   van   de   voorgestelde   (beperkte)   gevallen   van   gewone  adoptie,  zoals  aangehaald  door  SENAEVE  in  de  parlementaire  voorbereiding  en  uiteengezet  in  nr.  52.     97  F.  SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  443,  nr.  10.   98  Wet   23   november   1998   tot   invoering   van   de   wettelijke   samenwoning,   BS   12   januari   1999,   786,   i.w.tr.   1   januari  2000.  

  28  

  wettelijk  werd  erkend,  negeerde  diezelfde  wetgever  de  situatie  volledig  met  betrekking  tot   adoptie.       Verschillende   rechtsgeleerden   zagen   een   discriminatie   in   de   onmogelijkheid   tot   gezamenlijke   adoptie   door   wettelijke   samenwonende   partners   ten   opzichte   van   de   wettelijke   erkende   gezamenlijke   adoptiemogelijkheid   voor   gehuwde   paren.   Over   de   kwestie   op  zich  heeft  het  Arbitragehof  zich  nooit  uitgesproken.  De  gunstregimes  op  het  vlak  van  de   leeftijdsvereisten   en   de   gevolgen   van   de   stiefouderadopties   door   echtgenoten   die   niet   golden   voor   dezelfde   adopties   door   samenwonenden,   kwamen   wel   in   opspraak   en   bewijzen   een   veranderende   consensus   omtrent   de   gelijkstelling   van   het   huwelijk   en   de   wettelijke   samenwoning.     In   zijn   oudere   arresten   benadrukte   het   Hof   nog   de   redelijke   verantwoording   van   het   onderscheid  tussen  het  huwelijk  en  de  wettelijke  samenwoning.  Volgens  het  Hof  kende  de   wetgever  in  het  algemeen  namelijk  veel  verregaandere  gevolgen  toe  aan  het  huwelijk.99  Met   het  arrest  van  28  november  2001100  was  het  Arbitragehof  daarentegen  van  oordeel  dat  de   ongelijke   behandeling   ten   opzichte   van   gehuwden   discriminatoir   was,   in   die   mate   dat   het   toenmalig  artikel  361,  §2,  eerste  lid  BW  de  mogelijkheid  tot  het  behoud  van  de  gezamenlijke   gezagsuitoefening   beperkte   tot   gehuwden   en   deze   niet   voorzag   voor   wettelijk   samenwonende  partners.101  De  oorspronkelijke  ouder  verloor  het  ouderlijk  gezag  bij  adoptie   van   zijn   kind   door   zijn   samenwonende   partner.   De   zorg   van   de   wetgever   voor   de   bevoorrechting  van  het  huwelijk,  die  aan  de  basis  lag  van  deze  regeling,  leidde  in  dit  geval   volgens  het  Hof  tot  onevenredige  gevolgen.  Het  kind  werd  als  het  ware  veroordeeld  en  kon   maar   één   enkele   (ongehuwde)   ouder   hebben.   Het   Hof   heeft   zijn   mening   dus   in   anderhalf   jaar  tijd  bijgesteld  en  bevestigde  nu  dat  er  inderdaad  een  verschil  bestond  tussen  de  twee   instellingen  en  hun  gevolgen,  maar  dat  zij  beiden  wel  de  nodige  waarborgen  boden  voor  een   stabiele   gezinssituatie.102  Impliciet   kan   men   hieruit   afleiden   dat   het   Hof   neigde   naar   een   zekere   gelijkschakeling   tussen   wettelijk   samenwonenden   en   gehuwden   met   betrekking   tot   adoptie.   Op   de   regeling   met   betrekking   tot   het   ouderlijk   gezag   kom   ik   later   uitvoerig   terug.103     60.   De   veranderende   maatschappelijke   consensus   omtrent   de   wettelijke   samenwoning,   zoals  bevestigd  door  de  wetgever  in  1998  en  door  het  Arbitragehof  in  bovenstaand  arrest,   heeft   de   wetgever   ertoe   gebracht   om   met   de   hervormingen   van   2003   de   adoptie   open   te   stellen   voor   samenwonenden   (van   ongelijk   geslacht).   Deze   openstelling   werd   door   de   wetgever   zelf   aangemerkt   als   een   van   de   belangrijkste   nieuwigheden   van   de   wet.   De   voorbereidende  werkzaamheden  benadrukken  dat  het  begrip  samenwonenden  in  de  zin  van   de   nieuwe   adoptiewetgeving   zowel   ruimer   als   strikter   is   dan   het   begrip   wettelijke   samenwoning.  Restrictiever  omdat  verwanten  en  personen  van  het  zelfde  geslacht  worden   uitgesloten.   Bovendien   moet   met   betrekking   tot   de   onderlinge   relatie   een   bepaalde   stabiliteit   moet   worden   aangetoond.   Daarnaast   is   zij   ruimer   omdat   men   onder                                                                                                               99

 Arbitragehof  3  mei  2000,  nr.  53/2000,  JLMB  2000,  1063,  noot  D.  PIRE.    Arbitragehof  28  november  2001,  nr.  154/2001,  RW  2000-­‐02,  949,  noot  P.  SCHOLLEN.   101  Supra  nr.  11;  Arbitragehof  28  november  2001,  nr.  154/2001,  RW  2000-­‐02,  949,  noot  P.  SCHOLLEN.   102  S.  SOTTIAUX,   “Beter   twee   mama’s   dan   één?   Het   Arbitragehof   en   de   adoptie   door   wettelijk   samenwonenden”,   RW  2001-­‐2001,  (971)  972.   103  Infra  nrs.  124-­‐127.   100

  29  

  samenwonenden,  in  de  zin  van  de  adoptiewet,  zowel  feitelijk  als  wettelijk  samenwonenden   verstaat.104       61.   De   oorspronkelijke   tekst   van   de   wet   van   2003   onderwierp   de   samenwonende   koppels   aan   drie   voorwaarden,   ongeacht   of   het   daarbij   ging   om   wettelijk   dan   wel   om   feitelijk   samenwonenden.  Eerst  en  vooral  moesten  beide  categorieën  van  ongelijk  geslacht  zijn.  Op   deze   voorwaarde,   en   de   evolutie   waaraan   zij   onderhevig   is   geweest,   kom   ik   hieronder   uitvoerig  terug.105     Bovendien   moesten   de   samenwonende   partners   voldoen   aan   de   vereiste   van   sedert   ten   minste   drie   jaar   op   permanente   en   affectieve   wijze   samenwonen.   Voor   de   feitelijk   samenwonenden   was   dit,   gelet   op   het   verzekeren   van   een   stabiele   gezinssituatie   voor   de   adoptandus,   geen   overbodige   vereiste.   De   memorie   van   toelichting   verantwoordde   dit   door   te   stellen   dat   een   kind,   dat   immers   reeds   uit   zijn   omgeving   is   weggehaald,   over   bepaalde   waarborgen   moet   kunnen   beschikken   dat   de   familie   waarin   hij   terechtkomt   een   stabiel   milieu   vormt.  106  Bovendien   benadrukte   men,   met   betrekking   tot   het   affectief   karakter   van   de  samenwoning,  dat  het  wel  degelijk  moet  gaan  om  een  familie  in  de  algemene  zin  van  het   woord.   Zo  zullen  twee  vrienden  niet  samen  kunnen  adopteren,  omdat  zij  de  adoptant  geen   familie   kunnen   bieden.. 107  SWENNEN   wees   erop   dat   deze   voorwaarde   niet   gold   voor   gehuwden   aangezien   men   er   in   die   situatie   redelijkerwijze   kon   van   uitgaan   dat   er   een   periode  van  samenwoning  aan  de  huwelijkssluiting  is  vooraf  gegaan.  Bovendien  hebben  zij   hun   voornemen   tot   het   stichten   van   een   gezin   publiek   gemaakt.   Deze   situatie   is   echter   eveneens   voorhanden   in   het   geval   van   wettelijke   samenwoning.   Het   onderwerpen   van   deze   samenlevingsvorm   aan   een   minimumduur   van   samenwonen   maakte   dan   ook   een   ongeoorloofde  schending  van  het  gelijkheidsbeginsel  uit.108       Daarnaast   mochten   de   samenwonenden   niet   verwant   zijn.   Omwille   van   een   gebrekkige   definiëring   leverde   ook   deze   vereiste   moeilijkheden   op.   De   wetgever   liet   na   de   graad   van   verwantschap   te   specifiëren.   Waarschijnlijk   had   men   zich   laten   inspireren   door   de   huwelijksbeletselen  en  wou  men  voor  de  adoptie  voorzien  in  een  regeling  die  parallel  was   aan   de   situatie   na   oorspronkelijke   afstamming.109  De   onnauwkeurige   omschrijving   van   het   begrip   veroorzaakte   echter   opnieuw   potentiële   discriminaties.   Een   problematische   situatie   kon   worden   aangetoond   met   betrekking   tot   neef   en   nicht.   Daar   waar   tussen   hen   geen   huwelijksbeletsel  geldt  en  zij  als  echtgenoten  probleemloos  zouden  kunnen  adopteren,  zou   datzelfde  onmogelijk  zijn  wanneer  zij  besluiten  samen  te  wonen.  Dit  laatste  volgde  louter  en   alleen  uit  het  feit  dat  zij  met  elkaar  verwant  waren.110                                                                                                               104

 MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  12.   105  Infra  nrs.  64-­‐71.   106  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367,  12.   107  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  12.   108  F.  SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  443,  nr.  10.   109  C.   CASTELEIN,   “Grondvoorwaarden   voor   adoptie”   in   P.   SENAEVE   en   F.   SWENNEN   (eds.),   De   hervorming   van   de   interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (1)  27,  nr.  48.   110  C.   CASTELEIN,   “Grondvoorwaarden   voor   adoptie”   in   P.   SENAEVE   en   F.   SWENNEN   (eds.),   De   hervorming   van   de   interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (1)  27,  nr.  48.  

  30  

    62.  De  hierboven  aangekaarte  moeilijkheden  hebben  geleid  tot  een  reparatie  van  de  nieuwe   adoptiewet,   nog   vóór   de   inwerkingtreding   ervan.   De   programmawet   van   27   december   2004111  moest   de   aangekaarte   moeilijkheden   uit   de   weg   ruimen,   voornamelijk   door   een   nauwkeurigere   definiëring   en   begripsafbakening.   Wetgevend   ingrijpen   was   noodzakelijk   aangezien   men   in   de   doctrine   m.b.t.   de   adoptie   door   samenwonende   paren   verschillende   potentiële   discriminaties   had   belicht.   SWENNEN   haalde   in   één   enkele   alinea   zelfs   acht   verschillende   bepalingen   aan   die   door   de   negatie   van   de   wettelijke   samenwoning   een   ongelijke  behandelingen  konden  opleveren.  Hij  wees  op  de  ongeoorloofde  toestand  die  de   wetgever  creëerde  in  de  artikelen  348-­‐2,  348-­‐6,  353-­‐4,  353-­‐9,  353-­‐13,  353-­‐14,  356-­‐1  en  356-­‐ 2  BW  door  de  wettelijke  samenwoning  noch  als  voldoende,  noch  als  noodzakelijke  vorm  van   samenwoning  te  kwalificeren.112     Sinds   de   reparatie   dient   men   onder   het   begrip   samenwonenden   twee   categorieën   van   personen  te  begrijpen.  Eerst  en  vooral  gaat  het  om  twee  personen  van  ongelijk  geslacht113   die   een   verklaring   van   wettelijke   samenwoning   hebben   afgelegd.   Daarnaast   verstaat   men   onder   samenwonenden   ook   de   personen   die   op   een   permanente   en   affectieve   wijze   samenwonen  sedert  ten  minste  drie  jaar  op  het  tijdstip  van  de  indiening  van  het  verzoek  tot   adoptie.  De  wet  negeert  dus  niet  langer  de  wettelijk  samenwonenden,  maar  beschouwt  ze   nu  als  een  aparte  categorie  van  adoptanten.  Bovendien  schakelt  de  wet  ze  veeleer  gelijk  met   gehuwde   paren   dan   met   feitelijke   samenwonenden   wat   betreft   de   voorwaarden   om   over   te   gaan   tot   adoptie.   Deze   oplossing   lijkt,   gelet   op   het   non-­‐discriminatiebeginsel   en   de   uitspraken   van   het   Arbitragehof   voorafgaand   aan   de   nieuwe   wetgeving,   de   enige   juiste   benadering   te   zijn   van   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   samenwonende   paren.   Het   verbod   van   een   verwantschapsband   tussen   zowel   wettelijk   als   feitelijk   samenwonenden   bleef  behouden,  zij  het  dat  ook  dit  verbod  nu  accurater  wordt  omschreven  en  op  die  manier   de  potentiële  ongelijkheden  ten  opzichte  van  gehuwde  paren  werden  weggewerkt.  De  wet   bepaalt  nu  dat  de  zij  niet  mogen  verbonden  zijn  door  een  band  van  bloedverwantschap  of   aanverwantschap  die  leidt  tot  een  huwelijksverbod  waarvoor  de  koning  geen  ontheffing  kan   verlenen.   63.   Bovendien   blijkt   uit   artikel   353-­‐9,   eerste   lid   BW,   ingevolge   de   adoptiewet,   dat   het   ouderlijk   gezag   gezamenlijk   wordt   uitgeoefend   bij   adoptie   door   beide   echtgenoten   of   samenwonenden.   Volgens   datzelfde   artikel   geldt   hetzelfde   wanneer   de   geadopteerde   het   kind  of  adoptief  kind  is  van  de  echtgenoot  van  de  adoptant  of  van  de  persoon  met  wie  hij   wettelijk   of   feitelijk   samenwoont.   De   wetgever   overtreft   hiermee   de   stelling   die   het   Arbitragehof  in  deze  kwestie  had  aangenomen.114  Het  Hof  was  immers  van  mening  dat  het   verlies  van  het  ouderlijk  gezag  door  de  feitelijk  met  de  adoptant  samenwonende  ouder  niet   discriminerend   was,   maar   het   verlies   van   het   ouderlijk   gezag   door   de   wettelijk   samenwonende  partner  wel.  115  

                                                                                                            111

 Programmawet  27  december  2004,  BS  31  december  2004,  i.w.tr.  10  januari  2005.    F.  SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  453,  nr.  54.   113  In   de   huidige   wettekst   zijn   de   woorden   van   ongelijk   geslacht   weggelaten.   Infra   nrs.   64-­‐71   voor   de   bespreking  hiervan.   114  I.  MARTENS,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  (338)  350,  nr.  67.   115  Arbitragehof  28  november  2001,  nr.  154/2001,  RW  2000-­‐02,  949,  noot  P.  SCHOLLEN.   112

  31  

  2.  Adopties  door  partners  van  gelijk  geslacht  

  64.  De  openstelling  van  de  adoptie  voor  partners  van  gelijk  geslacht  bleek  een  van  de  grote   knelpunten  van  de  materie  te  zijn.  Over  een  periode  van  een  kleine  vijftien  jaar  heeft  met   betrekking   tot   deze   kwestie   een   ware   aardverschuiving   plaatsgevonden.   Een   gewijzigde   sociale  aanvaarding  jegens  de  zogenaamde  partners  van  gelijk  geslacht  is  de  drijvende  kracht   achter   verschillende   wetswijzigingen   geweest.   De   evolutie   is   echter   nog   niet   tot   stilstand   gekomen   en   de   regeling   met   betrekking   tot   homoseksuele   paren   wordt   meer   en   meer   gelijkgesteld   met   de   traditionele   samenlevingsvormen   tussen   partners   van   ongelijk   geslacht.   In   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   is   een   grondige   bespreking   van   deze   veranderingen   onontbeerlijk.   Het   is   opmerkelijk   dat   zowel   voor-­‐   als   tegenstanders   van   de   openstelling   van   de   (gezamenlijke)   adoptie   voor   partners   van   gelijk   geslacht   zich   op   het   discriminatieargument   hebben   willen   beroepen.   Bij   de   prille   ontwikkeling   van   de   nieuwe   adoptiewet   gebruikte   men   het   gelijkheidsbeginsel   nog   om   de   ongelijke   behandeling   te   verantwoorden  en  aldus  de  openstelling  van  de  adoptie  uit  te  sluiten.  Men  benadrukte  dat   het  ging  om  wezenlijk  verschillende  categorieën  van  personen.  De  laatste  jaren  dwepen  de   voorstanders  er  daarentegen  mee  om  te  pleiten  voor  een  volledige  gelijkschakeling  met  de   paren   van   gelijk   geslacht.   Deze   gelijkschakeling   beperkt   zich   sinds   kort   niet   langer   tot   de   adoptie,  nu  men  ook  pleit  voor  een  gelijkschakeling  van  de  oorspronkelijke  afstamming.  Of   deze  evolutie  ethisch,  juridisch  én  biologisch  verantwoord  is,  blijft  echter  de  vraag.   a.   De   situatie   vóór   de   wet   tot   openstelling   van   de   adoptie   voor   partners   van   gelijk   geslacht  

  65.   In   2003 116  werd   het   huwelijk   opengesteld   voor   koppels   van   hetzelfde   geslacht.   De   wetgever   heeft   er   toen   niet   voor   gekozen   om   ook   de   adoptie   voor   deze   personen   toegankelijk  te  maken.  Reeds  tijdens  de  parlementaire  voorbereiding  van  deze  wet  werd  fel   bediscussieerd  of  men  het  homohuwelijk  wel  in  dezelfde  zin  kon  opvatten  als  het  klassieke,   op   voortplanting   gerichte,   huwelijk.   Uitgaande   van   deze   moeilijkheden   en   de   gevoelige   aard   van   de   kwestie,   heeft   men   er   toen   voor   gekozen   om   geen   gevolgen   inzake   adoptie   toe   te   kennen   aan   dergelijke   huwelijken.   Men   verantwoordde   dit   laatste   door   het   feit   dat   een   huwelijk   tussen   twee   personen   van   hetzelfde   geslacht   evenmin   afstammingsrechtelijke   gevolgen  teweegbracht.117  De  wetgever  justifieerde  zijn  beslissing  bovendien  door  te  wijzen   op   de   moeilijkheden   die   zouden   ontstaan   bij   de   buitenlandse   erkenningen   van   dergelijke   adopties.118  Om   deze   situatie   vorm   te   geven   heeft   men   de   adoptiewetgeving   wel   moeten   aanpassen   in   die   zin   dat   de   wet   vanaf   dan   uitdrukkelijk   bepaalde   dat   adoptanten   van   verschillend  geslacht  moesten  zijn.     66.   Toch  gingen  reeds  enkele  maanden  later,  in  een  amendement  op  het  wetsontwerp  tot   hervorming  van  de  adoptie,  stemmen  op  om  de  woorden  van  ongelijk  geslacht  weg  te  laten.   Men   benadrukte   dat   het   “een   maatschappelijke   realiteit   is   dat   binnen   onze   maatschappij   kinderen   liefdevol   worden   opgevoed   in   een   veelvoud   aan   samenlevingsvormen:   door                                                                                                               116

 Wet  13  februari  2003  tot  openstelling  van  het  huwelijk  voor  personen  van  hetzelfde  geslacht  en  tot  wijziging   van  een  aantal  bepalingen  in  het  Burgerlijk  Wetboek,  BS  28  februari  2003,  i.w.tr.  1  juni  2006.   117  Wetsvoorstel  (J.  LEDUC  et  al.)  tot  openstelling  van  het  huwelijk  voor  personen  van  hetzelfde  geslacht  en  tot   wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  Parl.St.  Senaat  2001-­‐02,  nr.  2-­‐1173/1,  4.   118  Wetsvoorstel  (J.  LEDUC  et  al.)  tot  openstelling  van  het  huwelijk  voor  personen  van  hetzelfde  geslacht  en  tot   wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  Parl.St.  Senaat  2001-­‐02,  nr.  2-­‐1173/1,  4.  

  32  

  alleenstaanden,   door   mensen   die   gescheiden   zijn,   door   paren   van   gelijk   en   van   ongelijk   geslacht,   in   nieuw   samengestelde   gezinnen.” 119  Bovendien   voorspelde   men   in   hetzelfde   amendement   dat   er   een   ongeoorloofd   verschil   in   behandeling   zou   ontstaan   door   enkel   echtparen   en   samenwonenden   van   ongelijk   geslacht   onder   de   definitie   van   adoptant   te   laten  ressorteren.       Ook  de  Raad  van  State  waarschuwde  de  wetgever  in  zijn  advies  op  het  wetsontwerp  voor  de   gevoeligheid  van  deze  materie.  Zonder  zich  uit  te  spreken  over  het  al  dan  niet  openstellen   van  de  adoptie  voor  paren  van  gelijk  geslacht,  wees  zij  op  het  feit  dat  voor  het  toenmalige   Arbitragehof   vaak   prejudiciële   vragen   zijn   gesteld   in   verband   met   adoptie,   waarbij   verschillen   in   behandeling   tussen   bepaalde   categorieën   van   adoptanten   als   discriminatoir   werden  opgeworpen.120     67.  Dat   Arbitragehof   heeft   een   onmiskenbare   rol   gespeeld   in   de   legislatieve   kentering   en   de   daaropvolgende  openstelling  van  de  adoptie  voor  paren  van  gelijk  geslacht.  In  2003  stelde   de  rechtbank  van  eerste  aanleg  van  Antwerpen  een  prejudiciële  vraag  aan  het  Arbitragehof   m.b.t.   de   gezamenlijke   uitoefening   van   het   ouderlijk   gezag   door   paren   van   gelijk   geslacht.   Hoewel  de  feiten  die  aan  de  oorsprong  lagen  van  de  prejudiciële  vraag  betrekking  hadden  op   een   lesbisch   koppel,   formuleerde   de   rechter   zijn   stelling   eerder   geslachtsneutraal.   De   rechtbank  vroeg  zich  af  of  de  beperking  van  de  mogelijkheid  tot  vestiging  van  het  ouderlijk   gezag   tot   de   persoon   bij   wie   reeds   een   juridische   afstammingsband   vastgesteld   is,   geen   verschil  in  behandeling  creëert  m.b.t.  de  situatie  waarin  het  kind  slechts  één  enkele  ouder   heeft  in  wiens  hoofde  de  afstamming  vaststaat,  maar  dit  kind  wel  op  duurzame  wijze  heeft   geleefd   in   een   gezin   dat   werd   gevormd   door   die   ouder   en   een   derde   persoon   en   waarbij   deze  beiden  instaan  voor  het  onderhoud  van  het  kind.  Het  Hof  oordeelde  dat  deze  categorie   van   kinderen   zonder   redelijke   verantwoording   verschillend   wordt   behandeld.   In   zijn   overwegingen   zei   het   Hof   het   volgende:   “Ofschoon   artikel   375bis   BW   het   mogelijk   maakt   persoonlijk   contact   tot   stand   te   brengen   tussen   een   kind   en   de   persoon   die   doet   blijken   van   een  bijzondere  affectieve  band  met  dat  kind,  maakt  die  bepaling  het  niet  mogelijk  aan  die   band   gevolgen   te   verbinden   die   de   verbintenissen   die   die   persoon   bereid   zou   zijn   aan   te   gaan   ten   aanzien   van   dat   kind,   juridisch   zouden   verankeren.   Het   kind   zou   dus   plots,   in   geval   van  scheiding  van  het  paar  en  in  het  bijzonder  in  geval  van  overlijden  van  de  ouder  die  een   afstammingsband  met  het  kind  had,  elk  recht  op  verzorging,  hieronder  begrepen  het  recht   op   onderhoud   en   op   bescherming   van   de   persoon   die   het   heeft   opgevoed   kunnen   verliezen.”121     68.   Het  Hof  benadrukte  dat  het  aan  de  wetgever  is  om  te  bepalen  op  welke  manier  hij  de   bestaande   regeling   m.b.t.   het   ouderlijk   gezag,   in   het   belang   van   het   kind,   zou   kunnen   uitbreiden  tot  andere  personen.  De  keuze  voor  de  vorm,  de  procedure  en  de  voorwaarden   waaronder  dat  zou  kunnen  gebeuren,  staan  de  wetgever  dus  vrij.  Het  is  immers  zo  dat  een   analoge  toepassing  van  de  bestaande  regelen  m.b.t.  het  ouderlijk  gezag  ex  artikel  371-­‐387bis   BW  volgens  Arbitragehof  niet  mogelijk  is  in  de  situatie  waarover  het  arrest  uitspraak  doet.                                                                                                               119

 Amendement  (K.  GRAUWELS  et  al.)  op  het  wetsontwerp  tot  hervorming  van  de  adoptie,  Parl.St.  Kamer  2000-­‐ 01,  nr.  50K1366/002.   120  Adv.  RvS  van  29  mei  2000  bij  het  voorontwerp  van  wet  tot  hervorming  van  de  adoptie,   Parl.St.  Kamer  2000-­‐ 01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  158.   121  Arbitragehof  8  oktober  2003,  nr.  134/2003,  JLMB  2004,  1205.  

  33  

  Op  deze  manier  werd  de  wetgever  quasi  uitdrukkelijk  verzocht  een  oplossing  te  zoeken  voor   deze  materie,  maar  was  zij  wel  vrij  om  te  bepalen  hoe  zij  dit  zou  doen.     69.   Om   gevolg   te   geven   aan   deze   uitspraak   kon   de   wetgever   drie   mogelijke   paden   bewandelen. 122  Ofwel   creëerde   men   een   nieuwe   rechtsfiguur,   met   een   zelfstandig   aanknopingspunt   en   bijzondere   gevolgen   (het   zogenaamde   zorgouderschap   of   mee-­‐ ouderschap).123  Ofwel  werd  gekozen  voor  een  modificatie  van  reeds  bestaande  instellingen.   Hierbij   kon   men   kiezen   voor   de   realisatie   van   een   sekseneutraal   afstammingsrecht.   Daarnaast  kon  de  wetgever  hieraan  ook  gevolg  geven  door  de  adoptie  open  te  stellen  voor   paren  van  gelijk  geslacht.   b.  De  wet  tot  openstelling  van  de  adoptie  voor  paren  van  gelijk  geslacht  

  70.  Met   bijzonder  nipte  meerderheid   koos  men,   enkele   jaren  (en  vele  discussies)   later,  voor   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   paren   van   gelijk   geslacht.   Door   de   aanmoedigingen   van   het   Grondwettelijk   Hof  en  de   veranderende   nationale   en   internationale   consensus,  bleek   de   wetgever  alsnog  bereid  te  zijn  om  de  wetgeving  aan  te  passen.  De  fundamentele  keuze  die   hij   maakte   paste   binnen   het   nieuwe   opvoedingsidee   dat   een   duurzame   affectieve   samenleving   verkiest   als   ideale   opvoedingssituatie   boven   het   monopolie   van   een   huwelijk   tussen   personen   van   verschillend   geslacht.   De   langverwachte   openstelling   van   de   adoptie   voor  koppels  van  hetzelfde  geslacht  kwam  er  met  de  wet  van  16  mei  2006  tot  wijziging  van   een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  teneinde  de  adoptie  door  personen  van   hetzelfde   geslacht   mogelijk   te   maken. 124  Men   opteerde   hierbij   voor   een   uitdrukkelijke   openstelling  van  de  adoptie  zonder  de  regelen  m.b.t.  de  oorspronkelijke  afstamming  aan  te   passen.   Na   adoptie   wordt   een   afstammingsband   vastgesteld   door   een   gerechtelijke   beslissing.  Het  gaat  hier  om  een  afstammingsband  die  volledig  los  staat  van  de  biologische   werkelijkheid.   Omwille   van   de   louter   juridische   aard   van   deze   afstamming   stootte   de   openstelling  van  de  adoptie  dan  ook  op  minder  bezwaar.125     De  openstelling  volgde  bovendien  een  internationale  tendens,  vermits  veel  staten  opteerden   voor  een  regeling  van  het  ouderschap  van  homoseksuele  paren  via  de  instelling  van  adoptie.   126  Ook  op  Europees  niveau  groeiden  vele  nationale  rechtsstelsels  naar  de  erkenning  van  een   nieuw   soort   ouderschap   dat   openstond   voor   paren   van   gelijk   geslacht,   via   de   openstelling   van  de  adoptie.     71.  De  nieuwigheden  die  met  de  wet  van  16  mei  2006  werden  ingevoerd,  komen  tot  uiting  in   twee   grote   wijzigingen.   Enerzijds   maakte   men   artikel   343,   §   1   BW   geslachtsneutraal.                                                                                                               122

 T.   WUYTS,   “De   wet   van   18   mei   2006:   adoptie   toegankelijk   voor   personen   van   hetzelfde   geslacht”,   EJ   2006,   (85)  93,  nr.  18.   123  Dat   men   deze   keuze   niet   a   priori   heeft   uitgesloten,   bewijst   amendement   (S.   VERHERSTRAETEN)   op   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   teneinde   adoptie   door   koppels   van   gelijk   geslacht   mogelijk  te  maken,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0664/005.   124  Wet  16  mei  2006  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  teneinde  de  adoptie   door  personen  van  hetzelfde  geslacht  mogelijk  te  maken,  BS  20  juni  2006,  i.w.tr.  30  juni  2006.   125  P.   BORGHS,   “Rechtspositie   meemoeder.   Van   adoptieve   naar   oorspronkelijke   juridische   afstamming”,   NJW   2013,  (382)  383-­‐384,  nr.  4.   126 P.  BORGHS,   “Homoseksualiteit   en   ouderschap.   Situatie   in   het   buitenland   en   toekomstperspectief”,   NJW   2004,   326-­‐329.  

  34  

  Anderzijds  voerde  de  nieuwe  wet  enkele  aanpassingen  door  met  betrekking  tot  de  naam.  De   besprekring   van   de   problematiek   omtrent   de   naamgeving   na   adoptie   volgt   later   in   mijn   onderzoek.127  Volledigheidshalve  benadruk  ik  hier  nog  dat,  ondanks  de  vele  argumenten  uit   de  parlementaire  voorbereiding,  de  wetgever  niet  heeft  gekozen  voor  de  beperking  van  de   openstelling   tot   de   interne   adoptie.   De   openstelling   strekte   zich   uit   tot   zowel   interne   als   interlandelijke   adopties.   Zo’n   verregaande   openstelling   is   echter   niet   risicoloos.   Ten   eerste   werd   in   de   parlementaire   werkzaamheden   benadrukt   dat   in   de   meeste   landen   holebi-­‐ adoptie  nog  steeds  onbespreekbaar  is.  Een  openstelling  van  de  interlandelijke  adoptie  voor   koppels   van   gelijk   geslacht   zou   er   toe   leiden   dat   bepaalde   landen   zullen   weigeren   om   kinderen   af   te   staan   in   België. 128  Bovendien   werd   in   commentaren   op   de   wetgeving   betwijfeld  of  dergelijke  adopties  in  de  praktijk  wel  zouden  voorkomen  en  benadrukte  men   dat   deze   interlandelijke   adopties   voor   homoseksuele   paren   niet   onder   het   Haags   adoptieverdrag   vielen. 129  Ondanks   al   deze   argumenten   koos   de   wetgever   voor   een   openstelling  van  beide  adoptieprocedures.     c.   Bijkomende   problemen   ten   gevolge   van   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   homoseksuele  paren  

  72.   De  openstelling  van  de  adoptie  voor  paren  van  gelijk  geslacht  bracht  op  zijn  beurt  enkele   nadelen   met   zich   mee.   Een   van   die   problemen   situeerde   zich   rond   de   omslachtige   adoptieprocedure   die   meemoeders   moeten   doorlopen.   Naar   aanleiding   van   deze   procedure   dient   men   bekwaam   en   geschikt   te   worden   bevonden,   alsook   de   vereiste   adoptievoorbereiding   te   hebben   gevolgd.   Deze   vereiste   geldt   niet   wanneer   men   reeds   geschikt   werd   bevonden   om   te   adopteren   in   een   vroegere   adoptieprocedure.130  Dit   lijkt   allemaal   wat   vergezocht,   aangezien   het   kind   door   de   meemoeder   gewenst   was.   Zij   heeft   daarvoor   vaak   samen   met   de   oorspronkelijke   moeder   een   project   tot   medisch   begeleide   voortplanting  opgezet.  Daarnaast  zorgde  zij  meestal  van  bij  de  geboorte  eveneens  voor  de   opvoeding  van  het  kind.131  Bovendien  gaat  het  hier  om  een  stiefouder-­‐  of  partneradoptie  en   gelden   er   bijzondere   vereisten   waaraan   men   moet   voldoen.   De   voorwaarden   die   de   wet   oplegt,   omvatten   een   huwelijks-­‐   of   samenwoningsvereiste   en   een   toestemmingsvereiste.   Beide   vereisten   dienen   voortaan   te   worden   geïnterpreteerd   in   het   licht   van   twee   recente   arresten  van  het  Grondwettelijk  Hof,  daterend  van  12  juli  2012.       73.   Het   eerste   arrest 132  handelde   over   de   noodzakelijke   toestemming   door   de   oorspronkelijke   moeder.   Dit   arrest   kwam   er   naar   aanleiding   van   de   vaak   voorkomende   situatie  waarin  twee  vrouwen  gezamenlijk  een  beslissing  nemen  om  een  kind  te  krijgen  door   middel  van  medisch  begeleide  voortplanting.  Hierbij  kan  slechts  diegene  die  bevallen  is  van   het  kind  van  bij  de  geboorte  de  juridische  moeder  van  het  kind  worden  (mater  semper  certa   est).   De   tweede   moeder   kan   slechts   een   afstammingsband   vestigen   jegens   het   kind   via                                                                                                               127

 Infra  nrs.  94-­‐110.    Wetsvoorstel  (M.  TAELMAN  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie  door  koppels  van   gelijk  geslacht  toe  te  laten,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0666/001.   129  T.   WUYTS,   “De   wet   van   18   mei   2006:   adoptie   toegankelijk   voor   personen   van   hetzelfde   geslacht”,   EJ   2006,   (85)  87,  nr.  7.   130  Over  de  geschiktheidsprocedure  en  de  problemen  daaromtrent  zie  ook  nrs.  31-­‐47.   131  P.   BORGHS,   “Rechtspositie   meemoeder.   Van   adoptieve   naar   oorspronkelijke   juridische   afstamming”,   NJW   2013,  (382)  386,  nr.  16.   132  GwH  12  juli  2012,  nr.  93/2012,  T.Fam.  2013,  158,  noot  M.  GOEGEBUER.   128

  35  

  adoptie.  Zij  is  daarbij  volledig  afhankelijk  van  het  welslagen  van  de  adoptieprocedure  en  in   secundaire   orde   van   de   toestemming   van   haar   partner.   De   procedure   kan   enkel   slagen   indien   de   oorspronkelijke   ouder   instemt   met   de   adoptie.   De   meemoeder   loopt   dus   steeds   het   risico   op   een   negatieve   afloop   bij   beëindiging   van   de   relatie   gedurende   de   procedure.   Vaak  wil  de  oorspronkelijke  ouder  (en  ex-­‐partner)  naar  aanleiding  van  de  breuk  niet  langer   toestemmen  in  de  adoptie.  De  enige  wettelijke  regeling  die  dan  eventueel  in  haar  voordeel   kan   spelen,   is   een   beperkte   contactmogelijkheid   na   bewijs   van   een   zogenaamde   bijzonder   affectieve  band,  ingevolge  375bis,  eerste  lid  BW.  De  wet  laat  in  een  beperkt  aantal  gevallen   toe   dat   de   rechter   geen   rekening   houdt   met   de   toestemmingsweigering   van   de   oorspronkelijke  vader  of  moeder.  Hierbij  moet  echter  na  grondig  maatschappelijk  onderzoek   zijn   gebleken   dat   deze   persoon   zich   niet   meer   om   het   kind   heeft   bekommerd   of   de   gezondheid,  de  veiligheid  of  de  zedelijkheid  van  het  kind  in  gevaar  heeft  gebracht  (art  348-­‐ 11,  tweede  lid  BW).  Dit  laatste  bestempelde  het  Grondwettelijk  Hof  als  een  schending  van   het  gelijkheidsbeginsel,  in  die  zin  dat  er  geen  rekening  kan  worden  gehouden  met  het  belang   van  het  kind  om  de  onverantwoorde  toestemmingsweigering  buiten  beschouwing  te  laten.   Hoewel   dit   arrest   eveneens   relevant   is   met   betrekking   tot   het   meeouderschap   in   het   algemeen,   komt   de   bespreking   ervan   later   aan   bod   bij   de   uiteenzetting   van   de   toestemmingsvereiste.       74.  Een  tweede  arrest133  (van  dezelfde  datum)  belichtte  de  moeilijkheden  met  betrekking  tot   de   samenwonings-­‐   of   huwelijksvereiste.   De   wet   stelt,   zoals   hierboven   reeds   herhaaldelijk   benadrukt,  dat  onder  samenwonenden  worden  begrepen:  de  wettelijk  samenwonenden  of   zij  die  minstens  drie  jaar  feitelijk  samenwonen  op  permanente  of  affectieve  wijze.  Ook  hier   bleek  dat  er  discriminatoire  situaties  en  moeilijkheden  kunnen  ontstaan  met  betrekking  tot   de   homoseksuele   of   lesbische   partners.   De   feiten   die   aan   de   basis   lagen   van   het   arrest   betroffen  de  situatie  waarbij  het  verzoek  tot  adoptie  door  de  meemoeder  wordt  ingesteld   op   een   moment   waarop   zij   niet   meer   samenwoont   met   de   biologische   moeder,   doch   waarmee   zij   voorafgaandelijk   gedurende   drie   jaar   op   permanente   of   affectieve   wijze   heeft   samengewoond.   Gedurende   deze   periode   werden   kinderen   geboren,   ten   gevolge   van   een   gezamenlijke  beslissing  van  het  (lesbische)  paar.  Uit  de  feiten  kon  eveneens  worden  afgeleid   dat  de  kinderen  sinds  hun  geboorte  werden  opgevoed  door  beide  partners.     Ondanks   bovenstaand   feitenrelaas,   weigerde   de   jeugdrechter   over   te   gaan   tot   het   uitspreken  van  de  adoptie  in  deze  kwestie.  Volgens  de  rechtbank  verzet  artikel  343,  §1,  b)   BW   zich   tegen   de   volle   adoptie   door   de   meemoeder,   aangezien   zij   en   de   oorspronkelijke   ouder   niet   (langer)   als   samenwonenden   kunnen   worden   beschouwd   in   de   zin   van   die   bepaling.   Vervolgens   stelde   zij   een   prejudiciële   vraag   aan   het   Grondwettelijk   Hof   over   de   bestaanbaarheid   van   deze   bepaling   met   de   artikelen   10,   11   en   22bis   Gw.   en   artikel   21   IVRK.   In  zoverre  het  Hof  tot  onbestaanbaarheid  zou  besluiten,  vroeg  de  rechter  zich  bovendien  af   of  de  artikelen  356-­‐1  en  356-­‐2  BW  niet  in  strijd  zijn  met  dezelfde  bepalingen.     75.   Het   Hof   benadrukte   in   zijn   antwoord   eerst   en   vooral   het   specifiek   karakter   van   de   onderliggende  feitenkwestie.  Zo  stelde  het  Hof  vast  dat  de  verwijzende  rechter  zich  diende   uit  te  spreken  over  een  verzoek  tot  volle  adoptie  dat  uitging  van  de  voormalige  partner  van   de   wettelijke   moeder   van   de   desbetreffende   minderjarige   kinderen.   Bovendien   bleek                                                                                                               133

 GwH  12  juli  2012,  nr.  94/2012,  RW  2012-­‐13,  698.  

 

  36  

  eveneens   uit   de   feiten   dat   de   kinderen   geen   wettelijke   vader   hadden   en   de   biologische   vader   niet   bekend   was.   De   kandidaat-­‐adoptante   en   de   wettelijke   moeder   hadden   in   het   verleden   een   affectieve   relatie   gehad   van   meer   dan   drie   jaar,   tijdens   dewelke   de   desbetreffende  minderjarige  kinderen  zijn  geboren.  Daarenboven  bestond  zowel  op  moreel   als   materieel   vlak   een   duurzame   en   feitelijke   ouder-­‐kindrelatie   tussen   de   kandidaat-­‐ adoptante   en   de   kinderen,   en   hadden   zowel   de   wettelijke   moeder   als   de   desbetreffende   kinderen  zich  uitdrukkelijk  akkoord  verklaard  met  de  adoptie.  Hierop  besloot  het  Hof  dat  het   zijn   onderzoek   naar   aanleiding   van   de   prejudiciële   vragen   zou   beperken   tot   de   specifieke,   door  deze  elementen,  bepaalde  situatie.     In  eerste  instantie  onderzocht  het  Hof  de  eventuele  ongelijke  behandeling  die  erin  bestaat   dat   een   stiefouderadoptie   onmogelijk   is   indien   de   kandidaat–adoptant   en   de   wettelijke   ouder,  die  niet  gehuwd  of  wettelijk  samenwonend  zijn,  op  het  tijdstip  van  het  indienden  van   het   verzoek   tot   adoptie   niet   langer   op   affectieve   wijze   samenwonen.   Krachtens   de   in   het   geding   zijnde   bepalingen   van   artikel   343,   §1,   b)   BW   heeft   het   geen   belang   dat   de   kandidaat-­‐ adoptant   en   de   wettelijke   ouder   in   het   verleden   op   affectieve   wijze   hebben   samengewoond   gedurende  ten  minste  drie  jaar,  dat  het  desbetreffende  kind  in  die  periode  is  geboren  en  dat   er  steeds  een  feitelijke  ouder-­‐kindrelatie  heeft  bestaan  tussen  de  kandidaat-­‐adoptant  en  het   kind.  Volgens  het  Hof  steunt  deze  verschillende  behandeling  op  een  objectief  criterium,  met   name   de   omstandigheid   dat   de   kandidaat-­‐adoptant   en   de   wettelijke   ouder   op   het   tijdstip   van  het  indienen  van  het  verzoek  tot  adoptie  al  dan  niet  op  affectieve  en  permanente  wijze   samenwonen  sedert  ten  minste  drie  jaar.  Hierbij  werden  grotendeels  dezelfde  argumenten   aangehaald  zoals  hierboven  bij  de  uiteenzetting  van  de  adoptie  door  samenwonenden134  en   besloot  men  op  basis  daarvan  eveneens  tot  de  pertinentie  van  het  onderscheid.  Het  Hof  was   van   mening   dat   de   wetgever   een   bepaalde   vereiste   mag   opleggen   met   betrekking   tot   de   duur   van   de   relatie   van   personen   die   niet   gehuwd,   noch   wettelijk   samenwonend   zijn.   Dergelijke  voorwaarden  kunnen  voorkomen  dat  kinderen  op  een  lichtzinnige  wijze  worden   geadopteerd   door   een   persoon   die   onvoldoende   waarborgen   biedt   voor   de   vestiging   van   een  duurzame  ouder-­‐kindrelatie.135     Vervolgens   onderzocht   het   Hof   de   eventuele   onevenredige   gevolgen   van   het   verschil   in   behandeling.   In   eerste   instantie   werd   verwezen   naar   de   vroegere   rechtspraak 136  en   de   daaropvolgende  aanpassing  door  de  wet  van  18  mei  2006.  137  Het  Hof  bemerkte  daarbij  dat   de  eis  van  samenwoning  op  het  tijdstip  van  de  neerlegging  van  het  verzoekschrift  tot  adoptie   door   deze   wet   niet   gewijzigd   werd.   Indien   de   meeouder   en   de   oorspronkelijke   ouder   niet   langer  samenwonen138  of  gehuwd  zijn,  blijft  het  onmogelijk  voor  de  meeouder  om  een  kind   van   zijn   voormalige   partner   te   adopteren   zonder   dat   deze   laatste   het   ouderlijk   gezag   verliest.   Deze   situatie   brengt   onevenredige   gevolgen   mee   ten   aanzien   van   het   door   de                                                                                                               134

 Supra   nr.   61   voor   de   verwijzing   naar   de   parlementaire   voorbereiding   van   de   adoptiewet   van   2003,   en   de   daar  aangehaalde  argumenten  die  spelen  in  het  belang  van  het  kind  dat  bij  voorkeur  dient  terecht  te  komen  in   een  familie  die  dient  te  worden  beschouwd  als  een  stabiel  milieu  voor  het  kind  dat  reeds  uit  zijn  omgeving  is   weggehaald.   135  GwH  12  juli  2012,  nr.  94/2012,  RW  2012-­‐13,  698,  overw.  B.8.   136  Arbitragehof  8  oktober  2003,  nr.  134/2003,  JLMB  2004,  1205;  supra  nr.  67.   137  Wet  18  mei  2006  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  teneinde  de  adoptie   door  personen  van  hetzelfde  geslacht  mogelijk  te  maken,  BS  20  juni  2006,  i.w.tr.  30  juni  2006.     138  Lees:  wettelijk  samenwonen  of  sedert  drie  jaar  op  permanente  of  affectieve  wijze  samenwonen.  

  37  

  wetgever   nagestreefde   doel. 139  In   de   gevallen   zoals   in   de   voorliggende   zaak   leek   het   allerminst   zo   dat   de   adoptie,   bij   behoud   van   de   juridische   banden   met   de   oorspronkelijke   ouder,  zou  leiden  tot  het  weghalen  van  het  kind  uit  zijn  oorspronkelijke  omgeving,  noch  tot   opvoeden   in   een   instabiel   milieu.   Men   wees   hierbij   andermaal   op   het   bestaan   van   een   feitelijke   ouder-­‐kind   relatie   tussen   het   kind   van   de   oorspronkelijke   ouder   en   zijn   voormalige   partner  en  de  duurzaamheid  van  die  relatie.  Het  Hof  haalde  aan  dat  dergelijke  adopties  zelfs   zouden  kunnen  bijdragen  tot  de  stabiliteit  van  het  opvoedingsmilieu,  mede  gezien  het  gaat   om   de   juridische   bekrachtiging   van   een   feitelijke   bestaande   verhouding.   Concluderend   besloot  het  Hof  dat  de  artikelen  343,  §1,  b)  BW,  356-­‐1  BW  en  356-­‐2  BW  de  artikelen  10,  11   en  22bis  van  de  Grondwet  schenden  (in  samenhang  gelezen  met  artikel  21  van  het  Verdrag   inzake  de  rechten  van  het  kind)  in  de  mate  dat  zij  niet  voorzien  dat  een  minderjarig  kind,  in   de   specifieke   omstandigheden   zoals   aan   de   orde   in   de   onderliggende   zaak,   ten   volle   kan   worden   geadopteerd   door   de   voormalige   partner   van   de   wettelijke   ouder   van   dat   kind,   met   behoud   van   de   juridische   banden   tussen   het   kind   en   zijn   oorspronkelijke   familie   overeenkomstig   artikel   356-­‐1,   derde   lid   BW   en   met   toepassing   van   de   bepalingen   m.b.t.   naamgeving  uit  artikel  356-­‐2,  §2,  tweede  en  derde  lid  BW.140     76.  De  gevolgen  in  de  praktijk  van  deze  uitspraak  zijn  belangrijk,  maar  mogen  niet  overschat   worden.  Eerst  en  vooral  mag  de  rechter  slechts  in  een  identieke  situatie  de  problematische   bepaling   buiten   toepassing   laten,   zonder   zelf   opnieuw   een   prejudiciële   vraag   te   moeten   stellen.141  Indien  een  rechter  dus  geconfronteerd  wordt  met  een  quasi  identieke  situatie  kan   hij  overgaan  tot  het  uitspreken  van  de  volle  adoptie  van  de  meemoeder,  op  voorwaarde  dat   het  kind  blijft  behoren  tot  zijn  oorspronkelijke  familie.  De  omstandigheden  van  het  geval  zijn   echter   uitermate   specifiek.   De   rechtbank   moet   worden   geconfronteerd   met   een   verzoek   tot   volle   adoptie,   uitgaande   van   de   voormalige   partner   van   de   moeder   van   de   minderjarige   kinderen,   die   het   voorwerp   uitmaken   van   de   adoptie.   Met   betrekking   tot   de   kinderen   is   overigens  geen  genetische  vader  bekend,  noch  hebben  zij  een  juridische  vader.  Bovendien   moeten   de   moeder   en   haar   voormalige   partner,   voorafgaand   aan   het   verzoek,   gedurende   drie   jaar   op   permanente   en   affectieve   wijze   hebben   samengewoond.   Tijdens   deze   laatste   periode  moeten  bovendien  de  minderjarige  kinderen  geboren  zijn,  waarmee  de  voormalige   partner  sindsdien  een  vaststaande  duurzame  en  feitelijke  ouder-­‐kindrelatie  heeft.  Ten  slotte   dienen   zowel   de   kinderen   én   de   wettelijke   ouder   zich   uitdrukkelijk   akkoord   te   hebben   verklaard   met   de   adoptie.   Een   quasi   identiek   voorval   zal,   gezien   de   specifieke   aard   van   de   feiten,   niet   zoveel   voorkomen.   Bijgevolg   moet   het   praktisch   belang   van   de   uitspraak   genuanceerd  worden.     Bovendien   is   de   situatie   geheel   ridicuul   in   het   geval   waarbij   er   naast   een   beëindiging   van   de   samenwoning  ook  sprake  is  van  een  toestemmingsweigering.  Deze  toestemmingsweigering   maakte  het  onderwerp  uit  van  het  andere  arrest  van  12  juli  2012.142  Desalniettemin  kan  de   rechter   in   dergelijk   geval,   bij   gebrek   aan   overeenstemming   met   de   specifieke   omstandigheden   geen   analoge   toepassing   maken   van   het   prejudicieel   arrest   m.b.t.   de                                                                                                               139

 Pro  memorie:  de  wet  van  2003  stelt  steeds  voorop  dat  de  adoptie  dient  te  geschieden  in  het  belang  van  het   kind,  dat  gewaarborgd  wordt  door  het  kind  te  laten  terechtkomen  in  een  stabiel  milieu.     140  GwH  12  juli  2012,  nr.  94/2012,  RW  2012-­‐13,  698.   141  Art.  26,  §2,  tweede  lid,  2°  bijzondere  wet  6  januari  1989  op  het  Grondwettelijk  Hof,  BS  7  januari  1989,  315,   i.w.tr.  17  januari  1989.   142  GwH  12  juli  2012,  nr.  93/2012,  T.Fam.  2013,  154,  noot  M.  GOEGEBUER.;  zie  ook  nrs.  81-­‐86.  

  38  

  samenwoningsvereiste.   Er   is   namelijk   geen   sprake   van   een   uitdrukkelijk   akkoord   van   de   wettelijke  ouder.  Indien  de  (jeugd)rechtbank  de  grondwettelijkheid  van  deze  combinatie  van   bepalingen   betwijfelt,   zal   ze   moeten   overgaan   tot   het   stellen   van   een   nieuwe   prejudiciële   vraag  (wat  volkomen  terecht  zou  zijn).  Het  stelselmatig  formuleren  van  nieuwe  prejudiciële   vragen   met   betrekking   tot   deze   bepalingen   draagt   allerminst   bij   tot   de   rechtszekerheid   en   noopt   tot   tussenkomst   van   de   wetgever.   Besluit   de   rechter   toch 143 ,   zonder   nieuwe   prejudiciële   vraag,   de   adoptie   uit   te   spreken   en   aan   de   toestemmingsweigering   voorbij   te   gaan,   dan   blijft   356-­‐1   BW   onverkort   van   toepassing   en   worden   alle   banden   met   de   oorspronkelijke   familie   verbroken.   In   deze   specifieke   omstandigheid   besloot   het   Grondwettelijk   Hof   per   slot   van   rekening   niet   tot   de   ongrondwettelijkheid   van   het   artikel.144   Andermaal   benadruk   ik   dat   dergelijke   situaties   allerminst   bijdragen   tot   de   rechtszekerheid   en  wetgevende  tussenkomst  dan  ook  aangewezen  is.     77.   Hoger   heb   ik   reeds   meermaals   benadrukt   dat   lesbische   meemoeders   enkel   via   de   (omslachtige,   tijdrovende   en   bovendien   kostelijke)   omweg   van   de   adoptie   juridisch   ouder   kunnen  worden  van  het  kind  waarvan  hun  partner  bevallen  is.  Deze  moeilijke  procedure  is   een  weg  die  de  paren  van  ongelijk  geslacht  niet  moeten  volgen.  Men  ervaart  dit  onderscheid   steeds   meer   als   onrechtvaardig   en   zelfs   discriminatoir.   Bovendien   wordt   de   situatie   nog   meer   bemoeilijkt   door   de   afhankelijkheid   van   de   meemoeder   van   een   samenwonings-­‐   en   toestemmingsvereiste,   die   beiden   onderwerp   hebben   uitgemaakt   van   de   hierboven   beschreven  rechtspraak  van  het  Grondwettelijk  Hof.       Cruciaal   voor   dit   onderzoek   naar   een   eventuele   ongelijke   behandeling   van   de   homoseksuele   paren   is   de   vraag   of   we   hier   werkelijk   kunnen   spreken   van   gelijke   situaties.   In   het   tegenovergestelde   geval   zou   er   geen   sprake   zijn   van   een   discriminatoir   onderscheid.   De   toestand  met  betrekking  tot  de  zogenaamde  paren  van  gelijk  geslacht  leert  ons  echter  dat   dit   begrip   vatbaar   is   voor   een   zeer   evolutieve   en   rekbare   invulling.   De   wetgever   weigerde   nog   geen   vijftien   jaar   geleden   om   het   huwelijk   tussen   paren   van   verschillend   geslacht   en   paren  van  gelijk  geslacht  als  een  gelijkwaardig  instituut  te  aanzien  omwille  van  het  feit  dat  zij   niet  op  voortplanting  zou  gericht  zijn.  Geheel  integendeel  evolueert  diezelfde  wetgever  nu   naar  een  openstelling  van  de  oorspronkelijke  afstamming  voor  deze  paren.     78.   De   wetsvoorstellen   die   op   21   januari   2014145  werden   ingediend   in   respectievelijk   Senaat   en   Kamer,   lijken   de   voorbode   te   zijn   van   een   politieke   consensus   omtrent   de   openstelling   van   de   regelen   met   betrekking   tot   de   oorspronkelijke   afstamming   voor   de   zogenaamde   meemoeders,  of  zelfs  voor  de  meeouders  in  het  algemeen.  Deze  voorstellen  waren  niet  de   eerste   initiatieven   op   dit   gebied.   Een   eerste   wetsvoorstel   van   enkele   jaren   terug   beoogde   reeds   de   aanvaarding   van   het   meemoederschap   bij   homoseksuele   vrouwen   mogelijk   te   maken.146  Het  voorstel  voorzag  in  een  soort  optioneel  regime  ten  gevolge  waarvan  in  hoofde                                                                                                               143

 Bij   toepassing   van   het   arrest   van   het   GwH   van   12   juli   2012,   nr.   93/2012,   T.Fam.   2013,   158,   noot   M.   GOEGEBUER.   144  M.  BUNKENS,   “Adoptie   door   “ex-­‐meemoeders”:   zegen   of   bron   van   onduidelijkheid?”   (noot   onder   GwH   12   juli   2012),  T.Fam.  2013,  (170)  174,  nr.  13.   145  Wetsvoorstel  (S.  BECQ  et  al.)   tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  invoering  van  een  statuut  voor   meeouders   betreft,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K3303/001;   Wetsvoorstel   (J.   DE   GUCHT   et   al.)   houdende   de   vaststelling  van  de  afstamming  van  de  meeouder,  Parl.St.  Senaat  2013-­‐14,  nr.  5-­‐2445/1.   146  Wetsvoorstel   (N.   LIJNEN   et   al.)   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   om   de   aanvaarding   van   het   meemoederschap  bij  homoseksuele  vrouwen  mogelijk  te  maken,  Parl.St.  Senaat  2010-­‐11,  nr.  5-­‐71/1.  

  39  

  van  de  meemoeder  een  nieuw  soort  afstammingsband  werd  gecreëerd.  Ook  hier  legde  het   voorstel   eisen   op   ter   staving   van   de   stabiliteit   van   de   onderlinge   relatie   tussen   beide   vrouwen.  Deze  voorwaarden  waren  dezelfde  als  wat  nu  geldt  voor  stiefouderadoptie.  Vooral   in   verband   met   de   samenwoningsvereiste   kan   dat,   gelet   op   de   moeilijkheden   en   de   rechtspraak   van   het   Grondwettelijk   Hof   daaromtrent,   niet   echt   aangemoedigd   worden.   Daarnaast   voorzag   een   tweede   voorstel   van   2010   in   een   regeling   voor   de   vaststelling   van   de   afstamming   bij   lesbisch   meemoederschap. 147  Samenvattend   werd   hier   voorzien   in   de   uitbreiding   van   de   bestaande   artikelen   315   BW   en   319   BW   m.b.t.   de   vaststelling   van   het   vaderschap  en  de  mogelijkheid  tot  erkenning.  Deze  regimes  waren  nu  ook  van  toepassing  op   meemoeders.   Het   grote   voordeel   van   dit   laatste   voorstel   lag   in   het   behoud   van   de   oorspronkelijke  begrippen  en  de  bestaande  rechtspraak  daaromtrent.148  Ten  slotte  had  ook   de   minister   van   Justitie   in   een   beleidsnota   letterlijk   de   intentie   geuit   om   de   discriminatie   tussen  paren  van  gelijk  en  verschillend  geslacht  m.b.t.  de  afstamming  weg  te  werken.149     Ondanks   de   toenmalige   meningsverschillen   die   zorgden   voor   het   falen   van   bovenstaande   initiatieven,   heerst   er   nu   een   grotere   unanimiteit   omtrent   deze   kwestie.   De   hierboven   besproken  parlementaire  initiatieven  van  begin  dit  jaar  getuigen  daar  beiden  van.  De  CD&V   die   lange   tijd   de   grote   dwarsligger   was,   stond   nu   mee   aan   de   wieg   van   het   wetsvoorstel   dat   werd  ingediend  in  de  Kamer.150  Niettegenstaande  het  recent  karakter  van  deze  voorstellen  is   het   aangewezen   beiden   van   naderbij   te   bekijken   omwille   van   het   belang   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   als   motor   voor   deze   veranderingen.   Hierna   volgt   een   korte   screening   van   beide   voorstellen   en   een   signalisatie   van   hun   onderlinge   verschillen,   alsook   de   vraag   in   hoeverre   zij   tegemoetkomen   aan   (alle)   opgeworpen   en   potentiële   discriminaties.       79.   Beide   wetsvoorstellen   handelen   over   de   (huidige)   precaire   rechtspositie   van   de   meeouders.  Volgens  beide  teksten  bleek  een  regeling  van  hun  statuut  via  adoptie  niet  langer   voldoende,  maar  is  een  aanpassing  van  de  bestaande  afstammingsregels  noodzakelijk.151  In   beide   gevallen   beoogden   de   indieners   een   situatie   waarbij   een   tweede   afstammingsband   wordt  gecreëerd  in  hoofde  van  de  meeouder.  De  vaststelling  van  deze  afstammingsband  is   parallel  aan  de  situatie  die  nu  bestaat  tot  vaststelling  van  het  vaderschap.  Toch  benadrukten   beiden  dat  er  maximaal  twee  afstammingsbanden  kunnen  worden  vastgesteld  ten  aanzien   van   een   kind   en   dat   het   voorstel   geenszins   afbreuk   doet   daaraan.  Indien   de   afstamming   dus   reeds   vast   staat   in   hoofde   van   de   biologische   vader,   dan   kan   de   meemoeder   ingevolge   de   voorstellen   geen   aanspraak   maken   op   het   vestigen   van   een   afstammingsband   ten   aanzien   van  de  kinderen  van  haar  partner  (de  oorspronkelijke  moeder).                                                                                                                 147

 Wetsvoorstel  (G.  SWENNEN)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  ter  regeling  van  de  vaststelling  van  het   lesbisch  meemoederschap,  Parl.St.  Senaat  2010-­‐11,  nr.  5-­‐399/1.   148  M.  BUNKENS,   “Adoptie   door   “ex-­‐meemoeders”:   zegen   of   bron   van   onduidelijkheid?”   (noot   onder   GwH   12   juli   2012),  T.Fam.  2013,  (170)  176,  nr.  18.   149  Algemene  beleidsnota  Justitie,  Parl.St.  Kamer  2012-­‐13,  nr.  53K2586/027,  19.   150  Wetsvoorstel  (S.  BECQ  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  invoering  van  een  statuut  voor   meeouders  betreft,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3303/001.   151  Wetsvoorstel  (S.  BECQ  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  invoering  van  een  statuut  voor   meeouders  betreft,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3303/001,  4;  Wetsvoorstel  (J.  DE  GUCHT  et  al.)  houdende  de   vaststelling  van  de  afstamming  van  de  meeouder,  Parl.St.  Senaat  2013-­‐14,  nr.  5-­‐2445/1,  5.  

  40  

  Hoewel   beiden   op   het   eerste   gezicht   relatief   gelijkaardig   overkomen,   en   vanuit   een   zelfde   bekommernis  zijn  opgesteld,  schuilen  enkele  flagrante  verschillen  in  de  wetsvoorstellen.  Het   exemplaar  dat  in  de  Senaat  werd  ingediend,  pleitte  voor  een  genderneutrale  regeling,  terwijl   zijn  tegenhanger  uit  de  Kamer  slechts  voorzag  in  een  regeling  voor  de  lesbische  meemoeder.   Uit   een   grondige   lezing   van   de   beide   teksten   blijkt   dat   ook   hier   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel  roet  in  het  eten  kan  gooien  en  aanzienlijke  problemen  kan  veroorzaken.     De   openstelling   van   de   oorspronkelijke   afstamming   voor   paren   van   gelijk   geslacht   is   een   bijzonder   vooruitstrevende   doelstelling   die   desalniettemin   met   de   nodige   voorzichtigheid   dient  te  worden  aangepakt.  De  huidige  Belgische  regeling  biedt  m.i.  enkel  de  mogelijkheid   om   te   voorzien   in   een   regeling   van   de   oorspronkelijke   afstamming   van   de   lesbische   meemoeders,   zoals   vooropgesteld   in   het   wetsvoorstel   van   BECQ   et   al.   Dit   is   onlosmakelijk   verbonden  met  het  verbod  van  discrete  bevallingen  in  België.  De  vrouw  die  bevalt  van  het   kind   is   ingevolge   de   wettelijke   regeling   automatisch   de   juridische   moeder.   In   het   wetsvoorstel   benadrukt   men   dat   een   kind   vervolgens   niet   kan   geboren   worden   uit   een   homoseksuele  relatie,  aangezien  er  in  dat  geval  immers  steeds  een  moeder  is  die  het  kind   moet   afstaan   en   ten   aanzien   van   wie   een   afstammingsband   moet   worden   doorgeknipt.152  Er   wordt  hierbij  benadrukt  dat  er  een  noodzaak  is  aan  een  nauwkeurige  en  zorgvuldige  regeling   van   het   draagmoederschap.   Wanneer   we   nu   echter   abstractie   maken   van   deze   laatste   bemerking,  lijkt  het  allerminst  opportuun  en  bovendien  discriminatoir  om  te  voorzien  in  de   mogelijkheid   van   het   vestigen   van   een   oorspronkelijke   afstammingsband   in   hoofde   van   lesbische  meemoeders,  terwijl  onder  geen  enkele  voorwaarde  deze  mogelijkheid  openstaat   voor   homoseksuele   paren.   Toch   getuigt   de   laatste   stand   van   zaken   van   een   regeling   die   zich   enkel   focust   op   het   meemoederschap. 153  Volgens   mij   was   het   beter   geweest   indien   de   wetgever   had   gewacht   met   het   invoeren   van   een   regeling   voor   de   oorspronkelijke   afstamming  van  meeouders,  tot  een  adequate  regeling  voor  discrete  bevallingen  ingevoerd   werd.       De   vermeende   ongelijkheid   ten   opzichte   van   paren   van   ongelijk   geslacht   vormde   het   basisargument   van   de   parlementaire   initiatieven.   Door   de   invoering   van   een   regeling   voor   meemoeders,   creëert   de   wetgever   een   loutere   verschuiving   van   de   discriminatie.   De   ongelijkheid  zal  zich  niet  langer  situeren  tussen  paren  van  gelijk  en  ongelijk  geslacht,  maar   wel   tussen   homoseksuele   paren   en   alle   andere   paren.   Of   het   argument   van   het   draagmoederschap   een   voldoende   redelijke   verantwoording   is,   is   nog   maar   de   vraag.   Hoewel  de  keuze  voor  een  loutere  regeling  van  het  meemoederschap  op  het  eerste  zicht  dus   het   veiligst   en   minst   revolutionair   lijkt,   kan   en   zal   ze   in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   problemen   veroorzaken   in   de   vorm   waarin   ze   nu   bestaat.   De   andere   oplossing,   die   bestaat   uit   een   geslachtsneutrale   aanpak,   zou   echter   ook   problemen   opleveren   in   combinatie   met   de   draagmoederschapsproblematiek.   Een   integratief   wetsvoorstel,  dat  beide  zaken  aanpakt  was  volgens  mij  beter  geweest.  

                                                                                                            152

 Wetsvoorstel  (S.  BECQ  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  invoering  van  een  statuut  voor   meeouders  betreft,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3303/001,  5.   153 Wetsontwerp   houdende   de   vaststelling   van   de   afstamming   van   de   meemoeder   (tekst   aangenomen   in   plenaire  vergadering  en  aan  de  koning  ter  bekrachtiging  voorgelegd),  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3532/004.

  41  

  §5.  Toestemming   A.  Een  algemeen  overzicht  van  de  toestemmingsvereiste     80.   In   de   inleiding   heb   ik   reeds   beklemtoond   dat   de   nieuwe   adoptiewet   van   2003   het   contractuele  aspect  van  de  adoptieprocedure  volledig  terzijde  heeft  geschoven.  Ten  gevolge   daarvan   werd   aan   bepaalde   categorieën   van   personen   een   toestemmingsrecht   toegekend.   Het  gaat  hierbij  om  een  toestemming  die  men  ten  allen  tijde  kan  intrekken  tot  op  het  tijdstip   van   de   uitspraak   en   maximum   zes   maand   na   de   inleiding.154  In   de   wet   staat   een   opsomming   van  de  toestemmingen  die  vereist  zijn  voor  het  slagen  van  de  adoptieprocedure  (art.  348-­‐1   t.e.m.  348-­‐11  BW).  Verschillende  categorieën  van  personen  komen  hierbij  aan  bod  ingevolge   hun  leeftijd,  onderscheidingsvermogen,  burgerlijke  staat  of  vaststaande  afstamming.       De   eerste   categorie   van   personen   betreft   de   minderjarige,   ouder   dan   twaalf   jaar,   die   het   voorwerp   uitmaakt   van   de   adoptie   (art.   348-­‐1   BW).   Volgens   sommigen   heeft   de   wetgever   door  de  prominente  plaats  van  artikel  348-­‐1  BW  opnieuw  willen  benadrukken  dat  het  belang   van  het  kind  primordiaal  is  tijdens  de  hele  adoptieprocedure.155  Deze  toestemmingsvereiste   kan   in   tegenstelling   tot   de   andere   toestemmingsrechten   als   een   echt   vetorecht   worden   beschouwd.   Tegen   een   toestemmingsweigering   uitgaande   van   deze   personen   kan   immers   geen  enkel  verhaal  worden  ingesteld.156  Deze  verschillende  behandeling  in  vergelijking  met   de   andere   toestemmingsgerechtigden   is   redelijk   verantwoord.   De   ongelijke   behandeling   steunt   namelijk   op   het   primair   belang   van   het   kind   gedurende   de   hele   adoptieprocedure,   zoals  gewaarborgd  in  o.m.  art.  21  IVRK.     Daarnaast   komen   ook   de   echtgenoten   of   samenwonende   partners   van   zowel   adoptant   als   adoptandus   in   aanmerking   om   zich   uit   te   spreken   over   een   voorgenomen   adoptie   betreffende  of  uitgaande  van  deze  laatste  personen.  Ook  de  personen  ten  aanzien  van  wie   de   oorspronkelijke   afstamming   reeds   vaststaat   dienen   met   de   adoptie   in   te   stemmen.   Zij   moeten   overeenkomstig   artikel   348-­‐4   BW   wel   een   wachttermijn   van   twee   maanden   respecteren   vooraleer   zij   kunnen   overgaan   tot   de   instemming   met   de   voorgenomen   adoptie.157       Een   toestemmingsweigering   verhindert   de   doorgang   van   de   adoptieprocedure.   Deze   stelling   kan  absoluut  worden  toegepast  wat  betreft  het  vetorecht  van  de  minderjarige  die  ouder  is   dan  twaalf  jaar.  Voor  alle  andere  categorieën  moet  ze  worden  genuanceerd  in  het  licht  van   de  onverantwoorde  weigering  en  zijn  gevolgen  zoals  omschreven  in  artikel  348-­‐11  BW.  Dat   laatste   artikel   bepaalt   in   welke   omstandigheden   de   rechter   kan   voorbijgaan   aan   een   toestemmingsweigering.   B.  Onverantwoorde  toestemmingsweigeringen  bij  adopties  door  meemoeders     81.   Vooral   op   dat   laatste   vlak   zijn   na   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   paren   van   gelijk   geslacht   problemen   gerezen.   Zoals   eerder   benadrukt   komt   het   wel   eens   voor   bij   lesbische                                                                                                               154

 I.  MARTENS,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  (338)  344,  nr.  20.  

155

 C.   CASTELEIN,   “Grondvoorwaarden   voor   adoptie”   in   P.   SENAEVE   en   F.   SWENNEN   (eds.),   De   hervorming   van   de   interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (1)  91,  nr.  51.   156  D.  PIRE,  Droit  des  familles,  Luik,  Anthemis,  2007,  131.   157  Supra  nr.  49  voor  de  ratio  legis  die  hierachter  schuilt.  

  42  

  partners  dat  zij  na  een  gezamenlijke   beslissing  tot  medisch  begeleide  voortplanting  plots  uit   elkaar  gaan.  Op  zich  vormt  deze  situatie  uiteraard  geen  probleem.  Het  onaangepast  karakter   van  het  Belgisch  adoptie  -­‐en  afstammingsrecht  zorgt  er  echter  wel  voor  dat  de  partner  die   bevallen   is   van   het   kind   automatisch   moeder   wordt   van   het   kind.   De   hoeksteen   van   het   Belgisch   afstammingsrecht   is   de   regel   mater   semper   certa   est.   Deze   regel   heeft   tot   gevolg   dat  de  vrouw  die  van  het  kind  bevalt  als  dusdanig  wordt  ingeschreven  in  de  geboorteakte  en   daardoor   ook   de   juridische   moeder   wordt. 158  De   zogenaamde   meemoeder,   met   wie   gezamenlijk   werd   beslist   om   over   te   gaan   tot   een   project   van   medisch   begeleide   voortplanting,   bevindt   zich   in   een   onzekere   situatie.   De   partner   met   wie   de   moeder   samenwonend   of   zelfs   gehuwd   was   ten   tijde   van   de   bevalling   van   het   kind,   kan   slechts   aanspraak  maken  op  het  vestigen  van  een  afstammingsband  door  middel  van  adoptie.  Reeds   hoger   werd   gewezen   op   de   precaire   toestand   die   hier   ontstaat   wegens   de   dubbele   afhankelijkheid   van   de   (ex-­‐)   partner   voor   het   welslagen   van   de   adoptie.   Indien   de   relatie   naderhand  spaak  loopt,  wordt  het  zeer  waarschijnlijk  dat  ook  de  adoptie  zal  mislukken  nu  zij   afhankelijk   is   van   zowel   een   samenwoningsvereiste   als   van   de   toestemming   van   de   oorspronkelijke   ouder.   Samenvattend   geldt   de   stopzetting   van   de   relatie   als   een   quasi   absolute  hinderpaal  voor  de  vaststelling  van  de  adoptie.  De  vorige  partner  zal  meestal  haar   toestemming   weigeren   ten   gevolge   van   de   relatiebreuk.   Bovendien   heeft   de   adoptie   evenmin   kans   op   slagen   wanneer   zij   wel   bereid   is   tot   het   instemmen   met   de   adoptie,   aangezien  niet  aan  de  samenwoningsvereiste  zal  voldaan  zijn.159     82.   Naast   het   arrest   van   12   juli   2012160  met   betrekking   tot   deze   samenwoningsvereiste,   velde   het   Hof   op   dezelfde   dag   nog   een   tweede   arrest   met   betrekking   tot   de   toestemmingsvereiste. 161  Nu   zij   beiden   problemen   veroorzaken   naar   aanleiding   van   de   adoptie   door   meemoeders   van   een   kind   van   hun   ex-­‐partner 162  en   gelijkaardige   feiten   overigens  ten  grondslag  lagen  aan  de  prejudiciële  vragen,  is  het  niet  verwonderlijk  dat  het   Hof   zich   hierover   heeft   uitgesproken   op   dezelfde   dag.   De   kwestie   met   betrekking   tot   de   samenwoningsvereiste   heb   ik   hoger   besproken.163  Hier   ga   ik   verder   in   op   de   feiten   die   aanleiding  gaven  tot  het  stellen  van  de  prejudiciële  vraag,  de  stelling  die  het  Grondwettelijk   Hof  heeft  ingenomen  en  de  gevolgen  ervan  voor  de  praktijk.     Na   hun   huwelijkssluiting   besliste   een   lesbisch   paar   om   over   te   gaan   tot   het   opstarten   van   een  meeouderschapsproject.  Door  middel  van  medisch  begeleide  voortplanting,  waartoe  zij   samen  initiatief  hadden  genomen,  werd  een  dochter  geboren.  Zowel  voor,  tijdens  als  kort  na   de  zwangerschap  gedroeg  de  meemoeder  zich  evenzeer  als  moeder  en  hielp  zij  het  kind  mee   opvoeden.  Toch  kon  ingevolge  het  vigerend  afstammingsrecht  enkel  de  partner  die  van  het   kind   was   bevallen   een   oorspronkelijke   afstammingsband   vestigen   ten   opzichte   van   haar   kind.164                                                                                                                 158

 Art.  312  BW.    P.  BORGHS,  “Grondwettelijk  Hof  versoepelt  adoptie  door  meemoeder”,  Juristenkrant,  afl.  253,  12  september   2012,  (4)  4.   160  GwH  12  juli  2012,  nr.  94/2012,  RW  2012-­‐13,  698.   161  GwH  12  juli  2012,  nr.  93/2012,  T.Fam.  2013,  154,  noot  M.  GOEGEBUER.   162  Het  bijzondere  aan  deze  gevallen  situeert  zich  rond  het  feit  dat  bij  de  gezamenlijke  beslissing  om  een  project   tot   medisch   begeleide   voortplanting   aan   te   gaan,   waartoe   overigens   meestal   een   overeenkomst   tot   medisch   begeleide  voortplanting  werd  ondertekend.   163  Supra  nrs  74-­‐79.   164  Art.  312  BW.   159

  43  

    Een   logisch   en   van   bij   de   aanvang   gewild   gevolg   was   het   opstarten   van   een   adoptieprocedure,   nu   dit   voor   de   meemoeder   de   enige   mogelijkheid   was   om   niet   alleen   emotioneel  en  sociaal,  maar  ook  juridisch  ouder  te  worden  van  de  dochter  die  zij  samen  met   haar  partner  had  gewild.  Gedurende  de  procedure  gaat  het  koppel  echter  uit  elkaar  en  ten   gevolge   hiervan   weigert   de   oorspronkelijke   moeder   haar   toestemming   te   geven.   Deze   laatste  was  van  mening  dat  de  adoptie  niet  langer  in  het  hoger  belang  was  van  het  kind  gelet   op  de  scheiding  van  het  koppel.  Het  tegenargument  van  de  meemoeder  steunde  op  artikel   348-­‐11   BW.   Volgens   haar   maakte   de   toestemmingsweigering   een   onverantwoorde   weigering   uit.   Het   tweede   lid   van   artikel   348-­‐11   BW   beschrijft   een   aantal   voorwaarden   onder   dewelke   de   rechter   een   onverantwoorde   weigering   van   de   oorspronkelijke   ouder   terzijde   kan   schuiven   en   alsnog   tot   een   adoptie   kan   overgaan.   Er   moet   met   name   zijn   gebleken  uit  een  grondig  maatschappelijk  onderzoek  dat  de  oorspronkelijke  ouder  die  zich   verzet  tegen  de  adoptie,  zich  niet  meer  om  het  kind  heeft  bekommerd  of  de  gezondheid,  de   veiligheid  of  de  zedelijkheid  van  het  kind  in  gevaar  heeft  gebracht  (art.  348-­‐11,  tweede  lid   BW).     Uit  de  voorliggende  situatie  kon  men  bezwaarlijk  een  dergelijke  omstandigheid  afleiden.  Het   is   dan   ook   op   dat   vlak   dat   het   schoentje   wringt   voor   lesbische   paren.   Zij   blijven   immers   volledig  afhankelijk  van  de  toestemming  en  in  secundaire  orde  dus  van  de  medewerking  van   hun   partner.   Een   stopzetting   van   de   relatie   gaat   wel   vaker   gepaard   met   een   verminderde   verstandhouding.   Hierdoor   gaat   de   oorspronkelijke   ouder/partner   zich   weleens   verzetten   tegen  de  adoptie,  zij  het  veeleer  om  persoonlijke  overwegingen  dan  in  het  enkele  belang  van   het  kind.  Zeer  zelden  zal  de  meeouder  zich  hier  succesvol  kunnen  beroepen  op  artikel  348-­‐ 11  BW,  nu  aan  het  verzet  van  de  oorspronkelijke  ouder  slechts  kan  worden  voorbijgegaan  in   de  specifieke  omstandigheden  zoals  hierboven  omschreven.       83.   Het  hoeft  dan  ook  geen  betoog  dat  deze  situatie  in  toenemende  mate  als  onrechtvaardig   werd  aangevoeld.  In  die  zin  stelde  de  jeugdrechtbank  te  Luik  betreffende  de  bovenstaande   feiten   een   prejudiciële   vraag   aan   het   Grondwettelijk   Hof   m.b.t.   de   artikelen   348-­‐3   BW   en   348-­‐11   BW,   die   handelen   over   respectievelijk   de   toestemmingsvereiste   van   de   oorspronkelijke  ouder  en  de  onverantwoorde  toestemmingsweigering  van  deze  laatste.  De   rechter   vroeg   zich   af   of   deze   artikelen   niet   in   strijd   waren   met   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   in  zoverre   zij  de   toestemming  van  de  moeder   opleggen  als   voorwaarde   voor   het   uitspreken   van   adoptie,   rekening   houdende   met   enkele   specifieke   feitelijkheden.   De  rechter  wijst  er  namelijk  op  dat  de  situatie  in  casu  problematisch  kan  zijn,  gelet  op  het   feit   dat   er   een   huwelijk   was   op   het   ogenblik   van   de   indiening   van   het   verzoekschrift   tot   adoptie,  de  partners  samen  een  overeenkomst  tot  medisch  begeleide  voortplanting  hebben   ondertekend   en   samen   hebben   deelgenomen   aan   voorbereiding   tot   adoptie.   Daarnaast   werd   bovendien   aangetoond   dat   er   zowel   voor,   tijdens   als   na   de   zwangerschap   een   daadwerkelijke   familiale   band   bestond   tussen   het   kind   en   de   meemoeder   en   dat   die   band   zelf  bleef  bestaan  na  de  scheiding.  Daarenboven  stelde  de  rechter  een  tweede  prejudiciële   vraag   over   de   potentiële   discriminatie   in   artikel   143,   tweede   lid   BW   die   paren   van   gelijk   geslacht  uitsluit  van  het  vermoeden  van  vaderschap  ex  artikel  315  BW.     84.  Met  betrekking  tot  de  eerste  prejudiciële  vraag  was  het  Grondwettelijk  Hof  heel  duidelijk   en   bevestigde   ze   nogmaals   dat   het   belang   van   het   kind   centraal   dient   te   staan   in   de  

  44  

  adoptieprocedure.   Het   Hof   benadrukt   dat   het   belang   van   het   kind   in   toenemende   mate,   o.m.   door   de   implementatie   van   internationale   verdragen,   wordt   beschermd   door   verscheidene   wetteksten.   Toch   stelde   het   Hof   een   lacune   vast   in   de   Belgische   wetgeving.   Voor  kinderen  die  zich  bevinden  in  een  situatie  zoals  in  de  onderliggende  zaak  is  het  immers   (nog)   niet   mogelijk   hun   recht   op   bescherming   en   welzijn165  dat   kan   volgen   uit   een   tweede   afstammingsband,   juridisch   te   bekrachtigen.   Bijgevolg   besloot   het   Hof   dat   indien   een   dubbele  afstammingsband  in  het  belang  van  het  kind  blijkt  te  zijn,  dit  belang  moet  primeren   op  het  verzetsrecht  van  de  moeder  tegen  de  voorgenomen  adoptie  van  haar  ex-­‐partner.  In   dergelijke   situatie   zal   de   adoptie   namelijk   geen   afbreuk   doen   aan   de   bestaande   verwantschapsrelatie   tussen   het   kind   en   zijn   biologische   moeder.   De   bepaling   van   artikel   348-­‐11   BW   was   volgens   het   Hof   niet   redelijk   verantwoord,   nu   de   enige   mogelijkheid   tot   matiging   van   het   absoluut   karakter   van   de   weigering   door   de   oorspronkelijke   ouder   erin   bestaat   dat   deze   zich   niet   meer   om   het   kind   heeft   bekommerd   of   de   gezondheid,   de   veiligheid  of  de  zedelijkheid  van  het  kind  in  gevaar  heeft  gebracht.  Concluderend  besloot  het   Hof   dat   aan   de   rechter   geen   enkele   mogelijkheid   wordt   gelaten   om   het   onverantwoord   karakter   van   de   weigering   te   beoordelen   in   het   licht   van   het   belang   van   het   kind.   De   leemte   die  hier  wordt  veroorzaakt  blijkt  problematisch  en  het  Hof  bevestigt  in  die  omstandigheden   de   onverenigbaarheid   van   artikel   348-­‐3   BW   en   348-­‐11   BW   met   de   artikelen   10,   11,   22bis   en   22  GW.     Daarnaast  wees  het  Grondwettelijk  Hof  het  tweede  onderdeel  van  de  prejudiciële  vraag  af   aangezien   het   volgens   het   Grondwettelijk   Hof   geen   antwoord   behoefde.   Het   feit   dat   de   meemoeder  tot  een  adoptie  is  moeten  overgaan  is  een  logisch  gevolg  van  het  feit  dat  zij  niet   kan  profiteren  van  het  vermoeden  van  vaderschap  zoals  bepaald  in  artikel  315  BW.  Volgens   het  Hof  moet  het  antwoord  op  de  eerste  prejudiciële  vraag  in  die  zin  dan  ook  volstaan.166     85.  Bij  dergelijke  arresten  is  het  niet  onbelangrijk  om  de  gevolgen  in  de  praktijk  na  te  gaan.   Het   arrest   zet   een   zeer   belangrijke   bepaling   binnen   het   hedendaags   adoptierecht   op   de   helling.   Reeds   hoger   benadrukte   ik   dat   de   toestemmingsvereiste   er   kwam   als   oplossing   voor   de  afschaffing  van  het  contractueel  karakter  van  de  adoptie.  Het  belang  van  de  toestemming   komt  tot  uiting  in  enerzijds  het  vetorecht  van  de  minderjarige  die  ouder  is  dan  twaalf  jaar  en   anderzijds   de   zeer   beperkte   mogelijkheid   om   voorbij   te   gaan   aan   een   onverantwoorde   toestemmingsweigering   van   de   oorspronkelijke   ouder,   zoals   omschreven   in   artikel   348-­‐11,   tweede   lid   BW.   Mogen   we   nu,   ingevolge   bovenstaand   arrest,   besluiten   tot   een   algemene   uitbreiding  naar  het  belang  van  het  kind  wat  betreft  deze  bepaling?  Dit  zou  betekenen  dat   de   rechter   nu   steeds   aan   een   onverantwoorde   toestemmingsweigering   van   de   oorspronkelijke  ouder  voorbij  mag  gaan  wanneer  de  adoptie  in  het  belang  van  het  kind  blijkt   te  zijn.  Of  moeten  we  de  uitbreiding  daarentegen  slechts  toepassen  in  het  specifieke  geval   van  adoptie  door  zogenaamde  meemoeders,  zoals  in  de  onderliggende  zaak?     Net   zoals   bij   het   reeds   besproken   arrest167  met   betrekking   tot   de   samenwoningsvereiste   werd   de   feitenconstellatie   nauw   betrokken   bij   de   kern   van   de   prejudiciële   vraag.   Gelet   op                                                                                                               165

 Art.   3,   lid   2   IVRK   bepaalt   dat   de   verdragspartijen   zich   ertoe   verbinden   het   kind   te   verzekeren   van   de   bescherming  en  de  zorg  die  nodig  zijn  voor  zijn  welzijn,  rekening  houdend  met  de  rechten  en  plichten  van  zijn   ouder,  wettige  voogden  of  anderen  die  verantwoordelijk  zijn  voor  het  kind.   166  GwH  12  juli  2012,  nr.  93/2012,  T.Fam.  2013,  154,  noot  M.  GOEGEBUER.   167  GwH  12  juli  2012,  nr.  94/2012,  RW  2012-­‐13,  698.  

  45  

  het  feit  dat  het  gaat  om  een  prejudicieel  arrest  is  het  echter  de  vraag  of  dit  wel  opportuun  is.   Ik   wees   er   reeds   op   dat   het   gevolg   van   dergelijke   arresten   in   de   praktijk   niet   mag   worden   overschat  aangezien  het  slechts  gevolgen  met  zich  mee  kan  brengen  wanneer  een  (andere)   rechter   wordt   geconfronteerd   met   identieke   situaties. 168  Hoe   specifieker   de   feitenconstellaties,  hoe  minder  dit  het  geval  zal  zijn  en  hoe  meer  de  rechtsonzekerheid  in  de   hand   wordt   gewerkt.   Dit   alles   heeft   tot   gevolg   dat   een   rechter   in   principe   slechts   kan   overgaan   tot   het   opzij   schuiven   van   artikel   348-­‐11   BW,   wanneer   hij   geconfronteerd   wordt   met  een  identieke  omstandigheid  zoals  omschreven  in  het  arrest.  Wanneer  dit  niet  het  geval   is,  zal  hij  een  nieuwe  prejudiciële  vraag  moeten  stellen.  Deze  tendens  valt  te  betreuren.       86.   Toch   mag   de   invloed   van   deze   intussen   anderhalf   jaar   oude   uitspraak   ook   niet   onderschat   worden.   Door   zich   te   beroepen   op   het   belang   van   het   kind,   heeft   het   Grondwettelijk  Hof  zich  in  een  veilige  zone  geplaatst.  Ze  heeft  zich  immers  gewend  tot  het   basisbeginsel  van  het  hedendaags  adoptierecht  om  te  bevestigen  dat  in  dergelijke  situaties   effectief   problemen   ontstaan.   Op   die   manier   durf   ik   te   besluiten   dat   dit   arrest   meer   praktische   gevolgen   met   zich   meebrengt   dan   zijn   tegenhanger   van   dezelfde   datum   die   handelde   over   de   samenwoningsvereiste.   Eerst   en   vooral   werden   in   dat   laatste   geval   veel   strengere  eisen  op  gelegd  wat  betreft  de  specifieke  feitenconstellatie  en  kan  de  rechter  veel   minder  vlug  besluiten  tot  een  identieke  omstandigheid.  Daarnaast  komt  de  verwijzing  naar   het  belang  van  het  kind  niet  zo  prominent  naar  voor  en  kan  de  rechter  zich  hier  niet  achter   verschuilen   om   toch   de   adoptie   uit   te   spreken.   Uit   de   combinatie   van   beide   arresten   ontstaat   naar   mijn   mening   bovendien   een   bijkomend   probleem.   Hoewel   de   rechter   makkelijk(er)  zal  kunnen  voorbijgaan  aan  de  toestemmingsweigering  in  het  belang  van  het   kind,  zal  de  samenwoningsvereiste  gelden.  Om  de  samenwoningsvereiste  buiten  toepassing   te   verklaren   overeenkomstig   de   uitspraak   van   het   Grondwettelijk   Hof   was   o.m.   een   uitdrukkelijk  akkoord  van  de  oorspronkelijke  ouder  vereist.  In  het  tegenovergestelde  geval,   zoals   bij   een   toestemmingsweigering,   is   er   geen   sprake   van   een   identieke   situatie   en   kan   de   rechter  de  in  het  geding  zijnde  bepalingen  niet  zomaar  buiten  toepassing  laten,  zonder  een   nieuwe   prejudiciële   vraag   te   stellen.   Wanneer   er   dus   zowel   sprake   is   van   een   toestemmingsweigering   als   van   een   beëindigde   samenwoning,   kan   de   rechter   de   bovenstaande   arresten   niet   naar   analogie   toepassen   wegens   gebrek   aan   identieke   omstandigheden.169   §6.  Remediëring  van  de  situatie  m.b.t.  toestemmings-­‐  en  samenwoningsvereiste     87.   De   twee   uitspraken   van   het   Grondwettelijk   Hof   van   12   juli   2012   hebben,   tegen   de   achtergrond  van  de  algemene  problematiek  van  adopties  door  homoseksuele  paren,  geleid   tot   parlementair   initiatief.   Medio   2013   werd   een   wetsvoorstel   ingediend   dat   de   situatie   probeert  te  remediëren.170                                                                                                                   168

 Art.  26,  §2,  tweede  lid,  2°  bijzondere  wet  6  januari  1989  op  het  Grondwettelijk  Hof,  BS  7  januari  1989,  315,   i.w.tr.  17  januari  1989.   169  Zie  ook:  M.  GOEGEBUER,  “Nee  moeder  of  meemoeder,  de  lesbische  meemoeder  versus  een  onverantwoorde   adoptieweigering  door  de  oorspronkelijke  ouder”  (noot  onder  GwH  12  juli  2012),  T.Fam.  2013,  (158)  164,  nr.   16.   170  Wetsvoorstel   (Z.   GENOT   et   al.)   tot   wijziging   van   artikel   348-­‐11   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   aangaande   de   weigering   door   de   moeder   of   de   vader   om   toe   te   stemmen   in   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   53K2798/001.  

  46  

  Eerst   en   vooral   maakt   het   voorstel   mogelijk   dat   de   rechter   rekening   kan   houden   met   de   belangen  van  het  kind  na  een  onverantwoorde  weigering  door  de  (ex-­‐)partner  of  echtgenoot   die  de  oorspronkelijke  ouder  van  het  kind  is.     Daarnaast  voert  het  voorstel  een  uitbreiding  in  van  het  uitzonderingsregime  ex  artikel  356-­‐1,   derde  lid  BW.  Men  pleit  voor  het  behoud  van  de  banden  met  de  oorspronkelijke  familie  na   volle   adoptie   zowel   wanneer   het   kind   wordt   geadopteerd   door   de   echtgenoot   of   samenwonende   partner   van   de   oorspronkelijke   ouder,   als   wanneer   dit   gebeurt   door   de   voormalige  echtgenoot  of  samenwonende  partner  van  deze  ouder.  Door  deze  wijziging  wil   men   de   lacune   wegwerken   die   ervoor   zorgde   dat   een   kind   niet   kon   geadopteerd   worden   door   voormalige   partners   of   echtgenoten,   zonder   dat   daarbij   de   banden   met   de   oorspronkelijke  familie  werden  verbroken.  Ook  hier  verantwoorden  de  indieners  de  wijziging   in   het   licht   van   het   belang   van   het   kind.   Het   zou   in   het   belang   van   het   kind   zijn   om   een   nieuwe   afstammingsband   te   vestigen   jegens   een   persoon   die   ondanks   een   (echt)scheiding   evenzeer   tot   het   gevoels-­‐   en   gezinsleven   van   het   kind   behoort   als   de   wettelijke   vader   of   moeder.171  Ten  gevolge  van  deze  wijziging,  zou  ook  artikel  353-­‐9  BW  veranderen  in  die  zin   dat  ook  het  ouderlijk  gezag  gezamenlijk  zou  worden  uitgeoefend.       88.   Dergelijke   uitbreidingen   kunnen   door   hun   geslachtsneutraal   karakter,   enigszins   verregaand  lijken.  Bovendien  zullen  zij  op  meer  dan  enkel  de  hierboven  besproken  situatie   van   lesbische   meemoederschap   toepassing   vinden.   Toch   lijkt   het   mij   verwonderlijk   dat   de   wetgever   niet   reeds   bij   de   adoptiewet   van   2003   heeft   gekozen   voor   het   criterium   van   het   belang  van  het  kind  als  ultieme  toetsingsgrond  voor  de  onverantwoorde  weigeringen.  Vooral   omdat   diezelfde   wetgever   in   andere   artikelen   stelselmatig   verwijst   naar   het   prominent   karakter   van   dat   belang.   Naar   mijn   mening   zou   het   bovendien   beter   zijn   de   toetsing   aan   het   belang  van  het  kind  als  algemene  toetsingsgrond  in  te  voeren  en  niet  enkel  in  het  geval  van   artikel  356-­‐1,  derde  lid  BW,  zoals  het  wetsvoorstel  voorziet.  Daarnaast  kunnen  de  situaties   die   nu   worden   beschreven   in   artikel   348-­‐11,   tweede   lid   BW   en   die   gelden   bij   alle   andere   adopties,   eveneens   onder   de   algemene   noemer   van   het   belang   van   het   kind   worden   gebracht.  In  deze  situaties  zal  het  ook  in  het  belang  van  het  kind  zijn  dat  de  rechter  aan  het   verzet   voorbijgaat.   Door   het   invoeren   van   een   algemene   toetsing   aan   het   belang   van   het   kind   voor   alle   onverantwoorde   weigeringen   door   de   oorspronkelijke   ouders   (en   niet   enkel   na   volle   stiefouderadoptie)   zou   men   meer   consistentie   in   het   adoptierecht   kunnen   brengen.   Bovendien   zou   de   wetgever   andermaal   het   prominent   karakter   van   belang   van   het   kind   gedurende  de  hele  adoptieprocedure  bevestigen.  Hiermee  zouden  volgens  mij  in  de  hoger   beschreven   situaties   geen   discriminaties   meer   kunnen   optreden,   noch   zouden   er   nieuwe   discriminaties  ontstaan.  Dit  lijkt  mij  dan  ook  een  visie  te  zijn  die  het  Grondwettelijk  Hof  zou   aanhangen.  

Afdeling  3.  Procedurele  bepalingen     89.   Het   procedurele   luik   van   de   huidige   adoptieregeling   bevindt   zich   integraal   in   het   Gerechtelijk   Wetboek.   De   procedure   van   de   interne   adoptie   (art.   1231-­‐2   t.e.m.   1231-­‐24   Ger.W.)  verschilt  wezenlijk  van  deze  van  de  interlandelijke  adoptie  (art.  1231-­‐25  t.e.m.  1231-­‐                                                                                                             171

 Wetsvoorstel   (Z.   GENOT   et   al.)   tot   wijziging   van   artikel   348-­‐11   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   aangaande   de   weigering   door   de   moeder   of   de   vader   om   toe   te   stemmen   in   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K2798/001,  5.  

  47  

  56  Ger.W.).  Binnen  de  binnenlandse  adoptie  geldt  wel  een  uniforme  regeling  naargelang  het   gaat   om   volle   of   gewone   adoptie.   Hierna   bespreek   ik   deze   procedure   in   de   mate   dat   ze   problemen  oplevert  in  het  licht  van  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel.   §1.  Algemeen  overzicht  van  de  procedure     90.   Ik   heb   reeds   aangehaald   dat   de   wetgever   de   interne   adoptie   in   artikel   1231-­‐2   Ger.W.   heeft   gedefinieerd   als   de   adopties   die   geen   interlandelijke   overbrenging   van   een   kind   met   zich   meebrengen.   De   procedure   kent   een   uniforme   regeling   voor   zowel   volle   als   gewone   adoptie.   Hierbij   dient   meteen   te   worden   opgemerkt   dat   de   bevoegde   rechtbank   kan   verschillen.  De  rechtbank  van  eerste  aanleg  is  de  algemeen  bevoegde  rechtbank  voor  zaken   met  betrekking  tot  de  staat  van  de  personen.  172  Voor  de  adoptie  van  minderjarige  personen   dient   de   procedure   ingeleid   te   worden   bij   de   jeugdrechtbank,   bij   meerderjarigheid   is   de   burgerlijke  rechter  bevoegd.  Aangezien  de  volle  adoptie  slechts  mogelijk  is  voor  minderjarige   personen   volgt   daaruit   logischerwijs   dat   de   jeugdrechtbank   steeds   bevoegd   is   bij   volle   adopties.  Bij  gewone  adoptie  hangt  de  bevoegdheid  af  van  de  leeftijd  van  de  adoptant  (art   1231-­‐3   Ger.W.).   Bij   de   adoptie   van   minderjarigen   dienen   de   adoptanten   bovendien   de   verplichte   voorbereiding,   zoals   omschreven   in   art.   346-­‐2   BW,   te   volgen.   Dit   zal   steeds   het   geval  zijn  voor  de  volle  adoptie,  maar  bij  de  gewone  adoptie  afhangen  van  de  leeftijd  van  de   te  adopteren  persoon.     91.  De  inleiding  van  de  procedure  gebeurt  door  de  adoptant  bij  eenzijdig  verzoekschrift  (art.   1231-­‐3,   eerste   lid   Ger.W.).   Bij   dit   verzoekschrift   moet   men   aangeven   voor   welke   adoptievorm  wordt  gekozen  en  waarom.  Daarnaast  moet  men  bepaalde  documenten  bij  het   verzoekschrift  voegen  (art.  1231-­‐4,  §1,  eerste  lid  Ger.W.).  Daarna  geeft  de  griffier  kennis  van   het  verzoekschrift  aan  de  afstammelingen  van  de  geadopteerde  (art.  1231-­‐4,  §1,  tweede  lid   Ger.W.).   Vervolgens   dient   de   procureur   des   Konings   enkele   inlichtingen   en   adviezen   in   te   winnen   (art.   1231-­‐5   Ger.W.).   De   daaropvolgende   geschiktheidsprocedure   en   het   maatschappelijk   onderzoek   (art.   1231-­‐6   Ger.W.)   heb   ik   hoger   reeds   uitgebreid   belicht.   Tenslotte  behandelt  de  rechter  de  zaak.  Deze  behandeling  omvat  onder  meer  het  horen  van   alle  betrokken  (art.  1231-­‐10  Ger.W.),  een  grondig  onderzoek  naar  de  gemaakte  keuze  en  het   voldoen   aan   de   wettelijke   voorwaarden.   Bovendien   moet   de   rechter   hierbij   eveneens   rekening  houden  met  de  wettige  belangen  die  door  de  adoptie  worden  beïnvloed  (art.  1231-­‐ 13,   eerste   lid   Ger.W.).   Indien   men   deze   procedure   doorlopen   heeft,   kan   de   rechtbank   het   vonnis  inzake  adoptie  uitspreken,  eventueel  met  in  achtneming  van  een  wachttermijn  indien   het   gaat   om   de   adoptie   van   een   minderjarige   persoon   (art.   1231-­‐13,   tweede   lid   Ger.W.)   Bovendien   staan   ook   nog   enkele   rechtsmiddelen   open   om   op   te   komen   tegen   het   vonnis   inzake  adoptie.  Het  gaat  om  hoger  beroep  (art.  1231-­‐16,  eerste  lid  Ger.W.),  voorziening  in   cassatie  (1231-­‐17,  eerste  lid  Ger.W.)  en  derdenverzet  (  art.  1231-­‐21  Ger.W.).     Naast  de  bovenstaande  procedure  heeft  de  wetgever  ook  een  regeling  uitgewerkt  voor  het   eerder  uitzonderlijk  geval  dat  de  adoptie  op  verzoek  van  het  openbaar  ministerie  tot  stand   komt  (art.  1231-­‐24  Ger.W.).                                                                                                               172

 Deze  bevoegdheid  verschuift  vanaf  1  september  2014  naar  de  familierechtbank.  In  dit  onderzoek  beperken   ik   me   tot   de   huidige   situatie;   Zie:   Wet   30   juli   2013   betreffende   de   invoering   van   een   familie-­‐   en   jeugdrechtbank,  BS  27  september  2013,  i.w.tr.  1  september  2014.  

  48  

  §2.  Geen  verplichte  adoptievoorbereiding  bij  de  adoptie  van  meerderjarige  personen     92.   Vooraleer   hij   enige   procedure   kan   inleiden,   dient   de   adoptant   een   voorbereiding   tot   adoptie   te   doorlopen.   Deze   voorbereiding   is   slechts   vereist   indien   de   adoptant   een   kind   wenst   te   adopteren.   Hoger   ben   ik   reeds   ingegaan   op   het   maatschappelijk   onderzoek   dat   wordt  vereist  door  artikel  346-­‐2  BW  en  op  basis  waarvan  de  jeugdrechtbank  de  geschiktheid   van   de   adoptant   controleert.   Datzelfde   artikel   bepaalt   dat   een   adoptievoorbereiding   moet   worden  gevolgd  voor  alle  personen  die  minderjarigen  wensen  te  adopteren.  De  soepelheid   die  geldt  voor  endofamiliale  adopties  op  vlak  van  het  maatschappelijk  onderzoek,  geldt  niet   bij   de   adoptievoorbereiding.   Hoewel   het   maatschappelijk   onderzoek   in   hun   geval   slechts   facultatief  is,  geldt  de  verplichte  voorbereiding  ook  voor  hen  onverkort.173     Het   is   opmerkelijk   dat   de   adoptievoorbereiding   slechts   vereist   is   voor   de   adoptie   van   kinderen  en  niet  voor  andere  adopties.  De  verklaring  ligt  in  de  lijn  met  wat  hierboven  reeds   werd  gezegd  over  de  geschiktheids-­‐  en  bekwaamheidscontrole.  We  moeten  de  adoptie  van   een   kind   steeds   zien   als   een   jeugdbeschermingsmaatregel   sensu   lato.   De   adoptie   is   erop   gericht  om  het  kind  zoveel  mogelijk  in  een  stabiele  opvoedingssituatie  onder  te  brengen.     Desalniettemin   heb   ik   ook   hier   enkele   bedenkingen   bij   de   meerderjarigheid   als   onderscheidingscriterium.  De  opvoedende  taak  blijft  in  de  meeste  gevallen  van  adopties  van   meerderjarige   personen   slechts   op   de   achtergrond.   Toch   stel   ik   op   vandaag   vast   dat   het   bereiken  van  de  meerderjarigheid  niet  langer  gelijk  staat  met  verlaten  van  het  ouderlijk  nest.   Vele  kinderen,  in  de  zin  van  afstammelingen,  hebben  immers  ook  na  hun  meerderjarigheid   nog  nood  aan  financiële,  emotionele  en  sociale  bijstand.  Het  is  een  groeiende  tendens  dat   velen  nog  enkele  jaren  studeren  na  het  beëindigen  van  de  leerplicht.  Op  die  manier  blijven   ook   een   grote   groep   (jonge)   meerderjarige   personen   onderworpen   aan   de   opvoeding   van   hun   ouders.   In   die   mate   kan   men   zich   dus   afvragen   of   men   ook   hier   de   invulling   van   het   begrip   kind   niet   beter   zou   afhankelijk   maken   van   de   zorgbehoevendheid   dan   van   de   minderjarigheid.   Een   begripsinvulling   die   volgens   mij   veel   beter   zou   aansluiten   bij   de   realiteit.   Op   die   manier   zouden   ook   mogelijke   ongelijke   behandelingen   worden   vermeden.   Een   adoptant   die   van   plan   is   om   een   meerderjarige   studerende   persoon   te   adopteren,   waar   hij   nog   zowel   opvoedkundig   als   financieel   en   sociaal   voor   zal   moeten   instaan,   zal   geen   adoptievoorbereiding  moeten  doorlopen.  Een  adoptant  die  bijvoorbeeld  een  17-­‐jarige  wenst   te   adopteren,   die   een   paar   maand   later   zal   afstuderen   en   van   plan   is   te   gaan   werken,   zal   deze   wel   moeten   doorlopen.   Puur   feitelijk   gezien   lijkt   de   voorbereiding   echter   in   beide   gevallen   noodzakelijk.   Of   nog,   lijkt   hij   in   het   eerste   geval   meer   noodzakelijk   dan   in   het   tweede,  op  basis  van  de  (toekomstige)  zorgbehoevendheid  van  de  geadopteerde.   §3.  Een  wachttermijn  voor  de  adoptie  van  minderjarige  personen     93.  De  rechtbank  kan  de  adoptie  pas  uitspreken  ten  vroegste  zes  maand  na  de  neerlegging   van   het   verzoekschrift   tot   adoptie.   Deze   wachttermijn   geldt   niet   wanneer   de   kandidaat-­‐ adoptanten   het   kind   sinds   meer   dan   zes   maanden   opvoeden.   Bovendien   geldt   de                                                                                                               173

 C.  FAURE,  “De  voorbereiding  tot  de  adoptie,  de  beoordeling  van  de  adoptiegeschiktheid  en  de  nazorg”  in  P.   SENAEVE   en   F.   SWENNEN   (eds.),   De   hervorming   van   de   interne   en   de   internationale   adoptie,   Antwerpen,   Intersentia,  2006,  (321)  334,  nr.  636.  

  49  

  wachttermijn   enkel   in   het   geval   van   adoptie   van   een   kind   en   niet   van   een   meerderjarige   persoon  (art.  1231-­‐13  Ger.W.).     Opnieuw   kan   men   zich   hier   afvragen   of   de   strengere   vereisten   die   gelden   voor   adopties   van   minderjarige   personen   geen   onverantwoorde   ongelijke   behandeling   met   zich   meebrengen   ten  opzichte  van  de  adopties  van  meerderjarige  personen.  Andermaal  verwijs  ik  hier  naar  de   adoptie   van   een   kind   als   een   jeugdbeschermingsmaatregel   die   wil   bijdragen   tot   het   toekennen   van   een   stabiele   opvoedingssituatie   aan   elk   kind.   In   dat   opzicht   is   het   verantwoord   dat   voor   dergelijke   adopties   strenge   voorwaarden   gelden.   Al   te   overhaaste   procedures   dragen   niet   bij   tot   doordachte   adopties   en   evenmin   tot   de   stabiliteit   en   standvastigheid   van   de   adoptieve   en   opvoedkundige   relaties.   Door   het   invoeren   van   de   wachttermijn   geeft   de   wet   de   adoptanten   nog   een   laatste   bedenkingsmogelijkheid.   Bovendien   is   het   ook   een   ultieme   termijn   voor   al   wie   zijn   toestemming   moet   geven   in   de   adoptieprocedure.  De  intrekking  van  de  toestemming  is  slechts  mogelijk  tot  het  tijdstip  van   de   uitspraak   van   het   vonnis   en   maximum   zes   maanden   na   de   indiening   van   het   verzoekschrift   tot   adoptie   (art.   348-­‐9   BW).   Uitgaande   van   deze   argumenten,   moet   men   inderdaad  besluiten  tot  de  redelijke  verantwoording  van  het  onderscheid  dat  ook  hier  weer   wordt  gemaakt  tussen  de  adoptie  van  meerderjarige  en  minderjarige  personen.  Toch  wens   ik  opnieuw  te  benadrukken  dat  de  wetgever  het  begrip  kind  beter  zou  invullen  aan  de  hand   van  het  criterium  van  de  zorgbehoevendheid  dan  dat  van  de  meerderjarigheid.  

Afdeling  4.  Gevolgen  van  adoptie   §1.  Naam   A.  Een  algemeen  regime  met  verschillende  afwijkingsmogelijkheden  en  bijzonderheden     94.   Een  van  de  belangrijkste  gevolgen  van  de  adoptie  is  de  naamsverandering  die  ze  in  de   meeste  gevallen  met  zich  meebrengt.  De  wet  voorziet  zowel  in  een  algemene  regeling  met   betrekking  tot  voornaamswijzigingen  als  in  een  regeling  met  betrekking  tot  de  familienaam.   De   regeling   voor   de   voornamen,   zoals   omschreven   in   artikel   349-­‐2   BW,   geldt   zowel   na   gewone   als   na   volle   adoptie   en   kan   niet   als   problematisch   worden   aangemerkt.   Zodoende   volgt   enkel   een   bespreking   van   de   regeling   met   betrekking   tot   de   familienaam.   Hier   geldt   wel   een   aparte   regeling   naargelang   het   gaat   om   volle   dan   wel   om   gewone   adoptie.   Het   basisregime   is   nagenoeg   gelijk   voor   beide   adoptievormen.   In   bepaalde   gevallen   gelden   echter   bijzondere   regels   en   afwijkingen.   Mijn   bespreking   beperkt   zich   opnieuw   tot   de   bepalingen   die   in   opspraak   (kunnen)   komen   in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel.     1.  Gezamenlijke  adopties     95.   Na   een   gezamenlijke   adoptie   door   paren   van   verschillend   geslacht   verandert   de   naam   van   de   geadopteerde   in   die   van   de   man   (art.   353-­‐1,   §1,   eerste   lid   BW   en   art.   356-­‐2,   §1,   eerste  lid  BW).  Bij  gezamenlijke  adopties  door  paren  van  gelijk  geslacht  geldt  als  algemene   regel   echter   een   keuzerecht.   Zij   verklaren   voor   de   rechtbank,   in   onderlinge   overeenstemming,  wie  van  beide  zijn  naam  aan  de  geadopteerde  zal  geven  (art.  353-­‐1,  §2,   eerste   lid   BW   en   356-­‐2,   §2,   eerste   lid   BW).   Er   bestaat   dus   een   algemeen   regime   dat   wezenlijk  verschilt  naargelang  het  gaat  om  een  gelijktijdige  adoptie  door  partners  van  gelijk  

  50  

  geslacht,  dan  wel  door  partners  van  verschillend  geslacht.  Hierna  worden  beide  regimes  met   elkaar  vergeleken  en  de  geoorloofdheid  van  het  verschil  nagegaan,  alsook  de  problemen  die   daarnaast  kunnen  rijzen.     a.   Een   paternale   regeling   bij   gezamenlijke   adopties   door   paren   van   verschillend   geslacht  

  96.   Het   eerste   problematische   aspect   van   het   geldend   basisregime   situeert   zich   rond   de   patrilineaire   naamgeving   bij   gezamenlijke   adoptie   door   partners   van   verschillend   geslacht.   Uit   de   basisregel   volgt   immers   dat   bij   meervoudige   adoptie   door   paren   van   verschillend   geslacht  de  man  automatisch  zijn  naam  geeft  aan  het  kind.  Deze  bepaling  is  een  spiegelbeeld   van  huidig  artikel  335  BW  waar  dezelfde  paternalistische  gedachte  aan  de  oorsprong  ligt  van   de  naamgeving  ten  gevolge  van  de  oorspronkelijke  afstamming.       Dergelijke   regeling   blijkt   in   de   huidige   tijdsgeest   uitermate   problematisch   te   zijn.   Enkele   jaren   geleden   verkoos   men   artikel   335,   §1   BW   zelfs   tot   het   meest   discriminatoire   artikel   van   ons  huidig  rechtssysteem.174  Aangezien  hetzelfde  idee  aan  de  basis  ligt  van  de  naamgeving   bij   gezamenlijke   adoptie   door   partners   van   verschillend   geslacht,   is   de   situatie   ook   daar   discriminatoir.  Deze  regelgeving,  die  de  naam  van  de  vader  als  algemene  regel  voorop  stelt,   ontzegt  de  moeder  enige  gelijke  behandeling.  Nochtans  leidt  het  geen  twijfel  dat  beiden  als   vergelijkbare   categorieën   van   personen   kunnen   en   moeten   worden   beschouwd.   Lange   tijd   werd   gepleit   voor   het   behoud   van   deze   regelen   omwille   van   de   maatschappelijke   consensus   die   errond   zou   bestaan.   Verschillende   argumenten   werden   hiervoor   aangehaald.   Zo   verantwoordde  het  Grondwettelijk  Hof  het  regime  als  een  praktische  sociale  afspraak  die  de   eenvormigheid  en  onveranderlijkheid  van  de  familienamen  waarborgt.175  Ook  wees  men  op   het   ontbreken   van   een   voldoende   maatschappelijk   draagvlak   voor   veranderingen   omtrent   de  naamgeving.176  Toch  blijkt  er  nu  een  evolutie  op  til  te  zijn  en  neemt  men  niet  langer  aan   dat  deze  ongelijke  behandeling  redelijk  verantwoord  is.  Deze  veranderingen  zal  ik  later  in  dit   onderzoek  toelichten.   b.  Keuzerecht  bij  gezamenlijke  adopties  door  paren  van  gelijk  geslacht     97.   Een   tweede   probleem   ontstaat   op   het   vlak   van   de   keuzemogelijkheid   die   geldt   als   algemene   regel   voor   partners   van   gelijk   geslacht,   hoewel   een   dergelijke   mogelijkheid   niet   bestaat  voor  paren  van  verschillend  geslacht.177  De  potentiële  discriminatie  die  hierin  schuilt                                                                                                               174

 G.  VERSCHELDEN,  “Wat  is  het  meest  verwerpelijke  wetsartikel”,  Juristenkrant,  afl.  220,  22  december  2010,  3.    GwH  1  maart  2012,  nr.  26/2012,  T.Fam.  2012,  186,  noot  A.  QUIRYNEN.   176  Advies  namens  het  adviescomité  voor  maatschappelijke  emancipatie  uitgebracht  door  L.  WIERINCK  en  L.  MEIRE   op   het   wetsontwerp   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   het   oog   op   de   invoering   van   de   gelijkheid   tussen   mannen   en   vrouwen   bij   de   wijze   van   naamsoverdracht   aan   het   kind   en   aan   de   geadopteerde,   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   artikel   335   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   betrekking   tot   de   vrije   toekenning   van  de  naam  van  het  kind,  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  toekenning  van  de   familienaam   betreft,   teneinde   de   afstamming   van   moederszijde   duidelijk   vast   te   stellen   én   tegelijkertijd   de   historiciteit  van  de  afstamming  van  vaderszijde  te  vrijwaren  en  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk   Wetboek  in  verband  met  de  toewijzing  van  de  familienaam,  teneinde  de  overdracht  van  de  familie-­‐identiteit  te   garanderen   via   de   dubbele   naamgeving   (betoog   van   de   heer   P.   SENAEVE),   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K3145/002,  5.   177  G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Familierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  261,  nr.  629.   175

  51  

  werd  reeds  meermaals  benadrukt  in  de  rechtsleer.178  Bij  het  lezen  van  artikel  353-­‐1  BW  en   356-­‐2  BW  blijkt  vlug  dat  de  wetgever  naar  aanleiding  van  de  wet  van  2006179  ervoor  heeft   gekozen  om  een  verschillende  regeling  in  te  voeren  naargelang  het  gaat  om  paren  van  gelijk,   dan  wel  van  verschillend  geslacht.  Zoals  reeds  benadrukt,  verleent  de  gezamenlijke  adoptie   door   paren   van   verschillend   geslacht   aan   de   geadopteerde   de   naam   van   de   mannelijke   adoptant.   Voor   paren   van   gelijk   geslacht   werd   aan   de   desbetreffende   artikelen   een   lid   toegevoegd   dat   bepaalt   dat   de   gezamenlijk   adopterende   personen   voor   de   rechtbank   verklaren  wie  van  beide  zijn  naam  zal  geven  aan  de  geadopteerde.  Het  is  net  de  ontstentenis   van   een   dergelijk   keuzerecht   bij   adoptie   door   paren   van   verschillend   geslacht   die   hier   problemen  oplevert.     98.   De   wetgever   heeft   er   in   2006   voor   geopteerd   om   het   regime   van   de   adoptie   open   te   stellen   voor   paren   van   gelijk   geslacht   en   hen   aldus   op   gelijke   voet   te   behandelen   als   de   paren  van  verschillend  geslacht.  Ook  de  gevolgen  van  de  adoptie  bleven  dezelfde,  zij  het  dat   de   wetgever   op   één   enkel   punt   heeft   ingegrepen:   de   naamgeving. 180  Hoewel   het   aanvankelijke   wetsvoorstel   alleen   maar   voorzag   in   het   schrappen   van   de   woorden   van   ongelijk   geslacht 181 ,   werd   snel   duidelijk   dat   er   voor   bepaalde   materies   een   grondigere   hervorming   nodig   was.   Vooral   op   het   vlak   van   naamgeving   vond   men   een   aangepaste   regeling  onontbeerlijk   en   dienaangaande   werd   een   amendement   ingediend   dat   voorziet   in   de   huidige   regeling.  182  Het   amendement   werd   echter   niet   zonder   slag   of   stoot   aangenomen   en   haalde   het   slechts   met   een   zeer   nipte   meerderheid   van   de   stemmen.   Hoewel   men   argumenten  aanvoerde  voor  een  veralgemeend  regime  van  de  dubbele  naam,  beslisten  de   indieners  deze  kwestie  niet  te  regelen  in  de  adoptiewet.183                                                                                                                 178

 T.   WUYTS,   “De   wet   van   18   mei   2006:   adoptie   toegankelijk   voor   personen   van   hetzelfde   geslacht”,   EJ   2006,   (85)   90,   nr.   11;   A.  HUYGENS,   “Voorwaarden   en   gevolgen   van   de   adoptie   door   paren   van   hetzelfde   geslacht”   in   P.   SENAEVE,   F.   SWENNEN  en  G.   VERSCHELDEN  (eds.),  Verblijfsco-­‐ouderschap.  Uitvoering  en  sanctionering  van  verblijfs-­‐   en  omgangsregelingen.  Adoptie  door  paren  van  hetzelfde  geslacht,  Antwerpen,  Intersentia,  2007,  (199)  240,  nr.   433.   179  Wet  18  mei  2006  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  van  het  Burgerlijk  Wetboek,  teneinde  de  adoptie   door  personen  van  hetzelfde  geslacht  mogelijk  te  maken,  BS  20  juni  2006,  i.w.tr.  30  juni  2006.   180  T.   WUYTS.   “De   wet   van   18   mei   2006:   adoptie   toegankelijk   voor   personen   van   hetzelfde   geslacht”   EJ   2006,   (85)  86,  nr.  4.   181  Wetsvoorstel  (F.  SWENNEN)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie  door  koppels  van  gelijk   geslacht  toe  te  laten,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0664/001.   182  Amendement   (K.   LALIEUX   et   al.)   op   het   wetsontwerp   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie  door  koppels  van  gelijk  geslacht  toe  te  laten,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0664/002.   183  Verslag   namens   de   Commissie   voor   de   Justitie   op   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   door   koppels   van   gelijk   geslacht   toe   te   laten;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   wat   de   erkenning   van   de   afstamming   betreft;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   wat   de   erkenning   van   de   afstamming   betreft;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   koppels   van   gelijk   geslacht   toe   te   laten;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie  koppels  van  gelijk  geslacht  toe  te  laten;  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van   sommige   bepalingen   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   teneinde   adoptie   door   ouders   van   hetzelfde   geslacht   mogelijk   te   maken   en   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   door   personen   van   gelijk   geslacht   mogelijk   te   maken,   Parl.St.   Kamer   2004-­‐05,   nr.   51K0664/008,  62  (hierna:  Verslag  namens  de  Commissie  voor  de  Justitie  op  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van   een  aantal  bepaling  van  het  Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie  door  personen  van  gelijk  geslacht  mogelijk  te   maken,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0664/008).  

  52  

  De  discussies  die  zich  voordeden  tijdens  de  parlementaire  voorbereiding  wijzen  er  duidelijk   op   dat   men   zich   bewust   was   van   de   ongelijke   behandeling   die   met   de   regeling   werd   gecreëerd.  Zo  wees  men  letterlijk  op  de  realiteit  van  de  ongelijke  behandeling  ten  aanzien   van  heterokoppels  en  het  risico  dat  de  zaak  voor  het  toenmalig  Arbitragehof  zou  komen.184   De  verantwoording  die  dienaangaande  werd  gegeven  was  redelijk  pover  en  getuigt  van  “de   wens  om  een  oplossing  te  bekomen  die  zo  dicht  mogelijk  bij  de  huidige  wetgeving  ter  zake   ligt”. 185  Dergelijke   vage   argumenten   kunnen   volgens   mij   geen   voldoende   redelijke   verantwoording   zijn   voor   het   gemaakte   onderscheid.   Het   is   ook   eerder   twijfelachtig   dit   argument   aan   te   nemen,   nu   zelfs   het   Grondwettelijk   Hof   heeft   aangehaald   dat   de   aanpassing  noodzakelijk  was  net  omdat  de  huidige  regeling  niet  kon  worden  getransponeerd   op  de  situatie  bij  homokoppels.186  Door  een  volledig  nieuwe  en  verschillende  regeling  in  te   voeren,   slaagt   men   er   allerminst   in   een   oplossing   te   bekomen   die   zo   dicht   mogelijk   bij   de   huidige  regeling  ligt.  Een  nieuwe  eenvormige  regeling  die  geldt  voor  zowel  paren  van  gelijk   als   van   ongelijk   geslacht   was   dan   ook   een   betere   oplossing   geweest.   Het   lijkt   er   echter   op   dat   de   wetgever   eens   te   meer   besefte   dat   een   grondige   hervorming   van   het   gehele   naamrecht  zich  aanbood,  maar  dat  men  zich  hieraan  niet  durfde  te  wagen  in  het  kader  van   de  openstelling  van  de  adoptie.     99.   Vooralsnog   is   de   kwestie   met   betrekking   tot   de   ontstentenis   van   het   keuzerecht   bij   gezamenlijke   adoptie   niet   voor   het   Grondwettelijk   Hof   gekomen.   Met   betrekking   tot   het   keuzerecht   voor   paren   van   gelijk   geslacht   na   stiefouderadoptie   is   er   wel   een   arrest   gewezen   door  het  Grondwettelijk  Hof.187  Bovendien  benadruk  ik  nogmaals  dat  de  verantwoording  die   werd   gegeven   ter   invoering   van   de   regeling   allerminst   volstaat   om   te   besluiten   tot   een   redelijke  verantwoording  van  de  ongelijke  behandeling.  De  algemene  regel  voor  naamgeving   na  gezamenlijke  adoptie  door  paren  van  gelijk  geslacht  kan  dus  uitermate  problematisch  zijn   nu   zij   een   ongelijke   behandeling   creëert   ten   opzichte   van   paren   van   verschillend   geslacht.   Een   en   ander   brengt   met   zich   mee   dat   personen   die   het   voorwerp   uitmaken   van   een   gezamenlijke   adoptie   door   paren   van   verschillend   sowieso   de   naam   van   de   adopterende   man   zullen   moeten   dragen,   terwijl   personen   die   het   voorwerp   uitmaken   van   een   gezamenlijke  adoptie  door  paren  van  gelijk  geslacht,  de  naam  van  één  van  beide  adoptanten   kunnen   dragen.   Het   gaat   hier   duidelijk   om   vergelijkbare   categorieën   van   personen   die   ongelijk   worden   behandeld,   zonder   dat   het   gemaakte   onderscheid   tussen   beide   redelijk   verantwoord   is.   De   motivering   uit   de   parlementaire   voorbereiding   volstaan   geenszins   ter   staving   van   de   ongelijke   behandeling.   Bijgevolg   is   er   hier   duidelijk   sprake   van   een   discriminatoir  onderscheid.   2.  Stiefouder-­‐  of  partneradopties     100.  In  principe  vallen  de  stiefouder-­‐of  partneradopties  onder  de  enkelvoudige  adopties.  De   adoptie  heeft  normalerwijze  dus  tot  gevolg  dat  de  naam  van  de  geadopteerde  verandert  in                                                                                                               184

 Verslag  namens  de  Commissie  voor  de  Justitie  op  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  een  aantal  bepaling  van   het  Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie  door  personen  van  gelijk  geslacht  mogelijk  te  maken,  Parl.St.  Kamer   2004-­‐05,  nr.  51K0664/008,  62  en  het  argument  van  de  heer  LAEREMENS  zoals  daar  uiteengezet.     185  Verslag  namens  de  Commissie  voor  de  Justitie  op  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  een  aantal  bepaling  van   het  Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie  door  personen  van  gelijk  geslacht  mogelijk  te  maken,  Parl.St.  Kamer   2004-­‐05,  nr.  51K0664/008,  62.   186  GwH  1  maart  2012,  nr.  26/2012,  T.Fam.  2012,  186,  noot  A.  QUIRYNEN.   187  Infra  nrs.  106-­‐108.  

  53  

  de   naam   van   de   adoptant.   Desalniettemin   bleek   het   noodzakelijk   om   enkele   bijzondere   regelen  in  te  voeren  met  betrekking  tot  deze  specifieke  vorm  van  adoptie.  Op  dit  vlak  geldt   een   verschillende   regeling   naargelang   het   gaat   om   volle   dan   wel   om   gewone   adoptie.   De   wetsartikelen   hieromtrent   getuigen   opnieuw   van   een   slordige   redactie,   vooral   na   de   wijzigingen  van  2006.  Een  en  ander  heeft  ertoe  geleid  dat  de  kwestie  zowel  met  betrekking   tot  de  volle  adoptie  als  met  betrekking  tot  de  gewone  adoptie,  voor  het  Grondwettelijk  Hof   is  gekomen.  Uitgaande  van  de  uitspraken  die  hierover  zijn  gewezen,  ga  ik  hierna  eerst  in  op   de   regeling   die   geldt   na   gewone   adoptie   om   vervolgens   de   problematiek   bij   volle   adoptie   aan  te  kaarten.   a.   De   ontstentenis   van   een   afwijkingsmogelijkheid   na   gewone   stiefouder-­‐   of   partneradopties  bij  paren  van  gelijk  geslacht  

  101.   De  naamgeving  brengt  dus  eveneens  problemen  met  zich  mee  bij  gewone  stiefouder-­‐   of   partneradopties   door   een   partner   van   gelijk   geslacht.   In   dat   laatste   geval   verklaren   de   partners  voor  de  rechtbank  welke  van  hun  beide  namen  het  kind  zal  dragen  (art.  353-­‐2,  §2,   eerste   lid   BW).   Zij   kunnen   met   andere   woorden   kiezen   welke   (enkelvoudige)   naam   zij   willen   geven  aan  het  geadopteerde  kind.  Het  betreft  een  recht  dat  enkel  bestaat  voor  partners  van   gelijk   geslacht. 188  Opnieuw   vormt   de   ontstentenis   van   het   keuzerecht   voor   paren   van   verschillend   geslacht   volgens   mij   een   probleem.   In   de   doctrine   bestempelde   men   het   onderscheid  meermaals  als  een  discriminatoir  onderscheid.189  De  opmerkingen  die  ik  reeds   maakte  m.b.t.  de  afwezigheid  van  een  keuzerecht  voor  paren  van  gelijk  geslacht,  gelden  hier   onverkort.     Er  ontstaat  rond  de  stiefouder-­‐  of  partneradoptie  door  een  partner  van  gelijk  geslacht  nog   een   ander   probleem.   Een   zaak   die   voor   het   Grondwettelijk   Hof   kwam,   betrof   niet   de   bovenstaande   afwezigheid   van   een   keuzerecht   bij   paren   van   verschillend   geslacht.   Zij   handelde  integendeel  over  de  ontstentenis  van  een  afwijkingsmogelijkheid  in  het  geval  van   stiefouder-­‐  of  partneradoptie  door  paren  van  gelijk  geslacht.  Men  voelde  de  situatie  aan  als   een   keuze   die   beperkt   werd   tot   de   enkelvoudige   naam,   terwijl   in   alle   andere   gevallen   de   partners  steeds  de  mogelijkheid  hebben  een  dubbele  naam  te  vragen  aan  de  rechtbank.  Het   hof  van  beroep  te  Brussel  vroeg  zich  af  of  dit  geen  discriminatie  met  zich  meebracht  in  die   mate   dat   niet   werd   voorzien   in   een   afwijkingsmogelijkheid   waarbij   men   kan   kiezen   voor   een   dubbele   naam   waarbij   de   geadopteerde   zijn   naam   behoudt   en   die   laat   voorafgaan   of   volgen   door  de  naam  van  de  adoptant.       De  feiten  die  aanleiding  gaven  tot  het  stellen  van  bovenstaande  prejudiciële  vraag  omvatten   de   situatie   waarin   twee   lesbische   partners   beslissen   om   samen   kinderen   te   krijgen.   Ze   kwamen  overeen  om  beide  van  een  kind  te  bevallen.  Daarna  voorzagen  zij  dat  zij  elk  het  kind   van   de   andere   partner   zouden   adopteren,   waarbij   de   kinderen   dan   eenzelfde   dubbele   naam   zouden  dragen  en  zij  als  volwaardig  gezin  zouden  kunnen  functioneren.  Het  is  deze  laatste                                                                                                               188

 G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Famlierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  261,  nr.  629.  

189

 T.   WUYTS,   “De   wet   van   18   mei   2006:   adoptie   toegankelijk   voor   personen   van   hetzelfde   geslacht”,   EJ   2006,   (85)   90,   nr.   11;   A.  HUYGENS,   “Voorwaarden   en   gevolgen   van   de   adoptie   door   paren   van   hetzelfde   geslacht”   in   P.   SENAEVE,   F.   SWENNEN  en  G.   VERSCHELDEN  (eds.),  Verblijfsco-­‐ouderschap.  Uitvoering  en  sanctionering  van  verblijfs-­‐   en  omgangsregelingen.  Adoptie  door  paren  van  hetzelfde  geslacht,  Antwerpen,  Intersentia,  2007,  (199)  240,  nr.   433.    

  54  

  wens   met   betrekking   tot   de   dubbele   naam   die   door   het   hof   van   beroep   te   Brussel   werd   tegengehouden.   Volgens   het   hof   leende   de   wet   zich   enkel   tot   de   keuze   voor   een   enkelvoudige  naam.       102.  Het  Grondwettelijk  Hof  was  van  oordeel  dat  een  interpretatie  in  die  zin  inderdaad  een   ongeoorloofde   discriminatie   inhield.   Het   Hof   wees   erop   dat   de   situatie   van   dit   kind   niet   anders  is  dan  die  van  het  kind  dat  geadopteerd  is  door  de  samenwonende  partner  van  zijn   moeder   of   adoptiemoeder   of   van   het   kind   dat   werd   geadopteerd   na   gezamenlijke   adoptie   door  partners  van  gelijk  of  verschillend  geslacht.  In  deze  gevallen  is  het  steeds  mogelijk  om   de   oorspronkelijke   naam   te   behouden   en   te   laten   volgen   of   voorafgaan   door   de   naam   die   ingevolge   de   adoptie   zou   worden   toegekend.   Voor   dit   verschil   in   behandeling   bestaat   volgens  het  Hof  bovendien  geen  redelijke  verantwoording,  mede  omwille  van  het  feit  dat  de   wetgever   zich   schijnbaar   niet   bewust   was   van   wat   hij   teweegbracht. 190  Tijdens   de   parlementaire   voorbereiding   werd   zelfs   letterlijk   benadrukt   dat   men   na   stiefouder-­‐   of   partneradoptie  een  gelijkaardige  regeling  wou  invoeren  zoals  na  gezamenlijke  adoptie  door   paren  van  gelijk  geslacht.191  In  dat  laatste  geval  kan  wel  geopteerd  worden  voor  een  dubbele   naam.192  Bovendien   benadrukte   men   hierbij   de   achterliggende   gedachte   van   de   gewone   adoptie,  in  die  mate  dat  de  kinderen  blijven  behoren  tot  hun  oorspronkelijke  familie  en  de   kans   moeten   krijgen   om   hun   oorspronkelijke   naam   te   behouden   (voorafgegaan   of   gevolgd   door   de   naam   van   de   adoptant).   Terecht   besluit   het   Hof   dat   er   in   de   opgeworpen   interpretatie  een  onverantwoorde  ongelijke  behandeling  van  vergelijkbare  categorieën  van   personen  ontstaat.     103.   In  een  noot  naar  aanleiding  van  dit  arrest  haalde  men  aan  dat  er  in  de  parlementaire   voorbereiding   wel   een   redelijke   verantwoording   zou   zijn   gegeven.193  Hierbij   verwees   men   naar   de   argumenten   die   werden   gegeven   om   geen   veralgemeende   dubbele   naam   in   te   voeren   bij   adoptie.   Deze   dubbele   naam   na   adoptie   zou   een   discriminatoir   onderscheid   creëren  ten  opzichte  van  kinderen  met  louter  oorspronkelijke  afstammingsbanden.  Het  lijkt   mij   echter   zo   dat   het   Grondwettelijk   Hof   deze   rechtvaardiging   in   casu   niet   relevant   vond.   Wat   betreft   de   gezamenlijke   adoptie   voorzag   men   per   slot   van   rekening   net   wel   in   de   dubbele   naam   als   afwijkingsmogelijkheid.   Deze   verantwoording   doet   niet   ter   zake   bij   het   achterwege  laten  van  deze  afwijkingsmogelijkheid  in  het  uitsluitende  geval  van  stiefouder-­‐   of  partneradopties  door  paren  van  gelijk  geslacht.     104.   De  vaststelling  van  deze  lacune  door  het  Grondwettelijk  Hof  brengt  enkele  praktische   gevolgen   met   zich   mee.   Omwille   van   de   duidelijke   en   objectieve   bewoording   van   de   prejudiciële   vraag   en   het   daaropvolgend   antwoord   van   het   Hof,   waarbij   feitenconstellaties   weinig   relevant   zijn   voor   de   schending   an   sich,   heeft   de   uitspraak   ook   gevolgen   voor   andere   rechters  dan  enkel  de  verwijzende  rechter.  Volgens  VERSCHELDEN  kunnen  andere  rechters  dit   arrest  inroepen,  zolang  er  geen  wetgevend  ingrijpen  is,  om  toch  een  dubbele  naam  toe  te                                                                                                               190

 GwH  16  september  2010,  nr.  104/2010,  RTDF  2011,  109  en  T.Fam.  2011,  88,  noot  G.  VERSCHELDEN.    Verantwoording   bij   het   amendement   (K.   LALIEUX   et   al.)   op   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   door   koppels   van   gelijk   geslacht   toe   te   laten,   Parl.St.   Kamer   2004-­‐05,   nr.   51K0664/002,  5.   192  Supra  nr.  97-­‐100.   193  G.   VERSCHELDEN,   “De   naam   van   de   geadopteerde   na   stiefouder-­‐   of   partneradoptie   door   een   persoon   van   hetzelfde  geslacht  als  de  ouder  van  de  geadopteerde”  (noot  onder  GwH  16  september  2010),  T.Fam.  2011,  (90)   92,  nr.  5.   191

  55  

  kennen. 194  Ten   gevolge   van   artikel   26,   §4,   tweede   lid   van   de   bijzondere   wet   op   het   Grondwettelijk   Hof   vervalt   namelijk   de   plicht   om   een   prejudiciële   vraag   te   stellen   bij   schijnbare  schending  van  o.m.  het  gelijkheidsbeginsel,  wanneer  blijkt  uit  een  arrest  van  het   Grondwettelijk  Hof  dat  een  bepaling  klaarblijkelijk  geschonden  is.  Voortaan  ontstaan  er  door   deze  uitspraak  na  stiefouder-­‐  of  partneradoptie  meerdere  keuzemogelijkheden  betreffende   de   naam:   de   partners   kunnen   kiezen   voor   de   naam   van   de   oorspronkelijke   ouder   of   adoptant,   de   naam   van   de   (nieuwe)   adoptant   of   een   combinatie   van   deze   beiden   in   de   volgorde  zoals  overeengekomen.     b.  De  ontstentenis  van  een  keuzerecht  na  volle  stiefouder  of  partneradopties  bij  paren   van  verschillend  geslacht  

  105.  Naast  de  algemene  regel  die  ervoor  zorgt  dat  het  kind  na  volle  adoptie  de  naam  van  zijn   adoptant   krijgt,   geldt   voor   de   volle   stiefouder-­‐   of   partneradoptie   door   paren   van   verschillend   geslacht   een   kleine   nuance   voor   het   geval   deze   gebeurde   door   een   vrouw.   Artikel   356-­‐2,   §1,   tweede   lid   BW   bepaalt   dat   in   dat   laatste   geval   de   naam   van   de   geadopteerde   ongewijzigd   blijft.   Bovendien   werd   bij   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   homoseksuele   paren   ook   hier   voorzien   in   een   afwijkende   regeling.   Ten   gevolge   daarvan   voegde   men   een   tweede   paragraaf   toe   aan   artikel   356-­‐2   BW   die   voorzag   in   een   algemene   regel   voor   gelijktijdige   adoptie195  en   een   regel   voor   stiefouderadoptie   die   echter   beiden   steunen  op  een  keuzerecht  aangaande  de  naam  van  de  geadopteerde.  Door  deze  toevoeging   ontstond   ook   hier   een   duidelijke   tegenstelling   in   het   artikel   nu   voor   partners   van   verschillend  geslacht  geen  keuze  werd  gelaten  bij  adoptie  van  een  kind  van  hun  echtgenoot   of  samenwonende  partner,  en  dit  wel  het  geval  was  bij  stiefouder-­‐  of  partneradoptie  door   homoparen.     106.  Hierboven   werd   reeds   gewezen   op   het   bewustzijn   omtrent   deze   problematiek   ten   tijde   van   de   parlementaire   voorbereiding   van   de   wet   van   2006 196  en   de   voorspellingen   die   werden   gemaakt.   Men   voorspelde   dat   de   kwestie   dermate   problematisch   was   in   het   licht   van  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel  en  dat  deze  omstandigheid  zeer  waarschijnlijk  het   onderwerp  zou  uitmaken  van  een  vraagstelling  aan  het  Grondwettelijk  Hof.  In  tegenstelling   tot   de   regeling   die   geldt   voor   de   gezamenlijke   adoptie,   waar   immers   eveneens   enig   keuzerecht   ontbreekt,   kwam   deze   kwestie   met   betrekking   tot   volle   stiefouder-­‐   of   partneradoptie  wel  voor  het  Grondwettelijk  Hof.     107.   De   jeugdrechtbank   te   Dendermonde   vroeg   zich   af   of   het   gelijkheidsbeginsel   werd   geschonden   nu   het   niet   mogelijk   was   voor   een   paar   van   verschillend   geslacht   om   bij   stiefouder-­‐   of   partneradoptie   door   een   van   hen,   in   onderlinge   overeenstemming   te   kiezen   welke  naam  zij  hun  kind  zouden  geven,  terwijl  dat  laatste  wél  mogelijk  was  voor  de  paren   van  gelijk  geslacht,  zoals  blijkt  uit  de  letterlijke  lezing  van  artikel  356-­‐2,  §1,  eerste  en  tweede   lid  BW  en  356-­‐2,  §2,  tweede  lid  BW.  Uit  de  feitenconstellatie  komt  de  problematiek  duidelijk                                                                                                               194

 G.   VERSCHELDEN,   “De   naam   van   de   geadopteerde   na   stiefouder-­‐   of   partneradoptie   door   een   persoon   van   hetzelfde  geslacht  als  de  ouder  van  de  geadopteerde”  (noot  onder  GwH  16  september  2010),  T.Fam.  2011,  (90)   92,  nr.  10.   195  Supra  nr.  97-­‐100.   196  Verslag  namens  de  Commissie  voor  de  Justitie  op  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  een  aantal  bepaling  van   het  Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie  door  personen  van  gelijk  geslacht  mogelijk  te  maken,  Parl.St.  Kamer   2004-­‐05,  nr.  51K0664/008,  61.  

  56  

  naar   voor.   Een   man   wou   de   zoon   van   zijn   wettelijk   samenwonende   partner   ten   volle   adopteren.   Het   koppel   had   reeds   een   gemeenschappelijke   dochter,   die   echter   de   naam   droeg  van  haar  moeder  aangezien  zij  pas  na  de  geboorte  door  de  vader  was  erkend.  De  zoon   droeg   eveneens   de   naam   van   zijn   moeder.   Het   oorspronkelijke   verzoek   omvatte   ook   de   adoptie   van   het   meisje,   maar   deze   kon   geen   doorgang   vinden   omwille   van   de   onmogelijkheid  tot  adoptie  van  eigen  kinderen  (art.  344-­‐2  BW).  Het  koppel  drukte  echter  zijn   wens   uit   om   beide   kinderen   dezelfde   familienaam   te   geven,   zijnde   de   naam   van   de   moeder.   Artikel   356-­‐2,   §1,   eerste   lid   BW   maakt   dit   echter   onmogelijk.   Het   kind   krijgt   na   volle   adoptie   door   een   man   sowieso   de   naam   van   deze   laatste,   ongeacht   of   het   hierbij   gaat   om   stiefouderadoptie  of  niet.  Terecht  voelde  de  jeugdrechter  aan  dat  dit  problematisch  kon  zijn,   aangezien   paren   van   hetzelfde   geslacht   in   dezelfde   situatie   wél   kunnen   beslissen   welke   naam  zij  hun  kind  geven  en  stelde  hij  dienaangaande  een  prejudiciële  vraag.     Het  Grondwettelijk  Hof  oordeelde  echter  dat  de  regeling  niet  discriminatoir  was.  Het  verschil   in  behandeling  kan  volgens  het  Hof  redelijk  verantwoord  worden  aangezien  binnen  een  paar   van   hetzelfde   geslacht   het   kind   wordt   geadopteerd   door   een   man   of   vrouw   van   hetzelfde   geslacht   als   de   persoon   wiens   kind   zij   wensen   te   adopteren.   Hieruit   volgt,   besluit   het   Hof,   dat   de   regelgeving   die   geldt   voor   paren   van   verschillend   geslacht,   niet   zonder   meer   kan   worden  toegepast  op  homoseksuele  paren  maar  een  aangepaste  regeling  noodzakelijk  was.   Bovendien  besluit  het  Hof  dat  men  de  wetgever  niet  kan  verwijten  dat  hij  slechts  voor  paren   van   gelijk   geslacht   in   een   keuzerecht   heeft   voorzien   en   dit   niet   heeft   uitgebreid   naar   een   algemene  regeling,  gelet  op  zijn  ruime  beoordelingsvrijheid  dienaangaande.197     108.   Eén   van   de   overwegingen   van   het   Hof   in   bovenstaand   arrest   steunde   op   de   zogenaamde  praktische  sociale  afspraak  die  vervat  zit  in  de  huidige  naamregeling.  Hoewel  zij   zelf   inzag   dat   de   regeling   voortvloeit   uit   vroegere   patriarchale   opvattingen   over   familie   en   gezin  en  deze  niet  meer  stroken  met  de  huidige  opvattingen  dienaangaande,  vindt  het  Hof   niet   dat   dergelijke   overwegingen   moeten   leiden   tot   het   discriminatoir   karakter   van   het   gemaakte   onderscheid.   In   een   annotatie   bij   deze   uitspraak   werd   deze   denkwijze   terecht   bekritiseerd.  Het  Hof  haalt  aan  dat  de  huidige  naamwetgeving  dient  gehandhaafd  te  worden   aangezien  zij  ertoe  strekt  de  familienaam  op  eenduidige  en  eenvoudige  manier  te  regelen  en   er   een   zeker   rechtszekerheid   mee   te   creëren.   Toch   moeten   vele   auteurs   hun   toevlucht   nemen   tot   schema’s   of   tabellen   om   de   huidige   naamwetgeving   na   adoptie   weer   te   geven.   Dit  wijst  er  op  dat  de  doelstelling  om  een  eenvoudig  naamrecht  te  creëren  allerminst  werd   behaald.198  Bovendien   toont   de   zaak   die   aanleiding   gaf   tot   de   prejudiciële   vraag   goed   aan   dat   het   huidig   adoptierecht   m.b.t.   de   familienamen   noch   leidt   tot   eenvoudigheid   noch   tot   onveranderlijkheid.  Bij  stiefouder-­‐  of  partneradoptie  door  een  man  verandert  de  naam  van   het  kind  sowieso,  terwijl  er  geen  enkele  mogelijkheid  bestaat  om  het  andere  (door  de  man   erkend)  kind  dat  de  naam  van  de  moeder  draagt,  eveneens  te  adopteren  en  dezelfde  naam   te   geven.   Volledigheidshalve   haal   ik   hierbij   nog   aan   dat   na   gewone   adoptie   min   of   meer   dezelfde  situatie  speelt,  zij  het  dat  zij  niet  in  één  enkel  artikel  naar  voor  komt,  maar  wel  in   meerdere  bepalingen  (art.  353-­‐2  jo.  art.  353-­‐4  BW).  

                                                                                                            197

 GwH  1  maart  2012,  nr.  26/2012,  T.Fam.  2012,  186,  noot  A.  QUIRYNEN.    A.   QUIRYNEN,   “Geen   keuzerecht   inzake   familienaam   bij   volle   adoptie   door   een   partner   van   het   andere   geslacht”  (noot  onder  GwH  1  maart  2012),  T.Fam.  2012,  (188)  191,  nr.  22.   198

  57  

  B.  Naar  een  nieuwe  regeling  voor  de  naamsoverdracht  na  adoptie?     109.   De   laatste   jaren   is   er   op   het   vlak   van   naamgeving   heel   wat   in   beweging   gekomen.   Bepaalde  parlementaire  initiatieven  probeerden  het  huidig  systeem  van  naamgeving  grondig   te  hervormen,  maar  bleven  tot  voor  kort  tevergeefs.  Met  een  wetsontwerp  dat  recentelijk  is   afgehandeld  in  Kamer  en  Senaat,  lijkt  het  erop  dat  er  in  de  nabije  toekomst  verandering  zal   komen.   Het   oorspronkelijke   ontwerp   voorzag   voor   de   adoptie   in   een   nieuw   algemeen   regime  dat  niet  langer  patrilineair  bepaald  is.  Na  gezamenlijke  adoptie  (ongeacht  of  het  gaat   om  partners  van  gelijk  of  verschillend  geslacht)  voerde  het  ontwerp  een  keuzeregime  in  als   algemene  regel.  De  adoptanten  dienen  in  een  verklaring  voor  de  rechtbank  aan  te  geven  of   de  geadopteerde  de  naam  krijgt  van  één  van  hen,  dan  wel  een  dubbele  naam.  Deze  dubbele   naam   kan   ofwel   bestaan   uit   hun   beide   familienamen   in   een   volgorde   door   hen   gekozen,   ofwel   uit   de   oorspronkelijke   familienaam   van   de   geadopteerde   voorafgegaan   of   gevolgd   door   de   naam   van   één   van   de   adoptanten   eveneens   zoals   door   hen   gekozen.   Hierbij   gold   bovendien   dat   de   nieuwe   dubbele   naam   altijd   slechts   kan   bestaan   uit   maximum   twee   familienamen,   respectievelijk   ten   hoogste   één   naam   voor   elk   van   de   adoptanten,   dan   wel   hoogstens  de  samenstelling  van  de  naam  van  de  adoptant  en  de  naam  van  de  geadopteerde.     Ook   voor   stiefouderadoptie   werd   voorzien   in   een   nieuwe   en   relatief   adequate   oplossing   voor  de  bestaande  problemen.  Net  zoals  bij  de  gezamenlijke  adoptie  stapte  men  af  van  het   onderscheid  tussen  paren  van  gelijk  en  van  verschillend  geslacht.  Er  werd  eveneens  voorzien   in  een  veralgemeend  keuzerecht  voor  ofwel  een  enkelvoudige  naam  van  de  echtgenoot  of   samenwonende  ofwel  de  naam  van  de  adoptant.  Daarnaast  kon  ook  worden  gekozen  voor   de   dubbele   naam,   met   de   zelfde   beperking   zoals   hierboven.   In   geval   van   nieuwe   adopties   bleef  een  bijzondere  regeling  behouden,  weliswaar  geënt  op  de  algemene  regel.199     110.   Niet   iedereen   kon   zich   vinden   in   het   idee   van   een   veralgemeend   keuzerecht.   Om   te   vermijden   dat   hierdoor   al   te   ingewikkelde   situaties   en   onnodige   discussies   zouden   ontstaan,   werd  een  amendement  ingediend  dat  de  dubbele  naam  wou  invoeren  als  regel  en  niet  als   keuzemogelijkheid.   De   overige   keuzes   zouden   dan   gelden   als   uitzondering   op   de   regel.   Er   werd   aangevoerd   dat   de   vrije   keuze   zou   leiden   tot   twisten   tussen   de   ouders   en   het   zich   opdringen  van  de  sociaal  of  psychologisch  sterkere  ouder.200  De  tegenreactie  kwam  er  in  de   vorm   van   een   volgend   amendement   dat   bepaalt,   zoals   de   tekst   van   het   oorspronkelijke   wetsontwerp,   dat   bij   twist   de   naam   van   de   vader   wordt   overgedragen.201  Deze   aanpassing   valt   te   betreuren.   Eerst   en   vooral   voorzagen   de   amendementen   slechts   in   een   aanpassing   van  de  regeling  na  oorspronkelijke  afstamming  (art.  335  BW).  Bijgevolg  werd  de  adoptieve   afstamming   uit   het   oog   verloren.   Dergelijk   onderscheid   lijkt   niet   opportuun,   noch   gewild   omwille   van   de   ongelijkheid   die   ze   creëert   tussen   de   naamgeving   voor   personen   die   enkel   oorspronkelijke  afstammingsbanden  hebben  en  personen  die  adoptieve  afstammingsbanden                                                                                                               199

 Wetsontwerp  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  met  het  oog  op  de  invoering  van  de  gelijkheid  tussen   mannen  en  vrouwen  bij  wijze  van  naamsoverdracht  aan  het  kind  en  aan  de  geadopteerde,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐ 14,  nr.  53K3145/001.   200  Amendement  (O.  MAINGAIN)  op  het  wetsontwerp  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  met  het  oog  op  de   invoering  van  de  gelijkheid  tussen  mannen  en  vrouwen  bij  de  wijze  van  naamsoverdracht  aan  het  kind  en  aan   de  geadopteerde,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3145/006.   201  Amendement   (regering)   op   het   wetsontwerp   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   het   oog   op   de   invoering  van  de  gelijkheid  tussen  mannen  en  vrouwen  bij  de  wijze  van  naamsoverdracht  aan  het  kind  en  aan   de  geadopteerde,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3145/007.  

  58  

  hebben.   Bovendien   creëert   men   een   bijkomende   ongelijkheid   met   de   invoering   van   een   patrilineair   terugvalrecht   na   discussies   over   de   naamgeving.   Op   die   manier   krijgt   de   vader   namelijk  een  vetorecht  en  keert  men  in  feite  terug  naar  een  patrilineair  regime  wanneer  er   geen   eensgezindheid   bestaat   omtrent   de   naamgeving.   Gecombineerd   met   de   afwezigheid   van  een  dergelijk  patrilineair  terugvalrecht  bij  de  adoptie  verdient  deze  wijziging  geen  bijval.   Desalniettemin  doet  de  tekst  van  het  wetsontwerp  zoals  het  is  aangenomen  in  de  plenaire   vergadering  en  overgezonden  naar  de  Senaat  (waar  het  eveneens  werd  aangenomen)  blijken   van  dit  patrilineair  vetorecht  bij  oorspronkelijke  afstamming.202     111.   De   te   verkiezen   oplossing   voor   de   bovenstaande   problemen   met   betrekking   tot   de   naam  na  adoptie  ligt  weliswaar  in  de  lijn  van  deze  parlementaire  initiatieven.  Of  er  nu  een   veralgemeend   keuzerecht   komt   of   men   integendeel   had   geopteerd   voor   de   automatische   dubbele   naamsoverdracht,   sowieso   moet   men   bij   de   redactie   van   een   regeling   voorzien   in   de   gelijke   behandeling   van   bepaalde   categorieën   van   personen.   Er   werd   hoger   reeds   meermaals   op   gewezen   dat   man   en   vrouw   als   vergelijkbare   categorieën   moeten   worden   beschouwd.  Bovendien  geldt  hetzelfde  voor  geadopteerden  die  het  voorwerp  uitmaken  van   een   adoptie   van   personen   van   gelijk   geslacht   als   zij   die   het   voorwerp   uitmaken   van   een   gezamenlijke   adoptie   door   een   heteropaar.   Ten   slotte   kan   men   ook   personen   die   enkel   oorspronkelijke   afstammingsbanden   hebben   niet   beschouwen   als   wezenlijk   verschillend   van   personen  die  worden  geadopteerd  en  op  die  manier  een  afstammingsband  gevestigd  zien.   Deze  overwegingen  dient  men  ten  allen  tijde  in  het  achterhoofd  te  houden  en  kunnen  m.i.   leiden   tot   een   relatief   eenduidige   en   eenvoudige   naamgeving,   die   bijdraagt   aan   de   rechtszekerheid  en  gelijkheid.     §2.  Huwelijksbeletselen   A.  Een  inconsistente  regeling  van  de  huwelijksbeletselen  door  de  nieuwe  adoptiewet       112.   Voor   de   huwelijksbeletselen   die   ontstaan   na   adoptie   geldt   opnieuw   een   onderscheid   tussen  het  regime  na  volle  adoptie  en  dat  na  gewone  adoptie.  Bij  volle  adoptie  verkrijgt  het   kind   (alsook   zijn   afstammelingen)   een   statuut   met   dezelfde   rechten   en   verplichtingen   als   ware  het  kind  geboren  uit  de  adoptant(en)  (art.  356-­‐1  BW).  Een  logisch  gevolg  hiervan  is  dat   de   huwelijksbeletselen   ex   artikel   161   e.v.   BW,   die   gelden   na   oorspronkelijke   afstamming,   onverkort  van  toepassing  zijn  in  de  adoptieve  familie.  Bovendien  bepaalt  de  wet  om  ethische   en   biologische   redenen   dat   de   huwelijksbeletselen   in   de   oorspronkelijke   familie   eveneens   blijven  bestaan  (art.  356-­‐1  BW).  Dit  is  de  enige  uitzondering  op  het  principe  dat  alle  banden   worden  verbroken  met  de  oorspronkelijke  familie  na  volle  adoptie.     Met   betrekking   tot   de   gewone   adoptie   is   de   situatie   problematischer.   Kort   na   de   inwerkingtreding   van   de   adoptiewet   van   24   april   2003   merkte   men   reeds   op   dat   de   wetgever   weinig   consequent   was   geweest   in   het   regelen   van   de   huwelijksbeletselen   na   gewone  adoptie.  Bij  gewone  adoptie  ontstaat  er  slechts  een  band  van  verwantschap  tussen   de   geadopteerde   (en   diens   afstammelingen)   enerzijds   en   de   adoptant(en)   anderzijds.   Volgens   SWENNEN   had   de   wetgever   er   zich   op   dit   vlak   relatief   gemakkelijk   vanaf   kunnen                                                                                                               202

 Wetsontwerp  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  met  het  oog  op  de  invoering  van  de  gelijkheid  tussen   mannen  en  vrouwen  bij  de  wijze  van  naamsoverdracht  aan  het  kind  en  aan  de  geadopteerde,  Parl.St.  Kamer   2013-­‐15,  nr.  53K3145/010.  

  59  

  maken  door  de  huwelijksbeletselen  ex  artikel  161  BW  eveneens  van  toepassing  te  verklaren,   zij   het   enkel   voor   deze   categorieën   van   personen   en   hun   echtgenoten.203  Toch   heeft   de   wetgever  ervoor  geopteerd  een  specifiek  regime  in  te  voeren.  Krachtens  artikel  353-­‐13  BW   ontstonden   er   nu   door   gewone   adoptie   zeven   mogelijke   huwelijksbeletselen204,   waarvan   vijf   absoluut  waren  en  twee  relatief.     113.   Daarnaast   bemerkte   SWENNEN   dat   het   regime   enkele   ongelijke   behandelingen   veroorzaakte.   De   huwelijksverboden   die   ontstaan   wegens   aanverwantschap   werden   bij   de   gewone   adoptie   uitgebreid   naar   de   (ex-­‐)   samenwonende   partner   in   de   zin   van   de   adoptiewet.   Bij   oorspronkelijke   afstamming   (en   bijgevolg   ook   na   volle   adoptie)   bleef   de   situatie   beperkt   tot   de   echtgenoten.   Ook   in   de   omgekeerde   richting   merkte   hij   een   discriminatie  op,  aangezien  de  huwelijksbeletselen  tussen  aanverwanten  na  gewone  adoptie   slechts   golden   in   de   eerste   graad.   Dit   was   volgens   hem   te   verantwoorden   in   de   opgaande   lijn,   omdat   dan   slechts   in   de   eerste   graad   een   verwantschapsband   ontstaat.   In   de   nederdalende  lijn  kan  men  deze  verantwoording  niet  doortrekken,  nu  ook  met  de  kinderen   van   de   geadopteerde   een   verwantschapsband   wordt   gecreëerd. 205  Hierdoor   wordt   een   ongelijke  behandeling  gecreëerd  ten  aanzien  van  de  descendenten  van  vol  geadopteerden.   De   huwelijksbeletselen   tussen   aanverwanten   zijn   daar   niet   beperkt   tot   de   eerste   graad   en   verhinderen,   tenzij   na   ontheffing   door   koninklijk   besluit   om   gewichtige   redenen,   een   huwelijk  tussen  de  adoptant  en  de  (ex-­‐)partners  van  de  descendenten  van  de  geadopteerde.   Kortom  stelde  men  al  vlug  na  de  inwerkintreding  van  de  wet  vast  dat  hij  met  betrekking  tot   de  huwelijksbeletselen  bepaalde  inconsequenties  bevatte.  Een  eerder  nonchalante  houding   van  de  wetgever  bij  het  redigeren  van  deze  bepalingen  ligt  hier  mee  aan  de  basis.  Het  betrof   bovendien   inconsequenties   die   ongelijke   behandelingen   creëerden   die,   gezien   het   doel   en   de  draagwijdte  van  de  gewone  adoptie,  allerminst  redelijk  verantwoord  waren.     114.   Een   wet   van   2007,   die   de   huwelijksbeletselen   gebaseerd   op   aanverwantschap   hervormde,   creëerde   bovendien   bijkomende   problemen. 206  Met   deze   wet   werd   een   dispensatiemogelijkheid   ingevoerd   voor   het   huwelijksverbod   tussen   aanverwanten   ex   art   161  BW.  Ten  gevolge  hiervan  werden  deze  huwelijksbeletselen  niet  afgeschaft,  maar  werd   hun  absoluut  karakter  gerelativeerd.  Hierdoor  komen  zij  in  aanmerking  voor  opheffing  door   de   koning,   op   voorwaarde   dat   men   hiervoor   grondige   redenen   kan   aanvoeren.   De   wetgever   heeft  deze  mogelijkheid  ingevoerd  door  de  aanpassing  van  artikel  164  BW.  Men  zag  hierbij   de   huwelijksbeletselen   na   (gewone)   adoptie   over   het   hoofd.   Deze   onnauwkeurigheid   bracht   verstrekkende  gevolgen  met  zich  mee  en  het  viel  dan  ook  ten  zeerste  te  betreuren  dat  de   wetgever  niet  besefte  dat  hij  bepaalde  (adoptieve)  huwelijksverboden  uit  het  oog  verloor.                                                                                                               203

 F.   SWENNEN,  “De  juridische  gevolgen  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van   de  interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (123)  152,  nr.  274.     204  Artikel  353-­‐13  BW  bepaalde  dat  het  huwelijk  verboden  was  tussen:  1°  de  adoptant  en  de  geadopteerde  of   zijn   afstammeling,   2°   de   geadopteerde   en   de   vorige   echtgenoot   van   de   adoptant,   3°   de   geadopteerde   en   de   persoon  met  wie  de  adoptant  heeft  samengewoond  of  samenwoont,  4°  de  adoptant  en  de  vorige  echtgenoot   van   de   geadopteerde,   5°   de   adoptant   en   de   persoon   met   wie   de   geadopteerde   heeft   samengewoond   of   samenwoont,  6°  de  adoptieve  kinderen  van  een  zelfde  adoptant,  7°  de  geadopteerde  en  de  kinderen  van  de   adoptant.   205  F.   SWENNEN,  “De  juridische  gevolgen  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van   de  interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (123)  152-­‐153,  nrs.  273-­‐275.   206  Wet   15   mei   2007   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   betrekking   tot   het   huwelijk   tussen   aanverwanten,  BS  29  juni  2007,  i.w.tr.  9  juli  2007.  

  60  

    Hierboven  verwees  ik  reeds  naar  het  regime  na  gewone  adoptie  dat  krachtens  artikel  353-­‐13   BW  zeven  huwelijksbeletselen  kende.  De  eerste  vijf  waren  absoluut,  terwijl  de  laatste  twee   vatbaar   waren   voor   opheffing.   Dat   het   huwelijk   absoluut   onmogelijk   moet   zijn   tussen   de   geadopteerde   en   zijn   adoptant   is   logisch.   De   verhouding   tussen   beide   is   ten   slotte   te   beschouwen   als   een   volwaardige   (adoptieve)   ouder-­‐kind   relatie.207  Het   is   echter   volledig   anders   wat   betreft   de   overige   absolute   huwelijksbeletselen,   die   betrekking   hebben   op   de   relatie  tussen  aanverwanten.     De   vergetelheid   van   de   wetgever   anno   2007   had   tot   gevolg   dat   een   huwelijk   met   een   aanverwant   uit   de   adoptieve   familie   na   gewone   adoptie   absoluut   onmogelijk   was,   terwijl   een   huwelijk   met   een   aanverwant   uit   de   adoptieve   familie   na   volle   adoptie   wel   mogelijk   was,   zij   het   na   dispensatie   via   koninklijk   besluit.   Deze   situatie   was   via   de   aanpassing   van   artikel  164  BW  gewijzigd  voor  de  oorspronkelijke  afstamming  en  was  in  dat  geval  nu  vatbaar   voor   dispensatie.   Ook   voor   volle   adoptie   was   de   relativering   van   deze   huwelijksbeletselen   van  toepassing,  aangezien  deze  adoptie  eveneens  onder  de  toepassing  van  de  artikelen  161   tot   164   BW   viel.   Aan   de   volle   adoptie   worden   immers,   zoals   reeds   meermaals   benadrukt,   dezelfde   gevolgen   toegekend   als   ware   het   een   oorspronkelijke   afstamming.208  Bij   gewone   adoptie  bleven  de  regels  onaangepast  en  bijgevolg  niet  vatbaar  voor  dispensatie.  Dat  deze   situatie  als  uiterst  discriminatoir  werd  aangevoeld  in  de  rechtsleer  is  niet  verwonderlijk.  209  In   alle   andere   gevallen   kent   de   wetgever   op   consequente   wijze   veel   verregaandere   gevolgen   toe  aan  de  volle  adoptie  en  de  oorspronkelijk  afstamming  dan  aan  de  gewone  adoptie.  De   regeling  van  de  huwelijksbeletselen  na  2007  stond  daar  haaks  op.     115.   Deze   inconsistentie   die   de   regeling   van   de   huwelijksbeletselen   kenmerkte,   had   tot   gevolg  dat  er  een  onverantwoorde  discrepantie  was  ontstaan  tussen  de  situatie  na  gewone   adoptie   en   deze   na   volle   adoptie   of   oorspronkelijk   afstamming.   De   situatie   leek   helemaal   ridicuul,   nu   hieruit   volgde   dat   huwelijksverboden   over   het   algemeen   strenger   waren   bij   adoptieve  verwantschap  dan  bij  bloedverwantschap.     B.  Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie     116.  In  een  poging  om  tegemoet  te  komen  aan  de  door  de  doctrine  aangekaarte  knelpunten   m.b.t.   huwelijksbeletselen   werd   in   2010   een   wet   goedgekeurd   tot   wijziging   van   de   huwelijksbeletselen   bij   adoptie.210  Het   wetsvoorstel   dat   aanleiding   gaf   tot   deze   wet   stelt   duidelijk  dat  het  schatplichtig  is  aan  een  doctrinaire  bijdrage.211  De  bijdrage  waarvan  sprake   is  een  commentaar  op  de  hierboven  reeds  besproken  wet  van  15  mei  2007,  waarin  men  pleit   voor   een   afschaffing   van   alle   huwelijksbeletselen   gebaseerd   op   het   huwelijk   of   de                                                                                                               207

 G.  VERSCHELDEN  en  K.  VERSTRAETE,  “Pleidooi  voor  afschaffing  van  de  huwelijksbeletselen  tussen  aanverwanten.   Commentaar  bij  de  wet  van  15  mei  2007”,  TBBR  2008,  293  (302),  nr.  34.   208  G.  VERSCHELDEN,  “Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie.  Commentaar  bij  de  wet  van  2  juni   2010”,  T.Fam.  2010,  (143)  143,  nr.  1.   209  Zie  ook:  G.  VERSCHELDEN,  “Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie.  Commentaar  bij  de  wet   van  2  juni  2010”,  T.Fam.  2010,  143-­‐147.   210  Wet  2  juni  2010  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  huwelijksbeletselen  bij  adoptie  betreft,  BS   21  juni  2010,  i.w.tr.  1  juli  2010.   211  Wetsvoorstel   (S.   SMEYERS   et   al.)   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   wat   de   huwelijksbeletselen   bij   adoptie  betreft,  Parl.St.  Kamer  2007-­‐08,  nr.  52K1338/001,  3.  

  61  

  buitenhuwelijkse   samenwoning. 212  Diezelfde   gedachte,   maar   ook   geparafraseerde   uittreksels  uit  het  artikel,  keren  terug  in  het  voorstel.       In   een   latere   commentaar   op   de   reparatiewet   van   2010   betreurt   VERSCHELDEN   dat   de   toelichting   de   tekst   van   het   oorspronkelijke   voorstel   niet   volledig   trouw   is   gebleven.213  De   toelichting   sprak   enkel   van   een   relativering   van   de   absolute   huwelijksbeletselen   die   na   gewone   adoptie   ontstonden   tussen   de   adoptant   en   de   geadopteerde   enerzijds   en   de   (ex-­‐ )echtgenoot   of   (voorheen)   samenwonende   partner   van   deze   personen   anderzijds. 214   Kritische  lezing  van  het  oorspronkelijke  wetsvoorstel  leert  ons  echter  dat  de  letterlijke  tekst   van  het  voorstel  een  afschaffing  van  deze  huwelijksbeletselen  beoogde.       Na  grondige  parlementaire  bespreking  werd  de  wetgever  echter  voor  een  keuze  geplaatst.   Ofwel  zou  hij  kiezen  voor  de  afschaffing  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie  die   voortvloeien   uit   de   buitenhuwelijkse   samenwoning   van   respectievelijk   de   adoptant   en   de   geadopteerde   in   combinatie   met   de   relativering   van   de   huwelijksbeletselen   die   gebaseerd   zijn   op   het   huwelijk.215  Ofwel   koos   hij   ervoor   de   huwelijksbeletselen   te   handhaven,   zij   het   met   een   mogelijkheid   tot   dispensatie.   VERSCHELDEN   die   zich   reeds   meermaals   had   uitgesproken   voor   de   afschaffing   van   de   huwelijksbeletselen   in   deze   kwestie,   was   van   mening  dat  “de  eerste  optie  moest  worden  verkozen  omdat  de  juridische  logica  vereist  dat   de  huwelijksbeletselen  gebaseerd  op  buitenhuwelijkse  samenwoning  zouden  verdwijnen,  er   konden   enkel   ethische   redenen   worden   aangevoerd   om   deze   beletselen   in   stand   te   houden.”216   1.   Afschaffing   van   de   huwelijksbeletselen   gebaseerd   op   buitenhuwelijkse   samenwoning  

  117.   De   uiteindelijke   keuze   lag   in   de   lijn   van   die   eerste   optie.   De   nieuwe   wet   moest   terug   consistentie   brengen   binnen   het   verhaal   van   de   huwelijksbeletselen   en   versoepelde   de   huwelijksbeletselen   tussen   aanverwanten   nu   ook   in   het   geval   van   gewone   adoptie.   De   huwelijksbeletselen  gebaseerd  op  buitenhuwelijkse  samenwoning  werden  afgeschaft  en  de   definitie  van  samenwonenden  in  de  zin  van  de  adoptiewet  werd  aangepast,  aangezien  men   daar   verwees   naar   een   samenleving   tussen   personen   die   niet   verbonden   zijn   door   een   band   van   aanverwantschap   die   leidt   tot   een   absoluut   huwelijksverbod.   Na   de   wet   van   2007   (en   deze  reparatie  van  2010)  is  elk  huwelijksverbod  tussen  aanverwanten  voortaan  vatbaar  voor   dispensatie.  De  wetgever  heeft  in  enkele  jaren  tijd  als  het  ware  een  bocht  van  180  graden   gemaakt.   Daar   waar   hij   er   met   de   adoptiewet   van   2003   nog   voor   koos   om   het   absoluut   huwelijksverbod  tussen  aanverwanten  in  de  (gewoon)  adoptieve  familie  uit  te  breiden  tot  de                                                                                                               212

 G.  VERSCHELDEN  en  K.  VERSTRAETE,  “Pleidooi  voor  afschaffing  van  de  huwelijksbeletselen  tussen  aanverwanten.   Commentaar  bij  de  wet  van  15  mei  2007”,  TBBR  2008,  293-­‐306.   213  G.  VERSCHELDEN,  “Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie.  Commentaar  bij  de  wet  van  2  juni   2010”,  T.Fam.  2010,  (143)  145,  nr.  4.   214  Memorie  van  toelichting  bij  het  wetsvoorstel  (S.  SMEYERS  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat   de   huwelijksbeletselen   bij   adoptie   betreft,   Parl.St.   Kamer   2007-­‐08,   nr.   52K1338/001,   7   (hierna:   MvT   bij   het   wetsvoorstel  (S.  SMEYERS  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  huwelijksbeletselen  bij  adoptie   betreft,  Parl.St.  Kamer  2007-­‐08,  nr.  52K1338/001).   215  Een  oplossing  die  werd  vooropgesteld  door  de  doctrinaire  bijdrage  waarnaar  reeds  werd  verwezen.   216  G.  VERSCHELDEN,  “Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie.  Commentaar  bij  de  wet  van  2  juni   2010”,  T.Fam.  2010,  (143)  145,  nr.  4.  

  62  

  samenwonenden  in  de  zin  van  deze  wet,  kiest  de  wetgever  nu  voor  een  afschaffing  van  deze   huwelijksbeletselen.       Zoals  reeds  gezegd  werd,  althans  in  de  toelichting,  aanvankelijk  gepleit  voor  een  relativering   van   deze   huwelijksbeletselen.   Het   verslag   van   de   Commissie   voor   de   Justitie   benadrukte   echter   dat   de   hedendaagse   maatschappelijke   opvatting   geen   ruimte   meer   bood   voor   een   loutere  relativering  van  deze  beletselen.217  Bovendien  werd  hoger  reeds  gewezen  op  het  feit   dat  deze  huwelijksbeletselen  enkel  bestonden  na  gewone  adoptie  en  niet  na  volle  adoptie  of   oorspronkelijke   afstamming,   hoewel   deze   figuren   over   het   algemeen   veel   verregaandere   gevolgen  veroorzaken.  Verschillende  leden  van  de  Commissie,  uit  diverse  politieke  families,   benadrukten  dat  er  geen  dergelijk  huwelijksbeletsel  bestond  tussen  een  kind  en  de  (al  dan   niet  wettelijk)  samenwonende  partner  van  de  oorspronkelijke  vader  of  moeder  van  dat  kind.   Een  instandhouding  van  dergelijk  beletstel,  ook  in  relatieve  vorm,  zou  tot  de  handhaving  van   onverantwoorde  ongelijke  behandelingen  leiden.218       118.  Concluderend   bleek   geen   enkele   verantwoording   te   bestaan   om   het   verbod   in   stand   te   houden,   zelfs   niet   na   relativering.   Bijgevolg   besloot   men   uiteindelijk   tot   de   afschaffing   van   de   huwelijksverboden   na   gewone   adoptie,   die   gebaseerd   waren   op   de   buitenhuwelijkse   samenwoning.   Een   handhaving   van   de   verboden   zou   volledig   in   strijd   zou   zijn   met   de   meest   wezenlijke   juridische   logica   in   die   zin   dat   “men   nooit   kon   trouwen   met   de   ex-­‐partner   van   de   persoon   door   wie   men   gewoon   geadopteerd   is   wanneer   beiden-­‐   in   illo   tempore-­‐   één   dag   wettelijk   hebben   samengewoond,   maar   men   kon   wel,   mits   dispensatie   van   het   huwelijksverbod,   trouwen   met   (oorspronkelijke   of   voladoptie)   aanverwanten   (zoals   stiefouder   of   stiefkind,   schoonouder   of   schoonkind)   in   gevallen   waar   het   huwelijk   dat   de   aanverwantschap  deed  ontstaan  jarenlang  heeft  geduurd.”219     2.  Relativering  van  de  huwelijksbeletselen  gebaseerd  op  aanverwantschap     119.  Een  tweede  wijziging  situeerde  zich  rond  de  relativering  van  de  huwelijksverboden  die   gebaseerd  waren  op  aanverwantschap.  De  Belgische  regeling  met  betrekking  tot  de  absolute   huwelijksbeletselen   tussen   aanverwanten   kwam   onder   vuur   te   staan   in   een   arrest   van   het   toenmalig   Arbitragehof.220  Het   Hof   benadrukte   de   morele   en   sociale   aard   van   de   redenen   die   aan   dit   verbod   ten   grondslag   lagen.   Desalniettemin   verwierp   ze   het   absoluut   karakter   van  het  huwelijksverbod  omdat  het  onevenredige  gevolgen  teweegbracht  in  die  zin  dat  elk   stiefkind   verboden   wordt   te   huwen   met   zijn   stiefouder   na   het   overlijden   van   diens   oorspronkelijke  echtgenoot  die  de  verwantschapsband  tot  stand  had  gebracht  (deze  laatste   situatie  deed  zich  in  casu  voor).  De  wetgever  had  in  2007  actie  ondernomen  om  de  Belgische   wetgeving   in   overeenstemming   te   brengen   met   deze   rechtspraak,   maar   door   een   onnauwkeurigheid   zag   men   de   situatie   met   betrekking   tot   de   gewone   adoptie   toen   over   het   hoofd.   In   die   zin   is   de   wet   van   2   juni   2010   een   echte   reparatiewet   die   aan   deze   onnauwkeurigheid   tegemoetkomt   en   nu   dus   de   volledige   regelgeving   in   overeenstemming                                                                                                               217

 Verslag  namens  de  Commissie  voor  de  Justitie  bij  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek   wat  de  huwelijksbeletselen  bij  de  adoptie  betreft,  Parl.St.  Kamer  2009-­‐10,  nr.  52K1388/004.   218  Verslag  namens  de  Commissie  voor  de  Justitie  bij  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek   wat  de  huwelijksbeletselen  bij  de  adoptie  betreft,  Parl.St.  Kamer  2009-­‐10,  nr.  52K1388/004,  5.   219  MvT   bij   het   wetsvoorstel   (S.   SMEYERS   et   al.)   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   wat   de   huwelijksbeletselen  bij  adoptie  betreft,  Parl.St.  Kamer  2007-­‐08,  nr.  52K1338/001,  5.   220  Arbitragehof  18  oktober  2006,  nr.  157/2006,  RTDF  2007,  682.  

  63  

  brengt   met   bovenstaande   rechtspraak   door   ook   met   betrekking   tot   gewone   adoptie   een   relativering  van  deze  huwelijksbeletselen  door  te  voeren.   C.  Enkele  overblijvende  en  onopgeloste  problemen       120.   De  oplossingen  die  werden  geboden  door  de  wet  van  2010  waren  hoe  dan  ook  een  stap   in   de   goede   richting.   Grosso   modo   werden   hierboven   drie   problemen   geschetst   die   zich   manifesteerden   aan   de   vooravond   van   de   reparatie   van   2010.   Eerst   en   vooral   was   er   de   uitbreiding  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie  tot  de  samenwonenden  in  de  zin   van   de   adoptiewet.   Een   dergelijke   uitbreiding   gold   niet   voor   de   volle   adoptie   en   de   oorspronkelijke   afstamming.   Ten   tweede   had   je   het   absoluut   karakter   van   de   huwelijksbeletselen  tussen  aanverwanten  ten  opzichte  van  het  gerelativeerde  karakter  van   deze   huwelijksverboden   bij   volle   adoptie   en   oorspronkelijke   afstamming.   Ten   slotte   bleek   ook   de   beperking   van   deze   beletselen   tot   de   eerste   graad   in   de   nederdalende   lijn   problematisch  te  zijn  in  het  licht  van  de  discriminatieproblematiek.  Met  de  ingreep  van  2010   heeft   de   wetgever   vooral   de   eerste   twee   problemen   aangepakt.   Dit   waren   de   ongelijke   behandelingen   die   een   strenger   regime   in   het   leven   riepen   voor   de   gewone   adoptie   in   vergelijking  met  de  volle  adoptie  en  de  oorspronkelijke  afstamming.     Het  derde  en  laatste  probleem,  dat  dan  weer  strenger  was  voor  de  volle  adoptie  dan  voor  de   gewone   adoptie,   werd   over   het   hoofd   gezien.   Op   vandaag   bestaat   er   na   adoptie   dus   nog   steeds   een   ongelijke   behandeling   op   het   vlak   van   de   huwelijksbeletselen.   Deze   ongelijke   behandeling  situeert  zich  rond  de  beperking  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie   tussen   aanverwanten   tot   de   eerste   graad   in   de   nederdalende   lijn.   Nochtans   wordt   in   de   nederdalende   lijn   evenzeer   een   verwantschapsband   gecreëerd   tussen   de   adoptant   en   de   descendenten  van  de  gewoon  geadopteerde.  Bijgevolg  moet  het  net  zoals  na  volle  adoptie   (relatief)   onmogelijk   zijn   voor   deze   adoptant   om   te   huwen   met   de   (ex-­‐)   echtgenoten   van   deze   descendenten.   Bij   beide   categorieën   wordt   immers   op   dezelfde   manier   een   verwantschapsband   gecreëerd   tussen   adoptant   en   geadopteerde.   Een   gelijke   regeling   met   betrekking  tot  de  huwelijksbeletselen  is  dan  ook  de  enige  juiste  oplossing.   §3.  Alimentatie     121.   Met  betrekking  tot  de  alimentatie  wordt  andermaal  een  onderscheid  gemaakt  tussen   volle   adoptie   en   gewone   adoptie.   Ook   hier   heeft   de   algemene   gelijkstelling   voor   de   volle   adoptie   tot   gevolg   dat   dezelfde   onderhoudsverplichtingen   ontstaan   zoals   na   oorspronkelijke   afstamming,   maar   dan   wel   in   de   adoptieve   familie.   Bovendien   gaan   alle   onderhoudsaanspraken   in   de   oorspronkelijke   familie   teniet.   De   artikelen   203   BW   e.v.   zijn   hier  onverkort  van  toepassing.     Aangezien  er  na  gewone  adoptie  verwantschapsbanden  ontstaan  tussen  de  adoptant  en  de   geadopteerde   (en   diens   afstammelingen),   maar   ook   de   banden   met   de   oorspronkelijke   familie  worden  behouden  was  andermaal  een  aangepast  regime  nodig.  Zowel  de  adoptieve   ouders   als   de   oorspronkelijke   ouders   zijn   levensonderhoud   verschuldigd   aan   de   geadopteerde.   De   oorspronkelijke   ouders   zijn   daartoe   slechts   verplicht   indien   de   adoptant(en)   hierin   niet   kunnen   voldoen   (art.   353-­‐14,   eerste   en   derde   lid   BW).   Ook   hier   bleek   echter   een   onnauwkeurigheid   in   de   wettekst   te   zijn   geslopen.   Via   artikel   353-­‐14,   eerste   lid   BW   was   artikel   203   BW   van   toepassing   op   de   minderjarige   geadopteerde.   Met     64  

  betrekking   tot   de   meerderjarige   studerende   kinderen   ontstond   dus   een   leemte   in   de   wetgeving.  Artikel  203  BW  verwijst  namelijk  duidelijk  naar  de  onderhoudsplicht  jegens  deze   meerderjarige   kinderen.   Met   een   reparatiewet   werd   hieraan   echter   vlug   verholpen.221  Maar   ook   deze   aanpassing   was   onnauwkeurig.   Het   probleem   blijft   bestaan   na   stiefouder-­‐   of   partneradoptie  aangezien  men  daar  nog  steeds  spreekt  van  kind  of  adoptief  kind  (art.  353-­‐ 14,   vierde   lid   BW).   In   de   zin   van   de   adoptiewet   gaat   het   hier   over   minderjarige   kinderen.   Interpreteert  men  kind  zoals  bepaald  in  de  adoptiewet  dan  zijn,  ondanks  de  verwijzing  naar   203  BW,  de  meerderjarige  studerende  kinderen  hier  nog  steeds  uitgesloten.222  Een  kwestie   die  nodig  verholpen  moet  worden  en  allerminst  in  de  lijn  ligt  van  het  doel  dat  de  wetgever   met  de  alimentatieverplichtingen  nastreeft.     §4.  Erfrechtelijke  gevolgen   A.  Erfrechtelijke  aanspraken  van  de  geadopteerde     122.   De   erfrechtelijke   aanspraken   van   de   geadopteerde   vallen   eveneens   uiteen   in   een   specifiek  regime  voor  de  gewoon  geadopteerden  en  een  algemene  gelijkstelling  voor  de  vol   geadopteerden.   De   erfrechtelijke   aanspraken   vervallen   in   deze   laatste   situatie   in   de   oorspronkelijke  familie,  maar  ontstaan  in  de  adoptieve  familie,  als  waren  zij  oorspronkelijke   kinderen   van   de   adoptant.   Een   uitzondering   is   van   toepassing   in   het   geval   van   stiefouderadoptie.   Daar   worden   de   (erf)rechten   en   plichten   behouden   in   de   oorspronkelijke   familie,  zij  het  slechts  in  één  bepaalde  lijn.223     Het  specifiek  regime  voor  de  gewoon  geadopteerde  staat  beschreven  in  artikel  353-­‐15  BW.   Langs   de   ene   kant   worden   de   erfrechtelijke   aanspraken   in   de   oorspronkelijke   familie   behouden.   Anderzijds   verkrijgen   gewoon   geadopteerden   dezelfde   aanspraken   jegens   de   nalatenschap   van   de   adoptant   als   waren   zij   een   kind   of   afstammeling   van   deze   laatste.   Toch   kunnen  zij  geen  aanspraken  laten  gelden  op  de  nalatenschap  van  de  bloed-­‐  of  aanverwanten   van   de   adoptant(en).   Deze   laatste   gedachte   ligt   mee   aan   de   basis   van   het   verbod   tot   plaatsvervulling   van   de   geadopteerde.   Hiermee   worden   gewoon   geadopteerden   ongelijk   behandeld   ten   opzichte   van   oorspronkelijke   afstammelingen   of   vol   geadopteerden   van   de   adoptant.  Deze  laatste  kunnen  de  plaats  vervullen  van  de  overleden  ouder  om  op  die  manier   tot   de   nalatenschap   te   worden   geroepen   van   diens   verwanten.   Door   dat   met   deze   verwanten  geen  verwantschapsband  wordt  gecreëerd,  hoeft  de  gewoon  geadopteerde  geen   rechten   te   hebben   jegens   dergelijke   nalatenschappen. 224  Dat   laatste   kan   worden   doorgetrokken  ter  staving  van  de  onmogelijkheid  tot  plaatsvervulling  en  verantwoordt  deze   ongelijke  behandeling.     B.  Erfrechtelijke  aanspraken  van  de  adoptant  op  de  nalatenschap  van  de  geadopteerde     123.   Met  betrekking  tot  de  gewone  adoptie  voorzag  de  wetgever  in  een  specifiek  anomaal   recht  van  terugkeer.  Een  anomaal  erfrecht  doet  zich  voor  wanneer  een  descendent  zonder                                                                                                               221

 Art.  242  van  de  programmawet  27  december  2004,  BS  31  december  2004,  i.w.tr.  10  januari  2005.    F.   SWENNEN,  “De  juridische  gevolgen  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van   de  interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (123)  156,  nr.  280.   223  G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Famlierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  276,  nr.  667.   224  F.   SWENNEN,  “De  juridische  gevolgen  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van   de  interne  en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (123)  158,  nr.  283.   222

  65  

  nakomelingen  overlijdt.  De  schenkingen  die  deze  van  de  ascendenten  had  verkregen,  keren   dan   naar   deze   laatste   terug   indien   ze   nog   in   leven   zijn.   Aangezien   na   gewone   adoptie   er   een   bijkomende  categorie  van  ascendenten  ontstaat  die  hun  recht  van  terugkeer  kunnen  doen   gelden,   was   een   bijzondere   regeling   noodzakelijk.   Artikel   353-­‐16   BW   voorziet   in   een   specifiek  regime  dat  de  balans  tussen  beide  (adoptieve  en  oorspronkelijke)  families  herstelt   in   deze   situatie   en   zorgt   voor   een   adequate   regeling   rekening   houden   met   de   verwantschapsbanden   die   ontstaan.   In   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   kan  ik  hier  geen  bemerkingen  bij  maken.   §5.  Ouderlijk  gezag     124.   De   moeilijkheden   rond   het   ouderlijk   gezag   na   adoptie   behoren   voornamelijk   tot   het   verleden.   Gezien   de   hoeveelheid   van   kwesties   die   in   dat   opzicht   voor   het   toenmalig   Arbitragehof  zijn  gekomen,  ga  ik  er  hier  kort  nog  even  op  in.     125.   In   het   algemeen   kan   worden   gesteld   dat   het   ouderlijk   gezag   sowieso   door   de   adoptanten   wordt   uitgeoefend.   Opnieuw   is   dit   evident   voor   de   volle   adoptie   gelet   op   het   verbreken   van   de   banden   met   de   oorspronkelijke   familie.   Logischerwijs   is   de   situatie   na   gewone   adoptie   minder   evident,   gezien   het   behoud   van   de   banden   in   dergelijke   omstandigheden.   De   wetgever   was   ook   hier   gedwongen   te   voorzien   in   een   specifieke   regeling  en  voorzag  een  aangepast  regime  in  de  artikelen  353-­‐8  t.e.m.  353-­‐11  BW.       126.   Vóór  de  nieuwe  adoptiewet  is,  zoals  hierboven  reeds  aangehaald,  de  situatie  van  het   ouderlijk   gezag   een   moeilijke   kwestie   gebleken   in   het   licht   van   het   non-­‐ discriminatiebeginsel.  Een  eerste  probleem  was  er  de  situatie  na  stiefouderadoptie  waarbij   het  ouderlijk  gezag  toekwam  aan  de  adoptant  en  de  oorspronkelijke  ouder  het  verloor.  Een   situatie   die   loodrecht   tegenover   het   beoogde   doel   van   de   stiefouderadoptie   staat.   Daarop   voerde   men   een   bevoorrechting   in.   De   bevoorrechting   onder   het   oude   regime   was   echter   van  die  aard  dat  ze  slechts  van  toepassing  was  in  die  mate  dat  een  persoon  het  kind  van  zijn   echtgenoot   adopteerde.   De   wetgever   bepaalde   dat   in   die   omstandigheden   beide   echtgenoten   het   ouderlijk   gezag   uitoefenden.   De   kwestie   werd   echter   als   discriminatoir   aangevoeld  nu  de  (wettelijk  en  feitelijk)  samenwonenden  volledig  werden  uitgesloten  van  de   bevoorrechting.  Bijgevolg  kwamen  enkele  zaken  voor  het  Arbitragehof.  In  2000  benadrukte   het  Hof  nog  de  redelijke  verantwoording  van  dergelijk  onderscheid  gezien  de  verdergaande   gevolgen   die   de   wetgever   toekent   aan   het   huwelijk.225  Niet   zo   lang   daarna   maakte   datzelfde   Arbitragehof   een   ommekeer   in   zijn   redenering   en   besliste   men   dat   het   verlies   van   het   ouderlijk   gezag   door   de   wettelijk   samenwonende   ouder   inderdaad   discriminerend   was.226   Dezelfde   opmerking   trokken   zij   niet   door   naar   de   feitelijk   samenwonende   partner   die   in   dezelfde   situatie   zijn   ouderlijk   gezag   verliest.   Toch   werd   in   2003   beslist   om   de   wet   aan   te   passen   in   die   zin   dat   nu   ook   de   wettelijk   of   feitelijk   samenwonende   partner   het   ouderlijk   gezag   behouden.   De   wetgever   is   hier   (gelukkig)   verder   gegaan   dan   het   Arbitragehof.227   Artikel   353-­‐9   BW   en   artikel   356-­‐1,   derde   lid   BW   waarborgen   voortaan   de   gezamenlijk   gezagsuitoefening  door  de  adoptant  en  de  ouder  in  het  geval  de  adoptie  geschiedde  door  de   echtgenoot  of  samenwonende  partner  van  de  ouder.                                                                                                                 225

 Arbitragehof  3  mei  2000,  nr.  53/2000,  JLMB  2000,  1063,  noot  D  PIRE.    Arbitragehof  28  november  2001,  nr.  154/2001,  RW  2000-­‐02,  949,  noot  P.  SCHOLLEN.   227  I.  MARTENS,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  (338)  350,  nr.  67.   226

  66  

    127.   Een   laatste   bemerking   kan   worden   gemaakt   bij   huidig   artikel   353-­‐10   BW.   De   wet   bepaalt   dat   de   oorspronkelijke   ouders,   na   het   overlijden   van   de   adoptant,   aan   de   jeugdrechtbank   kunnen   vragen   dat   het   kind   opnieuw   onder   hun   ouderlijk   gezag   wordt   geplaatst.   In   de   tussentijd   valt   de   voogdij   open   (art.   353-­‐8,   tweede   lid   BW   en   353-­‐9,   tweede   lid  BW).  Deze  mogelijkheid  staat  niet  open  voor  de  oorspronkelijke  ouders  na  volle  adoptie.   Dit  onderscheid  kan  echter  redelijk  verantwoord  worden  door  de  doelstelling  die  aan  beide   vormen   van   adoptie   ten   grondslag   liggen.   Reeds   meerdere   malen   werd   benadrukt   dat   bij   volle   adoptie   alle   banden   met   de   oorspronkelijke   adoptie   werden   verbroken,   terwijl   de   gewone   adoptie   dergelijk   gevolg   niet   met   zich   meebrengt.   Uit   de   aard   zelf   van   de   volle   adoptie  vloeit  voort  dat  een  dergelijke  mogelijkheid  daar  niet  aangewezen  is.228  Na  gewone   adoptie   worden   zowel   de   rechten   als   de   plichten   in   de   oorspronkelijke   familie   gehandhaafd.   Een  voorbeeld  daarvan  is  de  hierboven  besproken  alimentatieplicht  die  blijft  bestaan,  zij  het   in   subsidiaire   orde,   in   hoofde   van   de   oorspronkelijke   ouders.   De   plichten   die   blijven   bestaan   verantwoorden   ook   de   rechten   waarop   zij   aanspraak   blijven   maken.   Voorbeelden   daarvan   zijn  de  erfrechtelijke  aanspraken,  maar  ook  de  mogelijke  terugkeer  van  het  ouderlijk  gezag,   zoals  voorzien  in  deze  bepaling.   §6.  Een  recht  op  persoonlijk  contact  voor  de  (oorspronkelijke)  grootouders     128.   Grootouders   hebben   overeenkomstig   artikel   375bis   BW   een   recht   op   persoonlijk   contact   met   hun   kleinkind.   Het   recht   dat   in   hoofde   van   de   grootouders   speelt,   is   een   principieel  recht.  Dat  recht  wordt  hen  verleend  op  basis  van  de  enkele  omstandigheid  dat  zij   grootouders  zijn.229  Derden  hebben  slechts  een  virtueel  recht  op  persoonlijk  contact.230  Dat   recht  is  onderhevig  aan  het  voldoen  van  enkele  bijkomende  voorwaarden.  Artikel  375bis  BW   bepaalt   immers   dat   hetzelfde   recht   op   persoonlijk   contact   aan   ieder   andere   persoon   kan   worden   toegekend,   indien   hij   aantoont   dat   hij   met   het   kind   een   bijzonder   affectieve   band   heeft.   Een   voorbeeld   bij   uitstek   in   deze   context   is   de   situatie   van   de   ex-­‐meemoeder   die   zich   hierop  gaat  beroepen  om  een  persoonlijk  contactrecht  ten  aanzien  van  de  kinderen  van  haar   voormalige   partner   te   vorderen.   Deze   bijzonder   affectieve   band   kan   soms   leiden   tot   het   toekennen  van  een  schijnbaar  vergezocht  contactrecht.  Zo  verschafte  een  rechter  de  familie   van  de  meemoeder  reeds  een  virtueel  contactrecht,  ondanks  het  feit  dat  deze  meemoeder   zelf  geen  juridische  afstammingsband  had  met  het  kind.231     129.   Ook   met   betrekking   tot   het   persoonlijk   contactrecht   van   grootouders   na   adoptie   zijn   problemen   gerezen.   De   discussie   ontstaat   vooral   na   volle   adoptie.   Deze   adoptie   verbreekt   de   banden   met   de   oorspronkelijke   familie   volledig.   Vaak   proberen   de   oorspronkelijke   grootouders   zich   hier   te   beroepen   op   hun   persoonlijk   contactrecht   op   basis   van   artikel   375bis   BW   om   hun   (voormalige)   kleinkinderen   alsnog   te   kunnen   zien   De   bepaling   is   ongewijzigd  gebleven  sinds  1995  en  verduidelijkt  geenszins  of  het  recht  ook  betrekking  heeft   op   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie.   Weerom   is   het   onduidelijkheid   troef   met  betrekking  tot  de  gevolgen  en  verwantschapsbanden  die  ontstaan  na  volle  adoptie.                                                                                                                 228

 G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Famlierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  276,  nr.  667.    R.   HEPS,   “Behouden   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie   hun   principieel   recht   op   persoonlijk   e contact?”  (noot  onder  Antwerpen  (16  bis  k.)  1  maart  2010),  T.Fam.  2010,  (196)  196,  nr.  1.   230  J.-­‐L.  RENCHON,  “La  nouvelle  réforme  législative  de  l’autorité  parentale”,  RTDF  1995,  (361)  433.   231  Voorz.  Rb.  Turnhout  29  maart  2012,  Juristenkrant,  afl.  254,  26  september  2012,  16,  noot  P.  BORGHS.     229

  67  

    130.   De   onduidelijkheid   manifesteerde   zich   zowel   in   rechtspraak   als   rechtsleer.   Relatief   recent  velde  het  hof  van  beroep  van  Antwerpen  in  deze  kwestie  een  arrest  dat  stelt  dat  de   oorspronkelijke  grootouders  hun  principieel  recht  op  persoonlijk  contact  behouden  na  volle   adoptie   van   hun   kleinkind   door   derden. 232  Het   hof   eiste   hiervoor   geen   bewijs   van   een   bijzonder   affectieve   band   met   de   kleinkinderen,   aangezien   zij   een   principieel   recht   op   contact  met  hun  kleinkinderen  zouden  hebben  op  basis  van  artikel  375bis  BW.  Eén  van  de   argumenten   die   het   hof   aanhaalde,   verwees   naar   het   bestaan   van   een   soort   algemeen   rechtsbeginsel   dat   zijn   oorsprong   vindt   in   betrekkingen   van   genegenheid,   eerbied   en   toewijding   ten   gevolge   van   de   zogenaamde   bloedgemeenschap.233  Deze   overweging   was   gesteund   op   de   verantwoording   van   het   Hof   van   Cassatie   in   het   zogenaamde   grootjesarrest. 234  Ook   VERSCHELDEN   beschouwt   de   bloedverwantschap   als   basis   voor   het   toekennen   van   een   principieel   contactrecht   aan   grootouders.   Wanneer   men   inderdaad   uitgaat   van   de   bloedverwantschap   als   toekenning   van   een   principieel   contactrecht   aan   grootouders,   dan   behouden   de   grootouders   dit   recht   na   volle   adoptie   van   hun   kleinkind   door   een   derde.   Het   gevolg   van   deze   stelling   is   dat   men   na   volle   adoptie   twee   wezenlijk   verschillende  categorieën  van  grootouders  gelijk  behandelt  op  het  vlak  van  hun  persoonlijk   contactrecht.   Het   wezenlijk   verschillend   karakter   volgt   uit   de   aanwezigheid   van   een   juridische   afstammingsband   bij   de   ene   (voladoptieve)   grootouders   en   de   afwezigheid   van   een  dergelijke  band  bij  de  andere  (oorspronkelijke)  grootouders.     131.  Een  andere  strekking  in  de  rechtsleer  kan  zich  moeilijk  verzoenen  met  deze  (enigszins   kunstmatig   gecreëerde)   gelijke   behandeling   van   de   verschillende   soorten   grootouders   na   volle  adoptie.  Artikel  356-­‐1  BW  stelt  duidelijk  dat  alle  banden  met  de  oorspronkelijke  familie   verbroken   worden.   Het   lijkt   mij   inderdaad   zo   dat   het   arrest   hier   op   relatief   kunstmatige   wijze   een   band   met   de   oorspronkelijke   grootouders   in   stand   wenst   te   houden.   Zij   worden   immers  op  volledige  dezelfde  wijze  behandeld  als  de  voladoptieve  grootouders  en  geenszins   beschouwd   als   personen   die   niet   langer   een   (juridische)   band   hebben   met   hun   oorspronkelijke   kleinkinderen.   De   vraag   is   echter   of   men   beide   categorieën   van   grootouders   zomaar   op   dezelfde   manier   mag   behandelen,   zonder   in   aanvaring   te   komen   met   het   grondwettelijke   gelijkheidsbeginsel.   Indien   men   beide   grootouders   als   verschillende   categorieën   van   personen   gaat   beschouwen,   dienen   zij   ook   verschillend   te   worden   behandeld. 235  Wanneer   zij   niet   verschillend   zouden   worden   behandeld,   ontstaat   een   negatieve   discriminatie.   Andermaal   is   het   essentieel   na   te   gaan   of   het   hier   gaat   om   vergelijkbare   of   zelfs   gelijke   categorieën   van   personen.   HEPS   wijst   erop   dat   oorspronkelijke   grootouders   slechts   een   bloedband   hebben   met   de   kinderen,   in   tegenstelling   tot   de   adoptieve   grootouders   in   wiens   hoofde   een   juridische   band   is   gevestigd.   Bijgevolg   besluit   ze   tot   het   geoorloofd   karakter   van   een   eventuele   ongelijke   behandeling   tussen   beide.   In   een   noot   onder   het   bovenstaand   arrest   pleit   ze   voor   een   gelijke   behandeling   met   de   ouders   van   de  louter  biologische  vader  die  geen  juridische  afstammingsband  met  het  kind  heeft.  Deze   laatste   categorie   van   grootouders   is   slechts   virtueel   contactgerechtigd   aangezien   er   enkel   sprake  is  van  een  biologische  verwantschapsband  met  het  kind.  Een  categorie  die  heel  erg  in                                                                                                               232

e

 Antwerpen  (16  bis  k.)  1  maart  2010,  T.Fam.  2010,  194,  noot  R.  HEPS.    Cass.  4  maart  1976,  RW  1976-­‐77,  288,  noot  H.  NUYTINCK.   234  Cass.  4  maart  1976,  RW  1976-­‐77,  288,  noot  H.  NUYTINCK.   235  R.   HEPS,   “Behouden   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie   hun   principieel   recht   op   persoonlijk   e contact?”  (noot  onder  Antwerpen  (16  bis  k.)  1  maart  2010),  T.Fam.  2010,  (196)  201,  nr.  15.   233

  68  

  de   buurt   komt   van   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie. 236  Bovendien   zijn   sommige   auteurs   niet   erg   consequent   in   hun   meningen   hieromtrent.   Zo   wijst   BORGHS   enerzijds  op  het  principieel  omgangsrecht  voor  de  oorspronkelijke  grootouders  dat  overeind   blijft   na   volle   of   gewone   adoptie   van   hun   kleinkinderen.   In   dezelfde   bijdrage   haalt   hij   echter   aan   dat   een   louter   sociale   band   of   bloedband   niet   volstaat   voor   het   principieel   contactrecht.237  Nochtans  is  de  band  na  volle  adoptie  een  loutere  bloedband.     132.  Het  lijkt  mij  niet  onwaarschijnlijk  dat  er  in  de  toekomst  hieromtrent  prejudiciële  vragen   zullen   worden   gesteld   op   basis   van   de   interpretatie   waarin   beide   categorieën   van   grootouders   niet   vergelijkbaar   zijn,   doch   gelijk   worden   behandeld.   Bovendien   wordt   het   argument   van   de   bloedverwantschap   zowel   aangehaald   ter   staving   van   het   verschillend   karakter 238  van   beide   categorieën   van   grootouders,   als   voor   de   verantwoording   van   de   toekenning   van   een   principieel   recht   op   persoonlijk   contact.   HEPS   haalt   terecht   aan   dat   de   feitenconstellatie   die   aan   de   basis   lag   van   het   grootjesarrest   van   die   aard   is   dat   de   verantwoording  geen  analoge  toepassing  mocht  krijgen  op  de  zaak  van  het  hof  van  beroep   in  Antwerpen.239  Het  grootjesarrest  werd  geveld  naar  aanleiding  van  een  situatie  waarin  er   sprake  was  van  een  feitelijk  gezinsleven  met  de  kleinkinderen.  Dit  laatste  gold  geenszins  in   de  zaak  van  het  hof  van  beroep.     De  wetgever  was  zich  in  1995,  bij  de  invoering  van  artikel  375bis  BW,  voldoende  bewust  van   de  situatie  na  volle  adoptie.  Hij  verwees  hierbij  eveneens  naar  het  algemeen  rechtsbeginsel   dat  gehandhaafd  wordt  door  het  Hof  van  Cassatie  in  het  grootjesarrest.  Het  Hof  bevestigde   in   die   zaak   uitdrukkelijk   dat   ook   na   volle   adoptie   het   principieel   contactrecht   moest   gehandhaafd   worden. 240  Het   bloedverwantschap   en   het   natuurrechtelijk   algemeen   rechtsbeginsel  waarvan  sprake,  werden  ook  vóór  het  grootjesarrest  reeds  aangehaald  door   het   Hof   van   Cassatie. 241  Dergelijke   vaststaande   rechtspraak   kan   inderdaad   niet   zomaar   terzijde   geschoven   worden.   In   die   zin   lijken   de   stellingen   van   het   hof   van   beroep   van   Antwerpen  en  de  argumenten  van  VERSCHELDEN  dan  toch  de  te  verkiezen  oplossing  te  bieden.   Zolang   de   wetgever   hieromtrent   geen   duidelijkheid   verschaft,   blijven   er   m.i.   problemen   bestaan.   Vooral   gelet   op   de   gevolgen   van   de   volle   adoptie   waarbij   het   kind   ophoudt   te   behoren  tot  zijn  oorspronkelijke  familie  is  de  situatie  eerder  obscuur.  Bovendien  dient  men   hierbij   rekening   te   houden   met   de   veranderde   situatie   sinds   het   grootjesarrest   en   de   invoering   van   het   artikel   375bis   BW.   Dat   laatste   artikel   bestond   nog   niet   ten   tijde   van   het   grootjesarrest   en   daarom   was   het   noodzakelijk   dat   het   Hof   van   Cassatie   omtrent   het   contactrecht  van  de  grootouders  voor  duidelijkheid  zorgde.  De  invoering  van  artikel  375bis   BW   was   de   wettelijke   verankering   van   deze   denkwijze.   Daarenboven   lag   een   wezenlijk   verschillende   feitenconstellatie   aan   de   basis   van   het   arrest   van   het   hof   van   beroep   te                                                                                                               236

 R.   HEPS,   “Behouden   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie   hun   principieel   recht   op   persoonlijk   e contact?”  (noot  onder  Antwerpen  (16  bis  k.)  1  maart  2010),  T.Fam.  2010,  (196)  201,  nr.15.   237  P.  BORGHS,  “Jeugdrechtbank  geeft  familie  van  meemoeder  recht  op  persoonlijk  contact”,  (noot  onder  Voorz.   Rb.  Turnhout  29  maart  2012),  Juristenkrant,  afl.  254,  26  september  2012,  16.   238  R.   HEPS,“Behouden   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie   hun   principieel   recht   op   persoonlijk   e contact?”  (noot  onder  Antwerpen  (16  bis  k.)  1  maart  2010),  T.Fam.  2010,  195-­‐204;  G.  VERSCHELDEN,  Handboek   Belgisch  Famlierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  276,  nr.  667.   239  R.   HEPS,“Behouden   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie   hun   principieel   recht   op   persoonlijk   e contact?”  (noot  onder  Antwerpen  (16  bis  k.)  1  maart  2010),  T.Fam.  2010,  (196)  198,  nr.  10.   240  Cass.  4  maart  1976,  RW  1976-­‐77,  288,  noot  H.  NUYTINCK.   241  Cass.  14  oktober  1915,  Pas.  1915-­‐16,  455.  

  69  

  Antwerpen.   In   die   laatste   zaak   was   er   geenszins   sprake   van   een   feitelijke   gezinssituatie   tussen   grootouders   en   kind.   Dergelijke   situatie   was   wel   voorhanden   in   het   grootjesarrest,   waardoor   deze   grootouders   op   vandaag   zelfs   via   het   bewijs   van   een   bijzonder   affectieve   band  een  contactrecht  zouden  kunnen  verkrijgen.  Cassatie  vond  het  bestaan  van  een  loutere   bloedband  duidelijk  onvoldoende,  nu  men  daarnaast  verwees  naar  de  noodzaak  van  relaties   van   genegenheid,   eerbied   en   toewijding   die   ingevolge   de   bloedband   ontstaan.242  Men   kan   zich  dus  vragen  stellen  bij  de  argumenten  van  het  hof  van  beroep  van  Antwerpen  om  toch   een   persoonlijk   contactrecht   toe   te   kennen   aan   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie.  

Afdeling  5.  Einde  van  de  adoptie     133.   Hierboven  onderzocht  ik  reeds  de  grond-­‐  en  procedurele  voorwaarden  die  vereist  zijn   om   de   adoptie   tot   stand   te   laten   komen.   Daarna   heb   ik   ook   de   gevolgen   van   de   adoptie   belicht.  Een  finale  fase  van  deze  analyse  beslaat  het  onderzoek  naar  de  beëindiging  van  de   adoptie.       Er  bestaan  verschillende  vormen  van  beëindiging  van  de  adoptie,  die  hoofdzakelijk  kunnen   worden   ingedeeld   in   het   vaststellen   van   nieuwe   adoptieve   afstammingsbanden,   het   vaststellen   van   oorspronkelijke   afstammingsbanden   en   de   herroepings-­‐   of   herzieningsmogelijkheden.   Opnieuw   bespreek   ik   enkel   de   kwesties   die   problematisch   (kunnen)  zijn  in  het  licht  van  het  non-­‐discriminatiebeginsel.   §1.  Vaststellen  van  nieuwe  adoptieve  afstammingsbanden   A.  Nieuwe  adopties     134.   Als   eerste   volgt   de   bespreking   van   de   nieuwe   adoptie.   Grof   geschetst   bestaat   de   nieuwe   adoptie   uit   een   nieuwe   adoptieve   afstammingsband   die   in   de   plaats   komt   van   de   vorige.   Het   gevolg   hiervan   is   het   einde   van   de   vorige   adoptie.   De   nieuwe   adoptie   is   geen   onbegrensde   mogelijkheid   en   is,   naast   alle   gewone   grond-­‐   en   vormvoorwaarden,   onderworpen  aan  de  strenge  voorwaarden  die  uitgeschreven  staan  in  de  artikelen  347-­‐1  en   347-­‐2   BW.   Deze   bepalingen   handelen   respectievelijk   over   nieuwe   adopties   van   minderjarigen   en   nieuwe   stiefouderadopties.   Uit   beide   artikelen   blijkt   dat   een   nieuwe   adoptie   slechts   mogelijk   is   bij   het   overlijden   van   de   vorige   adoptant,   de   herroeping   of   herziening   van   de   vorige   adoptie   of   het   bestaan   van   zeer   gewichtige   redenen   die   vereisen   dat  op  verzoek  van  het  openbaar  ministerie  een  nieuwe  adoptie  wordt  uitgesproken.   §1.  Een  mogelijkheid  die  enkel  openstaat  voor  minderjarigen     135.  In  artikel  347-­‐1  BW  voorziet  de  wet  de  mogelijkheid  tot  nieuwe  adopties  door  derden.   Deze  mogelijkheid  staat  open  ongeacht  of  de  nieuwe  adoptie  een  volle  of  gewone  adoptie  is.   Daarnaast   is   het   eveneens   irrelevant   welke   adoptievorm   de   oorspronkelijke   adoptie   aannam.  Het  artikel  bepaalt  wel  duidelijk  dat  het  enkel  gaat  om  de  nieuwe  adoptie  van  een   kind,   wat   in   de   zin   van   de   adoptiewet   duidt   op   een   minderjarige   persoon.   Meerderjarige   personen   worden   uitgesloten   van   deze   mogelijkheid.   Dit   verschil   in   behandeling,   naargelang                                                                                                               242

 R.   HEPS,“Behouden   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie   hun   principieel   recht   op   persoonlijk   e contact?”  (noot  onder  Antwerpen  (16  bis  k.)  1  maart  2010),  T.Fam.  2010,  (196)  199,  nr.  11.    

  70  

  het   gaat   om   minderjarige   of   meerderjarige   personen,   werd   onder   de   oude   wet   voor   het   Grondwettelijk  Hof  gebracht.243  Dezelfde  ratio  legis,  evenals  het  onderscheid  naargelang  het   gaat   om   meerderjarigen   of   niet,   komen   terug   in   de   nieuwe   regeling.   Het   arrest   en   de   uitspraak  blijven  dus  relevant.       136.  Het  Hof  benadrukte  in  zijn  antwoord  dat  het  onderscheid  gebaseerd  is  op  een  objectief   criterium.   Bovendien   besliste   het   tot   de   redelijke   verantwoording   van   het   onderscheid.   Hierbij   werd   verwezen   naar   de   achterliggende   idee   van   de   wetgever   om   een   kind   toe   te   laten  in  een  stabiel  milieu  terecht  te  komen  waarbij  een  (verwantschaps)band  kan  worden   gevestigd   en   een   situatie   kan   ontstaan   die   heel   dicht   in   de   buurt   komt   van   de   oorspronkelijke   afstamming.   Hiermee   wou   de   wetgever   geenszins   toelaten   dat   volwassenen   achtereenvolgens   in   verschillende   situaties   binnendringen   en   (onnodige)   familiale   conflicten   veroorzaken.   Bovendien   wijzen   meerdere   doctrinaire   bijdragen   erop   dat   het   uitsluiten   van   meerderjarigen  voornamelijk  werd  ingegeven  door  de  wil  om  erfenisjagerij  tegen  te  gaan.244   Daarnaast   blijft   het   karakter   van   de   adoptie   als   maatregel   van   jeugdbescherming   ook   hier   relevant.  Met  de  adoptie  beoogt  men  immers  bij  te  dragen  tot  de  volwassenwording  in  een   gezin.  Een  volwassen  adoptandus  heeft  dit  voordeel  reeds  genoten.245     Toch  aanvaardde  de  doctrine  de  motivering  van  het  Arbitragehof  niet  zonder  meer.  Terecht   wees  men  erop  dat  gewone  adopties  van  meerderjarigen  evenveel  familiale  conflicten  met   zich   meebrengen   als   het   geval   zou   zijn   bij   een   nieuwe   adoptie   van   een   meerderjarige   na   het   overlijden  van  diens  ouders.246  Deze  gewone  adopties  zijn  vaak  slechts  ingegeven  zijn  door   louter  erfenisrechtelijke  motieven.  Dergelijke  beweegredenen  staan  haaks  op  de  objectieven   die   de   wetgever   blijkt   na   te   streven.   In   tegenstelling   tot   de   visie   van   de   wetgever   over   nieuwe   adopties,   ziet   men   daar   bij   gewone   adopties   geen   graten   in.   Ik   verwijs   hierbij   bovendien  naar  mijn  pleidooi  om  de  gewone  adopties  van  meerderjarigen  te  beperken  tot   enkele   limitatief   omschreven   gevallen.   De   verantwoording   zoals   gegeven   door   het   Grondwettelijke   Hof   kan   m.i.   worden   doorgetrokken   voor   alle   adopties   van   meerderjarige   personen,   behalve   in   enkele   beperkte   gevallen.   In   deze   gevallen   zouden   gewone   adopties   voor  meerderjarigen  wel  nog  moeten  mogelijk  zijn.247   §2.  Nieuwe  adopties  om  gewichtige  redenen     137.   Reeds   hoger   wees   ik   op   de   moeilijkheden   die   in   het   kader   van   de   oude   wet   waren   gerezen   met   betrekking   tot   de   nieuwe   adopties   van   ten   volle   geadopteerde   kinderen.   Bij   mislukking   van   een   eerste   volle   adoptie   moest   men,   wegens   ontstentenis   van   een   mogelijkheid   om   te   herroepen,   wachten   op   het   overlijden   van   de   vorige   adoptant(en)   om   over   te   gaan   tot   een   nieuwe   adoptie.   De   herroeping   waarvan   sprake   is   wel   mogelijk   bij   gewone   adoptie   (art.   354-­‐1   t.e.m.   354-­‐3   BW).   Naar   aanleiding   van   een   prejudiciële   vraag,                                                                                                               243

 Arbitragehof  22  januari  2003,  nr.  12/2003,  RTDF  2003,  550.    G.   VERSCHELDEN,   “Meerderjarige   met   overleden   adoptanten   kan   niet   opnieuw   geadopteerd   worden”   (noot   onder  Arbitragehof  22  januari  2003),  Juristenkrant,  afl.  63,  12  februari  2003,  12;  P.  SENAEVE,  Compendium  van   het  personen-­‐  en  familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  302,  nr.  802.   245  G.   MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne   en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  175-­‐176,  nrs.  312-­‐316.   246  G.   VERSCHELDEN,   “Meerderjarige   met   overleden   adoptanten   kan   niet   opnieuw   geadopteerd   worden”   (noot   onder  22  januari  2003),  Juristenkrant,  afl.  63,  12  februari  2003,  12.   247  Supra  nr.  53.   244

  71  

  antwoordde   het   Arbitragehof   dat   deze   artikelen   inderdaad   een   schending   vormen   in   die   mate  dat  ze  het  absoluut  onmogelijk  maken  dat  ten  volle  geadopteerde  kinderen  opnieuw   kunnen   geadopteerd   worden,   indien   zij   door   hun   adoptanten   zijn   verlaten,   terwijl   deze   mogelijkheid  wel  bestaat  voor  alle  andere  kinderen  die  door  hun  ouders  worden  verlaten.  248   Sommige  auteurs  zagen  in  deze  situatie  nog  een  discriminatie.  Volgens  deze  laatsten  maakt   de   wet   zonder   redelijke   verantwoording   een   onderscheid   tussen   de   reeds   geadopteerde   kinderen,  zoals  gesteld  in  de  aanhef  van  het  artikel,  en  alle  andere  kinderen.249     138.  Ook   bij   de   redactie   van   de   wet   in   2003   was   men   zich   bewust   van   de   ongezondheid   van   deze   situatie. 250  Bijgevolg   is   sindsdien   voorzien   in   een   derde   mogelijkheid   waarin   kan   worden   overgegaan   tot   nieuwe   adopties.   Een   kind   kan   nu   ook,   na   het   vervullen   van   alle   standaard   grond-­‐   en   vormvoorwaarden,   opnieuw   geadopteerd   worden   indien   er   sprake   is   van  zeer  gewichtige  redenen  die  vereisen  dat  op  verzoek  van  het  openbaar  ministerie  een   nieuwe   adoptie   wordt   uitgesproken.   Door   dit   (onrechtstreeks)   herroepelijk   karakter   toe   te   kennen   aan   de   volle   adoptie,   kwam   de   wetgever   tegemoet   aan   de   rechtspraak   van   het   Arbitragehof.251  Het   Hof   vond   immers   niet   dat   het   onherroepelijk   karakter   van   de   volle   adoptie   op   zich   discriminatoir   was,   maar   wel   de   absolute   onmogelijkheid   om   tijdens   het   leven   van   de   adoptant   opnieuw   te   worden   geadopteerd,   bij   mislukking   van   de   vorige   adoptie.     139.  Ik  schenk  hier  ook  nog  enige  aandacht  aan  de  vermeende  schending  van  artikel  347-­‐1   BW   in   die   zin   dat   zij   enkel   reeds   geadopteerde   kinderen   viseert.   Bepaalde   auteurs   zijn   immers   de   mening   toegedaan   dat   dit   tot   gevolg   heeft   dat   oorspronkelijke   ouders   hun   kinderen   wel   nog   kunnen   laten   adopteren,   terwijl   voladoptieve   ouders   dit   niet   kunnen.252   Het  argument  werd  deels  van  de  kaart  geveegd  door  de  invoering  van  de  mogelijkheid  tot   nieuwe   adopties   omwille   van   gewichtige   redenen.   Hierdoor   kan   nu   ook,   na   volle   adoptie,   tijdens  het  leven  van  de  adoptant  worden  overgegaan  tot  een  nieuwe  adoptie.  Voor  gewone   adoptie  was  dit  reeds  mogelijk  door  de  herroeping  van  de  adoptie.  Toch  moet  men  vooral   voor   de   nieuwe   adopties   aan   strenge   voorwaarden   voldoen.   Naast   de   normale   grond-­‐   en   vormvoorwaarden   moet   het   openbaar   ministerie   van   mening   zijn   dat   het   gaat   om   gewichtige  redenen  die  een  verzoek  tot  nieuwe  adoptie  vereisen.  Deze  gewichtige  redenen   zijn  geen  voorwaarde  voor  de  (eerste)  adoptie  na  oorspronkelijke  afstamming.     Volgens   mij   is   het   argument   niet   helemaal   terecht.   Het   gaat   om   een   regeling   van   nieuwe   adopties,   wat   uiteraard   een   reeds   bestaande   adoptie   voorziet.   De   zin   van   het   artikel   zou   teniet   gaan   indien   men   niet   stelt   dat   het   geldt   voor   reeds   geadopteerde   kinderen.   Bovendien  blijft  een  adoptie  steeds  een  maatregel  in  het  belang  van  het  kind  en  kan  men  op   deze   manier   best   daaraan   tegemoet   komen.   Al   te   lichtzinnig   omspringen   met   een                                                                                                               248

 Arbitragehof  3  oktober  2001,  nr.  117/2001,  JT  2001,  838.    I.  LAMMERANT,   “Quelques   problèmes   actuels   soulevés   par   l’adoption   plénière”,   RGDC   1988,   (525)   540-­‐547;   P.   SENAEVE,  Actuele  vraagstukken  van  interlandelijke  en  inlandse  adoptie  en  van  verlatenverklaring,  Acco,  Leuven,   1995,  158-­‐163.   250  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  43.   251  F.  SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  450,  nr.  41.   252  I.  LAMMERANT,   “Quelques   problèmes   actuels   soulevés   par   l’adoption   plénière”,   RGDC   1988,   (525)   540-­‐547;   P.   SENAEVE,  Actuele  vraagstukken  van  interlandelijke  en  inlandse  adoptie  en  van  verlatenverklaring,  Acco,  Leuven,   1995,  158-­‐163.   249

  72  

  mogelijkheid   tot   nieuwe   adopties   zou   immers   kunnen   leiden   tot   een   situatie   waarin   kinderen  achtereenvolgens  het  voorwerp  uitmaken  van  nieuwe  adopties  en  daarbij  van  de   ene   familie   naar   de   andere   familie   worden   overgebracht.   Een   gevolg   dat   allerminst   in   overeenstemming   lijkt   met   de   wil   van   de   wetgever   om   het   kind   onder   te   brengen   in   een   stabiel   milieu   en   conflicten   in   families   zoveel   mogelijk   te   vermijden.   In   de   memorie   van   toelichting   benadrukte   de   wetgever   dat   een   billijke   doelstelling   aan   de   basis   ligt   van   dit   verschil   in   behandeling.   Deze   doelstelling   bestaat   erin   misbruiken   en   adopties   op   proef   te   voorkomen.253  Het  onderscheid  lijkt  mij  in  dat  opzicht  dan  ook  redelijk  verantwoord.   §3.  Een  specifiek  regime  voor  stiefouderadopties     140.   In   artikel   347-­‐2   BW   wordt   voorzien   in   een   specifiek   regime   voor   stiefouderadopties.   Opnieuw   geldt   hier   een   gunstregeling   in   het   voordeel   van   deze   stiefouder-­‐of   partneradopties.   Waar   de   wetgever   in   artikel   347-­‐1   BW   duidelijk   opteerde   voor   de   beperking   tot   de   minderjarigen,   blijkt   nu   dat   de   regeling   bij   stiefouderadopties   ook   openstaat  voor  meerderjarigen.  Het  artikel  maakt  gewag  van  reeds  geadopteerde  personen   ipv   reeds   geadopteerde   kinderen.   Dit   heeft   tot   gevolg   dat   de   nieuwe   gewone   adoptie   hier   ook   mogelijk   is   voor   meerderjarigen.   De   volle   adoptie   blijft   immers   steeds   beperkt   tot   de   minderjarigen.   De   gunstregeling   die   hier   werd   ingevoerd   kan   redelijk   verantwoord   worden   en   veroorzaakt   dus   geenszins   een   discriminatoir   onderscheid   ten   opzichte   van   de   andere   personen   aangezien   er   hier   naar   mijn   mening   meer   dan   enkel   erfenisrechtelijke   motieven   ten  grondslag  kunnen  liggen  aan  de  adoptie.  Het  zal  vaak  zo  zijn  dat  er  reeds  een  feitelijke  en   affectieve   verwantschapsband   bestaat   met   de   persoon   die   het   kind   opnieuw   wenst   te   adopteren,   aangezien   deze   laatste   samenwoont   of   gehuwd   is   met   een   van   de   adoptieve   ouders   van   het   kind.   Bovendien   kan   de   nieuwe   adoptie   hier   ook   geen   familiale   conflicten   veroorzaken   door   het   terechtkomen   in   een   nieuw   gezin.254  De   geadopteerde   blijft   in   zijn   vertrouwde   gezin,   dat   gevormd   wordt   door   zijn   (adoptieve)   ouder   en   diens   partner.   Met   deze  laatste  persoon  wordt  nu  echter  een  afstammingsband  gecreëerd.  Bijgevolg  besluit  ik   andermaal  tot  het  geoorloofd  karakter  van  een  gunstregeling  in  het  voordeel  van  stiefouder-­‐   of  partneradopties.   B.  Omzetting  van  gewone  adopties  in  volle  adopties   §1.  Een  mogelijkheid  die  enkel  openstaat  voor  minderjarige  personen  

  141.  Op  verzoek  van  de  adoptanten  kan  de  gewone  adoptie  van  een  kind  worden  omgezet  in   een  volle  adoptie.  Het  verzoekschrift  kan  worden  ingediend  vanaf  de  overschrijving  van  het   vonnis  waarbij  de  gewone  adoptie  werd  uitgesproken.  Er  moet  echter  voldaan  zijn  aan  alle   voorwaarden  die  vereist  zijn  voor  het  tot  stand  komen  van  een  volle  adoptie  (art.  347-­‐3  BW).   De   wet   maakt   duidelijk   gewag   van   een   kind   en   sluit   andermaal   de   meerderjarigen   uit   van   een  beëindigingsmogelijkheid.  Het  onderscheid  dat  hier  wordt  gemaakt  is  echter  logisch  te   verklaren.   De   volle   adoptie   is   immers,   overeenkomstig   art.   355   BW   slechts   mogelijk   voor   minderjarigen.   Had   de   wetgever   de   meerderjarigen   hier   niet   uitgesloten   dan   werd   een   lacune   gecreëerd   waardoor   de   meerderjarigen   via   de   omweg   van   de   omzetting   van   een                                                                                                               253

 MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  22-­‐23.   254  G.  MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”in  P.  SENAEVE  en  F.  SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne  en   de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  184,  nr.  338.  

  73  

  gewone   adoptie   toch   vol   konden   geadopteerd   worden.   Daarnaast   is   er   nog   een   redelijke   verklaring   voor   het   verschil   in   behandeling.   Reeds   meerdere   malen   wees   ik   erop   dat   de   adoptie   een   maatregel   van   jeugdbescherming   is.   De   omzetting   van   de   volle   adoptie   houdt   een  zogenaamde  statuutverbetering  in  voor  de  minderjarige  persoon,  die  wenselijk  kan  zijn   om   de   adoptieve   opvoeding   ten   volle   te   verwezenlijken.   Dit   voordeel   van   de   adoptieve   opvoeding   heeft   de   meerderjarige   reeds   genoten.255  Het   is   dan   ook   logisch   dat   men   deze   categorieën  van  personen  uitsluit  van  het  omzettingsregime.   §2.  Het  eenrichtingsverkeer  van  de  omzettingsmogelijkheid     142.   Uit   de   tekst   van   artikel   347-­‐3   BW   blijkt   dat   een   omzetting   van   de   adoptieve   afstammingsband  slechts  mogelijk  is  in  één  richting.  De  wetgever  viseert  enkel  de  omzetting   van  de  gewone  adoptie  in  de  volle  adoptie.  De  omzetting  van  de  volle  adoptie  in  de  gewone   adoptie   is   niet   geregeld   en   is   bijgevolg   onmogelijk.   Ook   hier   liggen   enkele   redelijke   verantwoordingen   aan   de   basis   van   het   regime.   Het   gaat   hier   volgens   mij   om   verschillend   categorieën  van  personen  die  ongelijk  worden  behandeld.       De   gewoon   geadopteerden   kunnen   profiteren   van   dit   regime   omdat   zij   hun   adoptieve   opvoedingssituatie  nog  kunnen  verbeteren.  Aangezien  de  volle  adoptie  enkel  openstaat  voor   minderjarigen  en  de  adoptie  een  maatregel  van  jeugdbescherming  is,  lijkt  het  opportuun  om   minderjarige   gewoon   geadopteerden   de   mogelijkheid   te   geven   om   hun   opvoedingssituatie   te   verbeteren.   Om   de   omzetting   te   bewerkstelligen   moeten   wel   alle   voorwaarden   worden   vervuld  die  vereist  zijn  voor  een  volle  adoptie.  De  wetgever  benadrukt  hier  in  het  bijzonder   de   toestemmingsvereisten.   Hiermee   wil   hij   vermijden   dat   de   procedure   wordt   aangewend   om  de  toestemming  die  werden  gegeven  voor  de  gewone  adoptie,  aan  te  wenden  als  een   toestemming  voor  de  volle  adoptie.256     Personen   die   reeds   ten   volle   werden   geadopteerd   kunnen   in   dit   geval   niet   als   een   vergelijkbare   categorie   van   personen   worden   aangemerkt.   Deze   personen   kunnen   geen   statuutverbetering  bewerkstelligen  door  de  omzetting  van  hun  adoptie.  Zij  kunnen  niet  nóg   meer  geïntegreerd  worden  in  de  adoptieve  familie,  aangezien  de  integratie  reeds  maximaal   is.   Een   omzettingsmogelijkheid   naar   gewone   adoptie   zou   onlogisch   en   zelfs   onethisch   zijn   aangezien  zij  het  mogelijk  zou  maken  om  verwantschapsbanden  te  doen  uitdoven  die  waren   ontstaan   in   de   adoptieve   familie,   alsook   verwantschapsbanden   opnieuw   te   doen   ontstaan   die  waren  uitgedoofd  in  de  oorspronkelijke  familie.  Alleen  al  vanuit  erfrechtelijk  perspectief   lijkt   dit   allerminst   opportuun   en   geenszins   in   het   licht   van   de   rechtszekerheid.   De   hele   situatie   zou   een   ware   desintegratie   in   familiaal   verband   met   zich   meebrengen.   Bovendien   zou   een   omzetting   in   deze   richting   een   eindeloze   omzetting   mogelijk   maken.   Na   een   omzetting   in   volle   adoptie,   zou   men   kunnen   terugkeren   naar   een   gewone   adoptie   via   dit   regime.   Opnieuw   lijkt   dit   in   het   licht   van   het   vermijden   van   familiale   conflicten   en   het   bevorderen   van   de   rechtszekerheid   geen   te   verkiezen   oplossing.   Finaal   bemerk   ik   nog   dat   het   belang   van   het   kind   een   omzetting   in   volle   adoptie   kan   vereisen   om   de   adoptieve                                                                                                               255

 G.   MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne   en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  191,  nr.  358.   256  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  24;  P.  SENAEVE,  Compendium  van  het  personen-­‐  en  familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  304,  nr.806.      

  74  

  opvoeding   ten   volle   te   verwezenlijken,   zoals   hierboven   reeds   gesteld.   Een   omzetting   van   volle  adoptie  naar  gewone  adoptie  lijkt  in  dat  opzicht  allerminst  in  het  belang  van  het  kind  te   zijn.   Bijgevolg   kom   ik   hier   tot   een   geoorloofde   uitsluiting   van   de   ten   volle   geadopteerde   personen.     §2.  Vaststellen  van  een  oorspronkelijke  afstammingsband   A.  Verschillende  gevolgen  naargelang  het  gaat  om  een  vaststelling  t.a.v.  een  adoptant   dan  wel  t.a.v.  een  derde     143.   Het   is   mogelijk   dat   een   afstammingsband   wordt   vastgesteld   in   hoofde   van   de   geadopteerde.   De   gevolgen   hiervan   verschillen   naargelang   deze   afstammingsband   wordt   vastgesteld   ten   aanzien   van   een   van   de   adoptanten   of   ten   aanzien   van   een   derde.   In   het   eerste   geval   heeft   de   vaststelling   de   beëindiging   van   de   adoptie   tot   gevolg   en   kan   men   spreken  van  een  effectieve  beëindigingsvorm  van  de  adoptie  (art.  350,  eerste  lid  BW).  In  het   tweede  geval  maakt  de  wet  een  onderscheid  tussen  de  gevolgen  na  gewone  adoptie  en  deze   na  volle  adoptie.  De  vaststelling  van  de  afstammingsband  brengt  hier  geen  beëindiging  van   de  adoptie  met  zich  mee.  Na  gewone  adoptie  heeft  de  afstamming  gevolgen  in  die  mate  dat   ze   niet   strijdig   zijn   met   die   van   de   adoptie.   Voor   de   volle   adoptie   ontstaan   de   huwelijksbeletselen   ex   art.   161-­‐164   BW,   zoals   die   normaal   gelden   in   de   oorspronkelijke   familie   (art.   350,   tweede   lid   BW).   In   dat   laatste   geval   moet   men   zich   bewust   zijn   van   het   feit   dat  de  vaststelling  van  een  afstammingsband  van  een  vol  geadopteerd  persoon  ten  aanzien   van   een   derde   dus   geen   erfrechtelijke   aanspraken   kan   doen   ontstaan.   Het   enige   gevolg   situeert  zich  rond  het  ontstaan  van  extra  huwelijksbeletselen.257     B.  Pro  memorie:  de  kinderen  die  geadopteerd  werden  vóór  de  afstammingswet  van   1987     144.  Andermaal   kom   ik   hier   terug   op   de   praktijk   waarbij   buitenhuwelijkse   kinderen,   voor   de   afstammingswet  van  1987,  eerst  door  hun  moeder  werden  erkend  en  daarna  geadopteerd.   De  buitenhuwelijkse  kinderen  kenden  immers  een  minderwaardig  statuut,  dat  niet  dezelfde   rechtsgevolgen   ressorteerde   als   dat   van   de   huwelijkse   kinderen.   Dit   had   tot   gevolg   dat   moeders   hun   kinderen   adopteerden   om   hen   alsnog   een   beter   statuut   te   geven.   Meestal   werd  de  adoptie  voorafgegaan  door  een  erkenning  omwille  van  gunstigere  leeftijdsvereisten   die   op   die   manier   ontstonden. 258  De   wet   van   31   maart   1987 259  die   het   hele   afstammingsrecht   hervormde   en   de   discriminatie   tussen   huwelijkse   en   buitenhuwelijkse   kinderen   wegwerkte,   vergat   te   voorzien   in   een   overgangsregeling   met   betrekking   tot   deze   kinderen  die  vóór  1987  door  hun  moeder  waren  geadopteerd.     De   situatie   had   als   gevolg   dat   de   toepassing   van   het  toenmalig   artikel   362,   tweede   lid   BW   voor   problemen   zorgde.   Er   ontstond   een   situatie   waarbij   kinderen   die   zoals   hierboven   geadopteerd   waren   vóór   1987   en   na   de   nieuwe   afstammingswet   door   hun   vader   werden                                                                                                               257

 G.  VERSCHELDEN,  Handboek  Belgisch  Famlierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  284,  nr.  680.    G.   MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne   en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  196,  nr.  369.   259  Wet   31   maart   1987   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   betreffende   de   afstamming,   BS   27   mei   1987,   8.250,  i.w.tr.  6  juni  1987.   258

  75  

  erkend,  niet  alle  gevolgen  van  deze  erkenning  konden  genieten.  Artikel  362,  tweede  lid  BW   bepaalde   immers   dat   de   vaststelling   van   de   afstammingsband   na   adoptie   slechts   die   gevolgen   ressorteerde   die   niet   in   strijd   waren   met   de   adoptie.   Het   ontstaan   van   een   volwaardige   afstammingsband   bleef   achterwege   nu   het   ouderlijk   gezag   en   de   ouderhoudsplichten  niet  ten  volle  werden  gerealiseerd.  In  een  situatie  waar  de  biologische   ouder  niet  had  geadopteerd  vóór  1987  was  dit  niet  het  geval  en  konden  er  wel  volwaardige   afstammingsbanden   worden   gecreëerd.   Naar   aanleiding   van   een   prejudiciële   vraag   antwoordde  het  Arbitragehof  dat  het  toenmalige  artikel  362,  tweede  lid  BW  discriminatoir   was   uitgaande   van   de   interpretatie   dat   het   van   toepassing   is   op   kinderen   die   buiten   het   huwelijk   werden   geboren   en   door   hun   moeder   werden   geadopteerd   vóór   de   inwerkingtreding   van   de   afstammingswet   van   31   maart   1987.   In   het   tegenovergestelde   geval,   waarbij   men   ervan   uitgaat   dat   dergelijke   kinderen   ophouden   adoptieve   kinderen   te   zijn,   is   er   geen   discriminatie   voorhanden. 260  De   overgangsbepaling   ex   artikel   18   van   de   adoptiewet   heeft   hieromtrent   alle   twijfels   weggenomen   door   letterlijk   te   stellen   dat   de   adoptie   door   een   persoon   van   zijn   buiten   het   huwelijk   geadopteerd   kind,   uitgesproken   vóór   de   inwerkingtreding   van   de   wet   van   31   maart   1987,   als   niet   verkregen   werd   beschouwd.   Hiermee   loste   de   wetgever   anno   2003   deze   problematiek   op   en   bestaan   hierover   tegenwoordig   geen   moeilijkheden   meer   in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel.   §3.  Herziening  en  Herroeping     145.   In   een   derde   en   laatste   (rest)categorie   van   de   beëindigingsgronden   kunnen   de   herziening   en   herroeping   worden   ingedeeld.   In   tegenstelling   tot   de   herroeping,   die   quasi   ongewijzigd  werd  overgenomen  uit  de  oude  wet,  is  de  herziening  een  echte  vernieuwing  van   de  nieuwe  adoptiewet.  Hierna  worden  beide  regimes  besproken  en  onderzocht  in  het  licht   van  de  discriminatieproblematiek.   A.  Herziening:  een  mogelijkheid  die  openstaat  voor  beide  vormen  van  adopties  

  146.   Met   de   invoering   van   de   herzieningsmogelijkheid   heeft   de   wetgever   zijn   strijd   willen   etaleren   tegen   fundamentele   schendingen   van   de   kinderrechten.261  Artikel   351,   eerste   lid   BW  voorziet  in  een  herzieningsprocedure  die  verplicht  moet  worden  ingeleid  door  het  O.M.   indien  er  voldoende  aanwijzingen  zijn  dat  de  adoptie  tot  stand  is  gekomen  ingevolge  handel,   verkoop   of   ontvoering   van   een   kind.   Daarnaast   bestaat   er   ook   een   facultatief   vorderingsrecht   voor   de   personen   die   tot   de   derde   graad   lid   zijn   van   de   oorspronkelijke   familie.  Hoewel  de  wetgever  het  begrip  biologische  familie  hanteert,  lijkt  het  hier  te  gaan  om   de   oorspronkelijke   familie.   De   wet   kent   namelijk   aan   de   biologische   afstammingsbanden   geen   enkele   juridische   waarde   toe.   Andermaal   heeft   de   wetgever   zich   dus   schuldig   gemaakt   aan  een  onnauwkeurige  en  inconsequente  terminologie.     147.   Het   toepassingsgebied   van   de   herzieningsmogelijkheid   is   zeer   ruim.   Zowel   volle   als   gewone   adopties   kunnen   worden   herzien.   Bovendien   maakt   de   wet   ook   geen   onderscheid   naargelang  het  gaat  om  meerderjarige  dan  wel  om  minderjarige  personen.  Het  is  wel  vereist   dat   de   rechten   van   het   kind   werden   geschonden   ten   tijde   van   de   minderjarigheid.   De                                                                                                               260

 Arbitragehof  20  mei  1998,  nr.  50/1998,  RTDF  2008,  650.    F.  SWENNEN,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  (441)  451,  nr.  42.  

261

  76  

  vordering  zelf  kan,  volgens  de  tekst  van  het  artikel,  worden  ingesteld  na  het  bereiken  van  de   meerderjarigheid.       Indien   het   bewijs   werd   geleverd   dat   de   adoptie   inderdaad   tot   stand   is   gekomen   ingevolge   verkoop,   ontvoering   of   handel   van   het   kind,   dan   bepaalt   artikel   351,   derde   lid   BW   dat   de   adoptie   geen   gevolgen   meer   zal   ressorteren   vanaf   de   overschrijving   van   de   herzieningsbeslissing   in   de   registers   van   de   burgerlijke   stand.   De   goede   trouw   van   de   adoptanten   is   overigens   irrelevant   bij   beoordeling   door   de   rechtbank.262  Opnieuw   lijkt   de   wetgever  te  benadrukken  dat  de  bescherming  van  de  rechten  van  het  kind  van  primordiaal   belang   is.   Het   kind   moet   immers   bescherming   genieten   bij   elke   schending,   ongeacht   wie   daarvoor   verantwoordelijk   is.   De   adoptanten   te   goeder   trouw   kunnen   het   kind   wel   opnieuw   adopteren.263     148.  Hoewel   de   regeling   m.b.t.   de   herziening   van   adopties   getuigt   van   een   nobel   doel,   blijkt   de  redactie  van  het  artikel  niet  al  te  nauwkeurig  te  zijn  verlopen.  Vooral  het  statuut  van  de   geadopteerde  na  de  herziening  is  enorm  vaag  en  onduidelijk.  De  wet  bepaalt  enkel  dat  de   herziening   slechts   gevolgen   heeft   voor   de   toekomst,   vanaf   de   overschrijving   van   de   beslissing  in  de  akten  van  de  burgerlijke  stand.  De  adoptie  gaat  dus  niet  ex  tunc  teniet  en  de   oorspronkelijke   situatie   kan   geenszins   opnieuw   ingang   vinden.   Na   volle   adoptie   ontstaan   hierdoor   aanzienlijke   moeilijkheden.   De   banden   met   de   oorspronkelijke   familie   werden   immers  verbroken  en  de  herzieningsbeslissing  maakt  hier,  naar  de  letter  van  de  wet,  geen   einde   aan.  264  Bijgevolg   verkeert   de   vol   geadopteerde   persoon   na   herziening   in   een   soort   juridisch  vacuüm.  Het  valt  te  betreuren  dat  de  wetgever  hier  geen  afdoende  regeling  heeft   uitgewerkt,  vooral  omdat  hij  zich  blijkbaar  bewust  was  van  de  situatie.265     149.   Daarenboven   vermeldt   men   in   artikel   351   BW   niets   omtrent   de   gevolgen   van   de   herziening   voor   de   (adoptieve)   huwelijksbeletselen.   Het   is   dus   onduidelijk   of   de   huwelijksbeletselen   in   de   adoptieve   familie   ook   na   herziening   gehandhaafd   blijven.266  Zowel   na  nieuwe  adoptie  als  na  herroeping  werd  letterlijk  bepaald  dat,  hoewel  de  adoptie  wordt   beëindigd,  de  huwelijksbeletselen  van  toepassing  blijven  (art.  353-­‐18,  eerste  lid  BW,  354  BW   en  356-­‐3,  eerste  lid  BW).       Een  grondige  lezing  van  de  bepalingen  m.b.t.  de  gevolgen  na  nieuwe  adoptie  leert  ons  dat  de   wetgever   waarschijnlijk   niet   besefte   dat   de   situatie   niet   geregeld   was   na   herziening.   Na   nieuwe  adoptie  omwille  van  gewichtige  redenen  was  de  wetgever  van  oordeel  dat  het  nodig   was   om   uitdrukkelijk   te   bepalen   dat   de   huwelijksbeletselen   overeind   bleven   (art.   353-­‐18   BW).   Bij   nieuwe   adopties   na   het   overlijden   van   de   adoptant(en)   was   er   geen   bijzondere   regeling  nodig.  Het  overlijden  van  de  adoptant(en)  beëindigt  de  adoptie  niet  en  de  gevolgen   van   de   adoptie,   waaronder   de   huwelijksbeletselen,   blijven   voortbestaan.   Ook   bij   nieuwe                                                                                                               262

 P.  SENAEVE,  Compendium  van  het  personen-­‐  en  familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  327,  nr.  906.    MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  34-­‐35.   264  G.   MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne   en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  202,  nr.  384.   265 MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  34.   266  G.   MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne   en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  202,  nr.  384.   263

  77  

  adoptie   na   herziening   of   herroeping   heeft   hij   geen   letterlijke   regeling   voorzien.   Dit   is   logisch   voor   herroeping   aangezien   in   dat   geval   reeds   bepaald   wordt   dat   de   huwelijksbeletselen   overeind   blijven   (art.   353-­‐4   BW).   De   wetgever   ging   er   waarschijnlijk   vanuit   dat   dit   ook   het   geval   was   voor   de   bepalingen   i.v.m.   de   herziening   en   vergat   daarom   te   voorzien   in   een   adequate  regeling.     Omwille  van  deze  redenen  durf  ik  te  besluiten  dat  de  wetgever  er  impliciet  van  uitgaat  dat   de  huwelijksbeletselen  ook  na  herziening  blijven  voortbestaan.  Een  andere  interpretatie  lijkt   niet   in   de   lijn   te   liggen   van   de   overige   bepalingen   en   zou   bovendien   onverantwoorde   ongelijke   behandelingen   creëren   in   vergelijking   met   de   gevolgen   die   gelden   na   andere   beëindigingsvormen,   zoals   herroeping   of   nieuwe   adoptie.   Bovendien   zou   ook   na   nieuwe   adoptie  een  ongelijkheid  ontstaan,  naargelang  de  geadopteerde  al  dan  niet  opnieuw  wordt   geadopteerd   na   herziening,   dan   wel   na   zeer   gewichtige   redenen   of   herroeping.   Vooral   omwille  van  de  gelijkenissen  tussen  de  redenen  die  aan  de  oorsprong  kunnen  liggen  van  de   herziening   en   deze   die   kunnen   worden   omschreven   als   zeer   gewichtige   redenen,   lijkt   een   gelijke  behandeling  hier  aangewezen.  Om  toekomstige  problemen  te  vermijden  zou  het  dus   opportuun   zijn   dat   met   betrekking   tot   de   herziening   letterlijk   wordt   bepaald   dat   de   huwelijksbeletselen  uit  de  adoptieve  familie  gehandhaafd  blijven.     B.  Herroeping  van  de  gewone  adoptie     150.  In  tegenstelling  tot  herziening,  is  herroeping  enkel  mogelijk  voor  de  gewone  adoptie  en   niet  voor  de  volle  adoptie.  De  herroeping  van  de  adoptie  kan  om  zeer  gewichtige  redenen   worden  uitgesproken  op  verzoek  van  (één  van)  de  adoptant(en),  de  procureur  des  Konings   of   van   de   geadopteerde   (art.   345-­‐1   BW).   De   wetgever   omschrijft   deze   gewichtige   redenen   niet  en  laat  de  rechter  in  kwestie  dus  een  ruime  appreciatiebevoegdheid.  In  de  doctrine  en   de  rechtspraak  neemt  men  aan  dat  hiervoor  zelfs  geen  fout  van  de  betrokkenen  vereist  is,   wanneer   een   herroeping   omwille   van   de   concrete   toestand   onontbeerlijk   is.   Deze   gedachtegang   situeert   zich   tegen   de   achtergrond   van   de   adoptie   die   niet   langer   een   contractuele  afstammingsband  is.  De  fout  wegens  niet-­‐uitvoering  kan  dus  niet  leiden  tot  een   sanctie  in  de  vorm  van  een  herroeping.267  Vaak  zal  een  fout  in  de  praktijk  wel  aan  de  basis   liggen  van  de  herroepingsbeslissing.268     Het   schoolvoorbeeld   van   de   foutloze   herroeping   is   dat   van   de   adoptant   die   wegens   geestesziekte   niet   langer   in   de   opvoeding   van   de   geadopteerde   kan   voorzien.269  Terecht   bekritiseert  men  deze  stelling.  Dit  zou  immers  leiden  tot  een  veel  gunstigere  positie  voor  het   gewoon   geadopteerd   kind   t.a.v.   de   positie   van   kinderen   met   een   oorspronkelijke   afstammingsband. 270  Deze   laatste   kinderen   kunnen   in   dat   geval   onder   geen   enkel   voorwendsel   hun   afstammingsband   herroepen   of   beëindigen,   hoewel   ze   in   dat   opzicht   als   vergelijkbare   categorieën   van   personen   kunnen   worden   omschreven.   Bovendien   kan   men                                                                                                               267

 M.   DEKERVEL,   “Gedane   zaken   nemen   geen   keer:   het   onomkeerbare   karakter   van   een   breuk   in   de   gewone   adoptierelatie”  (noot  onder  Brussel  (Jk.)  29  maart  2012),  T.Fam.  2013,  (115)  117,  nr.  7.   268  Gent  14  september  2000,  TWVR  2001,  75.   269  G.   MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne   en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  207,  nr.  392.   270  C.   VAN   MALDEREN,   Adoptie   en   wettiging   door   adoptie,   Brussel,   Larcier,   1970,   306,   nr.   445;   M.   DEKERVEL,   “Gedane   zaken   nemen   geen   keer:   het   onomkeerbare   karakter   van   een   breuk   in   de   gewone   adoptierelatie”   (noot  onder  Brussel  (Jk.)  29  maart  2012),  T.Fam.  2013,  (115)  117,  nr.  7.  

  78  

  dit   argument   doortrekken   naar   alle   gevallen   van   herroeping   waarbij   de   rechter   de   gewichtige  redenen  al  te  soepel  invult.  Een  herroeping  louter  omwille  van  de  psychologische   onmogelijkheid   van   samenleven 271  verdient   dan   ook   kritische   reflecties.   Toch   lijken   rechtspraak   en   rechtsleer   het   over   deze   herroepingsgrond   relatief   eens   te   zijn. 272  Ten   behoeve  van  de  gelijke  behandeling  van  gewoon  geadopteerde  kinderen  en  de  kinderen  met   een   oorspronkelijke   of   voladoptieve   afstammingsband   mag   de   rechter   geen   al   te   ruime   invulling  geven  aan  deze  gewichtige  redenen.     151.   De  herroeping  an  sich  en  de  uitsluiting  van  de  volle  adoptie  werden  overgenomen  uit   de   oude   adoptiewetgeving.   Verschillende   redenen   liggen   aan   de   oorsprong   van   deze   uitsluiting.   De   wetgever   zou   met   deze   uitsluiting   adopties   op   proef   hebben   willen   voorkomen.273  Daarnaast   speelt   ook   de   wil   om   te   vermijden   dat   na   de   herroeping   van   de   volle   adoptie   een   kind   geen   enkele   afstammingsband   meer   kan   hebben.274  Door   de   volle   adoptie   worden   de   banden   met   de   oorspronkelijke   familie   immers   verbroken.   Dezelfde   redenering   bleek   echter   niet   op   te   gaan   met   betrekking   tot   de   herziening.   Ik   wees   er   hierboven  reeds  op  dat  door  de  inadequate  regeling  van  het  juridisch  statuut  na  herziening   er   daar   wel   situaties   kunnen   ontstaan   waar   de   geadopteerde   zonder   afstammingsband   achterblijft.       De   wetgever   heeft   dit   gevolg   dus   bewust   vermeden   bij   herroeping,   terwijl   hij   hetzelfde   probleem   over   het   hoofd   zag   na   herziening.   Dit   bewijst   eens   te   meer   dat   de   redactie   van   de   tekst  met  betrekking  tot  de  herziening  allerminst  accuraat  is  gebeurd.  MAES  wijst  erop  dat  de   redenen   die   aanleiding   kunnen   geven   tot   herziening   echter   dermate   ernstig   zijn   dat   de   afwezigheid   van   de   vastgestelde   afstammingsbanden   in   dat   geval   kan   worden   getolereerd.275  Dit  is  een  argument  waar  ik  me  moeilijk  in  kan  vinden.  Eerst  en  vooral  wijst   de  auteur  in  dezelfde  bijdrage  op  de  moeilijkheden  die  zich  voordoen  door  het  ongeregeld   karakter  van  het  statuut  van  de  geadopteerde  na  de  herzieningsbeslissing.  Bovendien  volgt   uit   de   zwaarwichtigheid   van   de   redenen   die   leiden   tot   herziening   de   noodzaak   aan   een   adequate   regeling.   Bijgevolg   moet   gezocht   worden   naar   een   oplossing   om   deze   personen   alsnog   een   afstammingsband   toe   te   kennen.   Een   beroep   op   de   voogdij   kan   een   oplossing   zijn.       Bovendien  ligt  een  bijkomende  verklaring  in  de  algemene  gelijkstelling  van  de  volle  adoptie   met   de   oorspronkelijke   afstamming.   Door   dit   onderzoek   heen   is   reeds   meerdere   malen   gebleken   dat   aan   de   gewone   adoptie   veel   minder   verregaande   gevolgen   en   regimes   vasthangen   dan   aan   de   volle   adoptie.   Behalve   op   het   vlak   van   de   huwelijksbeletselen,   worden  na  volle  adoptie  alle  banden  met  de  oorspronkelijke  familie  verbroken  en  spreekt  de   wet   van   gelijkaardige   gevolgen   als   was   de   adoptant   in   de   adoptieve   familie   geboren   (art.   356-­‐1   BW).   Een   oorspronkelijke   afstammingsband   kenmerkt   zich   door   een   bepaalde                                                                                                               271

 Zie  bijvoorbeeld:  Brussel  (Jk.)  29  maart  2012,  T.Fam.  2013,  113,  noot  M.  DEKERVEL.    M.   DEKERVEL,   “Gedane   zaken   nemen   geen   keer:   het   onomkeerbare   karakter   van   een   breuk   in   de   gewone   adoptierelatie”  (noot  onder  Brussel  (Jk.)  29  maart  2012),  T.Fam.  2013,  (115)  118,  nr.  12.   273  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  43.   274  MvT   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.   50K1367/001,  23,  43  en  117.   275  G.   MAES,  “De  beëindiging  van  de  adoptie”  in  P.  SENAEVE  en  F.   SWENNEN  (eds.),  De  hervorming  van  de  interne   en  de  internationale  adoptie,  Antwerpen,  Intersentia,  2006,  (165)  205,  nr.  389.   272

  79  

  stabiliteit   en   is   evenmin   vatbaar   voor   herroeping.   De   gelijkstelling   met   dergelijke   afstammingsbanden   kan   dus   slechts   worden   nagestreefd   door   het   toekennen   van   een   onherroepelijk   karakter   aan   de   volle   adoptie.   Ook   in   de   doctrine   haalde   men   deze   argumenten  aan  ter  staving  van  de  uitsluiting.276     152.   Met   betrekking   tot   de   oude   regeling   kwam   de   uitsluiting   van   de   volle   adoptie   in   opspraak.   Hoewel   het   Arbitragehof   zich   kon   vinden   in   de   bovenstaande   argumenten,   verwierp  het  Hof  de  absolute  onmogelijkheid  voor  de  ten  volle  geadopteerde  kinderen  om   tijdens  het  leven  van  de  adoptanten  en  bij  een  breuk  met  deze  laatste,  het  voorwerp  uit  te   maken   van   een   nieuwe   adoptie.277  Bij   de   bespreking   van   de   nieuwe   adoptie   ben   ik   reeds   uitgebreid  ingegaan  op  dit  arrest  en  de  gevolgen  ervan.  Concluderend  kan  worden  gesteld   dat   de   wetgever,   uitgaande   van   de   argumenten   zoals   hierboven   uiteengezet,   ervoor   heeft   gekozen   om   de   principiële   onherroepelijkheid   van   de   volle   adoptie   te   behouden.   De   volle   adoptie   wordt   nu   wel   onrechtstreeks   herroepelijk   doordat   men   nu   opnieuw   geadopteerd   kan  worden   in   het   geval   van   zeer   gewichtige   redenen.   Op   die   manier  heeft   de   wetgever   een   mogelijkheid  ingeschreven  voor  het  remediëren  van  een  mislukte  volle  adoptie.       153.  Zelfs   na   deze   aanpassing   blijft   de   situatie   met   betrekking   tot   de   onherroepelijkheid   van   de   volle   adopties   weliswaar   voor   problemen   zorgen.   Het   statuut   van   de   oorspronkelijke   afstammingsband   na   een   mislukking   van   de   volle   adoptie   blijft   onzeker.   Slechts   in   een   beperkt   aantal   wettelijk   omschreven   gevallen   kan   de   volle   adoptie   worden   herzien   (art.   351   BW)  of  een  nieuwe  adoptie  worden  uitgesproken  (art.  344-­‐2  BW).  Hoger  wees  ik  reeds  op   het   juridisch   vacuüm   dat   ontstaat   na   herziening   van   de   adoptie   en   waarbij   de   oorspronkelijke  afstammingsband  geenszins  herleeft.  Bovendien  lijkt  de  nieuwe  adoptie  niet   open   te   staan   voor   de   oorspronkelijke   ouders.   De   tegemoetkoming   aan   het   absoluut   onherroepelijk   karakter   van   de   volle   adoptie,   zoals   vooropgesteld   door   het   Grondwettelijk   Hof,  manifesteert  zich  als  een  loutere  mogelijkheid  voor  een  nieuwe  adoptant  om  de  situatie   te   remediëren.   De   oorspronkelijke   ouder   kan   geen   gebruik   maken   van   dergelijke   wettelijk   voorziene  mogelijkheid.     154.   De   rechtbank   van   Luik   was   van   oordeel   dat   de   Belgische   wet   de   indruk   wekt   dat   het   onmogelijk   is   om   de   oorspronkelijke   afstamming   te   laten   herleven   na   een   mislukte   volle   adoptie.   De   rechter   meende   dat   de   Belgische   wetgever   hiermee   voorbijgaat   aan   de   bescherming  van  enkele  fundamentele  rechten.  Artikel  8  EVRM,  dat  het  recht  op  gezinsleven   waarborgt,  liet  volgens  deze  laatste  niet  toe  dat  individuen  van  hun  identiteit  en  banden  met   de  oorspronkelijke  familie  beroofd  worden.  Bijgevolg  willigde  de  rechter  de  vordering  in  en   paste  hij  artikel  333  BW  toe  naar  analogie.  Hierdoor  werd  de  beslissing  overgeschreven  in  de   registers   van   de   burgerlijke   stand,   zoals   dat   ook   het   geval   is   bij   toegewezen   vorderingen   betreffende   de   oorspronkelijke   afstamming.   Zo   herleefde,   ondanks   de   wettelijke   onmogelijkheid  na  volle  adoptie,  alsnog  de  oorspronkelijke  afstamming.278     155.   In   de   specifieke   omstandigheden   van   de   voorliggende   zaak   leek   het   inderdaad   in   het   belang   van   de   geadopteerden   om   de   oorspronkelijke   afstammingsbanden   te   doen   herleven.                                                                                                               276

 P.  SENAEVE,  Compendium  van  het  personen-­‐  en  familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  328,  nr.  907;  G.  VERSCHELDEN,   Handboek  Belgisch  Famlierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  282,  nr.  676.   277  Arbitragehof  3  oktober  2001,  nr.  117/2001,  JT  2001,  838.   278 e  Rb.  Luik  (3  k.)  10  oktober  2008,  RTDF  2009,  804,  noot  M.BEAUGUE  en  S.  CAP.  

  80  

  Desalniettemin   kwam   er,   naast   de   lovende   woorden   voor   de   creatieve   aanpak   van   de   rechter   in   kwestie,   kritiek   op   de   gevolgen   van   de   uitspraak   voor   de   volle   adoptie   in   het   algemeen.   De   uitspraak   creëert   immers   het   gevoel   van   een   ouderschap   à   la   carte.   De   adoptie   moet   een   levenslang   engagement   zijn.   Toch   wekt   deze   uitspraak   de   indruk   dat   men   ouder   kan   worden   van   een   kind   op   het   moment   dat   men   dat   wil   en   voor   zolang   men   dat   wil.279  Dit  lijkt  allerminst  in  het  belang  van  de  stabiliteit  der  families  en  bovendien  vaak  ook   niet  in  het  belang  van  het  kind.280     Daarenboven  heeft  de  oorspronkelijke  ouder  steeds  zijn  toestemming  moeten  geven  tot  de   volle  adoptie.  Deze  instemming  is  een  implicatie  van  de  wens  om  afstand  te  doen  van  zijn   ouderlijke   rechten   en   plichten.   De   adoptieve   ouder   heeft   bovendien   zijn   keuze   voor   een   volle   adoptie   moeten   motiveren   na   het   volgen   van   een   uitgebreide   voorbereiding.   Deze   omstandigheden   impliceren   een   weloverwogen   beslissing   van   beide   kanten.   Bijgevolg   behoudt   de   onherroepelijkheid   van   de   volle   adoptie   in   dit   opzicht   zijn   nut   en   is   er   geen   plaats   voor   een   herleving   van   de   oorspronkelijke   afstammingsband   na   een   weloverwogen   beslissing   tot   het   vestigen   van   een   volle   adoptie.   Het   gaat   namelijk   om   een   levenslang   engagement  waar  men  niet  zomaar  afstand  van  kan  doen.    

Hoofdstuk  4.  Suggesties  voor  wetgevend  optreden     156.   Hierna   volgt   het   sluitstuk   van   mijn   onderzoek   in   de   vorm   van   een   voorstel   voor   wetgevend  ingrijpen.  Op  basis  van  de  argumenten  die  ik  hierboven  heb  uiteengezet,  stel  ik   een   remediëring   voor   van   een   aantal   bepalingen   uit   het   huidig   intern   adoptierecht.   De   ordening   van   de   artikelen   volgt   de   opstelling   van   de   huidige   wetgeving,   in   de   mate   dat   deze   voor  verandering  vatbaar  is.  

Afdeling  1.  Voorstel  tot  wijziging  van  enkele  bepalingen  in  het  Burgerlijk  Wetboek   §1.  Algemene  bepaling     157.  Bij  de  bespreking  van  de  leeftijdsgrenzen  voor  de  volle  adoptie  heb  ik  aangetoond  dat   een   nieuwe   definiëring   van   het   woord   kind   aangewezen   is.281  De   wetgever   kan   niet   langer   negeren  dat  er  een  grote  groep  van  (jong)  meerderjarigen  bestaat  die  nog  niet  instaan  voor   hun  eigen  levensonderhoud  en  de  zorg  voor  een  stabiel  milieu.     Artikel  343  BW  zou  volgens  mij  moeten  worden  gewijzigd  als  volgt:     “  §1.  Er  wordt  verstaan  onder:    

                                                                                                            279

 M.BEAUGUE   en   S.   CAP,   “L’applicabilité   directe   de   l’article   8   de   la   Convention   européenne   des   droits   de   e l’homme  au  secours  de  l’échec  d’une  adoption  plénière”  (noot  onder  Rb.  Luik  (3  k.)  10  oktober  2008),  RTDF   2009,  (808)  826.   280  In  de  specifieke  omstandigheden  van  de  besproken  zaak  bleek  het  einde  van  de  adoptie  wel  in  het  belang   van  het  kind.   281  Supra  nr.  51.  

  81  

  c)  kind:  een  persoon  van  minder  dan  achttien  jaar  of  een  persoon  die  zijn  onderwijs   nog   niet   heeft   vervolledigd   en   die   bijgevolg   niet   kan   voorzien   in   zijn   eigen   levensonderhoud,  maar  daarvoor  nog  afhankelijk  is  van  zijn  (adoptieve)  ouders.”   §2.  Bepalingen  gemeenschappelijk  aan  beide  vormen  van  adoptie   A.  Voorwaarden  voor  adoptie   1.  Grondvoorwaarden  

  158.   Ook   met   betrekking   tot   de   definiëring   van   het   woord   afstamming   heb   ik   aangetoond   dat  er  problemen  kunnen  ontstaan.282  De  interpretatie  uit  de  parlementaire  voorbereiding,   die  verwijst  naar  de  biologische  afstamming,  kan  niet  worden  bijgetreden.  Deze  interpretatie   creëert   namelijk   problemen   met   betrekking   tot   de   puur   genetische   (en   dus   biologische)   ouders,  zoals  bijvoorbeeld  na  draagmoederschap.     Artikel  344-­‐2  BW  dient  daarom  te  worden  gewijzigd  als  volgt:     “Een   persoon   van   wie   de   afstamming   langs   moederszijde   vaststaat   ingevolge   de   regels   in   artikel   312-­‐314   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   kan   niet   door   zijn   moeder   worden  geadopteerd.  Een  persoon  van  wie  de  afstamming  langs  vaderszijde  vaststaat   ingevolge   de   regels   315-­‐321   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   kan   niet   door   zijn   vader   worden  geadopteerd.”   2.  Geschiktheid     159.   Wat   betreft   de   geschiktheid,   stel   ik   een   veralgemeende   abstracte   procedure   voor.   Zowel   bij   de   interne   als   de   interlandelijke   adoptie   zou   een   dergelijke   abstracte   procedure   moeten   voorkomen.   Naar   het   voorbeeld   van   wat   op   heden   geldt   voor   de   interlandelijke   adopties,   zou   voortaan   bepaald   moeten   worden   dat   de   adoptanten   ook   bij   interne   adopties   een  vonnis  moeten  verkrijgen  waaruit  hun  bekwaamheid  en  geschiktheid  blijkt.  Zonder  een   dergelijk   vonnis   zou   de   eigenlijk   adoptieprocedure   niet   kunnen   worden   opgestart.   Hierbij   zou   ik   eveneens   voorzien   in   bepaalde   uitzonderingsgronden.   Voor   deze   wijziging   zouden   eveneens  enkele  bepalingen  in  het  Gerechtelijk  Wetboek  moeten  worden  aangepast.  Op  die   wijzigingen   kom   ik   later   terug.   In   de   voorgestelde   veranderingen   hou   ik   rekening   met   de   inwerkingtreding  van  de  familierechtbank  vanaf  1  september  2014.     Artikel  346-­‐1  BW  zou  moeten  worden  gewijzigd  als  volgt:     “De  adoptant  of  de  adoptanten  die  een  kind  wensen  te  adopteren  moeten  bekwaam   en  geschikt  zijn  om  te  adopteren.       Alvorens  enige  stappen  met  het  oog  op  een  adoptie  te  ondernemen,  moeten  zij  een   vonnis  verkrijgen  waaruit  blijkt  dat  zij  bekwaam  en  geschikt  zijn  om  een  adoptie  aan   te  gaan.”     Artikel  346-­‐2  BW  ondergaat  daarnaast  bij  voorkeur  volgende  wijziging:                                                                                                               282

 Supra  nrs.  26-­‐27.  

  82  

   

“Om  het  vonnis  te  verkrijgen  moeten  de  persoon  die  een  kind  wenst  te  adopteren  of   de   personen   die   zulks   wensen   te   doen   de   vorming   hebben   gevolgd   die   de   bevoegde   gemeenschap   organiseert   of   erkent   teneinde   hen   inzonderheid   inlichtingen   te   verstrekken   betreffende   de   verschillende   stappen   van   de   adoptieprocedure,   de   juridische   gevolgen   en   de   andere   gevolgen   van   de   adoptie   alsook   over   de   mogelijkheid  en  het  nut  van  nazorg  na  de  adoptie.  De  voorbereiding  is  niet  verplicht   voor   de   adoptant   of   adoptanten   die   deze   voorbereiding   reeds   hebben   gevolgd   bij   een   eerdere   adoptie   en   van   wie   de   geschiktheid   om   te   adopteren   door   de   familierechtbank  is  erkend.   De  familierechtbank  beoordeelt  de  geschiktheid  op  grond  van  een  door  haar  te   bevelen   maatschappelijk   onderzoek   en   houdt   inzonderheid   rekening   met   de   persoonlijke,   familiale   en   medische   toestand   van   de   betrokken   en   met   zijn   beweegredenen.   Het   maatschappelijk   onderzoek   is   echter   niet   verplicht   wanneer   de   adoptant   een  kind  wenst  te  adopteren:   1°   dat   met   hem,   met   zijn   echtgenoot   of   met   de   persoon   met   wie   hij   samenwoont,  zelfs  overleden,  verwant  is  tot  in  de  derde  graad;  of     2°   met   wie   hij   reeds   het   dagelijkse   leven   deelt   of   met   wie   hij   reeds   een   sociale   en  affectieve  band  heeft.”  

3.  Toestemmingen       160.   Met   betrekking   tot   de   toestemmingsvereiste   en   ten   gevolge   van   het   arrest   van   het   Grondwettelijk   Hof   dienaangaande283,   stel   ik   een   wijziging   voor   die   in   de   lijn   ligt   van   een   wetsvoorstel284  dat   werd   in   gediend   ter   remediëring   van   deze   problematiek.   In   tegenstelling   tot   de   tekst   van   het   voorstel,   stel   ik   een   bepaling   voor   die   zich   niet   beperkt   tot   de   volle   stiefouderadoptie.     Artikel  348-­‐11,  tweede  lid  BW  zou  moeten  worden  aangevuld  als  volgt:     “Wanneer  evenwel  de  vader  of  de  moeder  van  het  kind  weigert  in  de  adoptie  toe  te   stemmen,   kan   de   rechtbank,   behalve   wanneer   het   gaat   om   een   nieuwe   adoptie,   de   adoptie   pas   uitspreken   wanneer   na   een   grondig   maatschappelijk   onderzoek   gebleken   is  dat     1°   deze   persoon   zich   niet   meer   om   het   kind   heeft   bekommerd   of   de   gezondheid,  de  veiligheid  of  de  zedelijkheid  van  het  kind  in  gevaar  heeft  gebracht;  of   2°  die  weigering  indruist  tegen  het  hoger  belang  van  het  kind.”   B.  Herziening  van  de  adoptie     161.   Met  betrekking  tot  de  herziening  van  de  adoptie  is  het  uiterst  noodzakelijk  dat  wordt   voorzien  in  een  regeling  van  de  gevolgen  van  deze  herziening.  Vooral  met  betrekking  tot  het   afstammingsrechtelijk   statuut   van   de   geadopteerde   en   het   ouderlijk   gezag   van   de                                                                                                               283

 GwH  12  juli  2012,  nr.  94/2012,  RW  2012-­‐13,  698.    Wetsvoorstel   (Z.   GENOT   et   al.)   tot   wijziging   van   artikel   348-­‐11   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   aangaande   de   weigering   door   de   moeder   of   de   vader   om   toe   te   stemmen   in   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K2798/001.   284

  83  

  minderjarige  geadopteerde  is  wetgevende  tussenkomst  onontbeerlijk.  Bovendien  moet  men   ook  voorzien  in  een  oplossing  m.b.t.  de  gevolgen  van  de  huwelijksbeletselen  in  de  adoptieve   familie.285       Voor   een   regeling   van   de   gevolgen   na   herziening   van   de   gewone   adoptie   kan   worden   gekeken  naar  wat  geldt  bij  de  herroeping.  Voor  de  volle  adoptie  lijkt  het  opportuun  dat  de   voogdij   openvalt   na   de   overschrijving   van   de   herzieningsbeslissing.   Bovendien   zou   ik   uitdrukkelijk  voorzien  in  het  behoud  van  de  huwelijksbeletselen.     Omwille   van   deze   problemen   zou   huidig   artikel   351   BW   vervangen   moeten   worden   door   artikel  351-­‐1  BW  en  bovendien  zouden  een  artikel  351-­‐2  BW  en  351-­‐3  BW  moeten  worden   ingevoerd  als  volgt:     “351-­‐1.  (wordt  aangevuld  met  een  derde  lid)   Bij  herziening  van  een  gewone  adoptie  blijven  de  huwelijksbeletselen  bedoeld   in   artikel   353-­‐13   van   toepassing.   Bij   herziening   van   een   volle   adoptie   blijven   de   huwelijksbeletselen   bedoeld   in   artikel   161   tot   164   in   de   adoptieve   familie   van   toepassing.     351-­‐2.   Bij   herziening   van   de   gewone   adoptie   van   een   kind   ten   aanzien   van   de   adoptant   of   van   de   adopterende   echtgenoten   of   samenwonenden,   kunnen   de   vader   en   de   moeder   of   een   van   hen   vragen   dat   het   kind   opnieuw   onder   hun   ouderlijk   gezag   wordt  geplaatst.  Bij  gebreke  van  een  dergelijk  verzoek  of  indien  het  wordt  afgewezen,   wordt  de  voogdij  geregeld  overeenkomstig  dit  boek,  titel  X,  hoofdstuk  II.  In  dit  geval   stelt  de  ambtenaar  van  de  burgerlijke  stand  de  bevoegde  vrederechter  onmiddellijk  in   kennis  van  de  overschrijving  van  het  vonnis  waarbij  de  herziening  wordt  uitgesproken.       Niettemin   kunnen   de   moeder   en   de   vader   van   het   kind   of   een   van   hen,   de   familierechtbank   later   verzoeken   dat   het   kind   opnieuw   onder   hun   ouderlijk   gezag   wordt   geplaatst.   Indien   de   familierechtbank   dit   toestaat,   houdt   de   voogdij   bedoeld   in   het  vorige  lid  op.       351-­‐3.  Bij  herziening  van  de  volle  adoptie  van  een  kind  ten  aanzien  van  de  adoptant  of   van   de   adopterende   echtgenoten   of   samenwonenden   wordt   de   voogdij   geregeld   overeenkomstig   dit   boek,   titel   X,   hoofdstuk   II.   De   ambtenaar   van   de   burgerlijke   stand   stelt   de   bevoegde   vrederechter   onmiddellijk   in   kennis   van   de   overschrijving   van   het   vonnis  waarbij  de  herziening  wordt  uitgesproken.”   §3.  Bepalingen  eigen  aan  iedere  vorm  van  adoptie   A.  Gewone  adoptie   1.  Leeftijdsvoorwaarde     162.   Net   zoals   bij   de   volle   adoptie,   zou   de   gewone   adoptie   enkel   mogen   openstaan   voor   minderjarigen.  Een  algemene  openstelling  van  de  gewone  adoptie  zou  al  te  vaak  leiden  tot   adopties  om  louter  erfenisrechtelijke  motieven.  Dit  is  een  tendens  die  de  adoptiewet  in  zijn                                                                                                               285

 Supra  nrs.  146-­‐149.  

  84  

  geheel  wenst  te  vermijden.  Ok  bij  de  gewone  adoptie  moet  men  dit  trachten  te  voorkomen   door  een  uitsluiting  van  adopties  van  meerderjarigen.  Hierbij  zou  ik  wel  voorzien  in  enkele   limitatief   omschreven   uitzonderingsgevallen   die   een   gewone   adoptie   van   meerderjarige   personen  rechtvaardigen  omwille  van  sociale  en  affectieve  redenen.  SENAEVE   deed  reeds  bij   de   voorbereiding   van   de   wet   tot   hervorming   van   de   adoptie   een   voorstel   in   deze   richting.286   Dat  voorstel  gebruik  ik  hier,  mits  enkele  aanpassingen,  als  voorbeeld  voor  de  veranderingen.   De   grootste   wijziging   t.o.v.   dit   voorstel   is   een   duurzaamheidsvereiste   van   de   educatieve   banden  met  de  adoptant.  Ik  stel  hierbij  een  regime  voor  dat  steunt  op  een  opvoedkundige   band  die  niet  al  te  ver  terug  gaat  in  de  tijd  (max.  10  jaar  vóór  de  meerderjarigheid)  en  die   bovendien  gedurende  een  bepaalde  periode  heeft  standgehouden.     Onder  “Afdeling  3.  Bepalingen  eigen  aan  iedere  vorm  van  adoptie,  §1  gewone  adoptie”  zou   ik  daarom  een  punt  A.  Leeftijdsvoorwaarde  invoegen:       Artikel   353-­‐1   BW   zou   hieronder   worden   ingelast   (de   artikelen   daaronder   veranderen   dus   eveneens  qua  nummering):       “De  gewone  adoptie  is  slechts  toegestaan  ten  aanzien  van       1°  een  kind  in  de  zin  van  artikel  343,  §1,  c);  of   2°   een   persoon   die   tijdens   een   periode   van   10   jaar   voorafgaand   aan   het   bereiken   van   de   meerderjarigheid,   gedurende   minimum   3   opeenvolgende   jaren  door  de  adoptant  werd  opgevoed;  of   3°   een   persoon   die   het   kind   of   adoptief   kind   is   van   de   echtgenoot   van   de   adoptant   of   persoon   met   wie   de   adoptant   samenwoont,   zelfs   indien   deze   intussen  overleden  is.”   2.  Gevolgen   a.  Naam  

  163.  Met   betrekking   tot   de   regeling   van   de   gevolgen   van   de   gewone   adoptie,   en   de   naam   in   het  bijzonder,  stel  ik  geen  wijziging  voor.  De  regeling  rond  de  naamsoverdracht  na  adoptie   zal   in   de   nabije   toekomst   grote   veranderingen   ondergaan.   Ik   verwijs   hier   naar   mijn   uiteenzetting   over   de   voorgenomen   wijzigingen   en   de   opmerkingen   die   ik   daarbij   heb   gemaakt.287   b.  Huwelijksbeletselen     164.   Wat   betreft   de   huwelijksbeletselen   na   gewone   adoptie   is   het   wenselijk   dat   de   wet   voortaan   zou   voorzien   in   een   regeling   van   de   huwelijksverboden   tussen   aanverwanten   in   de   nederdalende   lijn   (verder   dan   de   eerste   graad).288  Net   zoals   bij   volle   adoptie   creëert   de   gewone   adoptie   een   verwantschapsband   tussen   de   adoptant   en   de   descendenten   van   de   geadopteerde.   Daarom   moeten   ook   in   dat   geval   huwelijksbeletselen   tussen   aanverwanten   worden  voorzien  die  verder  gaan  dan  de  eerste  graad.                                                                                                                 286

 Verslag   namens   de   Commissie   voor   de   Justitie   op   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie   (hoorzitting  met  professor  P.  SENAEVE)  ,  Parl.St.  Kamer  2001-­‐02,  nr.  50K1366/011,  124.   287  Supra  nrs.  109-­‐111.   288  Supra  nr.  120.  

  85  

    Artikel  353-­‐13  BW  zou  daarom  volgende  wijziging  moeten  ondergaan:       “Het  huwelijk  is  verboden:   2°   tussen   de   geadopteerde,   alsook   zijn   afstammelingen   en   de   vorige   echtgenoot  van  de  adoptant;   3°   tussen   de   adoptant   en   de   vorige   echtgenoot   van   de   geadopteerde   of   van   diens  afstammelingen;”   c.  Alimentatie     165.   Hoger  wees  ik  op  de  inconsistentie  in  artikel  353-­‐14,  vierde  lid  BW.289  Dat  laatste  artikel   verwijst   naar   een   alimentatieplicht   die   ontstaat   na   stiefouder-­‐   of   partneradopties   van   kinderen.   Deze   definiëring   sluit   de   meerderjarige   studerende   kinderen   uit   van   de   alimentatie.  De  nieuwe  invulling  van  het  begrip  kind  in  artikel  343,  §1,  c)  BW,  die  ik  hoger   heb   voorgesteld,   zorgt   ervoor   dat   deze   bepaling   geen   wijzigingen   moet   ondergaan.   Door   deze  aanpassing  zouden  de  meerderjarige  studerende  kinderen  voortaan  onder  het  begrip   kind  vallen.     B.  Volle  adoptie     1.  Leeftijdsvoorwaarde       166.   De  volle  adoptie  zou  bij  de  leeftijdsvoorwaarde  moeten  verwijzen  naar  een  kind  in  de   zin   van   de   adoptiewet.   De   nieuwe   definitie   van   het   begrip   kind   heb   ik   hoger   reeds   voorgesteld.   Dit   begrip   zou   nu   het   aanknopingspunt   worden   voor   de   leeftijdsvoorwaarde   bij   volle  adopties.290       Ik  stel  voor  artikel  355  BW  te  wijzigen  als  volgt:     “Volle   adoptie   is   slechts   toegestaan   ten   aanzien   van   een   persoon   die   bij   de   neerlegging  van  het  verzoekschrift  tot  adoptie  kan  worden  omschreven  als  een  kind  in   de  zin  artikel  343,  §1,  c).”     2.  Gevolgen     a.  Samenwoningsvereiste     167.  Naar  aanleiding  van  het  arrest  van  het  Grondwettelijk  Hof  van  12  juli  2012291,  werd  een   wetsvoorstel  ingediend  om  de  problemen  m.b.t  samenwoningsvereiste  te  remediëren.292  De   samenwoningsvereiste   zoals   ze   op   vandaag   geldt,   verhindert   dat   de   meemoeder,   na   een   relatiebreuk,  het  kind  van  de  voormalige  partner  of  echtgenoot  kan  adopteren  met  behoud   van   het   ouderlijk   gezag   voor   de   oorspronkelijke   ouder.   Deze   situatie   bleef   bestaan,   ondanks                                                                                                               289

 Supra  nr.  121.    Supra  nr.  51.   291  GwH  12  juli  2012,  nr.  93/2012,  T.Fam.  2013,  154,  noot  M.  GOEGEBUER.   292  Wetsvoorstel   (Z.   GENOT   et   al.)   tot   wijziging   van   artikel   348-­‐11   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   aangaande   de   weigering   door   de   moeder   of   de   vader   om   toe   te   stemmen   in   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K2798/001;  zie  ook  nrs.  87-­‐88.   290

  86  

  het  bestaan  van  een  gezamenlijk  opgezet  project  tot  medisch  begeleide  voortplanting,  een   affectieve  ouder-­‐kind  relatie  en  de  instemming  van  de  voormalige  partner.       In  de  lijn  van  het  wetsvoorstel  zou  ik  artikel  356-­‐1,  derde  lid  BW  wijzigen  als  volgt:     “Kinderen   of   adoptieve   kinderen   van   de,   zelfs   overleden,   echtgenoot   of   samenwonende   partner,   dan   wel   gewezen   echtgenoot   of   samenwonende   partner   houden   evenwel   niet   op   te   behoren   tot   de   familie   van   die   echtgenoot   of   samenwonende   partner,   dan   wel   gewezen   echtgenoot   of   samenwonende   partner.   Indien  deze  nog  in  leven  is,  wordt  het  ouderlijk  gezag  gezamenlijk  uitgeoefend  door   de   adoptant   en   de   echtgenoot   of   samenwonende   partner,   dan   wel   gewezen   echtgenoot  of  samenwonende  partner.”   b.  Naam  

  168.  Wat  betreft  de  naam  stel  ik  ook  hier  geen  wijziging  voor  in  het  Burgerlijk  Wetboek.  De   regeling   rond   de   naamsoverdracht   na   adoptie   zal   namelijk   in   de   nabije   toekomst   grote   wijzigingen  ondergaan.  Ik  verwijs  hier  dan  ook  naar  de  uiteenzetting  en  opmerkingen  die  ik   hoger  heb  gemaakt  bij  het  wetsontwerp  tot  wijziging  van  het  huidig  regime.293  

Afdeling   2.   Voorstel   tot   wijziging   van   enkele   bepalingen   in   het   Gerechtelijk   Wetboek     §1.  Procedure  houdende  vaststelling  van  de  geschiktheid  om  te  adopteren     169.  Gedurende  mijn  onderzoek  heb  ik  meermaals  aangetoond  waarom  een  veralgemeende   abstracte   procedure   te   verkiezen   is   boven   een   wezenlijke   verschillende   geschiktheidsprocedure   voor   respectievelijk   de   interne   adoptie   en   de   interlandelijke   adoptie.   Daarom   stel   ik   voor,   naast   de   wijzingen   in   het   Burgerlijk   Wetboek   zoals   hoger   geïntroduceerd,   ook   in   het   Gerechtelijk   Wetboek   te   voorzien   in   een   regeling   van   de   afzonderlijke  geschiktheidsprocedure.     Onder  “Afdeling  2  binnenlandse  adoptie,  onderafdeling  1.  totstandkoming  van  de  adoptie  op   verzoek  van  de  adoptant  of  van  de  adoptanten”  zou  ik  een  nieuw  onderdeel  invoeren:       “A.  Procedure  houdende  vaststelling  van  de  geschiktheid  om  te  adopteren”     170.  In  artikel  1231-­‐1  Ger.W.  stel  ik  voor  de  woorden  “of  het  een  gewone  of  volle  adoptie   betreft  en  de  redenen  waarom  de  adoptant  of  adoptanten  voor  deze  adoptievorm  hebben   gekozen.   Het   vermeldt   tevens   de   naam   en   voornamen   die,   voor   zover   toegestaan   door   de   wet,  voor  de  geadopteerde  zijn  gekozen”  te  vervangen  door:       “dat  de  personen  een  interne  adoptie  wensen  aan  te  vatten”                                                                                                                 293

 Supra  nrs.  109-­‐111.  

  87  

  In  datzelfde  artikel  zou  ik  de  woorden  “of,  ingeval  de  persoon  die  men  wenst  te  adopteren   minder  dan  achttien  jaar  oud  is,  bij  de  jeugdrechtbank”  schrappen.     Daarnaast  stel  ik  in  artikel   1231-­‐4   Ger.W.   voor  om  de  woorden  “en  van  de  geadopteerde”  te   vervangen  door:       “en   een   uittreksel   van   de   huwelijksakte   of   een   uittreksel   van   de   verklaring   van   wettelijke   samenwoning   of   nog   het   bewijs   van   meer   dan   drie   jaar   samenwonen,   indien  het  gaat  om  een  voorgenomen  gezamenlijke  adoptie”     Artikel   1231-­‐5   Ger.W.   zou   worden   opgeheven,   in   die   zin   dat   deze   bepaling   nu   onder   een   punt  “B.  procedure  tot  vaststelling  van  de  adoptie”  zou  komen  te  staan.     Artikel  1231-­‐6  Ger.W.  zou  ik  vervangen  door:     “Binnen   30   dagen   na   het   verzoek   bedoeld   in   artikel   1231-­‐27,   beveelt   de   rechtbank,   indien   het   gaat   om   de   adoptie   van   een   kind,   ambtshalve   een   maatschappelijk   onderzoek   dat   haar   inlichtingen   verschaft   over   de   geschiktheid   van   de   adoptant   of   van   de   adoptanten   om   te   adopteren.   Het   vonnis   waar   bij   het   maatschappelijk   onderzoek   wordt   bevolen   is   niet   vatbaar   voor   verzet   of   hoger   beroep.   Tijdens   dit   maatschappelijk   onderzoek   worden   de   diensten   die   door   de   bevoegde   gemeenschappen  zijn  aangewezen,  geraadpleegd.       Het   staat   de   rechtbank   vrij   om,   zo   zij   dit   nuttig   acht,   een   maatschappelijk   onderzoek  te  bevelen  n.a.v.  een  voorgenomen  gewone  adoptie  van  een  meerderjarige   persoon.       Het   verslag   van   het   maatschappelijk   onderzoek   wordt   neergelegd   ter   griffie   binnen  de  twee  maanden  te  rekenen  van  de  datum  van  het  vonnis.  Het  wordt  bezorgd   aan  het  openbaar  ministerie.”     Er  zou  een  artikel  1231-­‐6bis  Ger.W.  moeten  worden  ingevoerd  dat  bepaalt:         “Binnen  drie  dagen  na  de  neerlegging  van  het  verslag  van  het  maatschappelijk   onderzoek   worden   de   adoptant   of   de   adoptanten   opgeroepen   bij   gerechtsbrief,   teneinde:     1°   kennis   te   nemen   van   het   verslag;   daartoe   beschikken   zij   over   een   termijn   van  vijftien  dagen;     2°   in   persoon   te   verschijnen   voor   de   familierechtbank   binnen   de   maand   die   volgt  op  het  verstrijken  van  de  termijn  bedoeld  in  1°.”     Vervolgens  stel  ik  ook  de  invoering  van  een  nieuw  artikel  1231-­‐6ter  Ger.W.  voor:     “De  rechtbank  spreekt  zich  daarna  uit  over  de  geschiktheid  van  de  adoptant  of  van  de   adoptanten  om  tot  een  binnenlandse  adoptie  over  te  gaan.         Het   vonnis   wordt   met   redenen   omkleed   en   blijft   gelden   tot   vier   jaar   na   het   uitspreken  ervan.       De  griffier  stelt  de  partijen  binnen  de  drie  dagen  in  kennis  van  het  vonnis.”    

  88  

  De   artikelen   1231-­‐7   en   1231-­‐8   Ger.W.   zouden   eveneens   worden   opgeheven,   met   dien   verstande   dat   de   inhoud   van   het   artikel   onder   het   voorgestelde   punt   “B.   Procedure   tot   vaststelling  van  de  adoptie”  zou  ressorteren.   §2.  Procedure  tot  vaststelling  van  de  adoptie     171.   Tussen  artikel  1231-­‐8  Gerechtelijk  Wetboek  en  artikel  1231-­‐9  Gerechtelijk  Wetboek  zou   een  punt  “B.  Procedure  tot  vaststelling  van  de  adoptie”  komen  te  staan.     Er  zou  een  artikel  1231-­‐8bis  Ger.W.  worden  ingevoerd  als  volgt:     “Het  verzoek  wordt  ingediend  bij  de  familierechtbank  of  ingeval  de  persoon  die  men   wenst   te   adopteren   minder   dan   achttien   jaar   oud   is,   bij   de   jeugdrechtbank.   Het   verzoek   wordt   bovendien   ingediend   binnen   de   vier   jaar   na   het   verkrijgen   van   een   geschiktheidsvonnis  op  de  wijze  zoals  in  de  artikelen  1231-­‐3  t.e.m.  1231-­‐8  Ger.W.  Het   verzoekschrift   wordt   ter   griffie   neergelegd   en   ondertekend   hetzij   door   de   adoptant   of   door  de  adoptanten,  hetzij  door  hun  advocaat.       Het  verzoekschrift  vermeldt  of  het  een  gewone  of  volle  adoptie  betreft  en  de   redenen  waarom  de  adoptant  of  adoptanten  deze  adoptievorm  hebben  gekozen.  Het   vermeldt  tevens  de  naam  en  voornamen  die,  voor  zover  toegestaan  door  de  wet,  voor   de  geadopteerde  zijn  gekozen.  Moeten  bij  het  verzoekschrift  worden  gevoegd:   1°   Het   origineel   of   een   voor   eensluidend   verklaard   afschrift   van   de   stukken   vereist  voor  het  onderzoek  van  het  verzoek;   2°   Het   vonnis,   niet   ouder   dan   vier   jaar,   waaruit   blijkt   dat   de   adoptant   of   adoptanten  bekwaam  en  geschikt  zijn  om  te  adopteren.”     Daarnaast   zou   ik   een   artikel   1231-­‐8ter   en   quater   Ger.W.   invoegen   dat   huidige   tekst   van   respectievelijk  artikel  1231-­‐4  en  artikel  1231-­‐5  Ger.W.  bevat.     Bovendien  zou  ik  ook  een  artikel  1231-­‐8quinquies  Ger.W.  invoeren  dat  bepaalt:       “De  procureur  des  Konings  zendt  het  verzoekschrift  tot  adoptie  binnen  twee  maanden   na  ontvangst  ervan  terug  aan  de  griffier  samen  met  zijn  advies  en  de  inlichtingen  die   hij  op  grond  van  artikel  1231-­‐5  en  een  geldig  geschiktheidsvonnis  heeft  ingewonnen.”     Daaropvolgend  zou  dan  een  artikel  1231-­‐sexies  Ger.W.  worden  ingevoegd  als  volgt:       “Binnen  drie  dagen  na  de  neerlegging  ter  griffie  van  de  verslagen  van  het  openbaar   ministerie  worden  de  adoptant  en  de  geadopteerde  wiens  toestemming  is  vereist  bij   gerechtsbrief   opgeroepen   om   ervan   kennis   te   nemen,   zij   beschikken   daartoe   over   een   termijn  van  vijftien  dagen”     §3.  Postume  adopties     172.   De   overige   bepalingen   van   het   Gerechtelijk   Wetboek   kunnen   behouden   worden.   Dit   geldt   niet   voor   het   artikel   dat   betrekking   heeft   op   de   postume   adopties.   Zoals   hoger   uitgebreid  uiteengezet,  zou  het  volgens  mij  opportuun  zijn  om  een  veralgemeend  regime  in     89  

  te  voeren  voor  postume  adopties  zowel  langs  de  zijde  van  de  adoptant  als  langs  de  zijde  van   de  adoptandus.294     Aan  artikel  1231-­‐20  Ger.W.  zou  daarom  een  tweede  lid  moeten  worden  toegevoegd:         “Bij  overlijden  van  de  geadopteerde  na  de  neerlegging  van  het  verzoekschrift   tot  adoptie,  maar  voor  de  overschrijving  van  het  beschikkend  gedeelte  van  het  vonnis   of   van   het   arrest   door   de   ambtenaar   van   de   burgerlijke   stand,   kan   de   procedure   worden  voorgezet  op  verzoek  van     1°  de  adoptant  of  adoptanten;  of   2°  een  afstammeling  van  de  geadopteerde.”  

Hoofdstuk  5.  Besluit     173.   Met  de  hervorming  van  de  adoptiewet  in  2003  heeft  de  wetgever  getracht  om  de  op   dat   moment   bestaande   lacunes   en   problematische   bepalingen   uit   de   oude   en   onaangepaste   adoptiewetgeving  weg  te  werken.  Het  non-­‐discriminatiebeginsel  en  de  rechtspraak  van  het   Grondwettelijk   Hof   (toen   nog:   Arbitragehof)   waren   een   motor   voor   deze   hervormingen.   Hoewel   het   opzet   van   deze   hervormingen   getuigde   van   een   vooruitstrevend   en   nobel   standpunt  om  de  ongelijkheden  weg  te  werken,  moet  ik  na  een  grondig  onderzoek  van  de   huidige  interne  adoptiewetgeving  besluiten  dat  er  nog  steeds  heel  wat  problemen  bestaan   in  het  licht  van  het  grondwettelijk  gelijkheidsbeginsel.     Talloze   discriminatoire   situaties   werden   zowel   in   de   rechtspraak   als   in   de   rechtsleer   opgeworpen.   Een   algemene   schets   van   de   problemen   was   aangewezen,   nu   dit   vooralsnog   ontbrak.  Dergelijke  analyse  leidt  tot  het  besluit  dat  de  wet  op  vandaag  in  talrijke  opzichten   nog   steeds   discriminaties   oplevert.   Bovendien   is   hieruit   ook   gebleken   dat   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel   een   evolutief   begrip   is.   Met   betrekking   tot   enkele   maatschappelijk   moeilijkere   thema’s   hebben   zowel   voor-­‐   als   tegenstanders   zich   reeds   op   dit   argument   proberen  te  beroepen.  Wat  betreft  de  adoptie  kwam  deze  laatste  tendens  vooral  naar  voor   in  de  strijd  om  een  gelijke  regeling  voor  adopties  van  zowel  paren  van  verschillend  als  van   gelijk  geslacht.     174.   De  vaststelling  van  een  ongelijke  behandeling  leidt  zeer  vaak  tot  onzekerheid  voor  de   rechtsonderhorige.   De   kwesties   die   voor   het   Grondwettelijk   Hof   zijn   gerezen,   maakten   steeds   onderdeel   uit   van   een   prejudiciële   vraagstelling.   In   tegenstelling   tot   de   vernietigingsarresten   hebben   dergelijke   arresten   geen   brede   draagwijdte   die   een   betwiste   bepaling   in   alle   situaties   buiten   toepassing   verklaart.   Een   rechter   moet   namelijk   met   een   identieke   situatie   geconfronteerd   worden   om   de   visie   van   het   Grondwettelijk   Hof   toe   te   passen   en   aan   de   gecontesteerde   bepaling   voorbij   te   gaan.   Indien   er   geen   dergelijke   identieke   omstandigheid   voorhanden   is,   moet   de   rechter   overgaan   tot   het   stellen   van   een   nieuwe   prejudiciële   vraag   als   hij   vindt   dat   de   bepaling   problematisch   is.   Het   systematisch   stellen  van  prejudiciële  vragen  met  betrekking  tot  min  of  meer  dezelfde  kwesties,  draagt  al   helemaal  niet  bij  tot  de  rechtszekerheid.                                                                                                                   294

 Supra  nr.  56.  

  90  

  De  aangelegenheden  die  voor  het  Grondwettelijk  Hof  werden  opgeworpen,  betroffen  vooral   de   problematiek   van   de   gezamenlijke   adopties   door   paren   van   gelijk   geslacht.   Enerzijds   opteerde   de   wetgever   bij   de   openstelling   van   de   adoptie   voor   homoseksuele   koppels   grotendeels  voor  het  behoud  van  de  bestaande  regelen.  Hij  verloor  hierbij  schijnbaar  uit  het   oog   dat   de   adoptie   de   enige   mogelijkheid   was   voor   deze   paren   om   een   afstammingsband   te   vestigen   t.a.v.   een   kind   of   persoon.   De   bestaande   regeling,   die   grotendeels   behouden   bleef,   bood  niet  altijd  de  beste  oplossing  voor  adopties  door  deze  paren  van  gelijk  geslacht.  Hierbij   kan  men  denken  aan  de  problemen  die  zijn  ontstaan  met  betrekking  tot  de  samenwonings-­‐   en   toestemmingsvereiste   in   het   kader   van   de   adopties   door   lesbische   meemoeders.   Daarnaast  heeft  de  wetgever  er  bewust  voor  gekozen  om  bepaalde  gevolgen  van  de  adoptie   wezenlijk   verschillend   te   regelen.   De   verschillende   regelgeving   was   echter   niet   steeds   doordacht  en   gaf   geen   blijk   van   een   consequente   regeling   van   de   gevolgen   in   het  algemeen.   Deze   moeilijkheden   leidden   al   vlug   tot   prejudiciële   vraagstelling.   Een   uitstekend   voorbeeld   hiervan  is  de  regeling  met  betrekking  tot  de  naamsoverdracht  na  adoptie.     Hoewel   de   uitspraken   van   het   Grondwettelijk   Hof   parlementaire   bewegingen   teweeg   hebben  gebracht,  blijkt  uit  de  tekst  van  het  Burgerlijk  Wetboek  en  het  Gerechtelijk  Wetboek   dat  er  uiteindelijk  nog  niet  zoveel  in  die  zin  werd  gewijzigd.  De  oorzaak  hiervan  is  te  vinden   bij  oneindige  parlementaire  en  politieke  discussie  over  maatschappelijke  kwesties,  zoals  het   geval   was   met   betrekking   tot   de   naamgeving   en   de   afstamming   voor   meemoeders.   Deze   laatste   regelingen   zouden   echter,   na   een   lange   procedure,   binnenkort   wet   worden.   Anderzijds   zijn   bepaalde   parlementaire   initiatieven   nog   steeds   hangende.   Deze   zullen   ingevolge  de  nakende  verkiezingen  spijtig  genoeg  niet  meteen  het  legislatief  levenslicht  zien.     175.   Naast   de   gezaghebbende   rechtspraak   van   het   Grondwettelijk   Hof,   heeft   ook   de   doctrine  een  grote  rol  gespeeld  in  het  onderzoek  naar  de  grondwettelijkheid  van  bepaalde   ongelijke  behandelingen  uit  de  adoptiewetgeving.  Mijn  analyse  was  grotendeels  gebaseerd   op   bijdragen   van   rechtsgeleerden   die   de   verschillende   hervormingen   systematisch   hebben   geëvalueerd.  Vaak  heeft  men  moeten  vaststellen  dat  er  nog  steeds  problemen  ontstaan  in   het   licht   van   het   grondwettelijk   gelijkheidsbeginsel.   Bepaalde   bijdragen   waren   zodanig   invloedrijk  dat  ze  effectieve  wetswijzigingen  hebben  teweeg  gebracht.  Ik  verwijs  hierbij  naar   de  wet  die  de  discriminatoire  situatie  met  betrekking  tot  huwelijksbeletselen  heeft  proberen   op   te   lossen.   Aan   andere   problemen   schonk   de   wetgever   dan   weer   geen   aandacht,   ondanks   de  duidelijk  aangekaarte  discriminaties  door  de  auteurs  in  kwestie.       Bovendien   blijkt   dat   wetswijzigingen   op   zich   voor   nieuwe   problemen   kunnen   zorgen.   Dit   volgt   uit   het   feit   dat   de   wetgever   bij   (kleinere)   wijziging   van   wet   het   globaal   beeld   van   de   regeling  uit  het  oog  verliest.       176.   Concluderend   stel   ik   vast   dat   wetgevende   tussenkomst   op   bepaalde   vlakken   onontbeerlijk  is.  Deze  bevinding  volgt  uit  de  hierboven  aangekaarte  ongelijke  behandelingen   die   zowel   blijken   uit   rechtspraak,   rechtsleer   als   uit   eigen   bevindingen.   Een   globale   hervorming   zoals   in   2003   is   niet   noodzakelijk,   maar   voor   sommige   onderdelen   van   de   adoptiewet  zou  een  grondige  aanpassing  opportuun  zijn.  Daarom  heb  ik  een  voorstel  gedaan   voor   wetgevend   optreden,   die   in   mijn   ogen   zou   kunnen   leiden   tot   een   discriminatievrije   wetgeving.   De   grootste   veranderingen   uit   mijn   voorstel   betreffen   een   nieuwe   definiëring  

  91  

  van   het   begrip   kind   in   artikel   343,   §1,   c)   BW   en   het   invoeren   van   een   abstracte   en   voorafgaandelijke  geschiktheidsprocedure  bij  binnenlandse  adopties.    

 

  92  

 

Hoofdstuk  6.  Bibliografie   Afdeling  1.  Wetgeving     Verdrag   inzake   de   rechten   van   het   kind   van   20   november   1989,   BS   17   januari   1992,   805,   i.w.tr.  27  januari  1992.   Verdrag   van   Den   Haag   inzake   de   internationale   samenwerking   en   de   bescherming   van   kinderen   op   het   gebied   van   de   interlandelijke   adoptie   van   29   mei   1993,   BS   6   juni   2005,   26.063,  i.w.tr.  1  september  2005.     Art.  10  gecoördineerde  Grondwet.   Art.  11  gecoördineerde  Grondwet.     Art.  343  t.e.m.  356-­‐2  Burgerlijk  Wetboek.   Art.  1231-­‐1  t.e.m.  1231-­‐25  Gerechtelijk  Wetboek.     Bijzondere  wet  6  januari  1989  op  het  Grondwettelijk  Hof,  BS  7  januari  1989,  315,  i.w.tr.  17   januari  1989.       Wet  31  maart  1987  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  betreffende  de  afstamming,  BS   27  mei  1987,  8.250,  i.w.tr.  6  juni  1987.   Wet  27  april  1987  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  betreffende  de  adoptie,  BS  27  mei   1987,  8.270,  i.w.tr.  6  juni  1987.   Wet   23   november   1998   tot   invoering   van   de   wettelijke   samenwoning,   BS   12   januari   1999,   786,  i.w.tr.  1  januari  2000.   Wet  13  februari  2003  tot  openstelling  van  het  huwelijk  voor  personen  van  hetzelfde  geslacht   en  tot  wijziging  van  een  aantal  bepalingen  in  het  Burgerlijk  Wetboek,  BS  28  februari  2003,   i.w.tr.  1  juni  2006.   Wet  13  maart  2003  tot  wijziging  van  het  Gerechtelijk  Wetboek  wat  de  adoptie  betreft,  BS  16   mei  2003,  i.w.tr.  1  september  2005.   Wet  24  april  2003  tot  hervorming  van  de  adoptie,  BS  16  mei  2003,  i.w.tr.  1  september  2005.   Programmawet  27  december  2004,  BS  31  december  2004,  i.w.tr.  10  januari  2005.   Wet  20  juli  2005  houdende  diverse  bepalingen,  BS  29  juli  2005,  i.w.tr.  8  augustus  2005.   Wet  6  december  2005  tot  wijziging  van  sommige  bepalingen  betreffende  de  adoptie,  BS  16   december  2005,  i.w.tr.  26  december  2005.   Wet   18   mei   2006   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   teneinde   de   adoptie   door   personen   van   hetzelfde   geslacht   mogelijk   te   maken,   BS   20   juni   2006,  i.w.tr.  30  juni  2006.   Wet  15  mei  2007  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  met  betrekking  tot  het  huwelijk   tussen  aanverwanten,  BS  29  juni  2007,  i.w.tr.  9  juli  2007.   Wet   31   januari   2007   tot   wijziging   van   het   Gerechtelijk   Wetboek   wat   betreft   de   adoptieprocedure,  BS  27  februari  2007,  i.w.tr.  1  januari  2007.   Wet   28   oktober   2008   tot   wijziging   van   de   artikelen   1231-­‐31,   1231-­‐41   en   1231-­‐42   van   het   Gerechtelijk   Wetboek   en   24bis   van   de   wet   van   24   april   2003   tot   hervorming   van   de   adoptie,   met   het   oog   op   het   verlengen   van   de   geldigheidsduur   van   geschiktheidsvonnissen   en   attesten  inzake  adoptie,  BS  13  november  2008,  i.w.tr.  13  november  2008.  

  93  

  Wet   2   juni   2010   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   wat   de   huwelijksbeletselen   bij   adoptie  betreft,  BS  21  juni  2010,  i.w.tr.  1  juli  2010.   Wet   20   juni   2012   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   de   procedure   bij   landelijke   of   interlandelijke   adoptie   vanaf   een   tweede   kind   te   vereenvoudigen,   BS   10   augustus  2012,  i.w.tr.  20  augustus  2012.   Wet   30   juli   2013   betreffende   de   invoering   van   een   familie-­‐   en   jeugdrechtbank,   BS   27   september  2013,  i.w.tr.  1  september  2014.     Wetsvoorstel  (J.   LEDUC  et  al.)  tot  openstelling  van  het  huwelijk  voor  personen  van  hetzelfde   geslacht   en   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   Parl.St.   Senaat  2001-­‐02,  nr.  2-­‐1173/1.     Wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,   nr.   50K1366/001   en   nr.  50K1367/001.   Memorie   van   toelichting   bij   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.   Kamer   2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  4-­‐107.   Voorontwerp  van  wet  tot  hervorming  van  de  adoptie  voorgelegd  aan  het  advies  van  de  Raad   van  State,  Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  108-­‐144.   Adv.   RvS   van   29   mei   2000   bij   het   voorontwerp   van   wet   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/001  en  nr.  50K1367/001,  146-­‐159.   Amendement   (K.   GRAUWELS   et   al.)   op   het   wetsontwerp   tot   hervorming   van   de   adoptie,   Parl.St.  Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/002.   Amendement  (M.   VERWILGHEN)  op  het  wetsontwerp  tot  hervorming  van  de  adoptie,  Parl.St.   Kamer  2000-­‐01,  nr.  50K1366/009.   Verslag  namens  de  Commissie  voor  de  Justitie  op  het  wetsontwerp  tot  hervorming  van  de   adoptie;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   inzake   adoptie   en   tot   aanvulling   van   de   wet   van   31   maart   1987   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   betreffende  de  afstamming;  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  artikel  355  van  het  Burgerlijk   Wetboek   betreffende   adoptie;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   de   artikelen   335   en   358   van   het   Burgerlijk   Wetboek   inzake   de   gevolgen   van   de   afstamming   en   de   adoptie   wat   de   naam   betreft;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   het   oog   op   adoptie  door  wettelijk  samenwonenden  en  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk   Wetboek   wat   de   erkenning   van   de   afstamming   betreft,   Parl.St.   Kamer   2001-­‐02,   nr.   50K1366/011.     Wetsvoorstel   (F.   SWENNEN)   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   door   koppels  van  gelijk  geslacht  toe  te  laten,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0664/001.   Amendement  (K.  LALIEUX  et  al.)  op  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek   teneinde   adoptie   door   koppels   van   gelijk   geslacht   toe   te   laten,   Parl.St.   Kamer   2004-­‐05,   nr.   51K0664/002.   Amendement   (S.   VERHERSTRAETEN)   op   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   teneinde   adoptie   door   koppels   van   gelijk   geslacht   mogelijk   te   maken,   Parl.St.   Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0664/005.   Verslag   namens   de   Commissie   voor   de   justitie   op   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   door   koppels   van   gelijk   geslacht   toe   te   laten;   het   wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  erkenning  van  de  afstamming   betreft;  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  erkenning  van  de  

  94  

  afstamming   betreft;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   koppels   van   gelijk   geslacht   toe   te   laten;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   koppels   van   gelijk   geslacht   toe   te   laten;   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   sommige   bepalingen   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   teneinde   adoptie   door   ouders   van   hetzelfde   geslacht   mogelijk   te   maken   en   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   een   aantal   bepalingen   van   het   Burgerlijk   Wetboek   teneinde   adoptie   door   personen  van  gelijk  geslacht  mogelijk  te  maken,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0664/008.   Wetsvoorstel  (M.   TAELMAN  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  teneinde  adoptie   door  koppels  van  gelijk  geslacht  toe  te  laten,  Parl.St.  Kamer  2004-­‐05,  nr.  51K0666/001.     Wetsvoorstel   (S.   SMEYERS   et   al.)   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   wat   de   huwelijksbeletselen  bij  adoptie  betreft,  Parl.St.  Kamer  2007-­‐08,  nr.  52K1338/001.   Verslag   namens   de   Commissie   voor   de   Justitie   bij   het   wetsvoorstel   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk  Wetboek  wat  de  huwelijksbeletselen  bij  de  adoptie  betreft,  Parl.St.  Kamer  2009-­‐ 10,  nr.  52K1338/004.     Wetsvoorstel   (N.   LIJNEN   et   al.)   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   om   de   aanvaarding   van   het   meemoederschap   bij   homoseksuele   vrouwen   mogelijk   te   maken,   Parl.St.   Senaat   2010-­‐11,  nr.  5-­‐71/1.   Wetsvoorstel   (G.   SWENNEN)   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   ter   regeling   van   de   vaststelling  van  het  lesbisch  meemoederschap,  Parl.St.  Senaat  2010-­‐11,  nr.  5-­‐399/1.     Algemene  beleidsnota  Justitie,  Parl.St.  Kamer  2012-­‐13,  nr.  53K2586/027,  19.     Wetsvoorstel   (Z.   GENOT   et   al.)   tot   wijziging   van   artikel   348-­‐11   van   het   Burgerlijk   Wetboek,   aangaande   de   weigering   door   de   moeder   of   de   vader   om   toe   te   stemmen   in   de   adoptie,   Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K2798/001.     Wetsvoorstel  (S.   BECQ  et  al.)  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  invoering  van   een  statuut  voor  meeouders  betreft,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3303/001.   Wetsvoorstel   (J.   DE   GUCHT   et   al.)   houdende   de   vaststelling   van   de   afstamming   van   de   meeouder,  Parl.  St.  Senaat  2013-­‐14,  nr.  5-­‐2445/1.     Wetsontwerp   houdende   de   vaststelling   van   de   afstamming   van   de   meemoeder   (tekst   aangenomen  in  plenaire  vergadering  en  aan  de  koning  ter  bekrachtiging  voorgelegd),  Parl.St.   Kamer  2013-­‐24,  nr.  53K3532/004.     Wetsontwerp  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  met  het  oog  op  de  invoering  van  de   gelijkheid  tussen  mannen  en  vrouwen  bij  wijze  van  naamsoverdracht  aan  het  kind  en  aan  de   geadopteerde,  Parl.St.  Kamer  2013-­‐14,  nr.  53K3145/001.   Advies   namens   het   adviescomité   voor   maatschappelijke   emancipatie   uitgebracht   door   L.   WIERINCK   en   L.   MEIRE   op   het   wetsontwerp   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   het   oog   op   de   invoering   van   de   gelijkheid   tussen   mannen   en   vrouwen   bij   de   wijze   van   naamsoverdracht  aan  het  kind  en  aan  de  geadopteerde;  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van   artikel  335  van  het  Burgerlijk  Wetboek  met  betrekking  tot  de  vrije  toekenning  van  de  naam   van  het  kind;  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  wat  de  toekenning   van   de   familienaam   betreft,   teneinde   de   afstamming   van   moederszijde   duidelijk   vast   te   stellen   én   tegelijkertijd   de   historiciteit   van   de   afstamming   van   vaderszijde   te   vrijwaren   en  

  95  

  het  wetsvoorstel  tot  wijziging  van  het  Burgerlijk  Wetboek  in  verband  met  de  toewijzing  van   de   familienaam,   teneinde   de   overdracht   van   de   familie-­‐identiteit   te   garanderen   via   de   dubbele   naamgeving   (betoog   van   de   heer   P.   SENAEVE),   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K3145/002,  5.   Amendement   (O.   MAINGAIN)   op   het   wetsontwerp   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met  het  oog  op  de  invoering  van  de  gelijkheid  tussen  mannen  en  vrouwen  bij  de  wijze  van   naamsoverdracht   aan   het   kind   en   aan   de   geadopteerde,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K3145/006.   Amendement   (regering)   op   het   wetsontwerp   tot   wijziging   van   het   Burgerlijk   Wetboek   met   het   oog   op   de   invoering   van   de   gelijkheid   tussen   mannen   en   vrouwen   bij   de   wijze   van   naamsoverdracht   aan   het   kind   en   aan   de   geadopteerde,   Parl.St.   Kamer   2013-­‐14,   nr.   53K3145/007.  

Afdeling  2.  Rechtspraak       EHRM  13  juni  1979,  nr.  6833/74,  Marckx/België,  RW  1979-­‐80,  947.     Arbitragehof   6   november   1997,   nr.   67/97,   JLMB   1998,   1192,   noot   D.   PIRE   en   Not.Fisc.M.   1998,  148,  noot  I.  VAN  OPSTAL.   Arbitragehof  20  mei  1998,  nr.  50/98,  RTDF  2008,  650.   Arbitragehof  3  mei  2000,  nr.  53/2000,  JLMB  2000,  1063,  noot  D.  PIRE.   Arbitragehof  3  oktober  2001,  nr.  117/2001,  JT  2001,  838.   Arbitragehof  28  november  2001,  nr.  154/2001,  RW  2000-­‐02,  949,  noot  P.  SCHOLLEN.   Arbitragehof  22  januari  2003,  nr.  12/2003,  RTDF  2003,  550.   Arbitragehof  8  oktober  2003,  nr.  134/2003,  JLMB  2004,  1205.   Arbitragehof  20  oktober  2004,  nr.  159/2004,  JT  2005,  51.   Arbitragehof  18  oktober  2006,  nr.  157/2006,  RTDF  2007,  682.   GwH  18  februari  2010,  nr.  13/2010,  RTDF  2010,  627.   GwH   16   september   2010,   nr.   104/2010,   RTDF   2011,   109   en   T.Fam.   2011,   88,   noot   G.   VERSCHELDEN.   GwH  1  maart  2012,  nr.  26/2012,  T.Fam.  2012,  186,  noot  A.  QUIRYNEN.   GwH  12  juli  2012,  nr.  93/2012,  T.Fam.  2013,  154,  noot  M.  GOEGEBUER.   GwH  12  juli  2012,  nr.  94/2012,  RW  2012-­‐13,  698.     Cass.  14  oktober  1915,  Pas.  1915-­‐16,  I,  455.   Cass.  4  maart  1976,  RW  1976-­‐77,  288,  noot  H.  NUYTINCK.   Cass.  24  oktober  2009,  RTDF  2010,  1089.   Cass.  30  september  2011,  T.Fam.  2012,  133.     Gent  14  september  2000,  TWVR  2001,  75.   Rb.  Nijvel  (7e  k.)  3  juni  2008,  RTDF  2010,  661.   Rb.  Luik  (3e  k.)  10  oktober  2008,  RTDF  2009,  804,  noot  M.BEAUGUE  en  S.  CAP.   Antwerpen  (16e  bis  k.)  1  maart  2010,  T.Fam.  2010,  194,  noot  R.  HEPS.   Jeugdrb.  Antwerpen  (7e  k.)  22  april  2010,  T.Fam.  2012,  43,  noot  L.PLUYM.   Antwerpen  (Jk.)  7  november  2011,  T.Fam.  2012,  157,  noot  A.  ELEN.   Jeugdrb  Hoei  (11e  k.)  22  december  2011,  RTDF  2012,  403,  noot  van  de  redactie.   Voorz.  Rb.  Turnhout  29  maart  2012,  Juristenkrant,  afl.  254,  26  september  2012,  16,  noot  P.   BORGHS.       96  

  Brussel  (Jk.)  29  maart  2012,  T.Fam.  2013,  113,  noot  M.  DEKERVEL.   Gent  (Jk)  30  april  2012,  T.Fam.  2013,  140,  noot  L.  PLUYM.  

Afdeling  3.  Literatuur   §1.  Boeken     BEDORET,   M.,   CROCKART,   H.,   DEMANET,   A.,   DEROUAUX,   E.,   DIVE,   L.,   HEUKEMES,   C.,   LAFFINEUR,   S.   EN   VAILLAN,   C.   (eds.),   Les   nouveaux   aspects   juridiques   de   l'adoption   :   quelques   thématiques   spécifiques,  Brussel,  Larcier,  2009,  424  p.   DE   TAVERNIER,   P.,   De   buitencontractuele   aansprakelijkheid   voor   schade   veroorzaakt   door   minderjarigen,  Gent,  Intersentia,  2006,  670  p.   HUYGENS,   A.,   “Voorwaarden  en  gevolgen  van  de  adoptie  door  paren  van  hetzelfde  geslacht”   in   SENAEVE,   P.,   SWENNEN,   F.,   en   VERSCHELDEN,   G.   (eds.),   Verblijfsco-­‐ouderschap.   Uitvoering   en   sanctionering   van   verblijfs-­‐   en   omgangsregelingen.   Adoptie   door   paren   van   hetzelfde   geslacht,  Antwerpen,  Intersentia,  2007,  199-­‐226.   PIRE,  D.,  Droit  des  familles,  Luik,  Anthemis,  2007,  110-­‐182.   SENAEVE,   P.,   Actuele   vraagstukken   van   interlandelijke   en   inlandse   adoptie   en   van   verlatenverklaring,  Leuven,  Acco,  1995,  151-­‐186.   SENAEVE,  P.  en  SWENNEN,  F.  (eds),  De  hervorming  van  de  interne  en  de  internationale  adoptie,   Antwerpen,  Intersentia,  2006,  442  p.   SENAEVE,  P.,  Compendium  van  het  personen-­‐  en  Familierecht,  Leuven,  Acco,  2008,  287-­‐330.   SENAEVE,   P.,   SWENNEN,   F.   en   VERSCHELDEN,   G.   (eds.),   Personen-­‐   en   familierecht.   Artikelsgewijze   commentaar  met  overzicht  van  rechtspraak  en  rechtsleer,  Mechelen,  Kluwer,  losbl.   VAN  MALDEREN,  C.,  Adoptie  en  wettiging  door  adoptie,  Brussel,  Larcier,  1970,  367  p.   VANDE  LANOTTE,  J.  en  GOEDERTIER,  G.,  Handboek  Belgisch  Publiekrecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,   351-­‐394.   VERSCHELDEN,  G.,  Handboek  Belgisch  Famlierecht,  Brugge,  die  Keure,  2010,  219-­‐288.   §2.  Tijdschriften      

BEAUGUE,  M.  en  CAP,  S.,  “L’applicabilité  directe  de  l’article  8  de  la  Convention  européenne  des   droits  de  l’homme  au  secours  de  l’échec  d’une  adoption  plénière”  (noot  onder  Rb.  Luik  (3e   k.)  10  oktober  2008),  RTDF  2009,  808-­‐827.   BORGHS,   P.,   “Homoseksualiteit   en   ouderschap.   Situatie   in   het   buitenland   en   toekomstperspectief”,  NJW  2004,  326-­‐329.   BORGHS,   P.,   “Grondwettelijk   Hof   versoepelt   adoptie   door   meemoeder”,   Juristenkrant,   afl.   253,  12  september  2012,  4-­‐5.   BORGHS,   P.,   “Jeugdrechtbank   geeft   familie   van   meemoeder   recht   op   persoonlijk   contact”   (noot  onder  Voorz.  Rb.  Turnhout  29  maart  2012),  Juristenkrant,  afl.  254,  26  september  2012,   16.   BORGHS,   P.,   “Rechtspositie   meemoeder.   Van   adoptieve   naar   oorspronkelijke   juridische   afstamming”,  NJW  2013,  382-­‐408.   BUNKENS,   M.,   “Adoptie   door   “ex-­‐meemoeders”:   zegen   of   bron   van   onduidelijkheid?”   (noot   onder  GwH  12  juli  2012),  T.Fam.  2013,  170-­‐176.   DECLERCK,  C.,  “Naam  bij  adoptie”  (noot  onder  GwH  16  september  2010),  NJW  2011,  94.   DECLERCK,  C.,  “Personen-­‐en  samenlevingsrecht.  Kroniek  2010-­‐2012”,  NJW  2013,  94-­‐105.  

  97  

  DEKERVEL,  M.,  “Gedane  zaken  nemen  geen  keer:  het  onomkeerbare  karakter  van  een  breuk  in   de  gewone  adoptierelatie”  (noot  onder  Brussel  (Jk.)  29  maart  2012),  T.Fam.  2013,  115-­‐119.   ELEN,   A.,   “Stiefouderadoptie:   de   oorspronkelijke   ouder   die   alimentatie   betaalt   maar   het   contact   verhinderd   ziet,   bekommert   zich   om   het   kind”   (noot   onder   Antwerpen   (Jk.)   7   november  2011),  T.Fam,  2012,  158-­‐161.   GOEGEBUER,   M.,   “Nee   moeder   of   meemoeder,   de   lesbische   meemoeder   versus   een   onverantwoorde  adoptieweigering  door  de  oorspronkelijke  ouder”  (noot  onder  GwH  12  juli   2012),  T.Fam.  2013,  158-­‐164.   GOFFIN,  T.,  “Zette  het  Arbitragehof  de  deur  open  voor  adoptie  door  homoseksuele   koppels?”   (noot  onder  Arbitragehof  20  oktober  2004),  Jura  Falc.  2005-­‐06,  107-­‐127.   HEPS,   R.,   “Behouden   de   oorspronkelijke   grootouders   na   volle   adoptie   hun   principieel   recht   op   persoonlijk   contact?”   (noot   onder   Antwerpen   (16e   bis   k.)   1   maart   2010),   T.Fam.   2010,   196-­‐204.   LAMMERANT,  I.,  “Quelques  problèmes  actuels  soulevés  par  l’adoption  plénière”,  RGDC  1988,   525-­‐547.   LAMMERANT,   I  .,   OTTEVAERE,   A.   EN   VERWILGHEN,   M.,   “Le   nouveau   droit   fédéral   de   l’adoption”,   RTDF  2006,  77-­‐169.   MARTENS,  I.,  “Adoptie.  Hervorming  van  intern  en  interlandelijk  adoptierecht”,  NJW  2006,  338-­‐ 361.   MARTENS,   I.,   “Adoptie”   in   G.   VERSCHELDEN,   S.   BROUWERS,   K.   BOONE,   I.   MARTENS   en   K.   VERSTRAETE   (eds.),  “Overzicht  rechtspraak.  Familierecht  (2001-­‐2006)”,  TPR  2007,  233-­‐242.     PLUYM,   L.,   “Adoptie   na   internationaal   draagmoederschap”   (noot   onder   Jeugdrb.   Antwerpen   22  april  2010),  T.Fam  2012,  45-­‐51.   PLUYM,   L.,   “De   invloed   van   draagmoederschap   op   adoptie”   (noot   onder   Gent   (Jk)   30   april   2012),  T.Fam.  2013,  142-­‐147.   QUIRYNEN,   A.,   “Postume   adoptie:   eius   est   nolle,   qui   potest   velle”   (noot   onder   Cass.   30   september  2011),  T.Fam.  2012,  135-­‐138.   QUIRYNEN,   A.,   “Geen   keuzerecht   inzake   familienaam   bij   volle   adoptie   door   een   partner   van   het  andere  geslacht”  (noot  onder  GwH  1  maart  2012),  T.  Fam.  2012,  188-­‐192.   RENCHON,  J.L.,  “La  nouvelle  réforme  législative  de  l’autorité  parentale”,  RTDF  1995,  361-­‐434.   RENCHON,  J.L.,  “Du  nom  de  l’enfant  lors  de  son  adoption  au  sein  d’un  couple  de  même  sexe   ou   d’une   manière   supplémentaire   de   gommer   la   différence   des   sexes   dans   l’identité   d’un   enfant”,  RTDF  2011,  11-­‐32.   SENAEVE,  P.,  “Kan  er  inzake  afstamming  nog  zinvol  wetgevend  werk  verricht  worden?”,  T.Fam.   2011,  170-­‐171.   SOTTIAUX,   S.,   “Beter   twee   mama’s   dan   één?   Het   Arbitragehof   en   de   adoptie   door   wettelijk   samenwonenden”,  RW  2001-­‐02,  971-­‐974.   SWENNEN,  F.,  “Het  nieuwe  interne  adoptierecht:  horresco  referens”,  RW  2003-­‐04,  441-­‐453.   SWENNEN,  F.,  “Homoadoptie:  een  kwaliteitskenmerk?”,  T.Fam.  2008,  45.   SWENNEN,  F.,  “Iedereen  adoptant”,  T.Fam.  2010,  113.   VAN   OPSTAL,   I.,   “Het   kind   ten   volle   geadopteerd   door   zijn   stiefouder:   ongelijk   behandeld?”   (noot  onder  Arbitragehof  6  november  1997),  Not.Fisc.M.  1998,  150-­‐157.   VERSCHELDEN,   G.,   “Meerderjarige   met   overleden   adoptanten   kan   niet   opnieuw   geadopteerd   worden”,  Juristenkrant,  afl.  63,  12  februari  2003,  12.   VERSCHELDEN,  G.,  “Adoptie  is  geen  mensenrecht”,  Juristenkrant,  afl.  75,  8  oktober  2003,  14.   VERSCHELDEN,   G.   en   VERSTRAETE,   K.,   “Pleidooi   voor   afschaffing   van   de   huwelijksbeletselen   tussen  aanverwanten.  Commentaar  bij  de  wet  van  15  mei  2007”,  TBBR  2008,  293-­‐306.  

  98  

  VERSCHELDEN,   G.,  “Wijziging  van  de  huwelijksbeletselen  na  gewone  adoptie.  Commentaar  bij   de  wet  van  2  juni  2010”,  T.Fam.  2010,  143-­‐147.   VERSCHELDEN,   G.,   “Wat   is   het   meest   verwerpelijke   wetsartikel”,   Juristenkrant,   afl.   220,   22   december  2010,  3.   VERSCHELDEN,   G.,  “De  naam  van  de  geadopteerde  na  stiefouder-­‐  of  partneradoptie  door  een   persoon   van   hetzelfde   geslacht   als   de   ouder   van   de   geadopteerde”   (noot   onder   GwH   16   september  2010),  T.Fam.  2011,  90-­‐93.   WILLEMS,  E.  en  TILLEMANS,  D.,  “Overzicht  van  rechtspraak  -­‐  De  controle  op  de  geschiktheid  van   de  kandidaat  adoptanten  om  te  adopteren”,  T.Fam  2011,  24-­‐51.   WUYTS,   T.,   “De   wet   van   18   mei   2006:   adoptie   toegankelijk   voor   personen   van   hetzelfde   geslacht”,  EJ  2006,  85-­‐93.   WUYTS,   T.,   “Ouderlijk   gezag   moet   op   maat   van   het   gezin   georganiseerd   worden”,   Juristenkrant,  afl.  253,  14.    

  99