Lándgraaí Heemkundev€renrgrng
He rinneringe naan de 2êwerêldoorloglll (Harrie [rulders)
In meijl.spÍakik eveneens mêt Jo Neelis, gêboren in 1928 te Hier volSchaesberg. gen zijnherinneringen. Wê waÍen êen gezin 7 jonmet 10 kinderen, gensen 3 meisjes,geborentussen1924 en 1937 . ln 1934/35was er al dÍeigrngvan een komende ooÍlog. Hêt oveÍzouwaqcÍisislijd. In die tijdhoordenwe dal eÍ vliegluigên den homen:rk nad nog noorleen vÍegtuiggezien.NoÍmaal moestenwij op tijd naaÍbed,maarvoof dezespecialegelegênherdgjngenwij naar het plein,waaf nu de marktis in Schaeste kijken.Er kwamen4 stuks beÍg om naar dezê vliegtLrigen ik vond hêt prachiiglHet waren oveÍ êen sooÍ dubbeldekkefs, van de NêdeÍlandseLuchtmacht.In veÍkenningsvliegtuigjes (Hindenburgs) zê vloovefkomen, 1938/39zagenwê zêppelins oen lanos de orens vanaf KerkÍadànaar Héinsberg. ze blevenvolgensmljnhefinnering aan de Duitsekant. 10 mei 1940, ik sliep samen met mijn broer Joop toên wij om t 03.00uur; hoordenwij een hoop lawaai.Toen wê uit het faam keken,zagên we hondêrdênDuitsevliegtuigên over komen, brj 254 zijn we gestopt mêt têllen. Omdatwij in Schaesbergvrij hoog woonden konden wê over Heerlen richting l,4aastrichtallemaalkleinezwarte wolkjeszien,dit warenparachutistendie brjMaastrichtof aan de Belgischekant van de lvlaas werden gêdropt. Vermoêdelijkbij fort Eben Ey mail.
|5
l.,lrr!rn!2h fr. I srptrfrb(r2010
Hê€mkundeverenrging kndgraaf
De 2" wereldooÍlogwas bêgonnen.Om een uuÍ of zevenzagen we twee vlregturgên drc condensstÍepentíokkendoor de lucht. zowel recht als dwars edoor heên, lets als een kruis mêt êen dubbelelijn (+).NadeÍhand heb ik gêvraagdwat de betekênis hreÍvanwas; en dit was het sein dat de Duitsêrsdê Maas over waren. Om ongêveêr08.00 uur kwamende eerste Duitsesoldaten,de infanterie. Op de marktin Schaesberq bii winkeliel Gons kochtenzij têgenbetalingde helewinkêlleeg. Rond 20 mei ktamèn de eeíste krijgsgevangeneri vanuitHeerlen te voet op dooÍtochtnaar Duitsland.Dit warenBêlqên.FÍansen.Engelsen. (ik-wastoen Duizendên waÍenhet. Wijkinderên '12jaar) vondênhet pÍachtig.Deze krijgsgevangen durfdenniet te vluchten.want langs de kanten liepen Duilse milttairenmet wapens.Veel van deze kíijgsgevangenen kÍegênvan ons eten en dnnlenaangêboden en dan kregenwij 1 knoopof twêêals aandênken.Dagenlanghêêft drt geduurdl l\,4ijwêÍd ook rn die tijd het volqêndêverteld:Aan het StÍêeoerkruisrichtinoPaswêo tás een Duits legervoêÍtuigomgeslagèn.In dit voert-uiglage; alêmaar gesneuvetoeuu[sê sonaten, wetke mêt een soort vleeshakenin dezê voertuigenhingên.Zoals gezegd ik heb dit niêt zêlf gezien. het werd óij en a-nderenveàêld.'in 1942ziin bommen gevallên in Schaesberq,op de hoek HoofdstíaáU BÍugstraat: hierbiizínook enigemensendoodgebleven. Op dê maÍkt gingeir Duitse óilitairen waaronderDuitsê inwonêís van Schaesbeíg ên NSBers marcherenonder het zinqen van DuitseHeimatsliederen. Dit aino uÍen door: na afloooolno men bij een café op dê l\,larkt.waáréen Duitsgezindekaiteiei; was nog wat díinken.Dit was gratis.Deze SchaesberqseDuitseÍs gingensamenmel NSBeÍs op controlêof er voldoende verduisterdwas. BÍ spertijdmochtje zonderspecialepastêniet buitenkomen.deêd je dit toch, liepje het risrcogeaÍesteerdte wordên.In íebruaÍi í944 is toên éÍén AmerikaaÀsvlieaendfort neergestoat aan dê Baanstaaat, Jarenlatêr hebbenwe_hiero.a. nog plêxiglàsgevonden,waarvan ik kÍuisjesheb gêmaakt.In die lrld kwamen regêlmatiggeallieeídevliêgtuigenover welke papaêrsnippeís uitgooiden om dê Duitseradarte mislêiden, ook pamflettengooidên deze uit, hierop stond inÍormatiewat de mensendoen moesten.Op een morqenhoordenwe een hooo kabaalen blêekdat een zo n zak me[paÍachutein de fruitboodl van de huisweivan mij opa was terechtgêkomen. Duitsemilitairen kwamen,we mochtênhêt huis niet uit en dêze hebbenhet toen weggehaald.Wat erin heeft gezetenweet ik niet Op dê HooÍdstraatbij een slagêÍ kwam ellkezaterdageên vÍachtwagen met groênte,dit was bestemdvoor de Duitseinwonersvan Schaesbergdeze kregêndan een exka Íantsoen,zonder bonnen! De'gêwone' bevolkingkreêgniêtszondeÍbon. I I6
JaaÍgang26 nr. 3 september2010
Landgraáf Heemkundêverenlgioq
lvliinvaderhad de keldeímet stutteó omqebouwdtot schuilkelder, hiêfwarénookeensoortstapêlbedzaten denoemaaktên bii luchtalarm we hiermetzo'n 25 man,wÍ de faJansde vroedvrouw milieJonoen. sen,íamiiieKnubben.Er was naast de kelder ook eên waterputmet oomp.Dezeput was 2 bij 3 meteí èn well'chtook 2 metêÍhoog,allê wêrd hierinvêEameld. reoenwater Ala ef wat gebeufdzou zijn, dan warênwe wellichtnog verdronken.
De pomp staat nu bij mij in de tuin (zie foto). Wii trlêvendan in de kelder tol het luihlalaÍm oveí was. Wii kinderen blevenvaker nog langerin de keF deí, ook als hel luchtalaÍmvoorbii was.lk zat toen op dê longens-(nt Swagemakersstraat), hier was school in de Schoolstraat Naasl deze scholênwas een lêeg plein ook de mersiêsschool. hier had de warenhieíluinen,die waÍenonteigend) {voorheen gemeentefoopgÍavengemaakl 11/,á 2 m. diep. Bij luchtalaÍm óverdaqhêbbenwe hiêÍ zowel de mêisjesals de jongens uren In gêze1enook bii íegen. De nog aanwezigêvíachtautos weÊ deÀ in de loopvan 1943in beslaggenomendooÍ clê bezetter' Mensêndie noq êên auto of Íets hadden,moestendeze in hêt donkervoorzieÀvan een smallestreepverlichting,deze diende echterniêt als verlichtingmaar om eên eventueletegenliggerte
waarscnuwen, Toen in 1942in NedellandsIndiëDuitserswerdenvastgezet ookhierin Schaesheeftde Duitsebezetteralstegenmaatregel zij haddenniet de statusvan berg inwonersgeïnterneerd: na rurmeen halfiaaÍ ziinze weervíij gekokriiq=sqevanqênei, -Ditwàreno.a. hoofddeÍ schoolJacobs,De Jong,Ypma, mé-n. Lemperts,"professor' burgemeester Haasvan de ijzêrwinkel, eenkiosk,hiergingen de màrkt stond andêren. Op Jonqen en we -vakeÍspelen.ODeen keervond ik hiereen pak bonnen voor een qèzinvan vadermoêderen viif kinderen.Etensbonlk naarhuisen textielen dêrgeliike. nenen ookvoorschoenen, zei zer: K/ek ,s mam wat rch han gevoonge.Têrugbrengen ên vermiinmoedêr.Trotswastk dat ik ze mochtteÍugbÍengên dalbij Gíootwasde telêuÍstelling heugdemijal op dê beloning. hetáfqevenvaÀde bonneneÍ nietsvooí mij te halenviê|.Wat had,dan...... Alsik datgeweten wasik'veÍbitterd'
I t'/
2010 26 nr.3 september Jàargang
Heemkundeve.enl9lng Láodgraaf
Eten:iedereenhadwel een stuktuin.Alle Dlekwerdbenutvoor groênteên zo. Ook haddênveelmensênin de kolonieeên gêit. DêzebÍachtnietalleenvleesmaarookmelk.Bijnaiedereenhad konijnenen of kippen.Wij kregeneenweeklangboerenkool, de andêreweêkrodekool,eênwêêkwittekool,dan koolrabbi, worên zo nodiggêbruiktên de telen.DêzêgroênteweÍd 'ingêkoild' restwêêropniêuwafgedekt.ln de winterzelfsmetstro. Ditwas onze ijskast. l\,4ijn moederkÍeegelke dag 6 à 7 witbroden,op bonnenom zelf bakkenvan het eiqenkofen.We brachtêndit's mofgensom 5,6 uur stiekemnaárdê molênin dê Brandhofstraat,hiêrvoorkrêgenwe dan meeltêrug.lk kanmÍ herinneren dat meteen kerstmisduivenwerdenoeslacht. Dezeduivenzaten binnenin eensoortvolière.We haddènookmeestalelkjaartwee varkêns.lk moetzeggendat wij en vele anderegezinnengeen hongerhebbengeleden,wij haddêngênoêgte etênên voordê rest viel het wel mee. l\4ijnvadêrwerkteop dê mijn Laurate Eygelshoven. Als hij thuiskwamvandê mijnarbeid moêsthij nog werkenin de groentetuin en op 't veld.Hrjwastoenookal ruimin Toendê de vijftigjaar. Wij kinderenmoestendan mêêhêlpen. bombardementen begonnen op AkenkondenwÍ datgoedzien.'s Nachtswas dê hêmelroodgeklêurdvan dê vlammênên vuur. Akenstondin brand.Wrjzagendan groteschijnwerpeÍs en het afweergeschut zgn Flakvan de Duitsers.Eindjuli/augutus 1944 ik lagenvele Duitsemilitairenin het Kappelleren Streeperbos, herinnermijnogdater eenvarkên,dat pasgêslacht wasaanêen we moêstênvandêzêDuitsesoldatenwê9.Op boomhing.Í\,4aar '17sêptembeÍ1944hoordenwe kanonvuuÍ en dachtende Amerikanenzijnin Kerkrade. lvletmÍn broergingik kijkenop Terwinselen. Ter hoogtevan het Eikskelagênnog Duitsêsoldatênmêt welkeonsongehinderd doorliêtên.'18septêmzwaremitrailleurc, ber kwamende eersteAmerikaanse militairen te voet,Duitsers warener nietmeer,dezewarenop de vlucht.Duitsesoldatenop de vluchtwerdendooreen DuitseofÍicieríSS?)metde revolver in aanslagtegengehouden en tênrggêstrrufdnaar dê wêi van geVan dê Bêr. Naderhand zijn hier nog enigeDuisemilitaiÍen van Amerikanen vanafde lvlolensneuvelddoor bêschiêtingên berg.Ook kwamtoen het Amerikaans oorlogsmateriaal, tanks, rupsvoertuigen, vrachtwagens etc. Voor de brug in Schaesberg sloeoenze af richtinostationen hierstakenze overrichtinoDorWel wêÍd dóoí dê mioàrvelden zo veàeÍ naar Nieuwenhaoen. Du-rtsers nog een spooÍbÍugin dê Dr. CalsstÍaatopgeblazen. MÍn moedêfhad nogêên nichtwonenin Scherpenseel en deze kwamenigewekenvoordatde Amerikanen kwamennaar ons hundê halszoudên toe; bangdat ze warendat de Amerikanen toenin Schefpênseel verteldaÍsnijden; ditwerdtenminste I t8
Jaargang26 nr. I september2010
Landgraaf H€omtundêvèrènlglng
Zii warenvreseliikbanq.WirhaddenthuisdiveÍseAmeíikaanse Zn'sliependooÍ hel hele hurs.In de sóldateninoekwartierd. huiskamer6addenze een soori hoofdkwartier'lvliinvadeÍ had nog een íevolverurt de ooílog 1914-'18:hij was toen m-ilitaiÍgeweest. Hri had dit tussênde pannenveístopt.HUneen o|l met een AmeiikaanqeruildvooÍ een Bíowning.friln vaderwas lid NSBeÍs en Hij moêsto.a.opgepakte van de O.D.(Ordediênst). warenbtto.a.zaal llmpê aan oe HooloDuitsersdie vastoezet stÍaat mee bewa:ken.Deze SSrs en NSB'ers moesten in de miin werkenen woondendêze in barakkêntussenPalemigen de Kakert.Dit soort baíakkenwaren ook op TeÍwinselenen in kanonIn de KakertstondenenigeAmeÍikaanse Evqelshoven. né;, dezê beschotendê DuitseSiegfÍiedlinie.8iJdê Rode Beek lagen Engelsemilitairenmet eveneens in de Brunssumerhêide HieÍ ben ik eêns met een oom van mij heen kanonnenzwarê oewêêstom siqaíetlenen chocoladete kopen.\ Íj haddenloen aan,daaÍ kon ie de waai in doen Op de teio n oompbroe-k ruqweq brak een vuurqevêchtuit, de kogelsvlogenons om de orén, loen ben ik wel bang geweest.ook ben ik met een Amerikaanvoor de eerstekeeÍ naar de film geweestin de bioscoop aan de markt te Schaesberg;de film heette: Konvooi naar l\roermanks.lk heb hem 3x geziên,het was eên echte belevenis. OD de markt in Schaesbêrgwas een rêparatiewerkplaats voor tánks en allê soortenvoertuigenvan de Amerikanen;iedere daq kwamentienlallênvoertuigenaan om geíepaÍêerdte wordeinen dat trok veêl bekijks.Bij de demontagekwameneÍ leondeÍdêienuit helemaalvol bloeden soms ook menselijke gêstraathoek Op iedere wêrd in sept./oky. dematên.Overal danst en qeÍeesl, samen met de Amerikanen,alle skaten waren versieid met alle soortenvlaggenetc. Bij ons thuls waÍen 4 ze sliepenoveÍal.op weken lang 17 AmeÍikaneningêkwartierd, zolderof binnenolaats,oveíalwaar plaatswas HalverwêgedecembeÍ ziin ze vertÍokkênnaar Belgièom ingezetlê woÍden in solhet AÍdennênoÍfensef.Twêe van de bii ons ingekwartieíde Veel van deze gesnêuveldeAmedatenzijn hierbijgesneLrveld. rikanenwerden in êeÍste instantiebegravenop het Amerlkaans vl/t zijn in maart1945 met een stel mrl aiÍ kerkhofle L4aÍgraten. vnêndente voêt via Wittem naar Margratengelopen Dat hebbên we gewêlên:wij wsten wel waar Wittêmlag. maaí N4argraten....Oó 1'1.00'sàvondskwamenwe vêrmoeiden hongerig thuis. Tot slot nog dit: De Amerikanenhêbbenook liefdeachtergelaten. Christus pfeekte,gaat en vêrmeerderto; de Amerikanên zêidenvermeerdertu en gaat.
ll9
2010 Jaargang 26 nr.I seprenrber
