herfstdecor Bulderend op de Veluwe Teken de petitie! Speurzoeken met je eigen kompas p jaar Veluwezoom: Is dit Nederland?

NR. 3 - HERFST 2011

herfstdecor

Bulderend op de Veluwe

p4

Teken de petitie! Red de groene oase bij Rotterdam p16

Speurzoeken met je eigen kompas p27

100 jaar Veluwezoom: Is dit Nederland? p18

herfstdecor

Bulderend op de Veluwe

p4

Teken de petitie! Red de groene oase bij Rotterdam p16

Speurzoeken met je eigen kompas p27

100 jaar Veluwezoom: Is dit Nederland? p18

COVERFOTO: RUBEN SMIT/BUITEN-BEELD

NR. 3 - HERFST 2011

op de cover: een burlend edelhert

Colofon Natuurbehoud is het gratis kwartaalmagazine van

18

Natuurmonumenten voor leden Redactie Frans Bosscher (eindredactie), Irene Burkunk (bladmanagement), Marjolein de Rooij (hoofdredactie), Jacqueline van den Berg, Tim van den Broek, Stefan Claessens, Onno Groustra, Ursula de Mol, Juke van Niekerk, Codyn Woerde, Alje Zandt

4

Heideschapen en de Veluwezoom: onlosmakelijk verbonden

Zo breekbaar en teer. Artdirection & vormgeving Media Mind, Veronica Concept Design

Wat zijn de paddenstoelen toch prachtig deze maanden

In dit nummer

Productiebegeleiding Marlies Tenback Lithografie Grafimedia-Amsterdam

4

Druk Roto Smeetss Weert drukt Natuurbehoud

Mooi afscheid van de zomer Wat doet de natuur haar best voor een

®

op FSC gecertificeerd ceerd papier.

mooi afscheid van de zomer, vooral in onze heuvelbossen. Verzending TNT vervoert Natuurbehoud en

9

compenseert de volledige CO2 uitstoot hiervan.

Bedreigd: korhoen Op de Sallandse Heuvelrug leven de laatste

Oplage 780.000 ten is een van de 81 Goede Natuurmonumenten Doelen van de Nationale ationale Postcode Loterij. Heeft u vragen over ver uw lidmaatschap? Kijk dan op paginaa 46.

34

wilde korhoenders van ons land. Nog wel.

15

Deel uw natuurfoto’s Upload nu uw natuurfoto’s op onze website.

Is de wolf hier welkom?

16

Teken de petitie Voorkom een nieuwe aanslag op MiddenDelfland, de groene oase bij Rotterdam.

18

100 jaar Veluwezoom Wat een rijkheid. Is dit Nederland?

2

natuurbehoud behoud

INHOUD

september | herfst 2011

Wilt u reageren op dit nummer van Natuurbehoud? Stuur een e-mail naar [email protected]

16

24

Teken de Petitie!

Teken de petitie en red de laatste groene oase bij Rotterdam

Met schrijver Kester Freriks op zoek naar de Veluwse wildernis

24

Schrijver Kester Freriks:

36

Werk in uitvoering: Romeinse villa Op de Sint-Jansberg houden scholieren de

‘Natuur is weer waardeloos; heel beangstigend’

Romeinse villa zichtbaar.

26

Gouwe plek in Landsmeer Met je handen wroeten in je eigen natuurparadijs.

37

Dieneke Plompen over haar gift: ‘Zeker nu natuur onder zware druk staat’

30

Reis vol gevaren Lepelaars vliegen 4.500 kilometer naar hun winterverblijf. Een riskante onderneming.

38

Herfstactiviteiten - Abracadabra: Wilde Buiten Dagen! - 10-11 sep: Open Monumentendag 2011

32

De Volmolen

- 25 sep: Atag Posbankloop

De eeuwenoude graanmolen draait weer

- Naar buiten met ‘X was hier’

overuren.

34

Dilemma: is de wolf welkom? Het is een kwestie van tijd en dan komt de eerste wolf weer naar Nederland. Maar willen we hem hier wel hebben?

En verder: 27 Mooie aanbiedingen in de herfst 44 Van de vereniging 46 Service en info 47 Voor de kinderen: Dauwtrappers

38 Kom je lekker

buiten spelen?

3

Mooi afscheid van de zomer

Herfst in de heuvelbossen Na de weldadigheid van de zomer, voordat de schrale, kale winter komt, is er de troost van de herfst, die zich op zijn warmst vertoont in heuvelbossen.

In het bos ritselen je stappen in gevallen blad, je neus snuift de peperlucht van paddenstoelen op. De lucht is stil, merkwaardig stil. Geen vogel meer die zingt of het zou nog dat ene parelende liedje moeten zijn van een roodborst. Het klinkt beteuterd. Het voelt als na een feest. De zomergasten zijn vertrokken, de versiering is verkleurd en dwarrelt blad voor blad naar beneden. Hier en daar het tikken van middelste bonte specht

treurige druppels. Dan ineens een krassende kreet die je even tintelende nekharen bezorgt. Het is de gaai. Die heeft het druk. De eikels zijn rijp en die moeten verzameld worden, veilig weggestopt in de grond. In een goed jaar oogst hij er al gauw zo’n vijfduizend in een maand tijd. Hij propt er per keer vijf in zijn keel, de zesde en grootste eikel gaat mee in de bek. De kleuren van de vogel lijken met zorg gekozen, passend in het herfstdecor. Op het bospad onder een beuk scharrelen vinken tussen de

4

natuurbehoud

NM3_04_Seizoensverhaal.indd 4

03-08-11 13:05

Een holle weg geeft je een heel andere kijk op het bos

natuurbehoud

5

de wespenspin spint zigzagband in haar wielweb

Paddenstoelen

gevallen beukennootjes. Ook zij kleuren perfect bij het

Onderin de bosgrond woekeren schimmels voort als draderig

gebladerte en verse paddenstoelen.

jaargetij van schiftend bruin, rood en geel, van tanend

netwerken, die onder gunstige omstandigheden, als het chamen vochtig is en niet te warm, bovengrondse vruchtlichamen

Kleurige boomkruinen

maken, die we paddenstoelen noemen.

Het is herfst. Een beetje weemoed bij het wegkwijnen van de zomer, maar wat doet de natuur haar best er een mooi afscheid van te maken. Tijd om eruit te gaan,

vliegenzwam

om te wandelen. De mooiste herfstwandeling is een

gek kraagde gekraagde aar rdster aardster

boswandeling en de mooiste boswandeling maak je in de heuvels, waar het decor golft en kantelt, en zich

xxxxxxx x xx xxx xxx xx xx xxx xx x xx

steed steeds weer vanaf een ander gezichtpunt laat bewondere deren. Waar je de bossen ineens vanaf een hoogte kunt bekij bekijken, bovenop hun kleurige boomkruinen. Nede Nederland is vlak zeggen ze, maar er zijn wel degelijk spechtinktzwam

heuv heuvels. Niet voor niets heet het tussen Amersfoort en Rhen Rhenen de Utrechtse Heuvelrug, met de spectaculaire Kaap Kaapse bossen. En dan heb je nog Hoog Soeren en de

elfenbankjes lf b kj

Wate Waterberg op de Veluwe, Berg en Dal bij Nijmegen, de Salla Sallandse Heuvelrug, de Tankenberg bij Oldenzaal waar xxxxxxx xx x xx x xx xxx xx xx x xx

het K Klein Zwitserland wordt genoemd, de Hondsrug eekhoorntjesbrood

in he het noorden en het Bovenste Bos in het golvende Merg Mergelland. Om maar eens wat mogelijkheden te noem noemen voor wandelingen, waar je de kuiten gaat voele voelen. Waar de bospaden hellen, waar je holle weggetjes h hebt, waar je onder een huif van adelaarsvarens

6

na nat n natuurbehoud atttuur a uu uur u urr be u beh b eh e ho oud ou ud u d

Bossen in het

heuvelland de mooiste herfstwandeling gaat door en langs heuvelige bossen

door kunt lopen. Of jezelf optrekken aan boomwortels.

gruis en keien voor zich uit, als bulldozers. Toen het

Zulke boshellingen kunnen je heel dicht bij de aarde

klimaat weer wat warmer werd en de gletsjers zich

brengen met hun gelaagdheid die je in laaglandbos

moesten terugtrekken op het noorden, bleven die

nooit zult zien. Er liggen kiezels en keien, verbrokkeld

wallen van puin, zand en klei achter. Na die ijstijd bleef

mergel, of lagen bruine, taaie klei, waar zomaar water

het nog lang koud en droog. En de wind blies over de

uit opborrelt.

nog jonge heuvels een laag dekzand.

gunnen je ineens een blik boven op hun

kruinen

Zo ongeveer werden de heuvelruggen gemaakt die

Cadeautje uit de ijstijd

hier en daar het vlakke rivierenland een licht exotisch

De meeste Nederlandse heuvels zijn een cadeautje uit

reliëf hebben gegeven. In Limburg hebben de heuvels

de voorlaatste ijstijd van 180.000 jaar geleden. Toen

een andere oorsprong. Daar ligt mergel, een onmetelijk

schoven vanuit het noorden enorme gletsjers over ons

dik pak kalk, gevormd door ontelbare schelpdiertjes

land, ijsrivieren van tientallen kilometer breed en al

uit een subtropische zee die daar ooit heeft gelegen.

gauw drie meter hoog. Die duwden wallen van aarde,

Die zeebodem is door de werking van de aardkorst

Burlende baasjes De bronst van de edelherten is het tumultueuze begin van de herfst. Vanaf half september tot ver in oktober zijn de herten bezig met het verdedigen van een territorium. Alle hinden daarbinnen horen bij zijn harem. Burlend (een soort loeien) presenteert hij zich als de baas. Het is uitputtende periode. Tijd om te eten heeft het ‘plaatshert’ niet, want hij moet voortdurend mannelijke indringers verjagen. natuurbehoud


7

03-08-11 13:28

bladgroen verdwijnt uit de bladeren krijgen ze heerlijk paardrijden door de bossen

kleur

omhoog gekomen. Rivieren en beken hebben er vervolgens dalen in uitgesleten. Zo is Mergelland aan zijn heuvels gekomen, die ook weer na die ijstijd bedekt werden met aanwaaiende kleistof, dat men löss noemt. Sommige heuvelbossen zijn bijzonder omdat ze oud zijn. Vaak loonde het niet de moeite, door hun lastige ligging, om ze te ontginnen voor landbouwgrond. Beter kon men ze gebruiken als leveranciers van bosproducten: iepentakken voor het vee, hakhout voor de bouw en het fornuis, eikels voor de varkens, wilde honing voor de zoetigheid.

Keurmerk voor de natuur In zulke oude bossen is het uitkijken naar de middelste bonte specht. Niet omdat hij zoveel anders of mooier is dan de grote bonte specht. Maar waar deze vogel leeft, is het bos goed, mooi rijp en leefbaar voor nog heel veel andere dieren. De middelste bonte is een keurmerk van de natuur. In zo’n bos raak je niet uitgekeken op de rijkdom van paddenstoelen. Dassen graven er hun burchten en in het eeuwig vochtige mos langs de hellingstroompjes schuilen vuursalamanders tussen de varentjes. In het oude eikenhout knagen de larven de bruinrode heidelibel is tot november te vinden in het veld

van het vliegend hert, de grootste kevers van ons land. De wespenspin weeft er haar web. In holle bomen huizen vleermuizen en boommarters. Het zal niet allemaal te zien zijn tijdens een herfstwandeling, maar als je weet dat ze er zijn, luister je toch met een ander oor naar de stilte. Totdat gaai of roodborst weer alle aandacht opeisen.

Fenomenaal uitzicht De Kaapse Bossen liggen in Nationaal Park de Utrechtse Heuvelrug. Ze waren eigendom van een voormalige gouverneur van Zuid-Afrika en zijn vernoemd naar de Afrikaanse Kaapkolonie. Natuurmonumenten liet er met steun van verschillende partijen een uitzichttoren van 25 meter bouwen. Bovenop kun je de Dom van Utrecht zien. Maar je hebt er vooral een magnifiek uitzicht over de bossen van de Kaaapse toren komt ver boven de boomtoppen uit

8

natuurbehoud

heuvelrug. Meer info: www.natuurmonumenten.nl/kaapsebossen

TEKST FRANS BUISSINK FOTOGRAFIE ELS BRANDERHORST/BUITEN-BEELD, DOMIN DALESSI/KINA, LUC HOOGENSTEIN/BUITEN-BEELD, NICO VAN KAPPEL/BUITEN-BEELD, RUUD KNOL/KINA, FRANZ KOVACS /FOTONATURA, WIM DE LOUWERE/BUITEN-BEELD, FERRY SIEMENSMA/NATUURMONUMENTEN, STOELWINDER/KINA, WOUTER VISSER/BUITEN-BEELD, FRED VAN WIJK/KINA

Als h Al hett

Bedreigd!

het korhoen

Korhoen op de valreep te redden?

Aantal getelde korhanen per jaar in Nederland

Maatwerk De Sallandse Heuvelrug in Overijssel is de laatste plek in Nederland waar nog wilde korhoenders leven. Natuurmonumen-

Onderzoek Ondanks

450

alle inspanningen blijft de situatie pre-

400

cair. Daarom wordt er voortdurend

350

onderzoek gedaan. Eén ding is zeker.

ten en Staatsbosbeheer doen er alles

300

Hun oorspronkelijke leefomgeving

aan om hun leefgebied optimaal te

250

op de rand van veen, hei en weide is

maken. De heide wordt gemaaid,

200

verdwenen. Andere vogels, zoals de

geplagd, afgebrand en begraasd,

150

hop, zijn hierdoor al in Nederland

zodat er een gevarieerd heidelandschap ontstaat. Ook maken de boswachters steile randjes waar insecten op afkomen; die insecten zijn voedsel

uitgestorven. Hopelijk levert het

100

onderzoek extra inzichten op waar-

50 0

7 ex. 4 ex. 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011

mee we het korhoen op de valreep kunnen redden.

voor korhoenders. En in het voorjaar wordt er zo nodig op vossen en kraaien gejaagd.

Korhoen balanceert op de rand De grafiek is glashelder: het is bijna gedaan met die prachtige korhoen-

verspreidingsgebied 1973-1977

ders in ons land. En dat terwijl korhoenders eeuwenlang een vertrouwd

verspreidingsgebied 2005 2008

beeld waren op de hei en in het hoogveen. Het korhoen is een eigenzinnige vogel met een zacht koerend geluid en een fascinerende balts.

TEKST WILCO MEIJERS FOTOGRAFIE LUC HOOGENSTEIN BRON SOVON, NETWERK

Zo’n vogel wil je gewoonweg niet verliezen.

natuurbehoud


9

03-08-11 13:41

NATUURZAKEN Nieuws over Natuurmonumenten, bijzondere aankopen,

Collecteren voor de Nieuwkoopse Plassen Natuurmonumenten heeft voor het eerst in haar 106-jarig bestaan gecollecteerd. De collectanten gingen de deuren langs in een aantal Zuid-Hollandse gemeenten. Half april gingen ze op pad in de gemeenten Nieuwerkerk aan den IJssel, Moordrecht, Zevenhuizen, Waddinxveen en Boskoop. Begin juni waren Bodegraven-Reeuwijk, Capelle aan den IJssel, Gouda, Nieuwkoop en Ter Aar aan de beurt. De opbrengst van ruim 18.000 euro komt ten goede aan het behoud van de bijzondere legak-

FOTO MARC DE CLERCK/KINA, HANS GLADER/KINA

nieuwe recreatiemogelijkheden en opvallende waarnemingen.

gentiaanblauwtje

Heide en vennen terug op de Plateaux

kers in de Nieuwkoopse Plassen. Met nieuwe natuurvriendelijke oeverbeschoeiingen kunnen de karakteristieke

Vlakbij Valkenswaard (NB), op de grens van Nederland en Vlaanderen, is een uniek

legakkers worden behouden. Naar

stuk natuur hersteld. In natuurgebied Plateaux en het aangrenzende Belgische

verwachting gaan de collectanten in het

Hageven heeft landbouwgrond plaats gemaakt voor stuifduinen en natte natuur.

najaar aan de slag in Noord-Holland. Aan alle collectanten en gevers:

Natuurmonumenten en het Vlaamse Natuurpunt

Onvergetelijk panorama

hartelijk dank voor jullie steun aan

hebben dankzij Europese subsidie een voormalige

Ook is de heideoppervlakte in het gebied

rmonumenten! Natuurmonumenten!

landbouwenclave van 30 hectare omgevormd tot

vergroot. Naaldbomen werden gerooid om heide-

een fraai natte heide- en vennengebied. Tal van

gebieden met elkaar te verbinden. Zo kunnen

dieren voelen zich hier weer thuis, zoals de bruine

planten en dieren zich makkelijker verspreiden,

en groene kikker en vogels als de kieviet en grote

zoals het gentiaanblauwtje.

zilverreiger. Ook libellen vliegen als vanouds weer

Van deze fraaie nieuwe natuur kunnen wandelaars

over het water. De vloeiweiden uit de negentiende

nu volop genieten. Veel paden zijn opgeknapt.

eeuw zijn ook in oude staat teruggebracht. Op

En vanaf het nieuwe uitkijkpunt bieden de water-

de hooilanden, die niet meer gebruikt worden,

partijen een onvergetelijk panorama.

groeit weer volop de gulden sleutelbloem. En in

10

natuurbehoud

september kleurt de bloeiende herfsttijloos de

Meer informatie: www.natuurmonumenten.nl/

omgeving prachtig paars.

natuurherstel

‘In plaats van cadeaus goed doel steunen’

Jan Jaap de Graeff

Natuurmonumenten ontvangt. Bijvoorbeeld van familie De Jong.

algemeen directeur

Natuur gaat mensen aan het hart, zo blijkt uit giften die

FOTO WIM KLUVERS/NATUURMONUMENTEN

Bedankt!

Nico en Elisabeth de Jong-van der Kuip uit Rotterdam schonken Natuurmonumenten 2.000 euro. “We zijn samen honderd jaar geworden én twintig jaar getrouwd. Een mooie gelegenheid om een goed doel te steunen. In plaats

Mooi Nederland

van cadeaus vroegen wij iedereen om een bijdrage. De opbrengst ging naar Natuurmonumenten. We zijn ruim twintig jaar lid en vinden dat Natuur-

We leven in een prachtig land. Ik ervaar dat elke

monumenten heel goed werk verricht in Nederland. Op deze manier konden

keer weer als ik eropuit ga in onze natuurgebieden.

wij dat werk extra ondersteunen.”

Maar het is een spannende tijd. Het rijk trekt zijn handen van de natuur en wil maar liefst zestig procent bezuinigen. Wij willen de komende jaren echter wel vooruit met de natuur. Natuurmonumenten werkt al 106 jaar aan een mooi

Natuurspeelterrein op Tiengemeten dankzij Tetra Pak

Nederland. Dat is bepaald geen overbodige luxe in ons drukke land. Natuur inspireert ons, geeft ons rust, doet ons verwonderen. Natuur zorgt ook voor schoon water, beschermt ons tegen overstromingen, geeft bedrijfsleven kansen.

Op het eiland Tiengemeten bij

de komende drie jaar in totaal 60.000

Rotterdam wordt vanaf dit najaar

euro bij. Magda Buelens, Environ-

Er is kortom alle reden om te blijven werken aan een

gewerkt aan een prachtig natuurspeel-

ment Director van Tetra Pak Benelux:

mooi Nederland. Daarom hebben we het kabinet

terrein. Hier komen kinderen spelen-

“Natuurmonumenten en Tetra Pak

een voorstel gedaan. Wij willen de komende jaren

derwijs in aanraking met de natuur.

vinden allebei dat de natuur van groot

het werk in ruim vijftig van onze natuurgebieden

De aanleg en het onderhoud van dit

belang is voor kinderen. Daarom is het

afmaken. In het ene geval moet er nog wat grond

4,5 hectare grote speelterrein werd

voor Tetra Pak bijzonder om nu ook

aangekocht worden, in het andere moet de waterhuis-

mede mogelijk dankzij steun van Tetra

betrokken te zijn bij zo’n project van

houding verbeterd worden. Met dit voorstel gaat de

Pak. De verpakkingsproducent draagt

Natuurmonumenten.”

natuur er in die vijftig gebieden er met sprongen op vooruit. En bovendien gaan de kosten voor het onderhoud vaak fiks omlaag. Twee vliegen in één klap dus. We reiken het kabinet de hand. Maar ook als het TEKST HANS HAIJTEMA, WILCO MEIJERS

kabinet er niet op in gaat, gaan wij door. En daarbij kunnen we alle denkbare steun gebruiken. Van boeren, van bedrijven, van collega’s en ook van u.

natuurbehoud

NM3_10_Natuurzaken.indd 11

11

03-08-11 13:57

Bedankt!

Natuur gaat mensen aan het hart, zo blijkt uit giften die Natuurmonumenten ontvangt. Bijvoorbeeld van Michiel Brouwer.

De afgelopen periode werd er weer heel wat getwitterd door onze boswachters. Wilt u uw favoriete boswachter volgen? Ga naar www.twitter.com en type in het zoekveld de twitternaam in van de boswachter.

‘Juist in deze tijd’ Sinds Michiel Brouwer uit Delft twee jaar geleden als zzp’er startte op het gebied van duurzaamheid, doneert hij jaarlijks aan een goed doel. Natuurmo-

Lorantinga (Loran Tinga) Tureluur

numenten ontving 750 euro. “Natuurmonumenten houdt zich net als ik bezig

nergens bang voor. Te benaderen tot op

met de inrichting van Nederland. Voldoende groen is daarbij onmisbaar. En

3 meter. Waar? Langs De Staart in

nu de overheid het natuurnetwerk niet wil afmaken, is het des te belangrijker

natuurgebied #Waal en Burg op #Texel

om organisaties te steunen die zich daar wel voor inzetten.”

boswachterbart (Bart Zwiers) Een historische dag! Vandaag zal langzaam ons ”Langmaatpolder” een meer worden. Een plas van 54 voetbalvelden groot!

Topweek in #DeWieden Wellicht

Eemland, walhalla voor weidevogels

Sierlijke witsnuitlibel ook aan de andere

In het Eemland (Ut.) zaten het afge-

kant van het natuurgebied. En! de Grote

lopen voorjaar dertig procent meer

weerschijnvlinder gespot! :D

weidevogels. Samen met boeren spant

Bosw8erRoos (Rosalie Martens)

Natuurmonumenten zich in om er een janderoon (Jan de Roon) Ook een

optimaal leefgebied voor weidevogels

buizerd heeft recht om dood te gaan.

van te maken. Daardoor konden de

Maar verkrampte poten is verdacht. Gif?

vogels er ook in het extreem droge

#Annabos http://t.co/7zQEwUj

voorjaar toch voedsel vinden. “Dit is wel een bewijs dat goede weide-

NatuuropSchier (Cynthia Borras) Bij het

vogelreservaten hard nodig zijn”, zegt

#bezoekerscentrum #Schiermonnikoog

boswachter Jan Roodhart.

Met het roodborstje gaat het ook goed, maar ik heb nog niemand horen zeggen dat het tijd wordt om het roodborstje te bestrijden Hoogleraar Han Olff, De Volkskrant, 2 juli 2011

kun je de koolmees haar 10 eieren zien broeden. Er zit een camera in haar nestkast #LIVESHOW

Bosw8terDaan (Daan Vreugdenhil) Vorige week aardbeivlinder sinds 5 jaar weer op hellinghoogveen waargenomen. Nieuwe populatie van 4 dieren paar 100 meter verderop!!

Orchideeën uitsteken heeft écht geen zin, ze blijven niet lang leven zo. Koopt u er eentje bij de bloemist die blijven langer goed!

12

FOTO GEEKE REMMELTS

BoswachterGaby (Gaby Bollen)

natuurbehoud


03-08-11 14:03

Persil laat schapen grazen in de Duinen Goed nieuws voor Nationaal Park de Loonse en

en Drunense Duinen. Velen reageerden dankzij

Drunense Duinen (NB). Dankzij de actie ‘Samen

slimme inzet van Twitter en Facebook en e-mail.

met Persil voor een schoner Nederland’ kunnen

Uiteindelijk kwam het Noord-Brabantse stuif-

de schapen veel langer dan vroeger het gebied

zandgebied als winnaar uit de bus.

begrazen. Persil wilde met de actie consumenten stimuleren om milieuvriendelijk te wassen.

Openheid terug Met het prijzengeld van 25.000 euro kan

Stientje van Veldhoven groenste politicus

Favoriet natuurgebied

Natuurmonumenten de Loonse en Drunense

Afgelopen lente riep Persil samen met Natuur-

Duinen zijn openheid teruggeven. Als de

monumenten het Nederlandse publiek op

schapen een half jaar (in plaats van acht weken)

te stemmen op zijn favoriete natuurgebied.

kunnen grazen, is het gebied makkelijker open

Deelnemers konden kiezen tussen Landgoed

te houden. Zo blijft dit zeldzame stuifzandland-

Haarzuilens (Ut), Kardinge (Gr.) en de Loonse

schap behouden voor de toekomst.

Kamerlid Stientje van Veldhoven (D66) is door Natuurmonumenten uitgeroepen tot groenste politicus van het parlementaire jaar 2010-2011. Van Veldhoven pleit voor redelijke bezuinigingsplannen die het natuurbeleid zoveel mogelijk ontzien.

Inspirerend vergaderen in koetshuis Eerde In alle rust vergaderen in een groene omgeving, met uitzicht op kasteel Eerde. Dat kan op landgoed Eerde in het hart van Overijssel. Daar is het volledig gerestaureerde koetshuis onlangs geopend als vergaderruimte. De vergaderarrangementen worden verzorgd door hotel/restaurant Wildthout in Ommen. Het sfeervolle koetshuis ligt in het verlengde van de kasteellaan middenin de bossen. De restauratie is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van 2 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij. De grondige opknapbeurt maakt onderdeel uit van het omvangrijke programma Eerde 2020. Boeken kan op www.wildthout.nl. Wilt u alle vergaderlocaties van Natuurmonumenten bekijken? Ga naar www.natuurmonumenten.nl/vergaderen natuurbehoud


13

03-08-11 14:03

‘Meester, wanneer gaan we weer basisbossen?’ Kinderen laten ervaren en ontdekken hoe

nauwelijks een rol. Alle materialen liggen kant

natuurlijke materialen voelen. Dat is het doel

en klaar in het magazijn, zoals voorgesneden

van BasisBos, de eerste ‘groene’ lesmethode die

papier en karton. Kinderen krijgen zo een

begin 2011 is ontwikkeld voor het basisonder-

vreemd beeld van hoe de natuur werkt. Daarom

wijs en buitenschoolse opvang. Bedenker van

heb ik zelf een methode ontwikkeld”, aldus

BasisBos is André Guijs, directeur van basis-

Guijs.

school de Klokbeker in Ermelo. “In het reguliere onderwijs speelt natuurbeleving bij kinderen

Zelf verf maken Bij BasisBos doen kinderen opdrachten met louter natuurlijke materialen, zoals was, schapenwol, bamboe, vilt, stro en boerderijproducten. Volgens Guijs zijn de lessen prima te

FOTO’S INA WITSIERS

combineren met vakken als aardrijkskunde of geschiedenis. “Bij de behandeling van de

zoekkaarten, ontwikkeld door Stichting Veld-

Gouden Eeuw kun je je afvragen hoe Rembrandt

werk en Natuurmonumenten. Met deze kaarten

aan die prachtige verfkleuren kwam. In deze

ontdekken kinderen stap voor stap welke

methode laten we kinderen zelf verf maken zoals

dieren en planten ze tegenkomen. Volgens Guijs

Rembrandt dat ook deed.”

vinden veel kinderen werken met BasisBos leuk

Niet alleen haalt BasisBos de natuur naar

en uitdagend. “Hoe vaak vragen ze mij niet:

binnen, kinderen worden ook gestimuleerd zelf

Meester, wanneer gaan we weer basisbossen?”

op zoek te gaan naar materialen uit de natuur. Daarbij maken ze gebruik van onder andere

Arval schenkt milieuvriendelijke scooters

Meer informatie: www.basisbos.com

Bedankt!

Natuur gaat mensen aan het hart, zo blijkt uit giften die Natuurmonumenten ontvangt. Bijvoorbeeld van firma Den Ouden Groep.

Natuurmonumenten is twee elektrische scooters

‘Raakvlakken met groen’

rijker. Ze zijn beschikbaar

Berrie den Ouden, directeur van Den Ouden Groep uit Schijndel (NB),

gesteld door leasemaat-

schonk namens zijn bedrijf 7.500 euro aan Natuurmonumenten, een donatie

schappij Arval uit Houten.

die het bedrijf jaarlijks aan goede doelen geeft. “Ons bedrijf heeft veel raak-

Arval wil alternatieven

vlakken met Natuurmonumenten. Het produceren van bodemverbeteraars

voor fossiele brandstoffen

en biomassa van groene reststromen is een belangrijk deel van ons werk.

stimuleren. De scooters

Zelf kom ik graag in Kampina, waar Natuurmonumenten herstelprojecten

rijden op ‘groene’ stroom

uitvoert. Gezamenlijk bepalen we aan welk project de schenking ten goede

en doen al dienst in

komt.”

Ermelo en Heerlen.

14

natuurbehoud

Elke maand nieuwe prijzen

foto

Uw

Upload vanaf nu uw mooiste natuurfoto’s op www.natuurmonumenten.nl/natuurbeeld En laat u inspireren door de vele inzendingen van andere natuurliefhebbers. Elke maand verloot Natuurmonumenten mooie prijzen onder de inzenders.

natuurbehoud


15

03-08-11 14:09

Groene oase bij Rotterdam dreigt te verdwijnen

stem voor de natuur

Teken de petitietegen de Blankenburgtunnel De Aalkeetpolder in Midden-Delfland is prachtig. Koeien in de wei, kronkelende weggetjes en veel weidevogels. De laatste groene oase tussen Rotterdam, Delft en Den Haag. Veel recreanten genieten ervan. En uitgerekend hier is het traject van weer een nieuwe snelweg gepland. De bewoners zijn strijdbaar; in het verleden hebben ze al een vuilstort tegen weten te houden.

In Midden-Delfland, tussen Rotterdam, Delft en Den Haag, vind je nog oude boerderijen en molens, slootjes en bloemrijke graslanden. Een rustig, weids gebied waar mensen uit de steden genieten en tot rust komen. Midden tussen alle drukte, die alsmaar toeneemt. Maar die laatste groene oase dreigt nu te verdwijnen. Om de verkeersproblemen ten westen van Rotterdam op te lossen, wil de overheid een extra verbinding tussen de snelwegen A20 en A15. Dat wordt een tunnel onder de Nieuwe Waterweg plus een

Delft

nieuw stuk snelweg. Er staan twee mogelijkheden op de kaart: de Blankenburgtunnel en de Oranjetunnel.

Westland A13 A4 A20

Oranjetunnel

A15

MIDDENDELFLAND

Rotterdam Blankenburgtunnel Beneluxtunnel

16

natuurbehoud

Ilona van der Vegt, bewoonster Zuidbuurt en lid Groeiend Verzet:

“We moeten zuinig zijn op dit laatste stukje groen.” “We moeten zuinig zijn op dit laatste stukje groen.

De eerste veroorzaakt grote schade aan landschap en

Je hebt hier iets heel bijzonders. Het echte oud-

natuur, de tweede is veel beter in te passen in het land-

Hollandse landschap. Enorm veel mensen genieten

schap. De keuze ligt voor de hand, zou je zeggen. Maar

ervan. Een snelweg is de doodsteek voor het gebied.

overheden neigen juist naar de Blankenburgtunnel.

Dan verdwijnen de rust en de bijzondere dieren. In

Natuurmonumenten ondersteunt iedereen die geniet

het verleden heeft Groeiend Verzet de vergevorderde

van dit mooie landschap in hun verzet. De vereniging

plannen voor een vuilstort weten tegen te houden. We

wil dat het unieke landschap behouden blijft. Een

kregen veel mensen op de been en hebben op die plek

aanslag op het kwetsbare, historische landschap is niet

het Volksbos aangeplant. Uitgerekend dat bos dreigt nu

nodig, want er is een alternatieve oplossing.

ook te sneuvelen. We gaan nu weer actievoeren.”

Teken de petitie op

Help mee!

www.natuurmonumenten.nl/blankenburgtunnel

Hoeveel moois laten we dit kabinet nog kapotmaken? ook de broedplaats van de zeldzame blauwborst komt in gevaar

TEKST TIJS KIERKELS FOTO’S RENE KOSTER/NATUURMONUMENTEN, ED ZIJP/ NATUURMONUMENTEN, ENGEL LAMEIJER

Wij trekken nu een grens. Stem vóór behoud van een mooi Midden-Delfland én tegen de Blankenburgtunnel. Teken de petitie op www.natuurmonumenten.nl/blankenburgtunnel of stuur de antwoordkaart in deze Natuurbehoud op (zie pagina 13).

Jeroen van der Kooi, biologische boer:

”Als je zulke pareltjes hebt, koester ze dan.” “Mijn koeien grazen op het land van Natuurmonumenten. We hebben de bedrijfsvoering steeds meer ingericht om de weidevogels alle ruimte te geven. En met succes. Als de weg er komt, is dat allemaal verloren moeite geweest. Mensen die op ons bedrijf komen, hebben het altijd over de rust. Als je zulke pareltjes hebt, koester ze dan. We zijn niet tegen oplossing van verkeersproblemen, maar er is een duidelijk alternatief voor de Blankenburgtunnel.” natuurbehoud

17

Met uitneembare wandelkaart en flora&faunaoverzicht

100 jaar Veluwezoom: wat een rijkdom en uitbundigheid

Is dit Nederland? 100 jaar beschermt Natuurmonumenten natuur op de Veluwezoom. Door de hoogteverschillen kun je eindeloos ver kijken over uitgestrekte vlaktes. Is dit ook Nederland?

Juist in deze herfstmaanden laat de Veluwezoom zich in al zijn

zoom het eerste nationale park van ons land. Inmiddels zorgt Natuurmonu-

rijkheid en uitbundigheid zien. De bomen krijgen warme kleuren.

menten voor een aaneengesloten gebied van meer dan vijfduizend hectare.

Vooral als het wat vochtig is, krijgt het bos die herkenbare herfstgeur. Het

In het grootste deel van het gebied regeert de natuur. Zon, regen, wind,

is het seizoen waarin kleurige paddenstoelen overal de kop op steken.

dieren en planten maken de dienst uit. Zij bepalen de loop der dingen. Zij

Eekhoorns en gaaien zijn druk in de weer om een wintervoorraad eikels

zorgen voor de afwisseling van bos en heide. En wat dood gaat, of het nu

en beukennoten aan te leggen. En in de verte laten burlende herten weten

dieren zijn of bomen, is voedsel voor andere dieren en planten. Allerlei

wie de baas is. Soms is het diepe, zware geluid niet imponerend genoeg en

insecten varen wel bij die afwisseling, net als vossen, dassen, raven en

kletsen de geweien keihard tegen elkaar.

wolfsklauw. Door het reliëf kun je eindeloos ver kijken over uitgestrekte

Honderd jaar geleden kocht Natuurmonumenten de eerste vierhonderd

vlaktes waar herten, zwijnen en Schotse hooglanders hun kostje bij elkaar

hectare in de Veluwezoom, niet ver van Dieren. In 1930 werd de Veluwe-

scharrelen. En je vraagt je af: is dit ook Nederland?

18

natuurbehoud

NM3_18_Gebiedverhaal.indd 18

03-08-11 14:36

Op de uitkijk Bovenop de Elsberg, die 95 meter hoog is, heeft Natuurmonumenten een uitkijkpost gemaakt. Goede kans dat je vanaf hier ook overdag zwijnen en herten kunt zien. Het fantastische uitzicht hebben we te danken aan smeltwater dat in de laatste ijstijd fikse dalen uitsleet in de Veluwse stuwwallen.

Schotse hooglanders aan het werk om de heide open te houden

de vos: het grootste roofdier van Nederland

De Haverkist Aan de rand van de Onzalige Bossen, onderdeel van de Veluwezoom, staat De Haverkist. Niet ver van de voormalige boswachterswoning is nog altijd een oude wal te herkennen die de begrenzing was van het bos. De imposante en prachtig verkleurde beuken geven het bos in de herfst een mystieke sfeer. natuurbehoud


19

03-08-11 14:37

300 kilometer Met 300 kilometer aan wandelpaden en de hoogteverschillen is de Veluwezoom bij uitstek een wandelgebied. Jaarlijks komen maar liefst twee miljoen mensen genieten van dit fenomenalenatuurgebied. Meer informatie: www.natuurmonumenten.nl/ veluwezoom

boswachter André ten Hoedt

Heideschapen Vanuit de kooi dichtbij het bezoekerscentrum trekt nog dagelijks een kudde van zo’n 130 Veluwse heideschapen over de heide. Schapen en heide waren lange tijd onlosmakelijk met elkaar verbonden. Met de mest van de schapen maakten boeren hun akkers vruchtbaar. Met de komst van kunstmest was de rol van de schapen uitgespeeld. Vijftig jaar geleden was het Veluwse heideschaap dan ook bijna uitgestorven. Maar dankzij de inzet van de stichting Rhedense Schaapskudde kunnen we dagelijks genieten van deze mooie dieren.

Kraaijenberg Vanaf de Kraaijenberg in het Herikhuizerveld is in de verte de IJsselvallei te zien. Omdat het landschap herinneringen aan vakanties in de bergen opriep, werd de heuvel ook wel Rigi-top genoemd, naar een berg in Zwitserland. Aan de rand van het Herikhuizerveld ligt de Posbank, een grote trekpleister, ook door het fraai ontworpen paviljoen.

20

natuurbehoud

TEKST FRANS BOSSCHER FOTO’S MIRELLA SINNIGE AGNES BAX/BUITEN BEELD GEURT BESSELINK/KINA ROB DOOLAARD/NATUURMONUMENTEN JOOP VAN REEKEN/NATUURMONUMENTEN

wijst wandelaars de weg

Veluwezoom Bos Akker/weiland Elsberg

Water

Lang e Juff er

Bebouwing Heide Parkeerplaats

Pannenkoekenhuis de Carolinahoeve

Bezoekerscentrum TEKST FRANS BOSSCHER FOTO’S MIRELLA SINNIGE, AGNES BAX/BUITEN-BEELD, GEURT BESSELINK/KINA, ROB DOOLAARD/NATUURMONUMENTEN, JOOP VAN REEKEN/NATUURMONUMENTEN

ROUTE kaart

Kom naar...

Horeca Observatiepost Schaapskooi

Paviljoen de Posbank

Landgoed Uitzichtpunt

Lappendeken

Koepel de Kaap

Wandelroute rood 4,5 km

Rhederoord

Wandelroute geel 9 km

De Steeg

Kraaijenberg

Wandelroute zwart 5,5 km

Heuven Beekhuizen

Bijzonder planten en dieren gezien? Meld ze op waarneming.nl

Veluwetransferium Posbank

N785

Wilt u meehelpen met natuurwerk:

Rheden

Bel dan met Dick van Kooi T (026) 497 91 84 of 06 270 92 655 Wilt u aan dit gebied schenken?

l se IJs

Velp

Neem contact op met Wim Knol

0

T (026) 497 91 98 of 06 558 25 144

0,5

1

1,5

2

2,5 km

Zwerftocht door Nationaal Park Veluwezoom Het nieuwe boek ‘Veluwezoom’ van Natuurmonumenten voert u al bladerend door de eindeloze Veluwezoom. Laat u

Landgoederen

verwonderen en inspireren door het fascinerende verhaal van Monica Wesseling en de prachtige foto’s van Lars Soerink.

Langs de zuidrand van Veluwezoom

U koopt het boek vanaf 22 september bij Bezoekerscentrum

liggen drie landgoederen: Beek-

Veluwezoom, in de webshop van Natuurmonumenten of

huizen, Heuven en Rhederoord. De

via een gratis telefoontje naar 0800-0231666.

maken deel uit van een gordel land-

De prijs van het boek is € 11,95 voor niet leden,

goederen, die in de negentiende eeuw

€ 9,95 voor leden.

Geldersch Arkadia werd genoemd.

VE LU WE ZO OM Ongewoon Nederland

€ 9,95 voor leden 1

natuurbehoud


21

03-08-11 14:45

flora&fauna kaart

Wat u kunt zien!

Veluwezoom Hazelworm Raaf Door zijn lage, krassende rassende roep kun je d de raaf al op ren. Deze aaseter, die op de Veluwe grote afstand horen. erten en wilde zwijne en, is met zijn smult van dode herten zwijnen, e grootste t t zangvogell van Europa. 65 centimeter de oeg broedt de vogel soms al als de Opmerkelijk genoeg g onder een sneeuwlaag ligt. Veluwezoom nog

Groene zandloopkever Lopend over zandige plekken op de hei vangt de groene zandloopkever insecten, nijpt hij vervolgens fijn met zijn enorme, witte kaken, mieren en spinnen. Die knijpt larv ven verstoppen zich in zelfgemaakte tunnels onder de voordat hij ze opeet. De larven grond en gri jpen hun prooi vanuit de ingang van hun schuilplaats. grijpen

Bosparelmoervlinder Alleen op de Veluwe komt de bosparelmoervlinder nog voor, en dan voorall in de Veluwezoom. De rupsjes leven op hengel, een plant met prachtige zachtgele bloemen. Ga ook eens op zoek naar biggenkruid en havikskruid, waar de vlinder zo heerlijk van kan drinken.

Buntgras B untgras Het is net een borstel, borstel een e polletje buntgras. De plant is helemaal aan ngepast aan het eigen aangepast klimaatt van stuifzandgebieden, kli t if d waar de temperatuur overdag tot boven de veertig graden kan oplopen en waar het ‘s nachts kan vriezen. Smaken doet buntgras niet. Zelfs de schapen lopen eraan voorbij.

Grote wolfsklauw Deze zeldzame oerplant kronkelt ove over de grond. De met sporen gevulde gevulde, fie glanzende bloeiaren staan fier omhoog. Grote wolfsklauw is een plant die veel in homeopathische middelen wordt gebruikt t. gebruikt.

Wild zwijn Door het ijverige wroeten van wilde zwijnen krijgen planten ee en kans in een bosranden en open plekke en op de plekken Veluwe. In beukennootjes srijke beukennootjesrijke seizoenen schieten de aan tallen aantallen zwijnen omhoog. De bigg etjes zijn biggetjes on onw eerstaanbaar in hun ‘g gestreepte onweerstaanbaar ‘gestreepte pyjam am maatjes’. pyjamaatjes’.

22

natuur natuurbehoud uurbeh behoud beh oud

Edelhert Deze statige dieren komen in ons land alleen voor op de Veluwe en in de Oostvaardersplassen (Fl.). In gebieden waar veel mensen komen, zoeken ze in de schemering naar voedsel. Daar zijn ze ongeveer zeven uur per dag mee bezig. De rest van de dag gaat op aan slapen, rusten, herkauwen en ‘persoonlijke verzorging’.

GEURT BESSELINK/KINA, CHRISTOPHE BROCHARD/KINA, MARC DE CLERCK/KINA, HANS GLADER/K GLADER/KINA, NICO VAN KAPPEL/BUITEN-BEELD, NATALIA PAKLINA/BUITEN-BEELD, RON POOT/BUITEN-BEELD

Deze pootloze hagedis houdt zich schuil onder de grond en in de bermen en bosranden. Maar soms ligt de hazelworm te zonnen op fietspaden, wat helaas niet altijd goed afloopt.

Schrijver Kester Freriks trok door Nederland op zoek naar ongerepte, pure natuur

‘We zoeken het ver weg, maar wildernis is heel dichtbij’ Vorig jaar verscheen het boek ‘Verborgen wildernis’ van Kester Freriks. Hij trok een jaar lang door het land, ook door de Veluwezoom. Vanwege de honderdste verjaardag gaan we met Freriks terug naar dit natuurgebied. ‘Als het land de kans krijgt, wordt het weer wild.’

Is er nog wildernis in Nederland? Met die vraag

denken van Onland, Onzalige Bossen, Moordenaarsven,

ging schrijver Kester Freriks op stap. Hij trok

Wolfskuilen of Duivelsmoeras.

TEKST FRANS BOSSCHER FOTO’S MARION REGTER

door 25 natuurgebieden in ons land. In alle seizoenen

24

en op alle momenten van de dag. Van Vlieland tot

Spontaan of aangeplant

Zuid-Limburg en van Walcheren tot de Veenkoloniën.

Maar dat was toen. Bij het woord ‘wildernis’ denken

In zijn boek ‘Verborgen wildernis’ doet hij verslag van

we nu toch vooral aan het buitenland. Aan de regen-

zijn belevenissen.

wouden in Brazilië, de savannes in Afrika, de pool-

Voor Natuurbehoud keren we terug naar één van die

vlaktes, bergachtige gebieden. Gebieden dus waar de

gebieden, de Veluwezoom. Het is bekend terrein voor

mens geen invloed heeft. Voor Freriks heeft wildernis

Freriks. “Door de boeken van A.B. Wichman – ‘Dit is

echter meer aspecten. Naast ongereptheid gaat het ook

het Nationale Park De Hoge Veluwe’ en ‘Gevederde

over stilte, leegte, weidsheid en uitgestrektheid. En

vrijbuiters’ – leerde ik als jongen van dertien de Veluwe

voortdurend komt ook de geschiedenis van een gebied

al kennen. Ik was er nog nooit geweest, maar door die

terug in zijn wildernisbeleving. “Kijk nu ’ns naar deze

‘Verborgen wildernis’

boeken leek het landschap mij het allermooiste dat je

uitgestrekte heide op de Veluwe. Daar in de verte staat

(€ 34,95) is verkrijgbaar in

ooit kon zien.”

ineens een groepje loofbomen. Ze staan ook wat hoger.

de webshop van Natuur-

De benamingen spraken al evenzeer tot de verbeelding.

De vraag is of die bomen daar spontaan zijn gekomen

monumenten: www.natuur-

“De Veluwe heette vroeger Bijsterland. Dat betekende

of dat ze zijn aangeplant door mensen. In dat laatste

monumenten.nl/shop

rauw, bar land.” Ook andere namen maken duidelijk

geval ben ik nieuwsgierig naar het verhaal erachter.

dat je je beter niet in de wildernis kon wagen. Wat te

Hier aan de zuidkant van de Veluwe probeer ik me

natuurbehoud

voor te stellen hoe mensen hier in vroegere eeuwen leefden. Arnhem ligt op een steenworp afstand, maar de mensen kwamen niet van de Veluwe af. Ze waren veroordeeld tot dit gebied. Ze wisten hoe ze in de wildernis konden overleven. Anderen meden het juist, omdat het gevaarlijk was of onbruikbaar. Daar was op de Veluwe ook reden voor: akkers en zelfs dorpen verdwenen bijvoorbeeld onder het stuifzand. Dat zijn aspecten die voor mij ook heel erg bij wildernis horen.”

Heel dichtbij Met die invulling moet het toch mogelijk zijn om ook in Nederland nog wildernis te vinden, was de gedachte van Freriks. “Waarom zou je wildernis alleen maar kunnen ervaren buiten ons land?” Dus ging hij op zoek.

Kester Freriks (57) is

En hij vond wat hij zocht. “Natuurlijk ben ik ook heel erg geschrokken van wat ik tegenkwam. De bouwdrift,

auteur van romans, reisverhalen,

al die wegen die landschappen doorsnijden. Daar kun

essays en biografieën. Voor NRC

je een rouwklacht van maken. Je kunt ook kijken wat

Handelsblad schrijft hij over kunst

er nog aan gebieden is, waar je nog wel puurheid en

en cultuur, en ook met enige

ongereptheid kunt ervaren, waar het landschap bestaat

regelmaat over het Nederlandse

zonder inmenging van de mens.”

landschap. Freriks is ook

En die gebieden zijn er wel degelijk, zo ondervond

enthousiast vogelaar; twee

de schrijver. “In het waddengebied, de Biesbosch, de

boeken schreef hij erover:

Loonse en Drunense Duinen, de laagveenmoerassen

‘De valk’ en ‘Vogels kijken’.

in Noordwest-Overijssel, een verwaarloosde polder

Vorig jaar verscheen zijn

en dus ook in grote delen van de Veluwe. Wij denken

‘Verborgen wildernis. Ruige

vaak dat er in ons land geen wildernis is, omdat vrijwel

natuur & kaarten in Nederland’.

elke vierkante meter door de mens is gevormd. Maar als je ernaar zoekt, is het er wel. Het is dus verborgen

iets dat geen economische waarde heeft. Het is niet

wildernis. We zoeken het ver weg, maar ik leerde dat je

te gelde te maken, dus is het waardeloos. Ik vind

ongereptheid ook heel dichtbij kunt ervaren. Als je op

dat heel beangstigend. De mensen die het landschap

ontdekking gaat, is er ook in ons land wildernis.”

uitbuiten, pakken de draad weer op, terwijl zoveel andere, briljante mensen hebben aangetoond hoe

Natuurlijk

Heel beangstigend

belangrijk het is dat landschappen in zichzelf bestaan,

Intussen lijkt de wildernis ook voor de politiek

zonder inmenging. Er is alle reden om juist door te

ben ik ook

verborgen te zijn. De afbraak van het natuurbeleid

gaan met het vergroten en verbinden van natuurge-

baart Freriks grote zorgen. “Honderdduizenden mensen

bieden. Want in die 25 gebieden heb ik ook gevoeld

geschrokken

voelen zich sterk betrokken bij landschappen. Maar

dat de wilderniskracht heel streng, heel dwingend is.

dat klinkt niet door in overheidskringen. We leven in

Als het land de kans krijgt, wordt het weer wild. Je

een periode waarin natuur weer beschouwd wordt als

kunt de wildernis niet zomaar uitroeien.”

van wat ik tegenkwam natuurbehoud

25

TEKST CAROLINE WESTDIJK FOTO ADELE POELMANS

mijn NATUURPARADIJS

Scholieren Landsmeer d hebben eigen Gouwe Plek

‘Vol overgave wroeten de kleintjes in de aarde’ Adèle Poelmans is directeur van Basisschool St. Augustinus in Landsmeer (NH). Een school met een eigen boomgaard, moestuintjes én de Gouwe Plek, het natuurparadijsje van de leerlingen.

“Tussen onze school en het Ilperveld ligt een

bedden, torretjes en libellen om die na te tekenen of te

halve hectare veenweide dat wij in bruikleen

boetseren. Fantastisch hoe de kleintjes vol overgave met

hebben van de gemeente. Deze Gouwe Plek heeft

hun handen in de aarde wroeten. Spelenderwijs leren ze

rietzomen en een prachtig stukje ruigte waar braam,

over de natuur: ze gaan anders kijken, hun tekeningen

wilde roos en berken groeien. Een paar keer per jaar gaan

worden gedetailleerder.

leerlingen met medewerkers van Landschap Noord-

Groep acht heeft een film over ridders en jonkvrouwen

Holland aan de slag om het landje te laten floreren.

op het landje opgenomen. Iedereen was verkleed en in

In de herfst versjouwen ze met hooivorken het gemaaide

een vuurkorf brandde een vuurtje. Hopelijk gaat het deze

gras, waar ze kleine hooibergen van maken. Kleuters

winter weer hard vriezen, dan schaatsen we zo het ijs op.

vinden niets leuker dan daar koprollen op te maken.

Ons landje is echt een verrijking voor de school. Of zoals

Dolle pret! De oudere kinderen werken samen door

een kleuter het zei: ‘Op De Gouwe Plek zoeken we naar

overdadig hout te zagen dat ze vervolgens tot een

goud.’ Wat een wijsheid.”

takkenril verwerken. Een ideale schuilplaats voor egels, padden en muizen.

26

natuurbehoud

Ook gebruiken we het landje voor kunsteducatie.

Meer informatie over de Gouwe Plek:

Met een loep gaan de leerlingen op zoek naar pisse-

www.basisschoolaugustinus.nl

Ledenvoordeel

De leukste producten makkelijk en snel in huis! www.natuurmonumenten.nl

Exclusieve aanbiedingen voor leden

Behaaglijk Een fleece vest is ideaal voor op vakantie en een frisse dag thuis. Telstar Sports & Fashion geeft leden van Natuurmonumenten nu 25% korting op een prachtig fleece vest. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel, in diverse kleuren, maten S t/m 3XL. Van € 39,95 voor slechts € 29,95 (op vertoon van deze pagina).

25% Korting

Genieten bij Landal GreenParks

Vanaf € 109,p.p.

Heerlijk even weg tussenuit in eigen land of net over de grens. Genieten van rust, ruimte en natuur doet u bij Landal GreenParks. De bungalowparken, met veelal vrijstaande bungalows, vindt u in de mooiste natuurgebieden van Nederland en Duitsland. Speciaal voor u heeft Landal GreenParks een Comfortarrangement samengesteld!

Lekker ontdekken!

Het Natuurbehoud Comfortarrangement is inclusief:

Hema en Natuurmonumenten hebben samen een

Verblijf in een standaard bungalow • fles wijn en welkomstpresentje in de

fantastisch assortiment ontwikkeld voor kinderen van 6-9

bungalow • bedlinnen en opgemaakte bedden bij aankomst • keuken- en

jaar. Met handige gadgets en leuke spelletjes! Te koop bij

handdoeken • toeristenbelasting en reserveringskosten

HEMA, in de bezoekerscentra (zie p. 46) en in de webshop: www.natuurmonumenten.nl/shop. Extra ie kopen bij Natuurmonumenten. voordelig voor leden die Bijvoorbeeld: 5,00 telescoop normaal € 15,00 voor leden € 13,50 o aa € 3,95 5 kompas normaal en € 3,50 voor leden

extra voordelig voor leden

Prijsvoorbeeld Landal Natuurdorp Suyderoogh (Gr.) MIDWEEK (MA-VR) 3, 10 oktober 31 oktober 7, 14, 21, 28 november, 5, 12, 19 december 3e t/m 6e persoon

€ € € €

145 115 109 15 p.p.

WEEKEND (VR-MA) 7 oktober 28 oktober 4, 11, 18, 25 november, 2, 9, 16 december 3e t/m 6e persoon

€ € € €

145 115 109 14 p.p.

Het Comfortarrangement is ook geldig op: Het Land van Bartje (Dr.), Beach Resort Ooghduyne (NH), Stroombroek (Gld), Miggelenberg (Gld), Landal Hoog Vaals (Li.) en Het Roekenbosch (Li.). Informatie en reserveren: Landal GreenParks, T (0900) 8842 (€ 0,20 p. min.), www.landal.nl/NAT01G. Vermeld bij uw reservering de code: NAT01G.

natuurbehoud

NM3_27_Voordeel.indd 27

27

03-08-11 16:00

Webshop voordeel

De leukste producten bestel je via www.natuurmonumenten.nl/shop of bel (gratis) T (0800) 023 16 66

Exclusieve aanbiedingen voor leden. Geldig t/m 31 oktober 2011

GRATIS gloeistaven

1+1 gratis

NU € 9,52 x plezier in de natuur

Pinda voederhuisje

Incl. notitieblok, potlood, kompas, zaklampje en

Wandelen, fietsen, varen in de natuur.

Vogeltjes hangen aan de onderzijde om het voer te

ruimte voor extra tools.

52x de natuur in en 52 natuurwandelingen

pikken. 18x21x21 cm capaciteit 800 gram.

€ 7,49 nu met 4 gratis gloeistaven t.w.v. € 3,89

€ 10,00 nu 1 + 1 gratis

van € 12,95 voor € 9,00 (excl. voer)

Survival handschoen

1+1 gratis

NU € 29,00

NU € 19,-

Bergans heuptas

Envirosax herbruikbare shopper

iPhone hoesje

Met diverse vakken, ritsen en apart bidonvak.

Wasbaar, oprolbaar, met dubbelgestikte naden.

Handgemaakt, geschikt voor iPhone 3 en 4.

Inhoud 3 liter, slechts 350 gram, diverse kleuren.

50x42cm, opgerold: 10x4,5 cm.

Fairtrade gemaakt van natuurlijk gelooid leer.

van € 39,95 voor € 29,00

€ 8,50, nu 1 + 1 gratis

van € 29,00 voor € 19,00

NU € 12,50

NU € 19,-

NU € 9,-

Zakgids vogels van Nederland

Rainlegs

Raamsilo incl. 1 kg voer

Met informatie over uiterlijk, gedrag

Tegen wind, regen en kou, voor fietsers,

Kunststof raamsilo met 2 openingen. 21 cm hoog.

en habitat. 11x17 cm.

ruiters en andere outdoorsporters.

Gemakkelijk aan het raam te bevestigen.

van € 16,95 voor € 12,50

van € 27,95 voor € 19,00

van € 12,95 voor € 9,00

natuurbehoud

29

Lepelaars vliegen 4.500 kilometer naar hun winterverblijf in Mauretanië

Reis vol gevaren Een groot deel van de wereldbevolking lepelaars broedt in ons land. Door ze van zenders te voorzien, weten we steeds meer over de gevaren die hen bedreigen. En daardoor kunnen we ze steeds beter beschermen. Want dat is nog altijd bittere noodzaak.

Langzaam wiekend trekt een lange lijn lepelaars door de lucht. De poten sierlijk gestrekt en de kop fier naar voren vliegen zo’n 6.600 witte wonders van ons land naar hun winterverblijf de Banc d’Arguin in Mauretanië, aan de westkust van Afrika. Een reis

de achtjarige lepelaar LimeG3 vliegt

van 4.500 kilometer.

eind september weer naar Mauretanië

Maar ze zullen de tropische Waddenzee niet allemaal bereiken. De gevaren onderweg zijn groot. Slechts vier op de tien lepelaars die hier geboren worden, keren na hun jeugd ook weer terug in ons land. Ook veel oudere dieren sneuvelen. Jagers, hoogspanningsleidingen en

lopen twee jaar hier en in Mauretanië een zender. De

vernielde rusten bijeetplekken onderweg eisen veel

apparaatjes, compleet met zonnepaneel en GPS, wegen

slachtoffers. Natuurmonumenten probeert hier samen

nog geen 30 gram – een volwassen lepelaar weegt twee

met andere (internationale) natuurbeschermingsorgani-

kilo – en worden met een rugzakje omgehangen. Elke

saties wat aan te doen.

vier uur ‘noteert’ de zender de locatie van de vogel en seint deze via een satelliet door.

Kwetsbaar Ons land telt 2.200 broedparen lepelaars. Een

Ontdekkingen

mooi getal, maar Otto Overdijk, lepelaar-kenner en

De ruim 100.000 gegevens die zo zijn verzameld,

beheerder van Natuurmonumenten in het waddenge-

brachten levensreddende ontdekkingen. Zo bleken

bied, waarschuwt voor te groot optimisme. De totale

lepelaars in Frankrijk aan de monding van de Gironde

wereldbevolking van de lepelaars telt slechts 10.000

net buiten een beschermd natuurgebied en daarmee

broedparen. Beschermen begint met weten. Daarom

in het vizier van jagers te slapen. Na overleg met de

ringt Overdijk al sinds 1982 lepelaars. Maar ringen

Franse natuurbescherming is het reservaat uitgebreid.

Otto Overdijk (l.) bevestigt

geven slechts summiere informatie. Om de dieren écht

In Mauretanïe openbaarden de zenders dat de Maure-

de kleurringen om de poot

goed te kunnen volgen, kregen dertig lepelaars de afge-

taanse lepelaars steeds te vroeg stopten met broeden.

30

natuurbehoud

NM3_30_Lepelaars.indd 30

03-08-11 16:06

Puberperikelen HARRY NEERGEKNALD De zenders werken twee jaar. Daarna wordt geprobeerd de vogels terug te vangen. Niet alle dertig… De jonge lepelaar Harry is in Noord-Frankrijk door een jager neergeknald. Hij schaamde zich blijkbaar en legde de dode Harry stiekem voor de deur van een vogelliefhebber. Die begreep het belang van onderzoek en stuurde Harry naar Otto Overdijk.

MATTHIJS OVERMOEDIG De jongeling Matthijs overleefde de trektocht evenmin, maar dat was eigenlijk zijn eigen schuld. Want in plaats van flink te rusten en op te vetten vóór hij aan de lange tocht over de Sahara begon, jakkerde Matthijs maar door. Uiteindelijk stortte hij letterlijk neer. Een natuurlijke dood, maar wel erg jammer.

Een camera toonde dat de nesten steeds overspoeld

TEKST MONICA WESSELING FOTO’S DICK KLEES/KINAILLUSTRATIE MEDIAMIND CREATIVE

GPS Verenigd Koninkrijk

werden. Vorig jaar en ook dit jaar verdronken zo ook in ons waddengebied tientallen lepelaartjes.

Frankrijk

Klimaatverandering

Spanje

De oorzaak is de klimaatverandering. Een tijdelijke

Atlantische Oceaan

oplossing is het kunstmatig verhogen van de kwelders waar de grote vogels broeden. Maar om ze duurzaam te beschermen moet de kust haar natuurlijke dynamiek terugkrijgen. Van nature reageert het wad immers op hoogwater met het afzetten van extra slib. Problemen te over dus. Maar deze krachtige en kwetsbare vogels zijn het beschermen waard. Dankzij het zenderonderzoek gaat dat steeds beter. Meer weten? www.natuurmonumenten.nl/lepelaars

De ruim 100.000

Marokko

gegevens brachten levensreddende

ontdekkingen

Mauritanië Senegal

Hanneke Loran Otto Rogier Theunis Veerle

natuurbehoud

31

Het schoepenrad wekt dag en nacht

Normaal verwerkt het schoepenrad 2 à 3 kuub water per seconde. Maar bij hoogwater komt het voor

stroom op. Goed voor ‘n jaarlang

dat er 30 kuub langsstroomt en raakt het rad overbelast. In dat geval voert de lossluis het overschot

energie voor ruim tien huishoudens.

aan water weg. Ook drijfhout kan erdoor wegspoelen.

De Volmolen draait al eeuwen in het Geuldal

Malen op z’n mooist Het Limburgse Geuldal voert wandelaars langs kabbelende beekjes, door weilanden, hoogstamboomgaarden en over holle wegen. Dwars door dit dal loopt de Geul, de snelst stromende rivier van Nederland. Die waterovervloed is al sinds de 18e eeuw een geweldige aandrijver voor de Volmolen in

19e eeuw de hoogtijdagen van de Akense en Vaalser lakenindustrie voorbij waren, werd de Volmolen omgebouwd tot graanmolen. Toen ook de graanmolens in de jaren zeventig hun functie verloren, sloot de Volmolen. In 1977 kocht en restaureerde Natuurmonumenten de Volmolen.

Epen. Sinds 1977 houdt Natuurmonumenten ‘m draaiend als graanmolen. Overuren in september Dankzij de vrijwillige inzet van molenaars Henk Vossen en Bernard Witter maalt de Volmolen nu nog steeds.

NM3_32_Volmolen.indd 32

De kleine keuterboeren van het Geuldal hebben

Vooral in augustus en september draaien zij overuren.

het kleinschalige landschap met eigen handen

Dan komt er meer dan 20 duizend kilo tarwe en rogge

gemaakt. De meidoornhagen waren er om het vee

van de akkers van Natuurmonumenten uit Zuid- en

binnen te houden. De appels werden gegeten of gingen

Midden-Limburg. Het schoepenrad brengt de molen-

in de stroop en jam. De knotbomen waren er voor

stenen aan het draaien, die het graan malen. Het

het brandhout van de broodovens en natuurlijk de

maalsel verdwijnt in zakken van 25 kilo. Alles met

Limburgse vlaaien. En de Volmolen was er voor het

de hand! De graanzakken gaan als veevoer naar de

‘vollen’ (vullen) van stoffen tot viltig, sterk laken. De

biologische boeren in Schin op Geul en Klimmen. En

stof werd daarvoor gedrenkt in ranzige boter of gerotte

wordt er niet gemalen, dat wekt de molen stroom op,

urine en bewerkt met stampers die door het midden-

goed voor een jaarlang energie voor zo’n 10 tot 15

slagwaterrad werden aangedreven. Toen halverwege de

huishoudens.

03-08-11 16:14

Vrijwillige molenaars Henk (l) en Bernard regelen met

Het lieflijke Geuldal voert langs karakteristieke

de stok de hoeveelheid graan die door de molensteen

Zuid-Limburgse vakwerkhuizen, door weilanden,

gaat. Hoe groter de afstand, hoe grover het graan.

bossen en langs eindeloze beken.

10 en 11 september exclusief te bezichtigen Oer-Hollandse akkerbloemen

Naast de Volmolen beschermt Natuurmonumenten meer dan

In de silo’s van de Volmolen slaat Natuurmonumenten

450 monumenten in Nederland. Tijdens Open Monumentendag,

sinds deze zomer ook het ongeschoond graan op met

op 10 en 11 september, zijn de Volmolen en vele andere monumenten

zaden van zeldzame akkerbloemen. Deze bloemen

van Natuurmonumenten exclusief te bezichtigen. Kom langs!

zitten ‘verborgen’ tussen de tarwe, spelt, gerst en rogge

Meer info: www.natuurmonumenten.nl/openmonumentendag

van de kruidenrijke akkers die Natuurmonumenten beheert bij Genhoes en Limbrichterbos. Het zijn prachtige bloemen met Oer-Hollandse namen, zoals slofhak, getande veldsla, akkervergeet-mij-nietje, klaproos, TEKST IRENE BURKUNK FOTO’S GEURT BESSELINK/KINA, DICK KLEES/KINA, MARTIN VAN LOKVEN/NATUURMONUMENTEN

naaldkervel, korenbloem, groot spiegelklokje, akkerviooltje en duist. In oktober zaait Natuurmonumenten ze samen met het wintergraan weer uit in de akkers en in Terworm, het Imstenraderbos en op de Sint Pietersberg. De sfeervolle binnenplaats van de Volmolen wordt omsloten door het molengebouw, de veestallen en de woning van de vroegere molenaar/boer. Op de binnenplaats kun je heerlijk picknicken. Dus kom langs, boek een groepsexcursie of bezoek de expositie bovenin de molen. De Volmolen is maandelijks geopend. www.natuurmonumenten.nl/volmolen

Kasteel Hackfort

Molen de Onrust

natuurbehoud

NM3_32_Volmolen.indd 33

33

03-08-11 16:14

Is de wolf welkom?

TEKST FRANS BOSSCHER FOTO RONALD MESSEMAKER

Is de wolf welkom in ons land? Reageer nu op www.natuurmonumenten.nl/ natuurbehoud

34

natuurbehoud

In Duitsland leven weer naar schatting zestig wolven. Eerder dit jaar is er één gesignaleerd op zo’n 150 kilometer van de grens met Groningen. Het is een kwestie van tijd – misschien vijf tot tien jaar – of ze zullen ook weer in ons land opduiken. Is de wolf welkom?

Ruud Kreetz beheerder Natuurmonumenten Zuid-Drenthe

‘Je moet je er ook weer niet al teveel van voorstellen’

Johan Moes melkveehouder Wapse (Dr.)

‘Er zijn al veel te veel aaseters’ “Die wolf moeten we hier niet hebben. We hebben al veel te veel aaseters. Door de grote

Roeland Vermeulen medewerker Free Nature

‘We moeten weer leren samenleven met de wolf’

“Welkom of niet, de wolf komt weer naar

aantallen vossen en buizerds zie je dat er veel

Nederland. Dat is voor mij een gegeven.

minder weidevogels en hazen zijn. Je ziet

“Het is mogelijk dat er al eens een jonge wolf

Vroeger woonden en werkten overal in het

tegenwoordig overal vossen. Mijn vader van

is geweest, op zoek naar een eigen territorium.

buitengebied mensen. Als er een wolf opdook,

75 jaar had tot een paar jaar geleden nog nooit

Zulke zwervende dieren laten nauwelijks

zagen ze dat meteen. Nu zijn er veel minder

een vos gezien, nu ziet hij ze zelfs overdag

sporen achter. Wettelijk gezien is de wolf

mensen in het veld, waardoor wolven zich

rondlopen. Buizerds zitten ook overal. Zoveel

welkom in Nederland. Het is een beschermd

langer ergens ongestoord kunnen ophouden.

kievieten als we vroeger hadden, zoveel

dier. Dat is via internationale verdragen gere-

Er is bovendien veel voedsel voor ze, in de vorm

buizerds hebben we nu. Als daar ook nog een

geld en daar moet ook Nederland zich aan

van zwijnen en reeën. Nee, het natuurherstel

wolf bijkomt, blijft er helemaal niks over van

houden. Dus als hij hier komt, moeten we hem

dat we hier de afgelopen jaren hebben uitge-

de kleinere dieren. Sinds een paar jaar wordt

beschermen. Bejagen of vangen is niet toege-

voerd, heeft op de komst van de wolf niet veel

hier in de omgeving wat intensiever op vossen

staan. Voor onze natuur is de komst van de wolf

invloed. Dat gaat om te kleine oppervlakten.

gejaagd. Dat heeft effect. Ik zie weer meer

zeer welkom. Als grootste roofdier zorgt hij

Maar je moet er ook weer niet te grote voor-

hazen.

ervoor dat de populaties reeën, herten, zwijnen

stellingen van hebben. Voor ze hier zijn moeten

Naast mijn melkveebedrijf met 75 koeien

en ook Schotse hooglanders gezonder en

wolven grote hindernissen zoals snelwegen en

heb ik ook een camping. Ik geloof niet dat de

natuurlijker worden.

kanalen passeren. Nederland is bovendien de

wolf voor mijn gasten een extra motivatie zou

Mensen hebben niks te vrezen van de wolf. Ons

rand van het verspreidingsgebied. Misschien

zijn om naar Drenthe te komen. Het schrikt

beeld wordt nog altijd bepaald door sprookjes

dat zich op de Veluwe wel een zelfstandig

misschien alleen maar af. Het geeft alleen maar

als Roodkapje, waarin de wolf zich nogal

levende populatie kan vestigen. Daar zullen ze

economische schade en dat is niet gewenst.

misdraagt. Hij leeft wel in de omgeving van

ook een flinke invloed hebben op de herten

De wolf heeft geen enkele toegevoegde

mensen, maar is een schuw dier, dat mensen

en zwijnen. Die krijgen er een vijand bij. Ze

waarde. Hij komt al anderhalve eeuw niet meer

uit de weg gaat. In Duitsland zie je dat de angst

zullen in kleinere groepen gaan leven en zich

in ons land voor, hij hoort er niet bij. Ik weet

na verloop van tijd afneemt. We moeten weer

meer over het gebied verspreiden. Met andere

wel dat je hem niet tegen kunt houden. Maar

leren samenleven met de wolf.

w woorden, ze gaan zich natuurlijker gedragen.

als hij komt, moet je zo’n beest zo snel mogelijk

Problemen kunnen ontstaan als wolven geiten

Du Dus voor de natuur is de komst van de wolf een

opsporen en afschieten.”

en schapen gaan pakken. Daar zijn maatregelen

w a waardevolle toevoeging. Je moet natuurlijk wel

tegen te nemen. In Zweden en Duitsland is

m a maatregelen nemen om vee te beschermen.

al de nodige ervaring opgedaan met bijvoor-

He e voegt ook voor de beleving van de natuur Het

beeld schrikdraad. De aanschaf daarvan wordt

he e nodige toe. De kans dat je een wolf te zien het

gesubsidieerd door de overheid en vrijwilligers

kr ri krijgt, zal heel klein zijn. Wel zou je een drol

helpen om de draden te plaatsen. Gezien de

ku u kunnen vinden. Of ’s nachts het gehuil horen.

beschermingsplicht ligt hier een taak voor de

Ja,, dat is toch wel heel mooi.”

overheid.” natuurbehoud

35

werk in uitvoering

Leerlingen met verstandelijke beperking houden landgoed levend

Een dag lekker bezig

Op het Gelderse landgoed De Sint-Jansberg liggen waardevolle resten van een reusachtige Romeinse villa van bijna 2000 jaar oud. Dankzij de leerlingen van de Nijmeegse Tarsisiusschool, een school voor kinderen met een verstandelijke beperking, blijft de natuur rondom het archeologische monument mooi en toegankelijk voor bezoekers. Eens per maand helpen zes jongeren tussen de 14 en 18 jaar de boswachter een dag met het maaien snoeiwerk.

1 Bij de Romeinse villa leren de jongens werken met de bosmaaier.

2 De heide blijft prachtig open dankzij het snoeiwerk.

3 Door de woekerende adelaarsvaren te maaien krijgen andere planten de kans om op te groeien.

4 Lekker pauzeren en poseren. 5 De zandhagedis profiteert van de open heide.

1 3 4 Doet u mee? Dankzij het werk van onze vrijwilligers is de natuur nog beter beschermd. Wilt u meehelpen met ons natuurwerk? Of met het begeleiden van excursies? Of helpt u liever op administratief gebied? Werk met ons samen aan een mooie natuur en meld u aan als

5 36

vrijwilliger! Meer info: www.natuurmonumenten.nl/vrijwilligers, T (035) 655 99 11.

FOTO’S GREET DE SCHIPPER, BERNARD CASTELEIN/KINA, JAN-LUC VAN EIJK/BUITEN-BEELD, NATUURMONUMENTEN

2

natuurbehoud

NM3_36_Werk in uitvoering.indd 36

03-08-11 17:18

Speciale giften

Dieneke Plompen (64) volgt het nieuws over natuurbeheer op de voet. Om zelf iets voor

TEKST CAROLINE WESTDIJK FOTO’S INA WITSIERS

de natuur te betekenen, besloot ze Natuurmonumenten te steunen met een periodieke gift. “Door een structurele bijdrage te leveren, kan de vereniging haar goede werk

Dieneke & Ank

voortzetten.”

Dieneke Plompen: steentje bijdragen met gift

‘We hebben echt natuur nodig’ “Mijn liefde voor de natuur is in de loop der

kan de vereniging gegarandeerd rekenen op financiële

jaren gegroeid. Noem het een praktische passie:

steun. Zeker nu natuurbeheer in het huidige politieke

ik ben vrijwilligster bij Landschap Noord-Holland en

klimaat onder zware druk staat, is het extra belangrijk

een fervent tuinierster. Vele uren werk ik in mijn eigen

dat Natuurmonumenten genoeg middelen heeft om

stadstuin en in tuinen van vrienden en kennissen. Ook

haar natuurgebieden te onderhouden.”

assisteer ik een tuinarchitecte, van wie ik veel leer over

Meer informatie

inheemse planten en bloemen. Buiten zijn en met mijn

Fietstocht met boswachter

handen werken vind ik rustgevend.”

“Elk jaar word ik uitgenodigd voor de begunstigersdag van Natuurmonumenten; dat is een bijeenkomst voor

Jaarlijkse bijdrage

mensen die een speciale gift geven aan de vereniging.

Wilt u ook bijdragen aan de

“De natuur is onmisbaar voor iedereen op aarde.

Dit jaar vond die plaats op kasteel Hackfort in Vorden

natuur met een periodieke

Nederland is al zo klein en we hebben echt stukken

(Gld). Na de lunch hebben mijn vrouw Ank de Boer en

schenking? Vul de antwoord-

natuur nodig waar we kunnen ademhalen. Daarom

ik met een boswachter een fietstocht gemaakt door het

kaart in of bel met de Leden-

vind ik het belangrijk Natuurmonumenten financieel

mooie natuurgebied, dat ook cultuurhistorisch interes-

service T (035) 655 99 11 en

te steunen. Dat doe ik met mijn lidmaatschap, en ook

sant is. Zo’n begunstigersdag is altijd weer bijzonder:

vraag naar Juke van Niekerk of

door middel van een periodieke schenking waarbij ik

je komt op nieuwe plekken en steekt veel op over de

Martijn de Kempenaer.

gedurende vijf jaar jaarlijks een vast bedrag schenk. Zo

natuur.” 37

HERFST ACTIVITEITEN Acht bezoekerscentra bieden u bijna dagelijks allerlei natuuractiviteiten.

GRONINGEN

FOTO LAURENCE DELDERFIELD/BUITEN-BEELD

Laat u hier inspireren of ga naar www.natuurmonumenten.nl/activiteiten voor nog veel meer.

17 sept, 21-22.30 uur

Mee met de Nachtwachter 17 sep en 1 okt, 10-13.30 uur

Een spannende tocht op Landgoed

Onlanden zien en proeven

Vennebroek. Voor kinderen vanaf

Wandeling vanaf Kijkboerderij Het

8 jaar.

Hoogeveld, met na afloop een heerlijke lunch.

FRIESLAND

29 okt, ‘s avonds

Nacht van de Nacht Beleef de natuur bij nacht op Landgoed De Slotplaats of op Schiermonnikoog. Voor kinderen vanaf 8 jaar.

DRENTHE

25 sep, start: tussen 11 en15 uur

Leer toveren!

25 sep, start: tussen 11 en 15 uur

16 - 22 okt

18 sep, start: tussen 11 en 15 uur

Leef je uit op de Wilde Buiten Dag

Leer toveren!

Gaasterlandse Natuurweek

Leer toveren!

op Landgoed Vennebroek. Voor

Kom naar de Wilde Buiten Dag

Met een natuurmarkt, een zaagdag

Leef je uit op de Wilde Buiten Dag

kinderen vanaf 4 jaar.

op Landgoed De Slotplaats! Voor

en nog veel meer. Aanmelden en

bij Bezoekerscentrum Dwingelder-


info: www.marenklif.nl

veld. Voor kinderen vanaf 4 jaar.

Nacht van de Nacht

1 okt, 14-17 uur

29 okt, 9-11 uur

16 en 23 okt, 14-16 uur

Beleef de natuur bij nacht op land-

Paddenstoelenexcursie


Vogelen op Fochteloërveen

goed De Braak (Paterswolde). Voor

Over Landgoed De Slotplaats.

Een prachtige wandeling over het

In de uitkijktoren staat een vogelaar


Aanmelden via T (0516) 541 333.

Hegewiersterfjild.

met kijker, kom genieten van uitzicht

29 okt, ‘s avonds

en vogels.

1 t/m 6 oktober

Internationaal Kamermuziekfestival

Schiermonnikoog

38

natuurbehoud

Begin oktober viert Schiermonnikoog alweer het 10e Internationaal Kamermuziekfestival. In die week organiseert Natuurmonumenten bijzondere natuurexcursies. In oktober is het eiland op z’n mooist, met paddenstoelen, kleurige bessen en zwermen trekvogels. Laat u inspireren door de herfstige eilandnatuur en klassieke muziek. Meer info: www.schiermonnikoogfestival.nl

Natuur op je mobiel

Herfstvakantie Dwingelderveld

Naar buiten met ‘X was hier’

Alle activiteiten,

dagelijks van 15 t/m 30 okt

meer info en aanmelden op www.natuurmonumenten.nl/

Elke dag activiteiten in het

activiteiten en via

Geschiedenis beleef je het beste op de plek zelf. Daarom markeert

bezoekerscentrum voor jong en oud:

T (035) 655 99 55

‘X was hier’ (een project van het Nationaal Historisch Museum)

herfstknutselen, wandelen, reeën-

bijzondere plaatsen in Nederland. Waaronder drie gebieden van

excursie en diersporen zoeken.

Natuurmonumenten: het Geuldal (Li.), de ‘s-Gravelandse Vaart

9 okt, 10-12.30 uur

(NH) en Fort de Schans (Texel, NH). Elke locatie heeft z’n eigen

29 okt, ‘s avonds

Terug naar de bron-wandeling

marker, die u met de iPhone kunt scannen. Zo krijgt u de natuur op

Nacht van de Nacht

Wandeling langs Mariakapellen

uw mobiel! Meer info en kans op prijzen: www.xwashier.nl.

Beleef de natuur bij nacht op het

en spirituele plekken op Egheria.

Dwingelderveld of het Holtinger-

Afsluitend een high tea.

veld. Voor kinderen vanaf 8 jaar.

Kasteel en orangerie Eerde


Beleef de grandeur van een

Mee met de boswachter over het

eeuwenoud kasteel.

Dwingelderveld.

29 okt, 9.30-16 uur

Fotografieworkshop Snippert

FOTO ROB DE WIND/KINA

22 okt, 14-16 uur 1, 8 en 15 okt, 10.30-12.30 uur

OVERIJSSEL

Leer uw toestel door en door kennen.

17 sep, 20.15-22.15 uur

29 okt, 19-22 uur

Wildnacht

Nacht van de nacht

Kom varen, Nachtwachter en

Beleef de spannende natuur in het

sterren kijken.

donker van het Buurserzand.

9 okt, 10-12 uur

Voor kinderen vanaf 6 jaar.

Paddenstoelen op De Sprengenberg

Trekvogelhotel Vreugderijkerwaard

6 nov, 10-11.15 uur

Over parasieten en ‘vriendelijker’

Powerwalk op Egheria

soorten.

Prachtige vogelexcursie.

Na de powerwalk wacht een

17 sep, 10-12 uur

1 en 2 okt, 11-16 uur

NATUURWERKDAG Help mee de natuur opknappen op zaterdag 5 november! Meld je aan op www.natuurwerkdag.nl

boerenbrunch (graag apart voor

25 sep, 10-12 uur

aanmelden).

Rood met witte stippen

17 en 24 sep, 1, 19, 22 en 26 okt,

Vliegenzwammen en nog veel meer

5 en 19 nov

paddenstoelen op Roderveld!

Open huis in De Wieden In het vernieuwde Bezoekers-

18 okt, 14-16 uur

centrum De Wieden is het feest!

Workshop natuurschikken

Vaartocht naar het Vogeleiland

Met gratis vaartochten, mu muziek en

Op de prachtige Sprengenberg,

Vanaf de boot en op het eiland zie je

activiteiten.

onder leiding van professionele

FLEVOLAND

verschillende vogelsoorten.

16 sept, 21.30-23.30 uur

8 okt, 14-16 uur

Vleermuizen in het Harderbos

De proefmodellen van het Waterloopbos

Vleermuizen zijn niet eng, wel

Fascinerend om het samenspel tussen

fascinerend

natuur en oude proefmodellen te zien.

schikkers.

Kom je buiten spelen? Op www.natuurmonumenten.nl/ dauwtrappers vind je alle kinderactiviteiten!

39

19 en 26 okt, 14-16 uur

Hoedenparade

Op Open Monumentendag

Paddenstoelentocht door het Waterloopbos (19 okt) en het Harderbos (26 okt). Voor kinderen vanaf 6 jaar.

(10-11 sep) stelt Natuurmonumenten meer dan twintig bijzondere monumenten open. Kom langs! Meer info:

29 okt, 19-21 uur

www.natuurmonumenten.nl/

Nacht van de nacht

openmonumentendag

In het pikkedonker van het Harderbos gebruik je je zintuigen anders dan overdag. Voor kinderen vanaf 6 jaar.

diverse data in sep en okt

Varen over het Naardermeer

FOTO GEURT BESSELINK/KINA

NOORDHOLLAND

Zondag 25 september

ATAG Posbankloop Zondag 25 september lopen meer dan 5.000 mensen de 17de editie

Vanaf Stadzigt vertrekken allerlei geweldige vaarexcursies.

gehele jaar, 10-15 uur

2, 9, 16 okt, 14-16 uur

Kip Tika op natuuravontuur

Paddenstoelen speurtocht

Vrolijke speurtocht voor kinderen

Na de speurtocht rond de Poel-

van 4-6 jaar. Start: Bezoekers-

boerderij varen we het Wormer- en

centrum Gooi en Vechtstreek.

Jisperveld in!

14 sep, 1 en 2 okt, 13.30-15.30 uur

22, 29 okt, 4 nov, 10-16 uur /

Varen over de Ankeveense Plassen

5 nov, 10.30-16.30 uur

Geniet van het prachtige veenland-

Wandeling over de ‘s-Gravelandse

schap met sloten, legakkers,

buitenplaatsen met biologische

rietladen en moerasbos.

lunch.

16 sep, 10-15 uur

29 okt, 19.30 uur

Fruit van de buitenplaatsen

Laat het donker donker

Wandeling langs de fruitbomen,

Spannende speurtocht langs kaars-

met een biologische lunch en herfst-

lichtjes. Voor kinderen vanaf 6 jaar.

workshop op de Sperwershof.

Start: Bezoekerscentrum Gooi en

Herfstwandeling met lunch

Vechtstreek.

van de ATAG Posbankloop. Loopt u mee? U kunt kiezen uit hardlooproutes (6 en 15 km), de kidsrun, lange wandeltochten (17, 25

elke di en zat, 13-16.30 uur

en 30 km) en de gezinstocht (7,5 km). Een groot deel van de routes, met start en finish in Velp, voert door het prachtige Nationaal Park

Alle activiteiten,

Siertuin Gooilust geopend

Veluwezoom van Natuurmonumenten. Dit jaar bestaat het Nationaal

meer info en aanmelden op

Bezoek de unieke tuin op de buiten-

Park 80 jaar, dus is het die dag extra feest bij de Posbank. Meer info


plaats in ’s-Graveland. Geopend tot

en aanmelden (doe het snel!): www.atagposbankloop.nl

activiteiten en via T (035) 655 99 55

40

natuurbehoud

15 november.

29 okt, 22-24 uur

Nacht van de Nacht Ervaar het donker met een vaarexcursie in Wormer Jisperveld. Start: Poelboerderij.

slapende watervleermuis

5 nov, 10-15 uur

FOTO JELGER HERDER/BUITEN-BEELD

HERFST ACTIVITEITEN

26 okt, 14-16 uur

1, 9, 23 okt, 13.30-15.30 uur

Bos in herfsttooi

Paddenstoelen zoeken

Op stap met de boswachter door het

Ontdek samen met een gids de

Bergherbos. Voor kinderen vanaf

wereld van zwammen en padden-

6 jaar.

stoelen in de Kaapse Bossen.

29 okt, 18-20 uur

NATUURWERKDAG

Natuurwerkdag

7 okt, 19.30-21.30 uur

Nacht van de Nacht

Steek de handen uit de mouwen

Mee met de Nachtwachter

Ervaar hoe mooi duisternis is op

op de jaarlijkse natuurdag in het

Beleef de duisternis van het Berg-

landgoed Mentink. Voor kinderen

Zwanenwater.

herbos. Voor kinderen van 7-11 jaar.

vanaf 6 jaar.

diverse data

14, 21 en 29 okt, 19.30 - 21.30 uur

29 okt, 19.30-21.30 uur

Kwelderavontuur op Texel



Bewonder de duizenden vogels op

Ontdek de geheimen van de nacht

Beleef de duisternis in de Leuve-

het wad en in de kreken.

op Veluwezoom.

numse Bossen. Voor kinderen van

10 en 11 sep 10-17 uur

7-11 jaar.

Open Monumentendag Ackerdijk

Gezinsworkshop paddenstoelen

11 nov, 20-22 uur

Unieke kans om de boerderij uit

Volle maan en rokend zand

1666 en het doorgaans gesloten

9 en 16 sep, 19.30-21.30 uur

Leer zelf de paddenstoelen

Beleef de extreme omstandigheden

natuurgebied te bezoeken.

Vleermuizentocht

herkennen op Velhorst of Leusveld.

op het Hulshorsterzand.

Maak op Veluwezoom kennis met


Vanaf 15 jaar.

16 okt en 5 nov, 10-12 uur

GELDERLAND

aan op www.natuurwerkdag.nl

ZUID-HOLLAND

11 sep, 10-12 uur

Excursie Kwade Hoek

deze mysterieuze, ongrijpbare diertjes.

Help mee de natuur opknappen op zaterdag 5 november! Meld je

Wandelend leert u alles over dit

19 okt, 13-15 uur

Zoek de geheime bewoner 11 sep, 11-17 uur

Speurtocht in Planken Wambuis

Hackfortfestival

voor kinderen van 4-10 jaar

UTRECHT

prachtige buitendijkse natuurgebied.

17 sep, 10-12 uur

11 en 18 sep, 9-12.30 uur

Kompaswandeling

en kraampjes. En Open Monu-

22 en 29 okt, 14-16 uur

Kompasexcursie voor gezinnen in de

Verfrissende Chi Neng Workshop

menten-dag in de molen.

Herfst in de heuvels

Kaapse Bossen.

Aan de Nieuwkoopse Plassen met

Voor het hele gezin, met workshops

Geniet van de kleurenpracht in

sierlijke oefeningen je lichaam

14, 21, 28 sep, 14-16 uur

Nationaal Park Veluwezoom tijdens

24 sep, 10-17 uur

ontspannen.

Huifkarrentocht

deze wandeling met de gids.

Theaterspektakel Fort Abcoude

18 sep, 10-12 uur

Vanaf de Groote Modderkolk voert het door bossen, langs akkers,

23 okt, 19.30-21.30 uur

Een dag vol muziek en theater in het

Bessenexcursie essenexcursie Voorne

watervallen en sprengbeken.

Bos in herfsttooi

fort. www.stellingnemen.nl

September eptember is bessentijd! De

Op stap met de boswachter door

25 sep, 9-11 uur

Planken Wambuis. Geschikt voor

Herfstvruchten

kinderen.

Ontdek de vruchten van de echte oerappelboom op Dottinkrade. Voor kinderen vanaf 6 jaar.

ogels genieten er volop van. vogels

Kom je buiten spelen? Op pers vind www.natuurmonumenten.nl/dauwtrappers je alle kinderactiviteiten!

natuurbehoud natuur r behoud

41

ZEELAND Op Open Monumentendag

30 sep, 19-21.30 uur

Natuurmonumenten meer dan

Griezelen in Fort Ellewoutsdijk

twintig bijzondere monumenten open. Kom langs! Meer info: www.natuurmonumenten.nl/

beukenblad in herfstkleuren

Doe mee met dit griezelavontuur! Voor kinderen t/m 12 jaar.

LIMBURG 10 sep, 13.30-16 uur / 15 okt, 13.30-16 uur

Naar Verborgen Valleien Excursie in het groevengebied van de St. Pietersberg, met aandacht

22 okt, 20-22 uur

voor de oehoe. Alleen voor

14 okt, 19-21.30 uur

Sterrenexcursie Kampina

geoefende wandelaars.

Vleermuizen zoeken

De gidsen van Natuurmonumenten

Op pad met de batdetector!

en van astronomenvereniging Wega

25 sep, 12-16.30 uur

Voor jong en oud(er).

vertellen over het donker in de

Bezoek de stenendokter!

natuur.

Neem je eigen supersteen mee,

openmonumentendag

25 sep, 10-12 uur

Ervaar het eilandgevoel

30 okt, 10-12 uur

Excursie over het eiland Tienge-

Excursie Slot Haamstede

30 okt, 16-19 uur

verhaal van de steen! Locatie: hoeve

meten. Ooit agrarisch, nu natuur.

Prachtige herfstexcursie rond Slot

Kampvuurtocht

Lichtenberg St. Pietersberg.

Maar ook veel cultuurhistorie!

Haamstede, in het Slotbos en door

Tijdens deze excursie over de Oude


de Zeepeduinen.

Buisse Heide neemt de boswachter

19 okt, start: tussen 12 en 14 uur

Natuurlijk Overleven Leer in de Nieuwkoopse Plassen hoe je de winter kunt overleven. Voor

NOORDBRABANT

kinderen van 6-12 jaar.

dan vertelt de stenendokter je het

de kinderen en hun (groot)ouders

1 okt, 10-16 uur

mee over de heide en door de

Fotoworkshop Volmolen

bossen, naar een echt kampvuur.

Volg tijdens het Geuldalweekend bij de Volmolen de fotoworkshop

13 nov 11-14 uur

bij professioneel fotograaf Goos

21 sep, 13.30-15.30 uur

Pannenkoeken-natuurtocht

Bronkhorst en gebiedsgids Max

5 nov, 19.30-21.30 uur

Twexcursie Kampina

Een ervaren gids neemt de kinderen

Bruinooge.

Wandelen in het donker

Boswachters Frans Kapteijns en

en (groot)ouders mee over de

Ervaar de Kwade Hoek eens op een

André Donker nemen u al

Oude Buisse Heide. Met na afloop

2 okt, 10-17 uur

heel andere manier.

twitterend mee op pad.

pannenkoeken!

Molendag Kom tijdens het Geuldalweekend

5 nov, 17-20 uur

25 sep, 10-12.30 uur

wandelroute 2,5 of 5 kilometer

naar de Volmolen. Volg de gratis

Lichtjesroute Tiengemeten

Wandelen door Dintelse Gorzen

excursie (14-16 uur) of laat je

Lekker spannend, zo’n donker, stil

Herfstbomen Oisterwijkse Bossen en Vennen

eiland. Voor kinderen t/m 12 jaar.

Excursie langs kleurrijke bomen.

Ervaar immense rust en stilte in dit ruige natuurgebied.

Kom je buiten spelen? Op www.natuurmonumenten.nl/ dauwtrappers vind je alle


Fotoworkshop Herfstkleuren

Na de korte presentatie en padden-

Fotoworkshop in de Oisterwijkse

stoelenlunch neemt gids u mee over

Bossen en Vennen, van professioneel fotograaf Eric Bergmeister.

de Brunssummerheide. Alle activiteiten, meer info en aanmelden op

16 okt, 9.30-12 uur


19 nov, 19-21.30 uur

Maanexcursie St. Pietersberg


activiteiten en via

Beleef het donker in dit bijzondere

Mee met de boswachter over de

T (035) 655 99 55

natuurgebied.

Stippelberg. natuurbehoud

23 okt, 11-16 uur

15 okt, 10-16 uur

kinderactiviteiten!

42

schminken (11-15 uur).

ILLUSTRATIES WILLEKE DE BOER FOTO’S WILDE BUITEN DAGEN ROB DOLAARD/NATUURMONUMENTEN

(10-11 sep) stelt

FOTO RENE KOSTER/NATUURMONUMENTEN

HERFST ACTIVITEITEN

UW STARTPUNT Routes, excursies, gezinsactiviteiten en verjaardagsfeestjes starten natuurlijk bij de acht bezoekerscentra van Natuurmonumenten. Óf bij de infocentra waarmee we samenwerken. Meer info: www.natuurmonumenten.nl/denatuurin

Natuurmonumenten bezoekerscentra 1 Brunssummerheide Schaapskooiweg 99, 6414 EL Heerlen 2 De Wieden Beulakerpad 1, 8326 AH Sint-Jansklooster 3 Dwingelderveld Benderse 22, 7963 RA Ruinen 4 Gooi en Vechtstreek Noordereinde 54b, 1243 JJ ’s-Graveland 5 Oisterwijk Van Tienhovenlaan 5, 5062 SK Oisterwijk 6 Veluwezoom Heuvenseweg 5a, 6991 JE Rheden 7 Nieuwkoopse Plassen Dorpsstraat 116, 2421 BC Nieuwkoop 8 Tiengemeten Tiengemeten 14a, 3284 BE Tiengemeten

September en oktober

Abracadabra!

Wilde Buiten Dagen

Natuurmonumenten werkt samen met 9 Bezoekerscentrum Schiermonnikoog Torenstreek 20, 9166 ZP Schiermonnikoog 10 Ecomare Texel Ruijslaan 92, 1796 AZ De Koog 11 Natuurinformatiecentrum Ommen Hammerweg 59a, 7730 AB Ommen 12 De Poelboerderij Veerdijk 106, 1531 MB Wormer 13 Nationaal Landschap Centrum Numansdorp Veerweg 1C, 3281 LX Numansdorp 14 De IJzeren Man Geurtsvenweg 4, 6006 SN Weert 15 De Zandwaaier Zeeweg 12-14, 2051 EC Overveen 16 De Wulp Tussenstraat 10, 3910 Neerpelt (België)

Heksen wonen in de natuur en maken de gekste brouwsels en drankjes. Wil jij ook voor een dag heks zijn? Kom dan naar de Wilde Buiten Dagen en maak een tochtje op je eigen vliegende bezem. Of brouw je eigen heksen-

17 Open Erf De Groote Modderkolk Vrijenbergweg 24a, 7371 AA Loenen

parfum en zoek de heksenverstopplaats. Waar: verschillende locaties door heel Nederland. Wanneer: september 9

en oktober. Aanmelden: niet nodig. Kosten per kind: 4,50 euro (niet-leden betalen 7,50 euro). Meer info: www.wildebuitendagen.nl

10 3 2 15

12 4

11

17 6

7 8 13 5 16 14

1

natuurbehoud

43

VAN DE VERENIGING Wilt u mee op excursie? Actief meedoen of meedenken met Natuurmonumenten? Dat kan. Dertien districtscommissies organiseren in hun regio activiteiten en bijeenkomsten voor leden van Natuurmonumenten. Hier leest u er meer over.

Jaarvergadering Flevoland: 17 september

september bij [email protected]

Wandelen in Voorsterbos

of via de Ledenservice, T (035) 655 99 11.

Na de korte ledenvergadering neemt de

buitenplaats De Colckhof

boswachter u mee in en rondom het Voor-

Zuid-Holland: 8 en 23 november

sterbos. WANNEER: zaterdag 17 september,

Ledenavond

10.30 uur (incl. lunch) WAAR: Infocentrum

District Zuid-Holland organiseert in november

Waterloopbos, Voorsterweg 36, 8316 PT

twee ledenavonden: op dinsdag 8 en woensdag

Marknesse. AANMELDEN: bij

23 november. Wilt u een van de avonden

Overijssel: 29 oktober

[email protected]

bijwonen? Op www.natuurmonumenten.nl/

Landgoed de Colckhof

dczuidholland leest u binnenkort meer over het

Districtscommissie Overijssel organiseert

thema, de locaties en tijden.

zaterdag 29 oktober een excursie naar

Drenthe: 24 september

Door NP Dwingelderveld

Excursie buitenplaats De Colckhof (Heino). Het park

In een korte algemene ledenvergadering blikt

heideschapen voor de

in Engelse landschapsstijl werd onlangs door

district Drenthe met u terug op de activiteiten en

schaapskooi ‘Achter het Zaand

Natuurmonumenten in oude luister hersteld

Drentse natuurontwikkelingen in 2010/2011 en

met zijn kronkelige paden, bomenlanen,

bespreken we de plannen en uitdagingen voor

waterpartijen en heuvels. De boswachter

2011/2012. Hierna neemt de boswachter u mee

laat u de luisterrijke plekken zien.

voor een wandeling door Nationaal Park Dwin-

WANNEER: zaterdag 29 oktober, 14 uur.

gelderveld. WANNEER: zaterdag 24 september,

VERTREK: theeschenkerij De Voorde,

13 uur. WAAR: Schaapskooi ‘Achter het Zaand’,

Den Alerdinckweg 2, Laag Zuthem.

Dwingeloo (noordelijk Dwingelderveld, aan de

AANMELDEN: uiterlijk 22 oktober bij

kant van Dwingeloo). AANMELDEN: vóór 10

Gerrit Spijker: [email protected]

Amsterdam: 1 oktober

Koningshof en omstreken

Lezing!

District Amsterdam organiseert zaterdag 1 oktober een dagexcursie naar Koningshof en de natuur van de Amsterdamse Water-

Lezing Amsterdam

leidingduinen en Zuid-Kennemerland.

Op 21 september organiseert district Amsterdam de Najaarslezing. Artis-professor Erik

WANNEER: zaterdag 1 oktober. Start: 10 uur,

de Jong vertelt enthousiast over cultuur, landschap en natuur. Wanneer: woensdag 21

vanaf Duincentrum De Zandwaaier

september, 20 uur. Waar: Muiderkerk, Linnaeusstraat 37, Amsterdam. Kosten: gratis.

(Overveen). AANMELDEN: dcamsterdam@

Aanmelden: via [email protected] of Ledenservice T (035) 655 99 11.

natuurmonumenten.nl of via de Ledenservice T (035) 655 99 11.

44

natuurbehoud

Districtscommissies Contactpersonen districtscommissies

Verenigingsraad: 12 november

Amsterdam: Jan van der Ben

dcamsterdam@natuurmonumenten. nl

Op zaterdag 12 november (11-16 uur

Wilt u de vergadering als toehoorder

in Antropia, Driebergen) vergadert de

bijwonen? Vraag dan uw toegangs-

dcdrenthe@natuurmonumenten. nl

verenigingsraad over: actualisering

bewijs aan bij: Natuurmonumenten,

Flevoland: Ed de la Chambre

Meerjarenplan, financiële meerjaren-

Postbus 9955, 1243 ZS ’s-Graveland of

[email protected]

verkenning en begroting 2012; actuali-

verenigingssecr@natuurmonumenten.

Friesland: Arnoud van de Ridder

sering doelstellingennota; evaluatie

nl. U ontvangt het bewijs en de agenda

[email protected]

cultuurhistorie; samenstelling bestuur.

een week voor de vergadering.

Gelderland: Martijn Oomkes

Drenthe: Jan Oonk

[email protected] Groningen: Erik Quene

[email protected]

Gezocht

Limburg: Ria Dielissen

[email protected] Noord-Brabant: Gerrit van den Bosch

Klankbordleden Noord-Holland

[email protected]

Denkt u graag met regelmaat mee over het werk van Natuurmonumenten

Noord-Holland: Esther de Haan

in uw provincie Noord-Holland? Maar het liefst op de momenten dat het u

[email protected]

uitkomt? Natuurmonumenten werkt samen met actieve klankbordgroepen

Overijssel: Peter Blom van Assendelft

die digitaal meedenken en meepraten. De klankbordgroep ontvangt per

[email protected]

e-mail een paar keer per jaar vragen of stellingen over natuur(behoud).

Utrecht: Nicoline Roelofs

De antwoorden helpen de betreffende districtscommissie om het overleg

[email protected]

met Natuurmonumenten goed voorbereid in te gaan. Momenteel zoekt

Zeeland: Thom van Riet

district Noord-Holland nieuwe klankbordgroepleden. Iets voor u?

[email protected]

Stuur dan uw e-mail naar [email protected].

Zuid-Holland: Eric Hüner

[email protected] Districtscommissie Noord-Holland verzorgt presentaties aan groepen en verenigingen over natuur en over het werk van Natuurmonumenten. Bent u een echte natuurkenner, heeft u ervaring met het geven van (powerpoint) presentaties en beschikt u over eigen vervoer? Uw hulp is enorm welkom! Meer informatie: Elle Groot, [email protected].

Commissieleden Amsterdam en Zuid-Holland Denkt u graag mee over natuurontwikkelingen in uw regio? En helpt u Natuurmonumenten graag verder met uw kennis en contacten? Dan is het districtscommissiewerk wellicht iets voor u. De districten Amsterdam en Zuid-Holland zoeken nieuwe dc-leden. Maak uw interesse kenbaar bij: - district Amsterdam: [email protected], of bel met Jan van de Ben, T (020) 662 23 04 - district Zuid-Holland: Eric Hüner, [email protected], T (070) 347 64 38 (voor een evenwichtige samenstelling gaat de voorkeur uit naar vrouwen die buiten de grote steden wonen)

FOTO PAUL VAN GAALEN/NATUURMONUMENTEN, GERRIT REKERS/NATUURMONUMENTEN,

Presentatietalent Noord-Holland

Meer weten over de districtscommissies? Kijk op www.natuurmonumenten.nl/dc

Vragen over excursies of uw lidmaatschap? Bel met de Ledenservice (035) 655 99 11.

Bestuursleden Cees Veerman (voorzitter) Martin Wassen (plv voorzitter/secretaris) Jan van den Belt (penningmeester) Marijke Augusteijn, Liesbeth Cremers, Jitske de Jong, Gijs ten Kate, Jos Kuijpers, Sandra Maas, Annemarie Moons, Harrie Penders, Feike Tibben

natuurbehoud

45

Natuurmonumenten

Als je van Nederland houdt De maandelijkse online Natuurbrief informeert u over de nieuwste buitenactiviteiten, natuurontwikkelingen en de leukste aanbiedingen. Abonneren (gratis) kan via www.natuurmonumenten.nl/natuurbrief.

Met Van Nature online ontvangt u tweewekelijks nieuws over Natuurmonumenten in uw inbox. Abonneren (gratis) kan via Het laatste nieuws over routes, natuurherstel,

www.natuurmonumenten.nl/vannature

standpunten, activiteiten en aanbiedingen vindt u op onze website:

www.natuurmonumenten.nl De leukste natuurvriendelijke cadeaus bestelt u eenvoudig online via

Alles over ons werk en de financiële verslaglegging:

www.natuurmonumenten.nl/shop

Volg ons op www.twitter.com/natuurmonument

.ATUURMONUMENTEN*AARVERSLAG

www.natuurmonumenten.nl/jaarverslag

Volg ons op www.facebook.com/natuurmonumenten

LEDENSERVICE

Steun Natuurmonumenten

Wilt u een mooie ervaring uit ons natuurgebied delen, gaat

Iemand lid maken

Schenken, nalaten

Vrijwilligers

Partnership

u verhuizen of heeft u vragen

Voor 22,50 euro geeft u

Wilt u met fiscaal voordeel

Wilt u meehelpen met

Natuurmonumenten

over uw lidmaatschap?

iemand een Natuurmo-

bijdragen aan de natuur?

het beheerwerk in de

bespreekt graag de moge-

Bel met de Ledenservice

numenten-lidmaatschap

Kijk op www.natuur-

natuur, met excursies of

lijkheden voor partnership

T (035) 655 99 11. Of vul het

cadeau. Meer weten?

monumenten.nl/

de administratie? Meld u

met uw bedrijf. U kunt

formulier in op www.natuur-

Kijk op www.natuur-

schenken.nalaten. Of

aan op www.natuur-

terecht bij onze collega’s

monumenten.nl/vragen.

monumenten.nl/cadeau-

bel met de Ledenservice

monumenten.nl/vrij-

van Corporate Sponsoring,

lidmaatschap

en vraag naar Martijn de

willigers of bel met

T (035) 655 92 84,

Kempenaer of Juke van Nie-

de Ledenservice,

sponsoring@natuur-

CBF-keurmerk van het Centraal

kerk: T (035) 655 99 11.

T (035) 655 99 11.

monumenten.nl

Bureau Fondsenwerving

46

natuurbehoud

Natuurmonumenten voert het

er Casp

Katja

SPIN Deze spin heet kruisspin. Zie je het kruis op zijn rug? Het spinnenweb van de kruisspin heet wielweb. Drie keer raden waarom! Meer spinnenweetjes vind je op de dauwtrappers-pagina op onze website.

WILDE BUITENDAGEN Zet je heksenhoed op, stap op je bezem en vlieg naar een Wilde Buitendag bij jou in de buurt. In één dag leer je alle kneepjes van het heksenvak. Kijk op www.wildebuitendagen.nl

Blaadjes tellen

BLAADJES RIJGEN Van herfstbladeren kun je de prachtigste slingers rijgen. Wil je weten hoe dit gaat? Kijk dan op www.natuurmonumenten.nl/

WEDSTRIJD

TEKST NIENKE DENEKAMP ILLUSTRATIE WILLEKE DE BOER FOTO GEURT BESSELINK/KINA, ECKHARD BOOT/KINA, NATUURMONUMENTEN OPLOSSING 19 BLAADJES

Hoeveel herfstblaadjes tel jij op deze bladzijde?

dauwtrappers. Daar vind je de leukste knutseltips.

WAT KRUIPT DAAR? BOODSCHAPPEN DOEN In de herfst hebben veel bosdieren het druk. Ze verzamelen noten en zaden, zodat ze genoeg eten hebben voor de hele winter. Lekkere herfsthapjes voor jezelf? Kijk op onze website.

Kijk nou, een egeltje! In de herfst eet een egel zijn buikje rond. Dan rolt hij zich op en begint hij aan een winterslaap. Een heel lieve baby-egel vind je op de website.

Maak je mooiste herfstwerkje en stuur ‘m op naar Natuurbehoud, t.a.v. C. Woerde, Postbus 9555, 1243 ZS ’s-Graveland. Wie weet win jij bovenstaand boek!

Ze zijn er weer! De nieuwe agenda’s & kalender 2012

Leuk om cadeau te geven of te krijgen Bureau agenda 2012 met mooie natuurfoto`s en boordevol leuke tips voor activiteiten. 200 x 200 mm leden € 14,95 niet leden € 16,95

Kalender 2012 maandkalender met prachtige natuurfoto`s met achterin 4 leuke gratis ansichtkaarten. 245 x 245 mm leden € 12,95 niet-leden € 14,95

€ 14,95

€ 12,95 Zakagenda 2012 hiermee kom je goed voor de dag! leuk en handig voor in je handtas. Gebonden 110 x 150 mm

€ 10,95

leden € 10,95 niet-leden € 12,95

U bestelt de artikelen tegen speciale ledenprijzen. Dat kan eenvoudig via onze website www.natuurmonumenten.nl/shop , telefonisch (gratis) 0800 0231666 of met de antwoordkaart in deze Natuurbehoud. Uiteraard vindt u alle artikelen ook in onze acht bezoekerscentra (zie p 43).

Retouradres Natuurmonumenten, Postbus 9911, 1243 ZR ’s-Graveland

herfstdecor Bulderend op de Veluwe Teken de petitie! Speurzoeken met je eigen kompas p jaar Veluwezoom: Is dit Nederland?

Recommend Documents