HERAANLEG PLEIN EILAND EN BANKENPROJECT “ZET JE!” STAD HARELBEKE Visie en doelstellingen van het project Meer en meer zet het stadsbestuur in op samenwerking met en participatie van de bewoners. Een aantal projecten (heraanleg pleinen en wegen, maar ook de grote Leiewerken en de heraanleg van de markt) hebben een grote impact op de leefwereld van de bewoners. Net daarom is het belangrijk die bewoners mee te nemen in de verschillende verhalen om op die manier niet enkel hun stem te horen, maar ook meer draagvlak te creëren. Het stadbestuur van Harelbeke koos er voor om de heraanleg van het Plein op de wijk het Eiland anders aan te pakken dan gewoonlijk. Concreet werd niet meer vertrokken een technische insteek, waarbij de (bijna kant en klare) plannen voorgelegd werden aan de bewoners, maar werden de bewoners van meet af aan betrokken. Naast participatie werd eveneens duurzaamheid naar voren geschoven als een na te streven doelstelling. Duurzaamheid werd hier op verschillende manier ingevuld: gebruik van duurzame materialen, hergebruik van materialen (in de kunstbank) en creëren van blijvende sociale relaties. VISIE PROJECT Op basis van verschillende insteken (inwoners, stadsbestuur en administratie) kwam de werkgroep tot de volgende visie op het Plein. Veiligheid en verkeerscirculatie Momenteel bestaat het plein uit vier straten en functioneert het als een rotonde. Daardoor is er geen pleingevoel en wordt de binnenruimte een saaie parking als verlengstuk van de openbare weg. Er ontstaat het gevoel dat het verkeer van overal komt. De straat langs de zijgevel van de kerk verdwijnt en wordt deel van het plein. De te lang/te breed perspectief verdwijnt ten gunste van een geborgen pleingevoel. Hierdoor verdwijnt ook de rotondecirculatie en ontstaat een gesloten plein dat aansluit bij het monumentale kerkgebouw. De rijrichting wordt onderzocht en moet passen in een globaal verkeers- en circulatieplan voor de hele buurt. De inrichting van de bestrating bestaat uit helder en open vlakwerking. Geen trappen, greppels of onderbrekingen, geen onverwachte muurtjes en moeilijk begaanbare (gevaarlijke) passages. Geen hinderlijke obstakels als bloembakken of misplaatste afsluitingen. Hoogteverschillen worden zoveel mogelijk vermeden. Parkeergelegenheid De huidige parkeercapaciteit blijft behouden. Er wordt daarbij rekening gehouden met de lokale bewoners en handelsactiviteiten.
Functie van het plein Het plein wordt momenteel gebruikt als parking, plaatsing van afvalcontainers en wordt “slechts” drie dagen van het jaar gebruikt voor de kermis en plaats voor een tent. Er zijn nauwelijks zitbanken. De petanquebaan wordt niet gebruikt, ouderen gebruiken het bushokje als publieke bank, er is geen “open ruimte” tussen de geparkeerde auto’s en circulatie voor spelende kinderen of kuierende bewoners. Het plein is alles behalve een ontmoetingsplaats in een volkse en geconcentreerde wijk. Een open straatcultuur is onbestaande. De schoolgaande kinderen ervaren het plein als deel van hun traject tussen huis en school, niet als plaats. Het plein moet weer een echte plaats van ontmoeting worden en leiden tot een opwaardering van de wijk. De inrichting moet een uitnodigende plaats zijn zodanig dat mensen –jong en oud- er spontaan naar toe gaan en er ook blijven om er gewoon te zijn en mensen te zien. Kinderen moeten er veilig kunnen spelen en bewoners moeten er ongestoord rust vinden en weten dat er ook anderen zijn die ze kunnen ontmoeten. Voor jongeren moet het een place to be zijn waar ze elkaar vinden en blijven “hangen”. Ouderen moeten er zich op hun gemak voelen. Het plein is het kloppend hart van de buurt. Maar het plein functioneert eveneens als parkeerplaats en plaats voor festiviteiten (kermis, tent etc.). Het plein kan eventueel ook een plaats voorzien die functioneert als overdekt podium of kiosk voor muziekbeleving of andere activiteiten zoals een bloemenmarkt, ruilbeurs, kinderrommelmarkt, barbecue. Duurzame materialen Het plein wordt betegeld en voorzien van meubilair, groen, lichtarmaturen en alle andere functionele inrichtingselementen. Het is belangrijk dat voor de keuze van materialen vooral vanuit duurzaamheid en gebruikscomfort wordt ontworpen. Openbare plaatsen die omwille van slechte materialen niet functioneren worden zeer snel verwaarloosd en worden in geen tijd een kanker voor de buurt. Aangename plaats en inrichting Het plein moet een heldere en eenvoudige inrichting uitstralen die vooral niet geënsceneerd mag zijn en bezoekers toelaat om ongedwongen daar te zijn en zich te bewegen. De open afgebakende gedeelten moeten geborgenheid uitstralen en situeren zich op de zonnigste plaatsen. De as van het kaartershuisje > zijgevel kerk > het portaal van de kerk lijkt hiervoor het meest aangewezen. Bewoners vinden het belangrijk om bij mooi weer spontaan te kunnen picknicken op het plein. Meubilair Momenteel zijn er nauwelijks banken en die staan er zonder visie naar context en omgeving. Bij de herinrichting worden aaneensluitende in halve ronde vaste banken geplaatst. Er wordt vooral aandacht geschonken aan het zitcomfort voor iedereen en het sculpturale. Het plein voorziet geen speelobjecten op zich, maar de banken en het plein zelf moet kinderen kunnen verleiden om te spelen. Properheid Het plein heeft weinig vuilbakken en die zitten altijd overvol omdat bewoners hun huiselijk afval dumpen in openbare vuilbakken. De aanwezigheid van glas-en andere afvalcontainers creëert veel onplaatsen, nodigt uit tot het achterlaten van zwerfvuil en geeft bovendien geluidsoverlast. Het plein moet een nette plaats worden met voldoende vuilbakken, eventuele containers worden visueel op een niet-storende manier geïntegreerd in het geheel. Groen De bestaande wilg in het midden van het plein is verwaarloosd en hindert een open uitzicht op het plein. Bovendien wordt het lommer enkel gebruikt als plaats voor containers en zwerfvuil. De heesters aan de kerk zijn oud en dichtgegroeid. Voor de
rest is er nauwelijks aanplanting van betekenis . Banken vragen wat schaduw en verspreid over het ganse plein worden hier en daar enkele bomen aangeplant. Het bordes worden herbekeken en heraangelegd. Verlichting Het plein is momenteel algemeen schraal verlicht met triestige gele lampen. Vele duistere plekken werken “onzichtbaarheid” in de hand. De nieuwe openbare verlichting is niet vanuit één centrale lichtbron maar wordt verdeeld over verschillende vrijstaande lichtarmaturen. Er wordt gekozen voor plaatselijk helder en gezellig licht. De som van de verschillende lichtbronnen verlichten het plein algemeen. De omgeving wordt overal goed zichtbaar zonder overdadige lichthinder. Kaartershuisje Het kleine kaartershuisje wordt gerenoveerd en moet volwaardig deel uit maken van het plein. Er wordt voorgesteld om de bestaande petanquebaan en de kleinere binnenruimten tussen kerk en kaartershuisje huisje tot één geborgen site te maken. Bevolking De bewoners wensen uitdrukkelijk dat alle buurtbewoners gebruik maken van het plein: kinderen en senioren, allochtonen en lokale bewoners, scholieren en jongeren, passanten en mindervaliden. RELATIE MET MISSIE, VISIE EN KERNWAARDEN STAD HARELBEKE In de missie van de stad Harelbeke staat participatie als volgt beschreven: (de stad) betrekt de inwoners bij het beleid en zorgt voor openheid van bestuur. In de visie vertaalt zich dat als: Het stadsbestuur legt de lat hoog wat betreft burgerparticipatie. Burgers worden niet alleen duidelijk en proactief geïnformeerd, ze worden ook zo vroeg mogelijk bij veranderingen betrokken. Een van de kernwaarden door de stad naar voren geschoven benadrukt ook nog eens het belang dat het bestuur én de administratie hechten aan participatie: Ambassadeurschap van de burgers en de medewerkers: burgerparticipatie wordt gestimuleerd net als de betrokkenheid van de medewerkers bij de stadsorganisatie. RELATIE MET MEERJARENPLAN 2014-2019 STAD HARELBEKE (cursieve tekst hieronder komt uit het meerjarenplan 2014-2019) beleidsdoelstelling 2: Open ruimte en ademruimte Actieplan 2.1 ontpitting en ademruimte stedelijk gebied Het stadsbestuur wil belevingsruimte creëren op plaatsen waar veel huizen bij elkaar staan. De wijk het Eiland is druk bevolkt en heeft nood aan een goed ingerichte beleefbare open ruimte. De heraanleg komt daaraan tegemoet. beleidsdoelstelling 4: (Verkeers-)veilige leefomgeving In de komende jaren willen we inzetten op de publieke ruimtes op wijkniveau. actieplan 4.1 onderhoud publieke ruimte actieplan 4.2 onderhoud wegen in functie van verkeersveiligheid actieplan 4.3 veilige functionele fiets- en wandelverbindingen Samen met de belevingswaarde van het Plein wordt ook de verkeersveiligheid en de sociale controle verbeterd. Verschillende verkeerstechnische ingrepen zorgen voor meer veiligheid voor de zachte weggebruiker en het aantrekkelijk maken van het Plein zorgt voor meer aanwezigheid van bewoners en grotere sociale controle. Onderhoud van het openbaar domein is daarbij onontbeerlijk. beleidsdoelstelling 6: Integratie van burgers en kansen kwetsbare inwoners actieplan 6.2 deelname gemeenschapsleven stimuleren actieplan 6.3 participatie lokaal beleid stimuleren In de verschillende werkgroepen werd er over gewaakt dat we ook bewoners van een andere origine betrokken. Op die manier werden hun ideeën ook effectief opgenomen
in het concept van het Plein. In het deelproject “Zet je!” (zie hieronder) wordt het kunstwerk op één van de banken gemaakt door een bewoonster van Marokkaanse afkomst. Bij de opening van het Plein en de inhuldiging van de bank voorzien we ook animatie en hapjes en drankjes aangepast aan die doelgroep. De meest kwetsbare groep (kansarmen) werd – ondanks de inspanningen – weinig tot niet bereikt in het project en leert ons dat we daar in een volgend participatietraject meer aandacht moeten aan besteden. ________________________________ Beschrijving realisatie en resultaten Begin 2011 werd kunstenaar Hans De Pelsmacker aangesteld door het schepencollege om een participatief traject met de bewoners op te zetten om samen te komen tot een concept voor een nieuw Plein. Het startschot werd gegeven op 27.02.2011 op een startbijeenkomst waarop alle bewoners van de wijk uitgenodigd waren. Tijdens twee infomomenten (10 uur en 11 uur) werd iedereen wegwijs gemaakt in de bedoeling van het stadsbestuur en de kunstenaar. 85 bewoners kwamen luisteren en stelden (al dan niet pertinente) vragen over de heraanleg en het participatietraject. De voormiddag werd niet allen afgesloten met een goed gevoel, maar ook met een lijst van namen van geïnteresseerde bewoners. In de daaropvolgende maanden kwam een groepje bewoners van wisselende samenstelling meerdere malen samen. De “harde kern” bestond uit 10 personen en daar kwamen telkens drie à vijf losse deelnemers bij. Onder leiding van Hans De Pelsmacker en Wouter Linseele werden ideeën en voorstellen verzameld via verschillende methodieken. Ondertussen betrok de kunstenaar ook de scholieren van de lagere school in de Schoolstraat, door hen tekeningen te laten maken over hoe zij hun ideale Plein zagen. Hans ging daarna aan de slag en kwam terug met een concept dat zoveel als mogelijk alles integreerde. Na wat kleine aanpassingen in de werkgroep en een voorstelling in het schepencollege werd het uiteindelijke resultaat voorgesteld aan de bewoners van de wijk op 28.05.2011 tijdens een evenement. De reacties waren overwegend positief. De enige opmerkingen (van de zelfstandigen op het Plein) konden meegenomen worden in het eindconcept. Op het eindevenement werd die zelfstandigen trouwens betrokken bij het cateringgedeelte: broodjes van de bakker, worsten van de beenhouwer, beleg van de kruidenierszaak, drank van de cafés (en een middel tegen de kater de dag erna van de apotheker ☺). Het eindresultaat werd doorgestuurd naar een technisch bureau dat een plan opmaakte dat voor meer dan 90 % het concept van de bewoners volgde. Het technisch plan had dan ook een groot draagvlak van de bewoners van het Plein. In maart 2013 gingen de nutswerken van start en eind augustus startte effectief de heraanleg van het Plein. Ondertussen werd het deelproject “Zet je!” op gang getrokken. Een van de blikvangers op het vernieuwde Plein wordt een zitbank bestaande uit verschillende onderdelen. De kunstenaar nam het grondplan van de wijk en gebruikte de omtrek van de wijkblokken rond het plein als vorm voor de onderdelen. Een groepje van een achttal bewoners staat nu in voor het afwerken van de bovenkant van de bank. Elke bewoner gebruikt daarvoor een verschillende grondstof (glas, brons, keramiek, natuursteen …). De kunstenaar zorgt voor begeleiding en natuurlijk ook voor een
samenhang in het geheel. De bewoners steken effectief zelf de handen uit de mouwen en bouwen letterlijk mee aan hun eigen leefomgeving. Het enthousiasme van de groep is blijkbaar opgevallen, want het project “Zet je!” werd, na een helse promotieweek (met medewerking van Herr Seele), de winnaar van het West-Vlaamse luik van de “Goed gezien”-campagne van Radio 2 en de Koning Boudewijnstichting. Ondertussen staan ook de opnames voor “Iedereen beroemd” van tv-zender één gepland (06.01.2014). in het voorjaar 2014 wordt de heraanleg van het Plein gefinaliseerd, net als de zesdelige bank van de bewoners. Dat gebeurt met een feestweekend (waarvan de datum nog niet vast staat) waarop opnieuw alle wijkbewoners welkom zijn.
Ervaringen project Het traject dat werd doorlopen met de bewoners van de Eilandwijk is het eerste participatietraject die naam waardig in Harelbeke. Van de 85 bewoners die naar het infomoment kwamen bleven er toch een tiental over die zich effectief engageerden in de uitwerking van het concept op de bijeenkomsten van de werkgroep en acht bewoners werken effectief mee aan de zesdelige zitbank. Het evenement waarop het concept aan de wijk werd voorgesteld werd bijgewoond door een 300-tal bewoners. Daar kreeg het concept een groot draagvlak. Het deelproject “Zet je!” zorgde in de wijk, maar ook ver daarbuiten, voor een boost! Iedereen was bezig met stemmen ronselen en de sfeer in de groep was opperbest. Het leidde ondertussen tot vriendschapsbanden tussen mensen die elkaar daarvoor niet of nauwelijks kenden. do’s - Zorg voor de start van het participatietraject voor een politiek draagvlak in het schepencollege. Als er op dat vlak al geen geloof is in de slaagkansen, stop je er beter mee. - Betrek de bewoners zo vroeg mogelijk en liefst nog voor er al iets op papier staat. Op die manier kan je effectief vertrekken van de insteken van de bewoners zelf. - Maak van in het begin duidelijk wat de grenzen zijn van het participatietraject: waar kunnen de bewoners invloed op uitoefenen en waarop niet? Op die manier worden geen valse verwachtingen gecreëerd en krijg je geen ontgoochelde bewoners. - Maak als politicus of ambtenaar geen loze beloftes. Als je zegt dat je iets kan/wil doen, doe dat dan ook! In het andere geval haken mensen onmiddellijk af. - Voorzie begeleiding op inhoudelijk en procesvlak. De kunstenaar is expert op zijn domein en moet die expertise daar inzetten waar ze voor dienst (ontwerp van het Plein en begeleiding zesdelige kunstbank). De begeleidende ambtenaar zet zich in op het vlak van procesbegeleiding. - Blijf gedurende het gehele traject communiceren, ook tijdens de momenten waarop er voor de buitenwereld blijkbaar niets gebeurt. Ook het werk achter de schermen zichtbaar maken zorgt ervoor dat je de band met de bewoners onderhoudt en dat mensen niet afhaken. - Zorg voor een combinatie van online en face-to-face communicatie. Groepsdynamiek is belangrijk in participatietrajecten. Geregelde bijeenkomsten zijn dan ook een must. Algemene online communicatie (via de stadswebsite), maar vooral de Facebookpagina van “Zet je!” is van onschatbare waarde om de band te onderhouden. - Zorg ervoor dat de bijeenkomsten en vergaderingen ook leuk zijn. Mensen komen tijdens hun vrije tijd meewerken aan een project van algemeen belang en dat moet je honoreren.
- Zorg als ambtenaar ervoor dat je steeds bereikbaar en aanspreekbaar bent. Niets is ambtetanter als bewoner als je met vragen blijft zitten. dont’s - Blijf je niet afvragen of je wel een representatieve groep bewoners bereikt. Dat lukt meer dan waarschijnlijk toch niet. Maar … daarom moet je de pogingen niet stoppen. - Beperk de groep niet, maar hou open vergaderingen. Zorg ervoor dat mensen tijdens de loop van het traject steeds kunnen instappen. - Las geen communicatiestiltes in, want zo vergroot je de kans op afhakers. - Hou niet star vast aan de eigen planning (dat hou je trouwens nooit vol) en speel in op opportuniteiten (zoals de campagne “Goed gezien” en het aanbod om te komen filmen van “Iedereen beroemd”). - Luister effectief naar de inbreng van de bewoners en ga met dat materiaal aan de slag. Creëer geen eenrichtingsverkeer.
Besluit Het besluit van dit alles kan niets anders zijn dat dat de stad Harelbeke de nieuw ingeslagen weg meer dan ooit vastberaden verder volgt. Participatie van de inwoners om hen op die manier mee te laten nadenken en mee te laten bouwen aan hun eigen leefomgeving is een blijver. De resultaten van het project op de wijk het Eiland hebben er ondertussen toe geleid dat ook de heraanleg van andere pleinen (zoals de Zandberg) op een gelijkaardige manier zullen worden aangepakt.
Wouter Linseele, departementshoofd communicatie
[email protected] 0471 921 999 Alain Top, burgemeester Stad Harelbeke
[email protected] 0479 632 608 Bedrijven die hieraan hebben meegewerkt (naam en coördinaten projectleider) Heraanleg Plein: Infrax, Belgacom, de Watergroep en wegenbouw Ockier (Kuurne) Bank “Zet je”: wegenbouw Ockier (Kuurne) en WM Beton (Deerlijk) Andere (naam en coördinaten projectleider): kunstenaar Hans De pelsmacker
[email protected] 0478 745 856
