HELP! MIJN BATTERIJEN LOPEN LEEG

HELP! MIJN BATTERIJEN LOPEN LEEG EEN BURN-OUT KRIJG JE NIET ALLEEN KIES VOOR JE TALENT

LUK DEWULF GUIDO VANGRONSVELD

INHOUD

Inleiding

D/2012/45/377 - ISBN 978 90 209 7940 4 – NUR 808

7

1 Over burn-out

11

2 Een talentenbril gericht op het leeglopen van batterijen

21

3 Het individuele perspectief: een relationele kijk op het proces van krachtig werken tot aan een burn-out

49

Vormgeving cover: Peer De Maeyer Vormgeving binnenwerk: Wendy De Haes

A Als loslaten niet meer mogelijk wordt: een relationele

© Luk Dewulf, Guido Vangronsveld en Uitgeverij Lannoo nv Tielt, 2012

B Loyaal aan iedereen, maar niet aan mezelf:

dynamiek Uitgeverij LannooCampus maakt deel uit van Lannoo Uitgeverij, de

een bijzondere relationele dynamiek

53 75

boeken- en multimediadivisie van Uitgeverij Lannoo nv.

4 Je krijgt het niet zonder de anderen

83

Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag verveelvoudigd worden en/of

5 Het kan ook anders. Tien aanbevelingen voor individuen

openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie,

en organisaties in het omgaan met energieverlies

microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder

en burn-out

111

Over de auteurs

131

Eindnoten

133

voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgeverij LannooCampus Erasme Ruelensvest 179 bus 101 3001 Leuven België www.lannoocampus.com

INLEIDING

7

Veel mensen spreken ons aan met de vraag hoe het komt dat wij een boek schrijven over burn-out en daling van energie voor je werk. Ze snappen het niet goed: twee professionals die in hun werk gedreven zijn door talent, sterktes en waarderend kijken naar mensen en organisaties. Wat hebben zij met burn-out te maken? En toch is de aanleiding voor dit boek erg eenvoudig te begrijpen. Net zoals veel professionals hebben wij in onze loopbaan hoogteen dieptepunten gekend. Doordat we als auteurs ook in ons vak de afgelopen jaren steeds intensiever zijn gaan samenwerken, hebben we ook ons eigen zoeken gedeeld. We hebben allebei – op een ander moment in onze loopbaan – een erg moeilijke periode meegemaakt die ons deed bungelen aan de rand van een burn-out en van onze organisatie ... Door onze veelvuldige professionele contacten en de daarin opgebouwde vriendschap zijn we elkaar gaan steunen in die moeilijke momenten. Doordat we niet in dezelfde organisatie werken, was het voor ons makkelijk om in gesprekken de nodige mentale afstand te nemen van onze organisaties. En op een of andere manier was die ondersteuning zo sterk dat we beiden weer helemaal in onze kracht kwamen. Deze ervaringen maakten ons nieuwsgierig naar het fenomeen burn-out. En hoe mensen een plotsklapse, hevige daling van de motivatie en energie voor het werk kunnen ervaren. We kwamen het

ook tegen in ons werk. Als adviseur en systeemtherapeut werkt Gui-

lies, gaan twijfelen aan hun eigen kunnen en niet de kracht en de

do met vraagstukken in grote organisaties in de zorgsector. Hij zag

zelfsturing kunnen opbrengen om er iets aan te doen.

er mensen, vaak in hoge posities, die helemaal uitgeblust waren. Of We willen individuen helpen om de dynamiek te herkennen waarin

maal uitgeput en uitgeblust van werden. Luk kreeg na het schrijven

ze terecht zijn gekomen. Om weer de weg te vinden naar eigen ta-

van zijn boek Ik kies voor mijn talent steeds meer cliënten die ofwel

lent, naar zelfsturing en arbeidsvreugde. Dit boek is niet alleen be-

een burn-out hadden of er sterk tegen aanleunden.

doeld voor mensen die effectief kampen met een burn-out. Het zal met name herkenbaar zijn voor iedereen die het wel eens moeilijk

Groot was onze verwondering dat we steeds meer inzicht kregen in

heeft in zijn job. Die worstelt met de druk die steeds hoger wordt in

het mechanisme dat mensen naar een burn-out toe brengt en ze

organisaties. Die het gevoel heeft om soms de controle te verliezen.

er weer uithaalt. Dat bracht Luk ertoe om een afspraak te maken

Die energie voelt dalen en twijfelt aan zijn eigen competentie.

met Stijn Vanheule van de vakgroep Psychoanalyse van de Universiteit Gent. Stijn Vanheule is expert op het gebied van burn-out en

We willen organisaties inzicht geven in de ingewikkelde processen

auteur van diverse wetenschappelijke artikelen over burn-out. Het

en systeemdynamieken die ertoe leiden dat steeds meer mensen

is vooral zijn psychodynamische benadering die onze aandacht trok.

het moeilijk krijgen. We willen hen ook handvatten en kapstokken

Bij het horen van de praktijkverhalen was ook hij verbaasd. En dat

aanreiken om hierin met de nodige wijsheid verantwoordelijkheid te

kwam omdat hij in zijn eigen onderzoek van de afgelopen jaren en

nemen.

in verschillende publicaties de theoretische onderbouwing van die dynamiek zorgvuldig heeft beschreven.

Verder willen we ook hulpverleners, personeelswerkers en coaches een aanpak aanreiken voor de professionele begeleiding van men-

Dat leidde vervolgens tot het bestuderen van de literatuur en het

sen die zich in een risicozone of in een burn-out bevinden.

achterliggende onderzoek. En zo kwam geleidelijk het voornemen tot stand om hierover een boek te schrijven. Met dit boek richten we

Wie dit boek leest, zal tot de conclusie komen dat je als organisatie

ons zowel tot individuen als organisaties. Het is een praktijkboek

nooit meer kunt zeggen dat iemand met een burn-out thuis zit zon-

waarin energieverlies en burn-out worden benaderd vanuit een ta-

der daarin zelf een gedeelde verantwoordelijkheid te nemen. En dat

lent- en systemisch perspectief, aan de hand van levensechte voor-

je als individu, hoezeer je ook in de klem zit, nooit kunt wachten tot

beelden uit onze praktijk.

je organisatie, collega, klant of leidinggevende verandert. Want uit een burn-out stappen is een keuze. Het is kiezen voor je toekomst.

De kernboodschap van dit boek is dat een burn-out geen individueel,

Het is kiezen voor je talent.

maar een relationeel vraagstuk is. Dat het gaat om een dynamiek waarin mensen zich steeds minder gezien voelen in hun talent. Dat

In hoofdstuk 1 beschrijven we wat een burn-out is. Hoe je een burn-

ze gaan vechten voor erkenning en waardering die er in veel geval-

out kunt herkennen. Wie meer risico loopt op een burn-out en wie

len niet komt. En daardoor steeds meer last krijgen van energiever-

minder. We beschrijven ook het verschil met een depressie.

9

INLEIDING

HELP! MIJN BATTERIJEN LOPEN LEEG

8

mensen die vochten tegen het systeem en de macht tot ze er hele-

In hoofdstuk 2 kijken we naar het dalen van energie voor het werk vanuit het perspectief van talent. We beantwoorden vragen als: Wat is talent? Wat zijn hefboomvaardigheden? Wat doe je met datgene waar je niet goed in bent? En we beschrijven hoe de context waarin je functioneert grote invloed heeft op het welbevinden en beschik10

baar hebben van energie voor het werk. Vervolgens gaan we in op


het belang van relaties en gezien worden in je talent. In hoofdstuk 3 beschrijven we de dynamiek die mensen leidt naar een burn-out, zowel vanuit het perspectief van het individu als van de organisatie. We beschrijven ook de uitweg uit deze dynamiek. In hoofdstuk 4 kijken we naar een burn-out vanuit een systeemperspectief. Hoe een conflicterende relatie die leidt tot burn-out het grotere systeem kan besmetten. En hoe een circulaire kijk hierop inzicht geef in een uitweg uit verlammende situaties. In hoofdstuk 5 ten slotte, formuleren we tien aanbevelingen voor individuen en organisaties voor het omgaan met energieverlies en burn-out.

1 OVER BURN-OUT

HOOFDSTUK 1

OVER BURN-OUT 13

INLEIDING

Burn-out is een negatieve, aanhoudende gemoedstoestand die verband houdt met het werk, die voorkomt bij ‘normale’ individuen en die gekenmerkt wordt door uitputting, een gevoel van onbekwaamheid, demotivatie en disfunctioneel gedrag op het werk.

De afgelopen jaren nam de druk op werknemers steeds meer toe. De economische recessies, de onzekerheid over het behouden van werk, de druk van aandeelhouders (niet om winst te maken, maar om ieder jaar een constante groei in winst te kunnen publiceren), maken het steeds moeilijker om het evenwicht tussen werk en privé in balans te houden. Tegelijkertijd is er een verschuiving in het denken over de rol van het werk in ons leven. Niet alleen de nieuwe generaties jongeren geven aan dat het evenwicht tussen werk en privé erg belangrijk is. In een recent verschenen artikel in de Franse krant Le Monde over een Frans onderzoek blijkt dat 70 procent van de Fransen ‘het evenwicht tussen werk en privé’ noemt als allerbelangrijkste overweging bij het beoordelen van een werkgever. Steeds meer mensen krijgen het moeilijk en komen in de buurt van een burn-out. Cijfers voor de gehele beroepsbevolking hierover zijn moeilijk te vinden. Volgens gegevens van de Nederlandse overheid rond de eeuwwisseling, hebben 12 procent van alle doktersbezoeken te maken met stressklachten. Dertigduizend mensen per jaar worden ziek en krijgen een ziekte-uitkering. 10 procent van de Nederlandse beroepsbevolking heeft last van burn-outziekteverschijnselen. Volgens het Nederlandse kenniscentrum ‘Burn-out en stress’ blijven een groot aantal werknemers met burn-outverschijnselen aan het werk.

Een definitie

men van burn-out over beroepen heen. In een studie in opdracht van

In de literatuur vinden we veel verschillende definities van een burn-

de Belgische overheid stellen de onderzoekers vast dat bijna 1 pro-

out. In het kader van dit boek hebben we gekozen voor de definitie

cent van de huisbezoeken bij Belgische artsen te maken heeft met

van Schaufeli en Enzmann (1998)4: ‘Burn-out is een negatieve, aan-

burn-out. Ze verwijzen daarbij naar het grote contrast tussen deze

houdende gemoedstoestand die verband houdt met het werk, die

cijfers en de zelfrapportage in vragenlijsten, waarbij 30 à 40 procent

voorkomt bij “normale” individuen en die gekenmerkt wordt door

van de respondenten aangeeft dat ze kampen met verschijnselen die

uitputting, een gevoel van onbekwaamheid, demotivatie en disfunc-

gerelateerd zijn aan burn-out (Hansez e.a., 2010)1. Blijkbaar vinden

tioneel gedrag op het werk. Deze gemoedstoestand blijft vaak lange

heel veel mensen niet de weg naar de hulpverlening. Waarschijnlijk

tijd verborgen voor de werknemer en vloeit voort uit het onevenwicht

blijven enkele honderdduizenden Nederlanders en Vlamingen in hun

tussen de intenties en de realiteit op het werk. Vaak houden de werk-

organisaties actief terwijl ze lijden onder de last van een burn-out.

nemers deze gemoedstoestand in stand door copingstrategieën.’

In dit hoofdstuk staan we stil bij wat een burn-out is, wie meer of

Symptomen

minder het risico op een burn-out loopt en wat het verschil is met

Wanneer het gaat over de symptomen van een burn-out komt Van-

aanverwante begrippen, zoals stress en depressie.

heule (Vanheule, 2001; zie ook Maslach & Jackson, 19865) tot een groepering van de symptomen van een burn-out in drie dimensies: > Een gevoel van uitputting. Je voelt je leeg, moe en aan het einde

WAT IS EEN BURN-OUT?

van je mogelijkheden. Je hebt het gevoel dat je het werk niet langer aankunt.

Freudenberger (19742; zie ook Vanheule, 20013) was de eerste die

> De ander onpersoonlijk behandelen. Vroeger kon je je steeds

het fenomeen burn-out beschreef. Hij stelde vast dat veel hulpver-

goed inleven in andere personen. Nu is dit niet langer het geval.

leners emotioneel uitgeput raakten en hun motivatie en toewijding

Je hebt de neiging om de ander als mens te negeren en je werk

verloren in het werken met vaak veeleisende patiënten. Hij koos de

op de automatische piloot uit te voeren.

term ‘burn-out’ omdat die verwijst naar een proces waarbij een per-

> Je niet langer bekwaam voelen. Je voelt je schuldig omdat je niet

soon eerst in vuur en vlam staat voor een job, waarna vervolgens de

langer de kwaliteit van vroeger kunt leveren. Je twijfelt sterk aan

vlam op een lager pitje gaat branden, om ten slotte bijna helemaal

jezelf.

te doven. Hansez e.a. (2010) (zie tabel) spreken eerder over uitingen van burnout dan over symptomen, omdat veel van die uitingen zowel de symptomen als de gevolgen ervan omvatten.

15

OVER BURN-OUT


14

Ook in België zijn er weinig onderzoeksgegevens over het voorko-

Cognitief

Fysiek – Asthenie of krachteloosheid – Slaapstoornissen 16

– Daling van energie

– Daling van het controlegevoel – Daling van het competentiegevoel – Lagere motivatie

Gedragsmatig – Attitudeverandering ten opzichte van

> Als je resultaten in het werk ziet als een gevolg van je eigen prestaties en dat erg belangrijk vindt. Want dan is je identiteitsge-

distantiëring, af-

voel erg afhankelijk van de effecten die je zelf bewerkstelligt in je

– Frustratie – Angst

– Zich afzonderen

beeld hartklop-

– Prikkelbaarheid

– Lagere performan-

pingen, maag- en

– Lagere zelfwaarde-

standelijkheid)

tie – Absenteïsme van

benauwdheid op de

– Lager idealisme

kortere of langere

borst)

– Lagere concentra-

duur

tie

leven. Want dan wordt falen in het werk een synoniem van persoonlijk falen.

onverschilligheid,

klachten (bijvoor-

ring

> Als je je job beschouwt als de enige bron van bevrediging in je

anderen (cynisme,

tieve en functionele

darmklachten,

> Als je job een erg centrale rol inneemt in je leven.

– Agressiviteit

werk (‘Ik ben wat ik presteer’). > Als je een grote idealist bent die op een bepaald ogenblik geconfronteerd wordt met het feit dat resultaten niet overeenstemmen met het beeld dat je er vooraf van had. > Als je in je job en op het werk een manier zoekt om je te wreken op kritieke vroegere ervaringen (bijvoorbeeld wat je meemaakte in je jeugd of een ontslag in een vorige job). > Als je het idee hebt dat je alleen geliefd bent vanwege je presta-

– Slechter geheugen

ties. Want dan kan het gebeuren dat je andere mensen probeert

– Depressieve stem-

te behagen.

ming – Dualiteit: de job verlaten of blijven

Naast elementen die te maken hebben met de persoon zelf, noemt Vanheule nog twee elementen die te maken hebben met meer algemene tendensen: 1 Er is een algemene tendens in onze maatschappij om het werk steeds meer te zien als een bron voor zelfrealisatie. Deze druk

WELKE FACTOREN VERHOGEN OF VERLAGEN DE KANS OP EEN BURN-OUT?

vergroot de kans op ontgoocheling als iemand tot de vaststelling komt dat een job niet die gewenste voldoening oplevert. 2 Er is een algemene tendens in organisaties om de werkomge-

In de literatuur over burn-out worden verschillende factoren be-

ving van mensen te beheersen en te bepalen, vanuit een streven

schreven die het risico verhogen of verlagen om in een burn-out te-

naar kwaliteit en efficiëntie. Dit leidt tot steeds meer sturing op

recht te komen (zie onder andere Vanheule, 2001).

het functioneren van medewerkers en hoe ze hun jobs inrichten. Die sturing vindt plaats vanuit een geloof in en een streven naar

Factoren die leiden tot een hoger risico

controleerbaarheid. Het vergroot de druk op mensen en verkleint

Je loopt als persoon een hoger risico om in een burn-out terecht te

de ruimte om zelf invulling te geven aan het werk.

komen:

17

OVER BURN-OUT


– Neurovegeta-

en Affectief

Factoren die het risico verlagen

werk en thuis voelt. De bron van het energieverlies ligt echter in de

Gelukkig zijn er ook factoren die het risico verlagen:

eerste plaats in het werk. Het is best mogelijk dat iemand op andere

> Als je sociale steun ervaart op het werk. Je kunt bij collega’s te-

levensgebieden veel energie ervaart. Maar zoals hierboven aange-

recht op het werk. Het wordt gezien dat je het lastig hebt. > Als je over de last van het werk kunt praten met andere mensen. 18

iemands leven een erg grote plaats inneemt.

Dat kunnen vrienden, familieleden, kennissen of collega’s uit andere organisaties zijn. > Als je erin slaagt om je werk en je privéleven te scheiden met behulp van strikte regels. Soms helpt het als een partner je helpt bij de overgang maken tussen werk en privé; die grenzen stelt als het werk te veel aandacht gaat vragen. > Als je een manier vindt om je woede en je agressie te kanaliseren. Dat kan op verschillende manieren, onder andere door sport, recreatie, relaxatie, mindfulness … > Als je parttime kunt werken.

WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN EEN BURN-OUT EN EEN DEPRESSIE? Vaak vragen mensen zich af of ze bij langdurig energieverlies last hebben van een burn-out of van een depressie. Een depressie is een stemmingsstoornis waarbij iemand zich ongelukkig gaat voelen, zijn interesse voelt verminderen en minder levenslustig wordt. Dit gevoel strekt zich uit over alle facetten van het leven. Bij een ernstige depressie kunnen ook zelfmoordgedachten ontstaan. En iemand met een burn-out kan ook afglijden in de richting van een depressie als er niet tijdig een nieuw perspectief ontstaat. Een burn-out is een energiestoornis die ontstaat in en rond het werk. En die natuurlijk ook gevolgen heeft voor hoe iemand zich buiten het

19

Dit boek hebben we niet geschreven voor mensen die een depressie hebben. Als je hierover twijfels hebt, verwijzen we je naar gespecialiseerde hulp.

OVER BURN-OUT


geven, is de impact van zo’n energieverlies groter als het werk in

HELP! MIJN BATTERIJEN LOPEN LEEG

Recommend Documents