Deze voorjaarsuitgave van HeerlijkHeden opent met een serie schitterende foto’s van Heemstede uit de jaren twintig en dertig, afkomstig uit een collectie glasnegatieven van de gemeente. Oud-Heemsteedse Lyda Woelders groeide op in de Landzichtlaan en neemt de lezer in haar levendig beschreven jeugdherinneringen onder andere mee terug naar het badhuis, de zwemvijver in Groenendaal, de Bosch en Hovenschool en de kerk in de Koediefslaan. Enkel de school is er nog. In het kader van het Jaar van de Buitenplaatsen deden we naspeuringen naar de verdwenen Bennebroekse buitenplaats Bosch en Berg, eigendom van de vermogende familie De Clerq. Het Wapen van Heemstede aan het Wilhelminaplein was in de 17e eeuw al een herberg. In 1991 veranderde de naam in Pandahof, werd het oude interieur gesloopt en gelijk ook de neergang ingeluid. Het pand staat sinds 2007 leeg en drukt een steeds treuriger stempel op het historische plein. We blikken terug op meer dan driehonderd jaar geschiedenis. Verder in dit nummer onder meer een bijdrage over de voorloper van de huidige Bavokerk aan de westzijde van de Herenweg en uitnodigingen voor vier interessante excursies, de voorjaarsbijeenkomst van de HVHB en diverse exposities. Op de geheel vernieuwde website www.hv-hb.nl vindt u alle actuele informatie en nog veel meer.
HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek
www.hv-hb.nl
HeerlijkHeden Tijdschrift over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek
Jaargang 39 – voorjaar 2012 – nummer
152
Prijs C 4,95
Heemstede in beeld Levina de Clercq en haar Bennebroekse buitenplaats Opgroeien in Heemstede De Heemsteedse katholieken, Berkenrode en de Sint Bavo Het Wapen van Heemstede, eertijds het schoutenhuis Veertig jaar Burghave De familie Baruch, de Heemsteedse joden en de Holocaust
Inhoud
Heemstede in beeld, collectie glasnegatieven 1928-1934 3 Klaartje Pompe
Levina de Clercq en haar Bennebroekse buitenplaats
8
Anja Kroon
Opgroeien in Heemstede, Herinneringen aan de jaren dertig en veertig 15 Marloes van Buuren
De Heemsteedse katholieken, Berkenrode en de Sint Bavo
22
Het Wapen van Heemstede, eertijds het schoutenhuis
27
Veertig jaar Burghave
36
De familie Baruch, de Heemsteedse joden en de Holocaust; een vervolg
38
Reacties van lezers en aanwinsten collectie HVHB
40
Ellen Kerkvliet
Theo Koetsier en Cees Peper
Ellen Kerkvliet
Wim de Wagt
Van het bestuur Excursies in mei, juni, juli en augustus Interessant in de regio Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst Jaarverslag 2011 Heerlijkheden in de Volkskrant Website www.hv-hb.nl volledig vernieuwd
42 44 45 46 49 50
Met trots presenteren wij uiterlijk half mei onze geheel vernieuwde website. Lees alle informatie op pagina 50 en kijk natuurlijk op www.hv-hb.nl. Jaarprogramma 2012 12 mei 31 mei 14 juni 12 juli 8 september 4 augustus oktober 22 november
Rondleiding op Hageveld, 10.30 u Voorjaarsbijeenkomst, raadhuis Heemstede, 20.00 u Tevens opening ‘buitenplaatsenjaar Heemstede 2012’ Rondwandeling 19e-eeuws Haarlem, 10,30 u Excursie Akerendam, Beverwijk, 10.30 u Open Monumentendag, thema: Groen van toen Wandeling rondom het Huis te Bennebroek Excursie Archeologisch Museum Haarlem Najaarsbijeenkomst, Trefpunt Bennebroek, 20.00 u
heerlijkheden voorjaar 2012 |
Bestuur Jaap Verschoor, voorzitter Gerard Bettink, secretaris Ton Bruseker, penningmeester en ledenadministratie Marijke Meyer-Wijnaendts, karakterbehoud Marc de Bruijn, marketing en PR Gerry Weijers-van Vugt, evenementencommissie Marloes van Buuren, redactie HeerlijkHeden Secretariaat Gerard Bettink Van Merlenlaan 40 2101 GE Heemstede 023 528 47 41
[email protected] Ledenadministratie en abonnementen Ton Bruseker Hagenduin 52 2104 AT Heemstede 023 528 55 25
[email protected] Redactie HeerlijkHeden Marloes van Buuren (eindredactie) Frans Harm Ellen Kerkvliet-van Holk Anja Kroon-van Helden Cees Peper Klaartje Pompe Redactieadres M.L.C. van Buuren Richard Holplein 10 2102 EP Heemstede 023 529 07 56
[email protected] Werkgroep karakterbehoud Michel Bakker Jan Elissen Daan Kerkvliet Hans Luiten Martin Pulleman Marijke Meyer-Wijnaendts Maarten van Voorst van Beest Evenementencommissie Joke Dondorp Marijke van Donge-Last Theo Jonckbloedt Tineke Mascini-Maartense Gerry Weijers-van Vugt Historische informatie J.L.P.M. Krol Johannes Verhulstlaan 26 2102 XT Heemstede 023 528 29 77
[email protected] Website www.hv-hb.nl webmaster: Alexander Koopman
[email protected] Vormgeving HeerlijkHeden Peter Verwey Grafische Produkties bv, Heemstede Drukwerk HeerlijkHeden Ten Brink, Meppel
| heerlijkheden voorjaar 2012
Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Doelstelling en activiteiten Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van karakteristieke elementen in beide gemeenten. Lidmaatschap en abonnementen Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie of via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, tenzij u schriftelijk opzegt vóór 1 november. De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven), na ontvangst van een acceptgiro over te maken op banknummer 27 35 06 ten name van penningmeester HVHB, Heemstede. Buitenlandse leden die zich nieuw aanmelden betalen een toeslag vanwege de hogere verzendkosten. HeerlijkHeden HeerlijkHeden verschijnt vier maal per jaar. De naam van het tijdschrift verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, die in de voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer stonden. De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Het silhouet achterop de omslag geeft van links naar rechts een aantal gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer.
Heemstede in beeld: collectie glasnegatieven 1928-1934
Klaartje Pompe
In 2010 is het Noord-Hollands Archief gestart met het digitaliseren van een prachtige collectie glasnegatieven van Heemstede uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. In de komende nummers van HeerlijkHeden laten we er telkens een aantal zien.
D
e archieven en beeld- en bibliotheekcollecties van de gemeente Heemstede worden beheerd door het Noord-Hollands Archief. Bezoekers kunnen op de studiezaal in de Janskerk te Haarlem de historische sensatie beleven van het zelf onderzoek doen in originele archiefstukken en beeldmateriaal, maar heel veel informatie is na
digitalisering online raadpleegbaar en in kopie te bestellen via www.noordhollandsarchief.nl en www.beeldbank. noord-hollandsarchief.nl. Op de online Beeldbank zijn duizenden foto’s, prenten, kaarten en plattegronden van Heemstede en Bennebroek te vinden. Een jaar geleden is het Noord-Hollands Archief gestart met het digitaliseren van
6 juni 1930, vogelvluchtfoto vanaf de watertoren. Rechts de Valkenburgkerk en links de Oude Kerk. Links ligt de Cloosterweg en haaks daarop de Drieherenlaan met aan weerskanten huizen. Rechts op de foto zie je nog net de kruising van de Heemsteedse Dreef met het stuk van de Camplaan vanaf het Raadhuisplein en links omhoog de Heemsteedse Dreef tot het Valkenburgplein. Vandaar kijk je recht de Molenlaan in. Bij inzoomen op een beeldscherm zijn op de achtergrond de Belvédère en de katholieke kerk van Vogelenzang te zien.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
heemstede in beeld: collectie g lasnegatieven 1928-1934
Pag 5 boven:
Juli 1928, het Raadhuisplein (vergelijk ook de ontwerptekening van de tuinaanleg bij de bouw van het raadhuis in 1906-1907). Links kijk je de Valkenburgerlaan in, rechts ligt aan het eind van de zichtlijn het oude raadhuis, Overlaan. De trambaan gaat de Valkenburgerlaan in. Het verkeersbord leidt voertuigen de rechterweg op; linksaf is het verboden voor ‘rijwielen, motorvoertuigen en andere voertuigen’. De kleine huizen links zijn onbewoonbaar verklaard; een enkele is nog bewoond. De huisjes die velen al jaren een doorn in het oog waren tegenover het fraaie raadhuis werden pas gesloopt toen hier in 1934 de huizen Raadhuisplein 10-28 gebouwd werden.
de prachtige collectie glasnegatieven van Heemstede. De glasnegatieven zijn bijzonder omdat ze na conservering en digitalisering een haarscherp beeld geven van Heemstede in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. In het verleden zijn wel foto’s gemaakt van deze glasnegatieven maar die zijn of in een minder hoge kwaliteit dan nu mogelijk is afgedrukt of niet meer aanwezig. Jos Fielmich, fotograaf van het NoordHollands Archief, heeft met veel vakkennis en digitale restauratietechniek van de glasnegatieven haarscherpe digitale afbeeldingen gemaakt. Digitaal is het dankzij de hoogwaardige opname mogelijk details op een foto te bekijken. In totaal gaat het om 368 glasnegatieven die een prachtig beeld geven van Heemstede zoals we het grotendeels niet meer kennen. Huizen en wegen zijn herkenbaar maar in tachtig tot negentig jaar is veel veranderd. De meeste opnames zijn uit de periode 1928-1934, jaren waarin Heemstede onherroepelijk veranderde van dorp van bloembollen telers en blekers tot forensengemeente.
Bevolking van Heemstede 1906 6.500 1920 10.483 14.020 1930 1931 14.417 1932 14.860 1933 15.779 1934 16.407 1935 17.097 1936 17.870 1937 18.660 1938 19.259 Gelukkig is een toegang op de collectie gevonden, waarmee van het merendeel van de beelden datum en locatie duidelijk is. De hele collectie zal in april 2012 op de Beeldbank van het NoordHollands Archief te vinden zijn waarbij aanvullende gegevens en verhalen welkom zijn.
| heerlijkheden voorjaar 2012
Diverse fotografen Over de herkomst van deze glasnegatievencollectie is weinig bekend. Heemstede heeft een fotocollectie uit de periode 1900-1980.De vroegere archivaris van Heemstede, R.H.A. van Bruggen, weet zich te herinneren dat al bij zijn aantreden in 1951 de kist met kwetsbare inhoud er stond. In het archief van de gemeente is terug te vinden dat de gemeente al vanaf 1928 een ‘fotografisch archief’ had. Doel van het fotoarchief was blijkens een persbericht ‘dat alles wat in het beeld der gemeente wordt veranderd op de gevoelige plaat wordt vastgelegd.’ Geconstateerd werd dat de veranderingen in het straatbeeld al 25 à 30 jaar geleden waren begonnen en dat er dus gaten in de fotocollectie zouden zitten. Wel deed men een oproep aan particulieren om zelf bij te dragen aan de documentatie van de gemeente ‘om mooi materiaal van oud-Heemstede voor het nageslacht te bewaren’. Voor uitbreiding van het fotoarchief had de gemeente jaarlijks f 300,- over, voor die tijd een behoorlijk ruim bedrag. Welke fotografen hebben dit fotoarchief aangelegd? Een van hen was in ieder geval M. Germans jr., fotograaf te Heemstede. Zijn naam komt in de rekeningen bij de post archief en fotoleveringen steeds voor. Maurits Hendrik Germans, geboren in 1900, woonde vanaf 1921 met zijn ouders en zussen in de Landzichtlaan 27. Wanneer we de serie glasnegatieven bekijken is het aantrekkelijk voor te stellen hoe deze jonge fotograaf reportages maakte van het oude, bijna verdwenen dorp met vervallen huisjes en boerderijtjes en de nieuwe wijken en straten.
In totaal gaat het om 368 glasnegatieven die een prachtig beeld geven van Heemstede
heemstede in beeld: collectie g lasnegatieven 1928-1934
heerlijkheden voorjaar 2012 |
heemstede in beeld: collectie g lasnegatieven 1928-1934
4 november 1929. Vanaf de Kerklaan kijken we in de richting van wat nu bloemenzaak De Bloemenhof aan de Raadhuisstraat is. In 1929 stond op de gevel ‘Tabak, sigaren, sigaretten’. Links op hoek van de Binnenweg is nu restaurant Bij Bomans gevestigd. Op de foto staan drie bruggen, maar alleen de IJzeren brug is er nog. Achter de huizen aan de Raadhuisstraat (rechts) liep tot de demping in 1967 een zijtak van de Zandvaart richting het raadhuis. Daarom ligt vlak voor de IJzeren brug de Boogbrug of ook wel Witte Brug. Rechts van de brug staat een eik die zou worden omgehakt. Het houten witte bruggetje verdween bij de nieuwe inrichting.
28 augustus
1929. In het buitengebied aan de Leidsevaartweg nr. 33, vlakbij de brug naar de Manpadslaan, lag herberg café A. de Winter. Ook de plek voor banden, benzine, olie en herstel van rijwielen en motoren blijkens de teksten op het huis.
| heerlijkheden voorjaar 2012
heemstede in beeld: collectie g lasnegatieven 1928-1934
De houten rolbrug over de Ringvaart tussen de Meerweg (nu Ringvaartlaan) en de Kruisweg (nu Oude Kruisweg) in de Haarlemmermeer. De brug zou dienst doen tot 1934, toen de Cruquiusweg was aangelegd en de brug bij Cruquiusgemaal in gebruik genomen werd. (Zie ook ‘De Meerweg in Heemstede’ in HeerlijkHeden 149. Op nl.wikipedia.org/wiki/Rolbrug vindt u de werking van een rolbrug + animatie.)
Bronnen Noord-Hollands Archief, Archief Gemeente Heemstede, 1920-1929, notulen en rekeningen; idem 1930-1990 Hans Krol, Oud Heemstede in beeld (1900-1950), 1991
heerlijkheden voorjaar 2012 |
Levina de Clercq en haar Bennebroekse buitenplaats
Anja Kroon
Levina de Clercq was een telg uit de van oorsprong Vlaamse familie de Clercq. Het is een opmerkelijke en boeiende familie. Niet alleen wonen de nakomelingen al sinds 1585 in Nederland, waar ze met succes hun plaats in de maatschappij hebben ingenomen, maar ook is er op gezette tijden een band geweest met Heemstede en Bennebroek. Vier keer is een lid van de familie eigenaar geweest van een Heemsteedse of Bennebroekse buitenplaats. Leeuw en Hooft, Kennemeroord, Duinlaan en een naamloze buitenplaats in Bennebroek behoorden tot hun bezittingen. Deze laatste buitenplaats, die uiteindelijk toch een naam zal krijgen, staat hier centraal.
Kaart van Hendrik Simons. Duinman 1630. Onderaan de Bennebroeckerwech alias Bleijckerswech, de latere Schoollaan. De weg splitst zich en komt rechts uit op de Zandlaan. Op de twee witte percelen rechtsboven was de blekerij van Pollenburch gevestigd. In de buurt van het rode huis is de buitenplaats van Levina de Clercq verrezen.
D
e geschiedenis van de familie de Clercq gaat terug tot de 13e eeuw. Ze stamt af van een rijk geslacht van roodververs en later ook lakenhandelaren, die zich in Gent hadden gevestigd. De leden waren niet alleen welgesteld, maar ontwikkelden zich ook op intellectueel gebied en toen in de 16e eeuw de reformatie opkwam, koos een aantal familieleden uit overtuiging voor de nieuwe godsdienst. Zij sloten zich aan bij de doopsgezinden. Een zekere Jacques de Clercq (ca 1555- 1609) speelde binnen deze gemeenschap een leidende rol. Dit had als resultaat dat hij, als aanhanger van een vervolgde religie, rond 1585 gearresteerd werd en verbannen. Hij besloot met zijn gezin naar Haarlem te vertrekken. De kapitaalkrachtige familie, die ook in deze stad een toonaangevende
| heerlijkheden voorjaar 2012
rol bleef spelen in de Doopsgezinde Gemeente, werd succesvol in de internationale handel. Textiel, as, graan en zout waren enkele van de producten waarin ze handelden. Hoewel doopsgezinden bekend staan om hun soberheid, werd toch een deel van het verdiende kapitaal belegd in buitenhuizen. De familie de Clercq behoorde zelfs tot de eerste kooplieden die de zomer op een buitenplaats doorbrachten. In totaal hebben zij tweeëntwintig buitenplaatsen in bezit gehad. De boven genoemde Jacques de Clercq woonde in 1604 met zijn vrouw Passchijntgen Grijspeert en hun kinderen in de Grote Houtstraat, maar hij bezat toen ook al een huis met een grote tuin buiten de Haarlemse Kruispoort, waar het gezin vertier kon zoeken.
levina de clercq en haar b ennebroekse buitenplaats
Handelaar in linnen en as
Voor een zakenman als Ampe leek de stap naar een eigen blekerij logisch
Het eerste contact tussen een de Clercq en Heemstede-Bennebroek werd gelegd door een dochter van Jacques. Levina, nog geboren in Vlaanderen, trouwde voor 1610 met de Vlaams-Haarlemse linnenkoopman Abraham Ampe. Zij woonden in de Kruisstraat en bezaten vanaf 1625 de fraaie buitenplaats Duin en Berg in Velsen, die is opgegaan in Duin en Kruidberg. Deze welgestelde koopman handelde niet alleen in linnen, maar ook in as. Dit deed hij samen met twee familieleden onder wie de broer van Levina, Lucas de Clercq, die zich later samen met zijn vrouw door Frans Hals liet portretteren. Met de as die zij verkochten werd loog gemaakt, een product dat gebruikt werd bij het bleken van linnen op de blekerijen. Voor een zakenman als Ampe leek de stap naar een eigen blekerij logisch. In 1632 bezat Ampe een blekerij in Bennebroek die hij had gekocht van de weduwe van Jacob van Pollenburch. Deze blekerij lag ten oosten van de Bennebroeckerwech of Bleijckerswech, de latere Schoollaan, tegen de grens met Hillegom. Ampe verkocht het bedrijf in dat jaar aan Gerardus Leeuwius, wat niet wil zeggen dat Leeuwius hier ook ging wonen. Leeuwius was predikant in Voorburg en zal de zaak net als Ampe als een belegging hebben
gezien. Op de bedrijven zelf was het de meesterbleker, die het bedrijf leidde en het werk deed. Na de verkoop ontstonden er onopgehelderde problemen. Later bleek deze blekerij weer in het bezit van Levina.
Een ‘welbetimmerd’ huis Abraham Ampe overleed in 1633 op 46-jarige leeftijd, waarna Levina de buitenplaats in Velsen verkocht. Zij moest haar oudste volwassen dochter haar erfdeel uitbetalen en de luxe buitenplaats leverde waarschijnlijk weinig inkomsten op. De blekerij in Bennebroek bood commerciële perspectieven en de locatie aan de rand van het duin was ook geschikt om de zomer door te brengen. Levina zal zeker de zakelijke genen van haar voorouders geërfd hebben, want zij zette de blekerij voort en breidde die uit tot een van de grote lijnwaadblekerijen van Bennebroek. Daartoe kocht zij percelen land tussen de voormalige blekerij van Pollenburch en de hoek Zandlaan/ Schoollaan, die eigendom waren van de heer van Heemstede, Nicolaas Pauw. Hier was mogelijk ook al een lijnwaaden kameriksdoekblekerij gevestigd. Op deze hoek van de Zandlaan en de Schoollaan liet Levina rond 1640 een buitenverblijf bouwen met stallen en een
Kaart van
Florisz Balthasar 1643. Links de Zandlaan, van linksboven naar rechtsonder de latere Schoollaan. Levina de Clercq heeft hier rond 1640 haar nieuwe buitenhuis laten bouwen.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
levina de clercq en haar b ennebroekse buitenplaats
Kaart van
F. Tromp 1659. Onderaan de Zandlaan. De percelen onder L waren eigendom van de dames Kinckhuijsen. De duinen ten westen van het buitenhuis (K) zijn nu als droogberg bij de blekerij getrokken, waardoor de latere Schoollaan niet meer vlak langs het buitenhuis liep.
boomgaard. Helaas is niet bekend welke naam Levina aan haar nieuwe zomerverblijf gaf. Op de kaart van Balthasar Florisz uit 1643 is een forsgebouwd herenhuis te zien. Het was een nieuw ‘welbetimmerd’ huis met verscheidene mooie vertrekken en stallingen. Er was een boomgaard bij en zo te zien ook een aangelegde geometrische tuin. Het huis lag aan de duinrand met uitzicht over de bleekvelden en in de verte het Haarlemmermeer. Het terrein was niet zo groot. De naast deze woning gelegen blekerij werd in 1653 gepacht door Bastiaen Cornelisz. Er hoorde een flink elzenbos bij en een droogberg. Ten oosten van deze twee percelen bezat Levina bij haar dood in 1652 nog een grote blekerij die door Daniël Cambij gebruikt werd. Aannemelijk is dat dit de vroegere blekerij van Pollenburch was. Levina was door haar afkomst, haar huwelijk en door haar ondernemerszin een gefortuneerde vrouw.
| heerlijkheden voorjaar 2012
Dames Kinckhuijsen De erfgenamen van Levina de Clercq verkochten alle Bennebroekse bezittingen in een koop. Het hele bezit bleef zijdelings in de familie, want het werd gekocht door de schoonmoeder en de schoonzuster van Levina’s dochter Elisabeth. De nieuwe eigenaren waren Grietje Philips van Maseyk en haar dochter Engeltje Kinckhuijsen. De kaart van Tromp uit 1659 laat de uitgestrekte bezittingen van de dames Kinckhuijsen met de twee daarop gelegen blekerijen zien. In 1727 verkochten de kleinkinderen van Engeltje Kinckhuijsen de blekerij, inclusief de huizen, het spoel- was- en looghuis, de stallingen, velden, droogbergen, boomgaard en landerijen. Blijkbaar waren de blekerijen samengevoegd, want door de tijd heen bleef de grootte van de percelen hetzelfde, 12 morgen. Maar een mooi, groot herenhuis wordt tot de negentiende eeuw niet meer afzonderlijk vermeld.
levina de clercq en haar b ennebroekse buitenplaats
Kadasterkaart rond 1821. Onderaan de Zandlaan. Bij Bosch en Berg hoorden de kades bij 284-285 en verder de percelen tot en met 305. Langs de kades lagen drie percelen bos. Bij 301 bevond zich het huis, de stallingen en het erf, 300 was tuin en 299 was bestemd tot ‘aanleg voor vermaak van de plaats’. 303 was nog steeds bos en duin. Latere eigenaren van de lijnwaad- en Berg verkocht Bosch en Bleekerij en liet kameriksdoekblekerij waren David de inboedel veilen. Nu wordt er voor het van de Boogaard, zijn weduwe Claasje eerst een naam genoemd! De koper was Adriaens Klopper, Gerrit van Bossu, meestertimmerman Jan van Lith jr., die de schoonzoon van Gerrit van Bossu van 1838 tot 1853 burgemeester van Benmet de naam Gerrit Gudde, Maurits nebroek was. van Grieken, zijn weduwe Catharina De kadasterkaart uit het eerste kwart Buedingh en Abraham van den Bergh, van de negentiende eeuw laat zien dat vleeshouwer in Haarlem, die de blekerij er op het terrein, dat hier Bosch en Berg kocht voor zijn zoon Jan die als bleker genoemd werd, nog steeds op dezelfde was opgeleid. plek een huis stond en dat een deel van de omliggende grond bestemd was tot ‘aanleg voor vermaak van de plaats’. Bosch en Berg Dat wijst erop dat hier nog steeds een Een van de eerste grote blekerijen in herenhuis stond, maar of dat nog hetBennebroek bleek uiteindelijk ook de zelfde pand was dat Levina de Clercq laatste te zijn. Door een veelheid aan heeft laten bouwen, is niet met zekerheid oorzaken verloren de blekerijen hun te zeggen. De naam Bosch en Berg lijkt bestaansrecht en in 1819 werd de laatste te verwijzen naar een ouder verleden. lijnwaadblekerij van Bennebroek failliet Abraham en Levina noemden hun verklaard. Margaretha Catharina de buitenverblijf in Velsen immers Duin en Waal Malefijt, weduwe van Jan van den Berg.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
levina de clercq en haar b ennebroekse buitenplaats
‘Te huur te Bennebroek’
Advertentie
Algemeen Handelsblad, 3-5-1847.
Jan van Lith ging niet zelf wonen op het buitenverblijf. Ook hij had het als belegging gekocht en woonde zelf met zijn gezin aan de Reek. Van Lith probeerde de hofstede te verhuren, maar dit lukte niet altijd. In 1820 stond het herenhuis leeg, maar de boerderij was wel verhuurd. In 1828 was ook de boerderij onverhuurd, maar rond 1832 was er een huurder voor het grote huis gevonden. De weduwe G. Muller woonde er in de zomermaanden. In 1841 werd de boerderij van Bosch en Berg bewoond door Pieter van der Putten. Toch moest van Lith in 1847 weer adverteren om zijn welgelegen buitenverblijf te verhuren. Het bijbehorende tekeningetje werd vaker gebruikt bij advertenties die buitenplaatsen te huur aanboden.
huis, stalling, koetshuis, boerenwoning met aangehorigheden, een hooiberg en andere getimmerten. Ook waren bossen, bepotingen, beplantingen, moes- en broeituinen, wei- en hooilanden, teel- en duingronden bij de koop inbegrepen. Tien jaar later werd Bosch en Berg openbaar verkocht. Volgens de verkoopadvertentie werd de ‘hofstede’ gebruikt als zomer- en winterverblijf en bevatte hij onder andere acht behangen kamers. Een deel van het bijbehorende land was inmiddels al een aantal jaren in gebruik als bloembollenland. Heel modern is de aanbeveling dat het geheel was gelegen bij de uitvalswegen naar de Haarlemmermeer en naar Haarlem en Leiden. Ook de aanwezigheid van station Vogelenzang moest de aantrek-
Jan van Lith verkocht Bosch en Berg in 1852 aan Jan. C.C. Dettmeijer die op Kuilenburg in Vogelenzang woonde. Dettmeijer werd eigenaar van een heren-
kingskracht vergroten. Met deze verkoop viel definitief het doek voor het buitenverblijf. Op een onbekend tijdstip tussen 1862 en 1877 is vermoedelijk het heren-
Het in 1975 ge-
sloopte woonhuis Bosch en Berg.
| heerlijkheden voorjaar 2012
levina de clercq en haar b ennebroekse buitenplaats
Bart Heems-
kerk kwam als klein jongetje rond 1900 op Bosch en Berg wonen.
Schilderij van Joh. Redelaar uit 1964. Bosch en Berg gezien vanaf de Zandlaan.
huis verdwenen. In 1877 wordt alleen nog de boerderij Bosch en Berg genoemd op het terrein van de voormalige blekerij van J. van den Bergh.
Gepacht van de zusters Aan het eind van de negentiende eeuw kochten Les soeurs du sacré Coeur onder andere het terrein van Bosch en Berg. Zij bouwden op de gronden van het ten noorden hiervan gelegen buitenplaatsje Duinlust een klooster. Bosch en Berg zelf werd vanaf ongeveer 1900 door de zusters verpacht. Rond die tijd kwam de kleine Bart Heemskerk er wonen met zijn ouders. Gerard, een van zijn zoons, zou de laatste bewoner van de voormalige buitenplaats en blekerij zijn. De familie Heemskerk, die een bloembollenbedrijf had, heeft op Bosch en Berg gewoond tot 1975. Ellen Heemskerk- Smits vertelde dat het witte woonhuis heel
heerlijkheden voorjaar 2012 |
levina de clercq en haar b ennebroekse buitenplaats oud was. Links en rechts van de gang waren twee grote kamers. Er was een fraai bewerkte oude schouw aanwezig met delftsblauwe tegeltjes en op het dak stond een bel die geluid kon worden om het personeel op het veld te roepen. De bel is bewaard gebleven. In 1975 echter werden het woonhuis en de bollenschuur die ernaast stond gesloopt. De gemeente Bennebroek had de gronden van de Zusters Franciscanessen gekocht om er een nieuwe woonwijk te bouwen, De Harp. Met de sloop van Bosch en Berg verloor dit deel van Bennebroek na eeuwen haar landelijk karakter. Het enige wat, naast de bel, nog herinnert aan het bedrijf van
Met de sloop van Bosch en Berg verloor dit deel van Bennebroek na eeuwen haar landelijk karakter
De bel van Bosch en Berg diende om personeel van het veld te roepen.
de familie Heemskerk is een grote taxus en een paar beukenbomen in de tuinen aan de Harp. De geschiedenis van Bosch en Berg laat iets zien van het ontstaan van de buitenplaatscultuur. Het is een goed voorbeeld van een buitenverblijf dat ontstaan is vanuit een blekerij, maar ook is blijven bestaan naast een blekerij en later boerderij. Het heeft zich niet ontwikkeld tot een grote zelfstandige buitenplaats, maar de economische functies bleven vanaf het begin van de 17e eeuw tot in de tweede helft van de 19e eeuw met de buitenplaats verbonden.
Bronnen Noord-Hollands Archief, Heerlijkheid Bennebroek 3819, inv.654 Mr. J. W. Groesbeek, Bennebroek beeld van een dorpsgemeenschap, (z.j.,z.p.). Dr. Tj.E.E. de Haan (red.) Bennebroek-Vogelenzang, bijdragen tot geschiedenis en volkskunde van een voormalig blekersdorp, (Bennebroek 1965). T. Oskam, ‘Een speurtocht naar de Doopsgezinde Levina van Leent en haar voorgeslacht in Haarlem’, De Nederlandse Leeuw (2001), 606-657. kranten.kb.nl Voor uitgebreide informatie over de familie de Clercq: www.familiedeclercq.nl
| heerlijkheden voorjaar 2012
Opgroeien in Heemstede
Marloes van Buuren
Herinneringen aan de jaren dertig en veertig Lyda Krijgsman-Woelders vertelde haar kinderen altijd kleurrijke verhalen over haar jeugd in de Landzichtlaan in Heemstede waar ze in 1925 werd geboren. Toen ze de vijftig al gepasseerd was heeft ze haar herinneringen eindelijk op papier gezet. In de eerste plaats voor haar kinderen en kleinkinderen, maar veel passages zijn ook leuk voor een groter publiek en die nemen we graag van haar over. Een langere versie vindt u op onze website.
I De Landzichtlaan rond 1930, gezien in de richting van de Lanckhorstlaan.
n 1922 verhuisde het echtpaar Anton en Alie Woelders met drie kinderen vanuit Amsterdam naar een nieuw gebouwd koophuis in de Landzichtlaan in Heemstede. Vader had in Amsterdam een administratieve functie bij de groothandel Dudok de Wit. De tramhalte vlakbij het huis in de Landzichtlaan maakte het makkelijk naar de hoofdstad op en neer reizen. Woelders werd daarmee één van de vele forensen die zich in die jaren in Heemstede in de nieuw
gebouwde woonbuurten vestigden. In Heemstede werden nog drie kinderen geboren, Lyda in 1925 als één na jongste. Het huis in de Landzichtlaan had een plat dak. Later hebben grootvader Woelders en een oom er een verdieping opgezet. ‘We waren erg trots tegenover onze buurtvriendjes dat wij een puntdak hadden’, aldus Lyda. Het huis had, voor veel mensen een nieuwe luxe, twee wc’s en een badkamer met bad. ‘Een hele weelde, maar jaren-
heerlijkheden voorjaar 2012 |
opgroeien in heemstede
Zelfs nu nog
steekt nummer 20 als enige huis met een dakopbouw boven de andere huizen met platte daken uit.
Ik ruik het badhuis nog, met die benauwde wasem
lang mochten we het bad helemaal niet gebruiken. We gingen naar het badhuis in de Postlaan, ‘kosteloos’; wat een schande vonden we dat. Ook de ‘schoffies’ uit de Indische buurt gingen ‘kosteloos’ en de badhuismeester had er een handje van de deur van buiten af open te doen
Het badhuis in de Postlaan, hoek Lieven de Keylaan.
| heerlijkheden voorjaar 2012
om je aan te sporen op te schieten. Het waren ’stortbaden’ zoals douches toen heetten. Ik ruik het badhuis nog, met die benauwde wasem. In de hal waar je op je beurt moest wachten was een heel groot aquarium. Daar kon ik eindeloos naar kijken. Later gingen we wel thuis in bad.’
opgroeien in heemstede
Klimmen op de steigers en in de perenboom Alle kinderen Woelders waren wildebrassen. Ze klommen en klauterden overal op. ‘Toen het landhuis van Quarles van Ufford (Villa ’t Nieuw Clooster, red.) afgebroken was (en de nieuwe winkelgalerij daar gebouwd werd, red.) hadden we een prachtig speelterrein. En wat een gevaar... Er was een kuil met ongebluste kalk waar je in kon vallen. We klommen tijdens de bouw overal op. Ik herinner me dat ik op de balken liep van de vloer op de tweede etage, dus
kleine Booms’. ‘We kregen per week een cent zakgeld. Bij Smit kon je de lekkerste dingen uitzoeken: zoethout, alle mogelijke droppen, zuurballen, toffees. Bij Smit haalden we ook stroop, wat een weelde! De goudgele stroop werd met een houten lepel uitgeschept en vloeide langzaam in de pot. In de buurt van de stroop stond het petroleumvat. Al die dingen gaven in combinatie met zeep en alle dingen die los verkocht werden dat hele speciale geurtje aan zo’n winkeltje.’ Overdag ging Lyda zonder probleem naar ‘de kleine Booms’ toe, maar in het donker boodschappen doen was een
Advertentie uit 1923.
In het donker was dat doodeng
de zoldervloer. Je sprong van de ene balk naar de andere en naar beneden ging je langs de steigerpalen aan de buitenkant.’ In de achtertuin van Landzichtlaan 20 stond een grote perenboom met breed uitlopende takken: een uitstekende klimboom. Tijdens de mobilisatie droeg de boom zó veel vruchten dat de soldaten die in de Jacobaschool gelegerd waren, teilen vol kwamen halen. In de laatste barre oorlogswinter moest de boom eraan geloven: hout was toen belangrijker dan peren.
eng avontuur. ‘De winkels waren in de week tot acht uur ’s avonds open en op zaterdag tot tien uur. Je moest langs ‘het bosje’, het buiten van de familie Quarles van Ufford, omzoomd door donkere naaldbomen en een hoog hek. In het donker was dat doodeng. Op het trottoir ervoor lag wel eens een dronken man en ook een keer een spiritus drinkende vrouw. Die dronken kerels, dat blijft je je hele leven bij. Tegenover ‘het bosje’ was een nóg enger braak liggend stuk grond met veel bomen en struiken. Hier overnachtten ’s zomers ook zwervers.’
De grote en de kleine Booms
Spelfouten en pinda’s
Bij de IJzeren Brug had je kruidenier Booms, waar de familie vooral de eerste jaren kwam. Maar later gingen ze meestal naar kruidenier Smit op het Res Novaplein. Zijn winkel noemden ze ‘de
Op de hoogte van de Oosterlaan woonde even om de hoek groenteman Wijkhuizen. In de vierde klas stuurde juffrouw de Lugt van de Bosch en Hovenschool ons erop uit om bij de diverse winkels de
heerlijkheden voorjaar 2012 |
opgroeien in heemstede spelfouten op te sporen op de reclameborden. Wijkhuizen was een ster in het maken van fouten. Waarschijnlijk had hij nauwelijks lagere school maar hij was een prima winkelier.’ ‘Bij De Rooy, een winkeltje vlak bij de Dreefschool, kocht ik samen met mijn vriendinnetje Dina Steenhuis voor vijf
Kleuterklas van de school aan de Lieven de Keylaan, 1927.
cent HPP: een half pond pinda’s. We betaalden elk 2½ cent en gingen de pinda’s opeten in het fietsenhok achter de Dreefschool.’
De nieuwe tram ‘De tram is niet weg te denken uit mijn jeugd. In de tijd van de ‘nieuwe tram’ stonden we ademloos langs de rails om die mooie blauwe tram te bewonderen. Hij was veel mooier dan de gewone ‘stadstram’ die naar Haarlem reed en maakte ook een ander waarschuwingsgeluid. Als we bij huis waren en we de tuut van de nieuwe tram hoorden, renden we naar de Binnenweg om te gaan kijken. We hebben hem nog jarenlang de nieuwe tram genoemd.’
| heerlijkheden voorjaar 2012
De geur van lavendel Lyda ging naar de kleuterschool in de ‘Liefedekeilaan’. ‘Dat was voor een klein kind een eind lopen. De Dreef was er nog niet, daar is aan begonnen toen ik het laatste jaar op de kleuterschool zat. Veel zand! Je moest de Binnenweg af, IJzeren Brug over tot aan de Postlaan waar
het badhuis was en op de hoek het postkantoor, dan de volgende straat in en de dan de eerste rechts. De kleuterschool was helemaal ingebouwd in struiken en er was een grasveld met lavendelstruiken. De geur van lavendel doet me nog steeds denken aan de kleuterschool.’
De Bosch en Hovenschool Na de kleuterschool ging Lyda naar de Bosch en Hovenschool, die in 1924 geopend was. ‘Je liep over de Koediefslaan. De Lanckhorstlaan liep toen nog niet door tot de Herenweg. Later konden we gewoon de Landzichtlaan uitlopen en dan linksaf helemaal rechtuit.’ Lyda zat eerst twee jaar bij juffrouw Filippo, in de derde bij meneer Polhuis
opgroeien in heemstede
Langs de smalle Koediefslaan liep Lyda naar school. Deze foto is van vóór 1930, want naast het pand van rijwielzaak Heemskerk, te herkennen aan de letters, staan nog de lage huizen die in 1930 gesloopt werden.
Het gymnastieklokaal van de Bosch en Hovenschool, kort na de bouw in 1924.
(Pollie), daarna in de vierde en vijfde klas bij juffrouw de Lugt ‘met haar lange roze gebreide broeken en haar spitse neus met lorgnet.’
‘De Bosch en Hovenschool lag wat hoger dan de weg. Je moest drie treetjes op en dan kwam je op een groot plein van tegels. Eromheen was een muurtje waar de grotere kinderen in het speelkwartier zaten. Aan de school waren vleugels gebouwd die tot aan de straat reikten, links twee lokalen, rechts het gymlokaal: een prachtlokaal met alles erop en eraan. De laatste schooldag voor een vakantie hadden we altijd apekooien. Alle toestellen werden dan in de zaal gezet en je moest je voortbewegen zonder de vloer te raken. Ik vond het heerlijk, ik kon het goed.’ ‘Op weg naar school stond op de hoek van de Lanckhorstlaan een groot huis met de naam Mignon. In het voorjaar keken we dagelijks met spanning naar de voortuin, want daar kwam in het gras de naam MIGNON met sneeuwklokjes langzamerhand naar boven en werd zichtbaar voor onze bewonderende ogen.’
heerlijkheden voorjaar 2012 |
opgroeien in heemstede
Naar de kerk bij dominee Dondorp De familie Woelders ging naar de gereformeerde kerk in de Koediefslaan. ‘De kerkdiensten duurden ellenlang. Eigenlijk was het zingen het enige dat het nog een beetje acceptabel maakte, al werden de psalmen langdradig en adem scheppend gezongen. Gezangen waren vlotter, maar dat mocht alleen op feestdagen.’ Maar op dominee Dondorp was Lyda wel gesteld: ‘Hij heeft me gedoopt en we hebben hem gehad tot ver na de oorlog. Hij was pas 23 toen hij in Heemstede kwam, een
‘Heemstede was behoorlijk rooms. Als het even kon gingen we in mei als de ‘bruidjes’ er waren kijken bij de rooms-katholieke kerk aan het Valkenburgerplein. Ik was wel jaloers, bij die roomsen gebeurde tenminste nog eens wat… We liepen op vrije middagen wel eens stiekem een rk kerk binnen om te kijken én om kattenkwaad uit te halen. Ik herinner me nog dat ik met Tonny Funke in de mulo-tijd met een stukje zeep op tocht ging en het wijwater in sop veranderde! Een palmpasenstok, zo’n mooi opgetuigd geval, sprak ook tot mijn verbeelding, maar wij mochten dat niet, stel je voor, dat was róóms. Die
De gerefor-
meerde Opstandingskerk aan de Koediefslaan, 1927. Architect van zowel de Bosch en Hovenschool als deze kerk was Heemstedenaar Klaas Jonkheid (1893-1986).
fijne man en zijn tijd ver vooruit, geen stijve dominee op een voetstuk.’ ‘De Koediefslaankerk was een lange pijpenla met een verhoging voorin, waar de banken voor ouderlingen en diakens waren. Om de preekstoel heen waren grote bogen met glas-in-loodramen. De muren waren geel-wit geschilderd. In de oorlog was het zo vol dat de laatkomers tussen de ouderlingen gingen zitten en kinderen op de traptreden van de kansel. In de laatste oorlogswinter namen we dekens mee naar de kerk en stond de dominee in zijn winterjas te preken. Later werd de kerk verbouwd en kwamen de ouderlingenbanken gewoon voor de kerkbanken.’
| heerlijkheden voorjaar 2012
leuke boterlammetjes die bij Kiebert in de etalage stonden gingen ook al onze neus voorbij om maar niet te spreken van de kerststalletjes. Een boom mocht wel (snapt een kind daar iets van?) Maar dat elke morgen voor dag en dauw naar de kerk gaan, dat hoefden wij gelukkig niet. ’s Zondags was al erg genoeg.’
‘Dat zwembad, dat Groenendaal, was onvergetelijk’ ‘Moeder spaarde in de moeilijke malaisetijd vierkante nikkelen stuivers om in de zomer onze zwemabonnementen te kunnen kopen. Geweldig hoor, dat
opgroeien in heemstede
De badjuffrouwen en chef-badmeester Van Esch van zwemvijver Groenendaal rond 1932.
De hokjes waren van hout en als er een knoest uit gevallen was kon je door het gaatje loeren naar de buurvrouw
zwemmen was een hele luxe in die tijd.’ Alleen de oudste kinderen kregen abonnementen en leskaarten. De kleinsten moesten het maar van de ouderen leren. En toegang werd er ook niet altijd betaald. ‘Er is een jaar geweest dat ik er stiekem in moest zien te komen. Er was natuurlijk geen geld voor allemaal, het was toch al geweldig dat we elke dag konden. Ik liep met de stroom mee naar het loket in een houten huisje, dat voor mij toen nog behoorlijk hoog leek. In de drukte schuifelde ik onder het loket door en liep met de anderen mee naar DAMES. Tussen de het dames- en het herenbad in hing aan de buitenkant een thermometer. In Fahrenheit werd de temperatuur van WATER en LUCHT aangegeven. Je wist al heel jong wat 62 en 72 inhield! Was je door de gang die aan beide kanten een hokje van de badmeester bevatte, dan kwam je in dat heerlijke zwembad. Moeder zei altijd ‘zwemvijver’ en dat was het ook, een natuurbad, compleet met algen en kikkers. Soms zag je ook vissen als het stil was. Op de bodem lag zand, in het ondiepe wit zand. Het bad had een ‘diepe’, een pierebadje en een één-meterbad. Eromheen stonden de houten hokjes waar je vroeger je kleren in kon hangen en dan deed je de deur dicht. Maar langzamerhand waren er niet genoeg hokjes. Dan hingen er soms vreemde kleren bij die van jou, of was iemand zich in jouw hokje aan het omkleden. Totdat het bestuur, ik denk eind jaren dertig, haken ging instellen. Je kleren op een haak en afgeven, eng vond ik dat. De hokjes waren van hout en als er een knoest uit gevallen was kon je door het gaatje loeren naar de buurvrouw.
Tussen het dames- en herenbad was een bosje, want je mocht natuurlijk geen glimp opvangen van een mannenzwembroek. Tot na jaren gescheiden zwemmen het bestuur bezweek voor de aandrang van de burgers en er ‘familiebad’ werd ingesteld. Een uur in de week op zondag (dan mochten wij niet) en later steeds vaker tot na de oorlog alles gemengd werd.’
‘Dat joch van de filmster’ ‘Nog één ding ben ik vergeten te vertellen, namelijk over Harry Mulisch. In het huis aan de Spaarnzichtlaan 23 woonde in 1938 ineens een opvallend stel. Een vader met een tenger, bleek zoontje, waar we nooit mee speelden. Wat we allemaal nog weten is het ‘zonnebad’ van pa. Als wij ’s zondags en bloc naar de kerk liepen lag daar al in zwembroek de ‘oude heer’ in een ligstoel in de voortuin (die was op het zuiden) en misschien lag het zoontje er soms ook bij? Prompt kreeg pa de bijnaam ‘de filmster’. Hij was kennelijk een alleenstaande man want op een gegeven moment begon hij te scharrelen met zijn streng roomse buurmeisje Stommel. Pa en zoon waren voor ons ‘een gek stel mensen’, waar je doodnieuwsgierig naar keek, maar niet mee communiceerde. We merkten niet eens dat ze er op een gegeven moment niet meer woonden. Toen ik na de oorlog een foto in de krant zag van iemand die de Reina Prinsen Geerligsprijs gewonnen had, was dat een openbáring. Laat dat nou het joch van die filmster zijn! Toen ik jaren later ‘Voer voor psychologen’ las was ik helemaal wég van het hoofdstuk ‘Het woord’, waar Harry zijn Spaarnzichtlaantijd beschrijft, met de jongens Ludwig aan de overkant, met Keessie Verzijlbergen, de vriendin van zijn vader, de Binnenweg, de Zandvaartkade. Wat vond ik dat enig zoals hij alles beschreef. Ik zag het allemaal weer zo duidelijk voor me en ik voelde de sfeer weer.’
heerlijkheden voorjaar 2012 |
De Heemsteedse katholieken, Berkenrode en de Sint Bavo
Ellen Kerkvliet
Met z’n spitse toren is de Sint Bavokerk al ruim honderd jaar een vast baken aan de Heemsteedse Herenweg. De voorgeschiedenis van deze kerk is echter veel ouder. Voor het begin moeten we zelfs teruggaan naar de Middeleeuwen.
R
Die eigen priester kregen ze niet
ond 1345 werd, op de plek waar nu de Oude Kerk aan het Wilhelminaplein staat, een aan Maria gewijde kapel gebouwd. Helemaal zelfstandig was die kerk niet; er mochten wel missen worden opgedragen maar uitvaarten of het ontvangen van het doopsel of vormsel moesten in de Sint Bavo in Haarlem gebeuren. In 1573 werd de kapel gedeeltelijk verwoest. Dat gebeurde tijdens het Beleg van Haarlem toen er, in een poging de stad te ontzetten, ook in Heemstede werd gevochten. Sindsdien gingen de gelovigen in de naastgelegen pastorie ter kerke. De geruïneerde kapel bleef staan.
De protestantse kerk Als gevolg van de Reformatie werd het voor de katholieken steeds moeilijker hun geloof uit te oefenen. Daar kwam nog eens bij dat Heemstede een nieuwe ambachtsheer kreeg, de calvinist Adriaan Pauw. Hij had in 1620 de heerlijkheid Heemstede gekocht. Pauw liet al snel zijn gezag gelden en gaf in 1622 opdracht de restanten van de Mariakapel af te breken en op dezelfde fundamenten een protestantse kerk te bouwen. De kerk werd voltooid in 1625 en staat er nu nog steeds. De enige herinnering aan de Mariakapel is te lezen op een balk in de Oude Kerk: ‘In de jaaren vijftienhondert drie en seventig in de maand juni is de oude kercke gedistrueert’.
| heerlijkheden voorjaar 2012
De Heemsteedse katholieken gaven zich echter niet gewonnen. In 1633 vroegen zij aan het Haarlems kapittel (bestuur van de katholieke kerk) of zij een eigen priester mochten aanstellen. Ze waren zelfs bereid de kosten voor levensonderhoud van de priester op zich te nemen. Die eigen priester kregen ze niet, maar vanuit Haarlem werd wel een priester aangewezen die de zielzorg voor inwoners van Heemstede, Bennebroek, Hillegom, Vogelenzang en De Zilk op zich nam. Dit gebeurde veelal in schuilkerken.
De houten kerk Dankzij de katholieke heer van Berkenrode, Hendrik van Alkemade, verbeterde de situatie. Hij had een eigen huiskapelaan en een huiskapel, de St. Agatha kapel. Daar mochten vanaf 1666 behalve de zeven gezinnen van de heerlijkheid Berkenrode ook de ongeveer 500 katholieken van Heemstede de mis bijwonen. Toen Van Alkemade in 1690 overleed en de heerlijkheid werd gekocht door de protestant Benjamin Poulle, leken de moeilijkheden weer van voren af aan te beginnen. Maar Poulle was de kwaadste niet. Hij gaf in 1693 toestemming om op het terrein van Berkenrode, iets ten zuiden van buitenplaats Knapenburg, een houten kerk neer te zetten. Dat is waar later de Henricusschool kwam en tegenwoordig het appartementencom-
de heemsteedse katholieken, b erkenrode en de sint bavo
Deze kaart
uit 1728 toont het grondgebied van de heerlijkheid Berkenrode. Linksonder, vlak aan de Herenweg, zien we de houten ‘Roomse Kerk’.
‘De kerk van Berkenrode is een zeer laag en bedompen gebouw’
plex Westerduin staat. Voor de grond moest jaarlijks 63 gulden aan erfpacht betaald worden. De eerste pastoor was Franciscus Christophorus Basius.
De stenen kerk Toen in 1798 de vrijheid van godsdienst werd ingesteld, mochten de katholieken openlijk voor hun geloof uitkomen en was de overheid bereid tot het geven van subsidie voor de bouw of het herstel van kerken. In 1807 stuurde het kerkbestuur een brief aan de minister van Binnenlandse Zaken met het verzoek tot financiële steun voor het bouwen van een nieuwe kerk. In die brief werd de toestand van de houten kerk als volgt beschreven: ‘De kerk van Berkenrode is een zeer laag en bedompen gebouw. De
muren zijn gescheurd en het dreigt in te storten.’ Bovendien was het kerkje, na ruim honderd jaar dienst te hebben gedaan, veel te klein geworden. Sinds de bouw was het aantal gelovigen verdrievoudigd. Door de welvarende blekerijen in deze buurt was er namelijk veel werkgelegenheid en dat zorgde voor de immigratie van veel katholieke zuiderlingen. In het vertrouwen dat zowel de kerkgangers als de regering voor het benodigde geld zouden zorgen, gaf pastoor Lambertus Geeres de opdracht tot het bouwen van een nieuwe kerk. De toenmalige heer van Berkenrode, Jan Pieter van Wickevoort Crommelin, was al net zo ruimdenkend als zijn voorgangers. Ook hij was protestant, maar verleende alle medewerking en liet zijn
heerlijkheden voorjaar 2012 |
de heemsteedse katholieken, b erkenrode en de sint bavo
Deze aquarel
uit 1881, gemaakt door Pieter van Looij, is een van de weinige afbeeldingen van de stenen Sint Bavokerk. Op de ‘banieren’ staan de namen van de pastoors, kerkmeesters en leggers van de eerste stenen bij de bouw en verbouwing.
jongste zoon Henri Samuel op 1 juli 1817 de eerste steen leggen. Tragisch was dat precies op de dag waarop de kerk werd ingewijd bouwpastoor Geeres na een ziekte van slechts drie dagen overleed.
Waterstaatskerk Vreemd genoeg is over de kerk van Berkenrode niet zoveel bekend. Hoe het gebouw er uit zag weten we alleen dankzij enkele afbeeldingen. Ook weten we dat het ongeveer gestaan heeft op de plaats van het huidige kantorencomplex Berkenhof (Herenweg 103A). De patroonheilige was de heilige Bavo, wiens naam we overigens ook al in geschriften over het houten kerkje tegenkomen. Al gauw werd ook deze nieuwe kerk te klein. Na de katholieke blekers waren het halverwege de 19e eeuw de bloembollenkwekers die voor een overvolle kerk zorgden. Om de katholieken tegemoet te komen konden ze rekenen op steun van de overheid. Maar dan moesten het ontwerp en de bouw wel goedgekeurd zijn door een ambtenaar van het ministerie van
| heerlijkheden voorjaar 2012
Waterstaat. De aldus ontstane kerken werden daarom ook wel Waterstaatskerken genoemd. Onder toezicht van waterstaatsambtenaar H.H. Dansdorp zijn tekeningen gemaakt om de bestaande kerk te vergroten. Pastoor Jacobus Tielen vroeg 12.000 gulden subsidie, hij kreeg slechts 4500 gulden. Maar mede dankzij de gulle giften van de parochianen kon de verbouwing in 1837 toch doorgaan. De eerste steen hiervoor werd gelegd door de toenmalige heer van Berkenrode Arnoud van Wickevoort Crommelin.
Een katholiek kerkhof Een tweede belangrijke daad van pastoor Tielen was de inrichting van een eigen, katholiek kerkhof. Hij kreeg het voor elkaar dat de katholieken niet meer op het protestantse kerkhof van Heemstede begraven hoefden te worden, maar hun eigen stukje op het in 1829 aangelegde algemene kerkhof (de huidige Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan) kregen. Als eerste en enige pastoor is Tielen daar in 1845 begraven. Het noodlot wil dat zijn graf in 1906 door de bliksem werd getroffen, waarbij de zerk en de
de heemsteedse katholieken, b erkenrode en de sint bavo
Zwart-wit foto
van een schilderij uit ongeveer 1835, linksonder gesigneerd W. Vester. We zien de kerk en pastorie vanaf de westzijde.
Jacobus J. Tielen was van 1828 tot zijn overlijden in 1845 pastoor van de Bavokerk.
kist flink beschadigd raakten. Pastoor IJzermans liet daarop de stoffelijke resten herbegraven in het priestergraf op de huidige begraafplaats Berkenrode naast de katholieke kerk. Hij sprak daarbij de woorden: ‘De bliksem geeft u, pastoor, terug aan de kerk’.
Een eigen parochie Nog steeds was de kerk in Berkenrode een statie, dat wil zeggen geen zelfstandige parochie, maar een soort missiepost van de katholieke kerk in Haarlem. Dat veranderde in 1853, toen door paus Pius IX de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland hersteld werd en staties parochies mochten worden. In 1856 werd de kerk een parochiekerk, een volwaardige kerk met een vastgesteld begrensd gebied. Dit strekte zich uit van de Schouwtjeslaan (nu Haarlem) in het noorden tot voorbij de Glip in zuidelijke richting. Adrianus van der Weijden was de eerste officiële pastoor. Omdat de Algemene Begraafplaats wel op een half uur lopen van zijn kerk lag, vroeg Van der Weijden aan de burgemeester en wethouders van de gemeente Berkenrode of de parochie nu ook een eigen kerkhof mocht hebben. Dat werd afgewezen, want het merendeel van de gelovigen kwam uit Heemstede en ze wilden niet dat die allemaal in het relatief kleine Berkenrode (tot 1857 nog een zelfstandige gemeente) hun laatste rustplaats zouden hebben. Omdat er geen wettelijke bezwaren waren – de commissaris van de koning gaf wel toestemming – heeft het kerkbestuur doorgezet en werd het kerkhof in 1856 toch aangelegd. In 1867 is pastoor Van der Weijden daar begraven.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
de heemsteedse katholieken, b erkenrode en de sint bavo
De nieuwe Bavo
Dit fonteintje (minus het moderne kraantje) komt uit de oude Bavokerk aan de overkant van de Herenweg. Het prachtig gerestaureerde orgel uit 1833 staat op de lijst van Rijksmonumenten.
De bouwkundige staat van het kerkgebouw was danig verslechterd. Er waren al eens nieuwe ramen ingezet, de toren was bouwvallig en de pastorie was onbewoonbaar geworden. En omdat het aantal parochianen nog steeds toenam zou de kerk eigenlijk ook nog eens vergroot moeten worden. Dit alles zou minstens 40.000 gulden gaan kosten en dat had het kerkbestuur er niet voor over. Ze keken met jaloerse blikken naar de grote parochiekerken van Vogelenzang (gebouwd in 1861) en Hillegom (gebouwd in 1871, voorloper van de huidige Martinuskerk). Moest Heemstede daarbij achterblijven en een oud gebouw gaan oplappen? In 1875 voerden de heren van het kerkbestuur oriënterende gesprekken met enkele vermogende parochianen. En wat bleek? Zij waren samen in staat in korte tijd 14.000 gulden op tafel te leggen; de bouw van een nieuwe, grote kerk kwam een flinke stap dichterbij. De parochianen werden meer en meer enthousiast en bedachten acties om nog meer geld in te zamelen. Bollenkwekers stelden een deel van hun akkers beschikbaar om hyacinten op te planten en deze in het voorjaar te veilen. (Nog steeds kennen we een bollenveiling ten bate van de kerk). Eerst wilde het kerkbestuur de nieuwe kerk bouwen op een stuk weiland achter de oude Bavo. Maar daar moest geheid worden en dat zou voor extra kosten zorgen. Vandaar dat besloten werd een deel van de overplaats van buitenplaats Knapenburg te kopen. Toen ging het snel. Architect E.J. Margry leverde het ontwerp, in 1877 werd de eerste steen gelegd en twee jaar later
had Heemstede een grote, nieuwe kerk die daarna nog lange tijd de Sint Bavo van Berkenrode werd genoemd. De oude kerk werd in 1880 gesloopt. In hetzelfde jaar kwam achter de nieuwe kerk een eigen kerkhof, genaamd Berkenrode. Daar zijn in 1880 de stoffelijke resten van de pastoors die op het oude kerkhof lagen, herbegraven. In 1923 zijn de overige graven van het oude kerkhof geruimd, ook deze resten zijn overgebracht naar de overkant van de Herenweg.
Erfstukken Van de inventaris van de oude kerk zijn slechts enkele stukken bewaard gebleven. Het marmeren fonteintje in de sacristie is er daar één van. En de geschilderde portretten van de vroegere pastoors hangen nu in de huiskamer van de pastorie. Het meest waardevolle erfstuk is het orgel, in 1833 gebouwd door de Amsterdamse orgelbouwer Leonard van den Brink en zijn zoon Matthias. De kosten werden toentertijd hoofdzakelijk betaald uit de opbrengsten van de activiteiten van de koorzangers. Nadat het orgel in 1972 is gerestaureerd prijkt het op de lijst van Rijksmonumenten.
Bronnen Jan Bomans, Herman Hofhuizen e.a., Hyacintegeur en bisschopwijn, Haarlem 1979. G. van Duinen, De geschiedenis van de heerlijkheid Berkenrode, Heemstede 1957. B.J. van Houten, Gedenkboek bij gelegenheid van het tweehonderdvijftigjarig bestaan van de St. Bavoparochie te Heemstede (Berkenrode) 1694-1944, Heemstede 1944.
| heerlijkheden voorjaar 2012
Het Wapen van Heemstede, eertijds het schoutenhuis Theo Koetsier en Cees Peper
Het zo troosteloos verwaarloosde, leegstaande pand aan het Wilhelminaplein 4-6 is een van de oorzaken van de impasse rond het hele plein. Het pand verdient een goede opknapbeurt en een nieuwe bestemming. Vanwege de ligging aan het Heemstede’s oudste plein en vanwege z’n rijke historie.
S Uitsnede uit de kaart van Balthazar Florisz. Van Berkenroode, 1627.
telt u zich voor, 1625, een stoffig plein waar zandwegen op uitkomen, aan het plein de juist voltooide protestantse kerk en op een steenworp afstand het al wat oudere huis, waar de schout woont en waar ongeveer vanaf die tijd schout en schepenen vergaderen over het wel
en wee van de heerlijkheid. Rondom ligt een aantal boerderijen en natuurlijk het Huis te Heemstede, verblijf van de ambachtsheer. Dat alles vormt de kern van het oude dorp waarin het schoutenhuis een centrale rol speelt.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
het wapen van heemstede, eertijds het schoutenhuis
Bestuurlijke en juridische functie De schout was een belangrijk personage in de samenleving van de Middeleeuwen, 16e en 17e eeuw. Hij vertegenwoordigde de ambachtsheer, de schepenen werden door hem voorgedragen en door de ambachtsheer gekozen en beëdigd.
De naam ‘het Wapen van Heemstede’ komen we voor het eerst tegen in 1707 Samen met de schout vormden de schepenen het dagelijks bestuur van de gemeente en spraken ze recht in lichte strafzaken. Lange tijd gebeurde dat in het Huis te Heemstede, waar de schout ook woonde. Het Huis te Heemstede is in de loop der tijd meer dan eens verwoest, herbouwd en verbouwd. We weten dus niet precies waar de schout z’n vertrekken had, maar in ieder geval enige tijd ook in het ‘nederhuys’, het koetshuis dat nu het cultureel centrum van het Oude Slot is. In 1620 kocht Adriaan Pauw de ambachtsheerlijkheid en nam daarmee ook schout Jan van Asch over.
Schout en kastelein Jan van Asch, van 1616 tot 1643 schout van Heemstede, woonde niet meer op
het Huis te Heemstede maar op het Kerkplein in wat al gauw het ‘schoutenhuys’ of ook wel het ‘regthuys’ was gaan heten. Het oorspronkelijke huis is vermoedelijk gebouwd omstreeks 1570. De grond waarop het stond pachtte Van Asch van de heer van Heemstede. Het huis lag tegenover de ruïne van de Mariakapel die in 1622 werd afgebroken. Op de fundamenten liet Pauw een nieuwe kerk bouwen. Op de kaart van het dorpsplein uit 1627, gemaakt door Balthazar Florisz van Berkenrode, staat voor het schoutenhuis de ‘kaeck’ opgesteld, de schandpaal waar men overtreders ‘aan de kaeck’ kon stellen. In 1622 werd Johan van Asch aangesteld tot baljuw (lage jurisdictie) waardoor hij onder andere namens de heer recht mocht spreken. Hij mocht ook de functie van kastelein uitoefenen. Dit woord werd overigens ook wel gebruikt als synoniem voor ‘slotvoogd’. De herberg verschafte Van Asch extra verdiensten. Vanaf die tijd ongeveer werd het schoutenhuis ook de vergaderplek voor de schout en zijn zeven schepenen. De ambachtsheer stond aan het hoofd van dit college. Na 1667 ging het perceel een paar keer in andere handen over. In een akte van 1677 werd het schoutenhuis een ‘vermaarde herberg’ genoemd. De koper, gerechtsbode Crijn Crijnsz de Jongh, kocht er in 1688 een even groot aangrenzend perceel grond bij.
Land van ‘Valkenburg’ wordt weiland Tegenover het Wapen van Heemstede lag de buitenplaats Valkenburg. In 1799 overleed eigenares Wilhelmina Maria de Wilde, werd het herenhuis afgebroken en werd de grond verkaveld en in delen te huur aangeboden. Pieter van Keulen gebruikt vanaf 1804 een deel als weiland. In de Franse Tijd (1795-1813) zijn er troepen van Napoleon in het Wapen gelegerd. In 1838 wordt het land tegenover het Wapen eigen dom van Henry Philip Hope, eigenaar van Bosbeek en Groenendaal. In 1873 komt het in bezit van de familie Van Merlen. In het begin van de 20e eeuw lopen er de paarden van stalhouderij van Schagen en is het bij gelegenheid in gebruik als feestterrein en ook voor het circus. Het land werd ook wel paardenlandje genoemd, vanwege de paarden van Van Schagen, of bielzenlandje omdat er reserverails en dwarsliggers-bielzen van de stoomtram opgeslagen lagen. In 1920 heeft woningbouwvereniging Heemstede’s Belang hier de huizen aan de westzijde van het Wilhelminaplein gebouwd.
| heerlijkheden voorjaar 2012
het wapen van heemstede, eertijds het schoutenhuis
Gezicht op de
hervormde kerk en het Wapen van Heemstede, 1768
Wapen van Heemstede De herberg/tapperij was goed gesitueerd op een kruising van wegen, zowel de noord-zuid verbindingen als de weg van het Haarlemmermeer via de Binnenweg naar Haarlem en Zandvoort. De ligging tegenover de kerk was vast ook goed voor de aanloop, met
name zondags na de kerkdienst. De naam ‘het Wapen van Heemstede’ komen we voor het eerst tegen in de stukken van de executieverkoop van de herberg in 1707. Door de jaren heen kende de herberg uiteraard vele eigenaren. U vindt ze in het overzicht hieronder.
1707-1711 Vijf personen hebben de herberg samen in eigendom 1711-1722 Ysaacq Clifford, eigenaar De vermogende Amsterdamse koopman Clifford zet diverse zetbazen in het Wapen van Heemstede. In 1714 is een tapvergunning afgegeven aan Izaak
Valk, in 1715 aan Jan Smekens. Echt floreren doet de herberg niet want na elf jaar is Clifford de helft van zijn geld voor dit project kwijt.
1722-1771 Dirk van der Meer, president-schepen van Amsterdam, eigenaar Op 18 oktober 1722 koopt de presidentIn 1731 krijgt Gerrit van Saasveld een schepen van Amsterdam het ‘Wapen’ en tapvergunning voor het Wapen van delegeert het werk aan een herbergier. Heemstede, in 1760 Maria de Vaal. 1771-1788 Frederik Adolf Vogelesang en Aaltje Laa, eigenaars Bij de koop hoort inmiddels ook een leningen af en moet de herberg weer kolfbaan. Vogelesang sluit te grote verkopen. 1788-1791 Pieter Stork (overleden 1791)
heerlijkheden voorjaar 2012 |
het wapen van heemstede, eertijds het schoutenhuis 1791-1815 Pieter van Keulen, kastelein, vanaf 1799 ook eigenaar Pieter van Keulen trouwt in 1791 met Keulen hertrouwt met Petronella M. Elisabeth Johanna Faaij, de weduwe van Smeerzaal. Van Keulen is kastelein tot Pieter Stork. Zij overlijdt in 1796 en Van zijn dood in 1815.
Het Wilhelminaplein rond 1900 met links het ‘Wapen van Heemstede’. Op de luifel staat ‘hotel, café-restaurant, wachtkamer tram’.
1815-1837 Petronella M. Smeerzaal, logementhoudster Door een verbouwing van het Wapen de molenwerf en de tuin. Beneden zijn van Heemstede in 1818 verhuist de vroedeen keuken, een vertrek om te koken en schap naar een tijdelijk onderkomen aan te wassen, een kantoortje en een voorde Achterweg. Enige tijd later worden de huis; op de verdieping de mangelzolder raadsvergaderingen weer in het Wapen en de kleerzolder en op de binnenplaats gehouden met een huur van 100 gulden een karhuis. In het koetshuis staan zes per jaar voor de raadskamer. De converschillende rijtuigen, alles met de sumpties komen voor eigen rekening bijbehorende tuigen. Verder zijn er een van de raadsleden. Petronella Smeerzaal kleine en een grote paardenstal met zet het bedrijf tot 1837 voort. arrenslee, een koestal en een bokkenwaDe boedelbeschrijving die notaris gen. Voor het huis staan twee zitbanken. Haselaar uit Haarlem opmaakt geeft een De paarden en het overige vee grazen op boeiend kijkje in de oude herberg. Aan het weiland tegenover de herberg. de voorzijde is een kamer met uitzicht (1817: boedelscheiding op naam van op de weg, de achterkamer kijkt uit op Pieter van Keulen jr. en zijn moeder) 1837-1841 Jan Lemmermans en echtgenote Maggeltje Swart, logementhouders en eigenaars Timmerman Lemmermans verbouwt twaalf beneden- en bovenkamers plus het pand en richt het opnieuw in met een ruime keuken.
| heerlijkheden voorjaar 2012
het wapen van heemstede, eertijds het schoutenhuis
Onderdak voor alles en iedereen www.noord-hollandsarchief.nl/kranten/ is een prachtige bron om na te gaan wat er tussen grofweg 1890 en 1940 in het Wapen van Heemstede allemaal plaatsvond. Het etablissement bood onderdak aan vergaderingen en bijeenkomsten van politieke partijen, de Pluimvee- en Konijnenfokkersvereniging, de ijsclub, de speeltuinvereniging, de Indische Buurtvereniging, de afdeling Heemstede van de VARA en zelfs de Vereniging tegen drankmisbruik. De notaris hield er openbare veilingen van huizen en bouwprojecten werden er openbaar aanbesteed. Er waren toneel- en muziek- en lichtbeeldvoorstellingen, biljart- en tafeltennistoernooien. Je kon er heen voor dansles en er was eens een tentoonstelling van postduiven. En natuurlijk talloze feestjes: gouden bruiloften, het 20-jarig feest van Vischclub de Dageraad, het jaarfeest van de Ned. Bond van Post- en Telegraafbeambten en nog heel veel meer.
1841-1873 Theodorus Bouhuijs, eigenaar en kastelein Kastenmaker Theodorus Bouhuijs en stig, kopen de herberg voor 3000 gulden. zijn echtgenote Margaretha Wilhelmina Bouhuijs blijft 32 jaar lang de kastelein. Kramer, beiden uit Heemstede afkom1873-1876 Louis Karel Grader van der Maas, logement- en koffiehuishouder In 1876 brengt Van der Maas zijn bezit andere kamers, grote keuken, provisie met daarbij een afzonderlijke knechtwoen wijnkelders en verdere gemakken. ning in veiling. Bij de aankondiging in (…) Zeer rustig en aangenaam gelegen bij de Hervormde Kerk van Heemstede de Oprechte Haarlemse Courant staat als reden ‘wegens vertrek’. Het logement en langs de weg van Haarlem naar de bestaat dan uit een ruime koffiekamer, Haarlemmermeer.’ Een deel van de tuin grote achterstal en verschillende ‘welinbestond uit ‘vele fijne vruchtbomen’. De gerichte logeer-, spreek-, dienstboden- en verkoop mislukte.
Emilie Geuer en Martinus Joost Tibboel trouwden op 8 oktober 1918.
1877-1896 Anthonius Christianus Knapen, later zijn zoon Hugo Lambertus, eigenaar Een jaar later was er een nieuwe veiling fiehuishouder) en van 1888 tot 1890 aan in ‘De Gouden Leeuw’ in de Zijlstraat in Jacobus Hendrik Avis (op 15 oktober 1890 Haarlem: ‘het Wapen van Heemstede, dood aangetroffen in de herberg, naar zeer geschikt voor zomer- en winteroverlevering door zelfmoord). De weverblijf’. De aparte arbeiderswoning is duwe van Avis, Dieuwertje Houtkooper, volgens mondelinge afspraak voor een zet het bedrijf voort. gulden per week verhuurd aan de arbeider Vanaf 1890 huurt Jacobus Cornelis van Jan Vester. Schagen het koetshuis en de afzonderDe Haarlemse tapijthandelaar Knapen lijke woning. In 1890 worden de bedrijfsverpacht het Wapen van Heemstede van voering van logement en stalhouderij 1882 tot 1888 aan Roelof van Til (kofdus gescheiden. 1896-1901 Dieuwertje Houtkooper, weduwe Avis, eigenares en koffiehuishoudster 1901-1922 Paul Hermann Eduard Ferdinand Geuer, eigenaar en uitbater Geuer was voordien koffiehuishouder in eigenares van zowel de broodbakkerij Amsterdam. Hij overlijdt in 1928. Zijn als het Wapen van Heemstede met alles enige dochter Emilie A.M. Geuer was wat daar bij hoort. Ze hertrouwt in 1931 getrouwd met bakker Tibboel die in en laat naast de stalhouderij een dubbele woning bouwen (Achterweg 34 en 36). 1920 bij een motorongeluk overleed. In 1928 is Emilie Tibboel-Geuer daardoor Nu is dat het woonhuis van J.C.M. van
heerlijkheden voorjaar 2012 |
het wapen van heemstede, eertijds het schoutenhuis Schagen. 1922-1929 J.P. Kuiper, uitbater (E.A.M. Tibboel-Geuer eigenares, dit blijft ze tot 1952) Kuiper, daarvoor eigenaar van een café voor zeer goede consumptie en prompte aan de Jansweg in Haarlem, plaatst bediening mij het vertrouwen der Clienop 6 mei 1922 een advertentie in Haarteele waardig te maken.’ lems Dagblad waarin hij mededeelt het In Haarlems Dagblad valt te lezen dat Wapen van Heemstede overgenomen te in 1926 op de bovenverdieping tijdelijk hebben van E. Geuer. ‘Het Restaurant, drie gezinnen met kinderen wonen die hetwelk geheel gerestaureerd is, zal ik door financiële problemen geen eigen op dezelfde wijze exploiteeren als mijn woning meer hebben. voorganger en hoop door te zorgen 1929 Floris Petrus van Schagen, eigenaar van koetshuis, paardenstal en woonhuis Na 39 jaar huur koopt Van Schagen van Hiermee zijn de herberg en de stalhouderij definitief gescheiden. E. Tibboel-Geuer het koetshuis, de stal en het woonhuis aan de Achterweg 38. 1929-1930 H. van Meurs, uitbater
Advertentie in Haarlems Dagblad, 4 mei 1929. 1930-1933 B. Sähte, uitbater Een advertentie op 10 juli 1930 in Haarlems Dagblad kondigt de heropening van ‘Hotel Café Biljart Het Wapen
van Heemstede’ aan, ‘aanbevelend B. Sähte’.
1933-1941 Cornelis (Cees) Heitlager, uitbater Heitlager verdient op diverse maniederneeming, een klein bedrijfje dat de ren nog wat bij. Hij is directeur van de begrafenissen van katholieken uit de Nieuwe Heemsteedsche BegrafenisonValkenburgparochie verzorgt. Achter
Het Wapen
van Heemstede, vermoedelijk rond 1950.
| heerlijkheden voorjaar 2012
het wapen van heemstede, eertijds het schoutenhuis het Wapen van Heemstede repareert hij met een soort naaimachine jute zakken. Hij is ook een beetje doof en het is vooral zijn vrouw die in het Wapen werkt. Aanvankelijk woont het echtpaar bij de zaak, maar ze verhuizen later naar de Cloosterweg. Mogelijk laten ze dan ook de zaken wat meer aan een ander 1942-1950 J. Oolders, uitbater Oolders doet veel aan het onderhoud en
over. Op 9 november 1939 staat in een artikeltje in Haarlems Dagblad: ‘De nieuwe gérant (…) heeft veel zorg besteed aan de verbetering der zaal, o.a. door vernieuwing van den dansvloer en verfraaiing van het interieur.’ Heitlager overlijdt op 20 december 1941.
laat onder meer de dakpannen vernieuwen.
1950-1952 Cees van Wijngaarden, u itbater 1952-1968 W.G.G. (Wim) Thoolen, eigenaar en uitbater Thoolen koopt het pand voor 25.000 hier te zijn tussen half april en eind mei, gulden. De tekst in een folder uit het eind wanneer de bollenvelden, “Keukenhof” van de jaren zestig (in Nederlands, Duits (12 km) en “Linnaeushof” (3 km) op hun en Engels) luidt: ‘Bij voorbaat heten wij mooist zijn, maar ook vóór en na die tijd U van harte welkom in ons sedert 1623 is er volop vertier in de naaste omgeving: bekende bedrijf Hotel – Café – Restaurant Zandvoort aan Zee (7 km), Amsterdam ‘Het Wapen van Heemstede’ waar het (20 km), Schiphol (12 km), Haarlem (5 heerlijk toeven is midden in Holland’s km) en VoIendam (35 km). Voor een bloementuin. De gasten zullen zich vereventuele regendag beschikken we ook wend voelen in ons Hollands restaurant, over ‘n paar prima biljarts. Volop redenen door overvloedige maaltijden uit onze uw intrek bij ons te nemen. Uw gastheer, bekende keuken, goed gekoelde dranken W. G. G. Thoolen.’ en ruime, centraal verwarmde kamers. Tijdens weekenden speelt een orkestje Ruime parkeergelegenheid en terras voor sfeervolle muziek. Thoolen koopt ook zonnige dagen. Uiteraard is het een lust het belendende woonhuis. 1968-1988 Jos F.M. Aelen, eigenaar en uitbater Aelen was tot 1968 vijftien jaar lang komen er optreden. Maar het restaurant directeur van het in de omgeving heeft ook echt een buurtfunctie voor bekende Treslong in Hillegom. Hij wat oudere Heemstedenaren die er in presenteert zich, samen met z’n vrouw, de serre komen eten. In een annonce als ‘Restaurant Aelen; Het Wapen van staat te lezen: ‘Aantrekkelijke menu’s Heemstede’. De traditie van Treslong vanaf f. 13.50. Op ons speciale winterzet hij voort: voor groepen is er keuze kaartje vindt U de heerlijke wildschouit een groot aantal menu’s, van eentels en… onze onvolprezen Hollandse voudig tot culinair, en vele artiesten winterschotels.’ 1988-1991 Koers en Uithoof, eigenaars; mevrouw Uithoof, uitbater Koers en Uithoof waren accountants; zo gewaardeerde dagmenu’s, zoals onze hun kantoor was in de Cronjéstraat in nasischotel, stokvis en captains diner Haarlem. zullen wij U gaarne blijven serveren’. Mevrouw Uithoof neemt de leiding Maar de klandizie loopt terug en na drie van het restaurant op zich en probeert de jaar zien Koers en Uithoof zich genoodpopulaire traditie van Restaurant Aelen zaakt de zaak te verkopen. Dit is na bijna 300 jaar ook het einde van de naam het voort te zetten. In de eerste brief aan Wapen van Heemstede. vaste klanten staat: ‘De door velen van U 1991-2007 Zegwaard, eigenaar; Pandahof, later Yokohama-Pandahof
heerlijkheden voorjaar 2012 |
het wapen van heemstede, eertijds het schoutenhuis
Juli 2011. Het roer gaat drastisch om. Waar Uithoof nog schreef wel te willen moderniseren, maar daarbij te ‘waken voor behoud van het karakter’, sloopt de nieuwe eigenaar het totale interieur en breekt alles door. De opkamer met schouw en glas-in-loodramen boven de deur verdwijnt. In de serre aan de voorzijde worden de vierkante ruitjes vervangen door grote ramen en afgeplakt met pandaberen en reclameopschriften. De HVHB (toen nog VOHB)
| heerlijkheden voorjaar 2012
heeft destijds de sloop enkele weken stil kunnen leggen, maar het leed was al geschied. Het was ook voor eerdere eigenaars niet altijd makkelijk de zaak goed rendabel te exploiteren, maar het Chinees-Japanse restaurant Pandahof (vanaf 2001 Yokohama-Pandahof) heeft nooit goed gelopen. In 2007 gingen de deuren definitief dicht en vanaf die tijd staat het pand leeg.
2007-heden
Van de oorspronkelijke situatie is nog maar weinig over: de gevel aan de achterzijde en het spantwerk op zolder. Aan de voorzijde is alleen ‘de lijstgevel met terzijde stal’ een rijksmonument.
Op 18 juni 2007 wordt het bedrijfswoonpand Wilheminaplein 4-6 geveild in gebouw Felix Meritis in Amsterdam. Projectontwikkelaar Sastra Monumenten uit Amsterdam koopt het voor 1 miljoen euro. Eind 2008 staat het te koop voor 1,5 miljoen euro. Diverse plannen van achtereenvolgende eigenaren (een eetcafé / grand-café met boven appartementen, een hotel-restaurant met conferentieruimten of exploitatie van alleen een nieuw restaurant) bleken allemaal niet haalbaar. Het pand staat dus nog steeds leeg en gaat zienderogen achteruit. De omwonenden hebben op 20 februari 2012 een brief van de gemeente ontvangen over de huidige stand van zaken. De ontwikkeling van het Wilhelminaplein is medio 2010 stilgezet, juist vanwege de onduidelijkheid omtrent de Pandahof. Het geld voor de herinrichting is vrijgegeven voor andere doelen. Als er meer duidelijkheid is kan er opnieuw geld gereserveerd worden. Als intussen door de slechte staat van onderhoud een gevaarlijke situatie ontstaat of er onherstelbare schade optreedt aan het pand, zal de gemeente de eigenaar verzoeken en zo nodig verplichten de gebreken te herstellen. Vooralsnog is er geen
nieuw perspectief voor het pand met zijn rijke geschiedenis, gelegen aan het eeuwenoude plein. De gemeente spreekt in z’n brief over het afwachten van plannen van een nieuwe eigenaar. Betrokkenheid van de gemeente, bewoners van het Wilhelminaplein en HVHB zal hopelijk sturing geven aan de plannen voor dit pand en daarmee aan een nieuwe toekomst voor het Wilhelminaplein.
Bronnen A H.W. J. de Boer, H. Bruch, Adriaan Pauw 1585-1653, staatsman en ambachtsheer, Heemstede 1985. J.W.G. van Doorn, ‘Het Wapen van Heemstede in de Franse Tijd’ in HeerlijkHeden 82, 1994, p. 133-140. J.W. Groesbeek, Heemstede in de historie, Heemstede 1972. E. Sneller, Van achter de blaeuwen engel, Haarlem 1987. www.vankeulen.nu, genealogische website met gegevens over o.a. Pieter van Keulen. www.noord-hollandsarchief.nl/kranten/ Met dank aan Jaap van Schagen, Jan van Doorn, Hans Krol en Daan Kerkvliet voor informatie. De namen van tapvergunningen in de 18e eeuw zijn afkomstig van A.H. Suerink.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
veertig jaar burghave
Veertig jaar Burghave
Ellen Kerkvliet
In augustus 2011 bestond Residentie De Burghave aan de Provinciënlaan veertig jaar. Wij vatten de geschiedenis, zoals beschreven in de jubileumuitgave 40 jaar Burghave, graag voor u samen.
T
ot halverwege de vorige eeuw bestond het gebied tussen de Kerklaan en de Van Merlenlaan uit bloembollengronden. In de periode van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog kwamen de eerste huizen: de sociale huurwoningen aan de Gelderland-, Utrecht-, Brabant- en Zeelandlaan. Twintig jaar later verrezen, als deel van het Heemsteedse Centrumplan, de hoge flatgebouwen die zo bepalend zijn voor het aanzicht van de Provinciënwijk.
Kring van gegadigden Uit die periode dateren ook de plannen om, op loopafstand van de Raadhuisstraat en het wandelbos Groenendaal, een woonvoorziening voor senioren te bouwen. Het plan was opgezet om ‘een beperkte groep in de gelegenheid te stellen zo particulier en comfortabel mogelijk te wonen gecombineerd met de vereiste dienstverlening’. Zo staat het te lezen in De Burghave Kroniek, een uitgave van de coöperatieve vereniging Residentie De Burghave die later werd ondergebracht in de Vereniging van Eigenaren. De
De Burghave aan de Provin ciënlaan.
| heerlijkheden voorjaar 2012
kroniek, gedateerd augustus 1968, was bestemd voor ‘de kring van gegadigden’. Deze groep bestond uit welgestelde ouderen uit Heemstede, Aerdenhout, Haarlem en Bloemendaal, voor wie het bewonen van hun grote villa of landhuis vanwege personeelsschaarste en hoge kosten steeds moeilijker werd. Voorzitter van voornoemde vereniging was mr. Leendert Haveman. Onder zijn leiding was enkele jaren eerder in het Noord-Hollandse Bergen een soortgelijke serviceflat gebouwd, genaamd Frankenstate.
Privacy, maar ook gemeenschappelijk wonen De ontwerpopdracht ging naar het Amsterdamse architectenbureau Oyevaar, Stolle en Van Gool, hetzelfde bureau dat de tekening voor het Bergense complex had geleverd. Die opdracht was niet gemakkelijk. Er moest gezorgd worden voor optimale privacy voor de bewoners, maar ze moesten evengoed het gevoel hebben gemeenschappelijk te wonen. Het ontwerp dat
veertig jaar burghave
Luchtfoto + 1925. Middenonder het raadhuis met voorplein en vandaaruit ‘omhoog’ Raadhuisplein, Raadhuisstraat en Binnenweg. Haaks daarop links met de vele bomen de Kerklaan, met aan de zuidkant links het grote complex van Huize Sint Bavo (gesloopt in 1968). Het gebied waar de Provinciënwijk gebouwd zou worden bestaat nog geheel uit bollengrond. Aan de Lieven de Keylaan rechts is nog vrijwel niets gebouwd.
van de tekentafel kwam viel in de smaak: vier schelpvormige woontorens van zes bouwlagen, elk laag bestaande uit vijf appartementen. De Heemsteedse tuinarchitect C. van Empelen jr. kreeg vervolgens de opdracht de gemeenschappelijke tuin en waterpartij aan de kant van de Van Merlenlaan aan te leggen. In april 1969 gaf burgemeester mr. A.G.A. Ridder van Rappard het officiële startsein voor de bouw. Gehuld in een oliejas en met een helm op zijn hoofd haalde hij met behulp van een dragline de eerste ‘hap’ uit de grond op de plaats waar later de fundering voor het gebouw zou komen. Het hele project heeft 18 miljoen gulden gekost.
Vijfsterrenhotel De Burghave behoort tot de groep Senioren Residenties Nederland, een samenwerkingsverband van professioneel geleide en op luxe gerichte serviceappartementen. Alle 120 appartementen, bestaande uit twee, drie of vier kamers,
zijn koopwoningen. De Burghave is geen verzorgings- of verpleeghuis. Van de bewoners wordt verwacht dat zij, in ieder geval de eerste vijf jaar na toetreding, zelfstandig kunnen wonen. Maar het gebouw is wel van alle gemakken voorzien. Zo zijn een kapsalon, bibliotheek, pedicure en fysiotherapeut in het gebouw aanwezig. Alle appartementen hebben een volwaardige keuken, maar wie feestelijk wil dineren of gewoon geen zin heeft om te koken kan daarvoor in het sfeervolle restaurant op de eerste verdieping terecht. De maaltijd thuis laten komen kan ook. Verder kan dag en nacht een beroep worden gedaan op verpleegkundige hulp. Wonen in De Burghave betekent: wonen in geborgenheid, voorzien van alle gemakken. Met op maat gesneden zorg, maar daarnaast volledige handhaving van privacy. Directeur Robert Lanz verwoordt het zo: “Wij streven er naar de bewoners de allure van een vijfsterren hotel te bieden.”
heerlijkheden voorjaar 2012 |
De familie Baruch, de Heemsteedse joden en de Holocaust
Wim de Wagt
Naar aanleiding van mijn artikel over de joden in Heemstede tijdens de Tweede Wereldoorlog in HeerlijkHeden 150, ontving de redactie enkele bezorgde reacties van gemeenteraadsleden. Daarom wil ik er hier nog kort nader op ingaan.
Herdenkingsproject ‘Ik schrijf je naam’, mei 2011 in de Janskerk – Noord-Hollands Archief.
De zes artikelen die Hans Krol in 1995 in De Heemsteder publiceerde zijn vanaf medio mei te vinden op onze vernieuwde website (www.hv-hb.nl).
Aan het slot van mijn verhaal schrijf ik dat het merkwaardig is dat in de gemeente ‘iedere specifieke verwijzing (…) naar het lot van de Heemsteedse slachtoffers van de Shoah’ ontbreekt. Ik citeer mezelf verder: ‘Geen kunstwerk, geen monument, zelfs geen plaquette herinnert aan de massamoord op zoveel plaatsgenoten.’ De raadsleden vroegen zich af hoe dit nu precies zit en wát de gemeente wél gedaan heeft om de nagedachtenis te bewaren aan de Heemsteedse slachtoffers van de jodenvervolging.
In Memoriam Zoals ik meld in mijn verhaal heeft het gemeentebestuur in 1995 een publicatie uitgebracht, In Memoriam, met een lijst die alle op dat moment bekende namen van omgekomen of vermiste Heemsteedse joden bevat. Overigens zijn hierin ook naamlijsten opgenomen van niet-joodse slachtoffers van de Duitse en Japanse bezetting, in Nederland en NederlandsIndië. In Memoriam verscheen in het kader van de herdenkingsactiviteiten 50 jaar bevrijding. Tegelijk was bijvoorbeeld een tentoonstelling over Heemstede in bezettingstijd te zien in het gemeentehuis, getiteld Over … Leven. Wat ik niet wist (Hans Krol maakte mij hierop attent) is dat het gemeentebestuur indertijd heeft gediscussieerd over het schriftelijke verzoek van enkele burgers om in het raadhuis een plaquette te plaatsen met de namen van de joodse slachtoffers. Daar is toen van
| heerlijkheden voorjaar 2012
af gezien, onder andere omdat vanuit ‘joodse kring’ bezwaren werden geuit. Openbaarmaking van de namen in de vorm van een dergelijk monument kan tot aantasting leiden van de anonimiteit van de nabestaanden, zo was de vrees. Verder bestaat het risico dat zo’n lijst onvolledig is of onjuistheden bevat. In plaats daarvan publiceerde de gemeente dus In Memoriam. Verder wees Krol mij erop dat hij in De Heemsteder in mei en juni 1995 een serie artikelen heeft geschreven over de lotgevallen van enkele in Heemstede wonende joodse gezinnen en onderduikers. Deze artikelen zijn na te lezen in het Noord-Hollands Archief in Haarlem, waar oude jaargangen van dit huis-aanhuisblad worden bewaard. Het is vanwege het historisch belang wel jammer dat deze artikelen niet afzonderlijk zijn geregistreerd in het archief, waardoor ze niet makkelijk vindbaar zijn. Je moet echt weten waar te zoeken.
Gedenkteken in Haarlem Dat de gemeente er zeventien jaar geleden van heeft afgezien om een blijvend gedenkteken te plaatsen, bijvoorbeeld in de vorm van een plaquette, na hierover bezwaren te hebben gekregen vanuit ‘joodse kring’, is een bekend fenomeen. Bijna iedere keer dat er, waar ook ter wereld, wordt voorgesteld om in de vorm van een monument aandacht te besteden aan de jodenvervolging leidt dit tot protesten en controverse. Het meest recente, tijdelijke herdenkingsproject in deze
de familie baruch, de heemsteedse joden en de holocaust
omgeving - Ik schrijf je naam, in het Noord-Hollands archief (Janskerk) in mei 2011 - leverde behalve buitengewoon veel positieve respons ook negatieve reacties op. In Haarlem heeft de particuliere Stichting Joods Monument ongeveer vijftien jaar lang geprobeerd een permanent monument van de grond te tillen. Pas nu gaat dat lukken: in september van dit jaar wordt een gedenkteken onthuld, achter het Gerechtsgebouw De Appelaar aan het Philip Frank-plein (Philip Frank was opperrabbijn van Noord-Holland).
Een waardig monument De weerstand en eventuele inhoudelijke problemen die worden opgeroepen wanneer een Heemsteeds gedenkteken zou worden opgericht, ontslaat de gemeentelijke overheid - vind ik - niet van zijn verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat de herinnering op een substantiëlere wijze dan alleen met een publicatie beleefd kan worden. Ik vraag me af hoeveel mensen van het bestaan van In Memoriam weten. Dat er raadsleden zijn die er in het geheel niet op de hoogte van zijn, is een aanwijzing dat er iets niet
goed zit. Alleen bij een echt monument, in de openbare ruimte, kan een ieder die dat wil echt gedenken. Daar kunnen bloemen gelegd worden, daar kan herdacht worden. Dat doe je niet bij een lijst namen op papier, hoe goed bedoeld ook. Ook voor jongere generaties is een blijvend monument trouwens een goed middel om te leren van de geschiedenis en stil te staan bij wat er gebeurd is. Natuurlijk, er is een algemeen bevrijdingsmonument aan de Vrijheidsdreef, en je kunt je afvragen of de joodse inwoners een aparte plaats moeten krijgen. Dat is een zinvolle vraag. Ervóór pleit, dat het ging om volkerenmoord, waarbij zeker 140 (maar vermoedelijk meer) plaatsgenoten systematisch, onder vaak gruwelijke omstandigheden werden vermoord of uitgeput in een tijdsbestek van een paar jaar. Over het unieke karakter van de Shoah zijn intussen bibliotheken volgeschreven. Over de wijze van herinneren eveneens. Als het aan mij ligt wordt opnieuw serieus onderzocht op welke manier de joodse slachtoffers van Heemstede met een waardig monument recht kan worden gedaan.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
Reacties van lezers en aanwinsten collectie HVHB Reacties van lezers, HH 151, foto Zwarteweg Meneer of mevrouw J. Meester uit Heemstede wijst erop dat het een veelgehoord misverstand is dat Zweeds wittebrood aan het eind van de oorlog kwam na het droppen van voedsel bij operatie Manna. Dit brood werd in Nederland gebakken van meel dat eind januari en begin februari aangevoerd werd door drie grote schepen van het Zweedse Rode Kruis. Door gebrek aan transportcapaciteit duurde het voor veel mensen nog wel een maand voor ze dit brood in handen kregen. J. Meester: ‘De broden werden in combinatie met een pakje margarine via het gangbare distributiesysteem verdeeld. In mijn herinnering smaakte een sneetje Zweeds wittebrood als een weergaloos gebakje.’
Hondenpenningen Peter en Rosita van Wingerden schreven ons het volgende: ‘In de nalatenschap van J. Haarsma, mijn vader/schoonvader troffen wij een koperen/messing plaatje aan met op de voorzijde het wapen van Heemstede en het jaartal 1939, en aan de achterzijde een gestanst nummer. Het meet 11 bij 33 mm en is voorzien van een oogje. We zochten contact met de
| heerlijkheden voorjaar 2012
HVHB met de vraag om ons te helpen uit te vinden wat de functie van dit voorwerp zou kunnen zijn geweest. Allerlei hypotheses bleken niet te kloppen. Hans Krol liet weten dat de merletten op het wapen niet helemaal correct zijn weergegeven, maar dat dat wel vaker voorkwam. Een oproep in De Heemsteder leverde al snel duidelijkheid op. De heer C. Tieken vertelde ons dat het een hondenpenning is. Hij heeft penningen uit de jaren 1932, 1935, 1936, 1937, 1940 en 1941. De vorm van de laatste drie stemt overeen met die van ons. Aanvankelijk waren de penningen uitgevoerd in messing, maar tijdens de oorlog waren ze van blik. We gingen in de archieven van de gemeente Heemstede op zoek naar meer informatie over de hondenbelasting. Heel ver zijn we daarmee nog niet gekomen. De geraadpleegde verslagen zijn op dit punt niet erg concreet. Ook hebben we de verordeningen uit de jaren vóór 1942 nog niet kunnen terugvinden. De verordening van 4 november 1942 op de ‘heffing eener belasting op de honden in de gemeente Heemstede’ bepaalt onder meer: ‘Tevens kan bij het aanslagbiljet een penning worden toegezonden ten einde door de(n) honde(n) te worden gedragen. Bij verlies van deze penning kan een nieuwe worden verkregen tegen betaling van vijftig cent. De hondenpenning geldt niet als bewijs van betaling.’
reacties van lezers en aanwinsten collectie hvhb Aanvankelijk was het tarief inkomensafhankelijk. Het varieerde in 1942 van f 7,50 per hond voor inwoners met een inkomen tot f 2.000 tot f 25,- bij een inkomen hoger dan f 20.000. Houders van kennels betaalden per hond minimaal f 7,50 en maximaal f 30,-. Uit een ambtelijk stuk uit 1950 valt op te maken dat het doel van de heffing is het aantal honden in de gemeente te beperken. De opbrengst van de hondenbelasting bedroeg in 1933 f 5.877 en in 1938 f 7.728. We zijn van plan nader onderzoek te doen, naar vragen als: – s inds wanneer wordt deze belasting geheven? –h oeveel honden waren er in Heemstede? –w elke vorm hadden de hondenpenningen in deze jaren? Wellicht beschikken de lezers over meer informatie en over afbeeldingen van hondenpenningen uit andere jaren dan die wij nu al kennen. Wij horen uw reactie graag.’
van Bennebroekers en Heemstedenaren. Vogelenzang is zo dichtbij dat ongetwijfeld ook mensen uit Heemstede en Bennebroek betrokken zijn geweest bij de organisatie en de logistiek van deze grote internationale bijeenkomst. Er zullen niet veel mensen zijn die er, zoals meneer Van Overzee, uit eigen ervaring over kunnen vertellen, maar wellicht kent u verhalen van uw ouders, buren, ooms of tantes. Is dat zo of heeft u bijzondere voorwerpen of foto’s van de Jamboree, neemt u dan contact op met ons redactielid Ellen Kerkvliet-van Holk,
[email protected], 023-5383690.
Peter van Wingerden, Rosita van Wingerden-Haarsma
[email protected], 023-5298520
Oproep Jamboree 1937 Van meneer Kees van Overzee uit Bennebroek kregen we een kampboekje van de Wereld Jamboree van 1937 in Vogelenzang, waar hij als 12-jarige welp aan deelnam. Het is dit jaar 75 jaar geleden dat de Jamboree plaatsvond en daarom willen we er in HeerlijkHeden 153 of 154 aandacht aan besteden. Het algemene verhaal is uit vele bronnen te achterhalen, maar het gaat ons om de specifieke herinneringen
heerlijkheden voorjaar 2012 |
van het bestuur
Van het bestuur Deze zomer hebben we iedere maand een interessante excursie voor u. Wacht niet te lang met aanmelden, want het aantal plaatsen is in alle gevallen beperkt. Uw aanmelding ontvangen we bij voorkeur per e-mail, maar bellen mag natuurlijk ook.
Excursie Hageveld, 12 mei 2012 Hillebrand de Lange leidt u rond, zowel binnen als buiten. Hij is een bekend gezicht op Hageveld: als oudleerling én al vele jaren als docent (klassieke talen en geschiedenis) kent hij het gebouw op z’n duimpje en kan hij ook veel vertellen over de cultuur die op school heerste door de jaren heen. We nemen ook een kijkje in het woongedeelte dat normaal niet openbaar toegankelijk is. Aanvang: 10.30 u (verzamelen bij de schoorsteen op Hageveld) Kosten: € 3,- per persoon Opgeven bij: Joke Dondorp,
[email protected] of 023-562 65 60
Rondwandeling door 19e-eeuws Haarlem, 14 juni 2012 In december 1971 overleed Godfried Bomans, de eerste schrijver in ons land met een eigen fanclub. Hij staat niet meer dagelijks in de belangstelling, toch is er nog op gezette tijden aandacht voor hem en voor zijn werk. In 2010 was er in de Haarlemse Hallen een tentoonstelling over Bomans en werd hij opgenomen in de Canon van de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Hoewel als Hagenaar geboren, heeft Bomans het grootste deel van zijn leven in Haarlem, Heemstede en Bloemendaal doorgebracht. Samen met stadsgids Marjorie Vroom gaan we het 19e-eeuwse Haarlem verkennen, waarin Bomans zo geïnteresseerd was. Aanvang: 10.30 u, verzamelen op de Grote Markt vóór restaurant Brinkmann (komt u per fiets dan kunt u die gratis stallen in de fietsenstalling in de Smedestraat) Duur: ongeveer anderhalf uur Kosten: € 3,- per persoon Opgeven bij: Marijke van Donge,
[email protected] of 023-529 07 13 of bij Tineke Mascini,
[email protected] of 023-528 64 96 Opgeven vóór 20 mei i.v.m. reservering van de stadsgids.
Excursie Akerendam in Beverwijk, 12 juli 2012 In het jaar van de historische buitenplaatsen is op de buitenplaats Akerendam de expositie ‘Vijf eeuwen bloemperken’ te zien over modes en stijlen in de aanleg van siertuinen door de eeuwen heen. Voor zover bekend is deze ontwikkeling nooit eerder met speciaal ontworpen bloemperken getoond. De beplanting bestaat vooral uit eenjarige planten en bolgewassen, gerangschikt in kleurrijke patronen. Iedere tijd gaf z’n eigen invulling aan dit fenomeen. In Beverwijk werken diverse Nederlandse experts mee. Willem Zieleman, hoofd van de tuindienst van Paleis het Loo, ontwerpt het 17e-eeuwse bloemperk en Korneel Aschman de perken uit de 18e, 19e en 20e eeuw. Hoe het bloemperk van de 21ste eeuw er uit zal zien, bepaalt tuinontwerpster Jacqueline van der Kloet. In de oranjerie is een kleine binnenexpositie ingericht. Wij worden rondgeleid door René Dessing. Meer informatie vindt u op de websites www.buitenplaatsen2012.nl en www.vijfeeuwenbloemperken.nl. (Het huis zelf is niet toegankelijk, maar zal dat wel zijn tijdens de Open Monumentendagen.) Aanvang: 10.30 uur (rondleiding en een kop koffie. Deelname max. 25 personen) Kosten: € 3,- per persoon Adres: Velserweg 20, Beverwijk, op loopafstand van NS Station Beverwijk Opgeven bij: Gerry Weijers,
[email protected] of 023-584 62 34
| heerlijkheden voorjaar 2012
van het bestuur
Huize Akerendam in Beverwijk rond 1950.
Wandeling rondom het Huis te Bennebroek, 4 augustus 2012 Samen met rondleider Martin Bunnik lopen we via de Binnenweg naar de Meerweg en gaan daarna het bos in dat behoorde tot het Huis van Bennebroek. Via de belvedère komen we op De Dageraad waarna we teruglopen naar het parkeerterrein. Onderweg vertelt Martin Bunnik aan de hand van oude foto’s en kaarten hoe de oude kern van het dorp en het Huis te Bennebroek er ooit uitgezien hebben. Hoogtepunten waren het Huis te Bennebroek, Middendorp, de pastorie, De Zwarte Hondt, de Reek, voormalige hofstede Nollenburg, de belvedère en De Dageraad. Ook komt aan de orde hoe Bennebroek zich in de loop van de eeuwen ontwikkeld heeft van een wildernis naar een forensendorp. Aanvang: 14.00 uur, verzamelen op het parkeerterrein bij de tennisvereniging aan de Binnenweg in Bennebroek (maximaal 25 personen) Kosten: € 3,- per persoon Opgeven bij: Gerry Weijers,
[email protected] of 023-5846234
| heerlijkheden winter 2012
heerlijkheden voorjaar 2012 |
van het bestuur
Interessant in de regio Expositie: Heemsteedse wijken te kijk Tot en met vrijdag 25 mei staat Heemstede centraal tijdens de expositie ‘Heemsteedse wijken te kijk’ in het ABC-Architectuurcentrum te Haarlem. Honderd jaar geleden, in 1912, stelde de gemeenteraad het uitbreidingsplan voor Heemstede vast. Dit plan (de kaart is te zien op de expositie) vormt de basis van de snelle groei van Heemstede in de eerste helft van de twintigste eeuw. Het oorspronkelijke plan is gewijzigd uitgevoerd. Zowel het stratenpatroon als de bebouwing werden in latere plannen aangepast. Vanaf 1950 hebben de uitbreidingswijken een heel ander karakter gekregen en is er in Heemstede ook hoogbouw gekomen. Naast historische beelden worden er foto’s, maquettes en plannen van actuele en
toekomstige bouwprojecten (de Havendreef, de Slottuin, Watermuziek) getoond. De nieuwste wijkjes hebben een hoge bouwdichtheid en de architectonische kwaliteit is soms omstreden. De tentoonstelling gaat ook in op de betekenis van het groen en de buitenplaatsen van Heemstede. In de periode dat de expositie te bezichtigen is, organiseert het ABC ook rondleidingen en lezingen. Actuele informatie vindt u op de website. ABC Architectuurcentrum Groot Heiligland 47, Haarlem di-za: 12-17 u, zo:13-17 u, toegang gratis www.architectuurhaarlem.nl
Expositie: Een aangename lustplaats aan de Heerenweg Uitgangspunt van deze tentoonstelling over buitenplaatsen aan de Herenweg in Heemstede is een zestien meter(!) lange kaart uit de eerste helft van de 18e eeuw met het hele traject van de Herenweg vanaf Haarlem tot aan de heerlijkheid Bennebroek. Behalve deze kaart origineel weergegeven op een tapijt is er beeldmateriaal te zien uit diverse andere collecties van het Noord-Hollands Archief, vooral
van de gemeente Heemstede. De tentoonstelling duurt nog t/m 26 mei. Janskerk / Noord-Hollands Archief Jansstraat 40, Haarlem di-vr: 9-17 u, za 9-14 u, toegang gratis www.noordhollandsarchief.nl
Expositie: Geen cent te makken Vanaf 26 mei t/m 4 november kunt u in het Historisch Museum Haarlem naar een tentoonstelling over armoede in Haarlem. ‘Geen cent te makken’ laat zien hoe armoede zich door de tijd heen steeds anders manifesteert en vertelt het verhaal van Haarlemmers van vroeger en nu die op of onder het bestaansminimum moeten leven. Het is een geschiedenis van de middeleeuwse broodbank tot de hedendaagse voedselbank met aandacht voor de armenzorg, (kerkelijke) armenbesturen, hofjes,
charitatieve instellingen zoals de St. Vincentiusvereniging en het Leger des Heils en ook verhalen van armenscholen, 19e-eeuwse prostituees en instellingen als Tesselschade - Arbeid Adelt. Historisch Museum Haarlem Groot Heiligland 47, Haarlem di-za: 12-17 u, zo: 13-17 u, toegang € 5,www.historischmuseumhaarlem.nl
Tot en met vrijdag 25 mei staat Heemstede centraal tijdens de expositie ‘Heemsteedse wijken te kijk’ in het ABC-Architectuurcentrum te Haarlem
| heerlijkheden voorjaar 2012
van het bestuur
Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst en ledenvergadering van de HVHB, 31 mei Het bestuur van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek nodigt u uit voor de voorjaarsbijeenkomst, tevens Algemene Ledenvergadering, op donderdag 31 mei 2012 in de Burgerzaal van het gemeentehuis van Heemstede. De bijeenkomst begint om 20.00 uur. De zaal is open vanaf 19.30 uur. Tevens zal burgemeester Marianne Heeremans deze avond het buitenplaatsenjaar Heemstede 2012 openen.
Korte jaarvergadering: 20.00 uur 1. O pening van de Algemene Ledenvergadering van de HVHB door voorzitter Jaap Verschoor. De HVHB bestaat 65 jaar, een korte terugblik op het verleden van de vereniging en een kijkje in de toekomst. 2. Mededelingen van het bestuur. 3. Vaststelling van het verslag van de Algemene Ledenvergadering van 19 mei 2011. Het verslag is opgenomen in HeerlijkHeden 149 en op www.hv-hb.nl. 4. Vaststelling van het jaarverslag over 2011, te vinden op de volgende pagina’s en op www.hv-hb.nl. 5. Verslag van de kascommissie over de jaarcijfers 2011. 6. Vaststelling van de jaarcijfers over 2011 en de begroting voor 2012. Het financieel verslag en de begroting voor 2012 vindt u op www.hv-hb.nl of kunt u toegestuurd krijgen door de penningmeester van de vereniging (023-5285525). 7. Benoeming nieuwe kascommissie. 8. Verkiezing bestuurslid: Marijke Meyer treedt af en is niet herkiesbaar. Als nieuw bestuurslid draagt het bestuur Daan Kerkvliet voor. 9. Rondvraag en sluiting.
Opening ‘buitenplaatsenjaar Heemstede 2012’: 20.30 uur 2012 is het Jaar van de historische buitenplaats. Ook in Heemstede zullen activiteiten georganiseerd worden, te beginnen met deze avond. De burgemeester van Heemstede, mevrouw Marianne Heeremans, zal het buitenplaatsenjaar officieel openen.
Videofilm over de buitenplaatsen in Heemstede en Bennebroek: 20.40 uur In het kader van hun maatschappelijke stage hebben leerlingen van Hageveld een film gemaakt over de buitenplaatsen in Heemstede en Bennebroek. Ze interviewden eigenaars en bewoners. Kijk mee met de verassende blik van jongeren op onze buitenplaatsen.
Buitenplaatsen in Nederland: 21.00 uur De voorzitter van de Stichting Themajaar Historische Buitenplaatsen 2012, de kunsthistoricus René Dessing, bewoner van Huis te Manpad, houdt een inleiding met veel prachtige plaatjes over de buitenplaatsen in Nederland.
Informeel gedeelte: 22.00 uur Na afloop van de bijeenkomst is er gelegenheid om na te praten bij een drankje en een hapje.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
van het bestuur
Jaarverslag 2011 van de Historische Vereniging Gerard Bettink - secretaris Heemstede-Bennebroek De HVHB is opgericht in 1947 en bestaat in 2012 dus 65 jaar. In 1973 verscheen, als voorbode van ons kwartaalblad HeerlijkHeden, de eerste nieuwsbrief. Van een gestencild blaadje van 4 pagina’s is het blad uitgegroeid tot het nummer 150, dat in het najaar van 2011 is verschenen. Dit jubileumnummer werd een prachtig, bijna 100 pagina’s dik blad op A4-formaat en in kleurendruk. Binnen enkele weken was de volledige oplage uitverkocht. Vanaf nummer 150 wordt HeerlijkHeden voortaan altijd op A4-formaat en in kleur gedrukt. Een belangrijke doelstelling van de vereniging: het geven van informatie over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en aandacht vragen voor bijzondere panden met een monumentale of karakteristieke status is op dit grotere formaat en met kleurendruk nog beter mogelijk. Bovendien denken we op deze manier (én door de losse verkoop in de boekhandel) ook een bredere lezersgroep aan te trekken. Na de vernieuwing van HeerlijkHeden in 2011 en de geheel vernieuwde website in 2012, is een volgend doel waar de vereniging aan werkt het uitbrengen van een boek over Groenendaal in 2013. In dat jaar is het 100 jaar geleden dat de gemeente Heemstede besloot Groenendaal aan te kopen en in te richten als wandelbos.
1. Bestuur en commissies In de samenstelling van het bestuur is in 2011 geen verandering gekomen. Marloes van Buuren en Jaap Verschoor zijn tijdens voorjaarsbijeenkomst respectievelijk herbenoemd als bestuurslid en als voorzitter. Ons zeer gewaardeerde erelid Hans Krol heeft afscheid genomen van de redactiecommissie. Anja Kroon en Ellen Kerkvliet zijn tot deze commissie toegetreden. De commissie karakterbehoud is versterkt met de komst van Hans Luiten en Daan Kerkvliet. Eveline van Bemmel is teruggetreden uit de evenementencommissie en opgevolgd door Joke Dondorp. Theo Out heeft zich in 2011 ontwik-
Het voormalige postkantoor heeft ondanks pogingen van de HVHB daartoe nog steeds geen beschermde status.
| heerlijkheden voorjaar 2012
keld tot de hoffotograaf van de vereniging en vormt samen met bestuurslid Marc de Bruijn en webmaster Alexander Koopman de aanzet voor de nieuwe commissie communicatie. Een commissie die voor het beheer van de nieuwe website versterking zoekt. Een overzicht van de samenstelling van het bestuur en de commissies vindt u in HeerlijkHeden en op www.hv-hb.nl.
2. Activiteiten voor de leden Bijeenkomsten Tijdens de druk bezochte voorjaarsbijeenkomst, er waren wel 130 leden en belangstellenden in de Burgerzaal van het Heemsteedse raadhuis, heeft architectuurhistoricus Wim de Wagt een uitgebreide lezing gehouden over de waardevolle wederopbouwarchitectuur van het voormalige postkantoor op Binnenweg 160 te Heemstede. Co Peeperkorn maakte de aanwezigen met talrijke afbeeldingen uit het familiearchief deelgenoot van de geschiedenis van de voormalige stoomwasserij Peeperkorn langs de Blekersvaart. Verrassend was de videofilm over de Binnenweg en de Raadhuisstraat die vijf leerlingen van het Atheneum College Hageveld in het kader van een maatschappelijke stage onder begeleiding van de HVHB hebben gemaakt. Erfgoed Nederland heeft deze stage benoemd tot ‘best practice’, voorbeeld voor andere verenigingen. De najaarsbijeenkomst heeft zoals gebruikelijk plaatsgevonden in het Trefpunt in Bennebroek. Ook hier gaven ongeveer 130 leden blijk van hun belangstelling. Cees van Haasteren hield een inleiding over de geschiedenis van de Heemsteedse brandweer. De plaatjes van diverse branden werden door vele aan-
van het bestuur De wandeling in Jansstraat en omgeving in juni 2011 was ondanks de regen een goed bezochte excursie. wezigen herkend. Marga van de Wel voerde ons aan de hand van foto’s uit een album van freule Willink terug naar het Bennebroek van begin jaren veertig. Het leven en werk van minister en dominee Talma, grondlegger van de sociale wetgeving en gedurende zijn laatste levensjaren dominee te Bennebroek, werd belicht door Lammert de Hoop. Behalve een steeds groeiend aantal belangstellenden ziet het bestuur met genoegen dat na afloop van de bijeenkomsten steeds meer gebruik wordt gemaakt van de gelegenheid om, onder het genot van een drankje en een hapje, nog wat na te praten met anderen, die ook een warm hart hebben voor het culturele erfgoed in Heemstede en Bennebroek.
Excursies De excursies in de nabije omgeving van Heemstede en Bennebroek trekken een wisselend aantal deelnemers. Voor de wandeling door de Jansstraat en omgeving was het opsplitsen in twee groepen noodzakelijk. De belangstelling voor het NZHvervoermuseum, de Doopsgezinde kerk en het museum radio Stiphout was minder groot, maar ook deze excursies werden door de deelnemers zeer gewaardeerd. Evenals in voorgaande jaren is de HVHB ook in 2011 betrokken geweest bij de organisatie van de Open Monumentendag. Hiervoor was ruime belangstelling, met name voor de molen van Höcker aan de Glipperdreef en het gebouw van De Bulb aan de Leidsevaart. HeerlijkHeden Heel veel tijd en energie is gestopt in de voorbereiding van het honderdvijftigste nummer van HeerlijkHeden, op A4-formaat, dubbeldik en in kleur. Maar daarnaast verschenen er ook gewoon drie ‘normale’ nummers, al even lezenswaardig. Website Na meer dan tien jaar is de website van de HVHB www.hv-hb.nl aan vervanging toe. In 2011 is hard gewerkt aan de bouw van een geheel nieuwe website. In het voorjaar van 2012 zal die nieuwe site in gebruik worden genomen.
3. Monumenten De afgelopen jaren heeft de HVHB zich, vaak met succes, sterk gemaakt voor het op monumentenlijsten plaatsen van bouwwerken die van historisch, architectonisch of cultureel belang zijn. Dat lukt helaas niet altijd, zoals met het voormalige postkantoor, Binnenweg 160. De uitgebreide waardestelling die de HVHB door de architectuurhistoricus Wim de Wagt heeft laten opstellen, heeft weliswaar het college van Burgemeester en Wethouders overtuigd, maar niet de gemeenteraad. Het gevolg is dat het gebouw vooralsnog onbeschermd blijft. De gemeente Heemstede is in 2011, naar aanleiding van een plan van de VOMAR om een supermarkt te bouwen op het binnenterrein tussen de Binnenweg en de Eikenlaan, een onderzoek gestart naar de behoefte in Heemstede aan uitbreiding van het aantal vierkante meters supermarkt. De bouw van een nieuwe supermarkt ten koste van het postkantoor - de alternatieve locatie- zal zeker op verzet van de HVHB stuiten. Het plan Havendreef van de gemeente Heemstede, dat voorziet in nieuwbouw op de plaats van het oude Zilveren Kruisgebouw aan de haven, is door de HVHB in 2011 met argusogen gevolgd. Met de hoogte van een van de nieuwe gebouwen kan de HVHB zich niet verenigen. Hetzelfde geldt voor enkele onderdelen van het plan van de gemeente Bloemendaal voor de oude kern van Bennebroek rond het voormalige Luciaklooster. Een ander gemeentelijk plan, dat ook weer in een hoog bouwwerk voorziet, is het plan De Slottuin op het terrein van het voormalige Nova-college aan de Lelylaan te Heemstede. Eind 2011 heeft de HVHB een zienswijze (bezwaar) ingediend tegen het planologisch mogelijk maken van hoge bouwwerken langs de Cruquiusweg. Grote zorgen maakt de HVHB zich over het in de
heerlijkheden voorjaar 2012 |
van het bestuur Het Luciaklooster maakt deel uit van de oude kern van Bennebroek. De HVHB is betrokken bij het overleg met de gemeente Bloemendaal over de plannen rond de oude kern.
zeventiende eeuw gebouwde rijksmonument Glipperweg 70, dat in een zeer slechte staat verkeert. De eigenaren willen slopen en herbouwen in dezelfde stijl. De HVHB is tegen sloop en heeft de Erfgoedvereniging Heemschut erbij betrokken, hetgeen heeft geleid tot een bouwkundig rapport, waaruit blijkt dat restauratie nog mogelijk is en niet veel meer hoeft te kosten dan herbouw. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) zal een uitspraak moeten doen over sloop of restauratie. In 2011 heeft de HVHB met de gemeente Heemstede, de uitvaartonderneming Dunweg en omwonenden overleg gevoerd over de eventuele bouw van een uitvaartcentrum bij de ingang van de begraafplaats aan de Herfstlaan. Aan de voorwaarde van de HVHB dat de op de gemeentelijke monumentenlijst staande ingangspartij, bestaande uit de aula, de portierswoning en het kantoor, niet mag worden aangetast, wordt door het voorliggende bouwplan tegemoet gekomen. In december 2011 heeft de gemeenteraad een besluit genomen ten gunste van de nieuwbouw van een uitvaartcentrum. Het plan van de provincies Noord- en ZuidHolland en een aantal gemeenten om een nieuwe weg aan te leggen tussen de bestaande N205 in de Haarlemmermeer en de bestaande N206 bij De Zilk is voor de HVHB aanleiding geweest om, mede namens enkele andere organisaties, aan Gedeputeerde Staten Zuid-Holland te vragen geen weg door het waardevolle bos van GGZ inGeest te Bennebroek/ Hillegom te laten lopen. Vooralsnog lijkt financiering van het plan een groot probleem te zijn.
| heerlijkheden voorjaar 2012
4. Overige activiteiten Met de gemeente Bloemendaal en de stichting Ons Bloemendaal en uiteraard de gemeente Heemstede is in 2011 over bovenstaande en andere onderwerpen overleg gevoerd. Vragen van organisaties en particulieren over de historie van Heemstede en Bennebroek zijn beantwoord. Omdat in 2011 de aandacht zich voor een groot deel heeft gericht op HeerlijkHeden 150 en de vernieuwing van de website, is er in 2011 nog geen begin gemaakt met het schrijven van een canon over Heemstede en Bennebroek en evenmin met het ordenen van het archief ter voorbereiding van overdracht aan het Noord-Hollands-Archief.
5. Financiële situatie Het financieel verslag maakt duidelijk dat de vereniging, die geen subsidie ontvangt en in 2011 extra kosten heeft moeten maken voor HeerlijkHeden 150 en de bouw van de nieuwe website, financieel gezond is. Het ledental is met bijna duizend leden iets hoger dan het aantal in de voorgaande jaren. Zeker nu het kwartaalblad HeerlijkHeden een kwaliteitssprong heeft gemaakt, is er alle reden belangstellende vrienden en bekenden aan te sporen om lid te worden van de HVHB. Ten slotte bedankt het bestuur ook op deze plaats alle vrijwilligers die zich in 2011 voor de HVHB hebben ingezet. Zonder hen zou het vele werk dat in 2011 verricht is, niet zijn gedaan.
van het bestuur
HeerlijkHeden in De Volkskrant Rob van Vuure werkte jarenlang voor uitgeverij Sanoma (o.a. Libelle, Panorama, Donald Duck) en staat bekend als de Bladendokter en de grootste tijdschriftdeskundige in Nederland. In zijn rubriek BLDNDKTR in De Volkskrant gaat hij iedere dinsdag in op ontwikkelingen in de tijdschriftenwereld en bespreekt bladen. Op 13 maart besprak hij naast een aantal andere bladen ook drie historische tijdschriften, waaronder HeerlijkHeden.
Speciale aanbieding boekenmarkt 22 april Van € 20,- voor € 10,Op zondag 22 april is het boekenmarkt op de Jan van Goyenstraat. Van 11.00 tot 17.00 uur kunt u lekker snuffelen bij een groot aantal kramen. Ook de HVHB is van de partij. Speciaal op deze dag verkopen we nummers van HeerlijkHeden met extra veel korting. Het gaat om recente nummers, maar nog wel in de in de oude vormgeving. We hebben diverse pakketjes samengesteld van vijf nummers die per pakketje voor deze ene dag € 10,- kosten (normaal € 20,-). Zelf een pakketje van 5 samenstellen uit losse nummers is helaas niet mogelijk, maar wat u eventueel al heeft geeft u toch gewoon aan iemand anders? Dé gelegenheid voor nieuwe leden en abonnees om wat eerdere nummers met veel interessante artikelen op de kop te tikken en ook leuk als cadeautje. Uiteraard is er bij onze kraam nog meer te koop. Onder meer toepasselijke boeken in het ‘Jaar van de buitenplaatsen’: Geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van het adellijk geslacht Van Merlen (€ 6,-); Vier eeuwen Voorkoekoek-Ipenrode; een historische buitenplaats in Heemstede (€ 7,-) en Monumenten van Heemstede en Bennebroek (€ 12,-). Verder natuurlijk ons boek Binnenweg & Raadhuisstraat, Van ‘wildernisse’ tot winkelstraat (€ 24,95, HVHBleden € 19,95) en nog enkele andere uitgaven. En wat wij niet voor u hebben vindt u wellicht bij één van de andere kramen. U komt toch ook?
heerlijkheden voorjaar 2012 |
van het bestuur
Website www.hv-hb.nl volledig vernieuwd Internet is niet meer weg te denken uit ons leven. 24/7 maken we er gebruik van, via PC, i-pad of smartphone. E-mail is al bijna ouderwets en willen we iets weten dan geldt vooral: als we het maar kunnen googelen. In 2002 liet de HVHB een website ontwikkelen. Dat was toen een flinke investering. De technische ontwikkelingen gaan razendsnel en steeds meer liepen we op tegen de belemmeringen van onze site. Hij werd qua vormgeving en technisch gedateerd. Als internetters worden we steeds meer verwend met beeld, foto’s, film, zoekmogelijkheden, gebruikersgemak. Reden voor de HVHB om opnieuw een
| heerlijkheden voorjaar 2012
Marc de Bruijn
flinke investering te doen en een hele nieuwe site te ontwikkelen. Deze komt uiterlijk half mei in de lucht. Met de nieuwe site richten we ons natuurlijk allereerst op de eigen leden/abonnees. We kunnen alvast vertellen wat er in de komende HeerlijkHeden komt of een voorproefje geven van het Groenendaalboek. Maar de site is ook juist bedoeld als etalage naar buiten: wat is de HVHB, waar staan we voor, wat doen we en wat bieden we.
van het bestuur informatie op een gebruikersvriendelijke manier voor belangstellenden.
Contact met de HVHB: melding bedreigd erfgoed, aanlevering artikelen Met de site kunnen gebruikers ook makkelijk lid/ abonnee worden, publicaties bestellen, historische vragen stellen (wel eerst even zelf zoeken!) of een melding doen van bedreigd erfgoed. En heeft u wat geschreven over Heemstede of Bennebroek dat interessant is voor anderen: lever het aan en we kijken of het geplaatst kan worden op de site in de rubriek ‘Lezers schrijven’.
Alle monumenten met splinternieuwe foto’s en beschrijvingen Op www.hv-hb.nl vindt u een overzicht van alle monumenten in Heemstede en Bennebroek, met een korte beschrijving en splinternieuwe foto’s van onze fotograaf Theo Out. Een dergelijk overzicht van monumenten was er nog niet en we zijn blij, dat de gemeente Heemstede en Bloemendaal (inzake Bennebroek) op hun site een widget zullen plaatsen die leidt naar onze site. Zo leren steeds meer mensen erfgoed in Heemstede en Bennebroek en de HVHB kennen. Zoekfunctie in 35 jaar HeerlijkHeden en publicaties U kunt op de site zoeken en bladeren in alle exemplaren van HeerlijkHeden van 1973 t/m 2007 (en in de uitverkochte HeerlijkHeden 150 en 151) en in een vijftal standaardwerken over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek. Tik een trefwoord in en u vindt alles. Hiermee ontsluiten we al deze
Leerlijn, nieuws, evenementen De site bevat binnrnkort onze volledige leerlijn, de projecten die we samen met en voor de basisscholen maken. Vanzelfsprekend is er ook actueel nieuws over bijvoorbeeld onze activiteiten op het gebied van karakterbehoud, als de HVHB haar zienswijze kenbaar maakt in de lokale politiek of de pers haalt. Ook vindt u er ons jaarprogramma en kunt u zich eenvoudig opgeven voor excursies en evenementen. Geef uw e-mail adres door Op de nieuwe site kunt u ook eenvoudig uw e-mail adres aan ons doorgeven, zodat we u kunnen mailen als dit nodig is. Naast ieder kwartaal HeerlijkHeden zullen we – wanneer nodig – periodiek een e-mail nieuwsbrief versturen aan belangstellenden. En verder? Met de nieuwe site zijn we als HVHB weer even upto-date. We beraden ons nog over twitter, Facebook en andere sociale media. Dat is stap twee. Voorlopig zijn we benieuwd naar uw mening en suggesties over onze nieuwe site. Die zien we graag tegemoet.
heerlijkheden voorjaar 2012 |
Illustratieverantwoording Omslag
Voorzijde: De oude katholieke kerk van Berkenrode aan de westkant van de Herenweg. Noord-Hollands Archief
Heemstede in beeld
Blz. 3-7: Noord-Hollands Archief
Levina de Clercq en haar Bennebroekse buitenplaats
Het Wapen van Heemstede, eertijds het schoutenhuis
Blz. 27-30, 32: Noord-Hollands Archief Blz. 31: collectie Jan van Doorn Blz. 32: Krantenviewer Noord-Hollands Archief (Haarlems Dagblad) Blz. 33: collectie Jaap van Schagen Blz. 34-35: foto’s Theo Koetsier
Veertig jaar Burghave
Blz. 8-11: Noord-Hollands Archief Blz. 12: kranten.kb.nl Blz. 13-14: collectie Ellen Heemskerk
Blz. 36: collectie De Burghave Blz. 37: Noord-Hollands Archief (KLM Aerocarto)
Opgroeien in Heemstede, Herinneringen aan de jaren dertig en veertig
De familie Baruch, de Heemsteedse joden en de Holocaust
Blz. 15, 19 (onder), 20: Noord-Hollands Archief Blz. 16 (boven): foto Theo Out Blz. 16 (onder), 17: collectie HVHB Blz. 18, 19 (boven): collectie L. Krijgsman-Woelders Blz. 21: collectie J. van Esch
De Heemsteedse katholieken, Berkenrode en de Sint Bavo Blz. 22: foto Ellen Kerkvliet Blz. 23, 24, 25 (boven): Noord-Hollands Archief Blz. 25 (onder), 26: foto’s Theo Out
Blz. 39: foto’s Wim de Wagt
Reacties van lezers en aanwinsten collectie HVHB
Blz. 40-41: foto’s Theo Out Blz. 41 (Kampgids): collectie HVHB
Van het bestuur
Blz. 43: Noord-Hollands Archief Blz. 46: foto Jos Fielmich, Noord-Hollands Archief Blz. 47-48 : foto’s Theo Out Blz. 49: De Volkskrant, 13-3-2012
Nieuw als lid/abonnee Bennebroek
Dhr. B.H. Hoogesteyn Mevr. M.S.L. Janse Mevr. A.G.G. Snelleman Mevr. A.C. Sterel-Steenhart
Bloemendaal
Gemeente Bloemendaal, Team Documentaire Informatie Voorziening
Heemstede
Dhr. R. Bannink Mevr. L.H. Beekmeijer en Dhr. R. Ramakers Mevr. R. Bienfait-Dixon Mevr. R. Bouman Dhr. J. Brouwer Dhr. en mevr. C. van Dijl-Tel
Dhr. M. van Excel Mevr. L. van den Hooff Mevr.. A.M.M. van der Horst Mevr. I. Kuiper Mevr. M. van der Lans Dhr. S.A.C. van Lent Dhr. L.N. Marlet Dhr. en mevr. R. Memel-Milatz Dhr. P.J. Nicolai Dhr. W.J. Sleddering Dhr. F.C.M. Uitendaal Dhr. J. van der Veldt De Praktijk Heemstede Praktijk voor Huisartsengeneeskunde en Huidtherapie
Delden
Haastrecht
Mevr. M.A.J. Vermeulen-Lammers
Hillegom
Dhr. B.J. van der Lans
Hoofddorp
W. Molenkamp
Vijfhuizen
Dhr. en Mevr. A.J.C. de RooyGeerlings
IJmuiden
Mevr. T. Landwehr Johan
Dhr. H.J. Esser
Uit voorraad leverbaar De HVHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad die misschien nog niet allemaal in uw boekenkast staan. Dit kan een welkome aanvulling zijn van hetgeen u al wel heeft. De complete lijst vindt u in HeerlijkHeden 151 en op www.hv-hb.nl.
| heerlijkheden voorjaar 2012
Deze voorjaarsuitgave van HeerlijkHeden opent met een serie schitterende foto’s van Heemstede uit de jaren twintig en dertig, afkomstig uit een collectie glasnegatieven van de gemeente. Oud-Heemsteedse Lyda Woelders groeide op in de Landzichtlaan en neemt de lezer in haar levendig beschreven jeugdherinneringen onder andere mee terug naar het badhuis, de zwemvijver in Groenendaal, de Bosch en Hovenschool en de kerk in de Koediefslaan. Enkel de school is er nog. In het kader van het Jaar van de Buitenplaatsen deden we naspeuringen naar de verdwenen Bennebroekse buitenplaats Bosch en Berg, eigendom van de vermogende familie De Clerq. Het Wapen van Heemstede aan het Wilhelminaplein was in de 17e eeuw al een herberg. In 1991 veranderde de naam in Pandahof, werd het oude interieur gesloopt en gelijk ook de neergang ingeluid. Het pand staat sinds 2007 leeg en drukt een steeds treuriger stempel op het historische plein. We blikken terug op meer dan driehonderd jaar geschiedenis. Verder in dit nummer onder meer een bijdrage over de voorloper van de huidige Bavokerk aan de westzijde van de Herenweg en uitnodigingen voor vier interessante excursies, de voorjaarsbijeenkomst van de HVHB en diverse exposities. Op de geheel vernieuwde website www.hv-hb.nl vindt u alle actuele informatie en nog veel meer.
HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek
www.hv-hb.nl
HeerlijkHeden Tijdschrift over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek
Jaargang 39 – voorjaar 2012 – nummer
152
Prijs C 4,95
Heemstede in beeld Levina de Clercq en haar Bennebroekse buitenplaats Opgroeien in Heemstede De Heemsteedse katholieken, Berkenrode en de Sint Bavo Het Wapen van Heemstede, eertijds het schoutenhuis Veertig jaar Burghave De familie Baruch, de Heemsteedse joden en de Holocaust
Raadhuisstraat 86 2101 HJ Heemstede www.homestede.nl
Vrienden van Leyduin Draagt u Leyduin en directe omgeving een warm hart toe? Wilt u nauw betrokken zijn bij de ontwikkeling van dit gebied? Wilt u financieel bijdragen aan ontwikkeling en beheer en zien waar uw bijdrage aan Leyduin e.o. aan wordt besteed? Word dan ook Vriend van Leyduin! Dankzij de vrienden van Leyduin worden o.m. gerealiseerd: het Buitenplaatsenpad: een 14 km lange wandelroute de Moestuin: restauratie van muur en schuur rond de moestuin op Leyduin Als “Vriend” ontvangt u de (genummerde) zeefdruk “Belvedère” door Ellen Meuwese en
Raadhuisstraat 86 2101 HJ Heemstede
www.homestede.nl 011 - 7692 adv 92,5x62mm fc3
25-03-2010
10:29
Pagina 1
TopkwaliTeiT Tuinmeubelen - barbecues - parasols van onder meer: GlosTer - Tribú - versus by Tribú - anTon damen - keTTler TradiTional Teak - eiGen imporT - weber barbecues
Raadhuisstraat 71 | Heemstede | Tel. 023-5286876 | www.zwarter.nl | Geopend van dinsdag t/m zaterdag. Zwarter150x75.indd 1
11-03-12 12:58
u wordt uitgenodigd om samen projectvoortgangen te vieren. De fiscus betaalt bovendien voor de helft mee aan uw bijdrage. Voor meer informatie kijk op www.landschapnoordholland.nl/ik-wilhelpen/word-vriend-van-leyduin, bel 088-0064422 of mail
[email protected]. Vrienden van Leyduin is een initiatief van Landschap Noord-Holland.
