Deze zomeruitgave van HeerlijkHeden opent met de Wereld Jamboree. Het is dit jaar 75 jaar geleden dat padvinders uit 54 landen hun tenten opsloegen in Vogelenzang. Uit heel Nederland kwamen belangstellenden kijken en het enthousiasme van toen leek te herleven toen we dit voorjaar een oproep deden met de vraag om herinneringen. U leest er alles over in een uitgebreid artikel met veel unieke foto’s. In het kader van het Jaar van de Buitenplaatsen kunt u in september een groot aantal Heemsteedse buitenplaatsen bezoeken. Maar er is nu al van alles te lezen, bijvoorbeeld over een achttiende-eeuwse ‘playboy’, eigenaar van twee Bennebroekse buitenplaatsen die met gestolen geld een uitbundig leven leidde. Of over de verdwenen Heemsteedse buitenplaats Valkenburg en de gebouwen en straten die ernaar genoemd zijn. Tegenover de Hartekamp ligt de Overplaats. De afgelopen paar jaar is het achterstallig onderhoud door Landschap Noord-Holland grondig aangepakt. Alle achtergronden van de nieuwe inrichting en het herstel van cultuurhistorische elementen uit het verleden komen aan bod. Twee andere interessante plekken in Heemstede zijn het terrein van Bronstee, met in vijf eeuwen tijd vijf heel verschillende bestemmingen, en de Algemene Begraafplaats. Wanneer kan een graf eigenlijk geruimd worden en welke graven komen juist extra in aanmerking om bewaard te blijven? Verder in dit nummer het vervolg op de serie bijzondere glasnegatieven uit de jaren twintig en dertig en informatie over alle actuele zaken op het gebied van karakterbehoud, want er speelt heel wat in Heemstede en Bennebroek.
HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek
www.hv-hb.nl
HeerlijkHeden Tijdschrift over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek
Jaargang 39 – zomer 2012 – nummer
153
Prijs C 4,95
De Wereld Jamboree van negentien-drie-zeven Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Middendorp en Zeerust in Bennebroek Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen Over rusten of ruimen - De algemene begraafplaats in Heemstede Heemstede in beeld De Overplaats van de Hartekamp – Een cultuurhistorische parel op de binnenduinrand De buitenplaats Valkenburg
Inhoud
De Wereld Jamboree van negentien-drie-zeven
3
Ellen Kerkvliet
Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Middendorp en Zeerust in Bennebroek 11 Anja Kroon
Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen Frans Harm
17
Over rusten of ruimen - De algemene begraafplaats in Heemstede 24 Marc de Bruijn
Heemstede in beeld
30
De Overplaats van de Hartekamp - Een cultuurhistorische parel op de binnenduinrand
34
De buitenplaats Valkenburg
40
Gedempte haven met enorme flat
43
Klaartje Pompe
Ingwer J. Bos, Arthur Schaafsma
Cees Peper
Van het bestuur Excursies Karakterbehoud: stand van zaken zomer 2012 Verslag voorjaarsbijeenkomst Vrijwilligerswerk HVHB Interessant in de regio Aanwinsten collectie HVHB en rectificaties
44 46 48 50 50 51
Neem een kijkje op onze geheel vernieuwde website!
www.hv-hb.nl
Voor uw agenda 4 augustus 1 en 8 september 8 september 9 oktober 22 november
Wandeling rondom het Huis te Bennebroek Open Buitenplaatsendagen Open Monumentendag, thema: Groen van toen Excursie Archeologisch Museum Haarlem Najaarsbijeenkomst, Raadhuis Heemstede, 20.00 u
heerlijkheden zomer 2012 |
De Wereld Jamboree van negentien – drie – zeven
Ellen Kerkvliet
Dit jaar is het 75 jaar geleden dat in Vogelenzang de Wereld Jamboree werd gehouden. Deze grote internationale bijeenkomst zette niet alleen het dorp Vogelenzang, maar de hele regio op z’n kop. Het Jamboreelied was een echte tophit, iedereen zong het mee: ‘In negentien-drie-zeven, dan zal je wat beleven, dan komt de Jamboree in Nederland!’
D
De kampgids van Kees van Overzee.
e Wereld Jamboree was toentertijd in heel Nederland voorpaginanieuws. Want uit de hele wereld kwamen padvinders en verkenners naar ons land, om in de duinen bij Vogelenzang hun tenten op te zetten. Ze kwamen uit 54 verschillende landen, uit Finland, Schotland, Polen, Hongarije, maar ook van buiten Europa. Zelfs padvinders uit Japan, Amerika en Nederlands-Indië waren naar Vogelenzang afgereisd. Het inwonersaantal van het rustige bollendorp was in een klap gestegen tot ruim 28.000. Van 31 juli tot en met 9 augustus 1937 was het dorp een stad, Jamboreestad. Het is niet verwonderlijk dat dit wereldevenement veel bekijks trok. Nederland stapte dan ook massaal in de bus, trein of op de fiets om een dagje naar Vogelenzang te gaan. De padvinderij was nog nooit zo populair geweest. Veel oudere inwoners van Heemstede en Bennebroek kunnen zich die tien dagen in de zomer van 1937 nog goed herinneren. Zij komen verderop in dit artikel aan het woord.
Verbroedering In 1910 richtte Robert Baden Powell (18571941), luitenant-generaal in het Britse leger,
de scoutingbeweging op. Om het tienjarig bestaan daarvan te vieren en om jongeren vanuit alle delen van de wereld met elkaar in contact te brengen, nam hij in 1920 het initiatief tot het houden van een wereldwijde jongerenbijeenkomst. Hij vond het belangrijk dat de jeugd uit verschillende landen elkaars cultuur leerde kennen en hoopte dat er zo een onderlinge verbroedering zou ontstaan. Dat kunnen we ook lezen in het voorwoord van de Kampgids, die elke deelnemer aan de Jamboree voor 25 cent kon aanschaffen. Daarin schrijft de chiefscout onder andere: ‘Blijf niet hangen bij je kameraden van je eigen troep, zelfs niet bij die van je eigen land. Tracht in contact te komen met een paar jongens uit andere landen en zie van hen te weten te komen, hoe het in hun land gesteld is.’ De eerste wereldjamboree werd gehouden in Londen en trok toen al 8000 bezoekers. Sindsdien is er elke vier à vijf jaar – met uitzondering van de oorlogsjaren – een wereldjamboree geweest. Die in Vogelenzang was nummer vijf in de rij. Eregast was Lord Baden Powell, die al die dagen samen met zijn vrouw in zijn eigen kampje op een stille plek achter het huis Teylingerbosch verbleef. Samen met koningin Wilhelmina verrichtte hij de opening. Er kwamen nog meer hooggeplaatste gasten op bezoek, zoals prinses Juliana en prins Bernhard. Als leider van de Zweedse scouts was kroonprins Gustaaf Adolf van Zweden aanwezig. Hij overnachtte niet bij de jongens op het terrein,
heerlijkheden zomer 2012 |
bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen De Dreefgarage en omgeving in 1951. Het pand zelf is van 1941, het magazijn met wit dak is er in 1951 aangebouwd. Linksboven staat het eerste garagepand, de voormalige koestal.
van zoon S.C. van Lent. Op 3 augustus 1937 wordt het bedrijf officieel geopend. Er komen twee benzinepompen aan de Dreefkant, garageboxen achter de huizen aan de Dreef en er wordt een begin gemaakt met een taxibedrijf. Ondanks de weinig florissante tijden wordt er in 1941 een nieuwe garage annex werkplaats gebouwd naar ontwerp van de Amsterdamse architect N. Dekker, in 1951
Luchtfoto uit 1969 met de nieuwbouw van Van Lent van architect Cees Dam. Vooraan de Heemsteedse Dreef, links de Lanckhorstlaan.
| heerlijkheden zomer 2012
uitgebreid met een magazijn. In 1968-1969 volgt de laatste grote ingreep: de bouw van een grote showhal en nieuwe kantoren van architect Cees Dam. Het hele terrein gaat onderste boven. Het parkeerterrein wordt opgebroken, het laatste gebouw van de vroegere melkboerderij wordt gesloopt. Mevrouw Meijer, de echtgenote van de laatste bedrijfsleider, verhuist en de
over rusten of ruimen
Behoud funerair erfgoed
De grafstenentuin, in 2007, geopend. Een voorbeeld voor andere begraafplaatsen, waar soms nog helaas zonder begrip voor funerair erfgoed rücksichtslos geruimd wordt.
Anno nu Roel Hoogendoorn heeft kort geleden afscheid genomen als beheerder van de begraafplaats. Tot die tijd hield hij samen met servicemedewerkster Astrid Huis in ’t Veld de registers bij en begeleidde de mensen die een plekje komen uitzoeken voor hun dierbare nabestaande. Astrid blijft dit doen en is ook degene die naspeuringen verricht naar nabestaanden als op een zeker moment ruiming dreigt. Streven is toch om ervoor te zorgen dat er pas wordt geruimd als dit door de rechthebbenden is geaccordeerd. Astrid Huis in ’t Veld: ‘Dat betekent dat je via de registers, telefoonboeken en internet zoveel als mogelijk is erachter probeert te komen of de rechthebbenden c.q. nabestaanden akkoord gaan met ruiming. De rechthebbenden/nabestaanden hebben het voor het zeggen. Het kan ook gebeuren, dat iemand anders de grafrechten wil betalen. Daar werken we graag aan mee. Maar als de grafrechten zijn verlopen, volgt er ruiming. We kennen helaas niet het verhaal achter ieder graf en achter iedere persoon die er ligt. En naarmate de nabestaanden ouder worden of ook overlijden verdwijnt dat soort kennis en dan loop je het risico van ruiming.’
| heerlijkheden zomer 2012
Als er geruimd wordt, loop je het risico dat er interessante graven of grafstenen verdwijnen. Na het ruimen van een graf worden grafstenen doorgaans vernietigd terwijl deze een historische en/of architectonische waarde kunnen hebben. De betreffende steen kan een fraai voorbeeld zijn van grafstenen uit een bepaalde tijd of een bijzondere vormgeving hebben. Maar het kan ook gaan om een grafsteen van een bijzonder iemand. Dat kan een kunstenaar zijn of een bekende Nederlander (zo zijn op de Algemene Begraafplaats tekstdichter Lennaert Nijgh en Bart de Graaff, oprichter van televisieomroep BNN, begraven), maar ook iemand die bijvoorbeeld veel heeft betekend voor Heemstede. In toenemende mate wordt er aandacht geschonken aan de funeraire cultuur in Nederland en aan behoud van en aandacht voor waardevolle begraafplaatsen en grafmonumenten. Het betreft hier immers uitingen van cultureel erfgoed. Zo is er de vereniging De Terebinth (www.terebinth.nl) en de Stichting Dodenakkers (www.dodenakkers.nl).
Grafstenentuin In Heemstede is het goed aangepakt. Op 16 april 2007 opende wethouder Christa Kuiper de cultuurhistorische grafstenentuin op de Algemene Begraafplaats. Hier zijn inmiddels twintig grafstenen geplaatst, alle voorzien van een informatiebordje. De stenen zijn van belang uit oogpunt van cultuurhistorie, architectuur, funerair erfgoed of genealogie. Het gaat hier om grafstenen die bewaard blijven, niet om graven. Die zijn inmiddels geruimd, in overleg met de rechthebbenden. Jan van de Reep, tot 2010 servicemedewerker, heeft veel werk verricht voor deze grafstenentuin. Hij heeft ook gezorgd dat er veel vastgelegd is in de computer. Cees van Roon, die opzichter was van de begraafplaats van 1965 tot 1987, heeft er voor gezorgd dat indertijd bij ruimingen bijzondere grafzerken niet zijn vernietigd, maar bewaard. Veel his-
18 mei 1929. Stalhouderij Wed. J. van Schagen, hoek Wilhelminaplein-Achterweg. Er is weinig veranderd in het straatbeeld, of toch? Links is de schilder bezig met het verven van de uitspanning Het Wapen van Heemstede. Het Wapen van Heemstede was op 4 mei met een nieuwe eigenaar H. van Meurs heropend. Op het raam zijn de biermerken met bijbehorende prijzen aangeplakt: Lager 15 cent, Pilsener en Munchener 20 cent. Ernaast Stalhouderij Wed. J. van Schagen. Op de achtergrond op de Achterweg spelende kinderen. De huizen rechts op de foto, Achterweg 13, 15 en 17, staan op de gemeentelijke monumentenlijst. Het huis aan het eind van de Achterweg heeft in de jaren vijftig van de vorig eeuw plaatsgemaakt voor nieuwbouw.
heerlijkheden zomer 2012 |
